1

VOORWOORD

Voor 2009 kan worden vastgesteld dat de Werkgroep op beide locaties voor wat betreft de professionele

bezetting goed op orde was. Knelpunten doen zich voor in de behandelcapaciteit met name ten aanzien

van OK-capaciteit, postoperatieve IC-opvang en polikliniekruimtes.

Een onderwerp dat de gemoederen dit jaar binnen de Werkgroep flink heeft beziggehouden, is het

initiatief van de Inspectie voor de Volksgezondheid (IGZ) en de NWHHT om eisen voor een Hoofd-

Halsoncologisch Centrum (HHOC) te definiëren. Op basis van argumenten lijkt het nu toch gelukt om op

een voor de IGZ acceptabele wijze, de samenwerking UMCG-MCL te handhaven. Hierbij moet echter de

concessie worden gedaan, dat alle nieuwe patiënten van het MCL uit de genoemde categorie, óók in de

vorm van een extra poliklinisch consult in het UMCG moet worden beoordeeld in aanwezigheid van de

specialist(en) van het MCL. Deze eis zal gaan gelden vanaf 2014. De Werkgroep heeft besloten om zo snel

mogelijk met deze extra beoordeling in het UMCG te starten en het nut daarvan te evalueren.

Door enorme inzet van alle medische en paramedische disciplines van de Werkgroep, is in een jaar tijd al

het voorlichtingsmateriaal voor patiënten geactualiseerd en waar nodig uitgebreid. Aan dit proces werd

leiding gegeven door de stafmedewerker van Sector D van het UMCG. In samenwerking met de ICT van

het UMCG werd deze informatie geschikt gemaakt voor de website www.hoofdhalskanker.umcg.nl, die

op 17 december officieel “ in de lucht” is gegaan.

Verder werd dit jaar een start gemaakt met het opstellen van een nieuw beleidsplan. Dit proces wordt met

name begeleid door de medewerker van de UMCG-staf die de Projectgroep Hoofd-Halsoncologie

ondersteunt.

Als bestuur van de Werkgroep is het prettig om vast te stellen dat de leden van de Werkgroep zich nog

steeds met enthousiasme inzetten voor de patiëntenzorg, het wetenschappelijk onderzoek, het

onderwijs, de opleiding in de Hoofd-Halsoncologie en inspelen op landelijke ontwikkelingen. Dit

jaarverslag geeft u een indruk van wat er in 2009 op de genoemde gebieden aan activiteiten heeft

plaatsgevonden.

prof. dr. J.L.N. Roodenburg dr. J.G.A.M. de Visscher

Groningen Leeuwarden

2

Jaarverslag Werkgroep Hoofd-Halsoncologie UMCG-MCL 2009

1. INLEIDING

De Werkgroep Hoofd-Halsoncologie Universitair Medisch Centrum Groningen - Medische

Centrum Leeuwarden bestaat sinds 1993. Aanleiding om tot deze samenwerking te komen was

het verschijnen van rapporten van de Nederlandse Werkgroep voor Hoofd Hals Tumoren

(NWHHT) en van de Gezondheidsraad waarin werd aangegeven dat hoofd-halsoncologische zorg

in multidisciplinaire centra zou moeten plaatsvinden en dat voor behoud van expertise en

ontwikkeling van het vakgebied er een minimum aantal nieuwe patiënten per jaar zou moeten

worden behandeld. In 1997 is deze samenwerking in de vorm van een overeenkomst

geformaliseerd. Op basis van visitatie werd de Werkgroep door de NWHHT erkend.

Hoewel de patiëntenzorg binnen de Werkgroep centraal staat, is de samenwerking ook een

uitstekende basis voor de academische taken zoals onderzoek, onderwijs en opleiding. Hierover

wordt verderop gerapporteerd.

2. PATIËNTENZORG

Door de Werkgroep werden in 2009 973 nieuwe patiënten dan wel bekende patiënten met

nieuwe aandoeningen besproken. Tabel 1 toont de verdeling over de verschillende lokalisaties

van plaveiselcelcarcinomen van de bovenste adem- en voedingsweg, maligne

speekselkliertumoren en halskliermetastasen van een onbekende primaire tumor. Het betreft 459

patiënten. De expertise van een hoofd-halsoncologische werkgroep maakt dat dit ook een

centrum is voor behandeling van premaligne, andere maligne en benigne afwijkingen in het

hoofd-halsgebied. Het betreft 514 patiënten. Een overzicht daarvan wordt in tabel 2 gegeven.

Op de locatie UMCG vonden 52 voorbesprekingen en op de locatie MCL 49 voorbesprekingen

plaats. Vervolgens vond 49 keer bespreking plaats via teleconsulting tussen de twee locaties.

3. BESTUURLIJKE ORGANISATIE WERKGROEP

De coördinatie tussen de twee locaties vond plaats door prof. dr. J.L.N. Roodenburg vanuit het

UMCG en dr. J.G.A.M. de Visscher namens het MCL.

De coördinatie op beide locaties vindt plaats door een bestuur bestaande uit vertegenwoordigers

van de poortdisciplines, te weten de Keel- Neus- en Oorheelkunde, de Kaakchirurgie, Medische

Oncologie en de Radiotherapie. De bestuurssamenstelling is als volgt:

3

locatie UMCG :

prof. dr. J.L.N. Roodenburg, voorzitter

dr. F.R. Burlage, secretaris

prof. dr. B.F.A.M. van der Laan, lid

prof. dr. J.A. Gietema, lid

locatie MCL:

dr. J.G.A.M. de Visscher, voorzitter

dr. O.B. Wijers, secretaris

dr. K.T. van der Laan, lid

4. PARAMEDISCHE WERKGROEP HOOFD-HALSONCOLOGIE

De leden van de Paramedische Werkgroep Hoofd -Halsoncologie vergaderen vier keer per jaar en

organiseren één keer per jaar een informatieve bijeenkomst. Dit jaar was het thema van de

plenaire avond: Photodynamische Therapie en Lymfedrainage.

Alle disciplines hebben voor zover mogelijk een dubbele bezetting in de werkgroep zodat er altijd

iemand aanwezig kan zijn bij de bijeenkomsten.

Ondanks meerdere pogingen is er geen deelname aan de PWHHO vanuit de Radiotherapie

In de landelijke Paramedische Werkgroep Hoofd Hals Tumoren participeren vanuit het UMCG

Hester van der Lei - Groenewegen (mondhygiëne), Dineke Jönfors - Imminga (verpleging) en

vanaf 2009 Kirsten Dob (medisch maatschappelijk werk). Vanuit het MCL participeert Margot

Faber-van Wee in het bestuur van deze werkgroep.

In het zorgtraject hoofd - halsoncologie was het voor de UMCG reorganisatie duidelijk wie in

welke fase ‘hoofdbehandelaar’ was, maar sinds de reorganisatie is hier e.e.a. in veranderd.

Voor de diëtetiek geldt dat zij de medische hoofdbehandelaar volgen. Het medisch

maatschappelijk werk en de medisch psycholoog volgen de patiënt door de sectoren heen. In het

MCL wordt gebruik gemaakt van de zorgpaden mondholte- en orofarynxcarcinoom en larynx- en

hypofarynxcarcinoom. Hierin wordt duidelijk aangegeven wie op welk moment verantwoordelijk

is, wat er van elk lid van de werkgroep wordt verwacht en is inzicht in de doorlooptijd.

In november 2009 zijn de voorbereidingen gestart voor een onderzoek dat zich richt op het

detecteren van behoefte aan psychosociale zorg bij Hoofd-Hals Oncologie patiënten tijdens hun

radiotherapie / chemoradiatie traject. Naast de KNO zijn ook (langs de zijlijn) de Medische

Oncologie, Radiotherapie en Kaakchirurgie betrokken. Het onderzoek wordt gedaan door

studenten van de Hanzehogeschool Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD) en wordt

begeleid door MMW-er Jesmin Buining- Poelstra.

4

In december is met medewerking van de paramedici de website Hoofd Hals oncologie in de lucht

gegaan

5. ROL PARAMEDICI BIJ DE ORGANISATIE VAN DE ZORG

In het UMCG coördineren de regieverpleegkundigen van de polikliniek Kaakchirurgie en de

verpleegafdeling in samenspraak met de kaakchirurg-oncologen en de nurse practitioner de

klinische zorg. Wekelijks vindt er multidisciplinair overleg (MDO) plaats waarbij ook de Diëtetiek

en Psychosociale Zorg zijn betrokken.

De oncologiecoördinatoren van de afdeling KNO coördineren het multidisciplinair proces binnen

de KNO en zijn het eerste aanspreekpunt bij vragen voor en na de ziekenhuisopname. Gedurende

de opname valt de patiënt onder de verantwoordelijkheid van de verpleegkundige op A1.

Wekelijks vindt er een Multi Disciplinair Overleg op de verpleegafdeling (KNO) plaats waarbij de

diëtist, de logopedist, de maatschappelijk werker, de geestelijk verzorger, de voedingsassistent,

de zaalarts, de oncologiecoördinator en de verpleegkundigen aanwezig zijn.

Voor de klinische patiënten van de afdeling Kaakchirurgie vindt op de verpleegafdeling L4VA

wekelijks een MDO plaats, waarbij ook het Medisch Maatschappelijk Werk en de Diëtetiek is

betrokken.

Screenen op ondervoeding is een prestatie-indicator. Op de verpleegafdelingen worden alle

patiënten gescreend met behulp van de MUST (Malnutrition Universal Screening Tool). Dit is een

gevalideerd screeningsinstrument. Op de KNO-poli wordt al gescreend, de poli Kaakchirurgie

start in 2009.

In het MCL spelen de hoofd-halsoncologieconsulenten een sleutelrol in het hele zorgtraject. Zij

zijn aanwezig bij de intake en slecht nieuws gesprekken van nieuwe patiënten op de polikliniek,

coördineren de diagnostiek en consulteren andere disciplines en paramedici. Zij zijn aanwezig bij

het wekelijks MDO op de verpleegafdeling (afdeling M) en de wekelijks multidisciplinaire hoofd-

halsbespreking. Zij zijn samen met de oncologie-verpleegkundigen de stuwende en inspirerende

kracht van de zorgtrajecten en waken over goede samenwerking tussen de disciplines en snelle

doorstroomtijden. In 2009 is gestart met een eigen verpleegkundig spreekuur voor hoofd-

halsoncologiepatiënten. Naast aandacht voor ‘medische’ zaken en coördinatie van diagnostiek en

behandeling zal er met de invoer van een eigen spreekuur meer tijd zijn voor psychosociale zaken.

Het zorgpad larynx- en hypofarynxcarcinoom is in 2009 afgerond en de presentatie van dit

project was op 15 september 2009 in het MCL. Het zorgpad mondholte- en orofarynxcarcinoom

is na 4 jaar geëvalueerd en aangepast. Besloten is om beide zorgpaden jaarlijks te evalueren. Naar

aanleiding van de zorgtrajecten zullen nieuwe (prestatie-)indicatoren worden geformuleerd.

5

Zowel bij het ontwikkelen als bij het meten van de indicatoren zullen de HHO-consulenten een

belangrijke rol spelen.

Het formulier t.b.v. de wekelijkse multidisciplinaire hoofd-halsbespreking is aangepast en vanaf

2010 digitaal opgenomen via Zorgnet. Verzending van de digitale verslagen naar huisartsen via

Zorgnet (‘Gerrit”) volgt in de tweede helft van 2010.

In het MCL vindt wekelijks Multi Disciplinair Overleg plaats voor de Hoofd-Halsoncologie. Hierbij

zijn betrokken de kaakchirurg-oncoloog, KNO-arts-oncoloog, diëtist, hoofd-halsoncologisch

consulent, logopedist, medisch maatschappelijk werk, psycho-sociale zorg, fysiotherapie,

unithoofd, verpleegkundigen van de verpleegafdeling en voedingsverpleegkundige. Hierbij

worden vooral de voortgang van de patiëntenzorg en de samenwerking besproken. Bij de KNO is

gestart met het opleiden van een 2e physician assistant (J. Dijkstra en G. Bok), die zich in eerste

instantie zal gaan bezighouden met spreek- en slikproblemen.

6. REGIONALE WERKGROEP HOOFD-HALSONCOLOGIE IKNO

Omdat er ondertussen landelijke richtlijnen zijn of worden ontwikkeld, heeft de Regionale

Werkgroep Hoofd-Halsoncologie IKN dit jaar niet vergaderd.

7. WETENSCHAPPELIJKE ACTIVITEITEN

Binnen de Werkgroep vinden wetenschappelijke activiteiten plaats op de volgende gebieden:

� slikstoornissen na radiotherapie

� speekselklierschade na radiotherapie

� stamceltransplantatie bij radiatieschade aan de speekselklieren

� fotodynamische therapie en fotodetectie

� Positron Emissie Tomografie (PET)

� preventie van bijwerkingen van bestraling en chemotherapie in het hoofd-halsgebied

� premaligne afwijkingen en tweede primaire tumoren

� trismus en schouderklachten na oncologische chirurgie

� het gebruik van implantaten t.b.v. de bevestiging van protheses in het hoofd-halsgebied

� het syndroom van Sjögren; biologisch gedrag en het risico op maligne ontaarding

� voeding en voedingstoestand bij patiënten met hoofd-halstumoren

� in vitro en in vivo studies naar de levensduur van spraakprothesen na laryngectomie

� histologische aspecten en moleculair biologische analyse van plaveiselcelcarcinoom van de

larynx, pharynx en mondholte

� biomedical engineering en klinische evaluatie van nieuw te ontwikkelen stomaklep en

spraakprothese

� “Huid, optische diagnose en receptuur gelaatsprothese”

� participatie in de ARCON-, POPART-, PARTIR-, RELAPS, KIM-, SWK- en Life trial

6

Het zwaartepunt van de wetenschappelijke activiteiten ligt in de locatie UMCG. De locatie MCL

participeert ook in de onderzoeken, met name het patiëntgebonden onderzoek. Voor een

overzicht van de wetenschappelijke productie wordt verwezen naar de betreffende bijlage.

8. ONDERWIJS EN NASCHOLING

Binnen het curriculum Geneeskunde is de multidisciplinaire stage Hoofd-Halsoncologie van de

afdelingen Keel-, Neus- en Oorheelkunde, Kaakchirurgie en Plastische Chirurgie helaas komen te

vervallen. Dit onderwijs wordt nu weer door de afdelingen apart verzorgd.

Vanuit de opleiding Tandheelkunde lopen coassistenten stage in het UMCG en het MCL.

Daarnaast wordt onderwijs gegeven in de preklinische fase Geneeskunde, de studie

Tandheelkunde, de studie Mondhygiëne, aan de opleiding Oncologie Verpleegkunde en Nurse

Practitioner.

Door middel van refereeravonden werd nascholing verzorgd voor huisartsen, tandartsen en

specialisten. In de bijlagen zijn de diverse onderwijsactiviteiten vermeld.

9. INTERNATIONAL SUMMER SCHOOL ONCOLOGY MEDICAL STUDENTS (ISOMS)

Vanuit de Werkgroep werd dit jaar ook weer geparticipeerd in de organisatie van de ISOMS

2010.

Er is plaats voor 40 studenten uit de gehele wereld. Het programma beslaat tien dagen en bestaat

uit patiëntencolleges, interactieve colleges, skillslabs, posterpresentaties en ward rounds.

10. SPECIALISTENOPLEIDING

Vanuit de afdeling Keel-, Neus-, Oorheelkunde, de afdeling Kaakchirurgie en de afdeling

Radiotherapie lopen assistenten in opleiding stage bij de Werkgroep. Vanuit de Kaakchirurgie

wordt deze stage ook in het MCL gevolgd. Radiotherapeuten in opleiding aan het AMC volgen

anderhalf jaar van de opleiding in het RIF; een half jaar hiervan bestaat uit stage hoofd-

halsoncologie bij de werkgroep MCL. Dr. G.B. Halmos heeft per 31 december 2008 de

vervolgopleiding tot KNO-arts-oncoloog (KNOVOO) afgerond. Per 1 november 2009 is mevr dr.

L.Q. Schwandt begonnen met de twee jarige KNOVOO opleiding in het UMCG waarvan ook een

deel in het MCL zal worden gevolgd. (beide opleider prof. dr. B.F.A.M. van der Laan).

Dr. W.D. Noorda is dit jaar geregistreerd als tandarts MFP, bij de NVGPT.

7

11. VERDERE ONTWIKKELINGEN EN ACTIVITEITEN

1. NWHHT-IGZ

In mei 2009 is van de NWHHT in samenwerking met de IGZ een eerste conceptnota

“Hoofd-halsoncologische zorg; afspraken voor de randvoorwaarden voor verantwoorde

zorg voor patiënten met een hoofd-halstumor” verschenen.

Het doel van deze nota, het garanderen van optimale zorg voor elke patiënt met een

oncologische aandoening in het hoofd-halsgebied, werd door de Werkgroep

onderschreven. De wijze waarop die IGZ en de NWHHT dit willen bereiken, was minder

aansprekend. Een Hoofd-Halsoncologisch Centrum (HHOC), wordt hoofdzakelijk erkend

op basis van getalscriteria: het aantal (para)medici en het aantal nieuwe patiënten met

een specifieke hoofd-halstumor. Een samenwerkingsverband zoals dat al 17 jaar formeel

bestaat tussen het UMCG en het MCL wordt in dit kader niet als één HHOC erkend. Het

HHOC moet “onder één dak” zijn gelokaliseerd. Zowel de locatie UMCG als MCL

voldoet aan de getalsmatige criteria ten aanzien van de noodzakelijke disciplines. Het

getalscriterium van 200 nieuwe patiënten per jaar uit de speciale hoofd-halscategorie om

een centrum te kunnen zijn, wordt op de locatie MCL niet gehaald. Op de locatie UMCG

worden ruim 300 van dit soort patiënten per jaar gezien en op de locatie MCL ongeveer

150. Het feit dat de Werkgroep UMCG-MCL al twee maal een goede beoordeling heeft

gehad bij de visitatie door de NWHHT, wordt niet geaccepteerd om deze samenwerking

als één werkgroep te zien. Aanvankelijk dreigde dat met deze benadering door de IGZ en

de NWHHT op de locatie MCL geen hoofd-halsoncologische patiënten meer behandeld

zouden kunnen worden. Op basis van argumenten, die met name vanuit de Werkgroep

UMCG-MCL zijn ingebracht, lijkt nu uiteindelijk een situatie te ontstaan waarbij de

samenwerking kan worden gehandhaafd. Hierbij moet wel de concessie worden gedaan,

dat nieuwe patiënten uit de speciële categorie hoofd-halstumoren, ook poliklinisch

moeten worden beoordeeld in het UMCG. Deze regeling zal in principe in 2014 ingaan.

De Werkgroep UMCG-MCL heeft besloten om zo snel mogelijk al te starten met deze

beoordeling van patiënten uit het MCL in het UMCG. Hierover zal overleg worden

gevoerd met het UMCG, MCL en zorgverzekeraars om de materiële, personele en

financiële consequenties in kaart te brengen. Wanneer gestart wordt met deze

beoordeling van patiënten op de locatie UMCG, zal tevens een evaluatietraject worden

ingezet om na te gaan wat de meerwaarde van deze extra procedure is.

2. Nieuwe organisatie UMCG

De Projectgroep Hoofd-Halsoncologie heeft zijn activiteiten voortgezet.

De Projectgroep Hoofd-Halsoncologie van het UMCG bestaat uit: prof. dr. J.L.N.

Roodenburg, voorzitter en de leden dr. B.F.A.M. van der Laan, dr. F.R. Burlage en dr. J.A.

Gietema en namens sector D drs. L.S. van Huizen en mw. R.J.M. Dopheide.

8

Het in 2007 opgestelde projectplan om het zorgtraject Hoofd-Halsoncologie in een web

based format onder te brengen en te borgen bleek ten gevolge van het ontbreken van

middelen helaas niet haalbaar. De Projectgroep heeft daarom voor realistische doelen

gekozen waarbij zoveel mogelijk verbeterpunten uit de inventarisatie worden

meegenomen.

Er is gekozen voor drie aandachtspunten:

a) Communicatie

Het voorlichtingsmateriaal voor patiënten is geactualiseerd, waar nodig uitgebreid. In

december is de website www.hoofdhalskanker.umcg.nl “in de lucht gegaan”.

b) Werkgroepbesprekingen

Door de toename van het aantal patiënten en de complexiteit van de zorg, is er een

noodzaak om besluitvorming en verslaglegging te verbeteren. De werkwijze en

verslaglegging van het multidisciplinair spreekuur (MDS), de reconstructiebespreking

en de werkgroepbespreking zal in een nieuw format in het ziekenhuis

informatiesysteem worden ondergebracht. Er is overeenstemming over de inhoud

van een nieuw “hoofd-halsformulier”. De digitale realisatie loopt helaas vertraging op.

c) Paramedische zorg in het zorgtraject

Ten gevolge van de “Nieuwe Organisatie UMCG” zijn de paramedische disciplines

“opgeknipt” en verdeeld over de sectoren. Hierdoor ontstaat “estafette zorg” in plaats

van een zorgtraject ten aanzien van voedingszorg, psycho-sociale begeleiding en

liaison verpleegkundige zorg. Door de Projectgroep zijn voor deze paramedische

disciplines eerste werkafspraken gerealiseerd, die nog verder borging behoeven.

In een overleg met de directeur van Sector D, heeft de Werkgroep aangegeven wat

haar visie is op de ontwikkeling van een echt “kankercentrum”. Samengevat is de

Werkgroep van mening dat de tumorwerkgroepen de ruggengraat van een

kankercentrum zijn. Door vanuit het UMCGIC Sector D, onder voorwaarden,

ondersteuning te geven aan de tumorwerkgroepen om zich verder te

professionaliseren, kan het kankercentrum echt vorm krijgen.

3. Patiëntenvolgsysteem (PVS)

Een patiënt met een tumor in het hoofd-halsgebied moet in de orde van 10-15

diagnostische procedures en consulten ondergaan. Om zicht te houden op de voortgang

van deze onderzoeken en consulten is het Patiënten Volg Systeem (PVS) ontwikkeld dat

dit jaar i.s.m. de ICT in eerste versie beschikbaar kwam. Het PVS loopt bij de Hoofd-

Halsoncologie als pilot en komt ook beschikbaar voor andere zorgtrajecten. Het PVS

moet worden aangestuurd door het “Order Management Systeem”. Deze koppeling

loopt helaas vertraging op en heeft vanwege het ontwikkelen van een nieuw

ziekenhuisinformatiesysteem voorlopig geen prioriteit.

9

4. Documentatieregistratiesysteem

In samenwerking met het IKNO is een documentatieregistratiesysteem ontwikkeld, dat is

gebaseerd op de landelijke kankerregistratie. Sinds 1998 wordt op de locatie UMCG ook

de follow-up van patiënten geregistreerd. Het systeem wordt nu ook gebruikt voor de

ondersteuning van diverse wetenschappelijke studies. Om de toegankelijkheid te

verbeteren, werd dit jaar verder gewerkt aan aanpassingen van dit systeem.

5. Multidisciplinair spreekuur UMCG

Eind 2007 werd op de locatie UMCG gestart met een multidisciplinair spreekuur (MDS).

Op donderdagochtend vindt op de afdeling Kaakchirurgie en de afdeling KNO de intake

van nieuwe patiënten plaats. ’s Middags is er het “MDS”, waar de afdelingen

Kaakchirurgie, KNO, Radiotherapie en Bijzondere Tandheelkunde vertegenwoordigd zijn.

Na de gezamenlijke beoordeling vindt een gesprek met de patiënt en begeleiders plaats,

zodat de patiënt de eerste dag met een voorlopig, multidisciplinair advies naar huis gaat.

Dezelfde dag vinden ook nog, indien van toepassing, consulten plaats bij de Bijzondere

Tandheelkunde, de mondhygiënist, de diëtist, het preoperatieve spreekuur, kunnen

biopten worden genomen en echogeleide cytologische puncties worden uitgevoerd.

Voor dit spreekuur werd in samenwerking met Sector D een ontwerp voor een speciale

“multidisciplinaire kamer” in het Ambulant Oncologisch Centrum (AOC) ontwikkeld. Dit

AOC zal naar verwachting eind 2010 in gebruik worden genomen.

6. Kwaliteitsprojecten MCL

Met ondersteuning van het Integraal Kankercentrum Noord-Nederland is het zorgpad

larynx- en hypofarynxcarcinoom is in 2009 afgerond en de presentatie was op 15

september 2009. Het zorgpad mondholte- en orofarynxcarcinoom is na 4 jaar

geëvalueerd en aangepast. Het doel is het formaliseren, transparant en eenduidig maken

van het gehele zorgpad met betrekking tot de diagnostiek, behandeling, follow-up en

palliatieve zorg van patiënten met een larynx- en hypofarynxcarcinoom. Door toepassing

en evaluatie van de zorgketen is het mogelijk om eventueel onacceptabele wachttijden

vroegtijdig op te sporen. Eind 2007 werd gestart met het project Vroegtijdige

Psychosociale-Signalering. Voor objectieve beoordeling en inventarisatie van

psychosociale problemen is de “LAST schaal” ontwikkeld. Gebruik ervan kan de kwaliteit

van de gesprekken tussen zorgverleners en kankerpatiënten verbeteren. Het project is in

een afrondende fase.

7. Patiënt Informatie Dossier (PID) MCL

In 2006 is in het MCL het PID ontwikkeld. Het betreft een individueel dossier waarin

gerichte en compacte schriftelijke informatie over onderzoeken, behandelingen, opname,

afspraken, telefoonnummers van afdelingen, ontslag, leefregels en folders kunnen

worden opgenomen en bewaard. De aangeboden informatie is toegespitst op de situatie

10

van de patiënt. Het PID biedt ruimte voor het maken van aantekeningen door

hulpverleners en de patiënt. Er zijn afbeeldingen van het hoofd-halsgebied waarop de

specialist de plaats van de afwijking kan aangeven en informatie kan geven over de

behandeling. Het PID is eigendom van de patiënt. In 2009 heeft evaluatie onder patiënten

plaatsgevonden waarbij bleek dat het PID voldeed en beantwoorde aan de doelstelling.

8. Regionale Friese PA-besprekingen

In 2008 is gestart met PA-besprekingen van interessante casussen voor de Friese regio. In

2009 hebben twee besprekingen plaatsgevonden: dit is te weinig. Getracht zal worden in

2010 meer besprekingen te organiseren.

11

TABEL 1

Maligne tumoren van de bovenste adem- en voedingweg en speekselklieren

Nieuwe aandoeningen per locatie (ICD-O) UMCG UMCG MCL MCL

2008 2009 2008 2009

lip (140) 10 13 27 24

tong (141) 47 46 10 15

grote speekselklieren (142) 37 22 9 6

gingiva (143) 8 20 5 4

mondbodem (144) 27 24 10 16

andere, niet gespecificeerde delen van de mond (145) 31 25 8 14

orofarynx (146) 76 38 21 20

nasofarynx (147) 11 5 3 2

hypofarynx (148) 20 20 5 10

neusholten, middenoor en neusbijholten (160) 20 7 8 13

larynx (161) 62 66 31 33

halskliermetastase onbekende primaire tumor (199) 25 7 6 9

Totaal 374 293 143 166

12

TABEL 2

Overige tumoren en aanverwante aandoeningen in het hoofd-halsgebied

Nieuwe aandoeningen per locatie (ICD-O) UMCG UMCG MCL MCL

2008 2009 2008 2009

maligne neoplasmata van de huid (173) 54 58 58 52

basaalcelcarcinoom 8 10 51 46

maligne neoplasmata van bot en kraakbeen (170) 2 4 0 1

maligne lymfoom hoofd-halsgebied 33 29 13 25

overige maligne neoplasmata 28 17 25 27

premaligne afwijking 26 22 14 17

benigne speekselkliertumor 43 30 41 44

diversen 98 87 36 45

Totaal 292 257 238 257

TABEL 3

Aantal patiëntenbesprekingen en vervolgverslagen van bekende patiënten

Besprekingen/vervolgverslagen Aantal

patiëntenbesprekingen UMCG-MCL via teleconsultatie 49

voorbesprekingen locatie UMCG 52

voorbesprekingen locatie MCL 49

vervolgverslagen UMCG 655

vervolgverslagen MCL 243

13

Artikelen internationale tijdschriften

Bruijn MJ de, Bosch L ten, Kuik DJ, Quené H, Langendijk JA, Leemans CR, Verdonck-de Leeuw IM.

Objective acoustic-phonetic speech analysis in patients treated for oral or oropharyngeal cancer. Folia

Phoniatr Logop. 2009; 61(3): 180-7.

Burlage FR, Faber H, Kampinga HH, Langendijk JA, Vissink A, Coppes RP. Enhanced proliferation of acinar

and progenitor cells by prophylactic pilocarpine treatment underlies the observed amelioration of

radiation injury to parotid glands. Radiother Oncol. 2009 Feb; 90(2): 253-6.

Coppes RP, Goot A van der, Lombaert IM. Stem cell therapy to reduce radiation-induced normal tissue

damage. Semin Radiat Oncol. 2009 Apr; 19(2): 112-21.

Feng J, Stokman MA, Lombaert I, Haan G de, Coppes R. Rescue of radiation-induced salivary gland

dysfunction after stem cell transplantation. Radiother Oncol 2009; Suppl 1:S15.

Feng J, Zwaag M van der, Stokman MA, Os R van, Coppes RP. Isolation and characterization of human

salivary gland cells for stem cell transplantation to reduce radiation-induced hyposalivation. Radiother

Oncol. 2009 Sep; 92(3): 466-71.

Giro C, Berger B, Bölke E, Ciernik IF, Duprez F, Locati L, Maillard S, Ozsahin M, Pfeffer R, Robertson AG,

Langendijk JA, Budach W. High rate of severe radiation dermatitis during radiation therapy with

concurrent cetuximab in head and neck cancer: Results of a survey in EORTC institutes. Radiother Oncol.

2009 Feb; 90(2): 166-71.

Halmos G, Laan BFAM van der, Dikkers FG. Groningen Dilatation Tracheoscope in Treatment of moderate

Subglottic and Tracheal Stenosis. Ann Otol Rhinol Laryngol 2009; 118(5): 329—335.

Haring IS van der, Schaapveld MS, Roodenburg JLN, Bock de GH. Second primary tumours after a

squamous cell carcinoma of the oral cavity or oropharynx using the cumulative incidence method. Int J

Oral Maxillofac Surg. 2009; 38(4): 332-8.

Jager-Wittenaar H, Dijkstra PU, Langendijk JA, Laan BFAM van der, Pruim J, Roodenburg JLN. Changes in

body composition during and after head and neck cancer treatment: preliminary results. Oral Oncol. 2009;

suppl 3(1): 177.

Jager-Wittenaar H, Dijkstra PU, Vissink A, Oort RP van, Laan BFAM van der, Roodenburg JLN. Malnutrition

and quality of life in patients treated for oral or oropharyngeal cancer. Oral Oncol. 2009; suppl 3(1): 117.

14

Jager-Wittenaar H, Dijkstra PU, Vissink A, Oort RP van, Roodenburg JLN. Variation in repeated mouth-

opening measurements in head and neck cancer patients with and without trismus. Int J Oral Maxillofac.

Surg. 2009; 38(1): 26-30.

Jaspers GW, Witjes MJ, Dungen JJ van den, Reintsema H, Zeebregts CJ. Mandibular subluxation for distal

internal carotid artery exposure in edentulous patients. J Vasc Surg. 2009 Dec; 50(6): 1519-22.

Krabbe CA, Pruim J, Dijkstra PU, Blaink H, Laan BFAM van der, Visscher JGAM de, Roodenburg JLN. 18F-

FDG PET as a routine posttreatment surveillance tool in oral and oropharyngeal squamous cell carcinoma:

a prospective study. J Nucl Med. 2009; 50(12): 1940-7.

Krabbe CA, Pruim J, Laan BFAM van der, Rödiger LA, Roodenburg JLN. FDG-PET and detetion of distant

metastases and simultaneous tumors in head and neck squamous cell carcinoma: a comparison with chest

readiography and chest CT. Oral Oncol. 2009; 45(3): 234-40.

Langendijk JA, Doornaert P, Rietveld DH, Verdonck-de Leeuw IM, René Leemans C, Slotman BJ. A

predictive model for swallowing dysfunction after curative radiotherapy in head and neck cancer.

Radiother Oncol. 2009 Feb; 90(2): 189-95.

Lefebvre JL, Ang KK, Bardet E, Béatrix B, Bernier J, Bourhis J, Budach V, Calais G, Conley B, Forastiere A,

Knecht R, Langendijk JA, Leemans R, Licitra Lisa, Posner M, Raucourt D de, Rolland F, Temam S,

Vermorken JB, Vokes E, Weber R, Wolf G. Larynx preservation clinical trial design: Key issues and

recommendations-A consensus panel summary. Head Neck. 2009 Mar 12; 31(4): 429-441.

Luijk P van, Faber H, Schippers JM, Brandenburg S, Langendijk JA, Meertens HH, Coppes RP. Bath and

shower effects in the parotid gland explain increase relative risk of the rat parotid gland dysfunction after

IMRT. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2009 Jul 15; 74(4): 1002-5.

Melchers LJ, Weert E van, Beurskens CH, Reintsema H, Slagter AP, Roodenburg JLN, Dijkstra PU. Exercise

adherence in patients with trismus due to head and neck oncology: a qualitative study into the use of the

Therabite. Int J Maxillofac Surg. 2009; 38(9): 947-54.

Rinkel RN, Verdonck-de Leeuw IM, Langendijk JA, Reij EJ van, Aaronson NK, Leemans CR. The

psychometric and clinical validity of the SWAL-QOL questionnaire in evaluating swallowing problems

experienced by patients with oral and oropharyngeal cancer. Oral Oncol. 2009 Aug; 45(8): e67-71.

15

Roodenburg JLN, Hamstra MC, Haring IS van der, Bock GH de. Efficacy of follow up after treatment of a

squamous cell carcinoma of the oral cavity and oropharynx. Oral Oncol. 2009; suppl 3(1) 117.

Schrijvers ML, Riel EL van, Dikkers FG, Langendijk JA, Wal JE van der, Schuuring E, Laan BFAM van der.

Higher laryngeal preservation rate after CO2 laser surgery compared to radiotherapy in T1a glottic

laryngeal carcinoma. Head & Neck 2009; 31(6): 759-764.

Snaathorst J, Sewnaik A, Paridaens ADA, Krijger de RR, Meij van der EH. Primary epithelial tumours of the

lacrimal gland; a retrospective analysis of 22 patients. Int J Oral Maxillofac Surg 2009; 38:751-757.

Stokman MA. Biological strategies for modification of oral mucositis - Bench to bedside. Radiother Oncol

2009; Suppl 1:S14.

Upile T, Jerjes W, Sterenborg HJ, El-Naggar AK, Sandison A, Witjes MJH, Biel MA, Bigio I, Wong BJ,

Gillenwater A, Macrobert AJ, Robinson DJ, Betz CS, Stepp H, Bolotine L, McKenzie G, Mosse CA, Barr H,

Chen Z, Berg K, D'Cruz AK, Stone N, Kendall C, Fisher S, Leunig A, Olivo M, Richards-Kortum R, Soo KC,

Bagnato V, Choo-Smith LP, Svanberg K, Tan IB, Wilson BC, Wolfsen H, Yodh AG, Hopper C. Head & neck

optical diagnostics: vision of the future of surgery. Head Neck Oncol. 2009 Jul 13; 1(1): 25.

Vergeer MR, Doornaert PA, Rietveld DH, Leemans CR, Slotman BJ, Langendijk JA. Intensity-Modulated

Radiotherapy Reduces Radiation-Induced Morbidity and Improves Health-Related Quality of Life: Results

of a Nonrandomized Prospective Study Using a Standardized Follow-Up Program. Int J Radiat Oncol Biol

Phys. 2009 May 1; 74(1): 1-8.

Vissink A, Raghoebar GM, Roodenburg JN, Reintsema H, Spijkervet FKL, Witjes MJH, Schoen PJ, Bouma J,

Burlage FR, Langendijk JA. Does hyperbaric oxygen therapy improve quality of life? Int J Oral Maxillofac

Surg. 2009 Jan; 38(1): 99-100; author reply 100.

Water TA van de, Bijl HP, Westerlaan HE, Langendijk JA. Delineation guidelines of organs at risk involved

in radiation-induced salivary dysfunction and xerostomia. Radioth Oncol 2009 Dec;93(3):545-52.

Wedman J, Pruim J, Langendijk JA, Laan BFAM van der. Visualization of small glottic laryngeal cancer using

methyl-labeled (11)C-methionine positron emission tomography. Oral Oncol. 2009 Aug; 45(8): 703-5.

Wildeman MA, Gibcus JH, Hauptman M, Begg A, Velthuysen MLF van, Diest P van, Mastik M, Schuuring E,

Wal JE van der, Brekel MWM van den. Radiotherapy in laryngeal carcinoma: Can a panel of 12

immunohistochemical markers on tissue arrays predict response? Laryngoscope 2009; 119(2): 316-322.

16

Woodward WA, Bristow RG, Clarke MF, Coppes RP, Cristofanilli M, Duda DG, Fike JR, Hambardzumyan D,

Hill RP, Jordan CT, Milas L, Pajonk F, Curran WJ, Dicker AP, Chen Y. Radiation Therapy Oncology Group

translational research program stem cell symposium: incorporating stem cell hypotheses into clinical

trials. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 2009 Aug 1; 74(5): 1580-91.

Epub 2009

Krabbe CA, Regelink G, Pruim J, Wal JE van der, Roodenburg JLN. Detection of cervical lymph node

metastases with 11C-Tyrosine PET in patients with squamous cell carcinoma of the oral cavity: a

comparison with 18F-FDG PET. Head and Neck 2009 Jul 22. [Epub ahead of print]

Schrijvers ML, Riel EL van, Wedman J, Dikkers F, Langedijk, Schuuring E, Wal JE van der, Laan BFAM van

der. CO2 laser surgery leads to better laryngeal preservation than radiotherapy in T1a glottic laryngeal

carcinoma with normal or diminished vocal cord undulation. Head Neck 2009; 31: 759-764 (March 3

Epub).

Been LB, Hoekstra HJ, Suurmeijer AJH, Jager PL, Elsinga PH, Laan BFAM van der. [18F]FLT-PET and

[18]FDG-PET in the evaluation of radiotherapy for laryngeal cancer. Oral Oncology 2009 Aug 17. (Epub

ahead of print).

Broek GB van den, Wildeman M, Rasch CRN, Schuuring E, Wal JE van der, Menkema L, Begg AC, Jooijenga

LHJ, Scheper R, Balm AJM, Velthuysen MLF van, Brekel MWM van den. Molecular markers predicting

outcome of squamous cell carcinoma after chemoradiation. Int J Cancer 2009; 124: 2643-50 (Jan 12

Epub).

Houweling AC, Philippens ME, Dijkema T, Roesink JM, Terhaard CH, Schilstra C, Haken RK ten, Eisbruch A,

Raaijmakers CP. A Comparison of Dose-response Models for the Parotid Gland in a Large Group of Head-

and-neck Cancer Patients. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2009; Epub ahead of print.

Artikelen nationale tijdschriften

Braam PR, Burlage FR. Speekselklierfunctie bij radiotherapie in het hoofd- halsgebied. Nederlands

Tijdschrift voor Oncologie 2009; 8: 356-364.

Langendijk JA, Widder J, Sijtsema NM, Veld AA van ‘t. The increasing importance of advanced imaging

techniques in relation to the clinical introduction of new developments in radiation oncology. Nederlands

Tijdschrijft voor Nucleaire Geneeskunde 2009; 31(4): 377-389.

17

Raber-Durlacher JE, Borne PA von dem, Stokman MA, Gortzak RATh. Hematopoëtische

stamceltransplantaties en orale problemen. Ned Tijdschr Tandheelkd 2009; 116: 330-335.

Reintsema R. De frameprothese in de maxillofaciale prothetiek. Ned Tijdschr Tandheelkd 2009; 116: 677-

85.

Schepers RH, Visscher JGAM de. Gestoorde wondgenezing na extractie van een molaar. Ned Tijdschr

Tandheelkd 2009;116:93-95.

Boekbijdragen

Coppes RP, Lombaert IMA. Regeneratie van door straling beschadigde speekselklieren: is stamceltherapie

een optie? Het Tandheelkundig jaar 2008.

Laan BFAM van der, Gietema J. Geen grof geschut maar een precisiebombardement. Nieuwe medicijnen

tegen hoofd-halskanker. Interview voor “De tweede stem” 2009; 45(212): 15-17.

Laan BFAM van der, Roodenburg JLN. Hoofd-halstumoren. In: Oncologie voor de algemene praktijk. Van

Gorcum, Assen, 2009. ISBN 97 890 232 4504 9.

Laan BFAM van der, van der Beek JMH, van den Berge H, Rosingh HJ. Regionaal opleidingsplan ENTER

opleidingscluster OOR N&O. UMCG, mei 2009.

Langendijk JA, Bijl HP. Late radiation-induced side effects. In: Functional Preservation and Quality of Life in

Head and Neck Radiotherapy. Harrari PM, Connor NP and Grau C, eds. Springer-Verlag Berlin Heidelberg

2009. ISBN: 978-3-540-73231.

Reintsema H. Prothetische behandeling van de hoofd-halsoncologische patiënt. In: Praktijkboek

Tandheelkunde. Springer Uitgeverij BV 2009, afl. 14,G6: 1-20.

Roodenburg JLN, Dyer PV, Hoppenreis Buma APCC, Burris DB, Hawly A, Ryan JM, Mahoney PF.

Maxillofacial eye and ENT. In: Conflict and Catastrophe Medicine. Springer, 2009, 462-71. ISBN 978-1-

84800-351-4, second edition.

Stokman MA, Spijkervet FKL. Behandeling van mucositis. In: Baat C de, Aps JKM, Brands WG, Duyck J,

Jacobs R, Vissink A, Welsenes W van: Tandheelkundig jaar 2009. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2009,

55-66 (ISBN 978 90 313 5276 0).

18

Vries J de, Graaf WTA van der, Hillema H, Szabó BG, Bender W, Haagedoorn EML: Oncologie voor de

algemene praktijk. Assen: Van Gorcum, 2009, 150-70. ISBN 978-90-232-45049.

Welink-Lamberts BJ, Jager-Wittenaar H. Voedingsbeleid in de oncologie. In: Vries J de, Graaf WTA van der,

Hillema H, Szabó BG, Bender W, Haagedoorn EML: Oncologie voor de algemene praktijk. Assen: Van

Gorcum, 2009, 150-70. ISBN 978-90-232-45049.

Abstracts congresboeken

Bruijn MJ de, Kuik DJ, Quené H, Langendijk JA, Leemans CR, Verdonck-de Leeuw IM. Objectivering van

spraakkwaliteit bij patiënten behandeld voor een tumor in de mondholte of orofarynx. Hoofd-Hals

Journaal 2009; 21(40): 25. (Maastricht, Najaarsvergadering van de Nederlandse Vereniging voor Keel-,

Neus- en Oorheelkunde en Heelkunde van het Hoofd-halsgebied). Oral presentation.

Coppes RP. Stem cell therapy to reduce radiation-induced normal tissue damage. Oral presentation

(Brussel, PREVENT meeting 2009, 11-12 januari 2009). Radiother Oncol 2009; 90 (Suppl. 1): S11-S12. Oral

presentation.

Dikkers F, Laan BFAM van der editors . Abstract boek 17e Groninger endoscopiecursus,. november 2009.

Dikkers F, Laan BFAM van der editors. Abstract boek 4e Mini-Groninger endoscopiecursus, november

2009.

Feng J, Stokman M, Lombaert I, Haan G de, Coppes RP. Rescue of radiation-induced salivary gland

dysfunction after stem cell transplantation. (Brussel, PREVENT meeting 2009, 11-12 januari 2009).

Radiother Oncol 2009; 90 (Suppl. 1): S15-S16. Oral presentation.

Jager-Wittenaar H, Dijkstra PU, Oort RP van, Laan BFAM van der, Roodenburg JLN. Ondervoeding en

kwaliteit van leven van patiënten behandeld voor een mondholte- of orofarynxcarcinoom.

Programmaboek 53e Najaarsvergadering Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en

Aangezichtschirurgie. ISBN 978-90-74178-17-4.

Kalkeren TA van, Houwen EB van der, Hebe A, Lawson G, Martinez Z, Mostafa BE, Ruske D, Woisard V,

Hilgers FJ, Verkerke GJ, Laan BFAM van der. Peristomal geometry in laryngectomees, a worldwide study.

Second Dutch Biomedical Engineering Conference. 2009, Egmond aan Zee, the Netherlands.

19

Korevaar EW, Wauben D, Hulst PC van der, Langendijk JA, Veld AA van ‘t. Clinical introduction of compass

for quality Assurance in head and neck IMRT. (ESTRO Biennual Meeting, Maastricht, 31 augustus 2009).

Radiother Oncol 2009; 92 (suppl. 1): S88. Oral presentation.

Krabbe CA, Pruim J, Dijkstra PU, Balink H, Laan PFAM van der, Visscher JGAM de, Roodenburg JLN. Seriële

FDG-PET in de follow-up van curatief behandelde plaveiselcelcarcinomen van de mondholte en

oropharyx. Programmaboek 53e Najaarsvergadering Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en

Aangezichtschirurgie. ISBN 978-90-74178-17-4.

Laan BFAM van der. Regionaal opleidingsplan ENTER opleidingscluster OOR N&O. Proceedings NVMO

November 2009, Egmond aan Zee, the Netherlands.

Langendijk JA. Follow up and patient care (Pre-congres on state of the art RT work-up, treatment and

follow up for head and neck cancer: ESTRO Biennual Meeting, Maastricht, 30 augustus 2009). Radiother

Oncol 2009; 92 (suppl. 1): S8. Invited lecture.

Langendijk JA. Prediction and prevention of swallowing dysfunction after curative radiotherapy or

chemoradiation. Invited lecture (Barcelona, International Meeting on Innovative Approaches in Head and

Neck Oncology, 22 februari 2009). Radiother Oncol 2009; 90 (Suppl. 2): S18. Invited lecture.

Luijk P van. Non-local dose effect models for normal tissues (Pre-congres on biological models and

optimisation ESTRO Biennual Meeting, Maastricht, 30 augustus 2009). Radiother Oncol 2009; 92 (suppl.

1): S5. Invited lecture.

Melchers LJ, Wal JE van der, Schuuring E, Roodenburg JLN. Gecombineerde EpLan/Claudin-7

immunoexpressie heeft mogelijk een E-cadherin onafhankelijke invloed op metastasering in OSCC.

Programmaboek 53e Najaarsvergadering Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en

Aangezichtschirurgie. ISBN 978-90-74178-17-4.

Pattje W, Schrijvers ML, Laan BFAM van der, Langendijk JA, Wal JE van der, Schuuring E. De prognostische

waarde van gefosforyleerde Fas Associated Death Domain (FADD) in palveiselcelcarcinomen uit de

mondholte behandeld met primaire chirurgie en postoperatieve radiotherapie. Hoofd-Hals Journaal 2009;

21(40): 27. (Maastricht, Najaarsvergadering van de Nederlandse Vereniging voor Keel-, Neus- en

Oorheelkunde en Heelkunde van het Hoofd-halsgebied. Oral presentation.

20

Pattje WJ, Mastik M, Menkema L, Gibcus JH, Schrijvers ML, Laan BFAM van der, Langendijk JA, Wal JE van

der, Schuuring E. The prognostic significance of FADD (Fas Associated Death Domain) and

phosphorylated FADD in squamous cell carcinoma of the head and neck treated with surgery and

postoperative radiotherapy. International Congress for Translational Research. 2009, Genève, Suisse.

Rinkel R, Verdonck-de Leeuw I, Buter J, Doornaert PAH, Langendijk JA, Bree R de, Leemans CR. Patient

reported swallowing and speech outcome after chemoradiation for head and neck cancer. Accepted as

oral presentation (Barcelona, ICHNO 2009). Radiother Oncol 2009; 90 (Suppl. 2): S12. Oral presentation.

Roodenburg JLN. Een kaakchirurg achter de frontlinie. Programmaboek 53e Najaarsvergadering

Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie. ISBN 978-90-74178-17-4.

Verschuur HP, Barneveld T van, Bonnet RM, Ensink R, Hensen EF, Laan BFAM van der, Nijdam HF. Kan een

website de patiëntenzorg verbeteren? Van, voor en door de KNO-arts! Ned Tijdschr KNO heelk. 2009:

15[4] p190.

Water TA van de, Lomax T, Bijl HP, Schilstra C, Hug E, Langendijk JA. Sparing the salivary glands with

scanned protons in head and neck radiotherapy: Benefits of 6-field Intensity Modulated Proton Therapy

(IMPT) as compared to 3-field IMPT. Accepted as Oral presentation at PTCOG 2009 Heidelberg (12-06-

2009). Oral presentation.

Boekbijdragen

Laan BFAM van der, Roodenburg JLN. Hoofd-halstumoren. In: Oncologie voor de algemene praktijk. In:

Vries J de, Graaf WTA van der, Hillema H, Szabó BG, Bender W, Haagedoorn EML: Oncologie voor de

algemene praktijk. Assen: Van Gorcum, 2009, 150-70. ISBN 978-90-232-45049.

Roodenburg JLN, Dyer PV, Hoppenreis Buma APCC, Burris DB, Hawly A, Ryan JM, Mahoney PF.

Maxillofacial eye and ENT. In: Conflict and Catastrophe Medicine. Springer, 2009, 462-71. ISBN 978-1-

84800-351-4, second edition.

Stokman MA, Spijkervet FKL. Behandeling van mucositis. In: Baat C de, Aps JKM, Brands WG, Duyck J,

Jacobs R, Vissink A, Welsenes W van: Tandheelkundig jaar 2009. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2009,

55-66 (ISBN 978 90 313 5276 0).

Waal RIF van der, Visscher JGAM de. Huidafwijkingen van het aangezicht. In: Baart JA, Waal I van der.

Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie. 67-75, 2009. Bohn, Stafleu, van Loghum Houten.

21

Welink-Lamberts BJ, Jager-Wittenaar H. Voedingsbeleid in de oncologie. In: Vries J de, Graaf WTA van der,

Hillema H, Szabó BG, Bender W, Haagedoorn EML: Oncologie voor de algemene praktijk. Assen: Van

Gorcum, 2009, 150-70. ISBN 978-90-232-45049.

Prijzen + waarderingen

Eervolle vermelding beste voordracht tijdens de 53 najaarsvergadering van het NVMKA november 2009

te Utrecht: Krabbe.

Voordrachten

Beetz I. Prediction of patient-rated xerostomia using the Groningen Radiation Induced Xerostomia (GRIX)

Questionnaire. Workshop Toxiciteit na Radiotherapie in het Hoofdhalsgebied (Groningen, 27 maart

2009).

Christianen M. Prediction of radiation-induced swallowing dysfunction after curative (chemo) radiation.

Workshop Toxiciteit na Radiotherapie in het Hoofdhalsgebied (Groningen, 27 maart 2009).

Coppes RP. Stem cell therapy to reduce radiation-induced normal tissue damage. Oral presentation

(Brussel, PREVENT meeting 2009, 11-12 januari 2009). Invited lecture.

Jager-Wittenaar H. Malnutrition and quality of life in patients treated for oral or oropharyngeal cancer.

Second International Academy of Oral Oncology Congress, 8-11 juli 2009, Toronto.

Jager Wittenaar H. Ondervoeding en kwaliteit van leven bij patiënten die zijn behandeld voor een

mondholte- of orofarynxcaricnoom. 53e Najaarsvergadering Nederlandse Vereniging voor Mondziekten,

Kaak- en Aangezichtschirurgie, 6 november 2009, Groenekan.

Korevaar EW. Clinical introduction of compass for quality Assurance in head and neck IMRT. (ESTRO

Biennual Meeting, Maastricht, 31 augustus 2009). Oral presentation.

Krabbe CA. De waarde van FDG PET in de follow-up van PCC van de mondholte en oropharynx. Marten

Hut prijs. 53e Najaarsvergadering, 5-6 november 2009, Groenekan.

Langendijk JA. Follow up and patient care (Pre-congres on state of the art RT work-up, treatment and

follow up for head and neck cancer: ESTRO Biennual Meeting, Maastricht, 30 augustus 2009). Invited

lecture.

Langendijk JA. Een overzicht van onderzoeksprojecten op de afdeling Radiotherapie van het UMCG.

22

Workshop Toxiciteit na Radiotherapie in het Hoofdhalsgebied (Groningen, 27 maart 2009).

Langendijk JA. Chemo-radiation should be replaced by bio-radiation. A statement against the proposal.

(Praag, Second Conference of New Perspectives in Head and Neck Cancer, 24 April 2009). Invited lecture

(debate).

Laan BFAM van der. Vroegdiagnostiek en behandeling van hoofd-halstumoren, Multidisciplinaire

refereeravond 1e lijn, UMCG, 20 januari 2009.

Laan BFAM van der. Implemantatie opleidingscurriculum ENTER in OOR N&O, Opleidingscommissie

bijeenkomst, UMCG, 7 april 2009.

Laan BFAM van der. Pronkjewail in golden raait, Lustrumsymposium KNO, UMCG, 5 juni 2009.

Laan BFAM van der. Schedelbasistumoren van buiten bekeken, Lustrumsymposium KNO, UMCG, 5 juni

2009.

Laan BFAM van der. Toetsing in de vernieuwde vervolgopleiding KNO, Teach the Teacher on the run,

UMCG 15 mei 2009.

Laan BFAM van der. Oortje versnoept, 10e Against Complication Lustrum Tour, Saint-Maximin-la Sainte-

Baume, 10 juni 2009.

Laan BFAM van der. Samenwerking MCL en UMCG, zorgpad larynx- hypopharynxcaercinoom, MCL, 15

september 2009.

Laan BFAM van der. Implemantatie opleidingscurriculum ENTER in OOR N&O, Nederlandse Vereniging

voor Medisch Onderwijs, Egmond aan Zee, 12 november 2009.

Laan BFAM van der. 6e Mini-endoscopiecursus; 23-24 november 2009:

▪ Radiodiagnostiek larynx

▪ Oncologische endoscopieën van larynx en pharynx

▪ Moeilijke intubatie

▪ Rol perifere KNO-arts bij tracheotomie

▪ Tracheotomie: techniek

▪ Oesophagoscopie: techniek en indicatie

▪ Caustische verbranding

23

▪ Live chirurgie: laryngo-,oesophago-, bronchoscopie

▪ Percutane dilatatietracheotomie

▪ Coniotomie

Laan BFAM van der. 18e Groninger endoscopiecursus; 25-27 november 2009:

▪ Inleiding en geschiedenis van de endoscopie

▪ Toegang van de luchtweg, visie vanuit de KNO

▪ Chirurgische tracheotomie bij volwassenen

▪ Klassieke tracheotmie vs Percutane dilatatie tracheotomie

▪ Flexibele en starre oesophagoscopie

▪ Caustische slokdarmverbranding

▪ Oncologische scopieën

▪ Live surgery (Zenkers divertikel, Directe laryngoscopie, oesophagoscopie, CO2-laser behandeling

Laryngocele)

Langendijk JA. Prediction and prevention of swallowing dysfunction after curative radiotherapy or

chemoradiation. Invited lecture (Barcelona, International Meeting on Innovative Approaches in Head and

Neck Oncology, 22 februari 2009). Invited lecture.

Luijk P van. Non-local dose effect models for normal tissues (Pre-congres on biological models and

optimisation: ESTRO Biennual Meeting, Maastricht, 30 augustus 2009). Invited lecture.

Meij EH van der. Mondpathologie; een nascholingscursus voor KNO-artsen en dermatologen, Vrije

Universiteit Medisch Centrum, Amsterdam, 6 februari 2009.

Meij EH van der. Een gekleurde kijk op afwijkingen van het mondslijmvlies, Waddencursus NMT Friesland,

Vlieland, 1 april 2009.

Meij EH van der. Diagnostiek en behandeling van mondkanker, Tenel: hele team congres, Zeist, 10 april

2009.

Meij EH van der. Epidemiologie, etiologie en klinische aspecten van mondkanker, Jubileumcongres NMT,

Rotterdam, 12 juni 2009.

Meij EH van der. Mond- en kaakziekten. De stand van zaken bij diagnostiek en behandeling, Benecke-

cursus voor tandartsen, Maarssen, 16 juni 2009.

24

Meij EH van der. Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie; een update, Een nascholingscursus voor

tandartsen, Bohn, Stafleu, van Loghum, Hotel Paleis Stadhouderlijk Hof, Leeuwarden, 18 juni 2009.

Meij EH van der. Epidemiologie, etiologie en klinische aspecten van mondkanker,

Beneckecursus: oncologie voor de dagelijkse praktijk, Maarssen, 1 oktober 2009.

Meij EH van der. Epidemiologie, etiologie en klinische aspecten van mondkanker, Nascholing

röntgentherapeutisch en —diagnostisch laboranten Friesland, Medisch Centrum Leeuwarden,

Leeuwarden, 30 oktober 2009.

Meij EH van der. Zwellingen van het mondslijmvlies, Congres Stichting Nederlandse Nascholing

Dermatologie en Venereologie, MECC, Maastricht, 12 november 2009.

Melchers LJ. Cel-adhesie molecuul co-expressie ter voorspelling van N status. 53e Najaarsvergadering

Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie, 6 november 2009, Groenekan.

Pattje WJ, The prognostic significance of FAS-associated death domain (FADD) and phosphorylated FADD

in squamous cell carcinoma of the head and neck treated with surgery and postoperative radiotherapy.

(Geneve, ICTR meeting, 12 maart 2009). Oral presentation.

Roodenburg JLN.29/01* Openingssymposium Instituut voor Hyperbare Geneeskunde Voordracht:

“Hyperbare zuurstof therapie in de hoofd-halsoncologie” Instituut voor Hyperbare Geneeskunde,

Arnhem.

Roodenburg JLN. 08-11/07* 2nd World Congress of the International Academy of Oral Oncology.

Voordracht: “Efficacy of follow up after treatment of a squamous cell carcinoma” Toronto, Canada.

Roodenburg JLN. 05-06/11* 53e Najaarsvergadering Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en

aangezichtschirurgie. Voordracht: “Een kaakchirurg achter de frontlinie” Groenekan/Utrecht.

Roodenburg JLN. 17/12*Introductie website www.hoofdhalskanker.umcg.nl UMCG, Groningen.

Schilstra C. Potential benefits of scanned IMPT as compared to Intensity Modulated Radiation Therapy

with photons. Workshop Toxiciteit na Radiotherapie in het Hoofdhalsgebied (Groningen, 27 maart 2009).

Stokman MA. Prediction, Recognition, Evaluation and eradication of normal tissue effects: Biological

strategies for modification of oral mucositis —bench to bedside. ESTRO PREVENT, 12 januari 2009,

Brussel.

25

Stokman MA. Oral complications of emerging cancer therapies: stem cell transplantation to rescue

radiation-damaged salivary glands. 14-15 april 2009, Bethesda, Maryland, USA.

Stokman MA. Oncologie in de tandartsenpraktijk. Mond- en gebitszorg bij patiënten met (mond)kanker.

Benecke studiedag, 1 oktober, Maarssen.

Stokman MA. Orale mucositis een gevoelig probleem breed belicht. Mucositis ten gevolge van

radiotherapie behandelingen. Symposium V&VN, 6 oktober 2009, Utrecht.

Verbruggen KHE, Meij EH van der, Visscher JGAM de. Pijn bij knuffelen. Voorjaars-vergadering

Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie. Nunspeet, 20 maart 2009.

Visscher JGAM de. Behandeling en prognose van mond- en keelholtekanker. Drie voordrachten voor

tandartsen, mondhygiënisten en studenten tandheelkunde. Lustrumcongres NMT Rotterdam, 12 juni

2009.

Visscher JGAM de. Mond- en kaakziekten. Zwellingen van de mondholte. Benecke cursus voor

tandartsen. 16 juni 2009, Maarsen.

Visscher JGAM de. Behandeling en prognose van mondkanker. Benecke cursus: oncologie in de

tandartsenpraktijk. Maarsen, 1 oktober 2009.

Visscher SAHJ de , Robinson DJ , Kascakova S, Bruijn R de, Ploeg A van der, Sterenborg HJCM, Roodenburg

JLN, Witjes MJH. Foscan, Foslip and Fospeg in the window-chamber model. Head & Neck Optical

Diagnostics Society, 14 maart 2009, Londen.

Wal JE van der. Odontogenic tumors. European Meeting on Oral Diseases- Diagnosis and Management,

Amsterdam 27-28 augustus 2009. Invited lecture.

Water TA van de. Sparing the salivary glands with scanned protons in head and neck radiotherapy:

Benefits of 6-field Intensity Modulated Proton Therapy (IMPT) as compared to 3-field IMPT. ( PTCOG

2009, Heidelberg, 12-06-2009). Oral presentation.

Witjes MJH, Dijkstra PU, Visscher SAHJ de, Roodenburg JLN. Foscan mediated pDT of head & neck

malignancies. A Systematic Review. International Photodynamic Association, 11-15 juni, 2009, Seattle.

26

Witjes MJH. Raman Spectroscopy. Head & Neck Optical Diagnostics Society, 14 maart 2009, Londen.

Witjes MJH. Screening for oral mucosal lesions using optical diagnostics. DPS and fluorescence imaging in

oral cancer assessment. IADR, 1-4 april 2009 Miami.

Posters

Brouwer CL, Meertens HH, Bijl HP, Veld AA van ‘t, Langendijk JA. Towards Distinctive Delineation

Guidelines: Interobserver Variability in H&N OAR Definition. (ESTRO Biennual Meeting, Maastricht, 31

augustus 2009). Radiother Oncol 2009; 92 (suppl. 1): S186-187.

Jager-Wittenaar H. Changes in body composition during and after head and neck cancer treatment :

preliminary results. Second International Academy of Oral Oncology Congress, 8-11 juli, Toronto.

Jager-Wittenaar H. Changes in body composition during and after head and neck cancer treatment:

preliminary . 5th Cachexia Conference, 5-8 december, Barcelona.

Wittendorp PWH, Sijtsema NM, Langendijk JA, Veld AA van ‘t. Effects of on-line rotation corrections in

head and neck cancer treatments. (ESTRO Biennual Meeting, Maastricht, 31 augustus 2009). Radiother

Oncol 2009; 92 (suppl. 1): S171.

Onderwijs en PAO

Geneeskunde

College Hoofd-Halsoncologie voor coassistenten (GNK + THK)

Begeleiding coassistenten

Examineren coassistenten

Blok 3; oncologie: slikken en verteren

Blok 3.1; oncologie

Onderwijsinspanningen Begeleiding wetenschappelijke onderzoeksstages (B.F.A.M. van der Laan).

Willemijne Schrijver, Klinische evaluatie nieuw stomapleister en lijm na laryngectomie. Oktober

2009- maart 2010

Bijdragen aan C2000 (B.F.A.M. van der Laan).

Blok 3.1, Oncologie gevolgen: laryngectomie 22-9-2009

27

Tandheelkunde / Mondhygiëne

B2.2. modelweek: (Pre-)maligne afwijkingen van het mondslijmvlies

B3.2. modelweek: Diagnostiek van tumoren in het hoofd-halsgebied

M1.1 en 1.2 modelweek: Behandeling van hoofd-halstumoren

modelweek: Implicaties op tandheelkundige behandelingen bij oncologische

patiënten

stage: Maxillofaciale Prothetiek

Co-schap Tandheelkunde — Kaakchirurgie (UMCG en MCL)

Vanuit de Radiotherapie worden colleges gegeven in het eerste jaar, het derde jaar, het blok oncologie en

in de M1 fase een IAWC samen met de KNO.

Summerschool Oncology 2010

Cursus met colleges, workshops, posterpresentaties en klinisch redeneren voor studenten van alle

continenten. Georganiseerd door een comité bestaande uit zes studenten, dr. J. de Vries, prof. dr. B. Szabo

en prof. dr. J.L.N. Roodenburg.

MFP-workshops 29-31 januari 2009 UMCG

- “Silicones in facial rehabilitation: what we see, is what we get?”

Visscher JGAM de. Chirurgische anatomie in het hoofd-halsgebied. Boerhaavecursus Chirurgische

anatomie van het hoofd-halsgebied. 18 en 19 juni 2009, Leiden

28

Subsidies

Lopende subsidies

1. Stimuleringsgelden UMCG: Voeding en voedingstoestand bij hoofd-halsoncologische patiënten, deel

II, afd. Kaakchirurgie

2. Moleculair biologische analyse van plaveiselcel carcinoom van de larynx/2/12/ eerste geldstroom, afd.

KNO

3. Doelmatigheidsgelden UMCG: Multicenter doelmatigheids onderzoek naar het gebruik van

verschillende spraakprothesen na laryngectomy (KIM-studie), afd. KNO

4. In vitro en in vivo studies naar levensduur van spraakprothese/3/11/ eerste en derde geldstroom, afd.

KNO

5. Derde geldstroomproject: FAZA PET studie naar in vivo tumorhypoxie vergeleken met endogene en

exogene hypoxiemarkers, afd. KNO.

6. Beleidsruimte RUG: Intensity Modulated Proton Therapy in Head and Neck Cancer, afdeling

Radiotherapie

7. CKTO: POstoPerative Accelerated Radio Therapy vs conventional radiotherapy in squamous cell head

and neck cancer. A multicenter prospective randomized study (POPART-study), afd. Radiotherapie

8. KWF-subsidie: Prediction and prevention of Swallowing Dysfunction after curative (chemo-) radiation.

Toegekend door KWF, afdeling Radiotherapie

9. KWF-subsidie: Protection against radiation-induced damage to salivary glands by stem cell

transplantation. Toegekend door KWF (Rob Coppes), afdeling Radiotherapie

29

Samenstelling van de Werkgroep Hoofd-Halsoncologie UMCG-MCL

Locatie UMCG

Afdeling Heelkunde/Hoofd-halschirurgie:

prof. dr. J.Th.M. Plukker, chirurg

Afdeling Keel-, Neus- en Oorheelkunde:

prof. dr. B.F.A.M. van der Laan, KNO-arts-oncoloog

drs. J. Wedman, KNO-arts-oncoloog

dr. B.E.C. Plaat, KNO-arts-oncoloog

dr. G.B. Halmos, KNO-arts-oncoloog

dr. L.Q. Schwandt, KNOVOO (vanaf 01-11-2009)

Afdeling Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde:

prof. dr. J.L.N. Roodenburg, kaakchirurg-oncoloog

dr. M.J.H. Witjes, kaakchirurg-oncoloog

dr. K.P. Schepman, kaakchirurg-oncoloog

dr. H. Reintsema, tandarts-maxillofaciaal prothetist

dr. W.D. Noorda, tandarts-maxillofaciaal prothetist

M. Popma, nurse practitioner

Afdeling Radiotherapie:

dr. F.R. Burlage, radiotherapeut-oncoloog

dr. H.P. Bijl, radiotherapeut-oncoloog

prof. dr. J.A. Langendijk, radiotherapeut-oncoloog

drs. O. Hoegen, radiotherapeut-oncoloog

Afdeling Plastische en Reconstructieve Chirurgie:

dr. L.U. Lahoda, plastisch chirurg

dr. M. Rüttermann, plastisch chirurg

prof. dr. H.F. Vermeersch, plastisch chirurg (research)

dr. T.B. Wermter

prof. dr. P.M.N. Werker

30

Afdeling Radiodiagnostiek:

drs. J. Dorgelo, fellow neuro-/hoofd-halsradioloog

dr. J.C. de Groot, neuro-/hoofd-halsradioloog

dr. L.C Meiners, neuro-/hoofd-halsradioloog

dr. L.A. Rödiger, neuro-/hoofd-halsradioloog

drs. A. van der Vliet, neuro-/hoofd-halsradioloog

drs. H. Westerlaan, neuro-/hoofd-halsradioloog

Afdeling Pathologie:

dr. J.E. van der Wal, patholoog

drs. B.M. van Hemel, patholoog

dr. E.M.D. Schuuring, moleculair bioloog

Afdeling Interne Geneeskunde/Oncologie:

dr. J.A. Gietema, internist-oncoloog

dr. S.F. Oosting, internist-oncoloog

Afdeling Revalidatie:

prof. dr. P.U. Dijkstra

Ondersteuning Projectgroep Hoofd-Halsoncologie:

mw. R. Dopheide, stafmedewerker Sector D

mw. L. van Huizen, medewerker UMCG-Staf

31

Samenstelling van de Werkgroep Hoofd-Halsoncologie UMCG-MCL

Locatie MCL

Afdeling Keel-, Neus- en Oorheelkunde:

dr. K.T. van der Laan, KNO-arts-oncoloog

Afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Bijzondere Tandheelkunde:

dr. E.H. van der Meij, kaakchirurg-oncoloog

drs. H.B. Seydell, kaakchirurg

dr. J.G.A.M. de Visscher, kaakchirurg-oncoloog

drs. A. de Boer, tandarts-maxillofaciaal prothetist

dr. A. P. Slagter, tandarts-maxillofaciaal prothetist

Afdeling Dermatologie:

drs. R. Blanken, dermatoloog

Radiotherapeutisch Instituut Friesland:

drs. A.M. van der Wel, radiotherapeut-oncoloog

dr. O.B. Wijers, radiotherapeut-oncoloog

Afdeling Plastische en Reconstructieve Chirurgie:

prof. dr. P.H. Robinson, plastisch chirurg

Afdeling Radiodiagnostiek:

drs. J.A. Dol, radioloog

drs. B.M. Doorenbos, radioloog

Afdeling Pathologie:

dr. H. Eggink, patholoog

Afdeling Interne Geneeskunde/Oncologie:

dr. E. Fiets, internist-oncoloog

32

Afdeling Oogheelkunde:

drs. D.M.M. Edens-Schipper, oogarts

Afdeling Nucleaire Geneeskunde:

drs. H. Balink, nucleair geneeskundige

drs. F.F.A.Y. Gemmel, nucleair geneeskundige

dr. J. Hoving, nucleair geneeskundige

drs. W.D. van Schelven, nucleair geneeskundige