Klimaatverandering in de achtertuin

Informatie voor IVN Natuurgidsen

Deze presentatie

• Over klimaatverandering

• Effecten klimaatverandering op de fauna

• Invloed op de Nederlandse flora

• Mogelijke activiteiten voor een IVN afdeling

Het Broeikaseffect• Zonnestraling warmt de aarde op

• De aarde straalt de warmte weer uit

• Broeikasgassen, o.a. CO2, houden

warmtestraling weer vast

• De aarde is daardoor +15°C i.p.v. -18°C

Bron IPCC

Toename broeikasgassen• Natuurlijk CO2 verhoogt de temperatuur met 12°C

• De mens heeft concentratie CO2 met 30% verhoogd

Bron IPCC

Toename broeikasgassen

Bron IPCC

Gemiddelde jaartemperatuur• Significante stijging gemiddelde jaartemperatuur voor de

meeste Europese weerstations

• Grotere jaar-op-jaar variatie voor een regio dan op

wereldschaal

Bron IPCC

Neerslag in Nederland• Toename neerslag door toename in herfst, winter en lente

• Geen verandering in zomerneerslag

Gemiddelde13 stationsIn Nederland

Bron IPCC

EffectenDoor de stijging van de

temperatuur

• Smelten de ijskappen en

gletsjers

• Extreme neerslag of

• Grote droogte en

hittegolven

• Stijgt de zeespiegel

• Passen planten en dieren

zich aan, sterven uit of

nemen aanzienlijk toe

• Zijn er grote gevolgen

voor natuur, landbouw,

veiligheid en gezondheid

van de mens

NederlandIn Nederland merken we klimaatverandering vooral in de vorm van weersextremen.

• Toename in neerslag en meetbare verhoging van de

zeespiegel

• Zomers 2003, 2005 en 2006 extreem warm en droog

• Mensen overlijden door hoge concentraties ozon en

fijnstof

• Zoetwatervoorziening onvoldoende, grondwaterniveau

gedaald > gevolgen voor landbouw en veendijken.

• Gevolgen voor de natuur bespreken we hierna

Effecten op de fauna: vlindersVlinderoverwinteraars zijn afhankelijk van temperatuur en

zon om tevoorschijn te komen. Soorten die als eitje, rups of

pop overwinteren zijn afhankelijk van temperatuur in de

winter- en lentemaanden en daglengte.

• Mobiele soorten (gehakkelde aurelia) die

weinig eisen aan leefomgeving stellen profiteren

• Specialisten van vochtige koele milieus hebben

het moeilijker omdat deze in kwaliteit

achteruitgaan. Versnippering landschap verhindert

meemigreren naar noorden (veenhooibeestje,

veenbesblauwtje, veenbesparelmoervlinder)

• Trekvlinders overwinteren vaker (atalanta)

• Vlinders vliegen 1 zelfs 2 maanden eerder dan

voor 1980 (citroenvlinder)

Effecten op de fauna: LibellenVooral de warmere zomers zorgen voor een verandering in

de Nederlandse libellenfauna

• Gemiddelde vliegdatum van veel soorten is naar

voren geschoven

• Eenderde van de soorten is vooruit gegaan;

eenderde is achteruitgegaan

• 60% areaalgrens naar boven geschoven (kleine

roodoogjuffer

• 10% noordgrens naar beneden gegaan

• Doordat libellen goed kunnen vliegen kunnen zij

zich goed aanpassen aan klimaatveranderingen

• Veeleisende noordelijke soorten hebben het

moeilijk

Effecten op de fauna: Insecten en

kleine beestjesOmdat veel insecten een voorkeur hebben voor hogere

temperaturen, worden er veel nieuwe soorten in Nederland

verwacht.

• Het aantal toegenomen ongewervelde soorten is

groter dan het aantal afgenomen soorten.

• 34% grens naar noorden opgeschoven: soorten

die weinig eisen stellen aan leefgebied en zich

snel verspreiden en voortplanten (wespenspin)

• Nederland wordt snel soorten rijker maar ook

minder bijzonder

• Ook vermesting, verdroging en versnippering

spelen mee.

Effecten op de

floraPlanten verschillen in hun

gevoeligheid voor

temperatuur en vochtigheid.

Klimaatverandering heeft op

de flora de grootste meetbare

effecten doordat veel

plantensoorten hun

leefgebied niet zo

gemakkelijk kunnen

verschuiven als sommige

diersoorten.

• Groeiseizoen wordt langer

• Kans op vorstschade en

insectenplagen neemt toe

• Aantal wilde plantensoorten

neemt toe

• Toename van soorten in

bermen, overbemeste akkers

en stedelijk gebied

• Soorten uit bijzondere milieus

als moerassen en schrale

natte graslanden gaan

achteruit.

Voorjaar• Temperatuur in winter- en lentemaanden belangrijk voor moment

waarop planten bloeien of bladeren ontplooien.

• Bloeitijd en bladontplooiing zijn tussen 1975 en 2000 met 3-19

dagen vervroegd

• Bomen lopen eerder uit: els, hazelaar, gele kornoelje en paardenkastanje

en witbloeiende voorjaarsstruiken als sleedoorn, meidoorn en vlier

• Veel voorjaarsbloeiers hebben hun bloeitijd sterk vervroegd waardoor ze

vaak al in de winter beginnen te bloeien: sneeuwklokje, speenkruid,

fluitenkruid, klein hoefblad, bosanemoon en maarts viooltje

Herfst

• Hoge temperaturen beïnvloeden de bladkleuring op

verschillende tijdstippen in het seizoen. Een warme

periode tussen mei-juni versnelt de bladkleuring

• Een hogere temperatuur vertraagt de bladval

• Vruchtrijping is vervroegd

• Vervroeging vruchtrijping heeft invloed op

beschikbaarheid van de bessen voor de trektijd van

vogels

Vermogen tot verspreiding

• Veel plantensoorten verschuiven hun verspreidingsgebied naar het noorden.• Het verdwijnen van soorten gaat langzamer dan het verschijnen van nieuwe soorten. • Tussen 1980 en 2000 kwamen er gemiddeld vijf soorten in Nederland per jaar bij• Tegelijkertijd verdween in deze periode elke twee jaar 1 soort • Soorten die veel eisen stellen aan leefgebied krijgen het moeilijker: versnippering

Warmteminnende soorten

• 700 warmteminnende plantensoorten hebben hun verspreidingsgebied vergroot• Vooral soorten die weinig eisen stellen aan habitat: wegbermen, spoorwegen, bemeste akkers• Pioniersoorten in natuurontwikkelingsgebieden of droogvallende rivieroevers• Door versnippering komen soorten niet uit Europa maar uit Amerika met behulp van de mens• Toename soorten door toename warmer stedelijk gebied (gemiddeld 2 °C warmer)

Koudeminnende soorten

• Klimaatverandering heeft negatieve invloed op

deze soorten

• Deze soorten stellen specifieke eisen aan

leefgebied en kunnen zich slecht via

verbindingszones verspreiden.

• Vooral zeldzame soorten van venen en vennen

& moerassen hebben het moeilijk

Voedselketens

• Soorten reageren verschillend op veranderingen in temperatuur en neerslag• Hierdoor veranderingen in voedselketens

Toekomst

• Woekering van bepaalde plantensoorten zoals grote waternavel• 2050 15-37% van de soorten in de wereld met uitsterven bedreigd• Belang van gericht beheer en Ecologische Hoofdstructuur om uitsterven te voorkomen

Activiteiten klimaatverandering voor

IVN-afdelingen• Informatie of contactavond voor leden/gidsen

met excursie

• Excursies voor publiek:

1. Klimaatverandering als standaard onderdeel

2. Thema-excursie

• Cursussen voor publiek Klimaatverandering

als standaard onderdeel van de cursus

• Werkgroepen: jeugd (veel lesmateriaal),

publiciteit (persberichten, afdelingsblad,

website, A4 voor publiek tijdens wandeling),

heemtuin: wijs publiek op veranderingen

Activiteiten klimaatverandering voor

IVN-afdelingen

• Werk mee aan verbindingszone

• Ruimtelijke ordeningsactiviteiten: behoud

specifieke gebieden en verbindingszones

• Beheer van kwetsbare natuurgebieden

• Bewust maken gemeente

• Reële subsidiemogelijkheden

Praktische tips

• Bekijk welke wilde planten bloeien

• Kijk op www.natuurkalender.nl

• Klik op waarnemingen: alle informatie van

pieken van bloeitijden van planten in 2007 en

voorgaande jaren.

• Selecteer een aantal planten en zoek ook wat

weetjes op over deze planten

10 tips om zelf bij te dragen

• Vervang 5 gloeilampen door spaarlampen

• Stook een graadje lager

• Elektrische apparaten niet op stand-by

• Isoleer uw woning

• Gebruik groene stroom

• Gebruik een waterbesparende douchekop

• Was met volle trommel op lage temperatuur

• Rij rustig en gelijkmatig

• Koop zuinige toptien producten

• Kies voor klimaatcompensatie: 16.000 km pj

kost ± 50 Euro zie www.milieucentraal.nl

Nectarkroeg

• Kleine vlindertuin met bar, weerstation,

bijenhotel, koolmezennestkast, vlinderkast

• Doel: klimaatverandering zichtbaar maken

op planten en dieren in onze directe omgeving

• Zoveel mogelijk mensen informeren en laten

registreren: vlinders, bloeiende planten en

temperatuur en bewolking

• De Natuurkalender analyseert gegevens