De Toekomst van TaalontwikkelingVerslag Landelijke Inspiratiebijeenkomstnovember 2014

#ToekomstTaal

Voorwoord — Lodewijk Asscher 4

Waarom dit initiatief 5

Indruk van de dag 6

Op weg naar vooruitgang: aandachtspunten naar aanleiding van de bijeenkomst 10

Verbindingsweb: concrete ideeën van deelnemers 14

Reflecterende woordkunst: creatieve performance door Joost van Kersbergen 16

Terugblik 18

Inhoud

3

VoorwoordHet is een eenvoudige rekensom. Voor onze kinderen is taal de sleutel naar een betere toekomst. Onze kinderen vormen op hun beurt de sleutel naar een betere toekomst voor onze maatschappij. Tel dat bij elkaar op, en je kan maar tot één conclusie komen: wie het beste uit de samenleving naar boven wil halen, zorgt ervoor dat kinderen de taalontwikkeling krijgen die ze nodig hebben om het beste uit zichzelf te halen.

Daar zijn wij met z’n allen verantwoordelijk voor. We kunnen het ons niet veroorloven dat we ons erbij neerleggen dat sommige kinderen nu eenmaal achterlopen in hun taalontwikkeling, want kinderen die een taalachterstand opbouwen kunnen de rest vaak niet meer bijbenen.

Initiatieven zoals de VoorleesExpress zijn fantastische voorbeelden van hoe je samen je verantwoordelijkheid neemt en hoe je er samen voor strijdt om dit te voorkomen. Vele vrijwilligers zetten zich in om het beste in een kind naar boven te halen, om ze de ontwikkeling te geven die ze verdienen en om ze de kans te geven een mooie toekomst op te bouwen. Met dit goede werk brengen verschillende initiatieven niet alleen de vooruitgang van onze kinderen maar ook die van onze maat­schappij in een versnelling. Ik hoop dat de verschillende initiatieven hun werk met evenveel energie voortzetten om zo kansen te bieden aan kinderen die dat het hardst nodig hebben. Samen kunnen we ervoor zorgen dat taalachterstand bij kinderen tot het verleden behoort.

Lodewijk AsscherMinister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Taalontwikkeling op de maatschappelijke en politieke agenda

4

Waarom dit initiatiefTaal is nodig om mee te kunnen doen in onze samenleving. Bij een gebrek aan taalbeheersing zien we kinderen, jongeren en volwassenen tegen verschillende uitdagingen aanlopen. Als bureau voor maatschappelijke innovatie en als uitvoerder van de VoorleesExpress in Amsterdam zijn we betrokken bij een groot aantal gezinnen waar een meertalige en taalarme omgeving leidt tot een achterstand. We zien een jonge generatie opgroeien die niet in staat is het beste uit zichzelf te halen, regel­matig doordat thuis het bewustzijn van het belang van (voor)lezen en leesplezier ontbreekt. Tegelijkertijd is taal een voorwaarde voor het tot stand brengen van dialoog, je eigen mening kunnen verwoorden en te kunnen reflecteren op een mening van een ander. Dat zijn essentiële vaardigheden om goed met elkaar samen te kunnen leven. Ook dat begint bij taal.

Er wordt door zowel het onderwijs, welzijns­organisaties, instellingen als overheden ont­zettend veel geïnvesteerd en georganiseerd om kinderen een toekomst zonder taalachter­stand te bieden. Wij geloven dat, wanneer professionals en betrokkenen bij verschillende succesvolle initiatieven hun inzichten en erva­ringen met elkaar delen, we gezamenlijk een nog grotere maatschappelijke impact kunnen behalen.

Diversion maakt zich samen met verschillende partners hard voor een goede start voor kinderen en jongeren. Door professionals te inspireren en nieuwe verbindingen te faciliteren, streven we naar vooruitgang en innovatie. Wij vinden het belangrijk dat mensen die mee willen doen, ook mee kunnen doen. Wij zien het als onze maatschappelijke rol om hierin te investeren. Dat doen wij middels het organiseren van

verschillende activiteiten en bijeenkomsten. Een voorbeeld daarvan is de inspiratiebijeen­komst ‘De Toekomst van Taalontwikkeling’. Wij hebben met veel enthousiasme gewerkt aan de inhoudelijke vormgeving en uitvoering van de landelijke inspiratiebijeenkomst en kijken terug op een inspirerende middag, met dank aan alle verschillende visies en achtergronden die u met zich meebracht. In deze uitgave leest u de aandachtspunten en ideeën die tijdens deze bijeenkomst gezamenlijk zijn ontstaan.

Saskia SelenAdjunct directeur Diversion

Streven naar inspiratie, verbinding en vooruitgang

Nieuwsgierig? Hier leest u meer over wie wij zijn en over onze aanpak en projecten.

5

6

Op woensdag 29 oktober 2014 vond de landelijke inspiratiebijeenkomst‘De Toekomst van Taalontwikkeling’ plaats in de Balie, platform voor sociale en politieke kwesties. Ruim 120 vertegenwoordigers vanuit het onderwijs, welzijnsorganisaties, maatschappelijke organisaties en bestuur en politiek kwamen bijeen in Amsterdam.

De sprekers en deelnemers hebben zich met veel enthousiasme en grote betrokkenheid gebogen over de centrale vraag. Iedereen, van vrijwilliger tot schooldirecteur en van wetenschapper tot oudercon­tactmedewerker, wisselde (persoonlijke) ervaringen uit en samen presenteerden zij concrete ideeën.

Indruk van de dag

‘Blikvoer’ – Inspirerende blikken en wisselende visies

Sprekers vanuit verschillende invalshoeken hebben u ­ kort en krachtig ­ meegenomen in hun verfrissende blik op het onderwerp. Samen met het onderwijsveld, maatschappelijke organisaties, politici en lokale initiatieven, is er gezocht naar concrete oplossingsrichtingen om kinderen een toekomst te bieden zonder taalachterstand.

Cent

rale

vra

ag

Wat kun je als burger, overheid of instel-ling doen om kinderen een toekomst zon-der taalachterstand te bieden?

7

Prof. dr. Leonie CornipsHoogleraar Taalcultuur te Universiteit Maastricht“Dé Nederlandse taal bestaat niet. Iedereen heeft zijn of haar eigen versie van het Nederlands, een eigen manier van spreken. In plaats van taal zien als eenheidsworst moeten we de variatie erkennen en accepteren dat er ver-schillende versies van het Nederlands zijn.”

Inge IpenburgDagvoorzitter“Alle kinderen dromen over een mooie toekomst, maar deze dromen zijn niet altijd bereikbaar. Kinderen zien door lager uitgevallen testresultaten hun dromen in duigen vallen. Niet omdat ze slecht kunnen leren, maar omdat ze niet snel genoeg begrijpend kunnen lezen om vragen te beant-woorden. Dit gaat ten koste van talent, wat zich niet kan ontwikkelen vanwege te weinig taalvaardigheid.”

Simone KukenheimWethouder Onderwijs, Jeugd en Diversiteit te Amsterdam“Wij leven in een stad met veel diversiteit, wat een rijkdom is voor Amsterdam. Andere talen, in het breedste perspectief, brengen veel culturele sensitiviteit en creativiteit met zich mee. Meertalige kinderen kunnen hier hun voordeel mee doen. Ook voorlezen helpt bij het ontwikkelen van creati-viteit, doordat het de denkwereld van kinderen vergroot. Het helpt kinderen zich te verplaatsen in een andere wereld via verhalen.”

Indruk van de dag

8

David KranenburgDirecteur Stichting Actief Ouderschap“Een kleine rekensom: een kind van 12 is 105.120 uur oud, en heeft daarvan maar 7.520 uur op school gezeten. Naar school gaan is maar een klein stukje in het leven van het kind, vandaar dat ouderbetrokkenheid cruciaal is om de talenten van het kind optimaal te ontwikkelen. Partner-schap met ouders gaat om gelijkwaardigheid, om gelijke samenwerking. Je moet een ouder echt persoonlijk kennen en het samen doen.”

Özcan AkyolSchrijver en columnist“In mijn jeugd spraken we thuis alleen Turks, net als alle andere gezinnen in onze wijk. Mijn ouders waren analfabete gastarbeiders die de Nederlandse taal nooit zouden leren, niet op een cursus en ook niet op hun werk. Als iemand eerder boeken in mijn handen had gedrukt, had ik waar-schijnlijk veel eerder mijn talent ontdekt en was ik er ook eerder achter gekomen dat ik niet al die narigheid had hoeven uithalen en dat ik mijn leven ook anders kon inrichten. De vraag die ik wil opwerpen is: Hoe krijgen we die boeken eerder achter de voordeur bij mensen?”

Khadija BentaherProjectmanager emancipatie en maatschappelijke participatie bij Diversion“Toen ik als 7-jarige in groep 3 terechtkwam zonder dat ik een woord Nederlands sprak, heb ik urenlang in mijn eentje achter in de klas geknutseld. De juf wist eigenlijk niet goed wat ze met mij aan moest. Tijdens het eerste ouder-gesprek gaf de juf aan dat mijn carrière op school er niet heel rooskleurig uitzag. Maar het aangeboren talent van kinderen om taal aan te leren is verbazingwekkend. Na een halfjaar had ik al genoeg Nederlandse woorden opgepikt om volledige zinnen te kunnen vormen, zij het gebroken. Laten we kinderen niet onderschatten, maar laten we ze ondersteunen.”

9

9

10

Op weg naar vooruitgangVooruitgang op het gebied van taalontwikkeling en –stimulering vraagt om een veelzijdige en integrale aanpak. Tijdens de bijeenkomst deelden sprekers en deelnemers verschillende visies met elkaar. Dat leidde tot discussie, nieuwe inzichten en inspiratie. De verschillende bijdragen hebben geleid tot een vijftal aandachtspunten die van belang zijn in de weg naar vooruitgang. Onderstaand leest u de gezamenlijke ambities die zijn geformuleerd.

Onze gezamenlijke ambities

In het publieke debat wordt meertaligheid regelmatig geproblematiseerd. Dit, terwijl meertaligheid juist vele voordelen kent en kinderen een voorsprong kan geven, mits zij daarin goed begeleid worden. Kinderen zijn goed in staat twee of meer talen te verwerven als moedertaal. Uit onderzoek blijkt dat twee­talige kinderen zich beter kunnen focussen, beschikken over een groter concentratiever­mogen en een voorsprong hebben op het vlak van sociaal­emotionele cognitieve intelligentie.

Vanuit deze visie kan het leren van een tweede taal van grote meerwaarde zijn in de ontwik­keling van kinderen. Een belangrijke voor­waarde daarbij is dat de tweede taal wel ontwikkeld wordt. In dat geval komt het de ontwikkeling van beide talen ten goede. Laten we meertaligheid niet langer problematiseren door naast de uitdagingen die het met zich meebrengt voldoende stil te staan bij de voor­delen van meertaligheid.

1 Van ‘achterstandsdenken’ naar ‘voorsprongsdenken’

De tijd dat er alléén een beroep werd gedaan op ouders voor binnen­ en buitenschoolse activiteiten is nog niet voorbij. Echter, scholen zijn zich in steeds grotere mate bewust van de belangrijke rol die ouders spelen. In dit kader ligt er een belangrijke uitdaging voor ons: het verbinden van ouders en scholen op taalgebied. Samen de verantwoordelijkheid voelen en nemen voor taalontwikkeling is van groot belang. Leren gebeurt ‘slechts’ voor

10% op school en voor 90% daarbuiten. Een volwaardig partnerschap tussen ouders en school kan pas ontstaan als zij elkaar goed (leren) kennen, zodat zij samen ontdekken waar hun krachten liggen en welke rol zij kunnen spelen bij de taalontwikkeling. Door middel van een persoonlijke benadering is een gelijk­waardige samenwerking binnen handbereik, waarin beide partijen hun verantwoordelijk­heid nemen.

2 Van contact naar gelijkwaardig partnerschap

11

Landelijk is er binnen het onderwijs, welzijns­organisaties, instellingen en overheden grote betrokkenheid bij taalontwikkeling en –stimu­lering. Dat uit zich in de vele succesvolle initi­atieven en methodieken die ontwikkeld en voorhanden zijn. Op lokaal niveau wordt er reeds door verschillende partijen samenge­werkt, onder andere aan het ontwikkelen van doorlopende leerlijnen. Op regionaal en

landelijk niveau worden kansen voor kennis­deling en netwerkvorming nog niet optimaal benut. Zowel persoonlijke ervaringen als inno­vatieve aanpakken zijn het waard om te delen. Om een grotere maatschappelijke impact te behalen is er behoefte aan onderlinge samen­werking en uitwisseling. Initiatieven die dit tot stand brengen, voorzien in een bestaande be­hoefte en moeten (vaker) worden gerealiseerd.

3 Van versnippering naar verbinding

Taalachterstanden die zich voordoen bij mi­grantengezinnen worden veelal van generatie op generatie doorgegeven. Om deze cirkel te doorbreken kunnen initiatieven die taalarme volwassenen ondersteunen van grote meer­waarde zijn. De tweede generatie arbeidsmi­granten beschikken, in tegenstelling tot hun ouders, over een betere Nederlandse taalbe­heersing. Dat maakt dat zij beter kunnen

participeren in de samenleving. Op de weg naar vooruitgang moeten we niet alleen investeren in de taalontwikkeling van een jonge generatie, maar ook investeren in hun ouders. Enerzijds in de taal­ en leesvaardigheid van taalarme ouders. Anderzijds in het bieden van de nodige ondersteuning waardoor ouders in staat zijn hun rol op te pakken in de (taal)ont­wikkeling van hun kind.

4 Van ‘generatie op generatie’ naar ‘laatste generatie’

Velen zijn zich er niet van bewust hoe belangrijk een taalrijke omgeving is om talenten tot bloei te laten komen. Middelbare scholieren en studenten lezen studieboeken vaak omdat het moet voor hun opleiding. Bij het nut van lezen en de persoonlijke verrijking wordt minder vaak stilgestaan. Echter, ook plezier is een onmisbaar element in een effectieve taalrijke omgeving. Het toevoegen van een spelelement maakt het

leren van taal aantrekkelijker. Er is een grote doelgroep, zowel hoog­ als laagopgeleid, die zich niet bewust is van het effect van (voor)lezen op taalontwikkeling. Om een zo groot mogelijke maatschappelijke impact te behalen, zullen we deze boodschap zo breed mogelijk uit moeten dragen en daarbij een zo breed mogelijke doel­groep betrekken.

5 Van problematiek binnen een doelgroep naar betrokken-heid en bewustzijn binnen de samenleving

12

13

Verbindingsweb‘Wat kun je als burger, overheid of instelling doen om kinderen een toekomst zonder taalachterstand te bieden?’ Dit was de vraag die tijdens de bijeenkomst centraal stond. Volg de lijnen naar de concrete ideeën.

Concrete ideeën van deelnemers

Positieve voorlichting over meertaligheid.

Fysiek en zichtbaar punt creëren op scholen en in de buurt voor extra taalondersteuning en als ontmoetings-plek voor ouders.

Mediacampagne voor een brede doelgroep over het effect van (voor)lezen op taalontwikkeling.

Platform creëren waar tips en tricks m.b.t. de inzet van taaleducatiemidde-len samen komen.

Autochtone oude-ren lezen voor aan allochtone kinderen op school.

14

Waardeer en onder-steun meertaligheid door bijvoorbeeld cursussen Turks en Berbers aan te bie-den in buurthuizen.

Geef elk kind een nieuw boek tijdens de Kinderboeken-week.

Aanbod van meerta-lige boeken onder tweetalige gezinnen stimuleren: taalarme ouders en kinderen kunnen samen lezen en leren.

Kennisknooppunt creëren waarin betrokkenen en kennis rondom taaleducatie in de wijk samenkomen.

Rolmodellen inzet-ten om ouders te bereiken en te laten zien hoe zij het doen.

Integraal ontwikke-lingscentrum. Ieder-een leert zijn hele leven lang. Doelen behalen in je eigen tempo. Geen docen-ten maar coaches.

15

Reflecterende woordkunstDe bijeenkomst is op een zeer bijzondere en passende wijze afgesloten door woordkunstenaar Joost van Kersbergen. Middels een creatieve performance met woorden vatte hij de bijeenkomst op zijn eigen manier samen en haalde daarbij de meest opvallende punten aan.

Creatieve performance door Joost van Kersbergen

16

Toen ik veertien weken in de buikvan mijn moeder, hoorde ik mijn eerste geluid.Haar hartslag, haar ademhaling haar taal.Ik wist nog niets, was ongeschoold, was prenataal.Mijn talenten, mijn dromen, mijn kansen,mijn één of twee linkerhanden,mijn gevoel voor de bal,veilig omsloten in moeders heelal.Terwijl de buitenwereld in zijn onvermoeidepogingen te idealiseren en beschermen zich reeds bemoeide.Was ik veilig in moeders schooten ik hoefde niets, ik groeidemet de billen bloot.In goede traditie was voor mij uiteraard al de ambitiedie mijn ouders konden begrijpen,dansen naar pijpen, messen slijpen,sleutels voor een betere toekomst,als beroepskeuzetesten klopten zou ik slotenmaker zijn.Ik was de nieuwe inspiratie,geen idee van de beschrijving van de situatie als arm van taal.Arm van taal?Omdat mijn vader maar weinig be­taal­d kreeg?Ik beheerste helemaal geen taal.Was een taal­loos wezen,kende slechts de geluiden van mijn omgevingen kwam hondsbru­taal twee weken te vroeg.BAM! Uit de schaal.Na de borst kreeg ik babyvoer uit pot en bliken legde ik waardevolle ideeën vast,liefde, warmte, familie en ikontwikkelde mijn taal, mijn taal, mijn taal.Mijn taal bewoog hoopvol,toch ongewennig als een wethouder op de toneelschool.Mijn ouders waren arm, ongeletterd.Armoede in de voorraadkast van taal.Rijk aan liefde, ja natuurlijk rijkmaar geen bereik. Werken! Geen gezeik!Geen theorie, praktijk!De armoede van de rijkdom van tweetaligheidwas voor mij, mijn kijk!Wat is de taal van een goede burgerman of

­vrouw?De taal van mij of de taal van jou?Welke natie? Welke grens?Van wel of geen volwaardig mens?Want kwam ik uit Rotterdam dan,zou ik Opstelten melden dat:Nederlands niet, maar Rotterdams de taal van Rotterdam was.Ik bewoog, ik speelde, groeide op en had de zegen of gelukvan betrokken meester of betrokken jufóf het kleine gemakvan een vader die te gierig was voor een schotel op het dak!Ook al had ik maar één moeder, mijn verhaalis een mix van moedertaal.Ik zocht een uitgestoken hand in een land, grijsals de lucht, grijsde gebouwen, grijsde mensen, grijsen ik werd in de bibliotheek of op straat wijs.Gelijkwaardig maar niet gelijkin de schijnbaar vicieuze cirkel van ongeschooldheid.Jij vraagt mij of ik jou wel versta, maar niet of ik jou wel begrijp?Dus officiële brief, wees eens lief,spreek mij aan, in plaats van toe,duw mij niet weg maar zeg...zeg mij dat,je papierafval kunt scheidenen misschien eindigje dan niet ongelezen in de grijze bak.Misschien ontstaat er partnerschap?Want meester, meester. Ik heb zoveel punten,zoveel sterke puntenmaar ik wist niet wat een komma was,dus ik schreef alleen maar punten opwant ik heb punten nodig voor mijn droom.Puntje puntje puntje...die ik zelf in zou willen vullen.Want ik heb het plaatje misschien niet to­taalmaar ik heb wel méér taal, meer waardedan ik nu wellicht uitdrukken kan dus:Meester al krijg ik voor deze opdracht geen tien,dan heb je mijn taal wél maarmij niet, écht gezien!

‘Meester hier is me stukkie’

17

Pionier met ons meeWij zijn Diversion Op een nieuwe manier naar maatschappelijke vraagstukken kijken. Daar houdt ons team van jonge, ervaren professionals zich al sinds 2003 mee bezig. Met de creatieve concepten die we ontwikkelen, gaan we uitdagingen in de samenleving aan. We ondersteunen overheden, bedrijven, culturele en maatschappelijke instellingen om verbinding met de samenleving te leggen en hun maatschappelijke impact te vergroten. Én we pionieren door eigen initiatieven te ontwikkelen die bijdragen aan een betere toekomst.

OnderwijsMet een brede blik op de samenleving werken wij aan een goede start voor kinderen en jongeren. Hierbij ondersteunen wij niet alleen jeugdigen, maar ook ouders, onderwijs­ en opvoedprofessionals. Wij creëren strategische onderwijsallianties, educatieprogramma’s en methodieken op het gebied van burgerschap, contextgericht leren, taalontwikkeling en ouderbetrokkenheid. Door maatschappelijke vraagstukken te koppelen aan de praktijk van het onderwijs, verbinden wij werelden en verbeteren wij leerprestaties.

Wilt u meer weten over Diversion? Of heeft u interesse in een oriënterend gesprek? Neem dan contact op met Femke Pluymert via fpluymert@diversion.nl of 020­5787997.

www.diversion.nl www.diversion.nl/socialcreatives