CURSUSAANBOD NAJAAR 2017 - HOVO Brabant - …€¦ · · 2017-08-15Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar...

Ho

ger O

nd

erw

ijs vanaf 5

0 jaar

ww

w.hovobrabant.nl

CURSUSAANBOD NAJAAR 2017

CU

RS

US

AA

NB

OD

NA

JAA

R 2

017

HO

VO

BR

AB

AN

T SENIO

REN

AC

AD

EMIE

4 THEMADAGEN FILOSOFIE, MUZIEK, MANET EN ROME

ZIE PAGINA 11 - 14

LUSTRUM SED VITAE ZIE PAGINA 3

THEMADAG KERSTMUZIEK EN

KERSTBORRELSPECIALE KERSTAANBIEDING

ZIE PAGINA 14 EN 15

OPENING ACADEMISCH JAARZIE PAGINA 15

OVERZICHT ZOMERACADEMIE 201710 UITEENLOPENDE CURSUSSENZIE PAGINA 6 EN 7

24 NOVEMBER 2017

2 HOVO Brabant Seniorenacademie

“Iedereen die stopt met leren is oud, of je nu twintig of tachtig bent. Wie leert blijft jong. Het belangrijkste in het leven is om je geest jong te houden”.

Henry Ford (Amerikaans automobielfabrikant 1863-1947)

Educatie: leren en jezelf ontwikkelen, is een grondrecht voor iedere burger, ongeacht sekse, herkomst of leeftijd. Een leven lang leren, zonder discriminatie op leeftijd, is een basisrecht van burgers, ook (en misschien wel juist) wanneer er geen direct economisch belang mee is gediend. Het houdt de geest jong en scherp.

Wij proberen daaraan bij te dragen door uitdagende cursussen te organiseren. In de cursus Geopolitieke verhoudingen anno 2017 (17N12) bijvoorbeeld, geeft een keur van specialisten uit verschillende universiteiten u een gedegen en afgewogen stand van zaken in de wereld. De cursus Spinoza’s filosofie als levensweg (17N01) plaatst u vanuit het werk van Spinoza op een uitkijktoren in het historisch landschap van de wijsbegeerte. Heel actueel is de cursus De waarheid in crisis? (17N15) waarin wordt onderzocht wat waarheid eigenlijk is en of DE waarheid wel bestaat?

Wanneer u door deze brochure bladert, ontdekt u nog veel meer cursussen die een nieuwe wereld openen of een nieuw licht werpen op bestaande kennis. We hopen dat er ook voor u weer veel te leren valt komend najaar bij HOVO Brabant. U bent van harte welkom!

Korrie van Helvert Directeur HOVO Brabant Seniorenacademie

SED VITAE VIERT HAAR VIJFDE LUSTRUM 24 NOVEMBER 2017

De Vriendenvereniging van HOVO Brabant, Sed Vitae wil dit vieren met U. Hoe kan dit beter dan trouw aan haar doelstelling om ‘te blijven leren’ een studiedag te organiseren waarin innovatie, historie en ontspanning samenkomen. Het thema: Betrokken bij innovatie met aandacht voor de nieuwste inzichten over de invloed van licht en mobiliteit op het leven van ouderen.

Voor nadere informatie kijk vanaf september op de websites van HOVO Brabant en Sed Vitae www.hovobrabant.nl en www.sedvitae.nl

De Lustrumcommissie Sed Vitae

ORGANISATIE WOORD VOORAF

ORGANISATIEDr. Korrie van Helvert DirecteurMartine van den Boogert BureaumanagerJacqueline Verroen Administratie /financiën Jan Hijna Cursuscoördinator (17N12)

SECRETARIAATPostadres: Bezoekadres:HOVO Brabant Campus universiteit TilburgUniversiteit Tilburg Intermezzogebouw Postbus 90153 Prof. de Moorplein 5225000 LE TILBURG 5037 DR TILBURG

Telefoon: 013-466 8119e-mail: [email protected]: www.hovobrabant.nl

BereikbaarheidOns kantoor is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 9.00 – 14.00 uur. Daarbuiten kunt u ons antwoordapparaat inspreken. U kunt ons uiteraard ook altijd mailen.

Tijdens de zomervakantie is ons kantoor gesloten van 24 juli tot en met 13 augustus. We werken met een kleine personeelsbezetting en vooral tijdens de schoolvakanties kan het voorkomen dat we niet 100% bereikbaar zijn. U kunt dan het antwoordapparaat inspreken en we bellen u zo spoedig mogelijk terug.

UitgaveHOVO Brabant Seniorenacademie

OntwerpAttak, www.attakweb.com

Druk Impressa, Herentals, België

Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HOVO Brabant Seniorenacademie verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt worden door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of in andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is of voor het overnemen in enig dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift (al of niet in digitale vorm of online). Bij de keuze van het beeldmateriaal heeft HOVO Brabant gefilterd op ‘gelabeld voor niet-commercieel hergebruik, inclusief aanpassing’ en zich ingespannen om onrechtmatig beeld gebruik te vermijden.

© copyright 2017 HOVO Brabant Seniorenacademie

COLOFON

3

4 5HOVO Brabant Seniorenacademie HOVO Brabant Seniorenacademie

INHOUDSOPGAVE &CURSUSOVERZICHT

BLZ. BLZ.

L

LEESWIJZER 01 ORGANISATIE & COLOFON 02 WOORD VOORAF 03 INHOUDSOPGAVE 04 ZOMERACADEMIE 2017 06 ALGEMENE INFORMATIE 08

THEMADAGEN17T04 Roma aeterna: Stad tussen Hemel en Aarde Drs. Peter Burgers, M.Phil.Oxon. 1117T05 Spinoza en het actuele debat: bestaat de vrije wil? Dr. Miriam van Reijen 1217T06 Édouard Manet: zijn leven en werken Drs. Jenneke Lambert 1317T07 Klassieke Kerstmuziek – 4 boeiende thema’s! Joop van Velzen, M.Sc. 14

OPENING ACADEMISCH JAAR + KERSTBORREL 15LEERGANGEN 16

NAJAARSCURSUSSEN

Tilburg17N01 Spinoza’s filosofie als levensweg Dr. Paul Juffermans 1717N02 Wagner en zijn opera’s III Drs. Leo den Oudsten 1817N03 Wetenschap en vooruitgang Dr. Frank Hermans 1917N04 Leergang Nederlandse Architectuur Deel III Drs. Joris van Sleeuwen 2017N05 Christendom tussen Oost en West Dr. John van Schaik 2117N06 Europese geschiedenis Deel II Drs. Feico Houweling 2217N07 Cultuurtempels Drs. Joris van Sleeuwen 2317N08 Inleiding tot de Quantummechanica Drs. Heinz Wanders 2417N09 Kijken naar kunst en cultuur Drs. Jana Waarts 2517N10 Leren van vreemden Prof. Wouter van Beek 2617N11 Het slapende brein Prof. Anton Coenen 2717N12 Geopolitieke verhoudingen anno 2017 Diverse docenten 2817N13 Geschiedenis van de Klassieke Muziek I Joop van Velzen, M.Sc. 2917N14 Het internationale recht Prof. Willem van Genugten 3017N15 De waarheid in crisis? Drs. Arnold Ziegelaar 3117N16 Romeinse keizers van de vierde en de vijfde eeuw Drs. Johan Hendriks 3217N17 Egyptische materiële cultuur Dr. Nico Staring 3317N18 Wie ben ik? Dr. Andreas Wismeijer 34

’s-Hertogenbosch17N19 On Liberty – Over Vrijheid Dr. Ton Vink 3517N20 Het dier en de ander Dr. Esteban Rivas 3617N21 Celbiologie Dr. Ruud Licht 37

Eindhoven 17N22 ‘Big data’: kansen en risico’s Dr. Thieu Kuijs 3817N23 Met Zwaard en Kompas Drs. Peter Burgers, M.Phil.Oxon. 3917N24 Geschiedenis van de interieurvormgeving Drs. Ineke Beeling 4017N25 Sociaal en politiek engagement in de kunst Drs. Jenneke Lambert 4117N26 Mannen en vrouwen Dr. Pouwel Slurink 4217N27 De grote vragen van de kosmos Ir. Wim Lintsen 4317N28 Geschiedenis van de Klassieke Muziek III Joop van Velzen, M.Sc. 4417N29 Avishai Margalit Drs. Nelleke Canters 4517N30 ‘Ja singt einander vor…’ Drs. Frans Jansen 46

Breda17N31 Stoïcijnse levenskunst Dr. Miriam van Reijen 4717N32 Kijken naar kunst en cultuur Drs. Jana Waarts 4817N33 Mooie muziek ook buiten de gebaande paden Drs. Thijs Bonger 49

INSCHRIJFVOORWAARDEN 50SED VITAE / STUDIEFONDS 52

ZOMERACADEMIE 2017

KIJK VOOR ALLE INFORMATIE OVER DE ZOMERCURSUSSEN OP:

WWW.HOVOBRABANT.NL

U KUNT DAAR OOK DIRECT INSCHRIJVEN EN U VINDT DAAR DE COMPLETE CURSUSOMSCHRIJVINGEN

EN ONZE VOORWAARDEN.

76

17Z01 KUNSTREIS DOCUMENTA 14 Drs. Jenneke Lambert (docent) Shirley Welten (cursusbegeleider)

17Z06VAN IK NAAR WIJ: PSYCHOLOGIE VAN DE SOCIALE MENSDr. Andreas Wismeijer

17Z03SCHUIVENDE PANELEN OP HET WERELDTONEELDrs. Evert Jan Ouweneel

17Z07HEIKELE KWESTIES IN DE NEDERLANDSE GESCHIEDENISDrs. Feico Houweling

17Z09KUNSTREIS DOCUMENTA 14 Drs. Jenneke Lambert (docent) Shirley Welten (cursusbegeleider)

17Z10BEN IK MIJN LIJF?Drs. Petra BolhuisDrs. Theo Meereboer

17Z02 1000 JAAR RUSSISCHE CULTUURGESCHIEDENIS Dr. Peter van Nunen

17Z05HET CHRISTENDOM IN SYRIË: HOE ZIT DAT EIGENLIJK?Dr. John van Schaik

17Z04THE SUMMER OF ARTKo van Dun

17Z08TWEE OOK ‘MUZIKALE’ GROOTMACHTEN: AMERIKA EN RUSLAND!Joop van Velzen, M.Sc

11 T/M 14 JULI

–REEDS VOLGEBOEKT–

17 JULI

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 3 julini

5 JULI

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 21 juni

18 EN 19 JULI

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 4 juli

22 T/M 25 AUGUSTUS


24 EN 25 AUGUSTUS

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 11 augustus

3 EN 4 JULI


11 EN 12 JULI


7 JULI


16 EN 17 AUGUSTUS

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 2 augustus


WIE ZIJN WIJ?De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant, Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en Tilburg University, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om “een leven lang leren” op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om een leven lang hoger onderwijs te volgen in diverse wetenschapsgebieden en thema’s. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs vanaf 50 jaar. We doen dat in de vorm van dagcursussen en korte winter- of zomercursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, ‘s-Hertogenbosch en Breda.

Het beleid van HOVO Brabant wordt vastgesteld door de directeur samen met het Bestuur van de Stichting bestaande uit bestuurders van de 4 dragende instellingen voor hoger onderwijs in Brabant:

• Dr. J. Ravensbergen, Lid College van Bestuur Avans Hogeschool (Voorzitter);• Prof. dr. E.H.l. Aarts, Rector Magnificus Tilburg University; • Prof. dr. ir. F.P.T. Baaijens, Rector Magnificus TU/e;• Vacature Fontys Hogescholen; • Dr. C.P. Rijgersberg, voorzitter Sed Vitae (Vrienden van HOVO Brabant ).

HOVO Brabant is aangesloten bij de landelijke koepel HOVO-Nederland en verzorgt sinds februari 1990 hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in verschillende lesplaatsen in Brabant. Afgelopen jaar namen 2833 belangstellenden aan de cursussen deel, waarvan er ruim 658 een intensieve zomer- of wintercursus volgden.

VOOR WIE IS HOVO BESTEMD?HOVO richt zich primair op personen van 50 jaar en ouder. Het samen studeren met andere deelnemers in dezelfde levensfase heeft een toegevoegde waarde. De cursussen worden gegeven op academisch niveau, uiteenlopend van inleidend tot verdiepend in leergangen. Een formele vooropleiding wordt niet vereist, u wordt wel verondersteld op dit niveau onderwijs te kunnen volgen. Vrijwel alle deelnemers hebben reeds een studie in het hoger onderwijs afgerond.

Van de cursisten wordt ten minste verwacht dat zij zelfstandig Nederlandse en Engelse vakliteratuur kunnen en willen bestuderen en dat zij waar gewenst actief inbreng hebben. Wanneer er een zekere voorkennis is gewenst of vereist, staat dit bij de betreffende cursussen vermeld.

WAT BIEDEN WIJ?De cursussen worden gegeven op academisch niveau. De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt bij de kwaliteit van de docenten die zorgvuldig worden gekozen. Behalve een uitstekende docent, is ook een goede organisatie van belang voor de kwaliteit van ons onderwijs. Met een kleine staf doen wij al het mogelijke u goed van dienst te zijn en om alles tijdens de cursussen probleemloos te laten verlopen.

De werkvormen en cursusduur zijn gevarieerd. Er worden hoorcolleges gegeven in grotere groepen met de mogelijkheid tot discussie c.q. het stellen van vragen naast werkcolleges voor kleinere groepen met intensieve samenwerking met de docent en medecursisten.

KWALITEITSZORGVia twee wegen wordt de kwaliteit van ons onderwijs systematisch bewaakt.Allereerst adviseert een Programmaraad bestaande uit 8 leden met ruime ervaring in het hoger onderwijs de directeur over de breedte van het cursusprogramma (uiteenlopende thema’s en vakgebieden) en het niveau ervan (hedendaagse inzichten, ervaren en deskundige docenten, literatuur).

Deze Programmaraad bestaat uit:• Drs. A.M.J. Merks, Avans Hogeschool (voorzitter);• Drs. P.A.L.M. Hollants, Avans Hogeschool;• Prof. dr. A.A. van Steenhoven, Technische Universiteit Eindhoven;• Dr. M. Willemsen, Technische Universiteit Eindhoven;• Dr. W. Sanderse, Fontys Hogescholen;• Drs. K. Neervoort, Fontys Hogescholen;• Prof. mr. I.J.F.A. van Vijfeijken, Tilburg University;• Prof. dr. A.J.J.M. Vingerhoets, Tilburg University.

Daarnaast worden alle cursussen digitaal geëvalueerd. Alle deelnemers kunnen via een evaluatieformulier hun waardering kenbaar maken over de cursus die zij gevolgd hebben. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met het bestuur van Sed Vitae en voorgelegd aan de betreffende docenten.

GEVARIEERD CURSUSAANBODEen cursus omvat tussen 3 en 10 bijeenkomsten van 90 minuten college plus 15 minuten pauze per week, afwijkingen hiervan staan expliciet aangegeven bij een cursus. Door langere tijd met één thema bezig te zijn, beklijft de informatie beter en wordt de diepgang verhoogd. Vrijwel alle cursussen zijn dagcursussen die in de regel plaatsvinden tussen 10.00 en 17.00 uur.

Voor mensen die liever kort maar krachtig in een of enkele dagen veel willen leren, bieden wij in het gehele jaar intensieve één- of meerdaagse cursussen aan in onze Zomeracademie, Winteracademie en tijdens voorjaar en najaar Themadagen.

Geniet dubbel van de zomer in de HOVO Zomeracademie. Deze biedt in de maanden juli en augustus een- of meerdaagse cursussen, soms met excursie. De zomercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers samen met de docent intensief en actief met een onderwerp bezig zijn. Ook is er volop ruimte voor ontmoeting, bijvoorbeeld bij de gezamenlijke lunch en afsluitende borrel.

Begin het jaar goed met de HOVO Winteracademie. Deze biedt in de maand januari een- of meerdaagse cursussen, soms met excursie. De wintercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers samen met de docent intensief en actief met een onderwerp bezig zijn. Ook is er volop ruimte voor ontmoeting, bijvoorbeeld bij de gezamenlijke lunch en afsluitende borrel.

Het gehele jaar door bieden wij themadagen aan met zeer uiteenlopend onderwerpen, soms gerelateerd aan bijvoorbeeld de kerkelijke- of andere feestdagen, boekverschijningen, herdenkingen, tentoonstellingen en actuele ontwikkelingen. U wordt in één dag bijgepraat in een afwisselend programma.

LESPLAATSEN EN LOKALENHOVO Brabant verzorgt haar onderwijs in principe binnen de aangesloten instellingen voor Hoger Onderwijs in Brabant: TiU, Fontys, Avans en TU/e. Door de enorme groei die deze instellingen doormaken is het steeds weer zoeken naar goede locaties op de door ons gewenste maar ook in de instellingen zeer drukke tijden en periodes. Wanneer u specifieke behoeftes of vragen heeft over de locatie waar uw cursus plaatsvindt, neem dan altijd even vooraf contact op met ons kantoor. Over de precieze locatie van een cursus (gebouw en lokaal) ontvangt u uiterlijk één week voor aanvang van de cursus bericht via de mail. Op www.hovobrabant.nl kunt u terecht voor een routebeschrijving.

ALGEMENE INFORMATIE

17

E

TD

11HOVO Brabant Seniorenacademie

T04

Geschiedenis

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Maandag 9 oktober 9.45 – 16.30 uur

Prijs:€ 77,- (inclusief koffie/thee en afsluitende borrel)

Literatuur:De docent stelt zijn power-point presentatie digitaal beschikbaar.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 18 september.

Drs. Peter Burgers, M.Phil.Oxon. studeerde geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (cum laude) en behaalde aansluitend een master’s degree aan de Universiteit van Oxford. Daarnaast deed hij onderzoek aan de Westfälische Wilhelms-Universität te Münster en op het Nederlands Instituut te Rome. Hij was werkzaam aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en aan de Universiteit van Oxford. Momenteel werkt hij op Gymnasium Beekvliet.

Rome is meer dan een stad. Honderden jaren was Rome de hoofdstad van het nog altijd meest tot de verbeelding sprekende imperium in de westerse geschiedenis: het Imperium Romanum. Na de val van het rijk in het Westen en de opsplitsing van de kerk in een oostelijke en westelijke tak werd zij de spirituele hoofdstad van de Westerse christenheid. Een nieuwe keizer, Karel de Grote, werd gekroond in Rome. Zijn opvolgers groeiden uit tot concurrenten van de bisschop van Rome: waar lag het primaat, bij keizer of paus? De Reformatie verklaarde de paus tot de Antichrist en Rome tot Babylon, toch beleefde de stad misschien wel haar grootste culturele bloei ten tijde van de Contrareformatie. Protestantisme en Verlichting verkleinden de macht en het aanzien van Rome, maar in de 19e eeuw bracht het nationalisme een nieuwe, ditmaal seculiere impuls. Rome moest en zou de hoofdstad worden van het nieuwe Italië. Deze nieuwkomer in een Europa van nationale staten droomde in de 20e eeuw van een hernieuwd imperium. De totale ondergang die Mussolini beleefde, bleef de stad bespaard doordat zij door de Italiaanse regering tot open-stad werd verklaard.

Deze themadag bestaat uit een inleiding over de betekenis van Rome door de eeuwen heen. Dan volgen vijf blokken waarin steeds een dramatische moment uit de geschiedenis van de stad wordt uitgelicht. Eerst de plundering van Rome door de Westgoten in 410. Tijdgenoten konden de val van de hoofdstad van de wereld niet bevatten. Kerkvader Hieronymus sprak van het doven van het helderste licht op aarde. Dan midden in de periode van de strijd tussen keizer en paus, komen de plundering door de Noormannen die nog wel als bondgenoten van de paus golden. Vervolgens “Il sacco di Roma” door de veelal protestantse landsknechten van de katholieke keizer Karel. We gaan verder met de inname van de stad in 1870 door Italiaanse nationalisten. Rome wordt de hoofdstad van een nieuw koninkrijk: Italië. De pauselijke staat wordt gereduceerd tot Vaticaanstad. We eindigen met de ineenstorting van fascistisch Italië waarbij de ondergang van de stad wordt afgewend door Rome op 14 augustus 1943 tot “open stad” te verklaren.

Een fascinerende geschiedenis van een fascinerende stad!

Maandag 9 oktober09.30 – 09.45 Ontvangst met koffie/thee 09.45 – 10.45 Blok 1: Roma aeterna: de betekenis van de stad Rome door de eeuwen10.45 – 11.00 Koffie/thee-pauze11.00 – 11.45 Blok 2: Het helderste licht op aarde is gedoofd: de Westgoten (410)11.45 – 12.00 Korte pauze12.00 – 12.45 Blok 3: Hic terror mundi Guiscardus: de Noormannen (1084)12.45– 13.30 Lunch op eigen gelegenheid13.30 – 14.30 Blok 4: Il sacco di Roma: Karel V (1527)14.30 – 14.45 Korte pauze14.45 – 15.30 Blok 5: Roma o Morte: Nationalisme (1870)15.30 – 15.45 Koffie/thee-pauze 15.45 – 16.30 Blok 6: Roma, città aperta: Werelderfgoed (1943)16.30 uur Afsluitende borrel

Drs. Peter Burgers, M.Phil.Oxon.

Vijfmaal de val van Rome (410 tot 1943)

ROMA AETERNA: STAD TUSSEN HEMEL EN AARDE


WILT U ONZE CONTACTPERSOON ZIJN?Voor al onze cursussen zoeken wij mensen die bereid zijn als contactpersoon op te treden. Zij zijn onmisbaar, immers vanwege het grote spreidingsgebied van ons onderwijs, zijn zij de oren en ogen van HOVO Brabant op locatie. Hij of zij stuurt de presentielijst rond en speelt een signalerende rol bij de kwaliteitszorg van het onderwijs. Wanneer u al eerder een HOVO-cursus bij ons heeft gevolgd, kunt u op het digitale inschrijfformulier aangeven of u beschikbaar bent om als contactpersoon op te treden in uw cursus. Wij stellen uw bereidheid daartoe enorm op prijs en als blijk daarvan ontvangt u van ons na afloop van de cursus een kleine attentie.

AANSCHAF LITERATUURBij iedere cursus staat vermeld of en welke literatuur wordt gebruikt. Wanneer dit gebeurt in de vorm van een of meer boektitels, dan wordt u geacht deze boeken zelf aan te schaffen, tenzij anders vermeld. Wacht u daarmee tot één week ná de uiterste inschrijfdatum, zodat u zeker weet dat uw cursus doorgaat. In geval van aanbevolen literatuur is aanschaf niet noodzakelijk. Regelmatig stellen de docenten zelf een reader of syllabus samen. Er wordt door de docenten in principe gebruik gemaakt van Nederlandstalige maar steeds vaker ook Engelstalige teksten. Daarnaast komen incidenteel Franse of Duitse teksten voor in de readers. De kosten voor papieren lesmateriaal dat uitgedeeld wordt in de cursus, is bij de cursusprijs inbegrepen (tenzij anders vermeld, zie ook de toelichting bij de prijs van de cursus) en wordt door uw docent tijdens de cursus ter beschikking gesteld.

EXCURSIES EN STUDIEREIZENEnkele cursussen omvatten naast een aantal bijeenkomsten in de collegebanken ook een college op locatie, bezoek aan een voorstelling of museum, een (cultuur)landschap of andere bezienswaardigheden. In die cursussen vormt de excursie of voorstelling een onderdeel van de cursus en wordt dit ook als zodanig aangegeven.

Soms wordt er bij een cursus vermeld dat de betreffende docent(en) u erop willen wijzen dat er de mogelijkheid bestaat in het verlengde van die cursus aan een excursie/ studiereis deel te nemen. Dat is echter nooit verplicht. De organisatie en afwikkeling van een dergelijke studiereis of excursie valt niet onder de verantwoordelijkheid van HOVO Brabant en de betaling is altijd rechtstreeks aan de docent.

HOVO NEDERLANDHOVO Brabant is lid van de landelijke koepelvereniging HOVO Nederland.HOVO-Nederland heeft tot doel: ondersteuning van de HOVO-instellingen en landelijk bekendheid geven aan HOVO. Aan dit lidmaatschap zijn ook kwaliteitsnormen verbonden die door de HOVO-instellingen in Nederland gezamenlijk zijn ontwikkeld en onderling worden bewaakt. HOVO is een beschermde aanduiding uitsluitend voorbehouden aan instellingen die lid zijn van HOVO Nederland.

CONTACT HOVO NEDERLANDVoor algemene vragen kunt u contact opnemen met het secretariaat van HOVO Nederland:

HOVO Nederland SecretariaatPostbus 10612302 BB LeidenWebsite www.hovonederland.nl

17 17

T T

TD TD


T06

Manet (1832-1883) was een fantastische schilder met een onafhankelijke geest. Na een gedegen opleiding van Thomas Couture, destijds een succesvolle, historiserende schilder, sloeg Manet een nieuwe weg in. Hij stond midden in het leven, en veranderde tradities in de schilderkunst ingrijpend. Zijn schilderijen werden dan ook regelmatig geweigerd door de jury van de officiële, academische Salon. Zo werd in 1863 zijn grote, indrukwekkende Déjeuner sur l’ herbe afgewezen, dat later in de door Napoléon III ingestelde Salon des Refusés werd getoond. In hetzelfde jaar schilderde Manet de provocerende Olympia. Hoewel het thema in de traditie past, werd het schilderij als erotisch en ongepast ervaren, onder meer door de uitdagende, iedereen bekende Victorine Meurent.

Beide doeken worden nu om meerdere redenen gezien als het begin van de moderne kunst. Voor Manet hoefde een schilderij niet een nauwkeurige afbeelding van de werkelijkheid hoeft te zijn. Zijn nieuwe benadering maakt zijn werk levendig en interessant. Ieder werk van Manet vraagt om een nauwkeurig kijken en onderzoeken op welke vaak briljante en verfrissende wijze het werk geschilderd is, wars van de tradities in zijn tijd - maar tegelijk daarmee verbonden. 1863 is ook het jaar waarin Manet, na een jarenlange relatie, trouwde met de Nederlandse pianiste Suzanne Leenhoff. Manet was bevriend met dichters en schrijvers zoals Baudelaire, Émile Zola en Stéphane Mallarmé. Hij werkte met hen samen en werd door hen met de pen verdedigd. Hij was geliefd bij de impressionisten, waaronder Monet en Renoir, die hij inspireerde, en door wie hij geïnspireerd werd. Het was in deze periode in Frankrijk bepaald niet rustig en dus zal ook Manet’s visie ten aanzien van politiek ter sprake komen.

De tentoonstelling in het Von der Heydt-Museum kan er toe aanleiding geven het dagprogramma nog enigszins aan te passen.

Dinsdag 7 november09.30 – 09.45 Ontvangst met koffie/thee 09.45 – 10.45 Blok 1: Vroege schilderijen: o.a. Le déjeuner sur l’herbe, Olympia, Le joueur de fifre en Le déjeuner (met Léon)10.45 – 11.00 Koffie/thee-pauze11.00 – 11.45 Blok 2: Wie was Manet? Wie waren zijn ouders, familie, leermeesters, vrienden? 11.45 – 12.00 Korte pauze12.00 – 12.45 Blok 3: Werken uit de jaren zeventig: over de bezetting van Parijs en zijn relatie met de impressionisten.12.45– 13.30 Lunch op eigen gelegenheid13.30 – 14.30 Blok 4: Manet’s werk in relatie met zijn tijdgenoten (Monet, Renoir, Berthe Morisot)14.30 – 14.45 Korte pauze14.45 – 15.30 Blok 5: Late werken uit de jaren tachtig: o.a. Le Bar aux Folies Bergères15.30 – 15.45 Koffie/thee-pauze 15.45 – 16.30 Blok 6: Manet’s visie op kunst en politiek 16.30 uur Afsluitende borrel

Drs. Jenneke LambertÉDOUARD MANET: ZIJN LEVEN EN WERKEN

Kunst- en cultuurgeschiedenis

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Dinsdag 7 november 9.45 – 16.30 uur

Prijs:€ 77,- (inclusief koffie/thee en afsluitende borrel)

Literatuur:Een korte samenvatting van de verschillende collegeblokken en de getoonde ppt’s kunnen na afloop worden gedownload via www.hovobrabant.nl

Op 14 november organiseert Sed Vitae een busexcursie naar de overzichtstentoonstelling van Manet in het Von der Heydt-Museum in Wuppertal (voor meer info, kijk op www.sedvitae.nl)

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 17 oktober.

Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij is onder meer verbonden aan het Van Abbemuseum en speelt ruim 25 jaar in het Philips Symfonie Orkest

T05

Er zijn drie zaken waarbij het debat over de al of niet bestaande vrije wil door een filosofische bijdrage verhelderd zou kunnen worden: er worden te snel (ook verkeerde) conclusies getrokken, de terminologie is problematisch en de veronderstelde praktische consequenties van het niet bestaan van een vrije wil zijn ondoordacht.

Sommige hersenwetenschappers trekken al (te) snel filosofische conclusies die nog niet hard te maken zijn, en daarom werden ze door arts en filosoof Bert Keizer ‘neurosofen’ genoemd. Wat op deze themadag onderzocht wordt, is of met name Spinoza een zinvolle bijdrage aan het debat kan hebben. Zijn bijdrage is niet aangestuurd door en is ook tot nu toe niet achterhaald door de ontwikkelingen in de hersenwetenschappen. Wat hij, als ‘filosoof onder de filosofen’, met zijn consequent en radicaal door-denken laat zien, is hoe ver de kritische rede mensen kan brengen, en tevens dat men voor geen enkele al dan niet vermeende consequentie hoeft terug te schrikken, zoals nu in het vrije wil debat gebeurt.

Daarnaast is er sprake van een enorme begripsverwarring, waarin Spinoza helderheid zou kunnen brengen. Hij is expliciet en duidelijk in zijn woordgebruik, gebruikt zijn begrippen consequent, en legt, zeker als hij afwijkt van het alledaagse taalgebruik, zijn terminologie uit. Dat zou in het actuele debat ook een goed gebruik zijn, want een groot deel van de discussie ontstaat door het niet helder benoemen van waar men het wel en niet over heeft. Het fundamentele onderscheid dat Spinoza maakt tussen vrijheid en vrije wil, tussen vrijheid van denken, vrijheid van handelen en politieke en juridische vrijheid, en tussen onbewust (niet vrij) en bewust (alsof vrij) handelen werd in het debat nauwelijks of niet expliciet gemaakt.

Vrijdag 3 november09.30 – 09.45 Ontvangst met koffie/thee 09.45 – 10.45 Blok 1: De aanleiding voor het debat en wat er in mis ging. 10.45 – 11.00 Koffie/thee-pauze11.00 – 11.45 Blok 2: Tekstlezing: teksten van Bert Keizer.11.45 – 12.00 Korte pauze12.00 – 12.45 Blok 3: Het ‘principe van voldoende reden’ bij Spinoza.12.45– 13.30 Lunch op eigen gelegenheid13.30 – 14.30 Blok 4: Tekstlezing: een tekst van Victor Lamme. 14.30 – 14.45 Korte pauze14.45 – 15.30 Blok 5: Spinoza over de al of niet vrije wil.15.30 – 15.45 Koffie/thee-pauze 15.45 – 16.30 Blok 6: Tekstlezing: een tekst van Dick Swaab.16.30 uur Afsluitende borrel

Dr. Miriam van ReijenSPINOZA EN HET ACTUELE DEBAT: BESTAAT DE VRIJE WIL?

Filosofie

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdag 3 november 9.45 – 16.30 uur

Prijs:€ 82,- (inclusief koffie/thee, afsluitende borrel en lesmateriaal)

Literatuur:Een gepubliceerde brochure: Miriam van Reijen, Spinoza’s bijdrage aan een actueel debat: bestaat de vrije wil? Uitgeverij Het Spinozahuis, 2013 (wordt digitaal toegestuurd). De teksten van de genoemde neurowetenschappers worden op de dag zelf uitgereikt ten behoeve van de tekstlezing.


Dr. Miriam van Reijen (Breda,1946) is afgestudeerd in Nijmegen in de sociale filosofie en ethiek (1974) en in de cultuur- en godsdienstsociologie (1983). Zij houdt zich al jaren intensief bezig met Spinoza en promoveerde in Tilburg (2010) op zijn theorie over de passies en zijn politieke filosofie. Zij heeft een lange ervaring in het geven van lezingen, workshops, trainingen en cursussen voor diverse instellingen, organisaties en verenigingen.

17

T

TD


Hymnes en Carols – ontstaan en ontwikkelingHymnes, als verheven lofzangen, vormen de vroegst gedocumenteerde muzikale activiteit in de christelijke kerk. Daarna hebben ze tal van toepassingen gekregen, bijvoorbeeld als nationale, patriottische liederen of als gezangen om de aard en de schoonheid van bepaalde feestdagen te belichten. Carols ontstonden in de 9de en 10de eeuw na Christus als populaire, dansante melodieën, niet strikt verbonden met een religieuze context. Pas vanaf de 12de eeuw ontwikkelde zich een nauwere band met religieuze feestperiodes zoals Advent, Kerstmis en zelfs later ook met het Paasfeest.

Klassieke Kerstmuziek van vrouwelijke componistenDe weinige aandacht voor vrouwelijke componisten doet afbreuk aan de schoonheid van de vele werken die zij, door de eeuwen heen, hebben voortgebracht. Dit geldt eveneens voor de composities die, naast die van hun vele mannelijke collega’s, door vrouwen werden geschreven en bepaald niet ‘misstaan’ binnen de verschillende genres van zowel de vocale als instrumentale Kerstmuziek.

‘Moderne’ klassieke kerstmuziekDe eigentijdse en hedendaagse klassieke muziek is nog lang niet vanzelfsprekend toegangsgebied voor de ‘gemiddelde’ liefhebber van klassieke muziek. Toch tekent zich hier geleidelijk aan een verandering in af en groeit de belangstelling voor ‘klassieke muziek’ die na 1900 is ontstaan. En net zoals dat in voorafgaande periodes uit de geschiedenis gebeurde, ontstonden – zoals we zullen horen en zien! – ook in de hedendaagse klassieke muziek ronduit ‘pareltjes’ van aan Kerstmis gebonden composities, meer dan de moeite waard om er kennis van te nemen!

Klassieke kerstmuziek uit ‘onverwachte hoek’!Zowel ‘oude’ als ‘nieuwe’ Kerstmuziek komt aan de orde! Maar steeds ligt het accent op het ‘onverwachte’, niet alleen voor wat betreft herkomst, betekenis en context, maar ook klankkleur en opbouw en uitvoering van het werk. Kortom, een brede waaier aan kerstcomposities, waarbinnen de diverse werken u van de ene in de andere verbazing doen belanden!

Vrijdag 15 december09.30 – 09.45 Ontvangst met koffie/thee 09.45 – 11.00 Blok 1: Hymnes en Carols11.00 – 11.15 Koffie/thee-pauze11.15 – 12.30 Blok 2: Klassieke Kerstmuziek van vrouwelijke componisten12.30 – 13.15 Lunch op eigen gelegenheid13.15 – 14.30 Blok 3: ‘Moderne’ klassieke kerstmuziek14.30 – 14.45 Koffie/thee-pauze14.45 – 16.00 Blok 4: Klassieke kerstmuziek uit ‘onverwachte hoek’!16.00 – 16.10 Afronding16.15 uur Feestelijke kerstborrel met live muziek

Joop van Velzen, M.Sc.KLASSIEKE KERSTMUZIEK – 4 BOEIENDE THEMA’S!

Muziekgeschiedenis

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdag 15 december 9.45 – 16.10 uur

Prijs:€ 50,- (inclusief koffie/thee en afsluitende kerstborrel)

Inschrijven voor deze dag is mogelijk tot 24 november.

Joop van Velzen, M.Sc. is schrijver en docent muziekgeschiedenis. Hij heeft zich jarenlang zowel in Nederland als in Canada academisch geschoold in de geschiedenis van de westerse klassieke muziek. Hij publiceerde de meerdelige biografie: Clara Schumann & Johannes Brahms: een biografie van een muzikale vriendschap in brieven en noten. Meer informatie over de docent: www.musicinlife.nl

VRIJDAG 15 DECEMBERHOVO IN KERSTSFEREN

THEMADAG 9.30 – 16.00 UUR: ‘Klassieke Kerstmuziek: 4 boeiende thema’s’ door muziekdocent Joop van Velzen. Een klinkende dag door een passievolle deskundige docent voor een speciale prijs. (zie ook de pagina hiernaast)

KERSTBORREL 16.15 – 17.30 UUR:Na de belangstelling en positieve waardering van vorig jaar, bieden we al onze docenten en studenten weer graag een feestelijke kerstborrel aan. Iedereen is welkom voor de HOVO Kerstborrel met een toepasselijk muzikaal optreden. We kijken terug op het afgelopen jaar en wensen elkaar alvast een mooi nieuw jaar toe. We hopen dat u samen met ons het glas heft op ons aller welzijn.

Plaats: Universiteit van Tilburg. Precieze locatie wordt tijdig via de nieuwsbrief en de website bekend gemaakt.

TD

OPENING ACADEMISCH JAAR

2017–2018

Alle medewerkers, docenten en cursisten van HOVO Brabant en andere belangstellenden zijn van harte welkom om deze bijeenkomst bij te wonen. De toegang is gratis, u hoeft zich niet vooraf aan te melden.

DATUM: 21 september 2017TIJD: Inloop met koffie/thee 13.30 uur Programma 14.00 - 16.15 uur Borrel tot 17.00 uurPLAATS: Tilburg

Programma en locatie worden t.z.t. bekend gemaakt via de website en de nieuwsbrief

NOTEER 21 SEPTEMBER VAST IN UW AGENDA!

NOTEER 15 DECEMBER VAST IN UW AGENDA!

T07


17

In de eerste, autobiografisch getinte bladzijden van Spinoza’s jeugdwerk, de Verhandeling over de verbetering van het verstand, wordt beschreven hoe de ik-figuur zich bevindt op een tweesprong op zijn of haar levensweg. Hij of zij staat voor de keuze om de weg in te slaan van een streven naar rijkdom, eer en genot ofwel de weg te gaan of liever de zoektocht te beginnen naar een waarachtig goed. Maar de vraag doemt dan onmiddellijk op waaruit zo’n waarachtig goed bestaat, of het wel bereikbaar is en hoe de filosofie daarbij kan helpen. In deze autobiografische tekst wordt niet alleen de vraag gesteld naar het goede leven, een kernthema uit de filosofie, maar ook wordt in miniatuurvorm een beeld geschetst van wat Spinoza later in zijn hoofdwerk, de Ethica, gedetailleerd zal uitwerken: de filosofie als levensweg.

In deze cursus zullen we eerst de genoemde tekst uit de Verhandeling over de verbetering van het verstand bespreken bij wijze van inleiding tot de filosofie in het algemeen en de Ethica in het bijzonder. Vervolgens zullen we ons richten op Spinoza’s hoofdwerk en met name op het vijfde en laatste deel, waarin een beschrijving wordt gegeven van de filosofie als levensweg. In dit vijfde deel wordt echter voortdurend terugverwezen naar de voorafgaande vier delen zodat eerst een summiere bespreking van deze vier delen noodzakelijk is. Tijdens de colleges zullen we Spinoza ook gebruiken als een uitkijktoren in het historische landschap van de wijsbegeerte. We zullen zoeken naar raakpunten, overeenkomsten en verschillen met andere filosofen vanaf de Oudheid tot aan onze moderne tijd.

Dr. Paul JuffermansN0117

Filosofie

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur met 15 minuten pauze

Cursusdata:25-9, 2-10, 9-10, 23-10, 30-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11 en 4-12 (11-12 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 273,- (10 colleges)

Werkvorm:Hoorcollege

Literatuur:Cursusboek: Spinoza, Ethica, Wereldbibliotheek, Amsterdam, ISBN: 90 284 14290. Een andere vertaling is ook goed. Aanbevolen (niet verplicht): Spinoza, Verhandeling over de verbetering van het verstand, Historische Uitgeverij, Groningen, ISBN: 90 6554 462 3 (of andere vertaling). Theo Zweerman, m.m.v. Paul Juffermans, Spinoza’s Inleiding tot de filosofie, Boom, Amsterdam, ISBN: 90 8506 1482 / 730. Kees Schuyt, Spinoza en de vreugde van het inzicht, Uitgeverij Balans, Amsterdam, ISBN: 978 94 600 34060.


T

Dr. Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de godsdienstfilosofie van Spinoza. Momenteel verzorgt hij cursussen over ethisch-wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de godsdienstfilosofie van Spinoza in het bijzonder.

17

Zijn Ethica in de context van de westerse filosofie

SPINOZA’S FILOSOFIE ALS LEVENSWEG

HOVO Brabant Seniorenacademie

Een leergang is een samenhangende serie cursussen over verschillende semesters heen. Een leergang verbindt het positieve van het vrij kunnen kiezen uit een groot aanbod met de behoefte aan verdieping en samenhang op één thema. Over het algemeen wordt een leergang ontwikkeld door één docent en wor-den de cursussen steeds in dezelfde lesplaats, dag en tijd aangeboden. Voor iedere leergang geldt dat de aangeboden cursussen ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd. U kunt dus op ieder moment instappen in de leergang van uw keuze. Anderzijds kan HOVO Brabant besluiten een leergang stop te zetten wanneer de belangstelling ervoor onvoldoende is.

kijk op: www.hovobrabant.nl/leergangen

Daar vindt u een lijst van de lopende leergangen met per leergang een uitgebreide omschrijving van de inhoud en opbouw over de verschillende semesters heen.

OVERZICHT NAJAAR 2017:

Muziekgeschiedenis 17N02 Wagner en zijn opera’s III (drs. Leo den Oudsten) 17N13 Geschiedenis van de Klassieke Muziek I (Joop van Velzen Msc.) 17N28 Geschiedenis van de Klassieke Muziek III (Joop van Velzen Msc.)

Kunstgeschiedenis 17N04 Nederlandse architectuur III (drs. Joris van Sleeuwen) 17N09 Kijken naar kunst en cultuur Tilburg (drs. Jana Waarts) 17N32 Kijken naar kunst en cultuur Breda (drs. Jana Waarts)

Geschiedenis 17N06 Europese geschiedenis II (drs. Feico Houweling) 17N16 Romeinse Keizers van de 4e en 5e eeuw (drs. Johan Hendriks)

Internationale politiek (lezingenserie) 17N12 Geopolitieke verhoudingen anno 2017 (diverse docenten, coördinator Jan Hijna)

Psychologie17N18 Wie ben ik? (dr. Andreas Wismeijer)

LEERGANGEN

L

Richard Wagner als persoon en als musicus blijft onderwerp van controverse en vaak emotionele discussies. Zijn betekenis als muziekvernieuwer staat echter buiten kijf. Wagner wil opera’s maken, waarin alle kunsten hun plek vinden. Het ‘Gesamtkunstwerk’ met een ideale vereniging van tekst, muziek en visueel beeld. Om deze eenheid te garanderen, schrijft Wagner van het begin af aan zijn eigen teksten. De rol van het orkest wordt belangrijk uitgebreid en is vaak symfonisch. Hierdoor schept hij een ononderbroken muzikale stroom waarin personages, ideeën en symbolen worden gekoppeld aan leidmotieven.

Der Ring des Nibelungen is ontegenzeggelijk Wagners magnum opus. Deze tetralogie werd door de componist zelf genoemd: ‘Ein Bühnenfestspiel für drei Tagen und ein Vorabend’. Het is een groots opgezet muziekdrama van ongeveer veertien uur dat tot stand kwam tussen 1848 en 1874. Het libretto is van de componist zelf en is gebaseerd op episoden uit de Germaanse en Noorse sagen. Veel van wat Wagner te zeggen had over muziek, kunst, politiek, filosofie en zijn persoonlijke leven versmolt tot een eenheid van het muziekdrama Der Ring des Nibelungen. Het werk krijgt een grote mate van muzikale en dramaturgische eenheid die mede te danken is aan het netwerk van leidmotieven. Vooravond: Das Rheingold vormt de bron van de hele cyclus en laat ons kennismaken met de mythologische hoofdpersonages die later het menselijk drama gaan uitmaken.Eerste dag: Die Walküre is de meest menselijke van de vier opera’s en bereidt ons voor op het verhaal van Siegfried. In dit deel begint ook de ondergang van Wotan.Tweede dag: Siegfried is een sprookje over een jonge held die een beer temt, het onoverwinnelijke zwaard smeedt, een draak doodt, praat met een vogel, door vuur loopt en een slapende schoonheid wakker kust.Derde dag: Götterdämmerung is het hoogtepunt van de Ring-cyclus en gaat over mensen die voortdurend geïnspireerd worden door de mythes en legendes uit de vorige opera’s.

De afzonderlijke werken zullen uitvoerig worden besproken met behulp van veel geluid- en beeldfragmenten.

Drs. Leo den Oudsten houdt zich al ruim 50 jaar bezig met opera. Hij studeerde in 1998 af aan de Rijksuniversiteit van Utrecht met als afstudeerrichting, de opera. Naast operalezingen, –inleidingen en –cursussen, begeleidt hij al bijna 25 jaar opera- en concertreizen.

Wetenschap heeft ons veel te bieden, maar wetenschap bedrijven en zoeken naar objectieve feiten staan meer dan ooit ter discussie. De vraag is of we lessen kunnen trekken uit de ontwikkeling van de wetenschap in de loop der tijd, waarbij de wetenschap net als nu heeft moeten strijden met krachten die haar wilden ondermijnen. In de 6 colleges komt achtereenvolgens aan bod:1. De weerbaarheid van de eerste netwerken van geleerden • Het zoeken naar waarheid in de oudheid: Milete en Athene • Intellectuele wedijver als dynamische kracht: Randall Collins • Besef van de grenzen van kennis: het waarheidsgebod 2. De rol van de religie in de ontwikkeling van de wetenschap • Ascese, concentratie en verzamelen van kennis • De strijd tegen orthodoxie • Bagdad, Cordoba, Parijs en Oxford 3. De wetenschappelijke revolutie • De opkomst van het wetenschappelijk wereldbeeld • Twijfel, observatie en experiment als drijfveer • Rationalisering in de ogen van Max Weber en Norbert Elias • Het innerlijk als onderzoeksobject: de pretentie van Freud 4. De massale verbreiding van de wetenschap • De opkomst van de onderzoeksuniversiteit • De toename van productiviteit, gezondheid en gevechtskracht • Wetenschap als onderneming: tellen, meten en citeren • De strijd om onafhankelijkheid van onderzoek5. De aanspraken van de wetenschap ter discussie • Hiroshima en de moderne oorlog • Wetenschap als slechts een sociale constructie • Falsificatie of verificatie: natuur- vs. geestes- en menswetenschap • Alternatieve feiten, nepnieuws en complot denken6. Wetenschap in de wereld van nu • VWO: digitale geletterdheid of vakonderwijs • Voorbij de mens: genetische manipulatie en robotisering • Media en de verspreiding van kennis • Grenzeloze wetenschap en nationalisme Na deze cursus bent u in staat enkele belangrijke lessen te trekken uit de ontwik-keling van de wetenschap met betrekking tot haar bijdrage aan de vooruitgang, de grenzen van haar mogelijkheden en de krachten die haar bedreigen.

Dr. Frank Hermans (1947) studeerde sociologie in Nijmegen. Is in 2010 gepromoveerd aan de UvA op ‘Trauma en Beschaving’ (wereldwijde zorg voor psychische trauma’s als vorm van beschaving). Hij is 38 jaar verbonden geweest aan de Hogeschool Arnhem/Nijmegen en is ook werkzaam aan HOVO Nijmegen.

Dr. Frank HermansN02 N0317 17

Muziekgeschiedenis

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Maandagmiddag 12.45 – 14.30 uur met 15 minuten pauze

Cursusdata:2-10, 9-10, 23-10, 30-10, 6-11, 13-11, 20-11 en 27-11 (4-12 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 241,- (8 colleges, inclusief lesmateriaal)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Literatuur:De docent deelt papieren hand-outs uit.

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Wagner en zijn opera’s, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.


Mens en maatschappij

Locatie: Tilburg


Cursusdata:30-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11 en 4-12 (11-12 reservedatum inhaalcollege)



Literatuur:De docent deelt een papieren syllabus uit.


T T

L

18 19

Drs. Leo den Oudsten

Der Ring des Nibelungen Lessen uit de geschiedenis

WAGNER EN ZIJN OPERA’S III WETENSCHAP EN VOORUITGANG

HOVO Brabant Seniorenacademie HOVO Brabant Seniorenacademie

In de late achttiende eeuw maakt de barok plaats voor een hernieuwd classicisme in de architectuur. Een korte overgangsperiode tussen ca. 1780 en 1800 kenmerkt zich door een classicisme met de elegantie van de late Barok en Rococo. Het neo-classicisme uit de vroege negentiende eeuw is herkenbaar aan de strengheid en monumentaliteit van de gebouwen. De eerste vier decennia van de negentiende eeuw zijn wat de bouwactiviteiten betreft de stilte voor de aanzwellende en aanhoudende storm. De interesse voor historische stijlen beperkt zich niet langer meer tot de klassieke oudheid maar breidt zich uit voor een hernieuwde oriëntatie op gotiek, renaissance en barok. Deze stijlen werden gekozen naar gelang men een stemming of het gevoel van een bepaalde stijl wilde wekken. Het historische karakter en de nauwkeurigheid van de “kopie” waren van veel belang. Daarom spreekt men wel van Historisme bij het doen van een keuze uit de historische stijlen.

Dat er constructief weinig veranderde is vaak meer schijn dan werkelijkheid. De eisen waar nieuwe gebouwentypen zoals fabrieken aan moesten voldoen, maakten nieuwe constructies nodig. Voor kolommen werd gebruik gemaakt van het nieuwe materiaal gietijzer. In combinatie met ijzeren balken begon de skeletconstructie zich te ontwikkelen, die het aanzien van de latere architectuur in de negentiende eeuw ingrijpend heeft gewijzigd. Maar deze ontwikkeling stond vaak los van de “schone bouwkunst” in neo-stijlen, die historisch gericht bleef. Als men al nieuwe constructies gebruikte, bleven deze verborgen achter de massieve, traditioneel uitgevoerde gevels. Ook zijn er voorbeelden dat er gietijzer werd gebruikt om natuursteen na te bootsen.

Zo ontaardde het bouwen in neo-stijlen in de negentiende eeuw soms in een maskerade van allerlei stijlen: het eclecticisme. Voorheen kwam die mix van stijlen wel voor in de keuze voor een overgangsperiode van twee stijlen, maar aan het einde van de negentiende eeuw was de combinatie vaak veel kunstmatiger. De stijlen werden gebruikt om bepaalde effecten te bereiken en hiervoor waren de bronnen onuitputtelijk: naast de traditionele voorbeelden uit de klassieke oudheid, gotiek, renaissance en barok werden ook byzantijnse, moorse, egyptische en aziatische elementen toegepast ter verfraaiing van de gebouwen

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen.

Wij zijn gewoon om het christendom te zien vanuit westers perspectief: het katholieke en protestantse christendom in Europa en Amerika. Kenmerkend voor het westerse christendom is de leer van het lijden van Christus aan het kruis ter verlossing van onze zonden. Maar het christendom is veel meer (geweest) dan alleen maar het westerse christendom.

Het Iers-keltische christendom van de eerste eeuwen heeft veel invloed gehad op het westerse christendom. En toen ‘wij’ in Europa nog Germanen waren, bloeide in het Byzantijns-orthodoxe christendom vele bloemen. Kenmerkend voor de Byzantijnse kerk was (en is) dat Christus de Heer van de Kosmos wordt genoemd. Uit het Byzantijnse christendom zijn vele oosterse kerken voortgekomen die nog altijd bestaan in Egypte, Syrië en Irak. Wat voor soorten ‘christendommen’ zijn dit? Wat leert bijvoorbeeld de Syrisch-Jacobitische kerk?

Nog verder naar het Oosten – langs de zijderoute – bestonden tot in de vijftiende eeuw christelijke wereldkerken waar niemand meer iets vanaf weet: het nestoriaanse en manicheese christendom. In deze christelijke kerken werd Christus ‘de Verlosser van het karma’ genoemd. In India stichtte de apostel Thomas in de tweede eeuw reeds de zogenaamde Thomaskerk. De Thomaschristenen, zoals de Malankara-kerk in Kerala, heeft nog altijd miljoenen leden.

In deze cursus maken we kennis met de vele christelijke kerken die bestaan en hebben bestaan. We hopen hiermee te laten zien dat hét christendom veel rijker en gevarieerder is dan wij ons vanuit ons westerse perspectief kunnen voorstellen.

Dr. John van SchaikN04 N0517 17

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur met 15 minuten pauze




Literatuur:Docent stelt kosteloos een reader digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl. Optioneel zijn de Powerpointafbeeldingen verkrijgbaar bij de docent (kosten € 10,-).

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Nederlandse Architectuur, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.


Religiewetenschappen

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur met 15 minuten pauze



Werkvorm:Hoor- en werkcollege

Literatuur:De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 5 september

T T

John van Schaik (1956) studeerde middeleeuwse mystiek en promoveerde op de laat-antieke christelijke manicheeërs en de middeleeuwse katharen. Hij heeft vele publicaties op zijn naam staan over de relaties tussen het kerkelijke en buitenkerkelijke christendom.

L

20 21

Drs. Joris van Sleeuwen

De negentiende eeuw

LEERGANG NEDERLANDSE ARCHITECTUUR DEEL III

CHRISTENDOM TUSSEN OOST EN WEST


Nadat in 476 de laatste keizer in Rome wordt afgezet, ziet het er donker uit voor West-Europa. De steden zijn ontvolkt en de mensen hebben zich teruggetrokken op het platteland. Het gebied kan twee kanten op met het Westen. Ofwel de bevolking kan terugvallen in het tijdperk van rondtrekkende stammen ofwel in handen vallen van Byzantium. De Franken steken daar een stokje voor. Eeuwenlang zullen zij het westen domineren. In het jaar 800 is er zelfs een nieuwe keizer, Karel de Grote. Hij was een oorlogszuchtig en dominant heerser, maar hij schiep ook een nieuwe eenheid.

Vanaf Otto I de Grote krabbelt het Roomse Rijk voorzichtig weer overeind. Alle macht over kerk en samenleving komt te liggen bij de keizer. Dat vraagt om een reactie vanuit Rome, die er dan ook komt.

In de Investituurstrijd weet de kerk van Rome nog de keizer af te troeven, maar in de eeuwen daarna moet de paus terrein prijsgeven aan de wereldlijke vorsten. Er is de laatste tijd steeds meer wetenschappelijke belangstelling voor deze sleutelperiode rond de elfde en twaalfde eeuw, waarin Europa schoorvoetend vorm begint te krijgen. De economie en het recht krijgen een nieuwe basis, langzaam maar zeker krijgen ook de naties zoals we die vandaag kennen hun vorm.

In het oosten zal nog duizend jaar lang na de val van de laatste keizer van Rome het Byzantijnse Rijk bestaan. Het ene na het andere Slavische volk bekeert zich tot het christendom en een belangrijk deel daarvan kiest voor de Byzantijnse rite. Dat zal leiden tot culturele verschillen die tot op heden zichtbaar zijn en ook in de politiek tot uitdrukking komen. Tal van staten, zoals Polen, Bohemen en Hongarije, slaan een eigen weg in of proberen dat in ieder geval. De tsaar in Moskou zal zichzelf na de val van het Byzantijnse Rijk zien als de keizer van het ‘Derde Rome’.

De Elbphilharmonie in Hamburg van Herzog/De Meuron, de Fondation Louis Vuitton in Parijs van Frank Gehry en de bibliotheek in Birmingham van Mecanoo: markante gebouwen waar iedereen wel eens van gehoord heeft. Nu cultuur tegenwoordig steeds meer in de aandacht komt te staan, groeit ook de belangstelling voor gebouwen van culturele instellingen. De behuizing voor boekenverzamelingen, kunstcollecties en podiumkunsten heeft de afgelopen twee decennia een facelift ondergaan. Historische theaters, musea en bibliotheken zijn opgeknapt en gemoderniseerd en in een aantal gevallen wordt het bestaande pand uitgebreid met een nieuwe vleugel. Oude fabriekspanden worden geschikt gemaakt voor een culturele bestemming of er wordt gekozen voor nieuwbouw. Architecten worden hiermee voor een nieuwe uitdaging gesteld.

De laatste jaren zijn een aantal interessante en soms spectaculaire projecten gerealiseerd, die we zouden kunnen scharen onder de noemer: Cultuurtempel. De architectuur van deze spraakmakende gebouwen kan net zo bekend en aantrekkelijk (of omstreden) zijn als de culturele functie waarvoor ze zijn ontworpen. De markante architectuur leidt, zowel binnen als buiten de vakwereld, tot hoogoplopende discussies tussen voor- en tegenstanders, budgetten worden soms ruim overschreden en schreeuwende krantenkoppen doen ook een duit in zakje. Kortom: gebouwen waar iedereen wel een mening over heeft.

In deze cursus komen drie typen culturele gebouwen aan de orde: 1. theater- en operagebouwen, 2. musea en 3. bibliotheken.

Van elk gebouwentype worden na een beknopt historisch overzicht een aantal spraakmakende voorbeelden uit de moderne en hedendaagse architectuur nader besproken.

Drs. Joris van SleeuwenN06 N0717 17

Geschiedenis

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Dinsdagmiddag 12.45 – 14.30 uur met 15 minuten pauze




Literatuur:De docent stelt hand-outs van de collegepresentaties digitaal beschikbaar via een eigen website.Aanbevolen, maar niet verplicht: Tom Holland, 2008. Millennium, The End of the World and the Forging of Christendom. London: Little, Brown Book Group. (In het Nederlands: De gang naar Canossa, De westerse revolutie rond het jaar 1000. Amsterdam: Athenaeum. Alleen als e-book en antiquarisch verkrijgbaar.)

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Europese geschiedenis, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.



Locatie: Tilburg





Literatuur:Docent stelt kosteloos een reader digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl. Optioneel zijn de Powerpointafbeeldingen verkrijgbaar bij de docent (kosten € 7,50).


T T

Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feicohouweling.nl)

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen.

L

22 23

Drs. Feico Houweling

De Middeleeuwen: West- en Oost-Europa Architectuur voor de cultuur

EUROPESE GESCHIEDENIS DEEL II CULTUURTEMPELS


Aan het begin van de twintigste eeuw ontdekten Max Planck en Albert Einstein dat licht weliswaar als golvingen van het elektromagnetisch veld kon worden beschouwd, maar dat het ook uit discrete pakketjes (quanta of fotonen) bestond: net zoals een trap uit een vast aantal treden bestaat. Golven bleken dus tegelijk ook deeltjes te zijn. In dezelfde periode werden ook de eerste ontdekkingen over de structuur van het atoom gedaan. Deze inzichten leidden tot het atoommodel van Ernest Rutherford en Niels Bohr. De ontdekkingen van o.a. radioactiviteit, radiogolven en het foto-elektrisch effect brachten de microwereld van het atoom steeds meer in het centrum van de wetenschappelijke belangstelling. Spoedig bleek dat de wetten van de klassieke natuurkunde op de schaal van het atoom niet werkten. Atomen konden bijvoorbeeld niet stabiel zijn. De Broglie vond uit, dat golven niet alleen deeltjes waren, maar dat deeltjes ook als golven konden worden gezien en dat inzicht maakte het atoom stabiel.

Schrödinger gebruikte het model van de Broglie en formuleerde een wiskundige golfvergelijking voor het gedrag van elektronen, waarmee de banen en energie van elektronen konden worden berekend. Een ander resultaat was, dat van een elektron de locatie kon worden bepaald OF de energie, maar niet tegelijk. Een paar maanden later kwam Heisenberg met een andere methode tot zijn onzekerheidsrelatie. Waarschijnlijkheid, onzekerheid en toeval werden sleutelbegrippen in de nieuwe natuurkunde.In een rap tempo werden meer merkwaardige en contra-intuïtieve fenomenen gevonden of voorspeld. Superpositie van twee toestanden, die simultaan bestaan. We kennen de beroemd-beruchte kat van Schrödinger die dood en levend tegelijk is. De door Einstein verfoeide “Wirkung auf Entfernung”, twee deeltjes die tegelijk ontstaan blijven verstrengeld, hoe ver ze ook uit elkaar worden gebracht. Twee subatomaire deeltjes kunnen niet dezelfde eigenschappen bezitten: het uitsluitingsprincipe van Pauli maakt de verdeling van elektronen over de banen beter inzichtelijk, Dirac voorspelt antimaterie. Het standaardmodel van de deeltjesfysica wordt geformuleerd enz.

Zonder de quantummechanica zouden zaken als zonnepanelen, transistoren, lasers, mobiele telefoons, ledverlichting, computers, digitale camera’s, MRI en PET-scanners, endoscopie en veel meer toepassingen onmogelijk zijn geweest.

Drs. Heinz Wanders studeerde wis- en natuurkunde en elektronica aan de KMA in Breda. Daarna vervulde hij diverse functies in binnen- en buitenland bij de Konink-lijke Luchtmacht. In 1971 behaalde hij in Leiden de akte Duits MO-A en van 1972 tot 1977 studeerde hij sociologie in Utrecht en Leiden. Sinds 1998 is hij consultant in de wereld van de luchtvaart die hem blijft boeien.

In de 20ste eeuw kunnen we niet langer één verhaallijn volgen. Er is geen sprake meer van een hoofdstroom. De kunst verandert compleet van aanzien en de ‘-ismes’ volgen elkaar in snel tempo op. De nieuwe kunstenaars experimenteren met kleur, vorm en techniek en trekken de aard van de kunst én van de mensheid in twijfel.

FRANKRIJK-PARIJS: Matisse – Picasso – Braque - Satie De fauvisten met hun wilde kleurgebruik behoorden tot het eerste -isme van de 20ste eeuw. Matisse, Derain, Dufy en Raoult waren hiervan de belangrijkste kunstenaars. Na het kubisme zou de wereld er nooit meer hetzelfde uitzien, het is één van de meest vernieuwende stromingen uit de kunst-geschiedenis. Belangrijke vertegenwoordigers zijn Picasso en Braque. De ontwikkeling van het futurisme en orfisme (o.a. Delaunay) viel samen met die van het kubisme. Een componist die een belangrijke rol speelde in deze vernieuwende tijd was Erik Satie.RUSLAND-PARIJS: Ballet-Russes – Diaghilev – Nijinsky - Strawinsky De eerste voorstelling van Ballet Russes in Parijs was een memorabele en extravagante gebeurtenis. Belangrijke namen zijn: Mikhail Fókine, Diaghilev, Anna Pavlova, Vaslav Nijinski en uiteraard de componist van Le Sacre du Printemps: Igor Strawinsky.ÉCOLE DE PARIS: Modigliani – Chagall – Brâncuși Uit alle landen arriveerden kunstenaars in Parijs. Beroemde nieuwkomers waren Amadeo Modigliani, Chaim Soutine en Marc Chagall, evenals de vernieuwer in de beeldhouwkunst: Brâncuși. RUSLAND: Malevich - Tatlin De Russische Revolutie (1914-1917) bracht een grote verandering met zich mee. Nieuwe en moderne kunst werd gesteund en vooral belichaamd door de constructivisten. We zien kunstenaars als Lissitzky, Tatlin en natuurlijk Malevich.BELGIË: Ensor – Leo Gestel - Rik Wouters In België kwam het fauvis-me tot bloei met kunstenaars als Leo Gestel en Rik Wouters. James Ensor was een vernieuwer die zich nergens laat inpassen.NEDERLAND: De Stijl – Rietveld - Mondriaan – Sluijters – Van Dongen Sluijters en Van Dongen waren kunstenaars, die door het Parijse fauvisme beïnvloed waren. De Stijl werd in 1917 opgericht door o.a. Theo van Doesburg, Piet Mondriaan en de architect Gerrit Rietveld. Mondriaan was een van de meest spraakmakende leden, en was, zoals we zullen zien, al vóór 1917 op zoek naar abstractie.

Drs. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

Drs. Jana WaartsN08 N0917 17

Natuurwetenschappen

Locatie: Tilburg





Literatuur:De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

In deze cursus wordt interesse en affiniteit met de natuurwetenschappelijke onderzoeksmethodiek en notatiewijze verondersteld.



Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur met 15 minuten pauze





Deze cursus maakt deel uit van de leergang Kijken naar kunst en cultuur Tilburg, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.


T T

L

24 25

Drs. Heinz Wanders

“Als je zegt dat je het snapt, dan heb je het niet begrepen”Pioniers van de moderne kunst II

INLEIDING TOT DE QUANTUMMECHANICA

KIJKEN NAAR KUNST EN CULTUUR


Onze samenleving verandert snel door politieke omwentelingen en technologische ontwikkelingen. Contact met andere culturen intensiveert en op zoek naar ‘onze’ identiteit in de confrontatie met de ‘ander’ is cultuur een punt van debat geworden. Zijn cultuurverschillen alleen een probleem of kunnen we ‘er wat aan hebben’? En zij iets aan ons, zowel als positief of negatief voorbeeld?

Niemand leeft in de best mogelijke cultuur, maar men denkt dat wel omdat men erdoor gevormd is. Op dit moment zitten we in een sociale stroomversnelling op weg naar een manier van samenleven die we moeilijk kunnen voorspellen, en waarvoor we nauwelijks een model hebben. Kunnen we die modellen vinden bij ‘vreemden’? Ook van wat we niet willen?

We kijken daarbij naar die culturen waar we nu intens mee in aanraking komen – en die dus ook met onze cultuur in aanraking komen, vaak ongewild – en naar kleinschalige samenlevingen verder weg in ruimte en tijd. Geen cultuur is volmaakt, de onze niet en ook de ‘andere’ niet, en het leren van elkaar vergt enige interne ‘cultuurkritiek’.

Deze cursus onderzoekt zo of we iets kunnen leren van leefvormen elders op de wereld, in heden en verleden. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan de plaats van ouderen, (experimenten met) gezinsvormen, omgaan met criminaliteit, eenzaamheid, fragmentering van sociale relaties, religie en tolerantie, geweldsbeheersing, mensenrechten en de invloed van sociale media.

Deze cursus zal exploratief zijn, met veel inbreng van de participanten, en voorbeelden gebruiken uit alle continenten.

Slapen en dromen zijn zeer alledaagse verschijnselen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Gaan we aan zo’n gewoon verschijnsel als de slaap meestal achteloos voorbij, aan de droom is altijd veel aandacht geschonken. Dat neemt niet weg dat de droom zijn geheimen nog lang niet heeft prijsgegeven. Ook het ogenschijnlijk eenvoudige fenomeen van de slaap kent nog vele onbegrepen kanten. Zo weten we nog steeds niet precies waarom we ongeveer een derde van ons leven verslapen. Dient de slaap om uit te rusten en treedt tijdens de slaap lichamelijk herstel op, of dient het om de donkere periode aangenaam door te komen, of slapen we om informatie op een goede manier op te slaan? Waarom neemt de slaap af bij het ouder worden en wordt de slaap dan minder diep, en de kwaliteit lager? En waarom zijn we tijdens de slaap in een staat van laag bewustzijn en wat gebeurt er in ons brein tijdens deze ogenschijnlijk onbewuste toestand? Meestal worden we pas met onze neus op de feiten gedrukt als we slecht slapen en ons door de lange nacht heen moeten worstelen. Dat roept tevens de vraag op wat voor soort slaapstoornissen er zijn en wat we eraan kunnen doen. Een merkwaardig type slaap is de REM-slaap, waarbij de hersenen nog actief zijn en waarin we volop dromen. Is de droom betrokken bij geheugenopslag, of leren we onszelf beter kennen zoals psychoanalytische theorieën ons willen doen geloven? Hoe zit het nu eigenlijk met dit geheimzinnige verschijnsel?

In deze cursus komt de wetenschappelijke stand van zaken met betrekking tot slapen en dromen aan de orde en worden feiten en fictie zo mogelijk van elkaar onderscheiden. De volgende onderwerpen komen aan bod:• hersenactiviteit tijdens slapen en waken• REM-slaap en dromen• theorieën inzake slaap (waarom slapen we?)• vierentwintig-uur’s (circadiane) ritmen• slaapstoornissen• medicamenteuze en niet-medicamenteuze therapieën

Prof. dr. Ton Coenen is als (emeritus) hoogleraar in de biologische psychologie en neuropsychologie verbonden aan de afdeling Biologische Psychologie en het Donders Centre for Cognition van de Radboud Universiteit. Al heel lang is hij betrokken bij hersenonderzoek, waarbij de toestand van het brein met name bij slapen en dromen, centraal staat. Prof. Coenen staat niet voor niets bekend als de ‘slaapprofessor’. In juli 2015 is zijn boek Het slapende brein verschenen.

Prof. dr. Anton CoenenN10 N1117 17


Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Woensdagmiddag 12.45 – 14.30 uur met 15 minuten pauze




Literatuur:Cursusboek: Jared Diamond, The World until Yesterday: What Can We Learn from Traditional Societies? Penguin, 2013, ISBN 978 0 141 02448 6, ± €13,-.


Natuurwetenschappen

Locatie: Tilburg


Cursusdata:25-10, 1-11, 8-11, 15-11 en 22-11 (29-11 reservedatum inhaalcollege)



Literatuur:Een kopie van de powerpoints wordt beschikbaar gesteld door de docent. Sterk aanbevolen: Anton Coenen: Het slapende brein. Arko Sports Media, 2016, ISBN 978-90-5472-318-9, € 24,95


T T

Prof. dr. Wouter van Beek werkte lang als cultureel antropoloog aan de Universiteit van Utrecht, en bezette van 2007-2016 de leerstoel Antropologie van de Religie aan Tilburg University. Hij verrichtte uitgebreid veldwerk onder de Kapsiki/Higi van Noord Kameroen en Noordoost Nigeria en onder de Dogon van Mali waarover hij veel publiceerde. Daarnaast deed hij onderzoek in Namibië. Zijn belangrijkste specialisaties daarin zijn de schriftloze religies, toerisme en orale tradities.

26 27

Prof. dr. Wouter van Beek

Wat hebben andere culturen ons te melden? Over slapen en dromen

LEREN VAN VREEMDEN HET SLAPENDE BREIN


In de cursus worden actuele ontwikkelingen in de internationale machtsver-houdingen aan de orde gesteld met speciale aandacht voor de verschuivingen in de geopolitieke verhoudingen en de verkiezingen/referenda in het VK, de VS, Turkije, Frankrijk en Duitsland.Prof.dr. Jan Rood (politicoloog, Clingendael en UvLeiden) zal de mondiale geopolitieke verhoudingen anno 2017 in kaart brengen en ingaan op de VS, China en Europa.Prof.dr. Ruud Janssens (amerikanist, UvAmsterdam) evalueert het presidentschap van Donald Trump en bespreekt daarbij o.a.: de buitenlandse politiek, het leiderschap in de wereld, de betrekkingen met China en de mogelijke terugkeer van het isolationisme.Dr. Niek Pas (historicus en romanist, UvAmsterdam) zal het Frankrijk van na de verkiezingen behandelen, waarbij hij ingaat op het buitenlands beleid, Frankrijks visie op de toekomst van de EU en de Frans-Duitse as als motor voor de Europese integratie.Dr. Joost Augusteijn (historicus, UvLeiden) schetst de historische achtergronden van de verhoudingen binnen het Verenigd Koninkrijk en bespreekt de relatie van het VK met de EU en de gevolgen van Brexit voor het VK, met als vraag of het VK uiteen zou kunnen vallen en of de machtspositie van Engeland groter of kleiner wordt.Dr. Hanco Jürgens (historicus, Duitsland Instituut Amsterdam) gaat in op de gevolgen van de verkiezingsuitslag in Duitsland voor het leiderschap in Europa, met aandacht voor de Frans-Duitse as en de structuur van de EU. Hoe wordt de nieuwe rol van Duitsland in de wereld?Dr. Jan Jaap de Ruiter (arabist, Tilburg University) geeft zijn visie op Turkije onder Erdogan na het referendum en bespreekt onder meer de buitenlandse betrekkingen met Rusland, de VS en de EU. Glijdt Turkije af naar een autocratie of dictatuur, hoe ontwikkelen zich de relaties met Syrië en de Koerden, claimt Turkije het leiderschap in de Arabische wereld?Dr. Leo Paul (geograaf, UvUtrecht) zal de ontwikkelingen in de Europese Unie becommentariëren en ingaan op de hoofdpijndossiers migratie en Brexit. Komt Europa tot verdere integratie of is het einde van de ‘ever closer union’ in zicht? Aandacht voor de Oost-Europese lidstaten en de verschuivingen in de geopolitieke verhoudingen waar Europa mee wordt geconfronteerd.Dr. Leo van Grunsven (geograaf, UvUtrecht) zal de ambities van China op het wereldtoneel aankaarten en ingaan op de relatie met de VS en de conflicten over Korea en de Zuid-Chinese zee.Dr. Laurien Crump-Gabreëls (historica, UvUtrecht) stelt de machtspolitiek van Rusland onder Poetin aan de orde met aandacht voor de instabiele situatie in Oost-Europa en de rol van de OVSE. Stoomt Rusland op naar een wereldmacht?In een afsluitend college zal een integrale politiek-filosofische visie op de toestand in de wereld worden gegeven.

In de eerste cursus van de leergang komt de muziek van de Primitieven, de Cultuurvolken en de Antieken tot klinken. Allereerst beelden en klanken uit de volken van Mesopotamië, zoals de Soemeriërs, Akkadiërs, Assyriërs en Phoeniciërs. Vondsten van inscripties op kleitabletten en papyrusrollen leidden tot ontcijfering van informatie aangaande instrumentengebruik, tekst en voorschriften voor de uitvoering. Daarna volgt de muziek van het ‘oude’ Egypte: hierbij speelt de ware explosie in nieuwe, dan wel verder doorontwikkelde instrumenten een belangrijke rol. Ook de toepassing van muziek ter ondersteuning van de dans is een nieuwe bijdrage van de Egyptische cultuur. Muziek kreeg dan ook verschillende functies (zorgen vergeten, plezier maken en de goden eren door middel van hymnen).

Echter, uiteindelijk ging ook deze cultuur te gronde en viel zij ten prooi aan de Grieken en Romeinen. Muziek speelde bij de Oude Grieken een belangrijke rol in de samenleving. Het werd duidelijk hoe zij muziek speelden (op slag-, snaar- en blaasinstrumenten), hoe het geklonken moet hebben en welke functie het had in de maatschappij. Muziek in het Oude Rome was grotendeels een mengelmoes van verschillende invloeden. Vanwege de omvang van het Romeinse Rijk waren er invloeden uit West- en Noord-Europa, Azië, Afrika, het gebied van de Etrusken, uit het Oude Egypte en vooral uit Griekenland. Vanuit deze invloeden ontwikkelden de Romeinen hun eigen muziek.

Na de val van het West-Romeinse Rijk ontstond in de Westerse de eenstemmige muziek van het Gregoriaans, dat zich vanaf de 8ste eeuw verspreidt over de kerken van Italië, Zuid-Frankrijk, Noord-Afrika en Spanje. Zij ontstond wellicht door een vermenging van het Oud-Romeinse repertoire en de Gallicaanse zang. Hierna klinkt de muziek van de vele rondtrekkende zangers, zoals troubadours en trouvères in Frankrijk, de Minnesänger en Meistersinger in Duitsland en de barden en minstrelen in Engeland. Deze eerste cursus eindigt daarna met de ontwikkeling van de meerstemmige muziek in de Middeleeuwen, met aandacht voor de Ars antiqua van o.a. de Notre Dame School, de daarop volgende Ars nova. Tenslotte de muziek van de late Middeleeuwen In Frankrijk en Italië, inclusief de focus op de (doorgaans onbekende) werken van vrouwelijke componisten!


Joop van Velzen, M.Sc. N12 N1317 17

Multidisciplinair

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Donderdagochtend 10.45 – 12.30 uur met 15 minuten pauze




Literatuur:Docenten en cursuscoördinator stellen lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

Deze cursus maakt deel uit van de Leergang Internationale politiek, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.


Diverse docentenVoor informatie over de docentenzie de cursustekst.

Muziekgeschiedenis

Locatie: Tilburg



Prijs:€ 266,- ( 8 colleges, inclusief lesmateriaal)


Literatuur:De docent deelt een uitgebreide papieren syllabus uit en stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl.

Deze cursus is de eerste in de nieuwe leergang klassieke muziekgeschiedenis.


T T

LL

28 29

Diverse docentenCursuscoördinator: Jan Hijna

Trends na de verkiezingen Van Oudheid tot en met Middeleeuwen

GEOPOLITIEKE VERHOUDINGEN ANNO 2017

GESCHIEDENIS VAN DE KLASSIEKE MUZIEK I


Het moderne internationale recht bestaat uit vele ‘kamers’ met elk hun eigen geschiedenis en juridische stand van zaken. In de collegereeks komt een aantal van deze gebieden voorbij met veel aandacht voor de rol van het recht als instrument om ‘erger te voorkomen’. College 1: Een korte historische schets van het internationale recht, met enige woorden over Hugo de Groot en de Haagse Vredesconferenties van eind 18e en begin 19e eeuw, gevolgd door de vraag wat internationaal recht eigenlijk is, hoe het tot stand komt en wat het onderscheidt van bijvoorbeeld het Europese recht.College 2: Behandeling van het VN-Handvest, met veel nadruk op vrede en veiligheid: het geweldsverbod, de bescherming van burgers tegen hun eigen overheden (‘RtoP’), samenstelling en hervorming van de Veiligheidsraad en vredesoperaties, inclusief de ‘zwarte pagina’s’ in de geschiedenis van de VN (Rwanda, Somalië, voormalig Joegoslavië).College 3: De rechten van de mens. Waar vinden zij hun historische en wijsgerige wortels? Hoe hebben ze in de 19e en 20e eeuw een internationaalrechtelijke invulling gekregen? Waarom zijn ze soms minder universeel dan ze lijken, zowel in theorie als praktijk? College 4: Het internationale strafrecht. Tot aan WO-2 mochten leiders van staten in feite (bijna) alles doen wat zij wilden zolang ze konden ‘aantonen’ dat het in het belang was van het overleven van hun staat. Dat is radicaal veranderd sinds WO-2. De stand van het internationale strafrecht, inclusief dilemma’s als de spanning tussen vervolging en vredesonderhandelingen.College 5: Milieurecht en mondiale ontwikkeling. Dit college laat zien hoe het milieu als thema op de internationale agenda kwam, via ‘Stockholm 1972’ en ‘Rio 1992’ naar ‘Parijs 2015’. Vervolgens wordt het milieuvraagstuk gekoppeld aan het vraagstuk van mondiale ontwikkeling, met bijzondere aandacht voor de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (2015).College 6: Internationaal economisch en financieel recht. Dit college behandelt de Wereldhandelsorganisatie en die zo’n groot succes is dat er al weer tegenbewegingen op gang komen. Verder gaat het in op het systeem van de investeringsverdragen die landen met elkaar sluiten, en laat het zien hoe bijv. China zijn grondstoffen haalt uit Afrika en zijn technologische kennis uit Europa. De docent zal steeds aandacht schenken aan ontwikkelingen die in de desbetreffende collegeweek de media halen.

Prof. dr. Willem van Genugten Emeritus hoogleraar internationaal recht aan de UvT. Zijn alma mater is de Radboud Universiteit Nijmegen, waar hij rechten en filosofie studeerde en zijn proefschrift verdedigde. Op dit moment is hij buitengewoon hoogleraar en ere-doctor internationaal recht aan de North-West University, Zuid-Afrika, en o.m. voorzitter van het Kennisplatform Veiligheid en Rechtsorde van de Nederlandse regering en van het bestuur van Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Internationaal Recht.

In tijden van nepnieuws, alternatieve feiten, complottheorieën, relativisme, statusverlies van filosofie en wetenschap en confrontatie met godsdienstige waarheidsclaims is de vraag naar waarheid zeer actueel. Wat is waarheid? Hoe kunnen we waarheid van onwaarheid onderscheiden? Is er waarheid over de werkelijkheid mogelijk?

In deze collegereeks onderzoeken we aan de hand van actuele kwesties het waarheidsbegrip en de redenen waarom de achting voor waarheid verdwenen lijkt. We onderzoeken wat we onder waarheid kunnen verstaan, welke problemen met het begrip gepaard gaan en welke fundamentele rol het speelt in onze verhouding tot de werkelijkheid. We staan stil bij belangrijke theorieën over waarheid zoals de correspondentietheorie, de coherentietheorie, de pragmatische theorie, de minimalistische theorie en de consensustheorie.

We onderzoeken de filosofisch-historische achtergronden van de teloorgang van de achting voor waarheid. Daaruit blijkt dat de filosofie de waarheidscrisis deels zelf heeft gelegitimeerd door vooral in de tweede helft van de 20e eeuw relativistische, pragmatische en sceptische opvattingen de boventoon te laten voeren. Dit onderzoeken we aan de hand van Plato, Aristoteles, de Griekse sceptici, Kant, Nietzsche, Heidegger, Kuhn, Popper en Rorty.

Vroeger werd gedacht dat er een absolute waarheid over de wereld is, die we door denken kunnen achterhalen of die geopenbaard wordt. Tegenwoordig is het gebruikelijk om te zeggen dat waarheid relatief of subjectief is, dat de waarheid niet bestaat of dat ieder zijn eigen waarheid heeft. Belangrijk deel van denken over waarheid ligt in de vraag naar rechtvaardiging: hoe kunnen waarheidsclaims gerechtvaardigd worden? Hiervoor zijn methodische principes beschikbaar zoals: waarneming, deductie, inductie, abductie, het scheermes van Occam. Waarheid bereiken is mogelijk als we de eis van absolute zekerheid ervan loslaten en waarheid zien als een benadering, een plausibele bewering die iets zegt over de werkelijkheid en coherent is met andere (ware) beweringen.

Drs. Arnold Ziegelaar studeerde wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden en is docent filosofie in het hoger onderwijs. Hij is verbonden aan opleidingen tot geestelijk begeleider bij de Hogeschool InHolland en het OVP. Daarnaast werkt hij voor verschillende HOVO-instellingen en voor de Internationale School voor Wijsbegeerte. Zijn interessegebied is breed en ligt vooral bij levensfilosofie, bewustzijnsfilosofie en godsdienstfilosofie. In 2015 verscheen zijn boek Aardse mystiek en in 2016 Oorspronkelijk bewustzijn bij ISVW uitgevers.

Drs. Arnold ZiegelaarN14 N1517 17

Rechtswetenschappen

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Donderdagmiddag 12.45 – 14.30 uur met 15 minuten pauze




Literatuur:Verplicht cursusboek: Willem van Genugten, Daniela Heerdt en Nico Schrijver, ONTDEK HET INTERNATIONALE RECHT. Een kennismaking met het internationaal recht en Den Haag, internationale hoofdstad van vrede en recht, Oisterwijk, Wolf Legal Publishers, 2017. Te verschijnen, prijs naar verwachting rond de € 30,- .


Filosofie

Locatie: Tilburg





Literatuur:De docent deelt een papieren syllabus uit en stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl.


T T

30 31

Prof. dr. Willem van Genugten

Houvast in tijden van wereldwijde instabiliteit Een filosofisch onderzoek

HET INTERNATIONALE RECHT DE WAARHEID IN CRISIS?


Drs. Johan Hendriks (1954) studeerde M.O.-geschiedenis in Tilburg en archeologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte na zijn leraarschap aan het Mollerinstituut in Tilburg, als stadsarcheoloog in Dordrecht en als hoofd van het Bureau Cultureel Erfgoed in Breda. Hij is sinds 2011 docent voor HOVO-Brabant en o.a. conservator van het Oudheidkundig Streekmuseum te Alphen (N.Br.).

In het begin van de vierde eeuw ontspoort het nieuwe bestuurssysteem van Diocletianus, maar uit de as daarvan rijst een nieuwe krachtige persoonlijkheid op: Constantijn I. Hij (en zijn familie) weten binnen het Romeinse rijk een nieuwe machtsbasis aan te boren, het christendom, waardoor een nieuwe bloei van de wereldmacht mogelijk is. Door de bouw van zijn stad Constantinopel komt er een nieuw centrum in het oosten en staat daarmee aan de basis van de scheuring van het rijk. Onheil van buitenaf door Hunnen en Goten zet de nieuwe welvaart in het laatste kwart van de vierde eeuw weer op losse schroeven en stort het rijk wederom in een crisis. Om die te bezweren wordt het rijk nu definitief opgedeeld. Dan blijkt de oostelijke rijkshelft sterker dan de westelijke waar allengs de zwakke keizers hun greep op de ontwikkelingen verliezen en zij hun macht definitief moeten afstaan aan ambitieuze legerleiders. Rome wordt twee keer ingenomen door Germaanse stammen. Keizers, die zich veilig wanen in Ravenna, worden inwisselbaar en zijn niet langer meer het machtssymbool van het rijk. Ambitieuze legerleiders zijn niet in staat om adequaat in te grijpen in de steeds ingewikkelder wordende buitenlandse politiek. Het westelijke rijk vervalt van een initiatiefrijk instituut naar een gemakkelijk slachtoffer. Als het uiteindelijk in 476 onder Germaanse druk omvalt, is dat voor niemand een verrassing meer. De betekenisloze laatste keizer wordt zelfs niet meer omgebracht.

In deze vierde cursus van de leergang ‘Romeinse keizers’ is er aandacht voor: 1. De crisis in de Tetrarchie (305-312); 2. Constantijn I en het christendom (312-337); 3. Constantijn II en Constans I (337-350); 4. Constantius II (337-361); 5. Julianus en de kortstondige poging om oude waarden te laten herleven (360-363); 6. Jovianus en Valentinianus I (363-375); 7. Valens, Gratianus, Valentinianus II en de Gotische oorlogen (364-392); 8. Theodosius I (370-395) en de christelijke staatsgodsdienst; 9. Honorius, de eerste keizer van het westen (393-423); 10. Legerleiders en hun keizers (423-476).

Deze cursus volgt de ontwikkeling van de Egyptische materiële cultuur vanaf de vroegste perioden tot en met het Nieuwe Rijk (ca. 3000 – 1075 v.Chr). De originele objecten in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden vormen daarvoor het uitgangspunt. Die objecten worden in hun cultuurhistorische en archeologische context geplaatst. Het doel van de cursus is een diepgaand inzicht geven in de ontwikkeling van de Oudegyptische materiële cultuur: beeldhouwwerk, reliëfkunst, funeraire cultuur en meer. Een prachtige inleiding tot het Oude Egypte!

In de pre- en vroegdynastische periode is de Egyptische materiële cultuur volop in ontwikkeling. Gebieden onder heerschappij van verschillende regionale heersers worden aan het einde van dynastie 0, rond 3000 v. Chr., verenigd door de legendarische koning Narmer. In de 3e dynastie (c. 2650-2575 v. Chr.) realiseert koning Netjerichet/Djoser ’s werelds eerste monumentale, stenen bouwwerk: de trappiramide van Sakkara. Het Oude Rijk (c. 2575-2150 v. Chr.) staat ook wel bekend als het piramidetijdperk. De Oude Egyptenaren beschouwden het Middelegyptisch, taal en schrift van het Middenrijk (c. 1975-1640 v. Chr.) als de klassieke taalfase. De in deze periode geschreven literatuur werd nog eeuwen lang gelezen. Ook beeldhouwwerk en architectuur dienden als voorbeeld voor latere dynastieën. De begraafplaats van Abydos werd aangewezen als laatste rustplaats van de god Osiris, wat als een magneet werkte voor pelgrims die uit alle uithoeken van het land afreisden om de religieuze festivals te vieren en monumenten achter te laten.In het Nieuwe Rijk (c. 1539-1075 v. Chr.) is Egypte op haar hoogtepunt. De landsgrenzen strekken zich in het zuiden tot diep in Nubië uit en in het noordoosten grenst Egypte aan Mitanni. De uitbreiding van de invloedssfeer wordt bereikt door militair geweld en diplomatie. De monumenten voor de goden, koningen en ambtenaren weerspiegelen de ongekende voorspoed van het Nieuwe Rijk. De tempel-tombes in Sakkara, begraafplaats van de hoofdstad Memphis, illustreren de bijzondere vaardigheden van de contemporaine kunstenaars.

Dr. Nico Staring is egyptoloog en archeoloog. In 2016 promoveerde hij aan Macquarie University, Sydney, Australië, op onderzoek naar de Nieuwe Rijks begraafplaats in Sakkara, Egypte. Samen met een team van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en het Museo Egizio in Turijn reist hij ieder voorjaar naar Sakkara om er archeologisch onderzoek te verrichten. Staring is als gastonderzoeker verbonden aan de Universiteit Leiden, waar hij eerder Egyptische archeologie en Oudegyptische materiële cultuur doceerde.

Dr. Nico StaringN16 N1717 17

Geschiedenis

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdagochtend 10.45 – 12.30 uur met 15 minuten pauze




Literatuur:De docent stelt lesmateriaal (powerpoint presentatie en samenvatting als pdf) digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl. Aanbevolen als achtergrondinfor-matie: F. Meijer, Keizers sterven niet in bed, Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2002, ISBN 90-253-3408-3.

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Keizers van het Romeinse rijk, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.



Locatie: Tilburg





Literatuur:Aanbevolen literatuur: K.A. Bard, An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt, Malden: Blackwell Publishing, 2015, 2nd revised edition, ISBN 9780470673362, € 32,99. De docent zal de presentaties digitaal als PDF beschikbaar stellen.

In overleg met de docent en bij voldoende belangstelling is een gezamenlijk bezoek aan het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden mogelijk.


T T

L

32 33

Drs. Johan Hendriks

Heropbloei en ondergang

De vroegste dynastieën tot en met het Nieuwe Rijk (ca. 3000 – 1075 v.Chr)

ROMEINSE KEIZERS VAN DE VIERDE EN DE VIJFDE EEUW

EGYPTISCHE MATERIËLE CULTUUR


De persoonlijkheidspsychologie probeert een antwoord te geven op hoe mensen omgaan met de wereld om zich heen. Iedereen doet dit op zijn of haar eigen, individuele manier. Maar tegelijkertijd zijn er ook veel overeenkomsten. Zo kennen wij allemaal wel een neuroot, extravert of sensatiezoeker. De persoonlijkheidspsychologie bestudeert hoe mensen van elkaar kunnen verschillen of op elkaar kunnen lijken. Daarnaast bestudeert het de vraag wat persoonlijkheid precies is, hoe het ontstaat en wat de functie is van persoonlijkheid. Dat wil zeggen, individuele verschillen en het intra-persoonlijk functioneren staat centraal binnen de persoonlijkheidspsychologie.

Er werd al in de tijd van Hippocrates nagedacht over wat persoonlijkheid is, en sindsdien houden vele verschillende vakgebieden binnen de psychologie zich bezig met persoonlijkheid, zoals de genetica, gezondheidspsychologie, biologische psychologie en de sociale psychologie. Er is geen persoonlijkheid zonder lichaam (biologie en genetica), de invloed van anderen (sociale psychologie) en de mogelijkheid tot leren (leertheorieën). Persoonlijkheid is dan ook een vakoverschrijdend vraagstuk, dat het bijzonder complex maar tegelijkertijd interessant maakt.

In deze cursus zullen de belangrijkste theorieën en inzichten in de persoonlijkheidspsychologie worden besproken. Er zal uitvoerig worden gekeken naar de invloed van cultuur op persoonlijkheid: hebben verschillende culturen ook verschillende persoonlijkheden? Is de gemiddelde Amerikaan extraverter dan de gemiddelde Nederlander? Ook wordt de relatie tussen persoonlijkheid en sociale interactie nader bekeken: welke omgangsvormen en sociale beïnvloedingstechnieken horen bij welke persoonlijkheden? Daarnaast duiken we in de neurobiologie van persoonlijkheid: wat gebeurt er allemaal in ons hoofd waardoor wij zijn zoals we zijn? Aan de hand van verschillende videofragmenten zal extra achtergrondinformatie over of toepassingen van persoonlijkheid gegeven worden.

De cursus heeft tot doel de cursist de belangrijkste inzichten uit de persoonlijkheidspsychologie eigen te laten maken, en de cursist opnieuw kritisch na te laten denken over wie hij/zij werkelijk is, wat de factoren zijn geweest die de persoonlijkheid kunnen hebben beïnvloed en de rol die de persoonlijkheid heeft gespeeld in het leven.

Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

In 2009 werd uitgebreid herdacht dat 150 jaar eerder On Liberty van John Stuart Mill zijn eerste druk beleefde. Het boek is een klassieker, maar een levende, actuele klassieker van belang voor tal van vraagstukken van vandaag. Deze cursus gaat daar nader op in.Natuurlijk besteden we in deze cursus ook aandacht aan de persoon van J. S. Mill, die onder andere beschouwd kan worden als de ‘vader’ van het moderne feminisme – een feminisme dat vele ‘moeders’ kent, maar slechts één ‘vader’.

De speciale aandacht voor On Liberty is gerechtvaardigd vanwege de actuele kwesties die Mill op de agenda zet en waaraan hij fundamentele bijdragen levert: • De verhouding individu – samenleving en de vraag naar de rechtvaardiging van de macht van de samenleving over het individu.• De vrijheid van meningsuiting die Mill, als vrijheid van denken en spreken, maximale ruimte wil geven.• De combinatie van en verhouding tussen wat we kennen als ‘negatieve’ vrijheid en ‘positieve’ vrijheid en hun beider belang.• De waarde van het menselijk individu en het belang van het tot ontwikkeling (kunnen, mogen en laten) brengen van de individuele persoonlijkheid.• De praktische toepassingen van Mills opvatting van vrijheid op het gebied van zedelijkheid, godsdienst, de grenzen aan (in)tolerantie.• Het belang van onderwijs, ontwikkeling, Bildung, juist om daarmee de bovenvermelde waarden ook voor de toekomst veilig te kunnen stellen.• De hedendaagse discussie over zaken als vrijheid van meningsuiting, niveau van ge-uitte meningen, zelfbeschikking, euthanasie, tolerantie, representatieve democratie, volksdemocratie, referendum.

Het zijn allemaal zaken waarbij Mill ons bij de les houdt, omdat ze allemaal gaan over vrijheid. Uiteraard wordt het denken van Mill verbonden met zijn wijsgerige wortels, maar het accent ligt op zijn betekenis in actuele discussies.

Dr. Ton VinkN18 N1917 17


Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdagmiddag 12.45 – 14.30 uur met 15 minuten pauze

Cursusdata:29-9, 6-10, 13-10, 27-10, 10-11,17-11, 24-11, 1-12, 8-12 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege)



Literatuur:Aanbevolen literatuur: Larsen, R., Buss, D., Wismeijer, A., & Song, J. (2017). Personality Psychology. Domains of Knowledge about Human Nature. London: McGraw-Hill.

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Psychologie, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.


Filosofie

Locatie: ’s-Hertogenbosch





Literatuur:Het is aan te bevelen het volgende boek voorafgaand aan de cursus te lezen: John Stuart Mill, On Liberty (vele uitgaven), Nederlandse vertaling: Over Vrijheid, Amsterdam: Boom, 2009.


T

sH

Dr. Ton Vink (1953) is filosoof (www.ninewells.nl). Hij schreef een proefschrift over de Schotse filosoof David Hume en is zowel theoretisch als praktisch betrokken in de discussie rond een zelf beschikt levenseinde. Hij publiceert regelmatig over dit onderwerp en was o.a. spreker op de Wereldcongressen van euthanasie-verenigingen in Chicago (2014) en Amsterdam (2016).

L

34 35

Dr. Andreas Wismeijer

Verdieping in de persoonlijkheidspsychologie Een klassieke tekst die buitengewoon actueel is

WIE BEN IK? ON LIBERTY – OVER VRIJHEID


In de wetenschap vindt de afgelopen decennia veel nieuw onderzoek plaats naar de sociale intelligentie van dieren. Men dacht vroeger dat dieren zelfs niet in staat waren om te denken in termen van een ander. Sinds de cogni-tieve revolutie uit de jaren ’70 van de vorige eeuw is dat beeld gekanteld en we zien nu allerlei boeiende studies plaatsvinden die aangeven dat de sociale intelligentie of cognitie van dieren behoorlijk groot kan zijn.

In deze cursus behandelen we deze onderzoeken. We beginnen bij zelfbe-wustzijn: in hoeverre is een dier in staat een onderscheid te maken tussen zichzelf en de rest van de wereld? En waaraan herkennen dieren elkaar als individu? Dan behandelen we onderzoek op het gebied van sociaal leren: hoe leert een dier door de sociale observatie van een ander? Zijn ze in staat om de handelingen van een ander te imiteren? Vervolgens gaan we in op de vele nieuwe onderzoeken op het gebied van Theory of Mind: in hoeverre is een dier in staat aan een ander mentale toestanden zoals zien, horen en weten toe te schrijven? Bedriegen dieren elkaar ook? We eindigen de cursus met de vraag in hoeverre dieren ook de gevoelsmatige toestanden van een ander begrijpen en of we dan ook vormen van empathisch gedrag bij dieren aantreffen.

Na deze cursus bent U op de hoogte van de belangrijkste vraagstukken en ontdekkingen op het gebied van de sociale intelligentie van dieren. Allerlei dieren zullen aan bod komen tijdens de cursus. Speciale aandacht zal worden gegeven aan de onderzoeken met grote mensapen, honden en kraaiachtigen.

College 1: Zelfbewustzijn: spiegelproeven, lichaamsbewustzijn, zelfbesturing en metacognitie.

College 2: Herkenning van individuen. Lange termijn geheugen ander. Begrip van familierelaties en rangorde.

College 3: Sociaal leren, imitatie, cultuur en samenwerking.College 4: Theory of Mind I: toeschrijven van mentale toestanden aan een

ander. Inleiding. Begrip van intenties en doelen van de ander.College 5: Theory of Mind II. Begrip van zien, horen en weten van een ander.

Bedrog bij dieren.College 6: Begrip van de gevoelsmatige toestanden van een ander:

empathie. Rouw bij dieren.

Dr. Esteban Rivas studeerde psychologie en filosofie aan de UvA en hij promoveerde bij de vakgroep wetenschapsfilosofie van de Universiteit Nijmegen op een analyse van aangeleerde gebaren door de chimpansees in het Chimpanzee and Human Communication Institute van de Central Washington University (VS). Zijn interesses: taalonderzoek met dieren, communicatie en cognitie bij dieren en het vraagstuk van bewustzijn bij dieren en dierethiek.

Hoe werkt DNA, hoe komt een cel aan energie, hoe werken hormonen, wat zijn stamcellen en hoe werkt het afweersysteem. En hoe ontstaan ziektes zoals kanker, diabetes, allergie en wat is veroudering.

De colleges hebben de volgende thema’s: Het informatiesysteem: Wat is DNA, wat is een gen, wat is RNA en wat is een eiwit. In dit college wordt ook uitgelegd hoe erfelijkheid, evolutie en gentechnologie werken.

Energie: Hoe komt een cel aan energie, wat is een mitochondrium en wat doen ionen. Een direct gevolg van de energieopwekking zijn zuurstofradicalen. Hoe gaat de cel hier mee om.

Signalen: Hoe werken hormonen, wat is signaaltransductie. In dit college wordt ook uitgelegd hoe we denken dat diabetes ontstaat.

Biochemie: De moleculen van het leven en hun interacties.De werking van geneesmiddelen berust op het beïnvloeden van deze interacties.

Stamcellen: Om versleten cellen te vervangen moeten er nieuwe cellen worden gemaakt. Welke soort stamcellen zijn er allemaal, en hoe werkt stamceltherapie. In dit college wordt ook besproken wat kanker is en hoe we denken dat veroudering werkt.

Het zenuwstelsel: Elektrische en chemische signalen vormen de basis van het zenuwstelsel. In dit college wordt ook ingegaan op hoe we denken dat bewustzijn ontstaat en wat Alzheimer is.

Wat is leven?: Een celbiologische antwoord en de filosofische implicaties.

De toekomst van de celbiologie: Er is al veel veranderd in de celbiologie, en daarmee in de geneeskunde. Maar er komen nog veel meer veranderingen aan. In dit college wordt besproken wat voor ontwikkelingen we wel en welke we misschien niet zouden moeten verwelkomen.

Dr. Ruud Licht studeerde Medische Biologie aan de Universiteit van Amsterdam en deed aan verschillende universiteiten onderzoek naar vaccins, auto-immuniteit, stamcellen en tissue-engineering. Momenteel richt hij zich op onderwijs geven en schrijven over wetenschap.

Dr. Ruud LichtN20 N2117 17

Multidisciplinair






Literatuur:Na elk college plaatst de docent digitaal een pdf van de PowerPoint presentatie, een lijst met aanbevolen literatuur en relevante links naar websites met verdere uitleg over de onderwerpen.


Natuurwetenschappen


Dag en tijd:Donderdagochtend 10.25 - 12.10 uur met 15 minuten pauze




Literatuur:Aanbevolen literatuur: Rene Fester Kratz, Molecular and Cell Biology for Dummies, ISBN: 978-0-470-43066-8, 384 pages, May 2009. De docent stelt de powerpoint presentaties beschikbaar via www.hovobrabant.nl. Samen met het boek kan de cursist op deze manier de leerstof nog nader bestuderen.

Deze cursus staat op zich maar kan ook gebruikt worden als introductie voor een cursus over Het Afweersysteem in voorjaar 2018 .


sH sH

36 37

Dr. Esteban Rivas

Sociale intelligentie van dieren Hoe werk het lichaam?

HET DIER EN DE ANDER CELBIOLOGIE


Doorheen de maatschappij verzamelen steeds meer partijen steeds meer data van steeds meer mensen voor steeds meer doeleinden. Dit fenomeen, ‘Big Data’, biedt nieuwe mogelijkheden, zowel commercieel als maatschappelijk. Maar aan ‘Big Data’ kleven ook risico’s voor de privacy. Kunnen we de maatschappelijke vruchten van grootschalige data-analyse plukken zonder onze privacy en vrijheid in te leveren? In de 6 colleges komt vervolgens aan bod:1. Wat is ‘Big Data’? Volgens sommigen is ‘Big Data’ een vluchtige hype, volgens anderen een schokkende revolutie. Er circuleren talloze definities van ‘Big Data’. We zullen zien dat ‘Big Data’ staat voor een hernieuwd geloof in twee oude idealen.2. Wat zijn de mogelijkheden van ‘Big Data’? Problemen worden aangepakt die onoplosbaar leken. De bespreking is niet ‘technisch’. Voor de liefhebber zal bij enkele projecten wel technisch achtergrondmateriaal aangereikt worden.3. Wat zijn de risico’s van ‘Big Data’? Er is bezorgdheid over de mogelijkheid dat met ‘Big Data’ burgerlijke vrijheden en onze ‘privacy’ op het spel staan. Doordat met deze gegevens mensen worden gestuurd (‘nudgen’) of op een bepaalde manier behandeld (‘profilen’) krimpt de bewegingsvrijheid van het individu. We analyseren de maatschappelijke discussie hierover. 4. Kan wetgeving deze risico’s indammen? De opmars van ‘Big Data’ heeft geleid tot nieuwe EU-regelgeving die in 2018 van kracht wordt. We zullen zien dat de risico’s van ‘Big Data’ er niet door ingedamd kunnen worden. 5. Hoe wetenschappelijk is het geloof in ‘Big Data’? Breed wordt aangenomen dat de kloof tussen ‘data’ en ‘informatie’ overbrugd kan worden met ‘Data science’. We gaan deze aanname toetsen door ‘Data science’ te confronteren met het klassieke filosofische probleem van inductie. Dan wordt duidelijker wat de risico’s van ‘Big Data’ zijn, en waarom de wetgever die risico’s niet kan beteugelen.6. Hoe overleven we ‘Big Data’? Als de wetgever geen dam kan bouwen tegen de ‘Big Data’-tsunami, lijken we overgeleverd te zijn aan de goede wil van de systeembouwers. In de slotbijeenkomst zullen we bespreken hoe we in verschillende maatschappelijke rollen informatie uit data kunnen peuren zonder dat we ons hoeven te verslikken.

Dr. Thieu Kuijs (1961) studeerde Nederlands, Geschiedenis en Filosofie en promoveerde in 1992 aan de Katholieke Universiteit Brabant op een wetenschapsfilosofisch onderzoek. Als zelfstandig ondernemer in de ICT heeft hij tientallen databasesystemen ontworpen en onder meer geparticipeerd aan de invoering van het Persoonsgebonden nummer door het Ministerie van OCW. Hij doet onderzoek naar het maatschappelijk effect van ‘Big Data’ binnen en buiten het onderwijs.

Columbus’ ontdekking van de Nieuwe Wereld is een waterscheiding in de wereldgeschiedenis. Tussen 1492 en 1808 volgden 1,5 miljoen Europeanen hem over de Atlantische Oceaan. Van de naar schatting 50 miljoen oorspronkelijke bewoners waren er in 1650 nog zo’n 6 miljoen over. De dood kwam in de vorm van nieuwe ziekten, oorlogsgeweld, uitbuiting en mishandeling, en psychische en sociale ontworteling. Tegelijkertijd werden er tussen 1492 en 1808 8 à 9 miljoen Afrikanen naar Amerika gebracht om als slaven te werken op plantages die zich toelegden op nieuwe, winstgevende grondstoffen en producten als suiker, katoen en tabak. De goud- en zilvermijnen van Amerika werden op grote schaal uitgebaat. Er ontstonden wereldwijde handelsroutes: de veroveraars hadden iets aan te bieden én ongekende hoeveelheden edelmetaal om te kopen en te investerenDe Spanjaarden en Portugezen ontdekten een wereld die zij in de geest van de reconquista exploiteerden. Noord-Europeanen, niet onder de indruk van claims van de ontdekkers, kwamen als kapers en kolonisten. De onderlinge rivaliteit werd nog eens aangescherpt door de Reformatie. Atlantische rijken van “conquest” en “commerce” waren het gevolg. In de 18e eeuw wonnen de Britten de strijd in Noord-Amerika van de Fransen. Midden- en Zuid-Amerika bleven uiteindelijk Spaans en Portugees.Amerika was ook een sacrale ruimte. Spanjaarden beschouwden zichzelf als door God uitverkoren om verlossing te brengen, protestante sektariërs vonden er de plek van het nieuwe Jerusalem. De enorme verschillen in klimaat, landschap en natuurlijke hulpbronnen, de variëteit aan culturen van oorspronkelijke bewoners en nieuwkomers zorgden uiteindelijk voor een grote verscheidenheid aan koloniale samenlevingen.Belangen van koloniën en moederlanden liepen na verloop van tijd uit elkaar. Eind 18e eeuw ontstaan de eerste onafhankelijke staten: de VS en Haïti. De één als gevolg van een opstand van ontevreden burgers, de ander als gevolg van een slavenopstand. De Napoleontische oorlogen sneden Spanje en Portugal van hun overzeese bezittingen af. Een veelheid van nieuwe staten was het gevolg.We kiezen zee met Columbus en volgen het spoor van Cortés en Pizarro, Hudson en Hein, Winthrop en Stuyvesant, Washington en Bolívar. Drie eeuwen van zwaard en kompas, hebzucht en compassie, oud en nieuw.

Drs. Peter Burgers M.Phil.Oxon.studeerde geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (cum laude) en behaalde aansluitend een master’s degree aan de Universiteit van Oxford. Daarnaast deed hij onderzoek aan de Westfälische Wilhelms-Universität te Münster en op het Nederlands Instituut te Rome.Hij was werkzaam aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en aan de Universiteit van Oxford. Momenteel werkt hij op Gymnasium Beekvliet.

Drs. Peter Burgers, M.Phil.Oxon.N22 N2317 17

Multidisciplinair

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur met 15 minuten pauze






Geschiedenis

Locatie: Eindhoven





Literatuur:Lesmateriaal van de docent wordt per college via WeTransfer (digitaal) ter beschikking gesteld.


E E

38 39

Dr. Thieu Kuijs

Een filosofische analyse Atlantische Rijken 1492-1808

‘BIG DATA’: KANSEN EN RISICO’S MET ZWAARD EN KOMPAS


Waarom bekritiseerde de Amsterdamse School architect Michel de Klerk in 1916 het werk van Berlage? Welke strijd speelde zich af binnen het Bauhaus toen Theo van Doesburg van de Stijl daar graag een rol wilde spelen? Waarom was de Ierse modernistische ontwerpster Eileen Gray furieus toen Le Corbusier (in zijn blootje!) de wanden van het door haar ontworpen huis beschilderde? Welke stoel tekende Mart Stam op de achterkant van een menukaart? En welke architecten gingen daarmee aan de haal?

Deze minicursus van drie colleges geeft een overzicht van de ontwikkeling van de interieurarchitectuur en inrichting in het begin van de 20e eeuw. Een ontwikkeling die niet zonder slag of stoot ging! In het begin van de twintigste eeuw is er op het gebied van interieurvormgeving een reactie op de industriële revolutie, het imperialisme en de decoratieve stijlen van de 19e eeuw. In geheel Europa komen er regionale varianten van vernieuwing. Het accent van de cursus ligt op de verbanden tussen deze verschillende stromingen en het leren onderscheiden van hun kenmerken.

Het eerste college gaat over de Franse Art Nouveau, de Hollandse “slaoliestijl” en de Belgische “zweepslagstijl” van Victor Horta en hun gemeenschappelijke kenmerken met de Spaanse Gaudi. In Engeland is de Arts and Crafts groep met als voortrekker William Morris vernieuwend. Deze Engelse stroming heeft grote invloed op de Schot Charles Rennie Mackintosh en de Wiener Secession. Maar ook op Rietveld en het ontstaan van het Bauhaus. Dit komt in het tweede college aan de orde. Dan verschijnen ook de buisframe meubelen in de interieurs. Walter Gropius, Mies van der Rohe en Le Corbusier zijn hier toonaangevend. Veel van deze meubelen zullen herkend worden als de “designklassiekers” van nu. In het derde college tenslotte zien we de voorlopers van het Deense Design en wordt de Amsterdamse School en de Franse Art Deco behandeld.

Deze cursus laat een keuze zien uit kunst met een sociaal en politiek engagement. Het gaat hierbij om kunst die een standpunt inneemt, een bijdrage levert aan een voor de kunstenaar relevant onderwerp. Kan kunst het verschil maken?

Dat is zeker het streven geweest van de kunstenaars die zich precies honderd jaar geleden verenigden in De Stijl beweging. In dezelfde periode leverden hun Russische tijdgenoten bijdragen aan de vormgeving van een nieuwe communistische samenleving. Na de oorlog is vrijheid een belangrijk thema voor veel kunstenaars geweest. Sommigen zetten zich in, met een vooruitziende blik, voor behoud en beheer van onze aarde. Beuys hanteerde het begrip ‘ sociale plastiek’ en sprak bevlogen over ecologie. Land art kunstenaars droegen op eigen wijze hieraan bij. In de tweede helft van de 20e eeuw heeft de Koude Oorlog het leven van velen op een ingrijpende manier beïnvloed. Hetzelfde geldt voor de Midden-Oosten problematiek. Ook hier heeft de kunst van zich doen spreken en het begrip vrijheid een nieuwe lading gekregen.

In de huidige geglobaliseerde wereld getuigt veel kunst van een grote betrokkenheid bij de wereld om ons heen. Het valt niet mee om de waarden van vrijheid, gelijkheid en broederschap te blijven uitdragen. Het is interessant te zien hoe in de jaren ‘ 90 de Brits-Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare de problematiek van kolonisatie in zijn werk ter sprake brengt en hiermee vooruit loopt op de dekolonisatie beweging van ‘vandaag’. Inmiddels onderzoeken verschillende Europese landen met de nodige zelfreflectie hun koloniale verleden. Een mooi voorbeeld hiervan is de Nederlandse inzending op de huidige, 57ste Biënnale van Venetië. De drie nieuwe filmwerken van Wendelien van Oldenborgh gaan over onderbelichte delen van de recente Nederlandse postkoloniale geschiedenis.Het uitgangspunt voor de cursus zal de keuze van werken van individuele kunstenaars zijn. Ongetwijfeld zullen ook werken ter sprake komen die op de huidige Documenta (14) in Kassel en Athene te zien zijn geweest.

Drs. Jenneke LambertN24 N2517 17


Locatie: Eindhoven


Cursusdata:3-10, 10-10 en 24-10 (31-10 reservedatum inhaalcollege)



Literatuur:De docent verschaft per email na afloop een lijst met relevante links en literatuur.



Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur met 15 minuten pauze





Deze cursus zal worden vervolgd met zes colleges in het voorjaar van 2018:Sociaal en politiek engagement in de kunst Deel II.


E E

Drs. Ineke Beeling, afkomstig uit een familie van antiquairs, studeerde kunstgeschiedenis in Leiden. Zij is gespecialiseerd in de decoratieve kunsten en historische interieurs. Tevens is zij opgeleid tot interieurvormgever in Londen en met haar bedrijf Beeling Interiors richt zij interieurs voor monumenten in.

Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij is onder meer verbonden aan het Van Abbe museum en speelt ruim 25 jaar in het Philips Symfonie Orkest.

40 41

Drs. Ineke Beeling

Eerste helft van de 20e eeuw Keuzes uit de afgelopen 100 jaar (I)

GESCHIEDENIS VAN DE INTERIEURVORMGEVING

SOCIAAL EN POLITIEK ENGAGEMENT IN DE KUNST


De seksuele revolutie en de emancipatie van de vrouw hebben het denken over mannen, vrouwen en relaties de afgelopen vijftig jaar diepgaand veranderd. Soms is het moeilijk feit en fictie uit elkaar te houden. De enige manier om achter de waarheid te komen lijkt dan toch de wetenschap. Maar welke wetenschap? Die over rolmodellen, genen of het brein? Zelfs wetenschappelijke en filosofische opvattingen bewegen mee op maatschappelijke golfbewegingen. Triangulatie of driehoeksmeting vanuit meerdere onderzoeksgebieden is nog de beste manier om los te komen van beperkte gezichtspunten: genen, brein, noch de persoonlijke ervaring vertellen het hele verhaal. Het idee dat mensen uniek zijn staat ook in de weg: gedragsbiologen leren ons in ieder geval mensen te vergelijken met andere dieren. Dat dwingt paleontologen dan weer zich af te vragen wat er nu eigenlijk precies is gebeurd tijdens de menselijke evolutie en dwingt antropologen de effecten van de agrarische revolutie te bestuderen. Zo komen uiteindelijk de psychologische studies over de verschillen tussen mannen en vrouwen en de aard van relaties in het juiste kader te staan. Uiteindelijk krijgen we zo ook meer vat op de rol van aanleg, opvoeding en cultuur.

Voorlopig programma:1. Wat weten we over de geschiedenis van mannen, vrouwen en relaties? De opvattingen van een reeks klassieke filosofen en wetenschappers. 2. De verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes in het dierenrijk vanuit de ethologie. Komt homoseksualiteit daar ook voor?3-4. Wat weten we over de evolutie van het menselijk paarsysteem en de manier waarop dit de eigenschappen van mannen en vrouwen voortbracht? 5. Wat waren de effecten van de agrarische revolutie? Hoe probeerden de verschillende religies de menselijke voortplanting te sturen en waarom?6. Zijn er verschillen te vinden tussen de breinen van mannen en vrouwen?7. Psychologische verschillen: kunnen we ook achterhalen of deze meer door aanleg of door opvoeding en cultuur worden bepaald?8. Conclusie en mogelijke consequenties.

In deze cursus gaan we nadenken over de kosmos ‘als geheel’. Hier doen zich meteen al filosofische vragen voor. Kunnen we ons het heelal voorstellen als ‘een object’? Hoe kunnen we de uitdijing van het heelal begrijpen? Kunnen we ons überhaupt een ‘vierdimensionale tijd-ruimte’ voorstellen? Wat is de relatie tussen onze ‘voorstelling’ en de wiskundige ‘modellering’ van het heelal?

Om filosofisch te kunnen nadenken over het heelal als geheel is het nodig om ons eerst te oefenen in de methode van de wetenschap. We zullen dit op een toegankelijke manier doen. Daartoe wenden we ons tot de filosofie van de wetenschap en kijken we naar de hypothetisch-deductieve methode zoals deze toegepast wordt in de moderne kosmologie.

Vervolgens gaan we aan de slag met het nieuwste paradigma, namelijk de ontdekking van een versnellend heelal. Het betreft een complex dynamisch heelal waarin gewone zwaartekracht en anti-zwaartekracht als het ware een gevecht met elkaar leveren. We zullen dit heelal eerst door en door moeten leren kennen voordat we toekomen aan de grote vragen.

Waarom bestaat er überhaupt een heelal? Hoe komt het dat het heelal zo ontzettend nauwkeurig is ‘afgesteld’? Waarom zijn de natuurwetten precies goed voor het ontstaan van leven? Het is hier dat filosofie en wetenschap elkaar gaan ontmoeten. Er rijzen nieuwe vragen. Is het heelal uniek of bestaan er meerdere heelallen? Wat is de rol van informatie en complexiteit in het heelal? Wat is de ‘werkelijkheid’ van het heelal? Is het heelal misschien één grote quantum computer?

Deze vragen staan centraal in de laatste drie bijeenkomsten. We maken onder meer gebruik van ideeën die ontwikkeld zijn door de kosmoloog Paul Davies in zijn boek ‘Perfect Universum’. Over de kosmos als geheel zijn we voorlopig nog niet uitgepraat en uitgedacht.

Ir. Wim LintsenN26 N2717 17


Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Woensdagmiddag 13.00 – 14.45 uurmet 15 minuten pauze




Literatuur:Aanbevolen literatuur: Robin Dunbar, De wetenschap van liefde en bedrog, Het Spectrum, 2012, ISBN 978 90 00 311422, € 16,90. De docent stelt PowerPoints en een aantal teksten digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl


Filosofie

Locatie: Eindhoven


Cursusdata:2-11, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11, 7-12 en 14-12 (21-12 reservedatum inhaalcollege)



Literatuur:De docent verstrekt een syllabus: Wim Lintsen, De grote vragen van de kosmos, 58 pagina’s, incl. literatuurlijst en bijlage.


E E

Dr. Pouwel Slurink studeerde wijsbegeerte in Nijmegen en werkte daar ook als onderzoeker in opleiding. Hij promoveerde in 2002 met Why some apes became humans. Sindsdien doceerde hij kenleer en wetenschapsfilosofie aan diverse universiteiten. Momenteel is hij freelance docent en onafhankelijk onderzoeker en publicist.

Ir. Wim Lintsen is ingenieur en filosoof. Hij verzorgt cursussen aan diverse HOVO’s. Zijn interesse geldt het raakvlak tussen wetenschap en filosofie.

42 43

Dr. Pouwel Slurink

De invloed van natuur en cultuurWat is de ‘werkelijkheid’ van het heelal?

MANNEN EN VROUWEN DE GROTE VRAGEN VAN DE KOSMOS


In de derde cursus van deze leergang wordt begonnen met de muziek uit Preklassiek en Klassiek, met als belangrijkste Weense vertegenwoordigers Joseph Haydn en Wolfgang Amadeus Mozart. Vervolgens ruime aandacht voor het leven en werk van Ludwig van Beethoven, waarna uitgebreid wordt stil gestaan bij de vocale en instrumentale muziek van de Romantiek van de 19de -eeuw. Componisten maken steeds grotere composities met steeds meer noten en moeilijkere ritmes. De muziek die tijdens de romantiek geschreven wordt, wordt ook steeds complexer. De tendens van deze ontwikkelingen is afkomstig uit de vooruitgangsgedachte uit de Verlichting, en leidt tot steeds grotere werken, grotere orkesten, virtuozere speeltechnieken op verbeterde muziekinstrumenten en complexere harmonische ontwikkelingen. Dit als ‘voorportaal’ voor de verschillende nationale scholen en de opkomst van het impressionisme en het expressionisme in de klassieke muziek. Daarna vertoont de Europese klassieke muziek van na 1900 een wijde variatie, beginnend bij de late romantische stijl van Sergei Rachmaninoff, het impressionisme van Claude Debussy en Maurice Ravel en het expressionisme van Arnold Schönberg (dodecafonie), Alban Berg en Anton Webern. Dit vindt opvolging in het Neo-Classicisme van Igor Stravinsky tot aan het tegengestelde serialisme van Pierre Boulez en Karlheinz Stockhausen, de minimale muziek van Steve Reich en Philip Glass. Maar ook in de Musique Concrète van Pierre Schaeffer, de microtonale muziek van Harry Partch en de aleatorische muziek van John Cage. Als algemene overeenkomst van al deze verschillende genres is het toenemende gebruik van dissonantie in de compositie. Om die reden wordt de 20ste eeuw soms ook wel de dissonante periode genoemd. Tot slot aandacht voor eigentijdse klassieke muziek, gecomponeerd na 1975. Deze periode wordt ook wel postmodern genoemd en heeft vaak overlap met andere eigentijdse kunstmuziek. Na het modernisme ontwikkelde de moderne klassieke muziek zich onder invloed van diverse muziekstijlen en werkmethoden.

In 2001 ontving Avishai Margalit de Spinozalens voor zijn bijdrage aan het debat over ‘de ethische grondslagen van de samenleving’. Hij is vaak gastspreker op congressen en bekend met de Nederlandse politiek en samenleving. Margalit gelooft niet in een rechtvaardige samenleving, veel urgenter is voor hem een fatsoenlijke samenleving die de mensen niet vernedert. ‘In een theorie van een rechtvaardige samenleving staat het juiste evenwicht tussen gelijkheid en vrijheid centraal, maar daar geloof ik niet in. Er zal altijd een spanning bestaan tussen die twee. Het is mij te doen om extreme vormen van vernedering. Als mensen het over een rechtvaardige samenleving hebben dan willen ze meestal geen vrede’. Margalit onderzoekt o.a. ideeën over compromissen en een fatsoenlijke samenleving en koppelt deze aan hedendaagse situaties. Zijn wij fatsoenlijk?Uit een interview ( 2016 ) met Margalit blijkt: ’Uw land neemt definitief afscheid van het model dat het decennialang met de Scandinavische landen deelde - dat van een tolerante samenleving met oog voor mensenrechten en betrokkenheid bij de rest van de wereld. Het is het gevolg van het ontbreken van een immigratiepolitiek die de bevolking overtuigt en tegelijkertijd rechtvaardig is. Links is verlamd door de tweedeling binnen zijn achterban tussen de oorspronkelijke bevolking en de nieuwkomers; rechts gaat aan de rechtvaardigheid voorbij’. (…) ‘De komst van immigranten roept de vraag op wat de samenleving is, dat klopt en het lijkt onduidelijk hoe Nederland zich gaat opstellen. Wat Wilders doet, is het ondermijnen van het burgerschap, gebruikmakend van een politiek van nostalgie. We hadden een land voor ons zelf, waar mensen naar elkaar omkeken, ter kerke gingen, waar het gezellig was dankzij onze eigen tradities – en dat willen we terug. Daar zit misschien iets in, maar het kan NIET. De wereld verandert en er is geen weg terug’, aldus Margalit.Integratieproblemen definiëren als een religieuze oorlog is het minst nuttige wat je kunt doen, vervolgt hij zijn betoog. ‘Degenen die het meest baat hebben bij deze definitie, zijn nu juist de islamitische fundamentalisten. Extreem rechts en islamisme vinden elkaar daar – van beide kanten worden de Kruistochten nog eens dunnetjes overgedaan’. Over de fatsoenlijke samenleving, over vernedering en respect gaat het in hoofdzaak in deze cursus.

Drs. Nelleke CantersN28 N2917 17

Muziekgeschiedenis

Locatie: Eindhoven





Literatuur:De docent deelt een uitgebreide papieren syllabus uit en stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl.

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Geschiedenis van de klassieke muziek, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.


Filosofie

Locatie: Eindhoven



Prijs:€ 273,- ( 10 colleges)


Literatuur:Avishai Margalit, Compromissen en rotte compromissen. Uitgeverij Boom, (2009) ISBN 9789085068532, prijs ongeveer € 7,50


E E


Drs. Nelleke Canters was hogeschooldocent filosofie aan de Fontys Hogescholen te Eindhoven. Onderzoeker aan het Nietzsche Kolleg te Weimar en bestuurslid van de Wijsgerige Kring Eindhoven. Daarnaast is ze directeur van het Centrum voor Filosofie & Kunst te Budel en verzorgt ieder jaar een denkvakantie in samenwerking met diverse buitenlandse universiteiten.

L

44 45

Joop van Velzen, M.Sc.

Van Classicisme naar de Nieuwe Tijd‘Wat is de lijm die de samenleving bij elkaar houdt?’

GESCHIEDENIS VAN DE KLASSIEKE MUZIEK III

AVISHAI MARGALIT


De populariteit van het religieuze oeuvre van Johann Sebastian Bach (1685-1750) lijkt in onze tijd niet te stoppen. Zijn cantates en passiemuziek worden internationaal beschouwd als een ongekend hoogtepunt in de christelijke muziekgeschiedenis.

Hoe anders was dit tijdens Bachs leven. Aansluitend bij bestaande genres en tradities, werden deze werken, als onderdeel van de reguliere liturgie, niet opgemerkt door tijdgenoten en pas in de loop van de 19e eeuw herontdekt om eerst in de vorige eeuw op waarde te worden geschat. Opmerkelijk is dat Nederland met betrekking tot dit repertoire tegenwoordig een leidende positie inneemt terwijl het relatief lang duurde eer Bach hier algemeen gewaardeerd werd.

In deze 6-delige cursus zal geanalyseerd worden waarin Bach zich onderscheidde van zijn tijdgenoten, die in grote getale vergelijkbare composities schreven. Om dit te verduidelijken zullen, naast basale zaken als liturgische context, opbouw en ontstaansgeschiedenis van de cantate, Bach en zijn tijdgenoten met elkaar worden vergeleken. Tekstbehandeling, retorische affecten, instrumentatie en toonsoortgebruik zijn slechts een aantal aspecten die belicht zullen worden. Ook zal aandacht worden besteed aan ‘de ideale uitvoeringspraktijk’ (voor zover die bestaat) en belicht worden welke rol ons land daarin speelt.

In aanloop naar de kerstperiode zal het laatste college geheel gewijd zijn aan het Weihnachts-Oratorium, Bachs ultieme muziek voor deze tijd van het jaar.

Het cantatewerk van Bach is niet alleen maar mooie muziek maar een fascinerende wereld waarin talloze aspecten zijn te ontdekken. Wie zich daarin verdiept en áchter de noten kijkt, zal versteld staan van de rijkdom en veelzijdigheid van dit unieke repertoire.

De cursus wordt rijkelijk geïllustreerd met luisterfragmenten, uitgevoerd door de belangrijkste interpreten van de laatste decennia.

De stoïcijnse filosoof Epictetus (55-135) schreef: Geef mij de kracht om alles te accepteren wat ik toch al niet kan veranderen, en geef me de moed om me in te zetten voor alles wat ik wel kan veranderen en geef me de wijsheid (= filosofie) om tussen die twee te onderscheiden.

Stoïcijns wordt tegenwoordig vaak opgevat als gevoelloos en zelfs onverschillig. Maar als we de stoïcijnse filosofie nader bekijken, blijkt het tegendeel waar. Het zijn destructieve emoties als woede, teleurstelling, jaloezie en schuldgevoel die mensen ongevoelig maken. Het is juist degene die lijdt, dat wil zeggen, door emoties wordt gekweld, die geen gevoelens van dankbaarheid, mildheid, geluk en liefde kan ervaren. Ook de idee dat stoïcijns betekent dat iemand niet in actie komt tegen onrecht en andere ongewenste zaken berust op een misverstand.

‘Als je de mens niet in het geheel kent, ken je de mens in het geheel niet’, schreef de filosoof Hegel. Stoïcijnse levenskunst is gebaseerd op zelfkennis, je plaats kennen als mens in het grotere geheel. Deze kennis heeft grote consequenties voor de praktijk. Ze leidt tot bescheidenheid en geeft inzicht in het eigen aandeel, en leidt tot keuzes maken zonder angst vooraf en zonder schuldgevoel achteraf. Wat de filosofen die in deze cursus centraal staan gemeen hebben, is de opvatting dat er een intrinsieke relatie is tussen de eigen opvattingen én het meer of minder emotioneel lijden. én het meer passief of actief handelen anderzijds. Het is een misverstand dat ‘stoïcijns’ berusting betekent! Integendeel, het leidt tot effectieve actie!

Spinoza stelt dat geen enkele passie ons iets kan laten doen (of laten), wat de rede op zich ook al niet kan!

Kortom: de filosofie leert hoe je van een lijder een leider wordt!

Dr. Miriam van ReijenN30 N3117 17

Muziekgeschiedenis

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Vrijdagmiddag 13.30 – 15.45 uur met 15 minuten pauze




Literatuur:De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).


Filosofie

Locatie: Breda

Dag en tijd:Woensdagochtend 10.25 – 12.10 uur met 15 minuten pauze.




Literatuur:De docent deelt bij aanvang van de cursus een papieren syllabus uit.


E

BDrs. Frans Jansen is musicoloog en studeerde Muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht. Hij geeft lezingen en heeft ruime ervaring met het geven van HOVO-cursussen.

Dr. Miriam van Reijen (Breda,1946) is afgestudeerd in Nijmegen in de sociale filosofie en ethiek (1974) en in de cultuur- en godsdienstsociologie (1983). Zij houdt zich al jaren intensief bezig met Spinoza en promoveerde in Tilburg (2010) op zijn theorie over de passies en zijn politieke filosofie. Zij heeft een lange ervaring in het geven van lezingen, workshops, trainingen en cursussen voor diverse instellingen, organisaties en verenigingen.

46 47

Drs. Frans Jansen

De cantates van Bach Evenveel geluk als wijsheid

‘JA SINGT EINANDER VOR…’ STOÏCIJNSE LEVENSKUNST


In de 20ste eeuw kunnen we niet langer één verhaallijn volgen. Er is geen sprake meer van een hoofdstroom. De kunst verandert compleet van aanzien en de ‘-ismes’ volgen elkaar in snel tempo op. De nieuwe kunstenaars experimenteren met kleur, vorm en techniek en trekken de aard van de kunst én van de mensheid in twijfel.

FRANKRIJK-PARIJS: Matisse – Picasso – Braque - SatieDe fauvisten met hun wilde kleurgebruik behoorden tot het eerste -isme van de 20ste eeuw. Matisse, Derain, Dufy en Raoult waren hiervan de belangrijkste kunstenaars. Na het kubisme zou de wereld er nooit meer hetzelfde uitzien, het is één van de meest vernieuwende stromingen uit de kunstgeschiedenis. Belangrijke vertegenwoordigers zijn Picasso en Braque. De ontwikkeling van het futurisme en orfisme (o.a. Delaunay) viel samen met die van het kubisme. Een componist die een belangrijke rol speelde in deze vernieuwende tijd was Erik Satie.RUSLAND-PARIJS: Ballet-Russes – Diaghilev – Nijinsky - StrawinskyDe eerste voorstelling van Ballet Russes in Parijs was een memorabele en extravagante gebeurtenis. Belangrijke namen zijn: Mikhail Fókine, Diaghilev, Anna Pavlova, Vaslav Nijinski en uiteraard de componist van Le Sacre du Printemps: Igor Strawinsky.ÉCOLE DE PARIS: Modigliani – Chagall – BrâncușiUit alle landen arriveerden kunstenaars in Parijs. Beroemde nieuwkomers waren Amadeo Modigliani, Chaim Soutine en Marc Chagall, evenals de vernieuwer in de beeldhouwkunst: Brâncuși. RUSLAND: Malevich - TatlinDe Russische Revolutie (1914-1917) bracht een grote verandering met zich mee. Nieuwe en moderne kunst werd gesteund en vooral belichaamd door de constructivisten. We zien kunstenaars als Lissitzky, Tatlin en natuurlijk Malevich.BELGIË: Ensor – Leo Gestel - Rik WoutersIn België kwam het fauvisme tot bloei met kunstenaars als Leo Gestel en Rik Wouters. James Ensor was een vernieuwer die zich nergens laat inpassen.NEDERLAND: De Stijl – Rietveld - Mondriaan – Sluijters – Van Dongen Sluijters en Van Dongen waren kunstenaars, die door het Parijse fauvisme beïnvloed waren. De Stijl werd in 1917 opgericht door o.a. Theo van Doesburg, Piet Mondriaan en de architect Gerrit Rietveld. Mondriaan was een van de meest spraakmakende leden, en was, zoals we zullen zien, al vóór 1917 op zoek naar abstractie.

Drs. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

Deze cursus vormt een mix van bekend en onbekend. Het eerste college gaat over het tragisch korte leven van Chopin (1810-1849) en zijn schitterende muziek, vol heimwee en opwindende, maar steeds functionele virtuositeit. College 2 behandelt de lange succesvolle carrière van Joseph Haydn (1732-1809), in zijn tijd verreweg de beroemdste componist ter wereld, maar tegenwoordig nog steeds zwaar onderschat. Zijn oeuvre is zo omvangrijk dat het ontmoedigend werkt. Waar moet je in vredesnaam beginnen in het oerwoud van 104 symfonieën, 68 strijkkwartetten, 42 pianotrio’s en 62 pianosonates? Deze les probeert wat houvast te geven bij het kiezen. College 3 behandelt de innige vriendschap - en wederzijdse beïnvloeding - van Haydn en de vierentwintig jaar jongere Mozart (1756-1791). Zij speelden samen strijkkwartet en stimuleerden elkaar, waardoor ze allebei tot grote hoogte stegen, speciaal in dit voor componisten zo moeilijke genre.In de vierde les komt het leven van de Rus Alexander Borodin (1833-1887) aan de orde. Wereldberoemd als scheikundige en in zijn schaarse vrije tijd amateurcomponist met melodische gaven waar beroepscollega’s jaloers op waren. Tijdens college 5 gaan we in op de jonge jaren van Borodins landgenoot Alexander Skrjabin (1872-1915). Pianistisch wonderkind, bevriend met Rachmaninov. Skrjabin sliep als tiener met bladmuziek van Chopin onder zijn hoofdkussen. En schreef door hem geïnspireerde hyper romantische, sensuele muziek, tot hij geleidelijk aan zijn eigen, excentrieke weg insloeg. We sluiten de cursus af met de Fransman Emmanuel Chabrier (1841-1896). Zijn naam komt veel mensen vaagjes bekend voor, maar meestal blijft het daarbij. Toch heeft hij muziek geschreven die vrijwel iedereen kent. Melodieën die zo bekend zijn dat ze publiek eigendom zijn geworden, waardoor niemand nog denkt aan de man die ze ooit heeft geschreven. Net als Borodin was hij amateurcomponist. Dat zorgde ervoor dat hij hoogst originele muziek schreef, beeldend en vaak humoristisch. Hij was een wegbereider voor Ravel en Debussy. Alle colleges worden doorspekt met zorgvuldig geselecteerde, uiterst korte muziekfragmenten, de krenten uit de pap van het oeuvre van de componis-ten. Verder worden de componisten ook in hun tijd neergezet met behulp van een powerpoint presentatie.

Drs. Thijs Bonger is muziekrecensent bij BN/DeStem, programmamaker/presentator bij de Concertzender en was redactielid TV programma ‘De Tiende van Tijl’. Hij schrijft programmatoelichtingen voor o.a. Muziekgebouw aan het IJ, Rosa Spier Huis in Laren en Philharmonie Zuid Nederland, Kamermuziek Souvenir Tilburg en Noorderkerk Amsterdam. Is auteur/presentator van zes luisterboeken over Tsjaikovski, Mendelssohn, Saint-Saëns, Haydn, Gershwin en Chopin (uitgever Home Academy).

Drs. Thijs BongerN32 N3317 17


Locatie: Breda






De cursus maakt deel uit van de leergang Kijken naar kunst en cultuur Breda, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.


Muziekgeschiedenis

Locatie: Breda





Literatuur:Docent deelt een lijst uit met gedraaide fragmenten en enkele titels van boeken voor verdere studie


B B

L

48 49

Drs. Jana Waarts

Pioniers van de moderne kunst II

KIJKEN NAAR KUNST EN CULTUUR MOOIE MUZIEK OOK BUITEN DE GEBAANDE PADEN



VERZOEK TOT RESTITUTIE In uitzonderlijke gevallen van overmacht, die de cursusdeelnemer zelf betreffen en die het hem of haar fysiek onmogelijk maken naar de leslocatie te komen of de colleges bij te wonen, kan voor aanvang van de cursus een schriftelijk verzoek tot restitutie worden ingediend t.a.v. mevr. K. van Helvert, HOVO Brabant Seniorenacademie, Tilburg University, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of via e-mail: [email protected]. Of er sprake is van overmacht is ter beoordeling van HOVO Brabant, u ontvangt schriftelijk uitsluitsel over dit besluit. Voor het niet kunnen volgen van een deel van een cursus wordt geen restitutie verleend.

Wanneer u zelf niet in staat bent de hele cursus te volgen, kunt u kosteloos, en na overleg met het kantoor van HOVO Brabant, uw inschrijving voor de cursus aan een ander overdragen. Het is niet toegestaan om voor 1 of enkele bijeenkomsten iemand in uw plaats te sturen. Uw plaats in de cursus is persoonlijk en niet overdraagbaar.

WANNEER EEN CURSUS NIET DOORGAATEen cursus kan alleen doorgaan bij voldoende deelnemers. Wanneer er op de bij de cursus vermelde uiterste inschrijfdatum onvoldoende inschrijvingen zijn om de cursus door te kunnen laten gaan, laten we u dat zo snel mogelijk weten. U kunt zich dan zo mogelijk nog inschrijven in een andere cursus naar keuze.

RESERVEDATUMWanneer een docent door overmacht (ziekte, stakingen, files) eenmalig een college niet kan verzorgen, wordt dit college automatisch verplaatst naar de aangegeven reservedatum. We adviseren u deze datum vrij te houden in uw agenda zodat u indien nodig het inhaalcollege kunt bijwonen. Wij zullen bij uitval van een college onze uiterste best doen u zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief te bereiken. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen.

OVERMACHT, WIJZIGING EN ANNULERING DOOR HOVO BRABANTIn het geval van onvoorziene omstandigheden, waaronder onvoldoende deelname voor een cursus, ziekte van een docent en omstandigheden die zich voordoen met betrekking tot personen en/of materialen welke voor een behoorlijke uitvoering door HOVO Brabant noodzakelijk zijn, daartoe aanleiding geven, dat uitsluitend ter beoordeling van HOVO Brabant, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren.

In het geval van overmacht aan de kant van HOVO Brabant, waaronder in deze algemene voorwaarden wordt verstaan naast wat dat betreft in de wet en jurisprudentie wordt begrepen, alle van buiten komende oorzaken, voorzien of niet voorzien, waardoor HOVO Brabant niet in staat is haar verplichtingen na te komen, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren. In het geval van wijziging in de cursusdata door HOVO Brabant, zal de cursist zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief in kennis te stellen. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner onze berichten als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen.

DISCLAIMER

Ondanks de zorg en aandacht die HOVO Brabant Seniorenacademie aan de brochures besteedt, is het mogelijk dat de informatie

onvolledig of onjuist is. HOVO Brabant Seniorenacademie is niet aansprakelijk voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard

dan ook, die hieruit voortvloeit. Kijk voor de meest actuele (cursus)informatie ook op www.hovobrabant.nl.

INSCHRIJFPROCEDURE EN VOORWAARDEN

U kunt voor een cursus inschrijven via onze website www.hovobrabant.nl.Bent u reeds student bij ons? Gebruik dan uw Gebruikersnaam en Wachtwoord om snel en eenvoudig in te schrijven. Gaat u voor het eerst een cursus volgen bij HOVO Brabant? Meldt u dan aan als nieuwe student.

INSCHRIJVINGBij iedere cursus staat vermeld voor welke datum u zich bij voorkeur moet aanmelden. Met uw inschrijving gaat u een betalingsverplichting aan en verklaart u zich akkoord met de voorwaarden. U krijgt nadat uw inschrijving verwerkt is direct via de mail een bericht ter bevestiging van uw inschrijving met de factuur. Inschrijving geschiedt in volgorde van aanmelding en zolang er plaatsen beschikbaar zijn. Voor een volle cursus wordt de inschrijving automatisch geblokkeerd. U kunt zich dan aanmelden voor de wachtlijst en wanneer ook deze vol is, vervalt de mogelijkheid u nog in te schrijven. Dit staat dan bij de betreffende cursus vermeld op de website.

KOSTENDe kosten van een cursus bestaan uit:• Cursusprijs (= inclusief uitgereikt lesmateriaal, mits anders vermeld)• Inschrijfgeld: Als u zich voor het eerst inschrijft bij HOVO Brabant Seniorenacademie, berekenen wij éénmalig € 10,- inschrijfgeld.Boeken dient u zelf aan te schaffen via de boekhandel. In de meeste cursussen wordt lesmateriaal digitaal beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl. Hieraan zijn (nog) geen kosten verbonden.

BETALINGDoor het invullen en verzenden van uw inschrijfformulier op onze website, gaat u een financiële verplichting aan voor de cursuskosten en eventuele inschrijfkosten. De factuur ontvangt u meteen bij uw inschrijving. U kunt het factuurbedrag veilig voldoen met iDeal of door overmaking van het bedrag o.v.v. het factuurnummer vóór de op de factuur vermelde uiterste betaaldatum. Bij een late inschrijving, d.w.z. vanaf 1 week voor aanvang van de cursus, zal HOVO Brabant de wijze van inschrijving aanpassen zodanig dat u tijdens het inschrijfproces direct met iDeal moet betalen, voordat uw inschrijving wordt afgerond.

PRIVACY BESCHERMINGWanneer u zich inschrijft, gaat u er mee akkoord dat uw naam, adres, telefoonnummer en e-mailadres worden opgenomen in een deelnemerslijst die wordt verspreid onder de deelnemers van de cursus en de docent, uitsluitend voor onderling gebruik. Wanneer u hiertegen bezwaar heeft, verzoeken we u dit op het digitale inschrijfformulier aan te geven door het betreffende vinkje uit te zetten. BIJZONDERE VOORZIENINGENDe lokalen zijn in de regel toegankelijk voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving even contact met ons op. Dit geldt ook wanneer u problemen heeft met horen: niet in alle leslokalen is geluidsversterking mogelijk. Dank voor uw medewerking, zo voorkomen we teleurstellingen

ANNULERINGWanneer u zich heeft ingeschreven voor een cursus en u wilt of kunt deze cursus niet volgen, dan kunt u tot de bij de cursus vermelde inschrijfdatum annuleren. Dit kan uitsluitend schriftelijk (via mail of brief). U kunt zich richten aan HOVO Brabant Seniorenacademie, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of [email protected]. Na de bij uw cursus vermelde uiterste inschrijfdatum is annuleren niet meer mogelijk en bent u de volledige cursusprijs verschuldigd.


SED VITAE

De vereniging Sed Vitae vrienden Seniorenacademie HOVO Brabant werd in 1992 opgericht en telt ongeveer 350 leden. De vereniging ondersteunt HOVO Brabant bij activiteiten en behartigt de belangen van de cursisten. Sed Vitae beschouwt zichzelf als representant van de cursisten en is vertegenwoordigd in het bestuur van HOVO Brabant. De vereniging is aangesloten bij de Vereniging van Landelijke Vrienden die participeert in het bestuur van HOVO Nederland, waarmee zij ook nationaal invloed kan uitoefenen op mogelijkheden van academisch onderwijs voor ouderen.

De leden van Sed Vitae zijn cursisten en /of oud-cursisten. De vereniging organiseert ook zelfstandig educatieve activiteiten voor haar leden door middel van lezingen, excursies en wandelingen. Ook verzorgt zij enkele malen per jaar een nieuwsbrief. Daarnaast heeft Sed Vitae een eigen website (www.sedvitae.nl). Op deze wijze tracht zij sociaal contact en de onderlinge band tussen haar leden te bevorderen en geeft daarmee haar motto “Wij leren niet voor de school, maar voor het leven” inhoud.Met de directeur van HOVO Brabant onderhoudt de vereniging intensief contact. Deze is gesteld op goede contacten met de vereniging, omdat daarmee advies, kritiek en wensen direct kunnen worden beluisterd. Ook nieuwe initiatieven op het gebied van hoger onderwijs voor ouderen kunnen vanuit de vereniging gezamenlijk worden ontwikkeld.

Vindt u de werkzaamheden en activiteiten van Sed Vitae interessant en zinvol, meld u zich dan aan bij onze ledenadministratie. Mevr. M.C. d’Arnaud telefoon: 076-560 02 53 Galderseweg 88 e-mail: [email protected] AJ Galder www.sedvitae.nl STICHTING STUDIEFONDS SED VITAEDoor de Stichting Studiefonds Sed Vitae kan aan cursisten van HOVO Brabant verlichting van studiekosten worden gegeven. Wie moet rondkomen van een besteedbaar inkomen onder € 1.250,00 per maand en in Noord–Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op dit fonds.Na het overleggen aan het Studiefonds van de relevante informatie betreffende uw financiële situatie zal uw aanvraag worden beoordeeld. U krijgt hiervan telefonisch of per e-mail bericht. Het bewijs dat het cursusgeld aan HOVO Brabant is (vooruit)betaald, stuurt u aan het Studiefonds, waarna een bedrag ter hoogte van de helft van het cursusgeld aan u zal worden overgemaakt.De verstrekte vertrouwelijke gegevens blijven slechts bekend bij het bestuur van de Stichting. Een toegekende bijdrage geldt alleen voor de cursus waarvoor deze is aangevraagd. Per seizoen wordt op niet meer dan één volledige cursus of twee korte cursussen een bijdrage uit het fonds verleend. Lidmaatschap van de Vriendenvereniging Sed Vitae is niet noodzakelijk.

HOE AANVRAGEN?Stuur uw volledige naam, adres, telefoonnummer, e-mailadres en bankrekeningnummer; de naam en het nummer van de cursus waarvoor de bijdrage gevraagd wordt; bewijsstukken van uw netto maandinkomen (b.v. kopie aanslag IB) en tevens een bewijs van betaling van het cursusgeld naar:

Stichting Studiefonds Sed VitaeMw. R. BiezenBeeklaan 119 telefoon: 013-468 08 205032 AD Tilburg e mail: [email protected]

HOVO Brabant Seniorenacademie

Tilburg University +31 (0)13 466 81 19Postbus 90153 [email protected] LE Tilburg www.hovobrabant.nl

Eenleven langleren

Colleges, cu

rsussen

en excu

rsies voor iedereen van

af 50

jaarin

Tilburg, ’s-H

ertogenbosch

, Eindh

oven en

Breda

CURSUSAANBOD NAJAAR 2017 - HOVO Brabant - …€¦ · · 2017-08-15Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar...

Documents

Transcript of CURSUSAANBOD NAJAAR 2017 - HOVO Brabant - …€¦ · · 2017-08-15Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar...