BESTUUR - ACTIVITEITEN - LUSTRUMVIERING

Vriendenvan HOVO Utrecht

2 Jaarverslag 2012

inhoud

colofon

Geachte LezerVoor u ligt het Jaarverslag van de Stichting Vrienden van HOVO- Utrecht, een overzicht van het reilen en zeilen van de Vrienden in 2012.Alhoewel de Vrienden al 15 jaar bestaan, is dit het eerste Jaarverslag dat wordt gepubliceerd.Het is eigenlijk een soort jaarboek geworden, omdat we er niet alleen een ‘eenvoudig’ Jaarverslag van hebben gemaakt, maar tegelijk allepublicaties hebben opgenomen die zijn gebruikt om onze activiteiten te promoten, via onze website, schriftelijk en via E-mailverzendingen.Al die publicaties zijn rijkelijk voorzien van foto’s, waarmee dit boekje ook een ‘feest van kleur’ is geworden.Dat wordt nog verder benadrukt door de verschillende fotocollages, die weergeven wat de vele deelnemers aan onze activiteiten hebben beleefd.

De artikelen op pagina 11, 14, 15 en 18 zijn overgenomen uit diverse nummers van het HOVO Utrecht Magazine, wat door de Vrienden en HOVO Utrecht gezamenlijk wordt uitgeven.Wij wensen u veel lees- en kijkplezier!

Mathee Valeton, voorzitter

2 Geachte Lezer 3 - 5 Jaarverslag

6 - 8 Excursie naar Museum Ludwig, Keulen

9 - 13 Lustrumexcursie naar Manifesta 9, Genk

14 - 15 ‘Terug kijken en vooruitzien’, lustruminterview met oud-voorzitters 16 - 19 Vriendenmiddag 2012

20 Advertentie Vrienden

- Dit Jaarverslag is een uitgave van de Stichting Vrienden van HOVO Utrecht- Fotografie: Joeb Mulder en Joop Ross- Tekst: Engelien Verhoef en Mathee Valeton- Vormgeving: Joop Ross- Correcties: Marja Gelderman- Reproductie: Signature-DM, Soest

Omslagfoto:Deelnemers aan de excursie naar MANIFESTA 9

luisteren geboeid naar de uitleg van de gids BESTUUR - ACTIVITEITEN - LUSTRUMVIERING

Vriendenvan HOVO Utrecht

Jaarverslag 2012Het jaar 2012 kenmerkt zich door de viering van het 3e lustrum, met diverse activiteiten, en door personele wisselingen in het bestuur.

Bestuur en wisselingenDe bezetting van het bestuur aan het begin van 2012 was als volgt:Paula de Smidt voorzitterMathee Valeton penningmeester/vice-voorzitterEngelien Verhoeff secretarisMarja Gelderman lidAstrid Kuiper lidJoop Ross lid/eindredacteur HOVO Utrecht Magazine

Paula de Smidt had in de loop van 2011 al aangegeven na acht jaar actieve dienst uit het bestuur te willen treden. Tijdens de bestuursver-gadering van 31 januari draagt zij het praktische deel van haar werk-zaamheden over aan de andere bestuursleden. We nemen afscheid van Paula tijdens de Vriendenmiddag op 26 november, helaas zonder haar aanwezigheid omdat zij verhinderd was. In een toespraak schetst de waarnemend voorzitter de vele verdiensten van Paula voor de Vrienden, waarna de zaal haar bedankt met een warm applaus. Ook in het HOVO Utrecht Magazine nr.17 wordt Paula bedankt voor haar inspanningen gedurende de 8 jaar dat ze in het bestuur van de Vrien-den actief was. Paula’s afscheidswoord stond in het HOVO Utrecht magazine nr.16 - voorjaar 2012. Ook van Astrid Kuiper hebben we in 2012 afscheid genomen.

Het bestuur plaatst een open, brede oproep voor nieuwe bestuurs-leden in het HOVO Magazine nr. 16, voorjaar 2012, waarin niet alleen een voorzitter gevraagd wordt, om zoveel mogelijk reacties uit te lok-ken. Dit resulteerde in 5 aanmeldingen. De waarnemend voorzitter en secretaris ontvingen deze personen of bezochten hen thuis. Drie van hen hadden een te afwijkende voorstelling van het werk in ons be-stuur, twee van hen traden toe tot het bestuur. Zij gingen mee naar de excursie in Genk (25 juli) en namen deel aan de vergaderingen vanaf 5 oktober. Ze zijn aan de Vrienden voorgesteld in het HOVO Utrecht magazine nr.17, en tijdens de Vriendenmiddag op 26 november.

De bezetting van het bestuur vanaf na-jaar 2012: (zie ook de foto’s links)

Mathee Valeton waarnemend voorzitter/penningmeesterEngelien Verhoeff secretarisMarja Gelderman lidJoop Ross lid/ eindredacteur HOVO Utrecht MagazineLilian Hacquebord lidHarry Peeters lid

Viering van het derde lustrumDe lustrumviering bestond uit het organiseren van twee (deels) gesub-sidieerde excursies (in plaats van één), naar Keulen en Genk en het organiseren van een interview met vier ex-voorzitters. Het slotstuk was de Vriendenmiddag.

Jaarverslag 2012 3

Excursie Museum Ludwig te Keulen 1 maart 2012, met bijzondere aandacht voor de tentoonstelling VOR DEM GE-SETZ. We bezochten deze tentoonstelling met 163 Vrienden en aanhang, verdeeld over 3 bussen. In het museum werden we rondgeleid doordeskundige gidsen die ons een gedeelte van de permanente tentoon-stelling lieten zien en natuurlijk VOR DEM GESETZ. De overgebleven tijd kon iedereen besteden zoals hij of zij wilde, in het museum of daar buiten. Uit de reacties achteraf bleek dat ons publiek het geheel erg had gewaardeerd, zowel qua organisatie als qua inhoud. Ter gelegen-heid van deze excursie ontwikkelden we een organisatieschema dat gebruikt kan worden bij volgende gelegenheden.

Excursie Manifesta 9 de Europese Biën-nale voor Hedendaagse Kunst te Genk 25 juli 2012Aan de excursie naar MANIFESTA 9 werd deelgenomen door 113 deelnemers, Vrienden en aanhang, in twee bussen. De werktitel van Manifesta 9 was The Deep of the Modern, er werd een verbinding gezocht tussen hedendaagse kunst en het (lokale) verleden, industrie en landschap. De tentoonstelling was opgebouwd als een drieluik, Poetics of Restructuring, The Age of Coal en 17 tons. Hieruit blijkt al dat het tentoongestelde zeer divers was, de toelichting door de jonge gidsen was zeer verhelderend. Veel deelnemers zeiden ook gefasci-neerd te zijn door de oude gebouwen van de mijn en door de directe landschappelijke omgeving. In het HOVO Utrecht Magazine nr. 17,najaar 2012, werd een verslag met foto’s van de excursie opgenomen.

Interview met 4 ex-voorzitters voor het HOVO Utrecht Magazine.Op vrijdag 30 maart ontmoetten wij vier ex-voorzitters van de Vrien-den, Herman van Nouhuys, Sjoerd de Boer, Paula de Smidt en Piet Linnenbrink in de Botanische Tuinen in Utrecht. Zij vertelden ons interessante feiten, vooral over het vroege begin van de Stichting, die toen overigens nog een vereniging was. De totale opzet is veel zakelijker geworden, met minder directe inbreng van de deelnemers en natuurlijk is de administratie van handwerk gepromoveerd naar digitaal. Meer intrinsieke kwesties zoals de inbreng van de cursist en de kwaliteit en diversiteit van het cursusaanbod waren merkwaardig genoeg hetzelfde gebleven. Het gehele interview, zoals gepubliceerd in het HOVO Utrecht Magazine nr. 16, vind u elders in dit jaarverslag.

Vriendenmiddag 26 november 2012Het oorspronkelijke plan om ter gelegenheid van het lustrum een Vriendendag, met 4 lezingen, te organiseren in plaats van de normale Vriendenmiddag kon niet gerealiseerd worden omdat het niet haalbaar bleek. We hebben dus een ‘normale’ Vriendenmiddag georganiseerd, met twee lezingen, in de aula van het Academiegebouw. Twee van de oorspronkelijk uitgenodigde sprekers waren bereid om voor ons op te treden. De eerste lezing werd gegeven door dr. Louk Tilanus: “Officiële kunsttentoonstellingen en de reacties van de Impressio-nisten en Rodin, Parijs, tweede helft negentiende eeuw”. De tweede lezing werd uitgesproken door dr. Thérèse van Thoor: “Nederlandse

4 Jaarverslag 2012

museum Ludwig, Keulen

Para Production, Ni Haifeng, Manifesta 9

de vier (ex) voorzitters

dhr. Mathee Valeton, voorzitter

paviljoens op wereldtentoonstellingen 1910 -1958”. Onze Vrienden toonden zich zeer geïnteresseerd in de onderwerpen. De receptie na afloop verliep heel geanimeerd. We hadden voor deze middag geen deelnemerslijst aangelegd maar alleen het aantal aanmeldingen ge-teld. Doordat de deelnemers nu niet gecheckt werden bij binnenkomst verliep de start van de middag heel soepel. Van de 199 aanmeldingen zijn 171 mensen gekomen. Het no-show percentage was dus 14% en dat is niet slecht te noemen.Elders in dit jaarverslag vindt u een verslag van deze Vriendenmiddag,overgenomen uit HOVO Utrecht Magazine nr. 18.

VertegenwoordigingenBehalve onze inspanningen voor het lustrum, hielden verschillende bestuursleden zich bezig met vertegenwoordigingen in diverse HOVO-organen:

- Bestuur HOVO Utrecht en programmacommissie UU: Mathee Valeton

- Coördinatorencommissie, programmacommissie HU en HOVO Ne-derland: Engelien Verhoeff.

Door deel te nemen in deze organen zijn wij betrokken bij het be-leid en het cursusprogramma van HOVO Utrecht. Het intrekken van de subsidies van de UU en de HU in de periode 2013 – 2014 is een belangrijk, en zorgwekkend onderwerp binnen alle overlegorganen. Wij steunen HOVO hierbij met raad en daad, voor zover dat binnen ons vermogen ligt.

BestuursvergaderingenAl het reguliere werk komt langs op onze bestuursvergaderingen in de loop van het jaar. In 2012 hebben wij 5 vergaderingen belegd, naast allerlei informele bijeenkomsten.Onze vergaderdata waren: 31 januari, 1 mei, 2 oktober, 19 november en 10 december. In de vergaderstructuur hebben wij dit jaar geen wijzigingen aangebracht. Aan de verslaggeving hebben we twee vaste rubrieken toegevoegd:- Aandachtspunten. Dit zijn punten die nu en op langere termijn onze aandacht vragen.- Actiepunten. Dit zijn zaken die op korte termijn, meestal voor de vol-gende vergadering, geregeld moeten worden.

LedenbestandWij hebben een stabiel ledenbestand van ca. 600 actieve leden.

Tenslotte...2012 was een jaar gevuld met drukke perioden in de aanloop naar de evenementen die ons 3de lustrum markeerden. De nieuwe bestuurs-leden zijn zich aan het inwerken en nemen geleidelijk aan taken op hun schouders. We kijken met voldoening terug op dit jaar, gesteund door de uitingen van enthousiasme van de Vrienden.

Engelien Verhoeff, secretaris Jaarverslag 2012 5

dankwoord van Engelien Verhoeff (R)

een bijzondere bestuursvergaderingtijdens de excursie naar Manifesta

6 Jaarverslag 2012

VriendenTer gelegenheid van het derde lustrum wordt op donderdag 1 maart een excursie georganiseerd naar het bekende Museum Ludwig te Keulen, met bijzondere aandacht voor de tentoonstelling

PRAKTISCHE ZAKEN:Heenreis: Vervoer per luxe touringcar.Vertrek om 9.00 uur vanaf zwembad Kromme Rijn, Weg naar Rhijnauwen 3, 3583 AD te Utrecht. Gratis Parkeren! De vertrekplaats is bereikbaar met stadsbus 12 vanaf Utrecht CS, richting Uithof/UMC, ca. 10 min. Uitstappen bij halte ‘De Kromme Rijn’.

Ter plaatse: Verzamelen in de grote centrale hal.Wacht daar op uw toegangsbewijs! Rondleiding Museum Ludwig (Duits) incl.‘Vor dem Gesetz’: 14.00 -15.00 uur. Iedere groep start om 14.00 uur.In het Museum Ludwig en in de directe omgeving is een veelvoud aan eet-en drinkgelegenheden. Wilt u ook nog iets anders bekijken in Keulen: de Dom en het Walraff-Richartz-Museum bevinden zich op 5 min. loopafstand.

Terugreis: Vertrek van het museum om 18.30 uur, non stop van Keulen naar Utrecht. NB: In overleg met de chauffeur wordt de opstapplaats aangewezen. Zorg dat u op tijd terug bent bij de bus! De parkeertijd is beperkt. Aankomst bij Zwembad Kromme Rijn ca. 21.30 uur.

Deelname: Vrienden van HOVO Utrecht. U bent Vriend wanneer uw donatie (€10,- of meer) voor 2012 is ontvangen.U kunt één introducee(é) meenemen.

Kosten: Vanwege het derde lustrum kunnen we u deze excursie aanbieden voor slechts € 20,-p.p. incl. busreis, toegang Museum Ludwig incl. speciale tentoonstellingen, rondleiding en koffie met gebak op de heenweg. Alle andere uitgaven voor eigen rekening. Introducee(é)s betalen eveneens € 20,-

Aanmelden:Via website: www.vriendenhovoutrecht.nl of met het hier bij gaande aanmeldingsformulier. Inschrijvingen worden gehonoreerd op volgorde van binnenkomst van de betaling. Aanmelden tot uiterlijk 22 februari 2012. Na deze datum geen restitutie.

Keulen, met Museum Ludwig links van de brug

van HOVO UTRECHT

‘VOR DEM GESETZ’ Skulpturen der Nachkriegszeit und Räume der Gegenwarts-kunst.

Jaarverslag 2012 7

TOELICHTINGAlgemeenDe verzameling van het Ludwig Museum toont een representatief overzicht van moder-ne kunst tot en met actuele ontwikkelingen op dit gebied. Een belangrijk onderdeel van de collectie is de afdeling Amerikaanse Pop-art; het is de grootste collectie van deze kunst-stroming buiten de Verenigde Staten. Er zijn belangrijke werken te zien van onder anderen Jasper Johns, Andy Warhol, Roy Lichtenstein en Edward Kienholz. Daarnaast heeft het mu-seum verzamelingen met werken van meesters van de Russische Avantgarde uit de jaren ’20, met schilderkunst van het Duitse expressionis-me via de schenking van de Sammlung Hau-brich (Die Brücke) en de grootste collectie schilderijen van Pablo Picasso in Duitsland.

‘Vor dem Gesetz’ (Kafka)Ter gelegenheid van het afscheid van Kasper König, directeur van het Ludwig Museum sinds 2000, wordt een speciale tentoonstelling georganiseerd:

‘Vor dem Gesetz”, Skulpturen der Nach-kriegszeit und Räume der Gegenwarts-kunst. ‘Vor dem Gesetz’ is Königs laatste tentoonstel-ling in het Ludwig Museum in Keulen.

Franz Kafka’s parabel ‘Vor dem Gesetz’ dient als uitgangspunt en metafoor voor de ten-toonstelling.Figuratieve sculpturen uit de jaren 1950 -als onderdeel van de Europese geschiedenis- wor-den verenigd met uitgebreide bijdragen van hedendaagse kunstenaars die de universele kwestie van de mensenrechten in relatie met het behoud van de persoonlijke waardigheid brengen.

De tentoonstelling omvat aldus een tijdspanne van zestig jaar en geeft zo een overzicht van de existentialistische mogelijkheden van heden-daagse kunst.

Roy Lichtenstein, M-Maybe (A Girl’s Picture), 1965

Wilhelm Lehmbruck, Sitzender Jüngling, 1916/17

Beelden van Museum Ludwig Keulen

Pablo Picasso, Mangeurs de pastèque, 1967

8 Jaarverslag 2012

Lustrumexcursie

KEULEN1 maart 2012

organisatie...koffiestop

wandelen naar het museum

museum Ludwig

de prachtige centrale hal

rondleiding

Pablo Picasso, “Harlekijn”

Lichtenstein, M-Maybe

even uitblazen

Picasso, Nu couché à l’oiseau

MUSEUM LUDWIG

Vriendenvan HOVO UTRECHTExcursie naar Manifesta 9 in Genk, België

Europese Biënnale voor Hedendaagse kunst

Woensdag 25 juli 2012Graag nodigen wij u uit voor een zeer bijzondere tentoonstelling. Ter gelegenheid van ons derde lus-trum gaan we naar Manifesta 9, de Europese Biën-nale voor Hedendaagse kunst. Deze negende editie van Manifesta is georganiseerd op het voormalige mijnbouwterrein in Waterschei, bij Genk, in Belgisch Limburg, ca. 15 km ten westen van Geleen.

The deep of the ModernMet deze werktitel van Manifesta 9 wordt aangeven dat er een verbinding gezocht wordt tussen hedendaagse kunst en het (lokale) verleden, jong en oud, industrie en landschap. De keuze van de locatie illustreert dat. Men heeft bewust niet gekozen voor hedendaagse kunst die vooral reflecteert op zichzelf en de moderne tijd.

Manifesta 9 is opgebouwd als drieluik, verdeeld over drie verdiepingen van het oude mijngebouw in Waterschei. Dit monumentale gebouw is bewaard gebleven na de sluiting van de mijn in 1987. Er is niets aan veranderd: ruwe betonnen vloeren, een lichtgroen en geel geschilderd trappenhuis, fraai licht en ook donkere ruimtes. Een prachtig decor voor nieuwe en oude kunst.De drie delen zijn thematisch, poëtisch en methodologisch met elkaar verbonden.

Poetics of restructuringDit deel bestaat uit bijdragen van 39 hedendaagse kunstenaars, bekend en onbekend, en geeft esthetische antwoorden en persoonlijke commentaren op de wereldwijde ‘economische herstructurering’ die nu gaande is. De kunstwerken, zeer geva-rieerd van aard, gaan een dialoog aan met de huidige vervallen staat van het mijngebouw.

The Age of CoalEen kunsthistorische tentoon-stelling met 80 kunstwerken van 1800 tot de vroege 21e eeuw waarin de impact van de steenkoolindustrie op mens en milieu, cultuur, samenle-ving en industrie te zien is. Kortom: hoe steenkool de beeldende kunst beïnvloed en mee gedefinieerd heeft.

17 tonsIn dit deel wordt een beeld gegeven van de nalatenschap van de steenkolenindustrie in Belgisch Limburg. De invloed op leven en werk, de gevolgen van de grote toestroom van bui-tenlandse arbeiders, de veranderende sociale structuren en de stedelijke en landschappelijke ontwikkeling. En vooral hoe hard er gewerkt wordt aan het bewaren van dit erfgoed!

Meer informatieNRC Handelsblad van 2&3 juni geeft een uitgebreide beschrijving van de tentoonstelling (bijgevoegd). Zie ook de recensie in de Volkskrant van 6 juni. Verder: www.manifesta9.org.

ruwe fabriekshal met moderne kunst...

Voormalige mijn te Waterschei (Genk)

Non Site, Robert Smithson

Smoke Stacks, Joseph Stella

Jaarverslag 2012 9

10 Jaarverslag 2012

Programma09.00 Vertrek per touringcar uit Utrecht10.15 Koffiestop bij Novotel Eindhoven12.15 Aankomst in Genk - koffie en broodjes14.00 Rondleiding van 2 uur, in het Nederlands; groepen van ca.15 personen17.30 Vertrek naar Utrecht20.00 Aankomst Utrecht

Praktische zakenWe reizen per luxe touringcar. Er kunnen twee rolstoelen mee; er is een WC aan boord. De deelnemers worden van te voren ingedeeld in een bus.

Vertrekplaats Zwembad Kromme Rijn, Weg naar Rhijnauwen 3, 3584 AD te Utrecht.

Parkeren• Bij het zwembad, maar de ruimte daar kan beperkt zijn. Wees op tijd!• In de wijk Rijnsweerd Oost, aan de overkant van de ‘Weg tot de weten-schap’, rechts van de Platolaan. Hier is ’s ochtends vrij veel par-keerruimte. Houd rekening met de loopafstand. Openbaar vervoerStadsbus 12 vanaf Utrecht CS, richting Uithof/UMC, ca. 10 min. Uitstap-pen bij halte ‘De Kromme Rijn’.

In het mijngebouw in GenkVerzamelen op de begane grond, bij het ‘cafetaria’, waar u een kopje koffie of thee en een broodje krijgt. Daar krijgt u ook uw toegangsbewijs. Bij het ‘cafetaria’ is buiten een groot terras. De expositie is verdeeld over de drie bovengelegen verdiepingen. Er is één lift (een soort gesloten bouwlift) die door een operator bediend wordt. De vloeren in het gebouw zijn van ruw beton.

RondleidingDe rondleiding, door Vlaamse gidsen, voert u langs alle drie de onderling verbonden delen van de expositie. Duur: 2 uur.

DeelnameOpen voor Vrienden van HOVO Utrecht. U bent Vriend wanneer uw donatie (€10,- of meer) voor 2012 is ontvangen. U kunt één introducé(e) meenemen. Maximum aantal deelnemers is 110.KostenVanwege ons derde lustrum kunnen we u deze excursie aanbieden voor slechts € 20,-p.p. incl. busreis, koffie met taart op de heenweg, toegang Manifesta 9, koffie en een broodje ter plekke, en rondleiding. Andere uit-gaven zijn voor eigen rekening. Introducé(e)s betalen eveneens € 20,-.

AanmeldenVia website: www.vriendenhovoutrecht.nl of met het hierbij gaande aan-meldingsformulier. Inschrijvingen worden gehonoreerd op volgorde van binnenkomst van de betaling. Aanmelden tot uiterlijk 13 juli 2012. Na deze datum geen restitutie.

Adressen en telefoonnummersManifesta 9, Koolmijn Waterschei, André Dumontlaan Genk, België.Bestuur Vrienden HOVO Utrecht: Mathee Valeton: 06-15087520; Engelien Verhoeff: 06-51258792; Marja Gelderman: 06-22116600

ReisinformatieExcursie naar Manifesta 9 te Genk

25 juli 2012

trappenhuis in het mijngebouw

werk van George Bissill

Para Production, Ni Haifeng

MAIFESTA 9, Historical Gallery

Angels with dirty faces, Igor Grubic

The Age of Coal

Jaarverslag 2012 11

Op een zonovergoten ochtend van wat een prachti-ge dag leek te worden, verzamelde zo’n 110 Vrien-den van HOVO Utrecht zich op hun verzamelpunt voor een excursie naar MANIFESTA 9 in Genk.En zoals altijd bij dit soort gelegenheden hangt er weer een zekere spanning: wat zal de dag ons bren-gen, vooral ook inhoudelijk.

Na een koffiestop in Eindhoven gaat het gelijk door naar het tentoonstellingsterrein in Genk, het hoofdgebouw van de voormalige steenkolenmijn in Waterschei.En daar begint het al gelijk mooi te worden: de Art Deco bouwstijl van het prachtig gerestaureerde hoofdgebouw van de kolenmijn is een lust voor het oog(2). En van binnen nog steeds de ruwe, stoere en een beetje duistere uitstraling die kenmerkend is voor fabrieksgebouwen uit begin 20e eeuw.

MANIFESTA is een internationaal kunstevene-ment, waarvoor het initiatief werd genomen in de jaren 90 van de 20e eeuw. 15 Europese landen wil-den het werk van hun kunstenaars meer laten zien in hun onderlings samenhang, gerelateerd aan de toenmalige maatschappelijke en politieke verhou-dingen. De toenadering tussen Oost en West door de val van de Muur speelde hierbij een grote rol. Inmiddels zijn we toe aan de 9e editie…

Door de keuze MANIFESTA 9 onder te brengen in het mijngebouw te Waterschei, werd al gelijk het vertrekpunt van de tentoonstelling aangegeven: een dialoog creëren tussen kunst, cultureel erfgoed en geschiedenis.Dit leidde tot een tentoonstellings drieluik:1. De poëzie van de herstructurering: Artistieke ant-woorden op de veranderingen van ons wereldwij-de productiesysteem in vormen van hedendaagse kunst.2. Het tijdperk van de steenkool: het kunsthistorisch luik. Een selectie van kunstwerken uit de periode waarin steenkool een diepgaande invloed had als belangrijkste bron van energie.3. 17 Ton: het erfgoedluik, waarin de (mijnwerkers) cultuur wordt verkend die ontstond ná de sluiting van de mijnen in Europa.

In dat warme bad van kunst en cultuur werden de deelnemers ondergedompeld.Met rondleiders die wisten waar ze het over had-den, soms zelf afkomstig uit een mijnwerkers

familie. Zij verhaalden over het groene gedeelte van het gebouw (de werkmensen) en het gele gedeelte (de beambten). De eerste gastarbei-ders (Italianen), de onderlinge vriendschap, het gevaarlijke beroep, de mijnrampen (Marcinelle 1956). Tegen die achtergrond is de tentoongestelde kunst geplaatst.

Een kleine greep uit wat er te zien was (meer kan het niet zijn in dit artikel):Het prachtige werk van Ni Haifeng, Para-productie (1). Aan elkaar ge-naaide textielresten: groot, majestueus, maar ook zinloos, niet het resul-taat maar de productie zelf telt.Of het werk van Magdalena Jitrik, Revolutionairy,(3) visueel prachtig passend in het stoere gebouw.Ook indrukwekkend in dit luik van de hedendaagse kunst is het werk van Carlos Amorales. In zijn ‘Coal DrawingMachine’ (4) brengt hij ver-band aan tussen het tekenen met primitief houtskool en de uiterste pre-cisie van de (teken)machine.

In het luik ‘Age of Coal’ is Woman’s Shoe (5) van Turton, gebeiteld uit een brokje steenkool, even opvallend als wonderlijk.De bekende Henry Moore maakte tekeningen van mijnwerkers die de hel waarin zij leefden laten zien: ‘Four Studies of Miners at the Coalface’ Veel poëtischer is het schilderij van Emile Claus ‘De ondergaande zon op de Theems’ (6) waarin hij licht en kleureffecten laat zien als gevolg van luchtvervuiling door de mijn.In het laatste luik, 17 Ton, zijn talloze vormen van amateurkunst te zien. Verrassend, divers en actueel mijnbouwerfgoed. Van de huisvlijt van mijnwerkersvrouwen tot dagboeken van jonge mijnwerkers. Een ken-nismaking met de cultuurgeschiedenis van de mijnbouwers.

Veel was er te zien op MANIFESTA 9, indrukwekkend, groot en… ver-moeiend.Op de terugweg in de bus een sfeer van stil nadenken. En de tentoon-stellingskrant nog eens doorlezend om vast te houden wat er gezien en beleefd was.Wat in de ochtend een prachtige dag leek te worden, wèrd ook een prachtige dag!<

Meer foto’s zien?

Lustrumexcursie Vrienden van HOVO Utrecht25 juli 2012

‘The Deep of the Modern’

2 3 4 5

6

1

http://www.vriendenhovoutrecht.nl/foto’s

12 Jaarverslag 2013

MANIMVBCVBNXVNBMMMMM

MANIFESTA 9‘de deelnemers aan de excursie’

Genk - 25 juli 2012

Lustrumexcursie Vrienden van HOVO Utrecht

MANIMVBCVBNXVNBMMMMM

MANIFESTA 9‘The Deep of the Modern’

Genk - 25 juli 2012

Woman’s Shoe, G. Turton

De ondergaande zon op de Theems, Emile Claus

Energetic CultureClaire Fonaine

Bolivian Coal LineRichard Long

Coalk Drawing MachineCarlos Amorales

Plastic ReefMaarten vanden Eynde

Trois tas de CharbonMarcel Broodthaers

Incense of a New ChurchCherles Demuth

IThe True Cost of CoalBeehive Design Collective

Revolutionary Life, Magdalena Jitrik (detail)

Lustrumexcursie Vrienden van HOVO Utrecht

The Tasks of the Community, Rossella Buscoti Revolutionary Life, Magdalena Jitrik (detail)

Les régistres du Grand-Hornu, Christian Botalski

Miner’s Head, Manuel Duránd

Para Production, Ni Haifeng

Para Production, Ni Haifeng

1200 coal sacks, Marcel Duichamp

Jaarverslag 2013 13

MANIMVBCVBNXVNBMMMMM

MANIFESTA 9Industrieel monument ‘Waterschei’

Genk - 25 juli 2012

Lustrumexcursie Vrienden van HOVO Utrecht

MANIMVBCVBNXVNBMMMMM

MANIFESTA 9‘The Deep of the Modern’

Genk - 25 juli 2012

Woman’s Shoe, G. Turton

De ondergaande zon op de Theems, Emile Claus

Energetic CultureClaire Fonaine

Bolivian Coal LineRichard Long

Coalk Drawing MachineCarlos Amorales

Plastic ReefMaarten vanden Eynde

Trois tas de CharbonMarcel Broodthaers

Incense of a New ChurchCherles Demuth

IThe True Cost of CoalBeehive Design Collective

Revolutionary Life, Magdalena Jitrik (detail)

Lustrumexcursie Vrienden van HOVO Utrecht

The Tasks of the Community, Rossella Buscoti Revolutionary Life, Magdalena Jitrik (detail)

Les régistres du Grand-Hornu, Christian Botalski

Miner’s Head, Manuel Duránd

Para Production, Ni Haifeng

Para Production, Ni Haifeng

1200 coal sacks, Marcel Duichamp

14 Jaarverslag 2012

Elke organisatie die enige tijd bestaat wil terugkijken op zijn verleden. In ons geval is dat een overzichtelijke periode

van 15 jaar – de Vrienden zijn opgericht op 24 oktober 1997 (HOVO Utrecht in 1996). Het duidelijke voordeel van dit korte verleden is dat de werkers van het eerste uur bevraagd kunnen worden over hun activiteiten in het (recente) verleden en hun ideeën voor de toekomst van de organisatie. Het derde lustrum leek het bestuur van de Vrienden van HOVO Utrecht een goede gelegenheid eens om de tafel te gaan zitten met de oud-voorzitters en hen uit te nodigen om, tijdens een lunch, in hun geheugen te graven. De tafel stond in de serre van de Botanische Tuinen in Utrecht, waar zich op vrijdag 30 maart 2012 de oud-voorzitters Piet Linnenbrink, Sjoerd de Boer, Herman van Nouhuys en de huidige voorzitter Paula de Smidt verzamelden.Bij de voorbereiding van het interview stuitten we op de Statu-tenwijziging van 2004. Daar vonden we in typisch notarisjargon in Artikel 2:De stichting heeft ten doel:a. het bevorderen van hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in de regio Utrecht, zoals dat wordt verzorgd door de Stichting Hoger Onderwijs voor Ouderen Utrecht, gevestigd te Utrecht, alsmede het behartigen van de belangen van cursisten van vo-renbedoeld onderwijs;b. het verrichten van al hetgeen met het vorenstaande in de ruimste zin verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn.

Tijdens het interview hebben de voorzitters deze sterke en ook ruime formulering uit 2004 met gezamenlijke krachten

ingevuld, vooral ‘al hetgeen’ heeft een gevarieerd en duidelijk gezicht gekregen.We gaan natuurlijk terug naar het allereerste begin van de Stich-ting waar vooral Piet Linnenbrink duidelijke herinneringen aan heeft.De voorzitters, die overigens op hun beurt ook wel eens se-cretaris of penningmeester zijn geweest, kijken met kennelijk genoegen terug naar de perikelen van een organisatie in wording die ze zelf vorm hebben gegeven. De speelvelden van het bestuur van HOVO en het bestuur van de Vrienden moesten nog afgebakend worden en niet alle

deelnemende instellingen van HOVO waren gesteld op com-mentaar, omdat dit al snel als inmenging werd gezien.De vorm van de Stichting was onduidelijk tot 2004. In de woorden van Herman van Nouhuys: ‘Voor 2004 waren wij een Stichting met statuten alsof wij een Vereniging waren. Dat betekende twee keer per jaar een ledenvergadering waar veel gepraat werd, maar waar niets uitkwam. Daarna werden wij een echte Stichting en vervielen de ledenvergaderingen.’ Het democratische karakter werd natuurlijk ook geïnspireerd door het kleine aantal leden, maar ‘iedereen werd gek van al dat vergaderen en het ging ook vaak over randverschijnselen’.Het sociale aspect speelde een grote rol, er ontstonden ‘buiten-schoolse’ activiteiten, soms in direct verband met HOVO of Vrienden van HOVO, soms in een losser verband. Ooit werd zelfs een HOVO café georganiseerd, maar dat was geen succes, ‘iedereen scheurde naar huis’!

De donateurs werden actief bij het werk van de Stichting be-trokken. Het ledenbestand groeide gestaag vanaf het begin

toen de hele lijst nog op één A4-tje paste, tot ongeveer 300 in 2007 en 580 in 2012. Paula de Smidt vertelt dat zij mooie herinneringen heeft aan een mailing in 2005 waar zij met een veel te grote groep vrijwilligers (iedereen die was opgeroepen was ook op komen dagen) op een zolder enveloppen heeft zitten vullen die later toch weer met iets anders gevuld moesten worden, het echte handwerk! In een Vriendenbulletin uit die jaren wordt gespro-ken van een ochtend- en een middagploeg om een dergelijke klus te klaren. Niet zoveel later zou het digitale tijdperk in volle hevigheid losbarsten, nu zit de beheerder van de donateurslijst in eenzaamheid vanuit zijn Excel-bestand te mailen en wordt nog een klein aantal van de donateurs door de ‘snail mail’ bediend. Alle voorzitters hebben herinneringen aan het min of meer knusse, sociale karakter van de onderlinge contacten. Er wer-den Paaseitjes uitgedeeld als compensatie voor het niet opda-gen van een docent en het verhaal gaat dat een docent koekjes inzette om een hogere beoordeling te krijgen, maar mogelijk is dit een apocrief verhaal!

Terug kijken... en vooruit zien

De Vrienden van HOVO Utrecht vieren hun derde lustrum. Ter gelegenheid daarvan een interview met vier voorzitters uit die periode van 15 jaar.Door Engelien Verhoeff-Schot en Joeb Mulder

Een greep uit het activiteitenverleden van de Vrienden v.l.n.r.: Insel Hombroich 2007 - Chinese les, 2008 - museum Bonn, 2009 - vriendenmiddag 2009 - vriendenmiddag 2010 - museum Bonn/Napoleon, 2011 het interview is gaande

Jaarverslag 2012 15

De ontwikkeling is snel gegaan, er kwam een Vriendenmid-dag, in de eerste plaats om de cursuscontactpersonen te

bedanken, maar ook voor alle Vrienden.Vanaf het tweede lustrum in 2007 organiseerden de Vrienden excursies naar musea die in één dag per bus bezocht kunnen worden. We gingen naar Insel Hombroich (2x), naar Bonn (3x) en dit jaar naar Keulen, met drie bussen.Een andere kant van het bestuurswerk, de belangenbehartiging van de cursisten door zitting te hebben in het HOVO-bestuur, de coördinatorencommissie en de programmacommissies wordt door allen als zeer zinvol gezien. In de loop der jaren zijn er veranderingen opgetreden, zo werden lange tijd de cursus-contactpersonen nog door de Vrienden aangezocht, een taak die nu bij het bureau van HOVO Utrecht ligt. Gaandeweg ontwikkelde zich een model waarin Vrienden en HOVO elkaar tot steun konden zijn. Sjoerd de Boer was voorstander van lan-delijk overleg en heeft ook in het landelijk bestuur van LVV (de Landelijke Vereniging van HOVO Vriendenkringen) gezeten, waar de Vrienden de belangen van de cursisten behartigden. Om de donateurs op de hoogte te houden werd gestart met het ‘Vriendenbulletin’, alleen bedoeld voor donateurs van Vrienden van HOVO Utrecht. Voorjaar 2004 werd de eerste publicatie van ‘HOVO Utrecht Bulletin’ aan alle cursisten toegezon-den. Daar duikt voor het eerst de naam van Joop Ross op als

eindredacteur. U zit nu te lezen in het door hem geredigeerde en vormge-geven full colour ‘HOVO Utrecht Magazine’ dat voor het eerst in voorjaar 2007 verscheen. De gedachten gaan terug naar het eerste bulletin waar Herman van Nouhuys nauw bij betrok-ken was. De opzet was uitermate simpel, in zijn eigen woorden ‘allemaal handwerk’. Het uitvoe-

ringsprincipe was ‘vele handen maken licht werk’. De kopij werd persoonlijk naar de drukker van de Hogeschool gebracht en de rekening werd vereffend met een fles wijn, voor de mede-werkers van het huidige Magazine een onvoorstelbare situatie. Enige tijd later werd de eerste website opgezet die wij nu in geheel vernieuwde vorm kennen.

We konden de goede stelregel dat men aan tafel niet over zaken spreekt niet helemaal volhouden, het geld kwam

ter sprake, tussen de smakelijke broodjes door. In het begin was het al of niet hebben van een kascommissie een punt van discussie, natuurlijk kwam die er uiteindelijk wel. De indruk is dat er nooit veel geld was, maar ook nooit veel problemen, voor menige stichting een ideale situatie.Op de stevige basis van het 15-jarig verleden staande werd ook gefilosofeerd over de toekomst van HOVO, met name vanuit het oogpunt van de cursist. Er was eenstemmigheid over het primaat van de cursist en een goede kwaliteit van de cursus-sen. Verschillende oud-voorzitters spraken als wens uit dat nog meer instellingen, bijvoorbeeld uit de kunsthoek, bij HOVO betrokken zouden worden, als verrijking van het aanbod. We speculeerden over de invloed van Internet, voor informatie hoeft niemand meer de deur uit, maar wellicht wel voor geor-dende informatie die in een bepaald licht gezet wordt in een cursus.

De cursist is in toenemende mate een consument, die veel te kiezen heeft. Het blijft een taak van de Vrienden erop toe

te zien dat hij waar voor zijn geld krijgt.Vanuit de Vrienden zal het sociale aspect een onmisbare toe-voeging blijven. De ontwikkeling die ingezet is met het tweede lustrum, die van de jaarlijkse excursie, zal zeker voortgezet worden. We eindigen met de woorden van een van oprichters van Vrienden van HOVO Utrecht: ‘Zo tekent zich de laatste tijd een duidelijk profiel af van wat vele jaren het beeld van Vrien-den van HOVO Utrecht zal vormen. Al bij al reden genoeg om een feestelijk derde lustrum te vieren.’<

Een greep uit het activiteitenverleden van de Vrienden v.l.n.r.: Insel Hombroich 2007 - Chinese les, 2008 - museum Bonn, 2009 - vriendenmiddag 2009 - vriendenmiddag 2010 - museum Bonn/Napoleon, 2011 het interview is gaande

van boven naar beneden en v.l.n.r.: Herman van Nouhuys, Sjoerd de Boer, Paula de Smidt en Piet Linnenbrink

Vriendenvan HOVO UTRECHT

VriendenmiddagMaandag 26 november 2012

“Kunst- en Wereldtentoonstellingen”Aula Academiegebouw, Domplein 1, Utrecht

Aanvang 13.30

Hierbij nodigen wij u uit voor twee lezingen over het ontwerp, de organisatie en de impact van een aantal kunst- en wereldtentoonstellingen eind 19e en begin 20e eeuw.

‘Officiele kunsttentoonstellingen en de reacties van de Impressionis-ten en Rodin, Parijs tweede helft negentiende eeuw’door dr. Louk Tilanus (Universiteit leiden, Faculteit der Geesteswetenschappen, Oplei-ding Kunstgeschiedenis)

en

‘Nederlandse paviljoens op de wereldtentoonstellingen 1910-1958’door dr. Therese van Thoor (TU Delft, Faculteit Bouwkunde, hoofdredacteur Bulletin KNOB)

Programma13.30 Ontvangst koffie/thee14.00 Welkom Engelien Verhoeff, secretaris Vrienden van HOVO Utrecht14.05 Lezing: dr. Louk Tilanus, Universiteit Leiden15.00 Pauze koffie/thee15.45 Lezing: dr. Therese van Thoor, TU Delft16.40 Algemeen coordinator HOVO Utrecht, drs. Gerard van Dorp!6.45 Afsluiting Mathee Valeton, vice-voorzitter Vrienden HOVO Utrecht16.50 Drankjes en hapjes

Een toelichting op de lezingen vindt u op de achterzijde van deze uitnodiging.U kunt zich aanmelden met het bijgaande antwoordformulier. Aanmelden is voldoende, u ontvangt geen toegangsbewijs.

Wij zien ernaar uit alle vrienden en de vrijwilligers die zich dit jaar weer bijzonder voor HOVO Utrecht hebben ingezet op 26 november te ontmoeten!

Namens het bestuur,Mathee Valeton

16 Jaarverslag 2012

Toelichting bij de lezingenDe lezing van dr. Louk Tilanus gaat over de manier waarop een groep kansloos geachte kunstenaars in de jaren ‘70 en ‘80 van de 19e eeuw hun werk bekend-heid probeerden te geven - Monet, Renoir, Cezanne, Rodin en anderen.

‘Il faut être de son temps’ was het devies van realist Honoré Daumier; dat wil zeggen dat de schilder zijn the-

ma’s moet zoeken in de wereld om hem heen. Geen onderwerpen meer uit de oude geschiedenis of uit literaire verbeelding, zoals de Académie des Beaux-Arts die voorschreef, maar eigentijds en niet-hiërarchisch. Bij die benadering hoort ook een nieuwe manier van verfopbreng, niet be-schrijvend maar suggererend. De beweging, die als een obscuur groepje in 1874 voor het eerst gezamenlijk exposeerde, is genoemd naar het schilderij ‘Impression du soleil levant’ van Claude Monet; een verbeelding van de rivier de Thames waar op de achtergrond op de ach-tergrond The House of Parliament te zien is.

Dr. Therèse van Thoor gaat in op de verbeelding van de Nederlandse identiteit in de ontwerpen voor de paviljoens op de Wereldtentoonstellingen van 1910-1958. Het eerste zelfstandige Nederlandse paviljoen werd ge-bouwd in Brussel, in 1910. De kwestie van de Neder-landse identiteit plaatste de architect, Willem Kromhout, meteen voor een dilemma: vasthouden aan de eigen

stijl, of het gebouw voorzien van een ‘oud-Hollandse overplunje’. In de jaren daarna blijft het voor de architecten vaak moeilijk om een eigen en eigentijds idioom te verbinden met de uitdrukking van het Nederlands ‘karakter’. Het leverde opmerkelijke ontwerpen op. In 1958, wederom in Brussel, bouwt Nederland zijn grootste paviljoen ooit, een gezamenlijk project van een team van architecten, Van den Broek & Bakema, Boks en Rietveld. Het was een modern en geslaagd complex van gebouwen met een buitenexpositie. Pikant detail in het ont-werpproces is de architectenkeuze voor het Philipspaviljoen.

Paul Cézanne Claude Monet Auguste Rodin Auguste Renoir ‘Impression du soleil levant’

San Francisco, 1915 Brussel, 1910 Parijs, 1931

Brussel, 1958

Jaarverslag 2012 17

18 Jaarverslag 2012

Vriendenmiddag 2012‘Kunst- en Wereldtentoonstellingen’ De Vriendenmiddag 2012 werd gevierd onder het thema ‘Kunst- en Wereld-tentoonstellingen.’ Een combinatie van twee onderwerpen die beide uit de 19e eeuw stamden. Door Gert Rauws

Officiële kunsttentoonstellingen en de reactie van de im-pressionisten en Rodin, Parijs 2e helft 19e eeuw, dr Louk Tilanus (Universiteit Leiden)

Royaal geïllustreerd werd het Franse systeem toegelicht waarbinnen les arts et les métiers, en vooral les beaux arts, werden geacht te gedijen. Cultuur in Frankrijk is staatszaak, dus streng hiërarchisch geregeld. Spreker toonde een prach-tige reeks Daumier-achtige prenten van Lemaistre waarin de verschrikkingen van het onderwijs aan de kunstacademie werden uitgebeeld.

In de eerste helft van de 19e eeuw overheersten de klassieke en de bijbelse canon. De opleiding tot kunstschilder of beeldhouwer werd bepaald door vergelijkende toetsen (concours), wat tot een uniforme stijl leidde. De kunstpro-ducten waren alle verschillend, maar toch in aanleg het-zelfde. Tegenover deze geétableerde kunst ontstond medio 19e eeuw een tegenbeweging van jongere schilders, die inspira-tie haalden uit de wereld van hier en nu: ‘Il faut être de son temps’ (Daumier). Provocerend of niet, hun werk werd voor expositie in de Salon geweigerd. Reactie: Dan maar een eigen Salon, le salon des refusés, die een groot succes werd. Een andere, belangrijke, ontwikkeling werd zichtbaar: de schildertechniek verschoof van de precieze weergave naar een lossere toets. Bij Manet is dat reeds te zien. De penseel-streek ging een rol spelen bij de weergave, met name van beweging. In het werk van Monet ziet men het hoogtepunt van wat het ‘Impressionisme’ is gaan heten.

Tilanus illustreerde de rol van de pen-seelstreek met sterk vergrote details. Hier zag men hoe het beeld werd opge-bouwd uit op zich-zelf onherkenbare beeldelementjes. De ébauche, de vóór-

studie werd het schilderij zelf, zie Monets ‘Impression: soleil levant’, dat door critici werd bespot als onaf. Dat klopte ook. Monet had het werk eraan afgebroken toen hij zag dat het beoogde effect was bereikt. In de dynamiek van de kunstgeschiedenis had het impres-sionisme eind 19e eeuw zijn rol vervuld en ging over in fauvisme en expressionisme.

Nederlandse paviljoens op de wereldtentoonstellingen 1910-1958, dr Marie-Thérèse van Thoor (TU Delft)

In de 19e eeuw is het verschijnsel ‘Wereldtentoonstelling’ ontstaan, gebaseerd op de snelle groei van de communicatie en op de wens van handel en publiek kennis te nemen van wat er zoal op de wereld te zien (en te verdienen) was. Me-dio 20e eeuw ebde het belang ervan af doordat iedereen elke avond de hele wereld op TV kon bereizen en in de vacanties bovendien zelfs lijfelijk. Maar destijds waren wereldtentoonstellingen enorme pu-bliekstrekkers, die ter plekke hun sporen achterlieten, zoals de Eiffeltoren in Parijs. Anderzijds werden er gebouwen slechts voor de gelegenheid demontabel gebouwd, zoals Crystal Palace in Londen, of gebouwd voor afbraak. In de 19e eeuw, de eeuw van het nationalisme, waren de entreege-bouwen van de nationale inzendingen een weergave van de nationalistische aspiraties. Zo ook de Nederlandse inzendin-gen. Spreekster behandelde hierna meer speciaal de gang van zaken bij de voorbereiding van Nederlandse inzendingen. Een vast patroon was de discrepantie tussen de ideeën van de aangezochte architecten en van het Comité van Aanbeve-ling, waarin de bestuurlijke en zakelijke élites resideerden. Dit leidde dan tot compromissen die stilistisch nèt wat achter liepen bij de architectonische voorhoede van dat moment. Op de tentoonstelling in Brussel in 1958 leverde de Nederlandse uitzending een bruikbare synthese: met het thema ‘wederopbouw’ kon men gezamenlijk sterk voor de dag komen.

De wereldtentoonstelling in Brussel, hoewel niet de laatste, was in zekere zin de apotheose van het verschijnsel. Haar impact was mede te danken aan de koude oorlog, waarin de Westerse wereld en het Oostblok tegen elkaar opboden in prestaties.

De middag werd genoegelijk beëindigd in de 1636-zaal van het Academiegebouw.<

Mathee Valeton, voorzitter

interieur Ned. paviljoen, Brussel 1958

Kunst- en Wereld-tentoonstellingen

26 novenber 2012Aula Academiegebouw

Vriendenmiddag 2012

Jaarverslag 2012 19

VriendenDe Stichting Vrienden van HOVO Utrecht ondersteunt het werk van HOVO Utrecht en behartigt de belangen van de cursisten door o.a.:• Vertegenwoordiging in het bestuur van HOVO Utrecht;• Deelname aan de programmacommissies;• Eindredactie en vormgeving van het HOVO Utrecht Magazine;• Assistentie bij activiteiten van HOVO Utrecht, zoals de seizoensstart en de Nieuwjaarsbijeenkomst.

Activiteiten:• In het najaar een (dag)excursie voor Vrienden en introducés; gewoonlijk per toeringcar naar een belangwekkende tentoonstelling of activiteit in Duitsland of België;• In het najaar de Vriendenmiddag voor donateurs en vrijwilligers: een lezing over een cultureel-historisch onderwerp, gevolgd door een borrel.

U kunt donateur worden voor € 10,00 (of meer) per kalenderjaar.Als Vriend van HOVO Utrecht kunt u deelnemen aan de activiteiten die de Stichting organiseert. Aanmelding nieuwe donateurs en hernieuwing bestaande donateurs2011: Bij voorkeur via de website www.vriendenhovoutrecht.nlDesgewenst kunt u ook een bijdrage overmaken op rekening 1361.11.203 tnv Vrienden HOVO Utrecht. Vermeld daarbij uw naam,het doel en het jaar.

Daar treft u ook alle actuele informatie aan over de Stichting en de komende activiteiten.