jaargang 4 nummer 8 ISSN: 1382-9351 augustus 1996

Onder deze naam gaat eind septemberde najaars- en kersttentoonstelling vanstart in het Museum Kennemerland. Detentoonstelling geeft middels kleder-

Poppen uit alle windstrekendrachtpoppen een nauwkeurig beeldvan klederdrachten uit allerlei landenen landstreken. De poppen zijn afkom­stig uit de zeer grote en rijke verzame­ling van mevrouw M. van der Linden.De tentoonstelling geeft ook informa­tie over wetenswaardigheden rondomkleding en andere zaken uit de verschil­lende gebieden waarvan de poppen dekleding laten zienNadere bijzonderheden zullen in deplaatselijke pers bekend gemaakt wor­den.De tentoonstelling zal tot medio ja­nuari 1997 duren.

Van de redactieIn deze Nieuwsbrief van het Mu­seum en het Genootschap vragenwij uw aandacht voor de kaarten­tentoonstelling, die nog loopt t/mmonumentendag. Er gaat ook weereen cursus paleografie/genealogievan start. Voor de maand oktoberstaat een excursie gepland naar hetkadaster in Alkmaar. Ook wordenbeoefenaars van paleografie opge­roepen om oude akten te trans­criberen. De redactie stelt het zeerop prijs leuke verhalen te blijvenontvangen.

Even voorstellenPer 1augustus j.l. ben ik, Joep Frerichs,uw nieuwe voorzitter.De eerste vraag die U zich zal stellen is:hoe komt een vreemde snoeshaan zomaar Uw vereniging binnen rollen?Nou, zo'n vreemde ben ik nu ook weerniet, want ik ben een "echte Wijker".Dankzij mijn ouders, van wie mijn moe­

der ook inBeverwijk wasgeboren enmijn vader viazijn werk bij deBurgelijkeStand ook aar­dig ingevoerdwas, is mij degeschiedenisvan Beverwijken vooral haarinwoners er met

de paplepel ingegoten.Ook via het verenigingsleven ken ikveel mensen. Zo ben ik al vanaf mijnjeugd lid van Scouting, de laatste tien­tallen jaren vooral op bestuurlijk ni­veau. Want het is en blijft tenslotte eenjeugdbeweging.Ook zat ikjarenlang in het kerkbestuurvande Doopsgezindekerk aan deMeer­straat en ben nu nog voorzitter van hetkerkkoor. Ook ben ik voorzitter van het

departement Beverwijk van de Maat­schappij totNut van het Algemeen (kort­weg het Nut genaamd). Wist U trou­wens dat deze vereniging al 206 jaar inBeverwijk bestaat? (opgerichtin 1790!).

Van beroep ben ik onderwijzer op deBethelschool in Beverwijk en kendehet museum ook van een aantal bezoe­ken met verschillende schoolklassen.Kortom: geschiedenis en speciaal die

Beverwijk in de kaartgekeken op

Open MonumentendagZaterdag 14 september is weer de OpenMonumentendag. Ook in Beverwijkwordt daaraan aandacht geschonken.Een aantal monumenten is geopendvoor het publiek en er is een rondgangdoor Beverwijk langs deze en anderemonumenten.Museum Kennemerland(die dag geo­pend van 10.00-17.00uur) is een van destartpunten van de rondgang, U kuntdaar een routebeschrijving ophalen.In het Museum is dat de laatste kans omde goed bezochte tentoonstelling"Beverwijk in de kaart gekeken" tezien. Daarna gaan de fraaie kaartenterug naar de archieven. Heeft U detentoonstelling nog niet bezocht, grijpdan uw kans!

van Beverwijk heeft al jarenlang mijninteresse.Nu ik ook per 1 juli j.l. mijn functie inhetScouting-districtKennemerland hebneergelegd, meen ik wat meer tijd tehebben om mij voor Uw vereniging inte zetten.Ik hoop dan ook op een goede bestuur­lijke samenwerking en een goed con­tact met de leden.Tot ziens.

HAARLEMOIiSTREKEN.

Nieuwe cursus Paleografie /Genealogiein oktober 1996 van start

Uit het jaarverslag 1995 van dearcheologische werkgroep

Paleografie is de bestudering van deoude schriftvormen met als doel het le­zen en begrijpen van de tekst. Genea­logie is afgeleid van het Griekse woordgenealogie, dat geslachtsregisters be­tekent, zo is genealogie onderzoek naarde wettige afstamming.Wie geïnteresseerd is in de geschiede­nis van zijn familie, weet vaak niet hoehij of zij zo iets moet opzetten of is vast­gelopen, bijvoorbeeld door het moei­lijke schrift van onze voorouders.Ook onderzoekers die lokaal historischonderzoek doen, stuiten ook op dezevoor hen onleesbare krabbels en gaandaarom een dieper onderzoek uit deweg, wat jammer is. Daarom heeft hetbestuur van het Historisch Genoot­schap Midden-Kennemerland besloteneen cursus te organiseren.De cursusleider is wederom de heer vander Linden, welke zich al jarenlang be­zighoudt met genealogie en de lokale

Fabrieksterrein, Koningstraat, teBeverwijk.Het in december 1994 begonnen onder­zoek op het terrein van het voormaligefabriekscomplex van "KennemerLuchtbehandeling" werd voortgezet.Omdat het terrein plaatselijk ernstigverontreinigd was kozen wij voor on­derzoek een gunstig plekje in het minstverontreinigde deel, het dichtst bij debebouwing langs de Breestraat, direktachter nr. 122.We hoopten daar nog sporen en restenvan de middeleeuwse bewoning aan tetreffen. Er werd een put van ca. 2 x 4m. gegraven en geleidelijk uitgediept.In de loop van voorjaar en zomer werddeze put naar alle kanten met enigemeters uitgebreid.Op verschillende plaatsen kwam watmetselwerk te voorschijn, waarondereen recente van boven dichtgemetselde,waterput. Deze was geheel schoon vanbinnen.Ook andere putachtige bouwsels lekenvrij recent en de vondsten daarin be­stonden voornamelijk uit een allegaar­tje van aardewerkscherven, enkele uitde 17e eeuw, maar overwegend van re­center datum.Bijna overal daaromheen was de grondflink verstoord, zodat op de plekken

historie. Met behulp van diverse zeven­tiende en achttiende eeuwse teksten zalhij de cursist het lezen en begrijpen vanhet oude schrift eigen maken.De cursus wordt verdeeld over 15dinsdagavonden met als startdatum 8oktober 1996. De bijeenkomsten wor­den gehouden in het Museum Kenne­merland van 20.00 tot 21.00 uur.Het maximale aantal cursisten is ge­steld op 12.

data: 8,15,22 en 29 oktober 19965,12,19 en 26 november 19963, 10, en 17 december 19967,14,21 en 28 januari 1997.

De kosten voor leden bedragenf 60,00 en voor niet-leden f 100,00.Men d-ient zich schriftelijk aan te mel­den voor deze cursus via bijgaandinschrijfformulier voor 20 september1996.

waar middeleeuwse scherven gevondenwerden (voornamelijk kogelpot, steen­goed en grijs) van enige stratigrafiegeen sprake was. Duidelijke be­woningssporen werden niet aangetrof­fen.Tot de weinige leuke vondsten be­hoorde een gaaf fluitje van ivoor, wathelaas niet te dateren was. Op enkeleandere plekken werd de ondergrondd.m.v. prikken onderzocht, zonder noe­menswaardige resultaten.

Bankenlaan, Beverwijk.Door de bewoners van nr. 70 was bijwerkzaamheden in de tuin een vreemdvoorwerp gevonden: een maanvormigekoperen schijf, ca 3 mm dik, naar debuitenkant toe dunner uitlopend; meteen soort handgreep en met een inge­kraste versiering (soort Keltisch mo­tief).Het zag er echter niet echt oud uit. Na­vraag bij diverse instituten en museabracht geen helderheid.Er werd verondersteld dat het ooit alssouvenir uit Afrika naar hier was mee­genomen, wellicht door oud-koloniaalof door missionaris.Het Koninklijk Instituut voor de Tro­pen in Amsterdam probeert alsnog deherkomst te bepalen.

2

Een angstig avontuurvoor Jhr. J.C.W.

Strick van LinschotenVoordat jhr. Strick van Linschoten op15 maart 1898 werd benoemd als bur­gemeester van Beverwijk, was hij bur­gemeester van Texel. Hier beleefde hijeen angstig avontuur.Toen jhr. Strick van Linschoten op 19januari 1892 naar Texel zou komen omer als burgemeester te worden geïnstal­leerd, was het eiland wegens ijs­schotsen geïsoleerd. Noodgedwongenzette hij pas op zaterdag 30januari voetaan wal.Enkele dagen na zijn installatie be­leefde de burgemeester een angstigavontuur, de deli, (soort koets) waar­mee hij van Oudenschild naar Den Burgwilde rijden, brak in tweeën.Doordat de voorslag van het voertuigonder de bak geraakte en deze laatsteop de achterwielen bleven rusten, bui­telde de deli voorover.De passagiers bleven gelukkig wel inde wagen zitten, maar waren behoor­lijk door elkaar geschud. Met kneuzin­gen en blauwe plekken, kwamen zij metde schrik vrij.Het reisgezelschap had toch geluk ge­had, want het hele ongeval geschieddeop een hoge zeedijk. Want als de wa­gen ook nog van deze dijk was gerold,waren de gevolgen rampzalig geweesten was de kans klein dat Beverwijk eenstraat had bezeten, welke de naamStrick van Linschoten draagt.

Jhr. J.e. W Strick van Linschoten.Burgemeester van Beverwijk

15-03-1898 - 01-06-1933 Geschil­derd door Laurens Bleeker.

Museum Kennemerland NIEUWSBRIEF 8 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

De heer 1. Camfferman overhandigde de aftredende voorzitsterA. v.d. Veen-v.d. Vliet het boek "Hart van Kennemerland".

Geslaagde jaarvergaderingDe laatste jaarvergadering van het His­torisch Genootschap Midden-Kenne­merland welke gehouden werd in hetruim honderd jaar oude Fort Velthuis,was goed bezocht.Meer dan vijftig leden wisten de wegnaar het fort gelegen aan de Geniewegte vinden, een ongekend aantal, geletop de afgelopen gehouden jaarverga­deringen. In een der verblijven, waarvroeger de manschappen waren gele­gerd, was het dan ook passen en metenom iedereen van een zitplaats te voor-

zien. Onze voorzitster A. v.d. Veen-v.d,Vliet gaf na de opening een korte uit­eenzetting van de historie van hetfortencomplex, welke behoorde tot deStelling van Amsterdam. Het huishou­delijk gedeelte van de jaarvergaderingverliep uiterst vlot, kennelijk wilde eenieder zo snel mogelijk aan de rondlei­ding door het fortenstelsel beginnen.Ondanks dat het ledental gestaag groeit,vroeg het bestuur de aanwezigen omvrienden en kennissen te wijzen op hetbestaan van het Genootschap, om zohet aantal leden te vergroten.Bij het punt van de bestuurs­verkiezingen aangekomen moesten wijafscheid nemen van onze voorzitster,na drie jaar legt zij nood gedwongenhaar funktie neer. Door haar werkzaam­heden als Statenlid, onderwijzeres, enniet te vergeten als moeder, vond zij

dat zij de taken van voorzitster nietmeer naar behoren kon vervullen. Duslegde zij na drie jaar funktioneren devoorzittershamer neer. Het bestuur be­treurde haar beslissing maar kon haarwens wel respecteren en wenste haarveel succes toe in de toekomst. Alsafscheidscadeau werd haar het veelgevraagde boek "Hart van Kenne­merland" geschonken.De aanwezige leden konden zich vere­nigen in het voorstel van het bestuurom de heer J. Frerichs, zie elders in de

Nieuwsbrief; te benoemen om haar ta­ken over te nemen. De heer IJ. Luttik,welke zich herkiesbaar had gesteld,kreeg van de leden wederom het ver­trouwen.Onder het genoot van een kop koffiemet een plak cake werden de plannenvoor het komende jaar onthuld. Hetonderzoek naar de feesten 1936 wasbijna afgerond en de resultaten zullenin een dubbel ledenbulletin aangebo­den worden. Het onderzoek naar desigarenindustrie en joodse gemeen­schap lopen nog.Ons voorstel om een gedenkteken teplaatsen ter nagedachtenis aan dejoodse bevolking, is door de gemeentepositiefontvangen. De kans is groot dathet gedenkteken volgend jaar op deBreestraat gerealiseerd zal worden.Na de vergadering was er nog een rond-

3

leiding door het fort onder leiding vanonze gastheren, de Stichting AircraftRecovery Group 1940-1945. Wij kre­gen een aardige indruk van de bezig­heden van deze stichting. Wat dezestichting met uitsluitend vrijwilligersnu al bereikt heeft is verbazing­wekkend.De meeste leden waren dan ook zeeronder de indruk van het bereikte resul­taat. Behalve dat zij zoveel mogelijkgegevens verzamelen van de circa 650boven Nederland neergestorte vlieg­tuigen, wordt ook door hen het fort ge­restaureerd in zijn oude staat.Al met al kan het bestuur terug kijkenop een geslaagde jaarvergadering.Leden welke niet in staat waren omaanwezig te zijn, een bezoek aan FortVeldhuis is zeer de moeite waard.

Oproep voorbezorgers~ezorg-

adressenI.v.m. de grote toename van het aantalleden, worden de bezorgrayons tegroot. Daarom verzoeken wij leden dieper keer zo'n 10 à 15 ledenbulletins ofnieuwsbrieven willen rondbrengen,zich op te geven bij IJs Luttik, telefoon0251-227123. Denk niet een ander doethet wel, want we kunnen i.v.m. ziekte,vakantie etc. ook best nog wat reservegebruiken.Indien U buiten het "Gewest IJmond"woont, moet er per ledenbulletinf 5,00 porto worden geplakt, (plus deporto van 3 nieuwsbrieven per jaar).Bij een contributie van slechts f 15,00per jaar, moet hier dus geld bij.Gaarne verzoeken wij U een bezorg­adres in Beverwijk of omgeving op tegeven, indien mogelijk. U mag natuur­lijk ook f 5,00 porto bij Uw contributieovermaken.Doordat de bezorging via vrijwilligersplaatsvindt, kan er pakweg een verschilvan 1 week ontstaan tussen bezorgingbij de één en bij de ander. Wees nietongerust maar wees ervan overtuigd datieder zijn best doet. Zorgt U er wel voordat Uw brievenbus groot genoeg is(volgens PIT voorschriften), want datgeeft soms nog wel eens problemen.

Gezocht maar nietgevonden!

Het Museum is t.b.v. haar Histori­sche Bibliotheek nog op zoek naareen boekje over wethouder Vessies,dat is uitgegeven bij het plaatsen vanhet beeld van de heer Vessies op deBreestraat. Wie kan ons helpen?

Museum Kennemerland NIEUWSBRIEF 8 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

Bijeenkomstenwerkgroepen van het

Historisch GenootschapMidden-Kennemerland

monument verklaarde pastorie. Vooralhet leerbehang met de taferelen van deomgeving van Beverwijk (Wijkertorenetc.) waren de moeite waard. Het is tehopen dat deze taferelen voor de toe­komst behouden blijven, daar ze drin­gend aan restauratie toe zijn. Gezien hetenthousiasme waarmee de "Vriendenvan St. Agatha" bezig zijn, twijfel ikhier bijna niet aan. Het was een excur­sie die zeker in de toekomst voor her­haling vatbaar is!

Excursie St. Agathakerk te Beverwijkop 11 mei j.l.

Data:maandagmaandagmaandagmaandag

2 september7 oktober4 november2december

1996199619961996

Er waren op deze dag kennelijk meer­dere activiteiten gepland, zoals de lan­delijke fietsdag, de molendag etc.,waardoor de opkomst voor deze excur­sie wat tegenviel. Niettemin had de aan­wezige groep het genoegen een buiten­gewoon leerzame excursie te beleven,die in alle opzichten door de "Vrien­den van St. Agatha" zeer goed wasvoorbereid. Na het welkomstwoord

door de heer Q. Schram, die veel wistte vertellen van de geschiedenis van deparochie en bouw van de Agathakerk,kregen we een zeer uitgebreide toelich­ting door Pastor P. Lindner op de ge­bruiksvoorwerpen en paramenten uit de"Schatkamer", die reeds klaarstonden.Na het bezichtigen van de kerk en hetnuttigen van de koffie met cake, kon­den we nog een kijkje nemen in de tot

De avonden zijn voor iedereen (dusook belangstellenden) vrij toeganke­lijk, en vinden plaats in het Museumaan het Westerhoutplein 1 te Bever­wijk. De bijeenkomsten beginnenom 19.30 uur.Graag tot ziens op maandag2 september a.s. om 19.30 uur in hetMuseum!

OpeningstijdenMuseum

KennemerlandVanaf zondag 15 sep­tember t/m half april

1997is het museum alleen

geopend op zondag van14.00 - 17.00 uur

Vrijwilligers MuseumKennemerland

Om de openingstijden van hetmuseum op een redelijk peil tehouden, kunnen wij een aantalvrijwilligers gebruiken voor toe­zicht etc. Als U belangstellingheeft wilt U dan contact opnemenmet IJs Luttik, tel. 0251-227123.

Historische gedenksteen ingemetseld

De heer Gerritse uit Wijk aan Zee, ex-wethouder, heeft er voor gezorgd dat dehistorische gedenksteen uit de oude herberg "De Moriaan" thans is ingemetseldin het dorpshuis met dezelfde naam. Op de meer dan 200 jaar oude gedenksteenzijn afgebeeld het wapen van Wijk aan Zee en Vrouwe Justitia. In die tijd werdin herberg "De Moriaan" ook recht gesproken. Hulde voor dit initiatief.

4Museum Kennemerland NIEUWSBRIEF 8 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

Het staat aan de muur maar het tikt (niet)In het Stadskantoor van Beverwijk, om precies te zijn in de"SalIe des pas perdus", (hoe komt men op zo'n on­Beverwijkse naam) staat ergens tegen de wand een oudtorenuurwerk. Op een kaartje staat vermeld, dat het een 17e­eeuws uurwerk betreft uit de toren van de Hervormde Kerkte Wijk aan Zee.In de notulen van het College van Burgemeester en Wet­houders dd. 17 dec. 1913 wordt voorgesteld een krediet van300 gulden beschikbaar te stellen voor het vernieuwen vanhet torenuurwerk en het schilderen van de wijzerplaat.

7~ ~~ e'/ul:rl-vrv- /.3001_1!e",~I.·lttrVL-i.."...~ tl/,fiv 'V" o~ t.lVe'ffl?'è(vW~-vr{/»/,(,1i;'1'e-..,;/f({'f/lv&il -&->-> 1.1 d'cj!(·t,.Ie~f!/>.>/ VM1 tl,zi~ey,l:ra2

In de notulen van het College van Burgemeester en Wet­houders dd. 27 februari 1914 wordt vervolgens voorgesteldhet torenuurwerk te Wijk aan Zee te doen herstellen tot eenbedrag van Een honderd Gulden hoogstens.

In de notulen van de Gemeenteraad dd. 18 maart 1914 wordtovereenkomstig het voorstel van B & W met algemene stem­men besloten het torenuurwerk te Wijk aan Zee te doen her­stellen tot een bedrag van hoogstens Een honderd Gulden.

In "De Kennemer" van 8 december 1926 wordt vermeld :"dat de openbare uurwerken in Wijk aan Zee den laatstentijd slecht hun plicht doen. Het uurwerk van den Gemeente­toren (de toren van de N.H. Kerk) staat al een half jaar stilen dat van den toren der R'C. Kerk is heel dikwijls in dewar. Op den Gemeentetoren wordt de tijd slechts door 1wijzer aangegeven (bij de antieke klokken werden vroegeruitsluitend de uren aangegeven door middel van een uur­wijzer), terwijl van den andere toren de cijfers nagenoegontbreken."In een brief van 10 december 1973 van Openbare Werkenvan Beverwijk aan het College van B & W wordt vermeld:"Bij het voorbereiden van de restauratie van de toren vande N.H. Kerk te Wijk aan Zee werd op een van de zoldershet eertijds geheel buiten gebruik gestelde torenuurwerk aan­getroffen. "Het uurwerk wordt omschreven als een antiek, waarschijn­lijk 17e eeuws uurwerk, een interessant object en zelfs vankunstzinnige aard, dat zeker een meer zinvolle plaats ver­dient dan een "verloren" hoek in de niet voor het publiektoegankelijke toren.Het uurwerk zou niet meer in de toren geplaatst worden,

5

wegens het ontbreken van de wijzerplaten aan die toren.Het klokkenmuseum in Nederhorst ten Berg wilde de klokgraag in zijn collectie hebben (brief dd 12 dec. 1973 OAB),maar de gemeente Beverwijk besloot het hier te houden enna wat opgeknapt zijn, te plaatsen in de SalIe des pas per­dus". (brief dd. 26 mrt 1974 OAB)Langdurig onderzoek in de archieven leverde jammergenoegniet de naam van de maker op. Ongetwijfeld zal dit eensmid geweest zijn, die gespecialiseerd was in het makenvan uurwerken. Holland was destijds bekend om zijnklokkensmeden. De beroemde klokken in Wells en Salisburyzijn van Hollandse makelij.De klokkensmid smeedde en construeerde zijn klok meestalter plaatse. Hij kwam met zijn gereedschap naar de plaatswaar de klok geplaatst moest worden.Men kon toen nog geen mooie ijzeren staven ergens bestel­len. Men moest uit wat voorbewerkt ijzer, door verhittingen uitsmeden de juiste vormen maken. Vroeger had menruwweg de beschikking over twee vormen van ijzer:I.Gedegen ijzer, dat direct als metaal gevonden werd en

waarschijnlijk afkomstig is van meteorieten, Het was zeerschaars en dus duur.

2.Dzer, dat door verhitting uit ijzererts werd gewonnen. Ditijzer bevatte veel ingesmolten verontreinigingen, die menzoveel mogelijk door verdere verhitting en uitsmeden verwijderde.

De allereerste uurwerken zijn vermoedelijk ontworpen engemaakt door kloosterlingen. De kloosterorde (het woordzegt het al) hield van orde en regelmaat. Het op bepaaldetijden opstaan, bidden, eten, studeren, werken en slapen­gaan, vroeg gewoon om een tijdsaanduiding. De klooster­bewoners hadden de theoretische kennis om zo'n uurwerkte ontwerpen en uit te werken. De allereerste uurwerkenhadden nog geen wijzerplaten en wijzers, doch sloegen debepaalde uren op een bel.Zij waren zeer eenvoudig, en bestonden slechts uit 2 rade­ren. Een groot aandrijfrad en een kleiner rad waarop doormiddel van een heen en weer zwaaiende waag de tijd weg­getikt werd. Aan de waag waren gewichtjes gehangen, dievoor de tijdsregeling zorgden. In het aandrijfrad, dat meestalI keer per uur ronddraaide, werden aan de rand gaten ge-

Museum Kennemerland NIEUWSBRIEF 8 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

maakt. Door hier en daar een pen in zo'n gat te steken konvia een eenvoudige constructie een bel aangeslagen wor­den. Dit wordt een dwangslag genoemd.Later werden er ook uurwerken gemaakt met aparte slag­werken, die het aantal uren sloegen. Ongeveer in die pe­riode kwamen er ook wijzers aan de klok, zodat men nietalleen hoorde hoe laat het was, maar dit ook kon zien.Het oude torenuurwerk, dat zich nog steeds in de "SalIe despas perdus" bevindt, is nog vrij compleet en zal na restaura­tie weer jarenlang verder kunnen tikken. Naar mijn meningis het gemaakt vlak na 1658 toen door Constantijn Huygensde slinger werd uitgevonden. Ook kan het iets vroeger ge­maakt zijn met toen nog de waag als regelorgaan, die danlater vervangen is door de slinger die nu nog aan het uur­werk zit. Na 1658 werden veel uurwerken omgebouwd,omdat de slinger veel nauwkeuriger bleek te zijn dan dewaag.Gezien de slijtvlakken heeft de klok eeuwenlang dienst ge­daan en het is toch zonde, dat hij daar zonder te werkenstaat.De schrijver van dit artikel (Rijksgediplomeerd horlogema­ker in ruste) heeft reeds diverse torenuurwerken gerestau­reerd en zou gaarne ook dit uurwerk, in samenwerking metde heer A. Zevenhuizen, weer kostenloos in orde willenmaken.De bezoekers van de "Salle des pas perdus" kunnen danzien hoe de vroegere klokkensmeden met weinig gereed­schap een uurwerk konden maken. Het torenuurwerk kandan weer doen, wat het eeuwenlang gedaan heeft, namelijkde tijd wegtikken en door middel van het slaan, op een kleinebel de uren laten horen.Heemskerk, augustus 1996 H. ter Voort Het stond in de toren en tikte tot medio 1926

Excursie naar hetKadaster te Alkmaar

Zoals op de jaarvergadering al aange­kondigd was, ligt het in de bedoelingeen excursie te organiseren naar het Ka­daster te Alkmaar.Deze excursie kan alleen maar overdagen door de week gehouden worden,daar het Kadaster in het weekend en 'savonds gesloten is. De exacte datumvan deze excursie, kan nog niet gege­ven worden, daar de besprekingen noglopen, maar gerekend moet worden inde maand oktober.In het begin van de vorige eeuw be­sloot de overheid voor het gehele Ne­derlandse grondgebied een nieuwe or­ganisatie in het leven te roepen met hetdoel: het heffen van een integrale be­lasting op onroerend goed (grond, be­bouwing etc.) Deze organisatie werdhet Kadaster genoemd. Om exact teweten, van wie en waarover men be­lasting kon heffen, moest het gehelegrondgebied van Nederland in kaartworden gebracht. Hiermee werd om­streeks 1830 begonnen. Er werdenlandmeters het land ingestuurd, die elkstuk grond nauwkeurig in kaart brach­ten, waardoor de kadastrale kaartenontstonden. Tegenwoordig worden

deze kaarten met behulp van compu­ters getekend en bijgehouden.Voor mensen die historisch onderzoekdoen, geven deze kaarten met de daar­bij behorende gegevens een schat aaninformatie. Daarom juist voor deze le­den organiseert het Genootschap dezeexcursie. Helaas is het aantal personenwat kan deelnemen aan deze excursiebeperkt.Het kadaster kan slechts 10 mensenrondleiden. Mede gelet op het beperkteaantal personen wat kan deelnemen aandeze excursie, zal bij aanmelding hier­mede rekening gehouden worden.Mochten er meer mensen willen deel­nemen, dan gaan de mensen welke his­torisch onderzoek verrichten vóór. HetGenootschap zal trachten voor deafgewezenen, nog een excursie te re­gelen.Tot 30 september 1996 kunt u zich mel­den bij de secretaris tel: 0251-227235.

SecretariaatsadresHistorisch GenootschapMidden-Kennemerland

J. van der Linden,Melklaan 13,1951 XL Velsen-Noord.Telefoon: 0251-227235

6

OproepHet Museum Kennemerland zoektoud verpakkings- en reclamema­teriaal van de Beverol Fabriekente Beverwijk.Heeft u bijvoorbeeld nog een blik­ken bus of doos die lijkt op het hierafgebeelde olieblik, dan is het mu­seum daar zeker in geïnteresseerd.De heer IJ. Luttik zal u graag tewoord staan:

telefoon 0251-227123.

Museum Kennemerland NIEUWSBRIEF 8 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

Het jachtbedrijf in Kennemerland

Achterzijde Huize Westerhout

Even uitblazen tijdens de jacht.v.l.n.r. Jaap Scheffers, Jaap Scheffers jr, Joop Bakker en Ben Verduin.

voor o.a. de smaakmakende jacht- brachten geld op voor de verwerkingmaaltijden. tot bont. Zelfs gezouten konijnenvleesHet belangrijkste dier voor de jacht was in vaten werd geëxporteerd.het duinkonijn dat zijn eerste holen Konijnen werden gevangen in zg lang­heeft gegraven rond de l3e eeuw. netten met een aangepaste maaswijdteOver de herkomst van het duinkonijn gelang de tijd van het jaar. Ze werdendoen verschillende verhalen de ronde. twee uur na zonsondergang uitgezetZo zou rond de 13e eeuw het konijn en moesten voor middernacht weer

worden opgehaald. De in de mazenverstrikte konijnen werden uit­gesorteerd. De goede voedsters (vrou­welijk konijn) werden gemerkt dooreen knipje in het oor en weer losgela­ten. De rest was de buit. Jonge konij­nen gingen door de mazen van het net.De jachttijd van het konijn liep van St.Odulphusdag (12 juni) tot 30 novem­ber. Vanaf St Jacob (25 juli) jaagde deadel met havik en hond.De belangrijkste belagers van het ko­nijn waren o.a. roofdieren zoals fret,bunzing, hermelijn en de vos en vande roofvogels de havik. Deze werdengevangen en afgemaakt door dejachtopziener. Ook een belangrijkebelager waren de huisdieren (kat enhond) van de huislieden (bewoners) dielangs de duinrand woonden. Loslo­pende honden moesten worden gebloktd.w.z. een houten driehoek om de nekkrijgen, ook wel een bungel genoemdof een van de voorpoten moest wordengebroken. Van de katten moesten deoren worden afgesneden. Dit alles omte voorkomen dat de dieren in de dui­nen verstrikt raakten of zand in de orenkregen. Deze maatregelen werden uit­gevaardigd in september 1430 doorHertog Philips van Bourgondië.Bewoners van Heemskerk aan Duinworden nog steeds Duinkatten ge­noemd. Het stropen van wild door dehuislieden werd zwaar bestraft met eenforse geldboete en verlies van hetrechteroog en bij herhaling moest hettweede oog er aan geloven en dan wasmen uitgestroopt.

vervolg op pagina 8

vanuit Spanje Frankrijk hebben bereikten door de mens over de Pyreneeën zijngeholpen en in België en Nederlandzijn uitgezet.Rond de l4e eeuw werd de konijnen­vangst als een commerciële bedrijvig­heid uitgevoerd. Delen van duinter­reinen werden verpacht aan zg.Duinmeyers.Het konijn leverde niet alleen konijnen­vlees maar ook de konijnenvellen

Een aantal jaren geleden ontvingen dedrijvers van de familie Boreel een uit­nodiging om na de laatste drijfjacht inde duinen gezamenlijk met enkelejachtliefhebbers en de jachtopzienereen gezellig samenzijn met een etentjete hebben. Dit omdat de familie Boreelhet grootste deel van haar duinterreinhad verkocht aan de Provincie NoordHolland. Op zo'n moment is er weereen stukje geschiedenis geschreven,hier over het jagen in de duinenHet P.W.N. die het beheer heeft overhet duingebied, voert een ander jacht­beleid en laat geen zg. plezierjacht meertoe.Het jachtbedrijf is al zo oud als er men­sen op aarde zijn. Men ging er op uitom voedsel te vergaren en jaagde zo­wel op het land als in het water om inhun dagelijkse levensbehoeften te voor­zien.In de middeleeuwen werd de jacht voorde adel tijdverdrijf nummer 1. Menjaagde in de lucht, op het land en in hetwater veelal met behulp van afgerichtedieren. Bij voorbeeld roofvogels, roof­dieren en honden. Dieren voor de jachtwerden geïmporteerd en uitgezet in hetjachtterrein. Jachtopzieners moesten erop toe zien dat de wildstand zodanig intact bleef, dat tijdens de jachtpartijengenoeg wild gevangen kon worden,

7Museum Kennemerland NIEUWSBRIEF 8 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

Cursussen seizoen 1996-1997In het seizoen 1996·1997 organiseert de Stichting Regionale Ge­schiedbeoefening Noord-Holland weer verschillende cursussen voor men­sen met belangstelling voor lokale en regionale geschiedenis. De cursuskostenzijn gelijk gebleven: 15 gulden per les. Belangstellenden kunnen het cursus­boekje aanvragen bij de Stichting. Tel. 023-5318436.

BeoefenaarsPaleografie

Rijksarchief Haarlem11.00 - 13.00 uurzaterdag 25 januari enzaterdag 1 februari 972 lessenf30,00

5 lessenflOO,OO

Kadasterlokatie:tijdstip:aanvang:

duur:kosten:

Tentoonstelling realiserenlokatie: Rijksarchief Haarlemtijdstip: 11.00 - 13.00 uuraanvang: zaterdag 8 en 15 mrt 97duur: 2 lessenkosten: f 30,00

Twee cursussen paleografie, gege­ven door de heer J. V.d. Linden, le­verden zoveel enthousiaste beoe­fenaars van deze "kunde" op, datbesloten is een werkgroep op terichten, die oude akten en manu­scripten, aanwezig in MuseumKennemerland, in hedendaags"handschrift" gaat transcriberen.Dat dat een hele klus gaat worden,kunt u zich misschien wel voorstel­len. Wij zouden dan ook graag zien,dat behalve de mensen, die zich alvoor deze werkgroep hebben op­gegeven, nog meer kenners van depaleografie zich bij hen zouden wil­len aansluiten.Bij interesse of voor informatie:E. ToepoeI. tel. no. 0251-228497.

duur:kosten:

HuizenonderzoekTijdens de cursus wordt aan de handvan een case-study van een buurtje inKoog aan de Zaan uitgelegd hoe mengegevens over eigenaren en bewonersvan huizen kan verzamelen in archief­stukken van het kadaster, de bevol­kingsregisters en belastingkohieren.lokatie: Gem. archief Zaanstadtijdstip: maand. 19.00-21.00uuraanvang: 24 februari 1997duur: 6 lessenkosten: f 90,00

Schrijven van een historisch artikelEen praktische cursus waarin het schrij­ven van een historisch artikel centraalstaat, met aandacht voor diverse aspec­ten van het schrijfproces: opbouwenleesbaarheid, maar ook taalgebruik,spelling en begrijpelijkheid. De deel­nemers zetten zelf de pen op het papieren krijgen aanwijzigingen bij hun tekst.lokatie: Rijksarchief Haarlemtijdstip: zat. 11.00 - 13.00 uuraanvang: 23 november 1996

Geschiedenis in beeldEen overzicht van de ontwikkeling vande kartografie en de prentkunst aan dehand van de bijzondere collectie vande Provinciale Atlas.lokatie: Rijksarchief Haarlemtijdstip: zat. 11.00 - 13.00 uuraanvang: 22-02-97 en 01-03-97duur: 2 lessenkosten: f 30,00

KerkgeschiedenisDeze cursus spitst zich toe op de 16een 17e eeuwse kerkgeschiedenis en be­staat uit een informatief en een prak­tisch gedeelte: een overzicht van ker­kelijke stromingen en kerkelijk-maat­schappelijke ontwikkelingen na de Re­formatie en de praktijk van kerk­historisch onderzoek in lokale bronnen.lokatie: Zaanstadtijdstip: maand. 19.00 - 21.00 uuraanvang: 7 oktober 1996duur: 5 lessenkosten: f 75,00

Onderzoek naar Bataafs-Franse tijdEen cursus die gericht is op deonderzoeksmogelijkheden en bruikbaarbronnenmateriaal betreffende deBataafs-Franse tijd (1795-1813), metaandacht voor gebeurtenissen in deherfst van het jaar 1799 rond de invalvan Engels-Russische troepen inNoord-Holland.lokatie: Heemskerktijdstip: dond. 19.30 - 21.30 uuraanvang: 31 oktober 1996duur: 4 lessenkosten: f 60,00

Hieronder een aantal cursussen, die uwbelangstelling zouden kunnen hebben:.

Heemskerk, april 1996.Piet Diemeer.

vervolg Jachtbedrijf in KennemerlandIn de tijd van ft Zegepralent Kenne­merland rond de 17e eeuw nam hetjachtbedrijf toe. Men stelde jacht­opzieners aan veelal afkomstig vanDuinmeyer families of geroutineerdestropers en er werden zelfs konijnen­waranden ingericht met geïmporteerdeen uitgeselecteerde dieren, die werdenbijgevoerd. Het doel was om tijdens dejachtpartijen zoveel mogelijk konijnenvoor de loop van het geweer te krijgen.Het meeste duinterrein in Heemskerk,Wijk aan Zee en Duin en Castricumwas in het bezit van de familie Deutzvan Assendelft en door vererving in deloop der eeuwen opgedeeld aan de na­zaten. o.a. de familie Boreel - Geversen Deutz die door onderlinge huwelij­ken met elkaar verwant waren.Eind 1800begin 1900 was een deel vanhet duinterrein in het bezit van JanHendrik Boelens van der Heer, zaken­man in Den Haag, 'n groot jachtlief­hebber met vele jachtopzieners indienst.De familie Boreel van Westerhout is delaatste van adel afkomstige grootgrond­bezitter en jachtliefhebber geweest, diehet jachtbedrijf heeft uitgeoefend.Vele jachtopzieners families hebbenhen gediend, o.a. de familie Van derKolk van Tusschenwijk, familieBenning van de Kaag. De laatstejachtopziener was Jaap Scheffers. Drij­vers waren veelal pachters van de lan­derijen van de familie Boreel. Zij wer­

den gevraagd doorde jachtopziener enwaren moreel welverplicht om aan dejachtpartijen deel tenemen. Meestal opzaterdag in het jacht­seizoen gingen ze erop uit om het wildbijeen te drijven. Zo­wel de jagers als de

Jhr. G.S. Bareel drijvers beleefdenveel plezier aan een dagje in de vrijenatuur.Na de jachtpartij werd onder het ge­

not vaneen borreltje (jachtbitter) in eenkamertje achteraf (niet bij de adellijkelieden) nagepraat over de jacht en debuit van die dag. Na een eenvoudigemaaltijd (een kop soep) en met een ko­nijn keerden zij weer naar huis terug.Maar bij de laatste drijfjacht was datiets extra's: dineren samen met enkeleleden van de familie Boreel bij de fa­milie Nijman in Heemskerk.

8Museum Kennemerland NIEUWSBRIEF 8 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland