Keuzedeel voor niveau 2 en 3

Internationaal I – Bewustzij n (interculturele) diversiteit

Profi eldeel | Theorie | editie 2018

Colofon

© Uitgeverij Sarphati BV 2018

Horaplantsoen 20 | 6717 LT Ede

Tel.: 0522-235 230

E-mail: info@uitgeverij-sarphati.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave

mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een

geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar

gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, namelijk

elektronisch, mechanisch, door fotokopie, opnamen

of enige andere manier, zonder voorafgaande

toestemming van de uitgever.

Ondanks alle inspanningen is het mogelijk dat niet

alle copyrights van de in de uitgave opgenomen

illustraties en teksten geregeld zijn. Degene die

meent alsnog rechten te kunnen doen gelden, wordt

verzocht contact op te nemen met de uitgever.

Auteurs

Auteursteam Rubus Opleidingspartners B.V.

Eindredactie

Tessel Mulder

Advies

Michel Kregel | retailexpert

Adviesraad Uitgeverij Sarphati

Beeldredactie

Beeldbalie

Vormgeving en infographics

Carien Franken | bureau visuele vertalingen

DTP en opmaak

Marjoleine DTP & Vormgeving

1

2

3

abc

Kerntaak en werkprocessen 4Inleiding 5

Hoofdstuk 1 Cultuur zit in je 8

Hoofdstuk 2 Interculturele communicatie 40

Hoofdstuk 3 Omgaan met verschillen 64

Trefwoorden 88

Kerntaken en werkprocessenIn dit boek komen de volgende kerntaken en werkprocessen aan de orde:D1-K1 Ontwikkelt interculturele sensitiviteit. D1-K2 Werkt samen met mensen met verschillende culturele achtergronden.

Werkprocessen bij kerntaak D1-K1D1-K1-W1 Onderzoekt eigen en andere culturen. � hfdst. 1D1-K1-W2 Onderzoekt eigen culturele sensitiviteit. � hfdst. 1

Werkprocessen bij kerntaak D1-K2D1-K2-W1 Legt en onderhoudt interculturele contacten. � hfdst. 2D1-K2-W2 Neemt deel aan interculturele samenwerkingsverbanden. � hfdst. 3

5

In dit boek komen de volgende onderwerpen van de marketingmix aan bod:

plaats

product

presentatie

prijs promotie

personeel

Inleiding

In het keuzedeel Internationaal I – Bewustzijn

(interculturele) diversiteit wordt uitgelegd wat

cultuur is en hoe cultuurverschillen invloed

hebben op de communicatie tussen mensen.

In Nederland wonen mensen met verschillende culturele achtergronden. Het

grootste deel van de mensen is geboren in Nederland, net als hun ouders en

grootouders. Een deel is vanuit een andere cultuur naar Nederland gekomen,

of heeft (groot)ouders die niet in Nederland zijn geboren.

Cultuurverschillen zijn er niet alleen tussen mensen die wel en niet in

Nederland zijn geboren. Er zijn ook cultuurverschillen tussen de geboren

Nederlanders. Om goed met elkaar te kunnen samenwerken moet je iets

weten van andere culturen. Zo kun je begrijpen hoe andere mensen de

wereld zien.

6

Als je dit begrijpt, kun je mogelijke communicatieproblemen voorkomen.

Zeker in een land waar veel culturen naast elkaar leven is dit belangrijk.

Hoe ziet jouw cultuur eruit? Wat maakt jouw cultuur anders dan die van

anderen? Welke invloed hebben culturen op elkaar als ze naast elkaar

bestaan? Hoe spelen de verschillen een rol op de werkvloer? Waarop let je als

je communiceert met iemand met een andere culturele achtergrond?

Hierover gaat dit keuzedeel.

7

Opdracht

Bekijk het filmpje en beantwoord de vragen. www.use.li/e18/0242

� In het filmpje hoor je verschillende definities van cultuur. Noem er minimaal vijf.

� Welke definitie spreekt jou het meeste aan?

1

9

Hoofdstuk 1

Cultuur zit in je

Het woord cultuur heeft verschillende betekenissen. In dit

keuzedeel staat het woord cultuur voor de gewoontes en

gedragsregels van een volk of groep. Cultuur is aangeleerd en niet

aangeboren. Je eigen cultuur bepaalt sterk hoe je tegen de wereld

aankijkt.

Om cultuurverschillen te kunnen herkennen moet je eerst weten

wat je eigen cultuur kenmerkt. Als je dat weet, kun je andere

culturen beter begrijpen en er beter mee omgaan.

10

1.1 Wat is cultuur?Het woord cultuur heeft verschillende betekenissen. Vaak betekent cultuur ‘beschaving’ of de ontwikkeling van een volk.

In dit keuzedeel staat het woord cultuur voor de gezamenlijke gewoontes en gedragsregels van een volk of groep. Bijvoorbeeld:� hoe je elkaar aanspreekt� de manier waarop ouders en kinderen met elkaar omgaan� de verschillen tussen mannen en vrouwen

Bij cultuur hoort ook alles wat mensen doen en maken. Onderdelen van een cultuur zijn bijvoor-beeld kunst, literatuur, filosofie, geschiedenis en religie.

Cultuur is aangeleerd, niet aangeboren. Ouders voeden hun kinderen op volgens de gewoontes van hun cultuur. De kinderen nemen zo de cultuur over van hun ouders. Uiteindelijk geven zij hun cultuur weer door aan hún kinderen. Dit gaat zo door bij elke nieuwe generatie. Dit proces van cultuuroverdracht noem je socialisatie.

Door welke bril kijk jij?

De cultuur waarin je bent opgegroeid, bepaalt voor een groot deel hoe je naar de wereld om je heen kijkt. Je eigen cultuur is als het ware de ‘bril’ waardoor je andere culturen bekijkt, interpreteert en beoordeelt. Zo’n bril heet ook wel je referentiekader.

Culturen zijn er op verschillende niveaus. Je hebt bijvoorbeeld een nationale cultuur. Dat is de cultuur van een heel land. Maar je hebt ook regionale culturen. De provincie Friesland of een stad als Amsterdam heeft bijvoorbeeld zijn eigen cultuur. Zelfs organisaties kunnen hun eigen cultuur hebben.

De meeste mensen horen bij verschillende groepen en daardoor horen ze ook bij verschillende culturen. Of je familie wel of geen Nederlandse achtergrond heeft bepaalt in veel gezinnen een groot deel van de cultuur. Je kunt ook horen bij de cultuur van de stad of het dorp waar je woont. En ook je school of werkomgeving heeft een eigen cultuur.

Maak nu? Maak nu vraag 1 tot en met 4.

...

1

11

1.2 Mentale programmeringVia je sociale omgeving leer je bepaalde patronen van doen, denken en voelen. Bijvoorbeeld via je ouders, vrienden of klasgenoten. Ook wat je dagelijks meemaakt kan jouw denkpatronen beïnvloeden. Zo heeft iedereen aangeleerde patronen van denken, voelen en handelen.

Onderzoeker Hofstede noemt dit ‘mentale programmering’. Mensen worden als het ware geprogrammeerd door hun omgeving. Eigenlijk zoals een computer wordt geprogrammeerd door een programmeur.

Maar niet iedereen die in dezelfde cultuur is opgegroeid, heeft precies dezelfde kijk op de wereld. Als individu kun je een heel andere kijk hebben dan andere individuen uit dezelfde groep. Aan de andere kant zijn er punten waarop alle mensen juist min of meer hetzelfde zijn, ook al zijn ze opgegroeid in verschil-lende culturen. Denk bijvoorbeeld aan de emoties die je voelt: iedereen is wel eens blij of juist bang.

Volgens Hofstede wordt ieder mens op drie niveaus ‘geprogrammeerd’: � Menselijke natuur � Cultuur � Persoonlijkheid

Deze drie niveaus kun je weergeven in een piramide.

DRIE NIVEAUS VAN MENTALE PROGRAMMERING

Persoonlij kheid

Cultuur

Menselij ke natuur

12

� Menselijke natuurDe onderste laag in de piramide is de menselijke natuur. Dit is wat alle mensen met elkaar gemeen hebben, bijvoorbeeld:� De emoties die je voelt, zoals angst, liefde, vreugde, verdriet, medeleven

en schaamte.� De behoefte om je met andere mensen verbonden te voelen.� Het vermogen om je omgeving waar te nemen en er met andere mensen

over te praten.

De menselijke natuur is aangeboren. Die krijg je niet aangeleerd van je ouders, maar die zit al vanaf je geboorte in je. Hoe jij precies omgaat met je menselijke natuur wordt bepaald door je cultuur en je persoonlijkheid: de middelste en bovenste laag in de piramide.

� CultuurDe middelste laag van de piramide is de cultuur. Je cultuur is je aangeleerd door je sociale omgeving. Deze beïnvloedt wat je met je gevoelens doet en hoe je er uiting aan geeft.

� PersoonlijkheidJe persoonlijkheid bestaat uit de specifieke kenmerken die jou tot een individu maken. Denk bijvoorbeeld aan bepaalde karaktereigenschappen:� Iemand kan vaak bezorgd zijn of juist heel onbezorgd.� Iemand kan makkelijk opgeven of juist altijd doorzetten.� Iemand kan heel zelfstandig zijn of juist wat meer afhankelijk.

De persoonlijkheid is de bovenste laag in de piramide. De persoonlijkheid is gedeeltelijk aangeboren. En een deel van de persoonlijkheid is aangeleerd, onder invloed van cultuur en door jouw unieke persoonlijke ervaringen.

Maak nu? Maak nu vraag 5.

1

13

1.3 CultuurelementenEen cultuur bestaat uit een aantal onderdelen of elementen. Hofstede beschrijft deze elementen met het ui-diagram. Dit diagram geeft aan hoe de elementen van een cultuur met elkaar samenhangen.

Het ui-diagram bestaat uit vijf onderdelen: � Symbolen � Helden � Rituelen � Praktijken � Waarden

De binnenste cirkel van de ui noem je de kern van de ui. De waarden die in deze cirkel staan, vormen de kern van een cultuur. Op deze waarden is de rest van de cultuur gebouwd. De cirkels om de kern heen zijn de verschillende lagen van cultuur, net zoals een ui verschillende lagen heeft. De rituelen, helden en symbo-len in deze lagen worden beïnvloed door de waarden in de kern.

UI-DIAGRAM VAN HOFSTEDE

Rituelen

Helden

Symbolen

Waarden Praktij ken

14

SymbolenDe buitenste laag van het ui-diagram bestaat uit symbolen. Symbolen zijn woorden, gebaren, afbeeldingen of voorwerpen met een beteke-nis die horen bij een bepaalde cultuur. Denk bijvoorbeeld aan kleding, haardracht, taalgebruik en voorwerpen. Symbolen zijn de kenmerken van een cultuur die het snelst veranderen.

Als je bijvoorbeeld kijkt naar de mode van tien jaar geleden, dan zie je hoeveel er sindsdien is veranderd.

HeldenOnder de laag van de symbolen vind je in het ui-diagram de laag van de helden. Helden zijn personen die de leden van de groep bewonderen en als voorbeeld zien. Dit kunnen levende personen zijn, of personen uit de geschiedenis die al zijn overleden. Het kunnen zowel echte als niet echt bestaande personen zijn.

Denk bijvoorbeeld aan sporters, mensen uit de regering, muzikanten, de koning, film- of tv-sterren, vloggers en stripfiguren. Helden zijn vaak in de media te zien.

RituelenOnder de laag van de helden vind je in het ui-diagram de laag van de rituelen. Rituelen zijn gezamenlijke gebruiken die in een cultuur belangrijk zijn in sociaal of religieus opzicht. Rituelen bevorderen de samenhang binnen de groep.

Voorbeelden hiervan zijn oliebollen eten op 31 december, Suikerfeest, Konings-dag, Jom Kippoer of Prinsjesdag. Maar je kunt hierbij ook denken aan de manier waarop verjaardagen en begrafenissen worden georganiseerd.

PraktijkenDe symbolen, helden en rituelen kun je samenvatten onder de naam ‘praktijken’. Praktijken zijn de uitingen van deze elementen die zichtbaar zijn voor een buitenstaander.

WaardenIn de kern van de ui zitten de waarden van een cultuur. Deze waarden vormen het hart van de cultuur. Waarden zijn de zaken die de personen binnen de cultuur het allerbelangrijkst vinden.

Voorbeelden van waarden zijn:� respect� eerlijkheid� vrijheid

1

15

Waarden worden doorgegeven via onze opvoeding. Omdat je waarden zo vroeg in je leven krijgt aangeleerd, ben je je niet altijd bewust van je waarden. Je doet de dingen op een bepaalde manier omdat het je zo is aangeleerd. Je denkt er niet over na. Daarom kan het moeilijk zijn om over je waarden te praten.

Waarden zijn ook niet altijd makkelijk te zien voor een buitenstaander. Hierdoor kan het gebeuren dat mensen uit verschillende culturen elkaar niet goed begrij-pen. Om anderen beter te kunnen begrijpen helpt het als je je bewust bent van de basiswaarden van je eigen cultuur. Ook helpt het als je basiswaarden van andere culturen kunt herkennen.

CultuurveranderingDe wereld om ons heen verandert in een steeds sneller tempo. Ook als je slechts een korte periode terug zou reizen in de tijd tref je een wereld aan die heel anders is dan nu. Dertig jaar geleden waren er nog geen internet, sociale media en mobiele telefoons. Nog verder terug in de tijd was er geen televisie en waren er nauwelijks auto’s. Drie eeuwen geleden was er zelfs nog geen elektriciteit.

Een wereld zonder smartphoneis niet meer voor te stellen.

De wereld om ons heen verandert snel, en culturen veranderen mee. Maar tegelijkertijd blijft ook veel hetzelfde. Veel tradities en gebruiken zijn onveranderd. De Nederlandse samenleving heeft nog steeds veel waarden en normen uit joods-christelijke tradities. Denk aan de man-vrouwrollen, eetvoorschriften, feestdagen en gedragsnormen. Cultuurverandering gaat snel in de buitenste schil van de ui, maar langzaam in de binnenste schil. De waarden blijven hetzelfde, terwijl de dagelijkse gebruiken en praktijken veranderen.

Maak nu? Maak nu vraag 6.

...

16

1.4 Culturen indelenEr zijn verschillende soorten culturen. Je kunt ze op verschillende manieren indelen. Twee indelingen die veel worden gebruikt, zijn:

� De vijf cultuurdimensies van Hofstede � De structurentheorie van Pinto

� De vijf cultuurdimensies van HofstedeHofstede beschrijft vijf dimensies of kenmerken waarmee je cultuurverschillen kunt beschrijven. Elk kenmerk kun je in de vorm zetten van een vraag:1 Zijn mensen binnen de cultuur aan elkaar gelijk of ongelijk?2 Is binnen de cultuur de groep het belangrijkst of het individu?3 Is de cultuur vooral mannelijk of vooral vrouwelijk?4 Heerst er binnen de cultuur een positieve of negatieve houding

tegenover verandering?5 Is de cultuur meer gericht op de lange of op de korte termijn?

Je kunt een cultuur beschrijven door antwoord te geven op deze vragen.

Het lijkt misschien of elk van de vijf vragen van Hofstede maar twee mogelijke antwoorden hebben. Een cultuur is bijvoorbeeld óf mannelijk óf vrouwelijk. Maar dat is niet zo. Een cultuur kan hier ook tussenin zitten en mannelijke én vrouwelijke kenmerken hebben.

!

1

17

GELIJKHEID

INDIVIDU

VROUWELIJK

VERANDERING IS POSITIEF

LANGE TERMIJN

ONGELIJKHEID

GROEP

MANNELIJK

VERANDERING IS NEGATIEF

KORTE TERMIJN

VIJF CULTUURDIMENSIES VAN HOFSTEDE

1

2

3

4

5

1 Gelijkheid of ongelijkheidBinnen culturen kan er gelijkheid of ongelijkheid tussen mensen bestaan. Het gaat bijvoorbeeld om de gelijkheid tussen ouder en kind, tussen werkgever en werknemer of tussen man en vrouw.

Gelijkheid verwijst naar de verdeling van de macht. In een land met veel gelijkheid is de macht min of meer eerlijk verdeeld. In een land met veel ongelijkheid heeft een kleine groep de macht. Dit wordt niet altijd door beide groepen geaccepteerd. Bijvoorbeeld in een cultuur waar ongelijkheid is tussen mannen en vrouwen. Een groep (de mannen) heeft dan meer macht, een (ongeveer) even grote groep (de vrouwen) heeft hier weinig invloed op.

De ongelijkheid tussen leerkracht en leerling is in Zuid-Korea groter dan in Nederland.

18

Culturen met een grote ongelijkheidCulturen met een grote ongelijkheid hebben de volgende kenmerken:� Kinderen moeten gehoorzaam zijn, bijvoorbeeld aan hun ouders of

oudere broers en zussen. Ze maken niet hun eigen keuzes, maar doen wat ze gezegd wordt. Ouderen, en vooral de eigen ouders en grootouders, worden meestal met veel eerbied behandeld. Ook als kinderen volwassen zijn, gehoorzamen zij nog steeds hun ouders. Als de oudere generatie bejaard is of hulp nodig heeft, zullen de kinderen ze altijd helpen. Vaak wonen ouderen bij hun kinderen in.

� Op school is er sprake van ongelijkheid tussen kind en leerkracht. Het kind moet gehoorzamen en er is weinig ruimte voor zelfontplooiing. Kinderen behandelen hun leerkracht met respect en zullen niet uit zichzelf een vraag stellen. En tegenspreken is al helemaal niet aan de orde. In het leerproces staan de stof en de leerkracht centraal.

� In de werkomgeving zie je dezelfde verdeling. Werknemers luisteren naar hun leidinggevenden. Zij zullen niet snel zelf initiatief nemen of een voorstel tot verbetering doen. Werknemers wachten af tot de leidinggevende vertelt wat zij moeten doen. Bedrijven en organisaties worden vaak strak geleid vanuit de directie.

In Aziatische, Arabische, Oost-Europese en Latijns-Amerikaanse landen is vaak sprake van een grote ongelijkheid.

In samenlevingen met een grote ongelijkheid is gezag meestal door traditie of religie bepaald. Ongelijkheid hoort bij het dagelijks leven. Iedereen heeft zijn eigen plek in de hiërarchie. De verschillen tussen inkomens zijn groot. Een kleine groep machthebbers heeft vaak het grootste deel van de bezittingen.

Culturen met een grote gelijkheidCulturen met een grote gelijkheid hebben de volgende kenmerken:� Ouders behandelen hun kinderen meer als een gelijkwaardige. Een kind

mag zijn ouders tegenspreken en wordt aangemoedigd om een eigen mening te ontwikkelen. Volwassen familieleden zijn onafhankelijk van elkaar en moeten voor zichzelf kunnen zorgen. Het is niet gebruikelijk om ouders of grootouders in huis te nemen.

� Op school behandelen leerkrachten hun leerlingen zoveel mogelijk als gelijke. In het leerproces staat de leerling centraal. Hierbij wordt het eigen initiatief aangemoedigd en beloond.

...

1

19

� Op het werk zijn werkgever en werknemer meer gelijk aan elkaar. Leidinggevenden kunnen bijvoorbeeld meer coachen dan dat zij sturen. Werknemers verwachten dat zij worden geraadpleegd voordat er een beslissing wordt genomen. Het bestaan van een ondernemingsraad past hierbij. Die zal in landen met een grote ongelijkheid niet bestaan.

Een gelijkwaardig gesprek tussen moeder en dochter.

In Noord-Europese landen zoals Zweden, Noorwegen, Nederland en Duitsland is sprake van een grote gelijkheid.

In landen en culturen met een grote gelijkheid is het gezag meestal meer gebaseerd op praktische overwegingen dan op religie en tradities. Kerk en staat zijn hier gescheiden. Er bestaan verschillen in inkomens, maar vaak wordt wel geprobeerd de welvaart goed te verdelen.

2 Groep of individuHet tweede kenmerk waarop je culturen kunt indelen, is de mate waarin de groep of het individu belangrijker wordt gevonden. Een samenleving waarin de groep het belangrijkst wordt gevonden, noem je een collectivistische samenle-ving. Een samenleving waarin het individu het belangrijkst wordt gevonden, noem je een individualistische samenleving.

De groep staat centraalEen samenleving waarin de groep centraal staat, heeft de volgende kenmerken:� Mensen horen vanaf hun geboorte al bij een sterke en hechte groep. De

familie zal iemand levenslang steunen en beschermen. De groepsleden zijn zeer loyaal aan de groep waartoe ze behoren. Kinderen die hierin opgroeien leren over zichzelf te denken als deel van een wij-groep. Het belang van de groep gaat altijd voor het belang van het individu.

...

20

� Een werkgever neemt nooit zomaar iemand in dienst. De werknemer moet wel tot dezelfde culturele of sociale groep behoren als hijzelf. De werknemer handelt in het belang van de wij-groep. Hij doet dat ook als dat niet samenvalt met zijn eigenbelang.

Een samenleving waarin de groep centraal staat.

GezichtsverliesIemand lijdt gezichtsverlies als hij niet kan voldoen aan de verwachtingen of eisen die aan hem worden gesteld. Dit kan zijn door eigen toedoen of door toedoen van mensen met wie hij nauw verbonden is. Gezichtsverlies hangt samen met eer en eergevoel. Gezichtsverlies is een belangrijk begrip in een samenleving waarin de groep het belangrijkst is. Het gezichtsverlies van één persoon betekent dan namelijk gezichtsverlies voor de hele groep.

Het individu staat centraalEen samenleving waarin het individu centraal staat, heeft de volgende kenmerken:� Gezinnen bestaan voornamelijk uit ouders met kinderen. Andere

familieleden zoals opa’s en oma’s wonen niet bij hen in. Vaak is het zelfs zo dat er weinig contact is met familieleden. Kinderen die hierin opgroeien leren over zichzelf te denken als ‘ik’. In deze maatschappijen wordt er van de burgers verwacht dat zij voor zichzelf kunnen zorgen.

� Je ziet in deze samenlevingen vooral democratische bedrijfsculturen. Er is weinig hiërarchie en medewerkers uit alle lagen van het bedrijf mogen in principe meepraten. Er is meer gelijkheid tussen collega’s en beslissingen worden meestal in overleg genomen. Op het werk tellen niet alleen de belangen van de werkgever, maar ook die van de werknemer.

In het taalgebruik van individualistische landen kom je vaak de ik-vorm tegen. Terwijl in het taalgebruik in collectivistische landen de ik-vorm meestal ontbreekt.

...

...

1

21

3 Mannelijk of vrouwelijkMannen en vrouwen zijn biologisch verschillend van elkaar. Ze verschillen niet alleen in uiterlijke kenmerken. In een samenleving worden ook bepaalde gedragsvormen beschouwd als meer passend bij vrouwen of meer passend bij mannen. Aan de hand van deze gedragsvormen kun je een hele samenleving indelen als meer mannelijk of meer vrouwelijk.

Mannelijke culturenMannelijk staat in het algemeen voor agressief, dominant, hard, machtig en prestatiegericht. In mannelijke culturen zijn de taken tussen man en vrouw strikt verdeeld. Bij mannelijke culturen is vaak sprake van een machocultuur. Macht en status zijn in deze culturen belangrijk.

Voorbeelden van mannelijke landen zijn Japan, Italië, Mexico en de Verenigde Staten.

Vrouwelijke culturenVrouwelijk staat voor bescheidenheid, tederheid, zachtheid, zorg en troost. In vrouwelijke culturen zijn de rollen van mannen en vrouwen niet strikt geschei-den. Deze lopen meer in elkaar over. De mensen in vrouwelijke samenlevingen zijn over het algemeen zorgzaam en bescheiden en hebben veel aandacht voor de emoties van anderen.

Vrouwelijke landen zijn bijvoorbeeld Nederland, de Scandinavische landen, Thailand en Chili.

In de cultuur van de VS zijn macht en status belangrijk. In veel culturen zijn het vooral de vrouwen die op het land werken.

22

4 Positieve of negatieve houding tegenover veranderingIn sommige culturen voelen mensen zich bedreigd in onzekere of onbekende situaties. Zij maken zich veel zorgen over de toekomst en willen het liefst dat alles hetzelfde blijft. In deze culturen staan mensen negatief tegenover verandering. Verandering brengt namelijk onbekende situaties met zich mee. In dit soort culturen proberen mensen verandering tegen te gaan met strenge (gedrags)regels. Strenge regels maken het leven namelijk voorspelbaar. Je ziet dit vaak in culturen waarin religie een grote rol speelt. Zij willen graag zekerheid in hun werk en sparen ook veel.

Culturen die negatief staan tegenover veranderingCulturen die negatief staan tegenover verandering hebben een aantal kenmerken:� Kinderen leren dat ze niet mogen spelen of omgaan met kinderen uit

andere milieus.� Er wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen goed en kwaad.� De strakke normen en regels zorgen ervoor dat mensen zich eerder

schuldig of zondig voelen.� De strakkere regels in deze culturen worden ook weerspiegeld in de taal. Er

zijn vaak verschillende aanspreekvormen voor verschillende personen zoals ‘u’ en ‘jij’. In het Italiaans zijn er bijvoorbeeld drie aanspreekvormen, in het Japans meer dan tien.

Landen die negatief staan tegenover verandering zijn bijvoorbeeld landen in Latijns-Amerika, Mediterrane landen, Japan, Zuid-Korea en België.

Culturen die positief staan tegenover veranderingEen land waar mensen meer positief staan tegenover verandering, heeft de volgende kenmerken:� Er zijn minder regels. De regels die er zijn, zijn flexibeler.� Verschillen in meningen worden geaccepteerd. Afwijkend of uniek

gedrag wordt gewaardeerd.

� In deze culturen hebben onbekende situaties, mensen en ideeën het voordeel van de twijfel.

� Het opdoen van nieuwe ervaringen wordt aangemoedigd.

� De wereld wordt eerder gezien als een vriendelijke plek dan als een gevaarlijke plek.

Landen die meer positief staan tegenover verandering zijn bijvoorbeeld Afrikaanse landen, Groot-Brittannië, Nederland en Scandinavische landen.

Er anders uitzien mag.

1

23

In een samenleving met een negatieve houding tegenover verandering, willen mensen graag onzekerheid vermijden. Dit moet je niet verwarren met het mijden van risico’s. Onzekerheid en angst zijn abstracte begrippen. Het is vaak niet duidelijk waardoor de onzekerheid of angst wordt veroorzaakt. Bij het mijden van risico’s speelt juist een realistische angst een rol. Bijvoorbeeld de angst om te vallen.

5 Gericht op de lange of korte termijnHet kenmerk ‘lange of korte termijn’ geeft de mate aan waarin de maatschappij gericht is op de toekomst of juist meer op het nu. Als de maatschappij meer gericht is op de toekomst, zal de bevolking veel plannen en sparen. Mensen maken zich dan snel zorgen. Als de maatschappij juist meer gericht is op het heden, zal de bevolking meer ‘in het nu’ leven en zich minder zorgen maken om de toekomst.

Gericht op de lange termijnLangetermijngerichte landen hebben de volgende kenmerken:� Kinderen leren dat hard werken leidt tot resultaten. Ze leren zuinig te zijn

met geld. Op school werken studenten hard, want dat levert succes op. Als je faalt, heb je niet hard genoeg gewerkt. Dit zorgt voor schaamtegevoel.

� Op het werk zijn discipline en aansprakelijkheid belangrijke waarden. Vrije tijd is minder belangrijk. Bij investeren denkt men aan winst op lange termijn.

Landen die vooral gericht zijn op de lange termijn zijn Oost-Aziatische landen, zoals China, Japan, Noord- en Zuid-Korea, maar ook landen als India en Brazilië.

Gericht op de korte termijnKortetermijngerichte landen hebben de volgende kenmerken:� Kinderen leren om met korte inspanningen snelle resultaten te bereiken.

Ze leren wel om te sparen, maar de sociale druk om geld uit te geven is groot. Studenten zien succes en falen meer als een gevolg van toeval.

� Op het werk zijn vrijheid, rechten, succes en voor jezelf denken belangrijke waarden. Vrije tijd is heel belangrijk. Bij investeren denkt men vooral aan winst op de korte termijn.

Sommige Aziatische landen, Afrikaanse landen, Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en Australië zijn meer gericht op de korte termijn. Europese landen zitten vaak tussen lange termijn en korte termijn in.

� De structurentheorie van PintoEen andere theorie voor het indelen van culturen is de structurentheorie van

!

24

Pinto. Deze theorie geeft je vooral inzicht in het ontstaan van een cultuur. Zo kun je de achtergrond van cultuurverschillen in een samenleving beter begrijpen. En dan kun je ook het gedrag van de mensen uit een andere cultuur beter verklaren.

Volgens deze theorie zijn er twee soorten culturen:� F-culturen, deze worden ook traditionele culturen genoemd.� G-culturen, deze worden ook moderne culturen genoemd.

De letters F en G in de F- en G-cultuur staan voor ‘fijnmazig’ en ‘grofmazig’. Deze termen verwijzen naar de structuur van regels binnen een cultuur. ‘Mazen’ zijn gaten in een structuur.� Fijnmazig (F) betekent dat een cultuur een fijne, gedetailleerde structuur

van regels heeft. De cultuur heeft regels voor bijna elke situatie. De leden van de cultuur moeten deze regels altijd volgen. Er is weinig ruimte voor eigen interpretatie en afwijkend gedrag. Landen met een F-cultuur zijn vooral niet-westerse landen, zoals Marokko, Turkije, China, Somalië en Vietnam.

� Grofmazig (G) betekent dat een cultuur een grove, losse structuur van regels heeft. Elk individu is vrij om de algemene regels te vertalen naar zijn eigen, individuele situatie. Landen met een G-cultuur zijn vooral westerse landen, bijvoorbeeld de Verenigde Staten, Groot- Brittannië, Duitsland, Frankrijk, Nederland en de Scandinavische landen.

F- EN G-CULTUREN VAN PINTO

F-cultuur G-cultuurEr gelden veel gedetailleerde regels,

die weinig ruimte laten voor het individu.Er gelden weinig regels, elk individu

geeft er zijn eigen invulling aan.

1

25

Culturen zijn nooit volledig G of F, maar zitten ergens tussen de twee uitersten in. Sommige culturen hebben een echte mengvorm, zoals in Latijns-Amerika en de Caraïbische gebieden. Maar meestal heeft G of F wel duidelijk de overhand.

In een land kunnen F- en G-culturen naast elkaar bestaan. De cultuur van het platteland is meestal meer een F-cultuur dan die van de steden. In een land waar F-aspecten overheersen, domineren G-structuren vaak in de grote steden. In Turkije bijvoorbeeld bestaat dit verschil tussen de westerse stad Istanbul en het platteland.

De cultuur op het Turkse platteland is heel anders dan die in Istanbul

Andersom komt ook voor. In een land waar G-aspecten overheersen domineren F-aspecten vaak in plattelandsgebieden. Bijvoorbeeld de gemeente Staphorst in Nederland.

Volgens Pinto zijn vier factoren van belang voor het ontstaan van een F- of een G-cultuur:

� Welvaart � Religie � Sociaal milieu � Individu

VIER FACTOREN BIJ HET ONTSTAAN VAN EEN F- OF G-CULTUUR

Welvaart Religie Sociaal milieu Individu

...

26

� WelvaartWelvaart heeft de grootste invloed op het ontstaan van een F- of G-cultuur. In arme omgevingen waar niet genoeg welvaart is voor het levensonderhoud van iedereen, is aansluiting bij een groep belangrijk.

Een groep is namelijk sterker dan een individu en heeft betere overlevingskansen. Een individu moet zich hiervoor wel aanpassen aan de strakke groepsregels en -normen. In deze situatie staat de groep centraal en niet het individu. Als er voldoende welvaart is voor iedereen, zullen er minder strakke regels komen.

In arme omgevingen waar niet genoeg is voor het levensonderhoud van iedereen, is aansluiting bij een groep belangrijk.

� Religie In culturen met een sterke religieuze achtergrond gelden vaak strenge religieuze regels en voorschriften. Zo’n cultuur is vaak een F-cultuur. Mensen moeten de regels van de geloofsgemeenschap volgen. Er is weinig of geen ruimte om af te wijken van deze regels.

� Sociaal milieuErgens bij willen horen, gaat vaak samen met strenge en gedetailleerde groeps-regels. Ook hier gelden de kenmerken van de F-cultuur.

� Individu Elk individu heeft een andere persoonlijkheid. De een hecht meer waarde aan duidelijke, strakke en gedetailleerde regels, codes en afspraken dan een ander.

Maak nu? Maak nu vraag 7 tot en met 12.

1

27

1.5 Verschillende culturen naast elkaarMensen die een cultuur met elkaar delen, herkennen elkaar aan kleding, uitspraken, handelingen of overtuigingen. Ze begrijpen elkaar meestal goed, omdat ze dezelfde regels en gebruiken hebben.

Als er grote verschillen zijn tussen culturen, dan valt dat vaak op. Als je bijvoor-beeld weet dat degene met wie je praat een heel andere cultuur heeft dan jij, dan kan het gemakkelijk zijn om rekening te houden met de verschillen. Maar als de cultuur van de ander veel lijkt op je eigen cultuur, dan zijn de verschillen kleiner en zie je ze minder gemakkelijk. Je gedraagt je dan waarschijnlijk zoals jij dat ‘normaal’ vindt. Dat kan heel verkeerd uitpakken, omdat het bijvoorbeeld anders wordt begrepen dan je had bedoeld.

In de Nederlandse cultuur is er weinig afstand tussen mensen met veel en mensen met weinig macht. Dat betekent bijvoorbeeld dat leerlingen kritische vragen mogen stellen aan hun leraar. Of dat een werknemer het tegen zijn baas mag zeggen als hij het niet met hem eens is.

Als een Nederlandse teamleider een Indonesische medewerker in zijn team heeft, zal hij waarschijnlijk merken dat deze collega andere gewoontes heeft. Iemand uit Indonesië is bijvoorbeeld niet gewend om anderen tegen te spreken, en zeker niet een machtig persoon zoals zijn baas. Dit verschil tussen deze culturen is zo groot, dat de Nederlandse teamleider waarschijnlijk wel aanvoelt dat hij hier rekening mee kan houden. Hij kan de medewerker bijvoorbeeld duidelijk maken dat zijn mening wordt gewaardeerd.

Als deze Nederlandse teamleider ook een Duitse medewerker heeft, kan hij denken dat er geen grote cultuurverschillen zijn. De Nederlandse en Duitse cultuur zijn immers allebei westerse culturen, die zullen dan toch wel veel op elkaar lijken. Maar in de Duitse cultuur is een grote afstand tussen baas en medewerker juist normaal. Ook een Duitse medewerker kan er daardoor moeite mee hebben om zijn baas tegen te spreken. Omdat de teamleider dat niet direct verwacht, houdt hij hiermee waarschijnlijk geen rekening.

Stereotypering Een valkuil kan zijn dat we denken dat iemand op een bepaalde manier in elkaar zit omdat hij bijvoorbeeld Joods of Surinaams is. Dat is stereotypering. Je gaat er dan van uit dat alle mensen uit een bepaalde cultuur hetzelfde doen en denken. Hierbij ga je voorbij aan de individuele verschillen binnen culturen.

...

...

28

Nederlanders gaan in het algemeen vrij makkelijk en direct met elkaar om. In veel andere culturen benaderen mensen elkaar voorzichtiger. Er gelden andere regels voor wat als normaal contact wordt beschouwd. Denk bijvoorbeeld aan:

� Afstand tussen personen: hoe dicht je bij iemand staat � Oogcontact: of je oogcontact moet maken of juist niet � Aanrakingen: of je iemand mag aanraken of niet � Gebaren: welke betekenis bepaalde gebaren hebben

Als je geen rekening houdt met deze verschillen, kun je mensen onbedoeld beledigen.

� Afstand tussen personenHoe dicht je bij een andere persoon gaat staan in bepaalde situaties verschilt per individu, opvoeding en cultuur. Dit heeft te maken met de persoonlijke ruimte; het gebied dat een persoon direct omringt en door die persoon voor zichzelf wordt gehouden. In China en Japan is de persoonlijke ruimte bijvoorbeeld klein. Mensen voelen zich in het algemeen op hun gemak wanneer ze dicht bij elkaar staan. Ook Arabieren en latino’s houden vaak weinig afstand tijdens een gesprek. Nederlanders, Schotten en Zweden hebben wat meer ruimte nodig.

Ga je te dicht bij iemand staan, dan sta je in zijn persoonlijke ruimte. Iemand die een grotere persoonlijke ruimte heeft, kan zich dan door de ander geïntimideerd voelen. Ook als die ander dat helemaal niet zo bedoelt.

� OogcontactNederlanders kijken hun gespreksgenoten aan en gebruiken woorden en geba-ren om hun emoties te uiten. Een gesprekspartner die geen oogcontact maakt, wordt als onbetrouwbaar gezien. In veel Aziatische culturen kijkt een werkne-mer zijn manager uit respect juist niet aan. Heftig geuite emoties worden in Azië als platvloers ervaren. Zelfs in landen waarvan je misschien zou denken dat het cultureel dicht bij ons ligt, zoals de Verenigde Staten, is oogcontact al minder vanzelfsprekend.

1

29

� AanrakingenIemand aanraken, zoals een hand op de schouder, kun je beter niet doen. In sommige culturen zoals die van Japan, Scandinavië en Groot-Brittannië wordt dat niet gewaardeerd. Ook de begroetingen gaan er vaak anders aan toe. In Italië en Frankrijk bijvoorbeeld, gaat een begroeting samen met een fysieke aanraking, terwijl in Japan een begroeting uit een buiging bestaat.

� GebarenGebaren hebben vaak een andere betekenis in een andere cultuur. Bijvoorbeeld ons oké-gebaar, het cirkeltje met duim en wijsvinger. In Japan staat dit gebaar voor geld, je vraagt hiermee om de rekening. In Arabische landen staat het voor het boze oog, en in Zuid-Amerika is het een obsceen gebaar.

Dit gebaar heeft in verschillende culturen een andere betekenis.

VERSCHILLENDE CULTUREN OP DE WERKVLOERWaarom is het op je werk nu zo belangrijk dat je goed kunt omgaan met andere culturen? Daarvoor zijn verschillende redenen:� Op je werk moet je samenwerken met je collega’s. Als je door

cultuurverschillen niet goed met elkaar kunt communiceren, wordt samenwerken lastig. Als je elkaar niet goed begrijpt, kunnen er bijvoorbeeld fouten worden gemaakt.

� Iedereen voelt zich prettiger op zijn werk als hij goed kan communiceren met zijn collega’s. En als er begrip en respect voor elkaar is. Als collega’s interesse tonen in elkaars cultuur en hun best doen om elkaar goed te begrijpen, ontstaat er een positieve werksfeer. En in een omgeving met een fijne sfeer, doen mensen hun werk beter.

� Als in een bedrijf positief wordt omgegaan met culturele verschillen, willen mensen uit verschillende culturen daar graag werken. Een team dat uit verschillende culturen bestaat kan voordelen opleveren voor het bedrijf. Het team kan zich bijvoorbeeld beter inleven in klanten met verschillende achtergronden. Of het team kan meer creatieve ideeën bedenken voor het bedrijf, omdat er verschillende inzichten zijn.

30

In Nederland verwacht men in het algemeen dat mensen die hier nieuw komen zich aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Als iemand van buiten de EU voor langere tijd in Nederland wil komen wonen, moet hij verplicht een inburgeringsexamen afleggen. Om dat te kunnen halen volgen mensen meestal een inburgeringscursus. Hierin leert de nieuwkomer de Nederlandse taal en maakt hij kennis met de Nederlandse samenleving en cultuur.

Het doel hiervan is om mensen die nieuw zijn in Nederland, te stimuleren om actief mee te doen in de samenleving. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van werk. Wil iemand met een andere culturele achtergrond goed kunnen werken in een Nederlands bedrijf, dan is het belangrijk dat hij de Nederlandse (bedrijfs)cultuur begrijpt. Dat betekent niet dat Nederlanders in het bedrijf geen moeite hoeven te doen om zich in zijn cultuur in te leven. Collega’s die al langer in Nederland zijn of zelf uit Nederland komen, kunnen ook leren van collega’s met een andere culturele achtergrond.

Nederlandse bedrijfsculturenVoor niet-Nederlanders zijn er enkele gedragsvormen die ze als lastig kunnen ervaren:� Nederlanders overleggen heel veel. ‘Polderen’ tot iedereen het eens is

met de oplossing.� Nederlanders werken vaak in bedrijven waarin leidinggevenden zelf ook

meewerken.� Nederlanders delen privé-informatie en persoonlijke ervaringen met

elkaar, ook als ze elkaar nog niet goed kennen.� Nederlanders kennen een directe communicatie en een informele

aanspreekvorm. Je noemt je leidinggevende bijvoorbeeld bij zijn voornaam.

...

1

31

Verschillen zijn goud waard op de werkvloerWe zijn niet allemaal hetzelfde. Dat is goed voor bedrijven, want teams met veel diversiteit boeken betere resultaten. Maar hoe krijg je iedereen aan boord? Topvrouwen Marjan Rintel (NS) en Marloes Michon (Shell) geven tips.

Bron: Algemeen Dagblad, www.ad.nl

Maak nu? Maak nu vraag 13 en 14.

!

Bedrijven met verschillende soorten mensen scoren op alle fronten beter, blijkt uit onderzoe-ken naar het effect van groepen als vrouwen en minderheden op de werkvloer. Diversiteit in huis halen, betekent ook het binnenhalen van meer visies en vaardigheden. Daarmee is diversiteit in het personeelsbestand volgens wetenschappers een drijvende kracht achter creativiteit en innova-tie. Verder blijkt dat personeel dat zichzelf mag zijn op het werk, meer betrokken is bij het bedrijf. Die betrokkenheid leidt weer tot hogere productiviteit. Dergelijke bedrijven draaien financieel tot tiental-len procenten beter dan de concurrenten in hun branche, blijkt uit onderzoek in meerdere landen.

BreedReden genoeg voor bedrijven als Shell en NS om talent zo breed mogelijk te werven. Marjan

Rintel is lid van de Raad van Bestuur bij de Neder-landse Spoorwegen. Zij hecht grote waarde aan de onderzoeken: ,,Hoe diverser je bent, hoe beter je resultaat. Zo zie ik bij NS dat mannen technisch naar een proces kijken, terwijl vrouwen eerst naar de menselijke kant kijken. Samen levert dat betere oplossingen.’’

Marloes Michon zit als vicepresident personeels-beleid voor de Benelux en Frankrijk in de directie van Shell Nederland. Ook zij ziet de praktijk van de wetenschappelijke conclusies: ,,Je haalt het beste uit mensen als ze zichzelf kunnen zijn. Betrok-ken medewerkers zijn aantoonbaar beter voor de bedrijfsresultaten. De innovatiekracht neemt toe. Meer invalshoeken, meer soorten kennis en minder blinde vlekken. Je kijkt steeds met een andere lens naar de wereld. Zo zie je meer.’’

32

1.6 SamenvattingCultuur betekent ‘beschaving’ of de ontwikkeling van een volk. Binnen een cultuur hebben mensen gezamenlijke gewoontes en gedragsregels. Bij cultuur hoort ook alles wat mensen doen en maken, zoals kunst, literatuur, filosofie, geschiedenis en religie. Cultuur is aangeleerd en niet aangeboren. Cultuur wordt overgedragen via de sociale omgeving. Hierdoor heeft iedereen aangeleerde patronen van denken, voelen en handelen. Jouw cultuur geeft jou een bepaalde ‘bril’ waarmee jij de wereld om je heen bekijkt.

Mensen worden op verschillende manieren ‘geprogrammeerd’. Hofstede noemt dit ‘mentale programmering’. Dit gebeurt op drie niveaus:1 De menselijke natuur is aangeboren en voor iedereen hetzelfde. Hierbij

horen bijvoorbeeld je emoties en de behoefte je verbonden te voelen met andere mensen.

2 De cultuur is je aangeleerd door de omgeving waarin je opgroeit.3 Je persoonlijkheid is voor een deel aangeboren en voor een deel

aangeleerd. Je persoonlijkheid is jouw karakter.

Om de cultuur te analyseren kun je kijken naar afzonderlijke elementen, gegroe-peerd als lagen in een ui. De buitenste laag staat voor symbolen. De laag eronder bestaat uit helden. De laag het dichtst bij de kern zijn rituelen. In het binnenste van de ui zit het hart van een cultuur, de waarden. Een waarde is een gedeeld idee om een bepaalde gang van zaken de voorkeur te geven boven een andere. Cultuurverandering gaat snel in de buitenste schil maar langzaam in de binnen-ste schil.

Twee manieren om culturen in te delen, zijn de vijf cultuurdimensies van Hof-stede en de structurentheorie van Pinto. Hofstede beschrijft vijf kenmerken waarmee je cultuurverschillen tussen landen kunt beschrijven. Elk kenmerk kun je in de vorm zetten van een vraag:1 Zijn mensen binnen de cultuur aan elkaar gelijk of ongelijk?2 Is binnen de cultuur de groep het belangrijkst of het individu?3 Is de cultuur vooral mannelijk of vooral vrouwelijk?4 Heerst er binnen de cultuur een positieve of negatieve houding tegen-

over verandering?5 Is de cultuur meer gericht op de lange of op de korte termijn?

Je kunt een cultuur beschrijven door antwoord te geven op deze vragen.

De theorie van Pinto beschrijft twee soorten culturen: traditionele F-culturen en moderne G-culturen. Deze theorie kan je helpen om de achtergrond of het ontstaan van een bepaalde cultuur te begrijpen. Als je dit begrijpt, kun je ook beter met de andere cultuur omgaan.

Vragen?

1

33

1 Je bekijkt de wereld vanuit je eigen referentiekader. Wat wordt hiermee bedoeld?

2 Jouw cultuur heeft invloed op hoe jij tegen bepaalde dingen aankijkt.a Kruis aan welke onderwerpen belangrijk zijn in jouw cultuur.

Gehoorzaamheid Beleefdheid Gastvrijheid Gelijkheid Jezelf ontwikkelen

b Geef bij elk onderwerp een voorbeeld waarom het wel of juist niet belangrijk is in jouw cultuur. Bijvoorbeeld: In mijn cultuur is gehoorzaam-heid belangrijk. Daarom vind ik het vreemd als een medeleerling niet naar de docent luistert.

3 a Neem de tabel over en kruis aan wat jij vindt. Vind jij dat dit moet kun-nen of niet?

Moet kunnen Moet niet kunnen

Een vrouw met een hoofddoek

Iemand met veel tatoeages en/of piercings

Twee mensen van hetzelfde geslacht die samenwonen

Vrij vragen voor het Suikerfeest

Een werknemer die vast tijdens de ramadan

Een jongere die alcohol drinkt

Iemand die in zijn vrije tijd drugs gebruikt

Iemand die onder werktijd wil bidden

Een vrouw met kinderen die werkt

Een man die voor de kinderen zorgt

Ongehuwd samenwonen

Vragen

34

b Vergelijk je antwoorden met die van een ander uit de groep.c Heb je verschillende antwoorden? Zo ja, hoe verklaar je de verschillen?

4 In Nederland is af en toe discussie over of politieagentes een hoofddoek mogen dragen of niet. Zoek hier op internet informatie over, bijvoorbeeld nieuwsuitzendingen op YouTube of berichten op nieuwssites. Wat vind jij? Mag een politieagente een hoofddoek dragen of niet? Leg uit waarom je dit vindt.

5 Mensen worden op drie niveaus ‘geprogrammeerd’. Wat hoort bij elkaar? Zet de voorbeelden bij het juiste niveau: verliefd zijn – een bos rozen

geven – verlegen zijna persoonlijkheidb cultuurc menselijke natuur

6 Volgens het ui-diagram bestaan culturen uit verschillende lagen: symbo-len, helden, rituelen en waarden.

a Noem een cultuur waarvan jij deel uitmaakt.b Neem de tabel over en vul in welke symbolen, helden, rituelen en waar-

den bij jouw cultuur horen. Geef twee voorbeelden voor elke laag. Zet ze in de tweede kolom van de tabel.

Laag van de ui Voorbeelden uit mijn cultuur Hoe zag dit er vroeger uit?

Symbolen 1

2

Helden 1

2

Rituelen 1

2

Waarden 1

2

Vragen

35

1c Zoek iemand die dezelfde cultuur heeft als jij en die ouder is dan veertig jaar. Bijvoorbeeld één van je ouders of grootouders. Vraag hem of haar hoe de onderdelen van jullie cultuur eruitzagen toen hij of zij nog op school zat.

Vul de antwoorden in in de derde kolom van de tabel.d Kijk naar je antwoorden in de tweede en in de derde kolom. Welke

elementen van jullie cultuur zijn veranderd en welke niet? � Zijn de symbolen veranderd? � Zijn de helden veranderd? � Zijn de rituelen veranderd? � Zijn de waarden veranderd?

e Bekijk je antwoorden bij vraag d. Ben je hier verbaasd over of had je dit wel verwacht? Leg je antwoord uit.

7 In Nederland kennen we in het algemeen een grote gelijkheid. Geef daarvan drie voorbeelden.

8 Iemand uit een collectivistische cultuur spreekt zijn leidinggevende niet (snel) tegen. Ook al heeft de leidinggevende duidelijk ongelijk. Met welke kenmerken uit een collectivistische samenleving hangt dit samen? Noem er twee.

9 Horen deze kenmerken bij een F-cultuur of bij een G-cultuur? a strakke en gedetailleerde regelsb indirecte communicatiec nadruk op vormd losse en globale regelse directe communicatief nadruk op inhoudg individu is het belangrijksth groep is het belangrijkst

Vragen

36

10 Lees het artikel. Beantwoord daarna de vraag.

Karoshi: dood door overmatig werkenDe 31-jarige Japanse Miwa Sado overleed aan de gevolgen van 159 uur overwerk. Jezelf letterlijk doodwerken: in Japan gebeurt het vaker. De Japanners hebben er zelfs een speciaal woord voor: karoshi.

Bron: Algemeen Dagblad, www.ad.nl

Welke kenmerken uit de mannelijke samenleving komen tot uiting in het artikel?

!

Wereldwijd behoren ze tot de hardste werkers ter wereld. Dagen van 12 uur zwoegen op kantoor zijn heel gebruikelijk. Gemiddeld nemen werknemers de helft van hun vakantie op en slapen ze heel wei-nig. Degenen die veel vakantie opnemen worden door collega’s met scheve gezichten aangekeken.

Het gevolg van deze werkcultuur? Burn-outs, beroertes, zelfmoord en hartaanvallen.

DoodsoorzaakOmdat zo veel Japanners al decennia slachtoffer zijn van het fenomeen karoshi, liet de Japanse over-heid drie jaar geleden voor het eerst grootschalig onderzoek doen naar overwerk. Uit dat onderzoek bleek dat ongeveer een op de vier van de onder-zochte bedrijven werknemers meer dan 80 uur per maand liet overwerken. Bij ruim 10 procent van de gevallen was dit zelfs meer dan honderd uur.Een jaar geleden werd karoshi een officiële doodsoorzaak.

Nabestaanden kunnen werkgevers aanklagen als het sterfgeval is veroorzaakt door de werkdruk.

OverwerkteamsPremier Shinzo Abe beloofde daarnaast een gron-dige hervorming. Hij stelde een maximale werk-week in, om zo overmatig werken te beperken. Om ervoor te zorgen dat bedrijven zich aan de nieuwe regels houden, wordt er streng toezicht gehouden op werkgevers door zogenaamde overwerkteams.

Dankzij de verscherpte regels en toegenomen me-dia-aandacht, lijkt de werkcultuur in Japan voor-zichtig te veranderen. Het gebeurt wel langzaam, vanwege de grote sociale druk in het land. Japan heeft een hiërarchische cultuur waar overwerken loyaliteit betekent en waar het uit den boze is om eerder dan een hoger geplaatste collega naar huis te gaan. Bovendien worden werknemers die niet willen overwerken gezien als zwak of ongeschikt voor hun baan.

Vragen

37

111 Lees het artikel. Beantwoord daarna de vraag.

Vaders die maanden betaald verlof krijgen: in Zweden kan het welWO 16 AUGUSTUS 2017 – EELCO BOSCH VAN ROSENTHAL – Latte papa’s, zo worden ze ook wel genoemd volgens Olle. “We drinken namelijk veel koffie om onze kinderen bij te kunnen houden.” Hij is een van de vele Zweedse vaders die thuis blijft bij zijn kinderen. Dat zie je nergens zoveel als in Zweden.

Bron: nos.nl/nieuwsuur

!

“Ik ben 6,5 maand thuis geweest en blijf nu nog 1,5 maand thuis. Het is belangrijk voor onze maat-schappij dat niet alleen vrouwen thuis blijven bij de kinderen, maar dat mannen dat ook doen”, zegt Olle, die zorgt voor zijn zoontje Vilhelm.

Zestien maanden verlofIn Zweden krijgen beide ouders samen 480 dagen betaald vrij, zestien maanden. Ze mogen het verlof zelf indelen. Vergeleken met vaders in andere landen nemen die van Zweden een flink deel voor hun rekening.“Acht maanden zijn voor de vader en acht voor de moeder. Maar je kan de andere ouder wel een deel van jouw verlof geven”, zegt socioloog Ann-Zofie Duvander van de Universiteit Stockholm. “Drie maanden verlof moet je echt zelf opnemen, die kan je niet weggeven. Als je die niet gebruikt als vader of moeder, ben je ze kwijt.”

De vrouw van Olle is blij dat haar man ook kan zor-gen voor hun zoontje. “Het helpt de kinderen een goede band te krijgen met hun vader”, zegt Elin. “Mijn eigen vader is ook een jaar bij me gebleven. Mijn zus en ik hebben echt een fantastische band met hem.”

Olle mist soms wel zijn werk bij een ingenieurs-bedrijf. “Ik was een hoog tempo gewend in m’n dagelijks leven. Nu ligt het tempo lager, maar biedt het allerlei andere uitdagingen.”Zijn baas vindt het logisch dat Olle een tijd weg is. “Kinderen hebben hun ouders nodig. En ouders moeten een band vormen met hun kinderen”, zegt Pia Hogman. “Werknemers moeten nieuwe dingen leren. Groei komt op vele manieren, dus dit kan iets positiefs zijn.”

Minder inkomenMaar hoezeer de Zweedse overheid het lange ouder-schapsverlof ook promoot, het blijft ergens een luxe. Weliswaar wordt ruim 80 procent van het inkomen tijdens het verlof doorbetaald, via de Zweedse soci-ale verzekeringsbank, maar dat is niet alles.“In de meeste gevallen nemen de moeders meer verlof op dan de vaders, omdat het gezin het zich anders niet kan veroorloven”, zegt socioloog Du-vander. “Hoogopgeleiden met een hoog inkomen delen het verlof over het algemeen eerlijker.”Wel betalen de meeste werkgevers iets extra’s. “Dus de meeste ouders krijgen voor een deel van hun ouderschapsverlof tot 90 procent van hun inkomen. Maar natuurlijk ga je er in inkomen op achteruit.”

Vragen

38

Welke kenmerken uit de vrouwelijke samenleving komen tot uiting in het artikel?

12 a Welke cultuur is in jouw leven het belangrijkst? Is dat bijvoorbeeld de Nederlandse cultuur of een andere cultuur?

b Wat voor soort cultuur is dit: een F- of een G-cultuur? Leg je antwoord uit en geef hierbij voorbeelden.

13 Zoek een filmpje over cultuurverschillen op de werkvloer. Welke cultuur-verschillen zie je?

14 Iedereen kent wel mensen met een andere culturele achtergrond.a Kies twee culturen die verschillen van jouw eigen cultuur.b Beschrijf van deze twee culturen op welke manier zij van jouw cultuur

verschillen. Neem de tabel over en vul hem in.

Eigen cultuur: Andere cultuur 1: Andere cultuur 2:

Feestdagen

Eten

Taal

Kleding

Begroeting

Begrippen*

1

39

Collectivistische samenleving Een samenleving waarin individuen vanaf hun geboorte opgenomen zijn in hechte, sterke groepen. De groep gaat voor alles, dus ook voor het belang van het individu. Cultuur De gewoontes en gedragsregels van een volk of groep.F-cultuur Fijnmazige cultuur. Soort cultuur waarin de groep belangrijker is dan het individu. Er zijn veel gedragsregels waar je je aan moet houden.Fijnmazig Een fijne, gedetailleerde structuur van regels. In een fijnmazige cultuur (F-cultuur) gelden regels voor bijna elke situatie. Er is weinig ruimte voor individuen om hiervan af te wijken.G-cultuur Grofmazige cultuur. Soort cultuur waarin het individu belangrijker is dan de groep. Algemene gedragsregels mag je op je eigen manier invullen.Gezichtsverlies Iemand lijdt gezichtsverlies als hij niet kan voldoen aan de verwachtingen of eisen die aan hem worden gesteld. Gezichtsverlies hangt samen met eer en eergevoel.Grofmazig Een grove, losse structuur van regels. In een grofmazige cultuur (G-cultuur) mogen individuen de algemene regels op hun eigen manier invullen.Helden Dode of levende personen die door de leden van een cultuur worden bewonderd en als voorbeeld worden gezien.Individu Eén persoon.Individualistische samenleving Een samenleving waarin de onderlinge banden tussen individuen los zijn; van iedereen wordt verwacht alleen voor zichzelf en voor zijn/haar naaste familie te zorgen.Macht De invloed die iemand heeft.Mannelijke cultuur In een mannelijke cultuur zijn macht en status belangrijk. De taken tussen man en vrouw zijn meestal strikt verdeeld.Mentale programmering Overdracht van cultuur (volgens Hofstede) door opvoeding en sociale context waarin ervaringen worden opgedaan.Normen Regels die je normaal vindt.Referentiekader Het geheel van normen en (persoonlijke) waarden, ervaringen, kennis en opvattingen waarmee jij als door een soort ‘bril’ naar de wereld kijkt.Rituelen Collectieve gebruiken die in een cultuur belangrijk zijn in sociaal of religieus opzicht. Rituelen bevorderen de samenhang binnen de groep. Socialisatie Het proces waarbij iemand de waarden, normen en andere cultuurkenmerken van zijn samenleving of groep aanleert.Symbolen Woorden, gebaren, afbeeldingen of voorwerpen die horen bij een bepaalde cultuur.Vrouwelijke cultuur In een vrouwelijke cultuur is er veel aandacht voor emoties en zorg. De taken tussen man en vrouw zijn niet strikt verdeeld. Waarde Iets wat een persoon of samenleving wenselijk of belangrijk vindt.