Internationale waardering voor Exoskelet van Delftse studenten · 2020. 6. 10. · Het programma...

GEZONDHEIDSZORG

facil it ies, (medische) technologie en wetenschap in de zorgwww.fmtgezondheidszorg.nl

thuisgevoel in de zorg; hoe realiseer je dat?

prof. marcel levi: “de verwachtingen van technologie zijn te hoog gespannen”

ict in de zorg:Van vloek naar zegen?

Internationale waardering voor Exoskelet van Delftse

studenten

Diakonessenhuis Utrecht vernieuwt en vergroent

2018 |5

FMT GEZONDHEIDSZORG 3

Verhuizen naar een verpleeghuis is vaak een ingrijpende gebeurte-

nis. Het vraagt veel van het aanpassingsvermogen van (toekom-

stige) verpleeghuisbewoners en hun sociale omgeving. Zorgorga-

nisaties staan voor de moeilijke taak om ervoor te zorgen dat

verpleeghuisbewoners zich bij hen ondanks alles thuis voelen.

Om inzicht te krijgen in wat thuisgevoel inhoudt en hoe dat in verpleeg-

huizen gerealiseerd kan worden, heeft het Fontys Expertisecentrum Ge-

zondheidszorg en Technologie in 2017 de krachten gebundeld met Maas-

tricht University, EGM architecten en de vier zorgorganisaties Archipel

Zorggroep, BrabantZorg, Savant Zorg en Vitalis WoonZorg Groep. Over

dit onderzoek kon u eerder lezen in FMT Gezondheidszorg. Ook aan de

Technische Universiteit wordt veel onderzoek gedaan naar deze problema-

tiek en met name in hoeverre technologie daarbij ondersteunend kan zijn.

Programma van de workshoPHet programma voor de workshop van de FMT Academy ziet er onder

voorbehoud van eventuele wijzigingen als volgt uit:

Prof. Dr. Masi Mohammadi van de Technische Universiteit Eindhoven

gaat in op diverse praktijksituaties waarin technologie een bijdrage levert

of dit kan gaan doen om ouderen een prettig thuisgevoel te doen ervaren.

Drs. Ester Felix van Fontys Hogeschool gaat dieper op het onderzoek van

Fontys in en vertelt over de mogelijkheden die de hogeschool biedt om

van dit onderzoek uitgebreid kennis te nemen en deze kennis te vertalen

naar de dagelijkse praktijk.

Ir. Annemarie Eijkelenboom van EGM. Haar lezing gaat over de verschil-

lende studies die hebben aangetoond dat de architectuur en het ontwerp

van een verpleeghuis een diepgaande invloed kunnen hebben op het

thuisgevoel van ouderen in het verpleeghuis, naast psychologische en soci-

ale factoren. In haar inleiding zal Annemarie toelichten welke architectu-

rale factoren bijdragen aan een gevoel van thuis en hoe deze kunnen

worden geïmplementeerd in de ontwerprichtlijnen.

Wat betekent een thuisgevoel in de ouderenzorg?

En hoe realiseer je dat? Antwoorden op deze en

andere vragen krijgt u tijdens de workshop die FMT

Academy 13 december a.s. organiseert. De workshop

vindt plaats in samenwerking met o.a. de Technische

Universiteit Eindhoven, Fontys Hogeschool, Aedes –

Actiz kenniscentrum, EGM, GGZE en diverse andere

zorginstellingen.

Drs. Penny Senior van het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg

gaat in op het aspect levensloopbestendig bouwen en hoe dit in andere

landen is georganiseerd, dit in relatie tot het thema van de workshop.

Dr. Ing. Liselore Snaphaan van GGZE vertelt onder andere over de resul-

taten die onderzoek naar de toepassing van biodynamische verlichting

voor ouderen met dementie hebben opgeleverd (Lees ook elders in deze

uitgave over dit onderwerp).

De inleidingen van de workshop worden online gepubliceerd op de web-

site van FMT Gezondheidszorg. Er zal ook een redactioneel verslag van de

bijeenkomst worden gemaakt dat eveneens online wordt gepubliceerd,

alsmede in dit vakblad.

De workshop “Een thuisgevoel in de ouderenzorg; hoe realiseer je dat?”

wordt 13 december a.s. gehouden op de campus van Technische Universi-

teit in Eindhoven. De bijeenkomst start om 13.00 uur en eindigt om 18.00

uur.

Dagvoorzitter is ing. Peter Karsman MFM, voormalig directeur facilitair

bedrijf Ziekenhuis Amstelland en o.a. voormalig vice voorzitter van de

NVTG.

doelgroePenDe workshop is bedoeld voor o.a. facilitair managers, directies, bestuur-

ders, zorgprofessionals, architecten, adviseurs, producenten en leveran-

ciers en anderen die op een professionele wijze betrokken zijn bij het

realiseren van een woon- en leefomgeving in de ouderenzorg.

kostenKosten voor de workshop bedragen €195,- ex BTW.

Voor meer informatie of aanmelden: [email protected] of

06 533 10 657.

Schrijf u in voor de workshop “Thuisgevoel in de ouderenzorg; hoe realiseer je dat?”

Door: de redactie

de eersteindruk

FMT GEZONDHEIDSZORG4 FMT GEZONDHEIDSZORG4

In DEZE UITGAvE

6‘Leidraad thuisgevoel moet onderdeel zijn van PvE verpleeghuizen’ 14 Diakonessenhuis Utrecht

vernieuwt en vergroent

kwaliteit

6 ‘Leidraad thuisgevoel moet onderdeel zijn van PvE verpleeghuizen’.

12 Onderzoek Innovate Dementia naar effecten biodynamisch licht.

22 Optimaliseren van de toekomst bestendigheid van kleine

kernen in relatie tot zorgfaciliteiten.

veiligheid

19 Nederlandse vertaling Pijpleidingsystemen voor medische gassen.

20 Tools van Dräger waarborgen kwaliteit medische gasdistributie

installatie.

30 Besmetting van drinkwaterinstallatie in ziekenhuis: van bemonstering tot oplossing.

33 Bifipro® ultieme oplossing voor behandeling van drink en koelwater.

34 Legionellapreventie in control?

37 Nieuwe richtlijn in de maak voor ontwerp en bouw van Centrale Sterilisatie Afdelingen.

technologie

28 Prof. Marcel Levi, CEO University College London Hospitals: “De verwachtingen van technologie zijn

te hoog gespannen.

38 Nieuwe epilepsiemelder herkent overgrote deel van ernstige nachtelijke aanvallen.

40 Nederlands exoskelet wint internationale Cybathlon.

41 ‘Glowinthedark’papier als snelle test voor infectieziekten.

43 Mixed reality met Hololens als navigatiesysteem bij hersenoperaties.

45 3D-fotografie brengt hand betrouwbaar in beeld.

ict

26 ICT in de zorg; van vloek naar zegen?

8 Thuisgevoel op een afdeling psychiatrie.

14 Diakonessenhuis Utrecht vernieuwt en vergroent.

16 Gasloze BENGnieuwbouw voor Het Zonnehuis in Doorn.

36 Start bouw Reinier Haga Orthopedisch Centrum.

huisvesting

Innovaties, kwaliteit en veiligheid

In dit voorwoord verwacht u uiteraard dat ik het zal hebben over het faillissement van de ziekenhuizen in Lelystad en Amsterdam. Ik heb echter besloten om dat achterwege te la-ten. Er is al zoveel over gezegd en geschreven dat ik mijn beurt hiervoor voorbij laat gaan.

Wel wil ik het hebben over de prachtige innovaties die in deze uitgave van FMT Gezondheidszorg aan de orde komen. Zoals de 3D fotografie voor handen, de Hololens en de App die Bravis ontwikkelde voor medische protocollen. Ontwikkelingen die allemaal inspelen op het verder verbeteren van de kwaliteit en veiligheid van de zorg. Onderwer-pen die in FMT Gezondheidszorg uiteraard altijd van het grootste belang zijn. Daarom in deze uitgave een aantal artikelen over veilig-heid in relatie tot medische gassen, alsook aandacht voor waterveiligheid. Legionellapre-ventie bijvoorbeeld blijft een onderwerp dat voortdurend terugkeert op de agenda. Ook in FMT Gezondheidszorg.

Kwaliteit is uiteraard een onderwerp dat ook in de ouderenzorg van het grootste belang is. Zo publiceren we over een Nederlands/Duits onderzoek over de toekomstbestendigheid van kleine kernen voor kwetsbare ouderen in relatie tot zorgbehoeften. Daarnaast leest u in een interview met Annemarie Eijkelenboom van EGM over het creëren van een thuisge-voel in de ouderenzorg. Dit is ook het thema van de workshop die FMT 13 december organiseert. U kunt zich daarvoor inschrijven via onze website.

Ik wens u veel leesplezier met deze editie.

Cor van LitsenburgHoofdredacteur FMT Gezondheidszorg

editorial


TDVTDV

onze partners

34 legionellapreventie in control?

diversen

25 Nieuw aanbod “futureproof” patiëntenmaaltijden in Reinier de Graaf.

42 Column: sociale robots in de zorg: realiteit of luchtfietserij?

46 Najaarscollege NVTG onderstreept het belang van verduurzamen van energie door zorginstellingen

47 Bedrijvenindex.

50 Colofon, advertentieindex.

44 Zakkaartjes App voor verpleegkundigen Bravis ziekenhuis.

44 Met één hand zelfstandig eten dankzij de Theomatik.

innovaties

kwaliteit

FMT GEZONDHEIDSZORG6

druk en allerlei gezondheidsklachten. Zo is de

plattegrond van een gebouw bijvoorbeeld verwe-

ven met het gevoel van privacy van mensen. Veel

mensen bij elkaar, te weinig privacy of te weinig

controle hierover kan negatieve stress geven, ook

wel crowding stress genoemd, dit speelt bij het

ontwerpen van verpleeghuizen een rol.”

Zes aandachtsPuntenEGM architecten houdt zich al jaren bezig met

deze relatie tussen gebouwfunctie en gezond-

heid. Zo volgde Eijkelenboom met succes de

zogeheten Evidence-Based Design Accreditation

& Certification (EDAC)-opleiding aan het Ame-

rikaanse Center of Health Design. Vandaar ook

dat EGM werd uitgenodigd door het Fontys

Expertisecentrum Gezondheidszorg en Techno-

logie om samen met Maastricht University en de

zorgorganisaties Archipel Zorggroep, Brabant-

Zorg, Savant Zorg en Vitalis WoonZorg Groep

onderzoek te doen naar de factoren die het

thuisgevoel in verpleeghuizen bepalen en hoe

zorginstellingen zo’n thuisgevoel kunnen creë-

ren.

Ten aanzien van bepalende ruimtelijke factoren

voor het thuisgevoel, kwamen zes aandachtspun-

ten naar voren. Dit betrof de privéruimte, ge-

Verhuizen naar een verpleeghuis is een

ingrijpende stap voor ouderen en hun

sociale omgeving. Uit onderzoek blijkt

steeds opnieuw dat het gebouw waar mensen

verblijven effect heeft op hun gezondheid, wel-

zijn en thuisgevoel. “Omgevingsprikkels zoals

licht, geluid, geur doen iets met mensen – posi-

tief of negatief. En met wat je als architect ont-

werpt, heb je daar invloed op”, aldus AnneMarie

Eijkelenboom, architect en onderzoeker bij EGM

architecten in Dordrecht.

Eijkelenboom, zelf PhD-kandidaat aan de TU

Delft met haar onderzoek naar het effect van

ruimtelijke factoren op de fysieke en mentale

gezondheid van ziekenhuismedewerkers, baseert

zich op verschillende studies die laten zien dat

architectuur en het ontwerp van een verpleeg-

huis – naast psychologische en sociale factoren

– een vergaande invloed kunnen hebben op het

thuisgevoel. “Denk aan stress, verhoogde werk-

‘Leidraad thuisgevoel moet onder-

deel zijn van PvE verpleeghuizen’

Op 13 december a.s. organiseert

de FMT Gezondheidszorg een work-

shop over het thuisgevoel in de

ouderenzorg. Eén van de sprekers

is AnneMarie Eijkelenboom van

EGM architecten. Wilma Schreiber

interviewde haar over dit thema.

een buitenruimte met groen is een van de factoren die het thuisgevoel bevordert. Foto: rob van esch

Door: Wilma Schreiber

‘LEIDrAAD THUISGEvOEL MOET ONDERDEEL ZIjN vaN PvE vERPLEEGHUIZEN’

annemarie eijkelenboom.


gedeelde ruimte te komen”, aldus Eijkelenboom.

In de buitenruimte is een kas geplaatst voor het

verbouwen van groenten en fruit. Waar mogelijk

worden bewoners betrokken bij de oogst of

verwerking van producten, bijvoorbeeld het

bakken van een appeltaart. “Het ziet er fantas-

tisch uit en tilt het gebouw naar een hoger zorg-

niveau.”

Een tweede project waar EGM bij betrokken was,

betrof het verpleeghuis Vonderhof van Vitalis

dat beschikt over psychogeriatrische en somati-

sche afdelingen. “Hier hebben wij een advies

uitgebracht over de uitstraling van de kamers.

Bewoners konden kiezen uit een aantal kleuren

voor de wanden en vloerbedekking en deze laten

aansluiten bij hun persoonlijke smaak en eigen-

dommen. Tegelijkertijd bewaakten we de aanblik

van het verpleeghuis als geheel”, zegt Eijkelen-

boom, die het raamwerk met factoren ook ge-

bruikt in het overleg met opdrachtgevers. “Het is

een makkelijke manier om de taal van zorgaan-

bieders te spreken. Zij denken immers altijd in

termen van goede zorg voor patiënten, een pret-

tige werkomgeving voor het personeel en uiter-

aard een kloppende businesscase. Niemand wil

zijn ouders naar een institutioneel gebouw bren-

gen. Zo’n raamwerk helpt om een thuis voor de

bewoners te maken en juist ook om bij schijn-

baar strijdige belangen de opdrachtgever passen-

de ontwerpvoorstellen te bieden.”

Integrale benaderIngMet dit raamwerk hopen de onderzoekers archi-

tecten en interieurontwerpers een adequate

leidraad aan te reiken voor het creëren van een

thuisgevoel in verpleeghuizen. “Op veel plekken

is het thuisgevoel al aanwezig. Maar leuke stoe-

len en tafels helpen niet als de kou het gebouw

binnengiert. Oplossingen komen dan ook beter

tot hun recht bij een integrale benadering, ook

als de financiële middelen ontbreken om alles in

één keer aan te pakken”, aldus Eijkelenboom.

“Het zou daarom goed zijn dit raamwerk op te

nemen in het programma van eisen van ver-

pleeghuizen. En wellicht zijn de bevindingen ook

bruikbaar in de langdurige zorg en op

wijkniveau.”

Voor meer informatie over de workshop ‘Een

thuisgevoel in de ouderenzorg; hoe realiseer je

dat?’ zie elders in dit blad of ga naar onze web-

site: www.fmtgezondheidszorg.nl. Inschrijven

kan ook via de website. <

zorgproces en gebouw op elkaar af te stemmen.

“Zo hebben we bijvoorbeeld voor BrabantZorg

een ontwerp gemaakt voor een bestaand ver-

pleeghuis in Schaijk. De zorg was daar goed

geregeld, maar het gebouw paste niet langer bij

hun ambitie. De vraag was met name of de

privéruimten nog goed genoeg waren”, vertelt

Eijkelenboom. “In ons ontwerp krijgt iedereen

een grotere eigen slaapkamer. Daarnaast bevindt

het sanitair zich niet langer op de gang maar op

de kamers. Dit is een eerste stap, want Brabant-

Zorg wil het gebouw nog verder verbeteren.”

Een andere ingreep is het aanbrengen van extra

gangen voor maximale bewegingsruimte in het

gebouw. “Dit zorgt ook voor meer privacy om-

dat mensen niet langer door slaapgedeelten

hoeven te lopen om van de ene naar de andere

deelde ruimten, mogelijkheid om persoonlijke

eigendommen mee te nemen, technologie, uit-

straling en buitenruimte c.q. locatie in het ge-

heel. Voor elk van deze aspecten omschreven de

onderzoekers welk thuisgevoel erbij hoorde,

welke uitdagingen bestonden om dit te creëren

plus een mogelijke ontwerpoplossing. “Zo is de

privéruimte bedoeld om zich te hechten aan een

plek, met behoefte aan privacy, waar je op jezelf

kunt zijn en privégesprekken kunt voeren. Van-

zelf opengaande deuren staan dan een thuisge-

voel in de weg. Het ontwerp kan dit juist creëren

door een grote kamer met een aparte slaapkamer

en een eigen, makkelijk toegankelijke sanitaire

ruimte.”

PraktIsche toePassIngDit raamwerk past EGM toe in opdrachten om

ook de uitstraling van het verpleeghuis draagt bij aan het thuisgevoel. Foto: matthijs borghgraef

een aparte slaapruimte en plaats voor persoonlijke eigendommen zijn belangrijk voor het thuisgevoel.

huisvesting


THUISGEvOEL OP EEN aFDELING PSycHIaTRIE

Door: Irma Timmerman, Deerns

Fotografie: Matthijs Borghgraef

In 2017 ontving het radboudumc afdeling Psychiatrie voor zijn kliniek de

Highly Commended Award in de categorie Mental Health Design. Deze prijs is

een erkenning voor buitengewone projecten binnen de geestelijke gezond-

heidszorg, die door middel van een innovatief ontwerp een balans hebben

gevonden tussen de behoefte van de patiënt voor een humane en prettige

leefomgeving, en de eisen die gesteld worden aan bescherming, veiligheid en

toezicht van zowel patiënt als zorgprofessional.


THUISGEvOEL OP EEN aFDELING PSycHIaTRIE

In dit artikel wordt duidelijk hoe de ambities

van het Radboudumc om een aangenaam

leefklimaat en een healing environment te

realiseren zijn verwezenlijkt: nauwe samenwer-

king tussen alle betrokken partijen en niet in de

laatste plaats door de gebruikers nauw bij alle

ontwikkelingen te betrekken.

Radboudumc gaf de volgende briefing met

voorbeelden aan alle partijen voor de renovatie

van het pand: rust, prikkelarm, natuurlijk/hea-

ling environment, puur, fris, helder en concreet.

Op basis van het ontwerp van EGM Architecten

is deze briefing door Suzan Holtz vertaald in het

interieurontwerp en door Deerns in het installa-

tieontwerp. Het uitgangspunt voor het interieur-

ontwerp is dat patiënten die in contact willen

zijn met anderen daarvoor alle ruimte hebben en

zij die dat minder hebben zich kunnen terug-

trekken. Een ander belangrijk uitgangspunt is

autonomie. Bij het interieurontwerp is dan ook

uitgegaan van de wellness-gedachte. Meer de

hotelwereld als uitgangspunt dan de zorgwereld.

structuur van het gebouwKenmerkend voor het gebouw was de midden-

beuk met een bogenstructuur. In deze midden-

beuk zijn centrale functies ondergebracht, zoals

gemeenschappelijke eetkamers, de receptie en de

patio. Mensen die zich psychisch niet prettig

voelen willen zich graag geborgen voelen. De

bogenstructuur zorgt ervoor dat wanneer men

in de middenbeuk loopt veel licht heeft en zodra

men gaat zitten zich geborgen voelt door de

bogenstructuur. Om de middenbeuk, liggen vier

blokken, waarin verschillende functies zijn on-

dergebracht, zoals keukens, werkruimtes, behan-

delkamers en opslagruimtes. In de buitenste ring

liggen de 27 eenpersoonspatiëntenkamers, alle

voorzien van sanitair. Alle kamers hebben dezelf-

de uitstraling. Er is echter een niet zichtbaar

groot verschil: het ene deel van het gebouw is

geslotener dan het andere, omdat patiënten

verschillend zijn. Door de keuze voor glazen

deuren is het verschil in beleving tussen het open

en gesloten deel minimaal. Daarbij komt dat

patiënten die in het open deel verblijven meer

autonomie hebben; zij kunnen bijvoorbeeld zelf

hun deuren afsluiten en openen. Bewust is

hierbij gekozen voor het hotelsysteem: openen

en sluiten van deuren met pasjes. Sleutels kan

men verliezen en zouden door een vreemde

gevonden kunnen worden, waardoor een gevoel

van onveiligheid kan ontstaan in de eigen kamer.

Door te werken met pasjes, die na eventueel

verlies geblokkeerd kunnen worden, ervaart men

het gevoel van onveiligheid niet of minder.

lIcht en verlIchtIngLicht is een bepalende factor voor het welbevin-

den van mensen en dus ook voor de patiënten

van de kliniek. Om die reden is er in het ontwerp

gezorgd voor licht en zicht op elke plek in het

gebouw. Door de lichtstraat rondom de midden-

beuk, valt in het hart van het gebouw veel licht

naar binnen. In de verschillende verblijfsruimten

is, naast algemene verlichting, ook sfeerverlich-

ting aangebracht. De armaturen zijn erg robuust,

zodat ze geen schade kunnen toebrengen. Zo zijn

in de zitkamer bijvoorbeeld de armaturen in het

stucwerk ‘meegestuct’. In de eetruimtes hangen

boven de tafels, net als thuis, wel losse armatu-

ren. In de praktijk is gebleken dat het nabootsten

van een huiselijke sfeer positieve invloed heeft

op de gemoedstoestand. Dat er in zeldzame

gevallen een armatuur sneuvelt, weegt niet op

tegen de voordelen die dit type verlichting geeft.

Vanuit de receptie kan de sfeer van verlichting in

Mensen die zich psychisch niet prettig voelen willen zich graag

geborgen voelen

huisvesting


de algemene ruimtes ook worden bepaald. Over-

dag is dit licht helder en naarmate de dag vordert

wordt het licht steeds zachter. In de individuele

kamers is nachtverlichting en bureauverlichting

aangebracht; extra verlichting naast de Tl-ver-

lichting. Mensen kunnen continu schakelen van

helder licht naar minieme verlichting, afhanke-

lijk van de gemoedstoestand. In eerste instantie

werd gedacht dat deze verschillende verlichtings-

typen duur zouden zijn. In de praktijk blijkt het

positieve effect dat de verlichting heeft op de

patiënten zo groot is, dat men de extra kosten er

graag voor over heeft.

klImaat In het gebouwEen andere belangrijke factor voor een aangena-

me verblijfsomgeving is het klimaat. Om de

thermische schil te beheersen en te voorkomen

dat het gebouw te wam wordt is op het dak een

dikke isolatielaag aangebracht. In het bestaande

gebouw was weinig ventilatie. Boven het plafond

was geen ruimte voor luchtkanalen; daarom zijn

deze in de kelder aangebracht. Van daaruit wordt

lucht in de ruimtes geblazen. Om een stabiel

klimaat te realiseren is ervoor gekozen alle ruim-

tes te voorzien van vloerverwarming en –koe-

ling. Deze manier van verwarmen en koelen

zorgt er ook voor dat er geen elementen in ruim-

tes hoeven worden geplaatst waaraan men zich

kan bezeren.

wellness-achtIge aFwerkIng en InrIchtIngAls je je al niet prettig voelt, wat bij patiënten

van de afdeling psychiatrie het geval is, wil je niet

De kliniek heeft 27 eenpersoonskamers met eigen sanitair en een extra logeer-bed, (4 in het gesloten deel, 9 in het halfopen deel en 14 in het open deel), drie woon- en eetruimten, een centrale ontvangstruimte en flexibele werkruim-ten voor het personeel. Ook is er een familiekamer, een speciale moeder en baby-kamer en een centrale ontvangst-ruimte. De kliniek psychiatrie van het Radboudumc is de eerste kliniek in Nederland die psychiatrische en medi-sche zorg combineert; er zijn 8 kamers met een zuurstofvoorziening en ook een isolatiekamer maakt deel uit van de kliniek. Verder voorziet het gebouw in 24 flexplekken/werkplekken, ontvangst/receptie, spreekkamers, onderzoekbe-handelkamers, opslag, medicijnruimte, toiletten, zitkamers, eetkamers een patio en familieruimtes.

in een ijskoude klinische omgeving zijn, maar in

een zachte omgeving die weldadig aandoet. Voor

de afwerking van wanden en vloeren is waar

mogelijk gebruik gemaakt van natuurlijke mate-

rialen. Daar waar mogelijk zijn de vloeren afge-

werkt met hout of een combinatie van kunststof

met hout vanwege de hygiëne: alles moet immers

goed schoon te maken zijn. Voor de wanden van

de vier ‘blokken’ grenzend aan middenbeuk is

gebruikgemaakt van steenstrips: hard materiaal

met een vertrouwde, warme uitstraling. Als men-

sen uit hun eigen kamer komen zien ze de blok-

ken met steen, komen ze verder, dan zien ze de

bogenstructuur met algemene ruimtes. Dit soort

elementen geven herkenbaarheid. Ook bij de

keuze van het meubilair is rekening gehouden

met het ziektebeeld. Zo zijn de tafels van hout.

Voor het overige meubilair is gekozen voor

kunststof materialen omdat deze goed te reini-

gen moeten zijn. Voelt men zich heel goed dan

worden de banken gebruikt die in de zitkamers

staan. Voelt iemand zich minder goed dan zijn er

ook stoelen: half open half gesloten, zodat je je

toch veilig en geborgen kunt voelen. Als je heel

erg goed in je vel zit zul je meer in de open delen

zitten en daar je familie ook ontvangen; zit je

minder lekker in je vel dan ga je meer achter de

deur (van glas).


Adviseurs

Opdrachtgever: RadboudumcProjectmanagement: Projectbureau Bouw-zaken RadboudumcProjectleiding: 2DoubleYou Veenendaal Architect: EGM architecten, DordrechtInterieurontwerp: Suzanne Holtz Studio, Laren;Installatieadviseur: Deerns Constructeur: Aronsohn, Rotterdam; Bouwfysica: Peutz, Mook;Quickscan en aanbevelingen Evidence-Based Design: Oazis, Gouda; Tuinontwerp: Copijn tuinen landschaps-architecten, Utrecht.

U kunt bij de dagelijkse wasverzorging veel geld besparen ten opzichte van uitbesteding aan een commerciëlewasserij. Met een individuele kostprijsvergelijking laten we u zien hoe groot het besparingspotentieel is.• Minder slijtage van het wasgoed• Geen verlies en/of zoekraken van wasgoed• BTW-voordeel over personele kosten (voor instellingen)

Miele Professional. Immer Besser.

Voor meer informatie of aanvraag: Telefoon: (0347) 37 88 84 | www.miele.nl/professional Lees hoe andere zorginstellingen hun textielverzorging organiseren: ga naar www.inspiredbyprofessionals.nl

Waskosten te hoog? Houd de persoonsgebonden was in huis!

Vraag een

gratis kostprijs-

vergelijking

aan!

18-0377_FZ_Anzeige_197x128_nl_NL.indd 1 26.03.18 09:27

autonomIeAlle kamers (zowel gesloten als open) zijn op

dezelfde manier ingericht, als een hotelkamer.

Houtlook vloeren en zachte afwerking. En alle

kamers hebben een rooming in: de mogelijkheid

om een familielid te laten overnachten. Ook heb-

ben alle kamers eigen sanitaire voorzieningen,

wat de autonomie versterkt. Op deze manier

houdt de patiënt zo veel mogelijk autonomie en

wordt eigenlijk behandeld als gast.

Alle patiënten hebben uitzicht op en toegang tot

de tuin die het pand omringt. Als je in het vrije

deel woont, heb je de vrijheid om de omliggende

tuin in te lopen. Uit onderzoek is gebleken dat

de groene omgeving ook bijdraagt aan een hea-

ling environment.

Uniek in Nederland is het feit dat patiënten ook

in de kliniek kunnen blijven als er sprake is van

fysieke klachten. Ook dit geeft rust. Men kan in

de eigen omgeving blijven wanneer men ziek is.

Zo is er voor zeer besmettelijke ziekten een

isolatiekamer, die ervoor zorgt dat ziektekiemen

of virussen zich niet door een gebouw versprei-

den. Verder zijn er kamers die zijn ingericht met

een zuurstofvoorziening. Patiënten van de kli-

niek kunnen op deze manier genezen in hun

‘eigen, vertrouwde’ omgeving.

communIcatIeAlle communicatiesystemen zijn gecombineerd

in een toestel voor de zorgprofessionals. Via één

apparaat kunnen ze communiceren met de

omgeving; verpleegoproepen, medische alarmen,

persoonsbeveiliging et cetera worden gecommu-

niceerd via één persoonlijke handset. Ook is het

mogelijk een spreekverbinding met een patiënt

tot stand te brengen.

healIng envIronment: bInnen en buIten In het ontwerp speelde het creëren van een hea-

ling environment een grote rol. Het resultaat

is een kliniek waar veel gebruik is gemaakt van

natuurlijke materialen, rustige kleuren en waar

veel (dag)licht toetreedt tot de verschillende

ruimtes. Omdat de tuinen die het gebouw

omringen ook bijdragen aan de leefomgeving

van de cliënten is ervoor gekozen deze tuinen

volgens het Healing Environment principe te

ontwerpen. De vraag hier was: hoe kunnen de

buitenruimten worden ontworpen en aangelegd

volgens de beginselen van Healing Environment?

Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten heeft in

samenwerking met partner SHFT het ontwerp-

traject vormgegeven. <

kwaliteit


Ellen van Lieshout, klinisch psycholoog en in-

middels als promovendus aan de universiteit

Tilburg bezig met een vervolgonderzoek naar de

invloed van biodynamische verlichting op men-

sen met dementie in thuissituaties.

PosItIeve bIjdrageHet recente onderzoek van Van Lieshout binnen

het project Innovate Dementia op een gesloten

psychiatrische afdeling voor mensen met de-

mentie richtte zich op de invloed van biodyna-

misch licht op de neuropsychiatrische sympto-

men. Het onderzoek, met producten van

Sparckel, moest inzicht geven in de mogelijkheid

of biodynamische verlichting een positieve bij-

drage kan leveren op het slaap-waak ritme. De

onderzoeksvraag was of het gebruik van biody-

namisch licht een vermindering geeft in de

frequentie van nachtelijk dwalen en dutjes doen

overdag bij opgenomen cliënten met dementie.

Het onderzoek vond plaats bij cliënten met

De biologische klok van mensen met

dementie is vaak in disbalans. Een

manier om daar iets aan te doen is het

aanbrengen van biodynamische verlichting.

Biodynamisch licht zorgt ervoor dat de werking

van onze biologische klok wordt gestimuleerd.

Dit effect ontstaat omdat bij biodynamisch licht

sprake is van verschillende lichtintensiteitsveran-

deringen, samen met een wisselend variërende

kleurtemperatuur en lichtspectrum. Overdag

wordt met dit licht de zon gesimuleerd en wordt

het slaaphormoon melatonine onderdrukt. Er is

dan sprake van intens activerend blauwig licht. ’s

Avonds zorgt biodynamisch licht voor warm wit

licht dat de slaap stimuleert. Vanuit de onder-

zoekslijn EBMI (Evidence Based Management en

Innovatie van de zorg) van de GGzE in Eindho-

ven is met het project Innovate Dementia geëx-

perimenteerd met biodynamische verlichting in

een klinische setting. Een van de wetenschappers

die bij dit onderzoek was betrokken was drs.

“Een thuisgevoel in de ouderen-

zorg, hoe realiseer je dat?”; dat is

het thema van de workshop die FMT

Gezondheidszorg 13 december a.s.

organiseert. Een onderwerp dat tij-

dens de workshop aan de orde komt

is de invloed van licht op thuis-

gevoel. Specifiek wordt ingegaan

op de invloed van biodynamische

verlichting op het prettig, veilig

en comfortabel wonen van mensen

met dementie. Dit gebeurt vanuit de

ervaringen van het project Inno-

vate Dementia.

DEMEnTErEnDEn SLAPEn bETEr, DWALEn MInDEr EN ONTREMD GEDRaG NEEMT aF

Door: Cor van Litsenburg

Onderzoek Innovate Dementia naar effecten biodynamisch licht:

drs. ellen van lieshout rechts met een cliënt. ‘In het algemeen durf ik te stellen dat de aandacht voor licht in de verpleeghuiszorg beter kan.’


ren van licht veroorzaakt bij mensen met de-

mentie dat hun situatie nog harder achteruitgaat

met voor de verzorging en verpleging alle gevol-

gen van dien. Gewoon de gordijnen open scheelt

al heel veel. Ik heb verpleeghuizen gezien waar

op de afdelingen slechts 50 lux aan licht gemeten

werd. Om normaal te kunnen functioneren heb

je circa 200 lux nodig. 500 lux is nodig om te

kunnen puzzelen, aardappels te schillen en der-

gelijke. Om de biologische klok te stimuleren,

gaat men er in de meeste wetenschappelijke

onderzoeken vanuit dat je minimaal 1000 lux

nodig hebt.’

wInnenOp het gebied van licht ziet Van Lieshout ont-

wikkelingen in de markt die haar positief stem-

men. Ze noemt in dit kader Ikea die lampen met

een hoge lichtintensiteit in het assortiment heeft.

De kleurentemperatuur bij Ikea Tradfri is nog te

laag om aan de eisen van biodynamisch licht te

voldoen. Om de biologische klok te stimuleren is

voldoende blauw licht nodig dat minimaal een

kleurentemperatuur heeft van 4500Kelvin. Een

ander voorbeeld dat ze aanhaalt is Hue van

Philips. Van Lieshout: ‘Deze voorbeelden geven

aan dat er het nodige gebeurt. Vanuit Innovate

Dementia werken we nauw samen met Techni-

sche Universiteit in Eindhoven. We kunnen

constateren dat er bij studenten veel belangstel-

ling bestaat voor het toepassen van technologie

in de praktijk van de zorg. Dat geldt evenwel nog

lang niet voor de ouderenzorg zelf. In het alge-

meen durf ik te stellen dat de aandacht voor licht

in de verpleeghuiszorg beter kan. Daar is nog het

nodige te winnen.’ <

langer thuis kunnen laten wonen van mensen

met dementie’, aldus van Lieshout die in haar

vervolgstudie, die ook vanuit Innovate Dementia

plaatsvindt, 40 mensen met dementie wil betrek-

ken die thuis wonen samen met hun partner of

mantelzorger.

geZellIg‘Op dit moment kennen we in Nederland

270.000 dementerenden. Zolang mensen met

een beginstadium van dementie nog thuis wo-

nen ligt een belangrijke zorgtaak bij de mantel-

zorgers. 54% procent van de mantelzorgers geeft

aan deze taak als zwaar te ervaren, 1 op de 6 van

hen ervaart de zorgtaak als overbelastend. Alles

wat je kunt doen om deze situatie te verbeteren,

moet je dus aanpakken. Aan de randvoorwaar-

den in de leef- en woonomstandigheden van

dementerenden kan veel worden verbeterd. Als

het om licht gaat hoeft dat helemaal niet zo

ingewikkeld te zijn. Ouderen vinden het vaak

gezellig als het wat donkerder is, daarom doen ze

dan de gordijnen dicht. Maar juist het verminde-

dementie op een psychogeriatrische afdeling. De

onderzoeksresultaten laten zien dat biodyna-

misch licht op mensen met dementie in een

klinische setting een positieve invloed heeft en

dat de problematiek vermindert. Het gemiddelde

aantal keren dwalen en dutjes doen overdag nam

met de helft af. Ook de duur dat mensen met

dementie ‘s nachts in bed lagen nam significant

toe. Het onderzoek maakte eveneens duidelijk

dat het ontremde gedrag van de cliënten vermin-

derde na een periode van blootstelling aan bio-

dynamisch licht.

thuIssItuatIeHet vervolgonderzoek dat van Ellen van Lies-

hout recent is gestart richt zich op de effecten

van biodynamisch licht in de thuissituatie van

mensen met dementie en hun mantelzorgers. ‘Ik

ben geen onderzoeker in hart en nieren’, zegt Van

Lieshout. ‘De uitkomsten van het onderzoek dat

ik in het kader van mijn studie tot klinisch psy-

choloog voor Innovate Dementia deed, waren

echter dermate belangrijk dat ik het als mijn

missie beschouw om er meer mee te doen. Van-

daar dat ik met een promotieonderzoek ben

gestart aan de Universiteit Tilburg. Met dit ver-

volgonderzoek wil ik bereiken dat er meer in-

zicht ontstaat in het effect van licht op slaap,

stemming, agitatie en onrust bij thuiswonende

mensen met dementie. Er komen steeds meer

mensen met dementie. 80% van de mensen met

dementie heeft last van neuropsychiatrische

symptomen. In 46% van de situaties geven man-

telzorgers aan dat dit de reden is voor uithuis-

plaatsing. Ik hoop dat de resultaten van mijn

vervolgonderzoek ertoe leiden dat we straks een

advies kunnen geven waarmee mensen in staat

zijn een lichtpakket van een paar honderd euro

aan te schaffen.

Nu zien we regelmatig dat in een verpleeghuis

biodynamische verlichting in plafonds wordt

aangebracht en dat dit serieuze investeringen

vergt. Dat is ook het probleem met het realiseren

van biodynamisch licht in een eigen woonsitu-

atie. De hoge kosten zijn vaak een reden om niet

met biodynamische verlichting aan de gang te

gaan, daarnaast is er sprake van onbekendheid

met deze materie. In mijn promotie-onderzoek

richt ik mij op betaalbare oplossingen. Bijvoor-

beeld staande lampen of bureaulampen waar je

gewoon een ledlamp in draait die voor biodyna-

misch licht zorgt. Ik hoop dat de resultaten van

het onderzoek een bijdrage leveren aan het

verbeteren van de kwaliteit van leven en het

met het vervolgonderzoek wil ellen van lieshout bereiken dat er meer inzicht ontstaat in het effect van licht op slaap, stemming, agitatie en onrust bij thuiswonende mensen met dementie.

Innovate dementiaInnovate Dementia is gericht op het ontwikkelen, implementeren, maar ook het promoten van zorgoplossingen in samenwerking met professionele zorgverleners, mantelzorgers en demen-terenden zelf. Biodynamisch licht is daar een onderdeel van. Voor het vervolg-onderzoek werkt Innovate Dementia samen met o.a. TUe, LIFX, McRoberts, en de Brabantse Proeftuin Dementie.

huisvesting


Heintzbergen, manager bouw Diakonessenhuis.

Het bouwbureau bevindt zich op een oude IC,

midden in het ziekenhuis. “We zien de mensen

waar we het voor doen en zijn zelf ook toeganke-

lijk voor medewerkers.”

Bij de nieuwbouw wordt het poligebouw op-

nieuw vormgegeven qua structuur. “Om te kij-

ken hoe zo’n poli precies werkt en het zorgpro-

ces te optimaliseren, hebben we PvE-sessies

gehouden met artsen, verpleegkundigen en het

management om samen te kijken hoe we stap-

pen kunnen zetten. Dat vergt visie op de zorg, op

de processen, over de volle breedte. Dus betrek-

ken we daar ook ICT en het Facilitair Bedrijf bij.”

De visie dient als leidraad voor de ontwikkeling

van het Diakonessenhuis in de komende twintig

jaar. De patiënt blijft daarbij centraal staan,

getuige ook de slogan van het ziekenhuis: Diako-

nessenhuis Dichtbij.

uP-to-date aPParatuurHet bestaande beddenhuis wordt eveneens voor

80 procent verbouwd, waarbij patiënten de regie

krijgen over hun eigen kamer. Zo kunnen zij

onder andere zelf het klimaat regelen. Verder

komt er een nieuw vrouw-kindcentrum, een

nieuwe hartcatheterisatiekamer, hartbewaking

en eersteharthulp. “Het hele cardiologische deel

In februari dit jaar verstrekten Rabobank en

BNG Bank een financiering van 75 miljoen

euro aan het Diakonessenhuis. Zelf inves-

teert het ziekenhuis nog eens ruim 100 miljoen

aan eigen middelen om de komende vier jaar

met name de vestiging Utrecht, maar ook die in

Zeist, te renoveren en nieuwbouw te plegen. “We

gaan circa 75 procent van het ziekenhuis verbou-

wen en de nieuwe look & feel ook implemente-

ren op onze locatie in Zeist”, vertelt Jeroen

Het bijna 175 jaar oude stadszie-

kenhuis in de Domstad ondergaat de

komende vier jaar een ingrijpende

metamorfose. Een nieuwe hoofd-

structuur moet zorgen voor een

efficiëntere indeling, meer helder-

heid en een verbeterd zorgproces.

De bouwprojecten volgen elkaar

snel op, het tijdschema is strak.

“Er gebeurt ontzettend veel

tegelijkertijd. Gaandeweg komt er

steeds meer mooi Diakonessenhuis

naar boven.”

diakonessenhuis verbindingsgang noord.

Door: Wilma Schreiber

DIAkOnESSEnHUIS UTrECHT vERNIEUwT EN vERGROENT

de hele nieuwbouw en renovatie is een ‘bijzon-der ingewikkelde schuifpuzzel’, aldus manager bouw jeroen heintzbergen.


architect. Zij zien ons ziekenhuis niet als een

aantal vlekken, maar als een integraal gebouw.

Ze weten hoe complexe gebouwen in elkaar

zitten en hebben ook een dag op de poli mee

gelopen om het ontwerp in dienst van de afde-

ling te laten werken.

Hetzelfde geldt voor Sweegers en de Bruijn, die

ons adviseert op het gebied van installaties. Ook

zij zijn in staat de installaties integraal te bekij-

ken en ervoor te zorgen dat het gebouw als ge-

heel goed gaat werken.”

De nieuwbouw vindt plaats binnen de grenzen

van de huidige buitenmuren. “Het huidige zie-

kenhuis is eigenlijk te groot en inefficiënt. In de

nieuwe situatie is het bouwvolume kleiner, maar

dankzij een efficiëntere indeling is er toch ruimte

om de vierpersoonskamers te vervangen door

tweepersoonskamers”, zegt Heintzbergen, die de

hele nieuwbouw en renovatie betitelt als een

‘bijzonder ingewikkelde schuifpuzzel’. “De afde-

ling Radiologie/Nucleaire Geneeskunde wordt

bijvoorbeeld verbouwd omdat deze ruimte

tekortkomt. Hiervoor gaan de buitengevels eruit

en worden deze drie meter uitgeschoven. Dus

moeten andere afdelingen ook schuiven. Hier-

voor hebben we elders in het ziekenhuis ruimte

gemaakt, waar eerder het tijdelijke personeels-

restaurant was gevestigd. Dat zit inmiddels op

zijn definitieve plek. En dan heb ik het nog niet

eens over de technologische uitdagingen, want

een afdeling radiologie verbouw je niet zomaar.”

duurZame ambItIesIn het kader van de nieuwbouw heeft het Diako-

nessenhuis ook een Green Deal ondertekend,

waarmee het zijn duurzame ambities onder-

streept. Zo vindt er een upgrade plaats van de

isolatiewaarde van het gebouw en komt er een

WKO-installatie op het terrein. Heintzbergen:

“Momenteel doen we onderzoek naar lagetem-

peratuurkoeling en -verwarming om minder

energie te gebruiken. Een deel van het gebouw

ligt ongunstig op het noorden. Wellicht dat we

warmte kunnen uitwisselen met studentenhuis-

vesting die hier in de buurt gerealiseerd gaat

worden.” Bijzonder is dat het straks 175 jaar

oude Diakonessenziekenhuis als stadsziekenhuis

in het nieuwe ontwerp straks toch omgeven

wordt door groen. “Het groen op ons terrein

wordt verbonden met de hoofdentree. En vanuit

alle patiëntenkamers en poli’s is groen te zien,

wat bijdraagt aan een healing environment.

Zo wordt het Diakonessenziekenhuis straks een

stadspark op zich.” <

men.” De renovatie wordt ook aangegrepen om

één stijl aan te brengen. “Door de jaren heen

heeft het ziekenhuis zich gevormd. Oude panden

voldoen niet meer aan de huidige maatstaven,

met name de kantoren. Deze worden dan ook

afgebroken, want ook ons personeel willen we

goed huisvesten”, aldus Heintzbergen. Tot slot

komt er ook een nieuwe parkeergarage.

Integrale blIkDe omvang van het project spreekt de manager

bouw aan. “Het is gigantisch complex, qua orga-

nisatiestructuur en aantal betrokken partijen, die

bovendien sterk verschillen. En alle techniek die

je je kunt voorstellen in en rond het ziekenhuis,

zit erin. Er gebeurt ontzettend veel tegelijkertijd.

Gaandeweg komt er steeds meer mooi Diakones-

senhuis naar boven”, lacht hij. “Dat was voor ons

ook de reden om te kiezen voor Team V als

wordt samengevoegd met de cardiologische

verpleegafdeling tot één geheel”, stelt Heintzber-

gen. “Verder wordt het volledige ‘wagenpark’ van

de afdelingen Radiologie en Nucleaire Genees-

kunde vernieuwd. Hiervoor hebben we een

tienjarig contract afgesloten met Siemens Heal-

thineers. Gedurende de looptijd volgen zij onze

ontwikkeling, waar wij mee bezig zijn en waar

wij behoefte aan hebben. Zodoende beschikken

wij steeds over up-to-date apparatuur.”

Het hoofdprincipe van het langetermijnhuisves-

tingsplan is het terugbrengen en helder maken

van de structuur van het gebouw. “Als patiënt

moet je niet langer hoeven zoeken. Bij de nieuwe

hoofdstructuur kijk je vanuit de centrale hal

gelijk de poli in, je ziet de entree van allerlei

afdelingen. Dat geeft patiënten een geruster

gevoel wanneer zij het ziekenhuis binnenko-

centrale hal.

sfeerimpressie polikliniek.

huisvesting


kleInschalIge ZorgEen belangrijk uitgangspunt is dat Stichting

QuaRijn midden in de maatschappij wil staan en

kleinschalige zorg aan kwetsbare cliënten wil

geven. Maar hoe verenig je dat met elkaar op één

terrein? Wat voor wisselwerking moeten terrein

en gebouwen daarvoor met elkaar hebben? Wat

betekent dat voor je ontwerp en bouwproject?

Samen met HEVO en Peters & Lammerink

werden deze en vele andere - vragen beantwoord

in een advies (PvE)- en ontwerptraject. Basis van

dit PvE en bijbehorend ontwerp is de bewuste

keuze om drie landhuizen op het bestaande

terrein te bouwen. De stijl van deze gebouwen

past naadloos in de bosrijke omgeving en bena-

drukt de huiselijke, persoonlijke zorg die Het

Zonnehuis wil bieden. In het grootste landhuis

komt een eerstelijns gezondheidscentrum, een

kennis- en behandelcentrum van QuaRijn, een

polikliniek van het Diakonessenhuis, 32 apparte-

menten voor revalidatiepatiënten en 32 apparte-

menten voor somatiek. In het tweede landhuis

komen 41 appartementen voor bewoners met

dementie en het derde landhuis telt 32 apparte-

menten voor bewoners met de ziekte van Korsa-

kov en 16 appartementen voor chronisch psychi-

atrische ouderen met een lichamelijke

beperking. Elke bewoner beschikt straks over een

eenpersoonsappartement met een terras of

balkon en eigen sanitair. Verder is er op elke

kleinschalige afdeling een gezamenlijke huiska-

mer. Het terras en balkon stimuleren bewoners

op een natuurlijke manier om naar buiten te

gaan. Daarnaast is bewust gekozen om de meer-

waarde van het parkachtige terrein te ‘verzilve-

ren’. Er worden rolstoeltoegankelijke paden

aangelegd en er komen kassen en moestuinen

waar bewoners met de ziekte van Korsakov

kunnen tuinieren.

Het huidige Zonnehuis wordt al sinds

begin jaren 70 bewoond en is in alle

opzichten zwaar verouderd. Bewoners

hadden behoefte aan modernere woonvoorzie-

ningen met meer privacy, terwijl medewerkers

een gebouw wensten met meer mogelijkheden

om eigentijdse en innovatieve zorg te geven.

Daarnaast was er de sterke wens om niet langer

‘voor het bos’ te stoken en een duurzamer ge-

bouw te realiseren. Diverse scenario’s zijn in het

verleden verkend, maar ketsten af vanwege de

financiële haalbaarheid. Uiteindelijk bleek - ver-

rassend genoeg - nieuwbouw kostentechnisch de

beste keuze. Dat gaf Stichting QuaRijn de kans

om te zorgen dat de huisvesting de zorg opti-

maal faciliteert.

Een kwestie van een lange adem:

dat vat de nieuwbouwplannen van

Het Zonnehuis in Doorn kernach-

tig samen. Stichting Quarijn zag

meerdere plannen en ideeën om

deze specialistische zorglocatie te

vernieuwen in rook opgaan. Dankzij

de adviesrol van HEvO lukte het

om na 15 jaar het project vlot te

trekken. Sterker nog: in november

2018 start de nieuwbouw die beter

werkt voor mens én milieu.

Door: Hevo

GASLOZE bEnG-nIEUWbOUW vOOR HET ZONNEHUIS IN DOORN


Opdrachtgever:

Stichting QuaRijn Wijk bij Duurstede

Architect:

Peters & Lammerink Architecten Hengelo

Projectmanagement:

Hevo

Aannemer:

Aannemer Janssen De Jong Bouw

Installateur:

Verstappen van Amelsvoort

belangrijke rol bij de nieuwbouw van Het Zon-

nehuis. Maar de hoofdrol is nadrukkelijk voor de

menselijke maat. Dat betekent ook dat zorgvul-

dig gekeken is naar de gevolgen van het nieuw-

bouwproject voor de bewoners. Om ‘verhuis-

stress’ van bewoners te voorkomen heeft

Stichting QuaRijn gekozen voor een gefaseerde

bouw, zodat bewoners niet naar tijdelijke huis-

vesting hoeven te verhuizen. Dat betekent wel

dat de bouw langer dan gemiddeld duurt en dat

het hele bouwtraject complex is in planning,

bekostiging en uitvoering. Reden om vastgoed-

expert HEVO het projectmanagement van de

nieuwbouw toe te vertrouwen. Door deze specia-

list in te schakelen weet Stichting QuaRijn zeker

dat in 2021 het eerste gebouw gereed is en dat in

2022 de hele nieuwbouw opgeleverd zal zijn.

menselIjke maatDe inrichting van de buitenruimte is nadrukke-

lijk opgenomen in het nieuwbouwplan van Het

Zonnehuis. Het is immers bekend dat naar bui-

ten gaan een positief effect heeft op het welzijn

van elk mens. In dat opzicht geeft zonlicht ener-

gie aan de kwetsbare cliënten van Het Zonne-

huis. Maar de zon gaat ook letterlijk energie

leveren aan Het Zonnehuis. De landhuizen

wekken namelijk met zonnepanelen duurzaam

energie op. Daarnaast zorgt een WKO-installatie

voor verwarming en koeling. Samen met de

hoogwaardige isolatie zorgt dit voor gasloze

BENG-nieuwbouw. Daarmee draagt dit nieuw-

bouwproject in hoge mate bij aan de klimaat-

doelstellingen van de lokale en nationale over-

heid. Duurzame technieken spelen dus een

BENGVoor alle nieuwbouw, zowel woningbouw als utiliteitsbouw, geldt dat de vergun-ningaanvragen vanaf 1 januari 2020 moeten voldoen aan de eisen voor bijna energieneutrale gebouwen (BENG). BENG vloeit voort uit het Energieakkoord voor duurzame groei en uit de Europese richtlijn EPBD. RVO.nl (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) liet onderzoek doen naar in-novatieve opties en concepten voor bijna energieneutrale gebouwen. De bouw-sector wilde graag over extra technieken beschikken om de BENG-eisen te kunnen halen. Vooral voor gebouwen hoger dan 5 verdiepingen, ziekenhuizen en meerlaagse complexen met relatief kleine woningen (studio’s) zijn extra mogelijkheden wense-lijk. De belangrijkste uitkomsten van het onderzoek zijn: BENG-eisen behalen kan met innovatieve technieken:• Viervoudige beglazing, warmtepompen

met een zeer hoog rendement en inte-gratie van PV-panelen (BIPV) zijn kans-rijke technieken voor alle onderzochte gebouwtypen;

• LED-verlichting verlaagt de energiebe-hoefte bij utiliteitsgebouwen aanzienlijk;

• Boosterwarmtepompen zorgen voor een betere energieprestatie bij woongebou-wen;

• Voor ziekenhuizen is het moeilijker om aan de BENG-eisen te voldoen; aanvul-lend onderzoek is nodig.

Bron: RVO.nl

Zorgvastgoed en Virtual Reality ?

Met Virtual Reality kunnen wij u al in de ontwerp-fase uw toekomstige zorgen facilitaire processen laten ervaren. Uw medewerkers worden zo al in eenvroegtijdig stadium bij het ontwerpproces betrokken. Peters & Lammerink architecten heeft veel ervaring in het ontwerpen en begeleiden van zorgvastgoed en kan u volledig in dit proces ondersteunen. We komen graag bij u langs om een demonstratie te geven en onze werkwijze toe te lichten.

www.peters-lammerink.nl


veiligheid

nEDErLAnDSE vErTALInG PIjPLEIDInGSySTEMEn vOOR MEDIScHE GaSSEN

vloer te voorkomen. Dit voorkomt

on dui delijkheden en zorgt ervoor dat iedereen

hetzelfde doel voor ogen heeft en ook bereikt.

Juist daar speelt de ziekenhuisapotheker de rol

van adviseur vooraf en controleur achteraf.

sPecIFIcatIeEen deel van ISO 7396 specificeert eisen voor het

ontwerp, de installatie, werking, prestaties, docu-

mentatie, het testen en de inbedrijfstelling van

pijpleidingsystemen voor gecomprimeerde

medische gassen. Deze gassen zijn voor het

aandrijven van chirurgische instrumenten en

vacuüm in gezondheidszorginstellingen om de

continue toevoer te waarborgen van het juiste

gas en vacuüm via het pijpleidingsysteem.

beschIkbaarheId vertalIngIn de vertaalde norm is ook ISO 7396-1:2016/

Amd 1:2017 en – ‘Pijpleidingsystemen voor

medische gassen – Deel 1: Pijpleidingsystemen

voor gecomprimeerde medische gassen en vacu-

Door: de redactie

um’ opgenomen. Deze toevoeging is op ISO-ni-

veau geaccepteerd. Het akkoord op Europees

niveau moet nog volgen. Het Europese akkoord

is er nog niet, waardoor de vertaling nog niet

gedistribueerd kan worden. NEN verwacht dat

dit eind 2018 wordt.

meer InFormatIeVoor informatie over de norm NEN-EN-ISO

7396-1 of over het normalisatieproces: neem

contact op met Saliha Lalout, consultant NEN

Zorg & Welzijn, telefoon 015 2 690 318 of e-mail

[email protected].

meePraten over de Inhoud van normenWilt u als belanghebbende partij meepraten over

de ontwikkeling van normen op dit gebied? De

Expertgroep ‘Medische gassen’ houdt zich bezig

met onderwerpen op dit gebied. Stuur voor

deelname aan of meer informatie over deze

commissie een mail naar [email protected]. <

deze gassen zijn voor het aandrijven van chirurgische instrumenten en vacuüm in gezondheids-zorginstellingen om de continue toevoer te waarborgen van het juiste gas en vacuüm via het pijpleidingsysteem.

Onlangs is het eerste exemplaar

van de nederlandse vertaling van

de norm nEn-En-ISO 7396-1

‘Pijpleidingsystemen voor medische

gassen – Deel 1: Pijpleidingsyste-

men voor gecomprimeerde medische

gassen en vacuüm’ uitgereikt. De

norm werd aan de voorzitter van

de nederlandse vereniging van

Ziekenhuisapothekers (nvZA) over-

handigd. Op verzoek van experts is

de norm in het nederlands vertaald

om de toepassing en verspreiding te

vergroten.

De uitreiking van de norm vond plaats

bij het AMC in Amsterdam. De norm

is uitgereikt door de voorzitter van de

Expertgroep voor medische gassen, de heer

Kraus. En de heer Van der Schors, voorzitter van

de NVZA, nam deze in ontvangst.

Bij de overhandiging herinnerde de heer Kraus

de aanwezigen eraan dat zuurstof een genees-

middel is dat nog steeds het ondergeschoven

kindje in de farmacie is. Wellicht is dat het geval

omdat het net zo gewoon is als water en elektri-

citeit. Toch is het belangrijk dat iedereen dezelf-

de taal hanteert om misverstanden op de werk-

veiligheid


wordt een gasdistributiesysteem wettelijk aange-

merkt als een medisch hulpmiddel, aangezien de

hierdoor getransporteerde gassen gekwalificeerd

zijn als medicament waarvoor de ziekenhuisapo-

theker verantwoordelijk is. De gasdistributie-in-

stallaties in zorginstellingen moeten in die lan-

den altijd voorzien zijn van een medisch

CE-certificaat. In Nederland is dit nog niet het

geval. “Wel verlangen de instellingen in ons land

dat de installaties aan de actuele richtlijnen

voldoen”, zegt Arnold Overdevest, accountmana-

ger Gas Management Systems bij Dräger. “De

levering van deze medische gassen moet immers

altijd vlekkeloos verlopen. Dit houdt in dat de

installaties ook volgens de geldende norm moe-

ten worden berekend, ontworpen én aangelegd.

Dräger loopt hierin voorop.”

certIFIcerIngEen aantal Nederlandse ziekenhuizen is niet

meer helemaal splinternieuw. Regelmatig vinden

dan ook verbouwingen in en aan ziekenhuisge-

bouwen plaats. Zo kan een mengelmoes van

installaties ontstaan waaraan verschillende be-

drijven een bijdrage hebben geleverd. Overde-

vest: “Je kunt je dan afvragen of dit gevolgen

heeft voor deze installaties? En zo ja, om welke

gevolgen gaat het dan? Enkele voorbeelden:

kloppen de tekeningen nog wel, zijn ze helemaal

actueel? En kan een ziekenhuis aantonen dat de

installaties correct en veilig zijn aangebracht? Per

slot van rekening voldoet nog niet elke oplossing

aan de vernieuwde richtlijnen. Als Dräger echter

zelf een installatie ontwerpt, aanlegt en test kan

het betreffende ziekenhuis er zeker van zijn dat

dit conform de meest actuele norm gebeurt.

Daarna certificeren wij alles ook nog. Dit geeft

Om ziekenhuizen inzicht te verschaffen

in hoeverre hun installaties voldoen

aan de gestelde eisen, heeft Dräger

meerdere tools ontwikkeld. Zoals certificering

van nieuwe installaties en een Quick scan waar-

mee snel geconstateerd kan worden in hoeverre

de systemen de richtlijnen volgen. Trainingen

aan technisch personeel zorgen voor de vereiste

knowhow om de systemen optimaal te onder-

houden.

In een gemiddeld ziekenhuis wordt door een

leidingenstelsel van soms wel veertig kilometer

lang zuurstof, perslucht en lachgas door het hele

gebouw getransporteerd. Het spreekt voor zich

dat deze medische gassen onveranderd, dus

zonder lekkages of kwaliteitsverlies, bij de pati-

ent in de beddenkamer moeten aankomen. En

dat terwijl de bron, de plaats waar deze gassen

worden opgewekt of opgesteld, en het afname-

punt in de patiëntenkamer mijlenver van elkaar

verwijderd zijn. In diverse landen om ons heen

De medische gasdistributiesyste-

men in ziekenhuizen moeten voldoen

aan diverse kwaliteits- en veilig-

heidsnormen. Deze richtlijnen zijn

vastgelegd in de in 2016 vernieuwde

norm nEn-En-ISO 7396-1.

Door: Dräger

TOOLS vAn DräGEr waaRbORGEN kwaLITEIT MEDIScHE GaSDISTRIbUTIE- INSTaLLaTIE

‘de levering van medische gassen moet altijd

vlekkeloos verlopen’


gasdistributiesystemen. Ziekenhuizen zijn hier

gelukkig meer en meer mee bezig en zien vaker

het belang ervan”, stelt Overdevest. Daarom

biedt het bedrijf tegenwoordig ook trainingen

over gas management systemen (GMS) aan

technisch personeel. Denk daarbij aan degenen

die verantwoordelijk zijn voor beheer en onder-

houd van de installaties zoals werktuigbouwkun-

dig medewerkers, en zelfs ziekenhuisapothekers.

Zo krijgen zij voldoende knowhow en vaardig-

heden om deze systemen te kunnen onderhou-

den en de kwaliteit te waarborgen. Overdevest:

”Iedereen die de training volgt wordt geregis-

treerd en degenen die de cursus met goed gevolg

hebben doorlopen ontvangen een persoonlijk

certificaat dat twee jaar geldig is. Als bewijs dat

die persoon gekwalificeerd is om deze werk-

zaamheden te verrichten. Hiermee voldoet een

ziekenhuis tegelijk weer aan de norm.” Inmiddels

hebben al tientallen technisch medewerkers de

cursus succesvol afgerond en hebben al verschil-

lende ziekenhuizen de Quick scan laten doen.

Heel verstandig vindt Overdevest. “Het gaat er

tenslotte om dat veiligheid, kwaliteit en continu-

iteit voor patiënten, medewerkers en omgeving

gewaarborgd blijven.”

toekomstOverdevest zou het ideaal vinden als binnen tien

jaar alle betrokken technici over de juiste know-

how beschikken om de installaties optimaal te

kunnen aanleggen en onderhouden. En dat de

verschillende partijen die eraan werken, dit ook

eenduidig doen. “Ik kijk dan ook uit naar de

oprichting van een soort overkoepelend certifi-

cerend orgaan, dat het niveau van alle betrokken

installateurs gelijktrekt. Daar zou de veiligheid in

de Nederlandse ziekenhuizen baat bij hebben.”

Meer informatie: Quick scan via gms@draeger.

com; GMS-trainingen via opleidingen@draeger.

com <

deze op de juiste manier opgehangen en bestic-

kerd zijn en of de bebeugeling goed is. Je wilt

toch niet het risico lopen dat een medische

gasleiding zonder bescherming in bijvoorbeeld

een gang is aangebracht, waar een schoonmaak-

machine de leiding kan beschadigen en de toe-

voer van zuurstof naar patiënten onderbroken

kan worden.

De Quick scan kent verschillende versies. Het

complete pakket dat de hele installatie in kaart

brengt of een deelversie waarbij slechts een

bepaalde afdeling onderzocht wordt. Ook is het

mogelijk alleen de bronnen zoals compressoren,

cilinderbatterijen en vacuüminstallaties in beeld

te brengen.

aanbevelIngenAls opdrachtgever ontvangt het ziekenhuis na de

inventarisatie een verslag van de mogelijke geva-

ren en risico’s, evenals de bijbehorende techni-

sche aanbevelingen. Overdevest: “Het ziekenhuis

kan dit rapport bijvoorbeeld integreren in het

beheersplan. Bij een Quick scan houden wij

altijd rekening met de bestaande installatie,

omdat het niet de bedoeling is een zorginstelling

op kosten te jagen. Samen met de opdrachtgever

wordt de rapportage geëvalueerd, en mocht dit

nodig zijn kunnen wij ondersteuning bieden bij

de (technische) stappen daarna.”

traInen PersoneelKwaliteitsborging van de gasdistributie-installa-

ties is dus uitermate belangrijk bij zowel de

aanleg als het onderhoud van (delen van) het

systeem. “Wij merken trouwens dat Dräger

steeds vaker als een soort platform fungeert voor

vragen over het waarborgen van de kwaliteit van

een zorginstelling de zekerheid dat alle onderde-

len volgens de wettelijke kwaliteits- en veilig-

heidseisen zijn ontwikkeld en geïnstalleerd.”

QuIck scanDankzij de vernieuwde norm willen steeds meer

ziekenhuizen weten hoe het met hun gasdistri-

butiesystemen gesteld is. Reden waarom Dräger

een speciale Quick scan heeft ontwikkeld waar-

mee deze installaties in ziekenhuizen geïnventa-

riseerd en aan de richtlijnen getoetst kunnen

worden.

Waaruit bestaat nu zo’n Quick scan? Het is een

computerprogramma waarin Dräger met behulp

van een tablet (iPad) ter plekke beelden en tek-

sten kan plaatsen over wat ze bij de systemen

tegenkomen. “Op basis van de installatietekenin-

gen maken we notities van onze observaties en

rapporteren wat er aangepast moet worden om

een installatie of deel ervan, weer te laten aan-

sluiten op de richtlijnen van de meest recente

norm. Daarvoor is de juiste kennis en kunde

nodig, iets wat Dräger allemaal in huis heeft”,

aldus Overdevest. Bij de Quick scan wordt onder

meer gekeken of installaties nog up-to-date zijn,

of distributieleidingen goed beschermd zijn, of

kwaliteit


OPTIMALISErEn vAn DE TOEkOMSTbESTEnDIGHEID vaN kLEINE kERNEN IN RELaTIE TOT ZORGFacILITEITEN

Het deelproject Woon Community richt zich op

de vraag hoe de fysieke woonomgeving van

kleine kernen kan worden ingericht om de leef-

baarheid in het dorp te kunnen optimaliseren.

Het doel van de Woon Community is om ont-

werprichtlijnen op te stellen die dorpen een

houvast geven bij het slim inrichten en toe-

komstbestendig maken van de fysieke woonom-

geving. Binnen de Woon Community nemen

vier Nederlandse en vier Duitse dorpen deel. Het

project wordt uitgevoerd door het lectoraat

Architecture in Health van de Hogeschool Arn-

hem en Nijmegen en de Hochschule Rhein-

Waal, in samenwerking met lokale initiatiefgroe-

pen op het gebied van leefbaarheid.

Een team van sociologen en architecten

vanuit het lectoraat Architecture in

Health heeft in het kader van een Eure-

gio project gekeken welke (zorg)faciliteiten no-

dig zijn om tegemoet te komen aan de fysieke en

sociale behoeften van deze (kwetsbare) inwoners

van krimpregio’s in Nederland en Duitsland.

Demografische ontwikkelingen, zoals vergrij-

zing, ontgroening en krimp, kunnen verregaan-

de gevolgen hebben voor de leefbaarheid in

kleine kernen. Nu, maar zeker ook in de toe-

komst. De voorzieningen in de dorpen nemen af,

en de identiteit en attractiviteit van de dorpen

komen onder druk te staan. Jongeren trekken

vergrijzing, ontgroening, en

krimp in rurale regio’s vormen

een directe uitdaging voor de

toekomstbestendigheid van kleine

kernen. Door afnemende (zorg)

voorzieningen in deze gebieden en

de soms matige bereikbaarheid van

omliggende dorpen en steden, staat

met name de woonsituatie van

kwetsbare inwoners, waaronder

veel senioren met een zorgbehoef-

te, onder druk.

Door: Prof. dr. ir. Masi Mohammadi,

dr. Nienke Moor, ir. Kim Hamers,

drs. Teun van Haaren

weg uit de dorpen, voor studie of werk, terwijl

senioren hier vaak blijven wonen.

Het KRAKE-project1 (krachtige kernen) pakt

deze problematiek multidisciplinair op met

projectpartners aan beide kanten van de Neder-

lands-Duitse grens. In ongeveer veertig pilotdor-

pen wordt met bestaande burgerinitiatieven

samengewerkt met als doel de leefbaarheid en

toekomstbestendigheid van kleine kernen te

versterken. Dit wordt gedaan met betrekking tot

zes themagebieden, zoals zorg en wonen, die elk

terugkomen in een eigen deelproject (commu-

nity).

een workshop tijdens de dorpenbijeenkomst.

1 Het project KRAKE wordt in het kader van het INTERREG V A programma Deutschland-Nederland gecofinancierd met middelen van het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), de Provincie Gelderland en het Ministe-rium für Wirtschaft, Energie, Industrie, Mittelstand und Handwerk van de deelstaat Nordrhein-Westfalen (MWEIMH NRW). https://project-krake.eu/

tingsplek voor alle doelgroepen in de openbare

ruimte. Belangrijke ontmoetingsplekken in het

dorp, zoals de kerk of de school, zijn vaak speci-

fiek voor een bepaalde doelgroep. De super-

markt, indien aanwezig, blijkt naast een com-

merciële ook een duidelijk sociale functie te

hebben.

De dorpsbewoners lijken over het algemeen

genomen tevreden met het aanbod van voorzie-

ningen in het dorp, zeker wanneer dit aanbod

wordt gerelateerd aan de grootte van het dorp.

Waar men zich wel zorgen over maakt is het

behoud van deze voorzieningen. Zeker voorzie-

ningen als een supermarkt of een school worden

direct gerelateerd aan de leefbaarheid en leven-

digheid in het dorp. Men lijkt wat minder tevre-

den met het aanbod van voorzieningen voor

specifiek doelgroepen, met name voor de jeugd

(want weinig te doen) en voor de senioren. De

beperkte (zorg)voorzieningen in de dorpen

worden genoemd als een mogelijke aanleiding

voor een toekomstige verhuizing.

de PotentIe aanweZIg In de gebouwde omgevIngNaar aanleiding van de aandachtspunten die uit

de behoeftepeiling in de dorpen naar voren

kwamen zijn ontwerprichtlijnen opgesteld voor

het aanpassen van de woonomgeving. Het was

hier expliciet niet de bedoeling dat vanuit de

Woon Community gezegd zou gaan worden hoe

het dorp de woonomgeving het best zou kunnen

inrichten, maar om te laten zien wat de potentie

is van de openbare ruimte om de woonomge-

ving beter leefbaar te maken. Het initiatief ligt

echter bij de lokale initiatiefgroepen die, in

overleg met de relevante stakeholders en (bouw-

kundige) experts, beslissen over toekomstige

(ruimtelijke) interventies.

De ontwerprichtlijnen die vanuit de Woon Com-

munity zijn opgesteld sluiten aan bij de specifie-

ke aandachtspunten die spelen in de dorpen.

Enkele ontwerprichtlijnen waren echter relevant

in al de deelnemende dorpen. Met betrekking tot

het wonen werd de aanbeveling gedaan nieuwe

woonvormen te overwegen, die goed passen in

de rurale context, levensloopbestendig zijn en

het informele netwerk van mensen kunnen

ondersteunen. Hierbij is het verstandig om goed

na te denken over slimme combinaties van wo-

nen, zorg en welzijn. Om de bewegingsvrijheid

van de senioren in de dorpen zo goed mogelijk

te waarborgen kan verder worden nagedacht

sinterviews en een exploratieve fotoworkshop

werden de behoeften van een kleinere groep

dorpsbewoners in woord en beeld gevat. De

bevindingen werden later gevalideerd door het

uitzetten van een survey onder alle huishoudens

in het dorp. Door de behoeften van de bewoners

in een latere fase te relateren aan de ruimtelijke

kenmerken van de woonomgeving werden de

knelpunten, of liever de aandachtspunten, in de

dorpen inzichtelijk gemaakt.

Alhoewel ieder dorp met eigen problemen

kampt, en de aandachtspunten vaak specifiek

blijken te zijn voor het dorp, lijkt er zeker sprake

te zijn van een algemene deler.

Op het gebied van wonen lijken twee belangrijke

thema’s te spelen: de aansluiting van de woning-

voorraad op de woonwensen van de bewoners,

en de levensloopbestendigheid van de woning en

de directe woonomgeving. Uit een eerste verken-

ning blijkt dat er in de kleine kernen een behoef-

te lijkt te zijn aan meer geschikte behuizing voor

starters en senioren. De woningmarkt lijkt lastig

te zijn voor starters die een betaalbare huur- of

koopwoning zoeken. Senioren geven relatief

vaak aan dat de huidige woning te groot is en de

tuin te veel onderhoud vergt. Een groot deel van

de senioren geeft aan in de huidige woning te

willen blijven wonen als ze ouder worden, maar

een aanzienlijk deel geeft aan niet te weten of de

woning en/of woonomgeving hiervoor geschikt

zijn. De potentie van het levensloopbestendig

maken van de woning door middel van elektro-

nische toepassingen (domotica) lijkt (nog) niet

volledig te worden benut.

Met aspecten van de fysieke woonomgeving

lijken bewoners weinig problemen te ervaren,

naast kleinere ergernissen als overlast door

zwerfafval en hondenpoep. De landschappelijke

omgeving van de dorpen lijkt een belangrijk

onderdeel uit te maken van de eigen identiteit.

De bereikbaarheid van omliggende dorpen en

steden en de toegankelijkheid in het dorp lijken

een issue te zijn voor senioren en mensen met

mobiliteitsbeperkingen. Opvallend is dat dit

door de dorpsbewoners vaak wordt gezien als

een onlosmakelijk gevolg van de keuze om in

een kleiner dorp te gaan wonen.

In de deelnemende dorpen bestaat veel onder-

ling contact tussen de dorpsbewoners. Mensen

geven aan de saamhorigheid en het rijke vereni-

gingsleven erg te waarderen. Wat wel in meerde-

re dorpen lijkt te missen is een centrale ontmoe-

het belang van de woonomgevIng voor kwetsbare senIorenDirect gerelateerd aan de toekomstbestendigheid

van kleine kernen zijn maatschappelijke ontwik-

kelingen met betrekking tot de hervorming in de

zorg en de komst van de participatiemaatschap-

pij. Van burgers wordt verwacht dat ze een

probleem in eerste instantie zelf, of samen met

de directe omgeving, proberen op te lossen, en

pas daarna terugvallen op de overheid. Ook op

het gebied van zorg is de bal bij de burgers ko-

men te liggen. Van mensen die eerder werden

betiteld als kwetsbaar en hiervoor zorg ontvin-

gen, wordt nu verwacht dat ze ‘naar vermogen’

zelf taken uitvoeren en de nodige zorg en onder-

steuning zoveel mogelijk binnen het eigen soci-

ale netwerk organiseren. Samen met de transitie

van intramurale naar extramurale zorg heeft dit

grote consequenties voor mensen met lichame-

lijke, verstandelijke of psychische beperkingen.

Deze groep mensen, waaronder veel senioren,

moet zo lang mogelijk zelfstandig thuis blijven

wonen met ondersteuning van zowel informele

als formele zorgverleners.

Doordat mensen met een zorgvraag steeds lan-

ger zelfstandig thuis blijven wonen worden er

hogere eisen gesteld aan de woning en de (loka-

le) woonomgeving. De vraag is of deze voldoen-

de aansluiten bij de veranderende behoeften van

kwetsbare bewoners. Zeker in kleine kernen,

waar de bereikbaarheid niet altijd goed is en het

aanbod van (zorg)voorzieningen beperkt, zijn

mensen met een zorgvraag nog sterker afhanke-

lijk van (de levensloopbestendigheid van) hun

woning en woonomgeving.

de aansluItIng van de woonom-gevIng oP de behoeFten van de dorPsbewonersLeefbaarheid kan worden gedefinieerd als de

mate waarin de leefomgeving aansluit bij de

voorwaarden en behoeften die er door de mens

aan wordt gesteld (Leidelmeijer et al, 2008). Hoe

beter deze aansluiting, hoe groter de leefbaar-

heid. Binnen de Woon Community staan de

behoeften van de dorpsbewoners dan ook cen-

traal ten aanzien van de fysieke woonomgeving

(de gebouwen en publieke ruimte), de sociale

woonomgeving (het sociale gebeuren in het

dorp), en de functionele woonomgeving (de

voorzieningen). Deze behoeften zijn in kaart

gebracht op basis van zowel kwalitatieve als

kwantitatieve onderzoeksmethoden. Middels

semi-gestructureerde diepte-interviews, groep-


kennIsuItwIsselIng tussen kleIne kernenNaast het ondersteunen van de deelnemende

dorpen bij het nadenken over het slim inrichten

van de woonomgeving, heeft de Woon Commu-

nity tot doel bewoners uit deze dorpen met

elkaar in contact te brengen. De bewoners kun-

nen ervaringen met elkaar uit wisselen, kennis

delen en van elkaar leren.

Binnen de looptijd van het project zijn er tot nu

toe drie dorpenbijeenkomsten binnen de Woon

Community georganiseerd. Hierbij trad steeds

een ander dorp, afwisselend Duits en Neder-

lands, als gastdorp op. Het programma van deze

bijeenkomsten, deels formeel, deels informeel, is

er op gericht om de bewoners vanuit de verschil-

lende initiatiefgroepen met elkaar in dialoog te

laten gaan en onderlinge contacten te bewerk-

stellingen en te verstevigen. De ervaring leert dat

het ‘op locatie zijn’ de verstandhouding tussen de

dorpsbewoners vergemakkelijkt. Omdat de

deelnemende initiatiefgroepen een beter inzicht

krijgen in de locatie en de structuur van het

gastdorp, is het voor hen beter te plaatsen waar

men in het dorp trots op is, waar de knelpunten

liggen, en wat de status is van de lopende initia-

tieven (sociaal en ruimtelijk) op het gebied van

leefbaarheid.

en hoe verder?De doelstelling van het KRAKE-project is vanaf

het begin geweest om bestaande burgerinitiatie-

ven in de dorpen, gericht op het verbeteren van

de leefbaarheid, te ondersteunen, faciliteren en

stimuleren. Acties die in de dorpen worden

ondernomen zijn altijd gestoeld op initiatieven

over het verbeteren van de bereikbaarheid van

de omliggende dorpen en steden en de toeganke-

lijkheid binnen het dorp.

Ruimtelijke interventies kunnen ook een rol van

betekenis spelen bij het ondersteunen en verster-

ken van de sociale structuur in het dorp. Be-

staande ontmoetingsplekjes in het dorp, zoals

bijvoorbeeld de supermarkt of de bakker, kun-

nen ruimtelijk verstevigd worden door het reali-

seren van eenvoudige ruimtelijke interventies,

zoals bijvoorbeeld het bieden van zitgelegenheid,

het creëren van een koffiepunt, of het combine-

ren van functies zoals een boekenuitleen of

dienstenbord. Fysieke plekken in het dorp waar

functiemenging plaats vindt kunnen meer aan-

trekkelijk en uitnodigend worden ingericht

zodat ontmoeting tussen verschillende doelgroe-

pen wordt gestimuleerd. In enkele deelnemende

dorpen werd de potentie tot ontmoeten niet ten

volle benut, doordat het centrale plein in het

dorp omgeven door verschillende functies als

doorgangsgebied wordt gebruikt in plaats van als

verblijfsruimte.

Bij alle ruimtelijke interventies die worden over-

wogen in de dorpen is het zorg de dorpsidenti-

teit te behouden, en indien mogelijk, te verster-

ken door het koesteren van objecten van

historische en culturele waarde, en het gebruiken

van authentieke inrichtingselementen. Bij een

eventuele herontwikkeling van de openbare

ruimte is echter de grootste uitdaging dat het

gebied integraal bekeken moet worden en dat

met oplossingen moet worden gekomen die op

de lange termijn op elkaar aansluiten en elkaar

versterken.

van de burgers zelf, ondersteund door de Woon

Community door het in kaart brengen van de

behoeften van de lokale achterban en het aan-

dragen van ontwerprichtlijnen.

Naar aanleiding van het rapport van de Woon

Community zijn in verschillende pilotdorpen

werkgroepen gevormd die onder de paraplu

vallen van de oorspronkelijke initiatiefgroep. De-

ze werkgroepen gaan ieder met een eigen sub-

thema aan de slag en denken samen verder na

over mogelijke (sociale en ruimtelijke) initiatie-

ven die de leefbaarheid op dit gebied verder

kunnen vergroten. Zo zijn er in de dorpen werk-

groepen gevormd rondom thema’s als voorzie-

ningen voor senioren en jeugd, groenbeleving en

onderhoud, ontmoeting, en wonen.

Een belangrijke vervolgstap voor de verschillen-

de initiatiefgroepen in de dorpen is de samen-

werking met de gemeente. Het rapport van de

Woon Community is in verschillende dorpen

aanleiding geweest om het gesprek met de ge-

meente (opnieuw) aan te gaan. Alhoewel soms

onduidelijk is wat ieders rol is in de dorpsont-

wikkeling, blijken zowel de initiatiefgroepen als

de gemeentes hierin welwillend. In één pilotdorp

werd door de gemeente opties aangedragen om

subsidie aan te vragen voor de voorgenomen

interventies, terwijl in een ander pilotdorp door

de gemeente werd toegezegd dat een gebieds-

ambtenaar vanuit de gemeente zou aansluiten bij

de bijeenkomsten van de initiatiefgroep. In een

derde pilotdorp werd voor de gemeenteraadsver-

kiezingen in maart een verkiezingsdebat georga-

niseerd met de lijsttrekkers van de plaatselijke

politieke partijen naar aanleiding van de inhoud

van het rapport van de Woon Community. De

stellingen waarover werd gedebatteerd kwamen

rechtstreeks uit het rapport. Voor de toekomst

van de bottom-up initiatieven is het belangrijk

dat het (lokale) bestuur op de hoogte is van de

bestaande initiatieven, mee denkt en waar moge-

lijk faciliteert.

Alhoewel de ontwerprichtlijnen in de rapporta-

ges van de Woon Community zijn toegepast op

de specifieke situatie van de deelnemende dor-

pen, zullen deze ook worden omgezet tot een

algemene handreiking die toepasbaar is in ande-

re dorpen en gemeenten. <

kwaliteit


het verkiezingsdebat naar aanleiding van het woon community rapport.


catering

nIEUW AAnbOD “FUTUrEPrOOF” PATIënTEnMAALTIjDEn IN REINIER DE GRaaF

wijze aan het verduurzamen van ons aanbod

binnen een industrie waar een gigantische im-

pact te maken valt. Zowel voor de gezondheid als

voor het milieu”, zegt Jalhay.

toekomstbestendIg koken “Onze maaltijden waren uiteraard al gezond,

maar zijn nu naar een nóg hoger niveau getild.

Wij hebben de gerechten grondig onder de loep

genomen qua ingrediënten, receptuur en leve-

ranciers en hebben onze werkwijze ingrijpend

veranderd. Wij zijn ook 1-op-1 in gesprek ge-

gaan met al onze leveranciers. Wat kon er anders,

beter of efficiënter? En hoe gaan wij verspilling

tegen? We hebben vervolgens zeer gedetailleerd

in kaart gebracht hoe we bestaande gerechten

verantwoord en toekomstbestendig konden

maken”, aldus meesterkok Jalhay.

samen PIonIeren Teamleider Servicepunt Patiënten voeding van

Reinier de Graaf Kim Wit is actief betrokken

geweest bij het ontwikkelen van de vernieuwde

gerechten. “Van de ziekenhuizen die samenwer-

ken met Marfo zijn wij de eerste die op deze

manier de patiëntenmaaltijden vormgeven”, zegt

Wit. “Goed en gezond eten draagt bij aan een

voorspoedig herstel en vergroot de patiënttevre-

denheid. Een lekkere maaltijd wordt vaker volle-

dig genuttigd. Hierdoor krijgt de patiënt alle

nodige voedingsstoffen binnen en hoeft er niets

te worden weggegooid. Dat is dus dubbel winst.”

De vernieuwde gerechten worden inmiddels aan

alle patiënten in het Gasthuis in Delft geserveerd

Jalhay heeft enkel gebruik gemaakt van na-

tuurlijke ingrediënten om de juiste kleur,

geur en smaak te creëren. Zo worden groen-

ten volledig benut om onnodige verspilling te

voorkomen. De gerechten bevatten minder zout

en geen onnatuurlijke E-nummers. Ook komt

het vlees van dieren die een gezond en goed

leven hebben gehad. “Ruim een derde van onze

ecologische footprint wordt bepaald door wat

we eten. Daarom werken wij op innovatieve

Door: de nieuwsredactie

en de reacties zijn positief. “We blijven verder

ontwikkelen. We bieden elk seizoen andere

gerechten aan dus zullen we de komende periode

onze maaltijden ook blijven vernieuwen. Dat

geldt eveneens voor onze dieetmaaltijden.”

geZondheIdsZorg, luchtvaart en legerMarfo Food Group is begonnen als het catering-

bedrijf van Martinair in 1971. Sinds 2008 is het

bedrijf een zelfstandige leverancier van complete

maaltijden aan luchtvaartmaatschappijen, de

gezondheidszorg en het leger. In totaal worden

op de hoofdvestiging in Lelystad dagelijks ruim

100.000 maaltijden in de keuken met de hand

bereid en als versbereide maaltijd direct ingevro-

ren op -40 graden, om zo de kwaliteit, de smaak

en de voedingsstoffen te behouden. Op de loca-

tie hoeft de maaltijd alleen nog maar verwarmd

en geserveerd te worden. Het brein achter deze

vriesvers-maaltijden is meesterkok Pascal Jalhay.

Als chef-kok maakte hij eerder furore in het

twee-sterrenrestaurant Vermeer in Amsterdam.

Elk nieuw gerecht wordt uitgebreid getest en

geproefd in het ‘Creadome’, de ontwikkelkeuken

van Jalhay en daarnaast ook op locatie samen

met de klanten. Marfo Food Group wordt geleid

door CEO Arnold Zuidgeest, heeft 500 mede-

werkers en had in 2017 een omzet van zo’n 80

miljoen euro. <

Marfo Food Group brengt een

nieuwe generatie gerechten voor

ziekenhuispatiënten op de markt.

Speciaal voor het Delftse zieken-

huis reinier de Graaf ontwikkelde

voormalig sterrenchef Pascal

jalhay, creatief brein in de keuken

van Marfo, 22 nieuwe, gezonde ge-

rechten die minimaal bewerkt zijn

en voedselverspilling tegengaan.

IcT


Door Betty Rombout

ICT In DE ZOrG; vaN vLOEk NaaR ZEGEN?

Automatisering biedt volop mogelijkheid. Ook in de

zorg. Maar er is op dit moment geen branche waarin

zich zoveel verschillende ict-vraagstukken afspelen

als in de zorgmarkt. Met name vraagstukken over

de integratie van systemen. Interoperabiliteit is een

heet hangijzer. Wat schort eraan en is er een oplos-

sing denkbaar?

Pim Volkert is coördinator terminologie bij Nictiz. Hij houdt zich

bezig met het gebruik van (medische) terminologieën in informa-

tiesystemen. Daarnaast is hij opleider van de ontwerpersopleiding

Klinische Informatica aan de Tu/e. De opleiding heeft als doel mensen

met een technologische of bedrijfskundige achtergrond op te leiden voor

het ontwerpen, optimaliseren en implementeren van informatie-oplossin-

gen in de zorg.

uItdagIngDe grootste uitdaging van Pim Volkert is, zo vertelt hij, ervoor te zorgen

dat informatiesystemen de zorgverleners daadwerkelijk helpen hun werk

beter uit te voeren. ICT van vloek naar zegen dus. Enthousiast zet hij zich

hiervoor in, maar er is nog veel te doen. Het is geen gemakkelijke opgave.

Volkert: “We hebben te maken met vele ict-systemen, die interoperabel

dienen te zijn in zorginstellingen - het EPD met een hele serie systemen

erom heen zoals een apothekers-, laboratorium- en radiologiesysteem -

tussen zorginstellingen/disciplines, in regio´s, op landelijke en internatio-

nale schaal.”

vIjFlagenmodelVele systemen en vele verbanden dus. Lastig. Maar volgens Pim Volkert is

de techniek niet het echte probleem. “Techniek heeft overal wel een oplos-

sing voor. De bottleneck zit in de afstemming tussen bijvoorbeeld de

ziekenhuiswereld en die van huisartsen. Voor het bedenken van oplossin-

gen in dit kader, heeft het Nictiz het vijflagenmodel ontwikkeld. Zorgin-

stellingen/disciplines dienen op vijf lagen afspraken met elkaar te maken,

te weten: de organisatie, het proces, de informatie, applicatie en de infra-

structuur.”

Afstemming op vijf lagen is gemakkelijker gezegd, dan gedaan. Volkert legt

de grootste uitdaging van Pim volkert is ervoor te zorgen dat informatie-systemen de zorgverleners daadwerkelijk helpen hun werk beter uit te voeren.

uit: “De zorg kent vele eilandjes van bedrijven en

instellingen met ieder zijn/haar belangen. Sa-

menwerken is lastig. De overheid neigt nu - zo

blijkt uit Kamervragen in oktober jl - om met

wetten ´af te dwingen´ aan welke kant van de

weg er gereden gaat worden.”

landelIjk ePdEn wat wordt die weg dan? Volkert: “Deelsyste-

men in ziekenhuizen kunnen basale patiëntin-

formatie met elkaar uitwisselen. Maar praten we

over klinische paden, dat is heel andere koek. Ik

heb het over gedetailleerde omschrijving van alle

stappen die een patiënt doorloopt binnen de

behandeling voor een bepaalde pathologie of bij

een specifieke interventie. Elke zorgdiscipline

binnen en buiten de zorginstelling weet precies

welke acties uit te voeren op elk moment van de

behandeling. Wil je dit voor elkaar krijgen, dan

moeten we naar netwerkzorg”

Pim Volkert vervolgt: “Ik denk, het is mijn per-

soonlijke visie, dat we over tien jaar een landelijk

EPD hebben. In wat voor vorm, dat weet ik niet.

Maar zoals gezegd, het ict-landschap in Neder-

land is erg ingewikkeld. Neem bijvoorbeeld

autorisatie. Wie mag welke gegevens inzien en

hoe? En als die gegevens door het netwerk bewe-

gen en de patiënt niet meer wil dat de gegevens

gebruikt worden? We hebben het onszelf erg

moeilijk gemaakt. Voordat er ook maar sprake

zou kunnen zijn van een landelijk EPD of zelfs

een regionaal EPD, moet het mijns inziens eerst

nog harder knellen voordat er voldoende draag-

kracht ontstaat voor de ontwikkeling van bij-

voorbeeld een landelijke EPD.”

trotsPim Volkert tot slot: “Het is vloeken in de kerk.

Ik weet het. In de zorg en ICT gaat het allemaal

zo hard niet. Maar toch, de laatste jaren vinden

er ongelooflijk veel ontwikkelingen plaats in

Nederland. Onlangs heb ik in het buitenland

hierover presentaties gehouden. Die ontwikke-

lingen gedeeld. Ik merk, dat ik daar dan best

trots op ben. Neem Medmij, VIPP, Registratie

aan de Bron als voorbeelden. Interoperabiliteit

heeft ook steeds meer de aandacht van de over-

heid. Niet voor niets kennen we in Nederland

het Informatieberaad in de Zorg. Andere landen

in Europa hebben dit niet. Ergens en op een

bepaald moment moet alles bijeen komen. Ik

ben zeer benieuwd hoe het gaat lopen allemaal.

Of we daadwerkelijk de verbindingen kunnen

leggen. Beter gezegd, wanneer!” <


Begrippen en organisaties in de wereld van interoperabiliteit en zorg, een korte uitleg.

Nictiz (Nationaal ICT Instituut in de Zorg) is het Nederlands kenniscentrum voor landelijke toepassingen van ICT in de zorg, dat betrokken is bij grote landelijke e-health-programma’s, gericht op het uitwisselen van informatie in de zorg, zoals:

Medmij • Het programma stelt de randvoorwaarden vast waaraan een Persoonlijke Gezondheids Omgeving (PGO) dient te

voldoen: (1) informatiestandaarden voor gegevensuitwisseling, (2) afsprakenstelsel voor het borgen van ver-trouwen, (3) scenario´s voor financiering.

VIPP• Het Versnellingsprogramma informatie-uitwisseling patiënt en professional (VIPP) is ontwikkeld door de Neder-

landse Vereniging voor Ziekenhuizen (NVZ) in samenwerking met het ministerie van VWS. Het programma be-staat uit twee stromen: (1) gegevensuitwisseling met de patiënt, (2) gegevensuitwisseling tussen professionals en met de patiënt rondom medicatie.

Registratie aan de bron• Een programma van de umc’s en algemene ziekenhuizen, hun brancheorganisaties NFU (Nederlandse Federatie

van Universitair Medische Centra) en NVZ, en de landelijke organisaties van medisch specialisten (FMS) en ver-pleegkundigen (V&VN) en Nictiz. Het wil ervoor zorgen dat alle zorginformatie eenduidig en eenmalig wordt ge-registreerd en herbruikt kan worden. De Basisgegevensset Zorg (BgZ) is door Registratie aan de bron ontwikkeld om goede overdracht van patiëntgegevens zo praktisch en snel mogelijk realiteit te maken. Deze patient sum-mary op basis van zorginformatiebouwstenen (ZIB´s), is inmiddels een landelijke standaard.

Voor het uitwisselen van informatie in de zorg zijn standaarden nodig. Voorbeelden zijn: Health Level 7 (HL7) versie 1, versie 2 en versie 3, HL7 FHIR (Fast Healthcare Interoperability Resources), Digital Imaging and Communicati-ons in Medicine (DICOM), en Global Standards One (GS1) voor met name de logistieke keten.

Voor het effectief uitwisselen met medische gegevens is eenheid van taal nodig. Neem cystische fibrose als voor-beeld. Ook wel cystic fibroses of taaislijmziekte genoemd. Door de ziekte te coderen weet een ict-systeem, dat het om dezelfde ziekte gaat. SNOMED CT is een medische standaard/verzameling van deze gecodeerde medische ter-men. Logical Observation Identifiers Names and Codes (LOINC) heeft als doel om concepten te standaardiseren van laboratoriumaanvragen- en uitslagen.

De Vereniging van Zorgaanbieders voor Zorgcommunicatie (VZVZ) beheert het Landelijk Schakelpunt (LSP). Een zorginfrastructuur waarop zorgaanbieders kunnen aansluiten om medische gegevens van hun patiënten digitaal met elkaar te delen. Het LSP is geen database. De gegevens van patiënten blijven staan in de systemen van de zorgverleners.

In verschillende regio’s in Nederland werken zorgaanbieders samen om (elektronische) informatie-uitwisseling en communicatie te bevorderen. Zij worden daarbij ondersteund door een Regionale Samenwerkings Organisatie (RSO). Zo’n RSO is door de zorgaanbieders zelf opgericht en heeft dus een breed mandaat en vertrouwen. Dat maakt dat een RSO de mogelijkheid heeft om communicatie-oplossingen in de regio geïmplementeerd en opge-schaald te krijgen. De overkoepelende organisatie van alle regionale samenwerkingsorganisaties is RSO Neder-land.

Integrating the Healthcare Enterprise (IHE) is een wereldwijd samenwerkingsverband tussen gebruikers en soft-wareleveranciers met het doel informatie-uitwisseling tussen computersystemen in de zorgsector te standaardi-seren en harmoniseren. IHE maakt gebruik van bestaande standaarden.

Het Informatieberaad Zorg is een bestuurlijke samenwerking tussen deelnemers uit het zorgveld en het ministe-rie van VWS. Gezamenlijk werken de leden van het Informatieberaad aan een duurzaam informatiestelsel in de zorg.

www.nictiz.nl, www.medmij.nl, www.vipp-programma.nl, www.registratieaandebron.nl, www.hl7.nl, www.gs1.nl

technologie


Door: Martin van Rooij

“DE vERwacHTINGEN vaN TEcHNOLOGIE ZIjn TE HOOG GESPAnnEn”

‘Technologie is dé oplossing voor menselijk falen in

de zorg. Systemen en robots zorgen op termijn voor

betrouwbare diagnoses, succesvolle interventies en

zorg van uitmuntende kwaliteit.’ nogal wat mensen

propageren in dergelijke bewoordingen de rol van

technologie in de gezondheidszorg. Hun vertrouwen

is bijzonder. Marcel Levi (CEO UCLH) daarentegen is

terughoudend – om niet te zeggen lichtelijk scep-

tisch. “Er is nog maar weinig bewijs voor.”

Welke technologische innovaties in de zorg dicht u de beste kansen toe?

“Ik denk dat technologie die gezondheidszorg efficiënter en minder af-

hankelijk van mensen maakt de meeste kans heeft op succes. Dat techno-

logie de kans op menselijk falen nog sterk verkleint acht ik tamelijk on-

waarschijnlijk. We hebben al veel van die systemen en toch zien we nog

altijd dat de meeste fouten door mensen worden gemaakt. Als een compu-

tersysteem een eerste beoordeling van röntgenfoto’s doet, kan dat een

flinke tijdsbesparing opleveren. Ziet het systeem geen abnormale zaken,

dan zou de radioloog er verder niet meer naar hoeven te kijken en kan hij

zich richten op de foto’s die echt door hem moeten worden geïnterpre-

teerd. Maar dat brengt de foutscore niet naar beneden. Sterker nog: ook

een computer kan fouten maken en dingen over het hoofd zien of ver-

keerd interpreteren. Net zoals een zelfrijdende auto.”

Welke rol speelt eHealth/Mobile Health al in uw zorginstelling UCLH?

“Geen andere rol eigenlijk dan elders. We zijn bezig met een nieuwe versie

van ons electronic health record system (EPD), waarbij we het hele me-

disch proces via een geïntegreerd computersysteem proberen te begelei-

den, van diagnostiek tot behandeling en de afgeleide administratieve

processen.”

Wat zijn de grootste uitdagingen op het gebied van innovatie/eHealth?

“Dat klinkt misschien een beetje vreemd, maar wat mij betreft: verwach-

tingenmanagement. Ik lees geregeld dat eHealth ons gaat helpen beslissin-

gen te nemen. Daar geloof ik niet zo in. Er is ook nog geen bewijs voor.

Wel zie ik dat technologie ons helpt bij de interpretatie van röntgenonder-

zoeken, laboratoriumonderzoeken en grote hoeveelheden gegevens. De

mensen die denken dat computersystemen diagnoses gaan stellen en

beslissingen gaan nemen, zullen volgens mij de komende jaren teleurge-

steld zijn.”

Wat kunnen wij leren van de Engelsen en andersom?

“Wat me frustreerde in Nederland is dat de informatie-uitwisseling tussen

de diverse silo’s zo moeizaam ging. Systemen van ziekenhuiszorg, huisart-

marcel levi, ceo van het gerenommeerde university college london hospitals (uclh : “dat technologie de kans op menselijk falen nog sterk verkleint acht ik tamelijk onwaarschijnlijk.”

Prof. Marcel Levi, CEO University College London Hospitals*


“Onze intensive care is al vrij ver. Die afdeling

verzamelt heel veel data van heel veel patiënten

in het ziekenhuis. Er is nu een model ontwikkeld

dat eerder kan voorspellen dat het bij een patiënt

mis dreigt te gaan, waardoor we eerder kunnen

interveniëren. Dat is overigens wel iets wat echt

vanuit de dataverzameling tot stand is gebracht.”

met een ingewikkelde structuur, een ingewikkel-

de manier van werken en een ingewikkelde taal.

Zonder zorgachtergrond is het moeilijk een

ziekenhuis te leiden. Zelf ben ik hematoloog. Ik

werk ook nog één dag in de week als internist,

draai ook weekenddiensten en zie patiënten. Dat

is te combineren met mijn werk als CEO en

zorgt dat ik voeling houd met de praktijk.”

Gaan big data echt helpen de zorg te verbeteren?

“Dat zou kunnen. Maar niet de big data die we

op dit moment verzamelen. Die zijn te pluri-

form, te weinig gedefinieerd. Vaak is het garbage

in, garbage out. Er zal nog flink aan de techniek

gesleuteld moeten worden voordat het ons echt

gaat helpen.”

Zijn er al belangrijke successen op het gebied van

data-uitwisseling binnen UCLH?

senzorg en verpleegzorg met elkaar laten com-

municeren, dat lukte maar niet. Engeland is in

dat opzicht duidelijk verder. Maar in andere

opzichten is Nederland weer verder. Zo is de

kwaliteit van de individuele systemen in Neder-

land hoger. In Engeland gebeuren nog veel din-

gen op papier.”

Wat betekent de opkomst van eHealth voor de

besturing van uw zorgorganisatie?

“Die krijgt een steeds belangrijkere plaats in de

beslissingen die we nemen. IT is net zo belang-

rijk als stromend water en elektriciteit; we kun-

nen niet zonder. Dat betekent dat er steeds meer

aandacht is voor continuïteit van de systemen en

voor beveiliging. Niet alleen van de patiëntgege-

vens, maar ook tegen hacks. Het wannacry-virus

dat vorig jaar in omloop was, legde alleen al in

Londen een tiental ziekenhuizen volledig plat.

We willen uiteraard voorkomen dat zoiets bij

ons gebeurt.”

U gaf aan in het NRC in 2016 dat het een voordeel

is om als arts een ziekenhuis te leiden. Waarom

vindt u dat?

“Een ziekenhuis is een heel complexe organisatie

“Ik denk dat technologie die gezondheids zorg efficiënter en minder afhankelijk van mensen maakt de meeste kans heeft op succes”

*Voormalig AMC-bestuursvoorzitter Mar-cel Levi is CEO van het gerenommeerde University College London Hospitals (UCLH), een cluster van vijf academische ziekenhuizen in Londen, behorend tot de Europese top drie. UCLH behandelt jaarlijks ongeveer twee miljoen patiënten. Levi was key note speaker op het Mobile Health Care congres.

De 100.000ste Kleine Geweldenaar.

Koopt u de 100.000ste Kleine Geweldenaar?Dan krijgt u deze cadeau!

Miele Professional. Immer Besser.

Meer informatie over professionele wasmachines vindt u hier: www.miele.nl/pro/kleinegeweldenaars

181048_ADV_Kleine_Geweldenaar_205x135.indd 1 05-10-18 15:04

veiligheid


Een rigoureuze oplossing voor dit soort

problemen is om de complete drinkwa-

terinstallatie uit te breiden met steriele

eindfilters. Maar voor een ziekenhuis met 800

bedden komt dat neer op hoge extra kosten van

ongeveer € 60.000,- tot € 70.000,- per maand.

Bovendien blijft het wantrouwen van betrokke-

nen en gebruikers met betrekking tot de water-

kwaliteit bestaan. Daarom koos het ziekenhuis

voor een andere aanpak: de oorzaak zo snel

mogelijk vinden en elimineren.

Bij het eerste onderzoek in de nieuwbouw van

het ziekenhuis werd op een aantal bemonste-

ringspunten buitensporig hoge concentraties

Pseudomonas aeruginosa gevonden. Voor elk

van deze routinemonsters was, conform de

voorschriften van deze procedure, slechts 100 ml

uit de tappunten genomen. Voor meer duidelijk-

heid over de omvang van de besmetting en de

eventuele verontreiniging van de rest van de

installatie was meer onderzoek nodig.

bemonsterIngsPunten en -technIeken kIeZenVoor een professionele bemonstering van drink-

waterinstallaties moeten regels en voorschriften

streng gevolgd worden. In het geval van het

Duitse ziekenhuis konden alleen zo de resultaten

van het onderzoek worden vergeleken met de

grenswaarden van de Duitse TrinkwV 2001. In

Nederland en de rest van de wereld is dit de

Als er kort voor de opening van een

nieuw ziekenhuisgebouw een bacte-

rie in het drinkwater wordt ont-

dekt, mag je spreken van een ramp.

Het overkwam een Duits ziekenhuis

in 2016. Tijdens een controle bleek

dat het drinkwater besmet was met

Pseudomonas aeruginosa**, een

van de gevaarlijkste ziekteverwek-

kers die via drinkwater kan worden

overgedragen. De bacterie kan

wondinfectie veroorzaken en zelfs

dodelijk zijn. De bacterie staat

dan ook op nummer 2 in de lijst van

gevaarlijkste bacteriën ter wereld

(World Health Organisation, 2017).

De besmetting vereiste dan ook een

directe, maar gerichte aanpak.

Door: dr. Peter Arens*

vAn bEMOnSTErInG TOT OPLOSSING

Besmetting van drinkwaterinstallatie in ziekenhuis

elektronische armaturen zoals deze Xeris e-t met thermostaat, herkennen zelfstandig een serviceon-derbreking en reageren hierop met een stagnatiespoeling. Ze worden bij de fabrikant schell droog getest om microbiologisch perfecte armaturen te garanderen.


van gebruiksgemak, betrouwbaarheid en docu-

mentatiemogelijkheden voor sanitaire installa-

ties zijn er belangrijke verschillen.

Terug naar het Duitse ziekenhuis. Tijdens het

vergelijken van de bevindingen op alle verdie-

pingen van het ziekenhuis bleek dat de Pseudo-

monas aeruginosa alleen op de verdiepingen

aanwezig was, die via de drukverhoger van water

werden voorzien. In dit geval betrof het de 3e tot

en met de 5e verdieping. In de verdiepingen

eronder waren de aantallen bacteriën in het

water weliswaar verhoogd, maar waren er geen

Pseudomonas te vinden. Omdat hier dezelfde

kranen geïnstalleerd zijn als op de besmette

verdiepingen, werd aangenomen dat de kranen

het ‘slachtoffer’ waren van een stroomopwaartse

verontreiniging. Dit betekende dat de vervuiling

zich in het gebied tussen de stroomopwaartse

installatie en de drukverhoger moest bevinden.

de drukverhogIngsInstallatIe als oorZaakEen drukverhogingsinstallatie trekt microbiolo-

gisch vaker de aandacht omdat drukverhogers

meestal met water worden getest. Vervolgens

worden ze gedesinfecteerd en op korte termijn

afgeleverd. Maar een desinfectie vermindert

slechts het aantal bacteriën - het maakt produc-

ten niet steriel. Daarom kunnen de weinige

overgebleven bacteriën zich weer snel vermenig-

vuldigen na de desinfectie, als de omstandighe-

den (water- en watertemperatuur, voedingsstof-

fen, voldoende tijd) dit toelaten. De

drukverhogingsinstallatie (DVI) in het zieken-

huis bestond uit twee pompen die afwisselend

werden gebruikt. In de afgenomen monsters

vonden onderzoekers sporen van de Pseudomo-

nas aeruginosa-bacterie. Hiermee was de oor-

zaak bekend en kon worden gestart met de uit-

voering van een snelle en duurzame sanering.

de renovatIeNadat de oorzaak van de besmetting was gevon-

den, werden de DVI en de gehele installatie

grondig gespoeld en alle aftappunten thermisch

gedesinfecteerd. Daarnaast werd de werking van

de DVI hygiënisch geoptimaliseerd: de twee

pompen werden om het uur afwisselend in

werking gesteld, om de voortplantingstijd voor

de bacteriën aan elk pompzijde te minimalise-

ren.

De besmetting van de kranen bleek echter uiter-

mate volhardend en vereiste een thermische desin-

fectie via de gedecentraliseerde ‘vers water-stations’.

de hamvraag: Is de besmettIng lokaal oF systemIsch?“Water moet stromen” is het belangrijkste be-

schermingsconcept voor drinkwaterinstallaties.

Dit werkt echter niet als het instromende water

microbiologisch niet feilloos is. Daarom is het

belangrijk om dit te controleren met een gestaf-

felde steekproef.

Dit gaat als volgt: voorafgaand aan de bemonste-

ring wordt minstens drie liter drinkwater afge-

nomen, zodat zeker is dat dit water uit een van

de distributielijnen afkomstig is. Is deze bevin-

ding goed, dan kan worden aangenomen dat met

voldoende gebruik van de faciliteit, de leidingen

veilig drinkwater van hoge kwaliteit leveren. De

enige uitzondering hierop zijn sporadisch vrijge-

zette bacteriën, bijvoorbeeld van verontreinigde

componenten. Deze worden niet altijd gedetec-

teerd door een beperkt aantal monsters.

Als het drinkwater uit een distributielijn goed is,

maar de bevinding uit de bemonstering volgens

doel b) van de ISO 19458 niet, houdt dit in dat

de armatuur verontreinigd is. Dit kan drie oor-

zaken hebben:

1. De kraan is reeds vervuild geleverd.

2. Vervuiling van een ander deel van de installa-

tie is in de kraan terechtgekomen en/of

3. Door onvoldoende waterverversing konden

bacteriën de kraan van buitenaf binnendrin-

gen en zich daar vermenigvuldigen.

wat Is de boosdoener?Sommige fabrikanten testen hun kranen aan het

einde van het productieproces droog. Zo kan

eventuele besmetting van het product door de

fabrikant worden uitgesloten. Besmetting als

gevolg van verontreinigde kranen zijn moeilijk te

onderscheiden van de twee andere oorzaken,

maar het is wel van groot belang voor het elimi-

neren van oorzaken.

Onvoldoende gebruikte aftappunten worden

kritische dode leidingen, omdat ze aan het einde

van het leidingennetwerk zitten. Hoewel het

water in een drinkwaterinstallatie permanent

onder druk staat, kunnen bacteriën ‘teruggroei-

en’, waardoor ze zich vermenigvuldigen en zo

verder doordringen in het leidingennetwerk. De

aftappunten moeten daarom minimaal één keer

per 72 uur worden gespoeld. Deze waterverver-

sing via de kranen kan niet worden vervangen

door spoelstations, ring- en rijlijnen.

Vanuit hygiënisch oogpunt is het niet relevant of

deze regelmatige waterverversing handmatig of

elektronisch wordt uitgevoerd. Alleen in termen

NEN-EN-ISO 19458-norm voor waterkwaliteit

- bemonstering voor microbiologische onder-

zoeken. Deze ISO-norm bevat drie mogelijke

onderzoeksdoelstellingen:

• Voor het eerste onderzoeksdoel wordt het

water beoordeeld van de leverancier tot aan de

watermeter - daarom moet de buis altijd

grondig worden gespoeld, voordat de mon-

sters worden genomen.

• Voor het tweede onderzoeksdoel wordt gecon-

troleerd of drinkwater altijd tot aan de be-

monsteringsventielen kan worden geleverd.

Hiervoor worden de monsters genomen zon-

der een straalregelaar. Ook wordt het bemon-

steringspunt vooraf altijd gedesinfecteerd en

slechts met een klein beetje water gespoeld.

• Voor het derde onderzoeksdoel wordt het

drinkwater opgevangen zoals het uit de kraan

komt: via de straalregelaar, zonder vooraf-

gaande ontsmetting en zonder met water te

spoelen. Dit kan ophelderen of een consu-

ment bij het gebruik van de armatuur een

ziekte zou kunnen hebben opgelopen.

Het is belangrijk om vóór de start van een on-

derzoek de doelstelling helder te hebben, want

de bemonstering moet hier precies op worden

afgestemd. De NEN ISO 19548 vereist bovendien

een statistische onderbouwing van de resultaten,

omdat bekend is dat deze in biologische en

technische systemen, zoals drinkwaterinstalla-

ties, afwijkend kunnen zijn. Na een eerste posi-

tieve bevinding moeten er dan ook meerdere

monsters op meerdere punten worden genomen.

speciale hoekregelkranen zoals de comfort Pt van schell zijn uitgerust met de universeel toepasbare Pt 1000 temperatuursensor. Zo kan de temperatuur van het drinkwater op de bemonsteringspunten direct elektronisch wor-den geregistreerd en gedocumenteerd via het waterbeheersystemen zoals schell sws.

veiligheid

kan niet altijd worden uitgesloten. Daarom moet

de planner bij de aanbesteding van zoveel moge-

lijk onderdelen eisen dat zij alleen droog worden

getest door de fabrikant. Componenten waarbij

dit niet mogelijk is, zoals een DVI, mogen alleen

met microbiologisch perfect water worden getest

en vervolgens worden gedesinfecteerd. Deze

procedure, die plaatsvindt tijdens de productie,

heeft echter alleen effect als het component

binnen drie dagen na de desinfectie in gebruik

wordt genomen.

In principe moet ook de dichtheids- en druktest

van een grote installatie droog worden uitge-

voerd. Want vanaf het moment dat de installatie

met water is gevuld, moet de vakman een regel-

matige waterverversing op alle aftappunten

garanderen. Wanneer er elektronische kranen

met stagnatiespoeling of zelfs genetwerkte kra-

nen voor een centraal beheer van de waterwissel

zijn geïnstalleerd, is dit niet nodig.

Verder is het voor gebouwen met verhoogde

hygiënische eisen zoals ziekenhuizen aan te beve-

len om het vullen van de installatie stap voor

stap uit te voeren en dit altijd te combineren met

een microbiologische monstername en goedkeu-

ring. Eerst moet de huisaansluiting gespoeld en

bemonsterd worden. Als de bevindingen correct

zijn, wordt vervolgens het technisch centrum

gevuld en bemonsterd. Alleen dan kan de instal-

latie worden gevuld en gespoeld voor een perfect

resultaat.

drInkwaterveIlIgheId door genet-werkte armaturen met centrale bedIenIngIn de toekomst zal voor gebouwen met verhoog-

de hygiënische eisen vooral gekozen worden

Gelukkig had de bouwtechnicus de hygiënisch

geoptimaliseerde drinkwaterinstallatie ontwor-

pen als een slanke installatie met spoelstations

aan het eind van de leidingen. Zo konden water-

wissels en hoge stroomsnelheden gemakkelijk

worden uitgevoerd. Aangezien er geen elektroni-

sche, maar alleen handmatige kranen geïnstal-

leerd waren, was er veel personeel nodig om alle

wastafels, douches, badkuipen, toiletten en uri-

noirs handmatig door te spoelen. In elk geval

kon men er nu op vertrouwen dat via de spoel-

stations schoon water uitstroomt. Het kan voor-

komen dat enkele overgebleven bacteriën uit de

DVI door de waterstroom worden meegevoerd,

wat weer kan leiden tot een herbesmetting. Dit

gebeurde helaas ook bij het ziekenhuis, waar-

door de sanering uiteindelijk ongeveer twee

maanden duurde totdat deze helemaal geslaagd

was. Het ziekenhuis had geluk, want er zijn

vergelijkbare gevallen, waarin vervuilde drink-

waterinstallaties in ziekenhuizen alleen nog

konden worden gebruikt met een continue

toevoeging van ontsmettingsmiddelen. Er zijn

zelfs gevallen bekend waarbij de gehele installatie

moest worden vervangen.

aanbevelIngen voor de PraktIjkVerontreiniging van componenten in de fabriek

voor elektronische kranen. Deze herkennen

onderbrekingen in het gebruik en reageren

zelfstandig met stagnatiespoelingen. Dit bespaart

de tijd die nodig is voor handmatige waterver-

versingen. Zo dragen elektronische kranen bij

aan het behoud van de waterkwaliteit, de econo-

mische werking, de wettelijke bescherming van

de verantwoordelijken en de veiligheid van de

eindgebruikers. <


de busextender is een module voor het verbin-den van de elektronische kranen in een netwerk met de sws server. Zo worden de data tus-sen de kranen en de sws server overgebracht. wanneer er geen verbinding via kabel mogelijk is, zorgt de bus-extender rlan voor de gegevens-overdracht naar de watermanagementserver. de spanningsvoorziening gebeurt alternatief via batterij of via een elektrische voeding.

* Dr. Peter Arens is bij Schell GmbH, een Duitse fa-brikant van sanitairarmaturen, werkzaam als direc-teur productmanagement en hygiënespecialist. Voordat hij bij Schell kwam was hij werkzaam voor een andere, grote Duitse fabrikant van sanitaire producten en bij instituten voor hygiëne in Bonn en Gelsenkirchen.

Van origine is Peter Arens microbioloog. Bij het Duitse koperinstituut is hij gepromoveerd op een onderzoek naar de microbiologische corrosie van koper naar aanleiding van een probleem in een Duits ziekenhuis. Daar bleken de koperen installa-ties van de waterleiding al drie maanden na de ope-ning door bacteriën te zijn aangetast. De totale schade bleek uiteindelijk ruim 12 miljoen D-Mark. En er bleken meer van dat soort gevallen bekend te zijn. Dankzij dat onderzoek kwam Arens in de sani-taire branche terecht.Arens heeft zitting in vele werkgroepen en comités, bijvoorbeeld van het Duitse Norminstituut (DIN), de Vereniging van Duitse Ingenieurs (VDI) en de Duitse Vereniging van Gas en Water (DVGW), die zich be-zighouden met onderzoek, kwaliteit en certificering op het gebied van corrosie, hygiëne en legionella. Peter Arens is daarnaast houder van zo’n twintig patenten; bijvoorbeeld met betrekking tot corrosie-bescherming van koperen leidingen, procedures voor hygiëne in drinkwaterinstallaties en producten voor het behoud van de waterkwaliteit in gebouwen.

** Wat zijn Pseudomonadas?Terwijl legionella eerder wordt gezien als “tamme diertjes” die relatief eenvoudig te bestrijden zijn, wordt Pseudomonas aeruginosa in drinkwaterinstallaties als een “monster” beschouwd. Pseudomonas aeruginosa is een van de meest voorko-mende en klinisch meest riskante ziekte-verwekkers. De bacterie is meervoudig resistent tegen antibiotica en heeft ver-geleken met Legionella maar weinig nodig om te groeien. Bovendien vermenigvul-digt ze zich zeer snel: een verdubbeling in slechts 20 minuten, terwijl Legionella hiervoor 2-4 uur nodig heeft.


veiligheid

bIFIPrO® ULTIEME OPLOSSInG vOOr bEHaNDELING vaN DRINk- EN kOELwaTER

samenwerkIng Is crucIaalHolland Water heeft een intelligent monitorings-

systeem ontwikkeld dat via internet met het

kantoor van Holland Water is verbonden en alle

noodzakelijke data registreert. Deze data wordt

gekoppeld aan de data die door de opdrachtge-

ver of haar adviesbureau wordt verzameld. Op

basis van continue data- analyse wordt de op-

drachtgever zo voorzien van de juiste informatie

en adviezen. Holland Water hecht aan de samen-

werking met onafhankelijke en deskundige

adviesbureaus. Zij zijn immers vaak al jarenlang

aan de opdrachtgever verbonden en kennen de

situatie. Ook het nemen van de watermonsters

dient, in de visie van Holland Water, door een

derde partij te worden genomen.

legIonellabestrIjdIng Is teamworkAlleen in goed teamverband kan tot de gewenste

resultaten worden gekomen. Het Bifipro®

systeem levert altijd het gewenste resultaat. Onze

‘niet goed geld terug’ garantie getuigt daarvan,

maar is nog nimmer door een opdrachtgever

aangesproken. Daar zijn we trots op! <

marktleIder In koPer- en ZIlverIonIsatIe.Holland Water is, met meer dan 500 operatione-

le systemen in Nederland en België, ruimschoots

marktleider op het gebied van koperen zilveri-

onisatie. De techniek, al in de jaren 60 bedacht

door de NASA, is door Holland Water verbeterd

en gepatenteerd. Door het proportioneel doseren

van zeer lage concentraties koperen zilverio-

nen, welke overigens ruim onder de normen

liggen, wordt de biofilm uit een waterleiding of

koeltoren geëlimineerd en krijgen bacteriën,

waaronder Legionella, geen kans om zich te

ontwikkelen.

rIsIco’s elImIneren en de co2 FootPrInt verkleInenDe systemen worden vaak ingezet in ziekenhui-

zen waar Legionella een issue is. Waar in België

de Bifipro® systemen ook preventief mogen wor-

den ingezet, mag dit in Nederland alleen wan-

neer er Legionellabesmettingen zijn geconsta-

teerd. Op het moment dat dit het geval is, kan

het nuttige met het aangename worden gecom-

bineerd. Behalve dat Legionella als sneeuw voor

de zon verdwijnt, kan -door het verlagen van de

warmwatertemperatuur- al snel 10 tot 20% op

de energierekening worden bespaard. Ook wordt

door verlaging van de warmwatertemperatuur

het gebouw minder opgewarmd en worden de

koud waterleidingen, waar het Legionella pro-

bleem vaak ontstaat, minder snel warm. WKO

installaties renderen veelal beter wanneer er een

lagere warmwatertemperatuur kan worden

gehanteerd en leidingwaterinstallaties gaan

langer mee. Bij koeltorens kunnen de chemica-

liën volledig worden geëlimineerd, met alle

milieu voordellen van dien. Steeds meer zieken-

huizen kiezen voor een combinatie van systemen

om het drinkwater te behandelen en om de

koeltorens schoon te houden. In het laatste geval

wordt regelmatig de door Holland Water ont-

wikkelde Silco® Sensor ingezet. Hiermee kunnen

online de koperen zilverconcentraties in het

water nauwkeurig worden gevolgd.

De bifipro® van Holland Water is

de afgelopen jaren uitgegroeid tot

het ultieme systeem om Legionella

en biofilm te bestrijden in drink-

en koelwater systemen. Dankzij

de inzet van de bifipro® worden

niet alleen de risico’s op Legio-

nellabesmettingen voorkomen,

maar wordt er ook voor gezorgd

dat de warmwatertemperatuur en

de spoelfrequentie op een zeker

moment significant kan worden

verlaagd. Dat dit veel tijd, energie

en geldwinst oplevert is evident.

Door: Holland Water

een bifipro® systeem in bedrijf, simpel maar zeer doeltreffend

Holland water hecht aan de samenwerking met

onafhankelijke en deskundige adviesbureaus.

veiligheid


Probleem 2: Gebruiksfrequentie en gelijktijdigheid

Ook wordt vaak de gebruiksfrequentie en de

gelijktijdigheid van het gebruik van de kranen

verkeerd ingeschat. Dit heeft tot gevolg dat water

in leidingen stil staat en de concentratie legionel-

labacteriën tot ongewenste hoogte stijgt. Naast

deze zogenaamde dode leidingen zorgen te grote

leidingen voor hetzelfde probleem. Water neemt

namelijk de weg van de minste weerstand en dat

is in het midden van de leiding en niet aan de

rand. Aan de binnenwand van de leiding staat

het water stil waardoor ook daar legionella over-

schrijdingen ontstaan.

Probleem 3: Foutieve leidingloop en gebrek aan

vakmensen

Bij de druk om projecten zo winstgevende mo-

gelijk af te sluiten, wordt tijdens de aanleg geko-

zen voor goedkopere (verkeerde) leidingtracés.

ontwerP en aanlegEen groot deel van de kosten voor legionellapre-

ventie wordt al in het ontwerp en tijdens de

bouw bepaald. Dit kun je voorkomen door

rekening te houden met onderstaande tips en

adviezen.

Probleem 1: Het ontwerp

Regelmatig worden er fouten gemaakt in het

ontwerp van de drinkwaterinstallatie waarbij het

leidingverloop zorgt voor ongewenste legionella-

groei. Denk hierbij bijvoorbeeld aan koud water-

leidingen in plafonds in plaats van de veel koe-

lere kruipruimte of een slimmere manier van

aansluiten waardoor je geen stilstaand water

hebt. Ondanks dat de oplossingen voldoen aan

de weten regelgeving ontstaat er ongewenste

opwarming, stilstaand water en daardoor bacte-

riegroei.

In theorie is legionellapreventie

niet moeilijk. Houdt koud water

koud, warm water warm en zorg

voor voldoende verversing. Hoe

is het dan mogelijk dat het aantal

legionella overschrijdingen maar

niet wil dalen en er meer personen

met legionella besmet zijn geraakt

dan ooit tevoren? Op welke manier

kun je de problemen voorkomen en

waar kun je de meeste tijd bespa-

ren?

LEGIOnELLAPrEvEnTIE IN cONTROL?

Door: Xigna

te vaak zien onze adviseurs dat legionella-overschrijdingen jaar in jaar uit blijven bestaan. dit brengt veel overlast, irritatie en kosten met zich mee.

Heb je jezelf wel eens de vraag gesteld of

je 100% in control bent en worden

jouw veiligheidscontroles met zeker-

heid geborgd?’ Waarschijnlijk niet en het ant-

woord zal NEE zijn. De oorzaak ligt in de con-

ventionele manier waarop je aantoonbaar wilt

maken dat je voldoet aan weten regelgeving.

Een papieren werkwijze met een grote versnip-

pering aan gegevens. Continuïteit en bedrijfsze-

kerheid van veiligheidscontroles en inspecties

hangen aan een zijden draadje. En dit geldt

uiteraard niet alleen voor legionella preventie,

maar voor alle wettelijke controles en inspecties.

Tegenwoordig kan dat veel slimmer en efficiën-

ter.


Oplossing: Elimineren administratie met de legio-

nella app

De legionellapreventie app draagt bij aan een

veel betere bewustwording en daardoor daalt het

aantal besmettingen. Bovendien zorgt zo’n digi-

taal legionelladossier dat je altijd overzicht en

inzicht hebt in de legionella beheer status. Je

bent altijd klaar voor inspectie en bespaart kos-

ten op zowel de installateur, de adviseur en je

exploitatie.

duurZaam sPoelenVerversing van het water is van groot belang om

gezond water te blijven houden. Sommigen

spoelen elke kraan wel 15 tot 30 minuten en

zetten daarbij alle kranen open. Heel erg zonde

van de tijd en het verspillen van al het water.

Bovendien is het maar de vraag of er daadwerke-

lijk gespoeld is. Een vinkje zetten is snel gezet.

Een veel slimmere oplossing is een legionella

spoel app te gebruiken waardoor je het spoelen

terugbrengt naar 1 minuut en de administratie

elimineert. Een volgende stap in slimmer werken

is de spoeltaak te combineren met de tempera-

tuurtaak middels een slimme thermometer. Dit

scheelt maandelijks een extra inspectieronde! En

nog slimmer is om het volledig beheer automa-

tisch te plannen en uit te voeren met als resul-

taat: ALTIJD IN CONTROL. <

bleem structureel op te lossen! Te vaak komen de

problemen hierdoor telkens terug. Bij het selec-

teren van je legionellapreventie partner is het

dus erg belangrijk dat de onafhankelijkheid is

gegarandeerd.

ontbreken gedegen brononderZoekHeb je een serieuze of terugkerende legionella-

overschrijding dan is een gedegen brononder-

zoek een must! Bij zo’n onderzoek is het van

belang dat alle facetten van het legionellapreven-

tie beheer tegen het licht worden gehouden. Te

vaak wordt er alleen naar de installatie gekeken

en worden spijkers op laag water gezocht. Of

worden oplossingen voorgesteld waarvan het

effect onduidelijk is. Een ruime ervaring in

brononderzoeken, mogelijke oorzaken en zelfs

bacteriologische kennis is van essentieel belang

om het probleem structureel op te lossen.

arbeIdsIntensIeF en het gebrek aan overZIchtVeel kosten en tijd gaat zitten in de grote hoe-

veelheid taken om legionellapreventie te beheren

en borgen. Beoordeel je je legionellataken eens

kritisch. Waar kan het minder of slimmer? In

90% van de gevallen worden gebouwen in een

veel te hoge versnelling beheerd terwijl er geen

of nauwelijks risico’s zijn. Veel tijd wordt be-

spaard door de administratie te automatiseren

en minimaal jaarlijks een audit te doen op je

legionellabeheer.

Tracés die korter zijn besparen materialen en

uren, maar zorgen er vaak voor dat koud water

niet koud blijft. Als gebruiker moet je extra gaan

spoelen en moet je meer legionellabesmetting

verhelpen. Je exploitatiekosten stijgen ongewild.

En uiteraard speelt het tekort aan vakmensen op

de bouw ook een rol. De gevolgen van het foutief

aanleggen van de installatie zijn gewoon niet

bekend. De praktijk leert dat het essentieel is om

tijdens het bouwen de aanleg te laten controle-

ren door een legionella- en installatietechnische

vakman.

Oplossing: Whitepaper ‘Veilig ontwerp drinkwa-

terinstallatie’

De oplossing is eenvoudig, laat je namelijk tij-

dens het ontwerp van de installatie begeleiden

door vakmensen. Vakmensen die bekend zijn

met de gevolgen van ontwerpkeuzes in relatie tot

legionellaveiligheid en de hoeveelheid beheer. Te

vaak zien we dat de gebruiker wordt geconfron-

teerd met hoge exploitatiekosten die eenvoudig

te voorkomen waren geweest. Je kunt jezelf ook

voorbereiden door gebruik te maken van het

whitepaper ‘Veilig ontwerp drinkwaterinstallatie’.

Je kunt die aanvragen via xigna.nl/veilig ont-

werp.

legIonella beheer In de PraktIjk en de hoge kostenEen andere belangrijke kosten bepalende factor

van legionellapreventie is de manier waarop het

beheer wordt aanbesteed, maar ook de conventi-

onele manier van werken. Te vaak zien onze

adviseurs dat legionella-overschrijdingen jaar in

jaar uit blijven bestaan. Dit brengt veel overlast,

irritatie en kosten met zich mee. Maar waarom

kan het probleem niet structureel opgelost wor-

den? Hiervoor is een aantal oorzaken aan te

wijzen.

belang en onaFhankelIjkheIdEen legionella-adviseur hoort onafhankelijk te

zijn en jouw belangen te behartigen. In de wer-

kelijkheid is dat vaak niet zo en heeft de organi-

satie belang. Belang bij afkeur van de installatie

of bij legionella-overschrijdingen omdat dat

leidt tot extra werk. Niet de kwaliteit van het

advies is bepalend maar de extra werkzaamhe-

den die eruit voortvloeien. Zo worden legionella

risico-analyses opgeleverd met gelijktijdig de

offerte voor de installatie aanpassingen. Keurt

hier de slager zijn eigen vlees? Of bij een legio-

nella-overschrijding wordt meteen de desinfectie

uitgevoerd, zonder brononderzoek om het pro-

de legionellapreventie app draagt bij aan een veel betere bewustwording en daardoor daalt het aantal besmettingen.

huisvesting


STArT bOUW REINIER HaGa ORTHOPEDIScH cENTRUMO

nlangs startte de bouw van het Reinier

Haga Orthopedisch Centrum op het

terrein van het LangeLand Ziekenhuis

in Zoetermeer. Volgens planning zal het centrum

in het eerste kwartaal van 2020 geopend worden.

gesPecIalIseerd

In dit centrum zullen bevlogen en uiterst

deskundige orthopeden werken, ieder gespe-

cialiseerd op een eigen terrein. Men kan hier

terecht voor alle planbare orthopedische

ingrepen. Kinderorthopedie en orthopedische

acute traumazorg blijven op de locaties in Den

Haag en Delft. Daarnaast blijft de mogelijkheid

om poliklinische afspraken te maken in het

HagaZiekenhuis en Reinier de Graaf Ziekenhuis.

De Reinier Haga Groep is trots op deze aanwinst,

waarmee de meest hoogwaardige orthopedische

zorg binnen handbereik komt van veel orthope-

dische patiënten in de regio Haaglanden en

daarbuiten.

voldoende ParkeerPlaatsen

Met het oog op de toename van patiënten

zal volgend jaar eveneens een parkeergarage

worden gebouwd. Tijdens de bouw van zowel

het Orthopedisch Centrum als de parkeerga-

rage worden medewerkers van het LangeLand

Ziekenhuis gestimuleerd om de auto thuis te

laten of te parkeren in de Duitslandgarage aan

de Europaweg. Zo blijven tijdens de werkzaam-

heden voldoende plaatsen beschikbaar voor

patiënten en bezoekers.

communIcatIe

Verder zet het LangeLand Ziekenhuis in op

goede communicatie met omwonenden en

andere geïnteresseerden. Actuele informatie over

de bouw vindt u via www.reinierhaga.nl/oc. <

Meer info op www.schell.eu.

Verantwoordelijkheid voor gezondheid.

Het intelligente eSCHELL-Watermanagement- Systeem

is het antwoord op de gestegen eisen voor hygiëne

en een modern Facility- Management in openbare

sanitaire ruimtes. Omdat met eSCHELL kranen zich

nu heel eenvoudig via RLAN of kabel laten verbinden.

De perfecte oplossing voor efficiënte, comfortabele

en centrale sturing van hygiëne functies, zoals stagna-

tiespoeling en thermische desinfectie. Inclusief slimme

functies voor kraananalyse en volledige documentatie.

Sanitaire kranen slim in een netwerk verbinden.Met eSCHELL.

SCHE_eSchell_197x128_3_NL.indd 1 19.03.18 09:25

Door de nieuwsredactie


eisen (PvE) en de vertaling hiervan naar Functi-

oneel ontwerp (FO) en Detailontwerp (DO).

Daarom moet in het voorlopig ontwerp al goed

nagedacht worden over het installatietechnisch

ontwerp. Met name het luchtbehandelingssys-

teem, de route van de luchtkanalen, welke filters

je moet gebruiken, waar je roosters plaatst en

hoe je luchtbehandeling in elkaar steekt. Door de

eisen in de nieuwe norm zullen

deze systemen behoorlijk veel

extra ruimte in beslag gaan ne-

men.

drukverdelIng In ruImtesDat Deerns beschikt over specia-

listische kennis voor het ontwer-

pen van de CSA’s, toont Builtjes met een voor-

beeld over luchtdrukverdeling in ruimtes. Hij

stelt dat die met name op de inpakafdeling van

een CSA precies moet worden afgesteld. “Gerei-

nigde medische instrumenten worden voor

sterilisatie ingepakt in speciaal papier. Daar mag

geen bacterie bij komen. Ook het afkoelen na het

sterilisatieproces is kritisch. Zolang het papier

afkoelt, is het nog kwetsbaar voor het doorlaten

van bacteriën. Daar moet je met drukverdeling

van de gehele afdeling op inspelen.”

De nieuwe Richtlijn heeft impact op alle boven-

genoemde aspecten, benadrukt Builtjes. “Zieken-

huizen en medische instellingen die plannen

hebben voor (ver)nieuwbouw krijgen hier nu al

mee te maken, willen ze bouwen volgens de

nieuwe norm.” De reviewperiode voor de nieuwe

Richtlijn duurt tot eind 2018, waarna de norm

zal worden bestendigd. <

zijn voor het proces van decontamineren, ver-

pakken, steriliseren en opslaan van herbruikbare

medische hulpmiddelen. Dat gebeurt op basis

van ISO klasse 7 ruimte (ISO 14644). Die be-

schrijft de classificatie van luchtreinheid op basis

van deeltjesconcentraties in stof- en kiemarme

ruimten en omgevingen. Eenvoudig gezegd: de

ISO klasse 7 ruimte bepaalt hoeveel stofdeeltjes

er in een ruimte mogen zitten. Stofdeeltjes zor-

gen voor het transport van bacteriën, daarom

wil je stof (en daarmee bacteriën) zoveel moge-

lijk buiten een CSA houden.

Er is gekozen voor ISO Klasse 7, omdat hierbij

de verhouding tussen kans op besmetting van

medische instrumenten (contaminatie) en de

nodige investering om die te voorkomen reëel is.

Builtjes: “De VCCN had ook een ISO Klasse 6 of

ISO Klasse 5 kunnen voorstellen, maar het zou

onevenredig veel geld kosten om CSA’s op dat

niveau te krijgen, terwijl het risico op besmetting

nagenoeg niet kleiner wordt.”

wat betekent de nIeuwe norm voor het ontwerP?De voorgestelde norm is van grote invloed op de

ontwerpfase van de technische ruimtes en tech-

nische installaties van een CSA. In deze fase

wordt immers de basis gelegd voor het project

door het vaststellen van het Programma van

De Vereniging Contamination Control

Nederland (VCCN) heeft een nieuwe

richtlijn opgesteld voor het ontwerp,

de bouw en opstart voor Centrale Sterilisatie

Afdelingen (CSA’s) in Nederland. Vakmensen die

werkzaam zijn in contamination control hebben

grote behoefte aan een update van de gedateerde

Bouwmaatstaven uit 2002. Bovendien is de

ver- en nieuwbouw sinds 2006

een verantwoordelijkheid van de

instellingen zelf, waardoor een

nieuwe Richtlijn al lange tijd

noodzakelijk is. Omdat (ver)

nieuwbouw van CSA’s een inge-

wikkeld proces is, ligt de nadruk

van de (concept)Richtlijn op het

ontwerpproces van installatietechnische oplos-

singen en technische ruimtes. Technisch Advi-

seur Aat Builtjes van ingenieursbureau Deerns

gaat in dit artikel dieper in op de nieuwe norm.

Deerns heeft recent gewerkt aan het definitief

ontwerp van de Centrale Sterilisatie Afdeling van

het Universitair Medisch Centrum in Utrecht

(UMC Utrecht). Dat ontwerp is getekend vol-

gens de nieuwe richtlijn waarbij het voorlopig

ontwerp van het UMC Utrecht is getoetst aan de

nieuwe norm, die uitgaat van de ISO klasse 7

ruimte (ISO 14644). Op basis daarvan hebben

we het definitief ontwerp gemaakt, waarmee

- met de conceptnorm die nu op tafel ligt - de

nieuwe CSA van het UMC Utrecht straks vol-

doet aan de nieuwe Richtlijn.”

stoFdeeltjes transPortmIddel voor bacterIën De Richtlijn stelt nieuwe eisen aan bouwkundige

en installatietechnische voorzieningen die nodig

nIEUWE rICHTLIjn In DE MAAk vOOr ONTwERP EN bOUw vaN cENTRaLE STERILISaTIE aFDELINGENDoor: Deerns

De voorgestelde norm is van grote invloed op de ontwerpfase van de technische ruimtes en technische

installaties van een cSa

veiligheid

technologie


afwijkende hartslag, en schokkende bewegingen

van de patiënt. Het armbandje stuurt in die

gevallen draadloos een alarmsignaal aan verzor-

gers of verplegenden.

Het onderzoeksteam beproefde de armband bij

28 epilepsiepatiënten met een verstandelijke

beperking, over gemiddeld 65 nachten per pati-

ent. De armband mocht alleen een alarmsignaal

afgeven bij ernstige aanvallen. De patiënten

werden ook gefilmd om te controleren of er

mogelijk aanvallen waren die de Nightwatch over

het hoofd zag. Uit die vergelijking blijkt dat het

armbandje 85 procent van alle ernstige aanvallen

signaleerde, wat een bijzonder hoge score is.

SUDEP, sudden unexpected death in epi-

lepsy, is een belangrijke doodsoorzaak bij

epilepsiepatiënten. Bij patiënten met een

verstandelijke beperking en onbehandelbare

epilepsie, zo’n 10.000 van de 120.000 epilepsie-

patiënten in Nederland, is de kans zelfs 20 pro-

cent dat ze ooit hieraan overlijden. Alhoewel er

meerdere technieken zijn om patiënten ’s nachts

te monitoren, worden veel aanvallen nu nog over

het hoofd gezien.

twee essentIële kenmerkenOnderzoekers van het consortium hebben daar-

om een armband ontwikkeld die twee essentiële

kenmerken van ernstige aanvallen herkent: een

Een hightech armband, ontwikkeld

door wetenschappers samenwer-

kend in het nederlandse ‘Tele-

epilepsie Consortium’, ontdekt 85

procent van alle ernstige nachte-

lijke epilepsieaanvallen. Dat is een

veel betere score dan elke andere

nu beschikbare technologie. De

betrokken onderzoekers denken

dan ook dat het aantal onver-

wachte nachtelijke sterfgevallen

bij epilepsiepatiënten kan afnemen

dankzij hun armband, met de naam

nightwatch. Ze publiceerden hun

resultaten onlangs in het weten-

schappelijke journal neurology.

nIEUWE EPILEPSIEMELDEr HErkEnT OvErGrOTE DEEL vAn ERNSTIGE NacHTELIjkE aaNvaLLEN


de nightwatch kan nu breed ingezet gaan worden bij volwassenen, zowel in instellingen als in de thuissituatie.


ren op de alarmeringen. Bij wereldwijde toepas-

sing kan het tienduizenden levens redden.

Arends hoopt dat de goede resultaten ertoe

leiden dat de Nightwatch wordt opgenomen in

het basispakket van de Nederlandse zorgverzeke-

ring.

In het Tele-epilepsie Consortium werken de

volgende partijen samen: Expertisecentrum

Kempenhaeghe, Technische Universiteit Eindho-

ven, Stichting Epilepsie Instellingen Nederland

(SEIN), UMC Utrecht, het Epilepsiefonds, pati-

entvertegenwoordigers en Livassured. Dit be-

drijf is opgericht om de Nightwatch op de markt

te brengen en werkt sinds 2014 mee aan het

onderzoek.

De Nightwatch is een initiatief van Kempen-

haeghe en de TU Eindhoven. Aan de ontwikke-

ling ervan is een kleine twintig jaar gewerkt. Het

principe ervan is gebaseerd op een idee van

Johan Arends en enkele collega’s.

Multimodal nocturnal seizure detection in a resi-

dential care setting: a long-term prospective trial.

Johan Arends, Roland D. Thijs, Thea Gutter,

Constantin Ungureanu, Pierre Cluitmans, Johan-

nes Van Dijk, Judith van Andel, Francis Tan, Al de

Weerd, Ben Vledder, Wytske Hofstra, Richard

Lazeron, Ghislaine van Thiel, Kit C.B. Roes, Frans

Leijten, and the Dutch Tele-Epilepsy Consorti-

um. https://doi.org/10.1212/

WNL.0000000000006545 <

InstellIngen en thuIssItuatIesDeze resultaten laten zien dat de armband goed

werkt, vertelt onderzoeksleider prof.dr. Johan

Arends, neuroloog bij Kempenhaeghe en hoog-

leraar aan de TU Eindhoven. De Nightwatch kan

nu breed ingezet gaan worden bij volwassenen,

zowel in instellingen als in de thuissituatie.

Arends verwacht dat het aantal gevallen van

SUDEP hierdoor met 2/3 kan afnemen, met de

kanttekening dat dit ook afhangt van hoe snel en

adequaat zorgverleners of mantelzorgers reage-

Ter vergelijking werd tegelijkertijd getest met de

huidige detectiestandaard, een bedsensor die

reageert op trillingen. Deze signaleerde slechts

21 procent van de ernstige aanvallen. Gemiddeld

bleef de bedsensor dan ook eens per 4 nachten

per patiënt onterecht stil. De Nightwatch daar-

entegen miste gemiddeld maar eens in de 25

nachten een ernstige aanval per patiënt. Verder

bleken de patiënten weinig hinder van de arm-

band te ondervinden en ook het verzorgend

personeel was positief over het gebruik ervan.


technologie

nEDErLAnDS ExOSkELET wINT INTERNaTIONaLE cybaTHLON

bij het lopen. De speciaal voor Sjaan ontwikkel-

de buikplaat en rugsteunen zorgen voor een

verbeterde rompstabiliteit en betere controle

tijdens het lopen “De verbeteringen in het exo-

skelet van dit jaar zijn veelbelovend voor de

toekomst” zegt piloot Sjaan. “Ze zorgen ervoor

dat dagelijkse mobiliteitsbeperkingen die dwars-

laesiepatiënten nu ervaren, in de toekomst een

heel stuk worden verkleind.”

Ook de medische sector heeft vertrouwen in de

toekomst van het pak. “Voor dwarslaesiepatiën-

ten draagt de exoskelettechnologie niet alleen bij

aan mobiliteit, ook de lichamelijke en geestelijke

conditie gaan er op vooruit”, zegt Ilse van Nes,

revalidatiearts bij de Sint Maartenskliniek waar

Sjaan Quirijns eerder een revalidatieprogramma

met een commercieel exoskelet volgde.

2020Elk jaar ontwerpt en bouwt een nieuwe groep

studenten van de TU Delft een exoskelet. Inmid-

dels is de volgende Cybathlon in Zürich aange-

kondigd, die vindt plaats in 2020. Met deze wed-

strijden als stip aan de horizon blijven ook

volgende de studententeams van Project MARCH

werken aan optimalisatie van het exoskelet. <

Samen met ‘piloot’ Sjaan Quirijns, die sinds

2000 een dwarslaesie heeft, behaalde de

MARCH III de snelste tijd en het hoogste

aantal punten. Dankzij verbeteringen aan het

pak en intensieve training van de piloot wist het

team de obstakelbaan met vier verschillende

obstakels in net geen 9,5 minuut succesvol af te

ronden. Vooral op zelfstandig gebruik scoorde

het team hoge ogen.

De Cybathlon Experience vond plaats op de

Rehacare, de Duitse vakbeurs voor revalidatie

techniek. Verschillende academische en commer-

ciële teams streden tegen elkaar in een race

waarbij vier verschillende obstakels moeten

worden voltooid. Deze obstakels zijn voorbeel-

den van hindernissen die mensen in een rolstoel

dagelijks ondervinden, zoals traplopen en gaan

zitten of opstaan uit een diepe stoel. De MARCH

III won drie van de vier onderdelen met de

snelste tijd en de meeste punten, wat resulteerde

in een snelste totaaltijd en hoogste totaalscore.

Lennart Schut is student Industrieel Ontwerpen

en teammanager van Project MARCH: “Tech-

nisch gezien was de hellingproef onze grootste

Onlangs won het nieuwe

exoskelet van het Delftse stu-

dententeam Project MArCH de

internationale obstakelrace

voor exo skeletten: de Cybathlon

Experience in Düsseldorf. Teams

uit verschillende landen streden

tegen elkaar in deze ultieme test

voor robotische harnassen voor

mensen met een dwarslaesie.

uitdaging. Dankzij de verbeteringen in het en-

kelgewricht was er veel meer stabiliteit tijdens

het open aflopen van de helling. We zijn ont-

zettend trots op deze eerste plek. Maar, nog

belangrijker vinden we dat we met de ontwikke-

ling van deze techniek bijdragen aan het terug-

geven van mobiliteit aan mensen met een dwars-

laesie. Ons ultieme doel is dat het exoskelet

toegankelijk wordt voor iedereen die daar baat

bij heeft. Wij zien het als een grote stap op weg

naar een toekomst waarin rolstoelen voor men-

sen met een dwarslaesie niet meer nodig zijn”.

dagelIjks gebruIkVoor het derde jaar op rij werkte een TU Delft

studententeam aan optimalisatie van het exoske-

let. Ook nu werkte een team een jaar lang, geheel

vrijwillig aan het nieuwe ontwerp en prototype.

De MARCH lll bevat belangrijke verbeteringen

ter bevordering van de dagelijkse bruikbaarheid

en comfort. De nieuwe functionaliteiten spelen

nog beter in op de behoefte van de gebruiker.

Verbeteringen aan het enkelgewricht en de soft-

ware zorgen voor variabele stapgrootte en een

natuurlijkere en soepelere loopbeweging. Daar-

naast geven extra steunpunten rond de heup en

middel betere ondersteuning en meer stabiliteit


technologie

‘GLOW-In-THE-DArk’-PAPIEr aLS SNELLE TEST vOOR INFEcTIEZIEkTEN

voor de detectie van antilichamen staat sterk in

de belangstelling, als praktisch en snel alternatief

voor dure, tijdrovende labmetingen in zieken-

huizen. Ook gebruiken artsen antilichamen

steeds vaker als medicijn, bijvoorbeeld bij kanker

of reuma. Dus deze eenvoudige test is ook ge-

schikt om regelmatig de dosis van zulke medicij-

nen te monitoren, om tijdig te kunnen corrige-

ren.

PaPIer geeFt lIchtHet gebruik van het papieren stripje dat onder-

zoekers van de TU Eindhoven en het Japanse

Keio University hebben ontwikkeld is een fluitje

van een cent. Breng een druppeltje bloed aan op

de daarvoor bestemde plek op het papier, wacht

twintig minuten en draai het om. “Door een

biochemische reactie geeft het papier aan de

Dit maakt de technologie erg goedkoop

en snel: na twintig minuten is duide-

lijk of sprake is van een besmetting.

Dure en tijdrovende labmetingen in het zieken-

huis zijn hiermee onnodig. Ook in ontwikke-

lingslanden heeft de test veel potentie, om een-

voudig te kunnen testen op tropische ziektes.

De test toont de aanwezigheid van infectieziek-

ten aan door naar bepaalde antilichamen te

zoeken in het bloed. Deze stoffen maakt je li-

chaam als reactie op bijvoorbeeld virussen en

bacteriën. De ontwikkeling van handzame tests

Eindhovense en japanse onderzoe-

kers presenteren een praktische

en betrouwbare manier om te

testen op infectieziekten. je hebt

slechts een speciaal oplichtend

papierstripje nodig, een druppeltje

bloed en een digitale camera, zo

schrijven ze in het blad

Angewandte Chemie.


Fotografie: Bart van Overbeeke

onderkant blauwgroen licht af”, zegt TU/e-hoog-

leraar en onderzoeksleider Maarten Merkx. “Hoe

blauwer de kleur, hoe hoger de concentratie aan

antilichamen.” Een digitale camera, bijvoorbeeld

van een mobiele telefoon, is voldoende om de

precieze kleur, en dus de uitslag, te bepalen.

sensoreIwItDe kleur ontstaat dankzij het geheime ingrediënt

van de papierstrip: een zogeheten lichtgevend

sensoreiwit, ontwikkeld aan de TU/e. Nadat een

bloeddruppeltje op het papier komt, brengt dit

eiwit een reactie op gang waarbij blauw licht

ontstaat (bekend als bioluminescentie). Hierbij

speelt een enzym een rol dat ook bijvoorbeeld

vuurvliegjes en bepaalde vissen laat oplichten. In

een tweede stap wordt het blauwe licht omgezet

in groen licht. Maar hier komt de clue: als een

antilichaam bindt aan het sensoreiwit blokkeert

dit de tweede stap. Veel groen betekent dus wei-

nig antilichamen, en andersom. <

onderzoeksleider maarten merkx met één exemplaar van de ‘glow-in-the-dark’ test.

dit papierstripje (sterk uitvergroot) bevat twee tests. de drie oplichtende stipjes per test geven het resultaat weer voor drie verschillende anti-lichamen. je kunt dus met één test op drie ver-schillende ziektes of medicijnen tegelijk meten.


sociale robots in de zorg: realiteit of luchtfietserij?

onderwijs te kunnen leveren. Zo is gebleken dat PARO kan helpen om onrust weg te nemen bij dementerende ouderen. ZORA is een maatje in de revalidatie en speciaal onderwijs voor kinderen met een fysieke beperking en is met name goed in instructie geven, motiveren en belonen. En tenslotte KASPAR, die aandacht van kinderen met autisme weet vast te houden en waarmee veel kinderen spontaan verbaal, fysiek én non-verbaal contact maken. Vergelijkbare ontwikkelingen zie je ook op nationaal en internationaal gebied. Kijk naar het voorbeeld van Pepper, of misschien kent u wel de documentaire over robot Alice (‘Ik ben Alice’), een robotmeisje dat een sociale rol speelt voor ouderen die nog zelfstandig thuis wonen. Of robot bloempot Tessa die ouderen herinnert aan afspraken die dag en die een oogje in het zeil houdt. Bijna dagelijks komen er wel voorbeelden voorbij. Veel van dergelijke robots moeten hun waarde echter nog bewijzen.

Maar zijn we er dan al? Zijn sociale robots al ingebed in de zorg? Nee, dat toch nog niet. Wat we wel gezien hebben is dat door actieve deelname van diverse professionals hun creativiteit wordt aangesproken en er zo volop nieuwe ideeën ontstaan en tips worden gegeven voor verdere verbetering van het gebruiksgemak en de toepasbaarheid van de robots. Mooie kansen en nieuwe uitdagingen voor robotontwikkelaars om dit te vertalen en technisch te realiseren. Daarnaast is ook gebleken dat professionals soms nog niet ‘klaar’ zijn voor technologie. Ze vinden het vaak spannend, soms ook wat eng en vooral heel nieuw om er zelf mee te werken. Deelname aan ons onderzoek en scholing in het gebruik van de robots heeft hier een boost aangegeven en gezorgd voor een veel meer open houding ten opzichte van de robots. Ze geven zelf aan dat ze in de toekomst sneller geneigd zijn om met nieuwe technologie aan de slag te gaan. Daarom vinden wij het belangrijk dat zorgtechnologie en robotica in het bijzonder een prominentere plek moet krijgen in het onderwijs, opleidingen zoals ergotherapie of fysiotherapie. Maar ook voor de huidige generatie zorgprofessionals zouden scholing en workshops rondom dit thema kunnen bijdragen aan een open houding, nieuws-gierigheid en uiteindelijk zelf toepassen van robots in hun dagelijkse zorgpraktijk.

Trots zijn wij op het resultaat! Een stapje dichter bij de realiteit en verder weg van luchtfietserij!

Interesse in de resultaten? Kijk dan op de website: http://www.innovatiesindezorg.eu/algemeen/nieuws/nominatie-raak-award-sociale-robots-de-zorg/

Projectteam Sociale Robots in de Zorg, Renée van den Heuvel, Claire Huijnen en Monique Lexis Zuyd Hogeschool

column

Sociale robots. U heeft er vast wel eens van gehoord of voorbij zien komen op televisie. Wie kent bijvoorbeeld robot PARO niet, het schattige zeehondje met het hoge knuffelgehalte.

Toen wij bij Zuyd Hogeschool in 2012 samen met een heleboel enthousiaste praktijkorganisaties begonnen aan het project getiteld ‘Sociale Robots in de Zorg: van experiment tot zorgpraktijk’ reflec-teerde de projecttitel meteen de hamvraag. Wordt dit realiteit of blijft het bij mooie dromen dat sociale robots ons echt gaan ondersteunen in de dagelijkse zorgpraktijk? We gingen aan de slag en onderzochten drie verschillende sociale robots voor uiteenlopende doelgroepen. Zo keken we naar de meer-waarde van PARO voor mensen met dementie. En naar robot ZORA, ook wel bekend als NAO, die kinderen met fysieke beperkingen uitnodigt en motiveert om te bewegen. Tenslotte bestudeerden we robot KASPAR, een robotpop ter grootte van een peuter, die kinde-ren met autisme spelenderwijs uitlokt tot sociaal en communicatief gedrag.

Ruim 6 jaar later kunnen we met overtuiging zeggen: we zijn korter bij de realiteit dan de luchtfietserij. Zowel PARO, ZORA als KASPAR hebben laten zien een belangrijke bijdrage in de zorg en het speciaal


technologie

MIxED rEALITy MET HOLOLEnS aLS NavIGaTIESySTEEM bIj HERSENOPERaTIES

neuronavigatie systeem. Het verschil werd opge-

meten en gerapporteerd. De neurochirurg kon

met de Hololens de tumor direct in het hoofd

van de patiënt zien al voordat de operatie begon,

zonder naar een scherm te moeten kijken.

betere concentratIe“Dit zorgde voor betere concentratie en aan-

dacht van de neurochirurg op de operatiekamer.

De nauwkeurigheid van de Hololens in het

lokaliseren van de tumor verschilde gemiddeld 4

millimeter, vergeleken met het navigatiesysteem.

Meer onderzoek is nodig om de nauwkeurigheid

verder te verbeteren, maar de resultaten zijn

hoopgevend”, zeggen Fatih Incekara, arts-onder-

zoeker op de afdelingen Radiologie en Neurochi-

rurgie en dr. Arnaud Vincent, neurochirurg. <

Bij operaties aan de hersenen wordt nor-

maliter gebruik gemaakt van schermen

waarop MRI-beelden van de hersenen

van de patiënt worden getoond. De hersenchi-

rurg gebruikt die beelden als een landkaart om

bijvoorbeeld een tumor te lokaliseren: het neu-

ronavigatie systeem. In het Erasmus MC is nu

voor het eerst bij een groep van 25 patiënten een

nieuwe navigatietechniek getest, namelijk met de

In het Erasmus MC is de afgelopen

maanden een succesvolle proef

uitgevoerd met een zogenaamde

Hololens van Microsoft.

De neurochirurgen gebruikten de

Hololens als navigatiesysteem

voor het lokaliseren van her-

sentumoren. Dit zorgde voor een

verhoogde concentratie en aan-

dacht van de chirurg.

Onderzoekers van het Erasmus

MC publiceren hun bevindingen in

het wetenschappelijke tijdschrift

World neurosurgery.


Hololens van Microsoft. Daarmee “ziet” de

chirurg waar de tumor zich bevindt terwijl hij

naar de patiënt kijkt in plaats van naar een

scherm naast de patiënt. Eerder gemaakte 3D

MRI-beelden worden dan geprojecteerd in de

bril waarmee de chirurg naar de patiënt kijkt.

3d modelOp basis van MRI-scans werd een 3D model

gemaakt van de hersenen en de tumor. Dit mo-

del werd omgezet naar een hologram en ingela-

den in de Hololens. Het hologram werd op de

operatiekamer op het hoofd van de patiënt

geplaatst, zodat de neurochirurg de tumor in het

hoofd van de patiënt direct kon zien en kon

lokaliseren. De tumor werd vervolgens afgete-

kend met zowel de Hololens als het gebruikelijke


jes App zorgt hierdoor voor meer gemak voor de

verpleegkundige en arts, maar ook voor verbe-

terde kwaliteit en veiligheid voor de patiënt.

enthousIaste eerste reactIesDe afgelopen maanden is er op verschillende

afdelingen in het ziekenhuis een pilot gehouden

om de Zakkaartjes App uit te proberen. Deze is

goed bevallen, aldus OK-verpleegkundigen

Tooke Lardenoy-Kleindop en Vera van Roem-

burg : “Voorheen werkten we met losse blaadjes.

Dat is nu niet meer aan de orde. Iedereen heeft

tegelijkertijd het nieuwste kaartje direct in de

app. Ook kun je makkelijk protocollen opzoeken

met de zoekfunctie.”

InItIatIeFHet initiatief voor de app komt van de verpleeg-

kundigen van de Geriatrische Afdeling. Zij ont-

dekten dat er ziekenhuizen zijn die de papieren

zakkaartjes hebben vervangen door de app.

Brave, het innovatieplatform binnen het Bravis

ziekenhuis, heeft met de betrokken partijen het

idee verder uitgewerkt. Denise Verburgh, werk-

zaam bij Brave: “We zijn heel blij met de Zak-

kaartjes App. De app zorgt voor een eenduidige

werkwijze. Verpleegkundigen van het Bravis

ziekenhuis dragen zelf de protocollen aan die ze

terug willen zien. Hierdoor is de app altijd rele-

vant.” <

Verpleegkundigen en artsen in het Bravis

ziekenhuis kunnen sinds kort medische

protocollen en werkinstructies raadple-

gen via een app op hun smartphone. Voorheen

werden hiervoor papieren kaartjes gebruikt, die

in de zak van het uniform gestoken werden. Met

de komst van de Zakkaartjes App hebben zorg-

professionals de belangrijkste protocollen altijd

beschikbaar en up-to-date in 1 app.

verbeterslag kwalIteIt en PatIëntveIlIgheIdZakkaartjes ondersteunen zorgprofessionals in

hun werk. Op het kaartje staat in het kort een

medisch protocol of werkinstructie uitgelegd.

Bijvoorbeeld het nuchterbeleid voor patiënten of

de richtlijnen voor handhygiëne. In de Zakkaart-

jes App worden deze kaartjes digitaal gebundeld

en beheerd. Hierdoor zijn aanpassingen snel

verwerkt en beschikken alle gebruikers over

dezelfde, meest actuele informatie. De Zakkaart-


ZAkkAArTjES APP vOOr vErPLEEGkUnDIGEn bRavIS ZIEkENHUIS

innovaties

ok-verpleegkundigen tooke (links) en vera

(rechts) met de Zakkaartjes app.

MET één HAnD ZELFSTAnDIG ETEn DaNkZIj DE THEOMaTIk

Mensen met één functionele arm

kunnen voortaan weer zelfstandig

eten met behulp van de Theomatik.

Het tafelhulpmiddel wordt door Total Catering

Moerdijk op de Nederlandse zorgen thuis-

markt geïntroduceerd.

Mensen die door een beperking slechts één arm

kunnen gebruiken, zijn bij de broodmaaltijd

vaak aangewezen op iemand die hen helpt bij het

beleggen en snijden van brood. Dat zag ook

Theo Willen, een vrijwilliger in het revalidatie-

centrum van het Jessa Ziekenhuis in België. Hij

merkte daar op hoeveel personen elke dag op-

nieuw geconfronteerd worden met hun beper-

king en besloot aan een oplossing te werken. Zijn

prototype dienblad werd vervolgens geoptimali-

seerd naar een product met een strak design dat

aan alle professionele eisen voldoet.

De Theomatik won begin dit jaar de publieks-

prijs van de Henry van de Velde-awards 2018,

een prestigieuze designprijs in België. Het Jessa

Ziekenhuis besloot recent om 100 exemplaren

van de Theomatik aan te schaffen.

wIgvormIge oPenIngen voor PortIeverPakkIngenHet dienblad heeft drie wigvormige openingen,

waarin alle portieverpakkingen passen en ge-

klemd blijven. Hierdoor kunnen de producten

éénhandig worden geopend. Het aparte bord

heeft een rand met inkepingen waardoor het

brood gemakkelijk belegd en gesneden kan

worden zonder dat het verschuift. De Theomatik

is uitgerust met een uitneembare verpakking-

snijder waarmee alle eenpersoonsverpakkingen

voor bijvoorbeeld suiker, thee en beleg geopend

worden zonder dat gebruikers zich kunnen

bezeren. De Theomatik is stapelbaar, krasvast,

vaatwasserbestendig, zowel voor links- als

rechtshandigen geschikt en antislip.

eIgen regIe voor PatIënten en clIëntenDe Theomatik is met name geschikt voor revali-

datiecentra, ziekenhuizen, verpleeghuizen, GGZ-

instellingen, thuiszorgorganisaties en bovendien

beschikbaar voor particulieren. “Mensen met

een beperking worden door dit hulpmiddel

minder afhankelijk van hun behandelaar”, aldus

Adrie Jongenelen, directeur van Total Catering

Moerdijk.


elkaar vast zitten. Van Doorn-Hoevenaren maak-

te 3D-foto’s van de vergroeide hand. Deze laadde

zij in de computer, waarna een chirurg voor de

operatie de snijlijnen kon intekenen in de 3D-

afbeelding. Vervolgens maakte zij een 3D-print

van de hand. Tijdens de operatie was snel en

nauwkeurig de snijlijn op de hand van de patiënt

in te tekenen.

Van Doorn-Hoevenaren: “Het grote voordeel

van deze toepassing is dat operaties zo veel snel-

ler kunnen plaatsvinden. Patiënten, vaak jonge

kinderen, hoeven dan korter onder narcose te

zijn.”

verdere toePassIngVan Doorn-Hoevenaren ziet veel kansen voor

verdere toepassing van de 3D-techniek in de

behandeling van handen: “We werken nu bij-

voorbeeld aan een draagbare scanner, zoals in

het mondonderzoek al wordt toegepast. Dit kan

op de eerste hulp bij de beeldvorming van de

handen heel bruikbaar zijn. Daarnaast zijn er

3D-labs in ontwikkeling in andere umc’s. Dit

maakt de behandeling op basis van 3D-technie-

ken voor meer patiënten in Nederland mogelijk.”

<

van het lichaam. Deze methode wordt al veel

toegepast in de voorbereiding van behandelin-

gen van mond, kaak en aangezicht. Inge van

Doorn-Hoevenaren onderzocht of deze methode

ook geschikt is voor de beeldvorming van han-

den: “De techniek is nog niet zo bekend binnen

de handchirurgie. Toch kun je hiermee de bui-

tenkant van de handen zeer goed in beeld bren-

gen en daar ook goede berekeningen aan doen.

Zeker in combinatie met andere imaging-tech-

nieken is dan ook veel winst te behalen.”

grote handenNadat uit haar onderzoek bleek dat 3D-fotogra-

fie betrouwbare medische beelden van de han-

den oplevert, paste Van Doorn-Hoevenaren de

techniek toe bij patiënten waarbij de handen

door ziekte in omvang toenemen, zoals bij de

zeldzame hormoonaandoening acromegalie (zie

foto). Omdat het effect van een behandeling

langzaam is, moeten deze patiënten langdurig

gevolgd worden. Met 3D-fotografie is dit be-

trouwbaar te doen. Ook bij patiënten met lymf-

oedeem is dit het geval.

oPeratIe voorbereIdenEen volgende stap was de toepassing van 3D-fo-

tografie bij de voorbereiding van een operatie

van een jonge patiënt bij wie twee vingers aan


Handproblemen komen veel voor. Zo

heeft naar schatting 15 tot 20 procent

van de patiënten op de eerste hulp een

verwonding aan de handen. Om een indruk te

krijgen van de schade, laten veel artsen een

röntgenfoto, CT- of MRI-scan maken. Hoewel

de kwaliteit van deze beelden erg hoog is, kleven

er ook nadelen aan deze methodes. Patiënten

staan bloot aan kwalijke straling en de kosten

van deze methodes zijn hoog.

FotograFIeEen veelbelovend alternatief voor de beeldvor-

ming van handen is 3D-fotografie. Op basis van

meerdere ‘gewone’ foto’s uit verschillende hoe-

ken ontstaat een 3D-beeld van de buitenkant

technologie

3D-FOTOGrAFIE bRENGT HaND bETROUwbaaR IN bEELD

3D-fotografie is een betrouwbare

methode om handproblemen bij

patiënten te onderzoeken. De

techniek is ook geschikt om opera-

ties aan handen voor te bereiden.

Hiermee kunnen 3D-foto’s een

betaalbaar en veilig alternatief

vormen voor röntgenfoto’s, CT- en

MrI-scans. Dit blijkt uit onderzoek

van plastisch chirurg in opleiding

Inge van Doorn-Hoevenaren van

het radboudumc.



nvtg

nAjAArSCOLLEGE nvTG OnDErSTrEEPT HET bELaNG vaN vERDUURZaMEN vaN ENERGIE DOOR ZORGINSTELLINGEN

bouw die echter nog niet aan de aanstaande

eisen van Bijna Energie Neutrale Gebouwen

(BENG) regelgeving voldoet en dus volop kan-

sen biedt voor verdere innovaties en ontwikke-

ling bij komende nieuwbouw projecten.

De laatste presentatie van het Najaarscollege

werd gegeven door Gerard Jansen, adviseur

integrale concepten Healthcare bij RoyalHasko-

ningDHV. De titel van zijn presentatie was “In

de overdrive om van aardgas los te komen?”. Hij

maakte duidelijk dat het economisch bijzonder

interessant kan zijn om bestaande luchtbehande-

lingskasten tegen het einde van de levensduur te

retrofitten. Een belangrijke boodschap van Jan-

sen was: verduurzaam de businesscase. En, sta

kritisch stil bij de situatie van de organisatie. Je

kunt wel allerlei voorzieningen treffen om te

verduurzamen, maar als de organisatie nog een

beperkte levensduur heeft, is dat weinig zinvol.

Ook voor de lange termijn is het belangrijk om

over de toekomst na te denken. Stel je de vraag:

zijn we er nog wel in 2050 als ziekenhuis?

Na de inleidingen vond een boeiende discussie

plaats met de nodige interactie vanuit de college-

deelnemers.

Voor de presentaties van de lezingen verwijzen

we u naar de website van de NVTG:

www.nvtg.nl. Daar treft u ook een foto-impressie

van het Najaarscollege aan. <

van Microsoft verzorgde een bijzondere inkijk in

de wereld van de Amerikaanse IT-gigant. Hij

ging onder meer in op het energieverbruik en de

wijze waarop Microsoft daar verantwoordelijk

mee om gaat. De datacenters van Microsoft

worden steeds groter en de apparatuur die er

staat steeds krachtiger waarvoor steeds meer

energie is vereist. Op de lange termijn wil het

IT-concern evenwel energieneutraal opereren.

De tweede inleider was Niels Leijten, directeur

van Ammanu LED-intelligence. Leijten maakte

de aanwezigen duidelijk dat er nog veel te win-

nen valt op het gebied van verlichting. Niet

alleen vanwege het feit dat LED-verlichting

energiezuinig is, maar ook door de toepassings-

mogelijkheden van biodynamische verlichting

(lees ook elders hierover in deze uitgave). De

hoge kwaliteit van de producten van Ammanu

maakt dat deze ook duurzaam zijn en daarmee

een bijdrage leveren in het totaalbeeld van ener-

giebesparing.

Na de pauze verzorgde David Westdorp Buil-

ding, Physics and Energy Manager bij Deerns

een presentatie over een fossielvrije infrastruc-

tuur in 2030. Westdorp onderstreepte in zijn

inleiding dat we nog lang niet allemaal dit stre-

ven van harte ondersteunen, maar dat we wel

steeds meer er allemaal van doordrongen zijn

dat het noodzakelijk is om op alternatieve ener-

giebronnen over te stappen en vooral ook kri-

tisch na te denken over hoe het verbruik van

energie aanzienlijk kan worden verminderd. In

een illustratieschema liet hij zien dat fossiele

energiebronnen ook bij een forse toename van

duurzame energie voorlopig van belang blijven.

Een belangrijke ontwikkeling ziet hij in waterstof

als energiebron. Maar hij gaf aan dat er nog veel

moet gebeuren voordat deze energiebron is

ontwikkeld tot een exploiteerbaar alternatief.

David Wetstendorp sloot af met een voorbeeld

van een recent opgeleverde gasloze zorgnieuw-

“nederland moet van het gas af,

maar wie zal dat betalen?”

Dat was het thema van najaars-

college van de nvTG dat 4 oktober

werd gehouden in Ampt van nijkerk.

Zowel de nodige nvTG-instellings-

als bedrijfsleden voelden zich

aangesproken door het thema.

Het Najaarscollege is een studie(mid)

dag in nieuw format en vervangt de

NVTG Najaarsstudiedag. Het nieuwe

concept past beter in een tijd waarin overvolle

agenda’s het leven van technisch managers in de

zorg bepalen. Het college startte direct na de

middag en eindigde na een dinerbuffet in de

vroege avond, na de gebruikelijke fileperikelen

op het Nederlandse wegennet.

Het Najaarscollege werd geopend door NVTG-

voorzitter Piet Visser. Hij verwees nog naar

enkele recente succesvolle verenigingsactivitei-

ten, zoals het jaarlijks terugkerende en altijd

drukbezochte golfevent. Moderator van de mid-

dag was NVTG-bestuurslid Victor Pastoor. Hij

introduceerde de vier inleiders, die allen een

inspirerende presentatie verzorgde.

De eerste spreker was Vladimir Prodanovic,

senior program manager bij Microsoft. De titel

van Prodanovic’ inleiding was “Energietransitie

bezien vanuit de cloud”. De program manager


ADVIESBUREAU

Sweegers en de Bruijn bvEuropalaan 12g, 5232 BC ’s-HertogenboschT: 088 030 7300E: [email protected]: www.swebru.nl______________________________________________________________

Valstar SimonisVeraartlaan 42288 GM RijswijkT: 070 307 22 22F: 070 307 22 07E: [email protected]: www.valstar-simonis.nl_______________________________

VAN LOOY GROUP NVNoordersingel 19, B – 2140 AntwerpenT: +32 3 235 35 08E: [email protected]: www.vanlooy.com_____________________________________________________________

OK Consultancy Nederland (OKCN)Postbus 2102, 5202 CC ’s-HertogenboschT: (0)73 62 34 381E: [email protected] / I: www.okcn.nl

AIRCONDITIONING

Carrier Airconditioning BeneluxPapendorpseweg 83, 3528 BJ UtrechtPostbus 2731, 3500 GS Utrecht+31 (0) 88 - 567 67 00 [email protected]

BRANDVEILIGHEID

Witlox Brandveiligheid BVNieuwstraat 305491 VD Sint-OedenrodeT: 0858771198W: www.witlox-brandveiligheid.nl

BRANDWEREND GLAS

VETROTECH SAINT-GOBAIN BENELUXHulsenweg 21, 6031 SP NederweertPostbus 15, 6000 AA WeertT: +31 (0)495-57 44 35F: +31 (0)495-57 44 36I: www.vetrotech.nl

CLEANROOMS

Ropa Systems BVBelleweg 9, 5711 DH SomerenT: +31 (0)493 [email protected]_______________________________

Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: [email protected]: www.cadolto.nl______________________________

InterflowDe Stek 15, 1771 SP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 [email protected]______________________________

Jan Snel Medical BuildingsWilleskop 94, 3417 ME MONTFOORTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOORTTel.: +31 (0) 348 47 90 90E-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com______________________________

M-Wall BVSteenoven 4C5626 DK EindhovenT +31 850 18 85 00E [email protected] www.mwall.nl

DEUREN

Vestiging DoorwerthRecord Automatische Deuren B.V.Cardanuslaan 30Postbus 67, 6865 ZH DoorwerthT 026-3399777 F 026-3399770info@record-automatischedeuren.nlwww.record-automatischedeuren.nl

Vestiging OosterhoutRecord/Van Nelfen DeurtechniekHoutduifstraat 6Postbus 565, 4900 AN OosterhoutT 0162-447720 F 0162-447730

GEBOUWBEHEERSYSTEMEN

Sauter Building Control Nederland BVPostbus 20613, 1001 NP AmsterdamT: 020 - 587 67 00I: www.sauter.nl

GORDIJNSTOFFEN

Vescom Nederland B.V.Sint Jozefstraat 20, 5753 AV DeurnePostbus 70, 5750 AB DeurneT: +31 493 350 767F: +31 493 350 779E: [email protected]: www.vescom.nl

GROOTHANDEL

Technische Unie B.V. Bovenkerkerweg 10-12 1185 XE Amstelveen Postbus 900 1180 AX Amstelveen T: 020 - 545 03 45 F: 020 - 545 02 50 E: [email protected] I: www.technischeunie.com

HUISVESTING

Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: [email protected]: www.cadolto.nl_______________________________

Jan Snel Medical BuildingsWilleskop 94, 3417 ME MONTFOORTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOORTTel.: +31 (0) 348 47 90 90E-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com

bedrijvenindex

INSTALLATEUR

ULC Installatietechniek b.v.Labradordreef 18Postbus 24053500 GK UtrechtT. +31 30 26 50 500E. [email protected]. www.ulcgroep.nl

INSPECTIES & LOGBOEKBEHEER

DiiP BVInspecties en logboekbeheerHartveldseweg 34 B, 1111BG DiemenPostbus 298, 1620AG Hoorn020 [email protected]

IT & SOFTWARE

Ultimo Software Solutions bvWaterweg 3 - 8071 RR NunspeetT: +31(0)341 – 423737F: +31(0)341 – 421172E: [email protected]: www.ultimo.com

LUCHTBEHANDELING

Altop International: exclusief vertegenwoor-diger van EuroclimaMatjeskolk 237037 DZ Beek T: 0314 67 51 10E: [email protected]: www.euroclima.nl

MEDISCHE PERSLUCHT

Berko KompressorenHavenweg 14 - 6603 AS WijchenT: 024 - 641 11 11 - F: 024 -642 15 72E: [email protected]: www.berko.eu______________________________

Partner van DrägerBOGE KOMPRESSOREN B.V.Spaceshuttle 8B, 3824 ML AmersfoortT: +31 33 456 15 86 / F: +31 33 453 01 36E: [email protected]: www.boge.com/nl

MEDISCHE GASSEN

Linde Healthcare BeneluxDe keten 7Postbus 325, 5600 AH EindhovenT: +31 40 28 25 825 - F: +31 40 28 16 875I: www.linde-healthcare.nl

MEDISCHE GASSEN BEWAKING/MONITORING

TPS technology BENELUX B.V.Postbus 1962130 AD HOOFDDORPContactpersoon E. SchrijverT: +31 23 531 75 41I: www.tpstechnology.nlI: www.tpstechnology.deE: [email protected]

MEDISCHE GASSENDISTRIBUTIE SYSTEMEN

Dräger Nederland B.V. Huygensstraat 3-5, 2721 LT ZoetermeerNederlandT: 079 – 344 44 888I: www.draeger.com

MEUBELSTOFFEN


NOODSTROOM

Elinex Power SolutionsWolweverstraat 152984 CE RidderkerkTel: +31 (0)180 72 13 59E-mail: [email protected]: www.elinex.com

OPLEIDINGEN

Hogeschool RotterdamG.J. de Jonghweg 4-63015 GG RotterdamT: 010 794 48 90I: www.hogeschoolrotterdam.nl

OPERATIEKAMERS

InterflowDe Stek 15, 1771 SP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 [email protected]______________________________

MANN+HUMMEL Vokes Air BVNijverheidsweg 153401 MC IJsselsteinPostbus 3093400 AH IJsselsteinT: 088-8653724- F : 088-8653400E: [email protected]______________________________

Q-bital werkt wereldwijd samen met zorgaanbieders om

te zorgen voor veilige, flexibele klinische omgevingen

en ondersteuning van het personeel bij kerntaken zoals

capaciteitsmanagement, renovatiemanagement en het

inspelen op noodsituaties. Samen met onze partners verleggen

we de grenzen van de gezondheidszorgverlening door

betrouwbare, tijdelijke operatie- en afdelingsfaciliteiten aan te

bieden die een efficiëntere patiëntenstroom mogelijk maken.

Ga voor meer informatie naar www.q-bital.com

Operatiekamers Endoscopie-units Afdelingen Klinieken Poliklinieken IC-units

Q-bitalRob van LieflandBenelux & NordicE: [email protected]: +31 6 54 78 58 76W: www.vanguardhs.com______________________________

Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: [email protected]: www.cadolto.nl______________________________

Jan Snel Medical BuildingsWilleskop 94, 3417 ME MONTFOORTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOORTTel.: +31 (0) 348 47 90 90E-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com______________________________

bedrijvenindex


M-Wall BVSteenoven 4C5626 DK EindhovenT +31 850 18 85 00E [email protected] www.mwall.nl

PERSOONSBEVEILIGING SYSTEMEN

OoperonMijkenbroek 254824 AA BredaT: + 31 76 57 230 30E: [email protected]: www.ooperon.nl

PROJECTINRICHTING

M-Projectservice BVSteenoven 4C5626 DK EindhovenT +31 40 292 79 50E [email protected] www.m-projectservice.nl

STRALINGSWERING

Tinnemans Medical Design BVBelleweg 9, 5711 DH Someren T: +31 (0) 493 472399 F: +31 (0) 493 473299 I:www.4medicaldesign.comE:[email protected]

______________________________

Tinnemans Medical Design BVBAGildenstraat 41,B-2470 RetieT: +32 (0) 14 717919 I: www.4medicaldesign.comE:[email protected] Volg ons zusterbedrijf op twitter: @RopaSystems

VALIDATIE

Cleanroom Management InternationalThe Netherlands:Luchthavenweg 81, NL – 5657 EA EindhovenTel: +31 402 88 87 57Fax: +31 402 88 59 36E-mail: [email protected]

VLOEREN

Nora flooring systems B.V.Belgiëstraat 14 5171 PN KaatsheuvelT: 0416-286140I: www.nora.com/nl

WANDBEKLEDING

M-Wall BVSteenoven 4C5626 DK EindhovenT +31 850 18 85 00E [email protected] www.mwall.nl______________________________


WASMACHINES

Miele ProfessionalPostbus 166, 4130 ED VianenT: 034-73 78 884F: 034-73 78 429www.miele-professional.nlE: [email protected]

WATERBEHANDELING

BWT nederlandCoenecoop 1 2741 PG WaddinxveenE: [email protected] T.: +31 88 750 90 00


uw bedrijfsgegevens ook op onze website?neem vrijblijvend contact met ons op.

[email protected]

www.fmtgezondheidszorg.nl

ADVERTENTIE-INDEX

FMT Gezondheidszorg50

FMT Gezondheidszorg is een uitgave van:Van Litsenburg BVEendenven 145646 JN EindhovenT +31 (0) 06 53 310 657E [email protected] www.fmtgezondheidszorg.nl

Volg FMT Gezondheidszorg op Twitter: @FMTzorg

FMT Gezondheidszorg wordt gemaakt met medewerking van o.a.: NEN, Nictiz, TU/e, Hogeschool Arnhem en Nijmegen, Taskforce Healthcare, IHE en KIVI.

FMT Gezondheidszorg verschijnt 6x per jaar.

Uitgever: Cor van Litsenburg

Eindredactie:Wim van Gurp

FMT komt tot stand met redactionele medewerking van: Ir. René Drost NAMCO, W. (Wim) van Gurp, H. (Henk-Jan) Hoekjen, prof. dr. ir. J (Jos) Lichtenberg, Prof. dr. ir. M. (Masi) Mohammadi, drs. F (Floor) Scholten, W. (Wilma) Schreiber, G. (Gerrit) Tenkink, Irene J. Teunissen,F. (Frank) van Wijck, B. (Betty) Rombout, H. (Herman) Jansen, A. (Alex) van Geldrop, R. (Regien) Wiggers (NICTIZ), L. (Laura) van Lith (Zorg Brandveilig), M. (Martin) van Rooij, D. (Dietske) van der Brugge, ir M. (Maurice) Dominicus, Renee van Litsenburg.

Vormgeving: Peter Bouritius

Advertenties:T 06 55322422E: [email protected]

Druk: Scholma Druk, Bedum

ISSN 1873 - 8877

Abonnementen:Nederland: e 125,00België e 125,00Buiten Europese Unie: e 169,50Losse nummers e 15,95Tarieven zijn excl. BTWKijk op: fmtgezondheidszorg.nl

Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Een abonnement wordt automatisch

verlengd, tenzij tenminste een maand voor het einde van de abonnementspe-riode schriftelijk wordt opgezegd.

Coverfoto:Nederlands exoskelet wint internationale Cybathlon

Disclaimer:Van Litsenburg BV heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samen-gesteld. Van Litsenburg BV en haar au-teurs kunnen echter op geen enkele wij-ze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave.

colofoN

fmt gezondheidszorg - info

BWT Nederland B.V. 49

Cadolto Benelux B.V. 47,49

Carrier Airconditioning Benelux B.V. 47

Cleanroom Management Intern. 49

D2 Ontwikkeling 49

DiiP 48

Dräger Nederland B.V. 52

Dräger Nederland B.V. 48

Hogeschool Rotterdam 48

Interflow 47,48

Jan Snel 47,48

Linde Healthcare Benelux 48

MANN+HUMMEL Vokes Air B.V. 48

Miele Professional Nederland B.V. 49

Miele Professional Nederland B.V. 11,29

MedicomZes 2

M-Wall 47,49

M-projectservice B.V. 51

MTD Landschapsarchitecten 48

M-Wall B.V. 47,49

nora flooring systems B.V. 49

OK Consultancy Nederland 47

Ooperon 49

Peters & Lammerink architecten 18

Q-bital 49

Record Automatische Deuren B.V. 47

Ropa Systems BV 47

Sauter Building Control Nederland B.V. 47

SCA Hygiene Products Zeist B.V. 47

Schell 36

Sweegers en de Bruijn B.V. 47

Technische Unie B.V. 47

TekDigitaal 51

Tinnemans Medical Design B.V. 49

TPS Technology Benelux B.V. 48

ULC Installatietechniek B.V. 48

Ultimo Software Solutions B.V. 48

Valstar Simonis 47

Van Looy Group 47

Vetrotech Saint-Gobain Benelux 47

Witlox Brandveiligheid B.V. 47

TekDigitaal

biedt de oplossing:

de D&A methode

Digitaliseren en ArchiViewer,

afgekort als D&A,

is onze methode voor het gerubriceerd

en geordend online opslaan

van al uw informatie

en het beschikbaar stellen aan

uw geautoriseerde medewerkers.

Deze methode valt onder de services van TekDigitaal.

Voor meer informatie zie

www.tekdigitaal.com

Dräger

De nieuwe

NEN-EN-ISO 7396 is er!

Wat houdt dit in voor u? Wij

ondersteunen u graag bij deze vraag

met consulatie en training.

Dräger Gas Management Systems uw

partner voor de nieuwe NEN-EN-ISO

7396.

Ook Ook voor gecertificeerde

gassendistributiesystemen in laboratoria

is Dräger uw partner!

MEER INFO: WWW.DRAEGER.COM

Dräger. Technology for Life®

Internationale waardering voor Exoskelet van Delftse studenten · 2020. 6. 10. · Het programma...

Documents

Transcript of Internationale waardering voor Exoskelet van Delftse studenten · 2020. 6. 10. · Het programma...