Inleiding

Expeditie RWS2050

In 2016 heeft de overheid als doel gesteld dat Nederland in 2050 een volledig circulaire economie is. Het Rijksbrede

programma ‘Nederland Circulair 2050’ geeft invulling aan deze intentie. Er zijn vele definities van circulaire

economie, maar alle zijn gericht op het slimmer omgaan met grondstoffen en het minimaliseren van de milieu-

impact van productie en consumptie. Om klimaatverandering en ernstige milieuschade tegen te gaan, is het

dringend nodig om een nieuwe visie op de economie te ontwikkelen, gericht op besparing, hergebruik en

regeneratie.

In Expeditie RWS2050 verkent Rijkswaterstaat de toekomst van de circulaire economie in Nederland. Het doel van

die verkenning is om in kaart te brengen welke ontwikkelingen en onzekerheden op RWS afkomen en wat dat

betekent voor de toekomstige maatschappelijke waarde van RWS. Zullen de missie, taken en werkwijze van RWS in

de toekomst veranderen?

Het circulair gebruik van grondstoffen is een van de dertien thema’s die Expeditie RWS2050 onderzoekt. De

verkenning bevindt zich nu in de eerste fase: het schetsen van toekomstbeelden. Daarbij worden allerlei aspecten

verkend, van demografie tot technologie en van sociale waarden tot geopolitiek.

Toekomstscenario’s

De toekomstscenario’s in dit document zijn een

eerste opbrengst van deze verkenning. De

scenario’s zijn geschreven als een ‘geschiedenis van

de toekomst’ en bieden elk een ander perspectief op

de toekomst van de circulaire economie in

Nederland. Ze zijn niet bedoeld als voorspellingen,

maar als verbeeldingen. Het zijn radicale, plausibele

beelden, op basis van ontwikkelingen die nu in de

kiem aanwezig zijn. De verschillen tussen de

scenario’s laten zien waar de belangrijkste

onzekerheden liggen met betrekking tot de

circulaire economie.

De scenario’s zijn ontwikkeld als een instrument

voor een strategische discussie. Het doel van de

discussie is niet om de scenario’s ter discussie te

stellen, maar om met een open blik te kijken naar de

mogelijke rol en maatschappelijke meerwaarde van

Rijkswaterstaat in de toekomst. De scenario’s bieden

de context voor dat gesprek.

Definitie van circulariteit

In gesprek met: Juan Bakker

Om werkelijk een circulaire wereld te kunnen realiseren

moet circulariteit volgens Juan Bakker in veel grotere

mate worden doorgevoerd. De grondstoffen die gebruikt

worden zijn toxicologisch veilig en deze worden op een

manier gebruikt die circulair-by-design is. Het is

daarnaast belangrijk om in circulariteit niet enkel te

focussen op de technologische kringlopen (hergebruik

van materialen), maar ook op de kringlopen in de

biosfeer. Alles wat geconsumeerd wordt (en meer) komt

in de biosfeer terecht, zoals schoonmaakmiddelen en

cosmetica. Vaak worden deze producten vergeten als het

gaat om circulariteit. Vooral producten die slijten zijn

lastig (bijvoorbeeld autobanden). Nu worden deze

producten ontwikkeld om zo lang mogelijk mee te gaan.

Maar hiervoor worden er giftige stoffen toegevoegd. In

een ideale wereld zou je misschien vaker je autobanden

moeten verwisselen, maar zou het slijtageproduct goed

zijn voor de omgeving (positieve impact).

Scenario 1: Duurzame diensten

Een toekomstbeeld

Esther kijkt ongeduldig op haar telefoon. Nog steeds geen bericht van de bezorger die een uur geleden haar

nieuwe antracietgrijze hoekbank zou komen brengen. De app geeft ook geen locatie aan, vreemd. Ze heeft

nu al spijt dat ze een nieuwe heeft besteld. Haar oude gele bank kan nog prima, maar volgens haar

meubelabonnement heeft ze dit jaar recht op een nieuwe, dus dat laat ze dan ook weer niet aan haar voorbij

gaan. Ze heeft expres voor het goedkoopste abonnement gekozen. Dat betekent dat ze niet zo vaak mag

wisselen en dat haar “nieuwe” spullen altijd tweedehands en soms zelfs derdehands zijn. Maar ondanks de

lage prijs heeft ze nooit klachten gehad. Meestal gaat het heel soepel: nieuwe meubelen worden gebracht en

de oude weer meegenomen. Maar uitgerekend vandaag is de bezorger te laat.

Het is een belangrijke dag voor Esther, want vandaag worden de eerste 50 woningen van de door haar

ontworpen woonwijk geplaatst. De woningen zijn de afgelopen maanden in Duitsland gebouwd en worden

nu in delen naar Nederland vervoerd. De grote kolonne zelfrijdende vrachtwagens is net de grens over

gereden en zal over een uurtje op de locatie zijn. Als de bezorger nu komt dan haalt ze het precies!

Het bouwen van die woningen was nog een behoorlijke logistieke uitdaging. Bouwen is eigenlijk ook niet het

goede woord, het is meer assembleren. Volgens de grondstoffenpaspoorten van de woningen, zijn de

onderdelen afkomstig uit zeven Europese landen. De vloeren komen bijvoorbeeld uit Denemarken, waar een

half jaar geleden een woonwijk is afgebroken, omdat die te dicht aan de kust lag. De constructie is gemaakt

van staal uit oude Duitse kolencentrales en het glas vormde ooit de ramen van een Frans kantoorgebouw.

Een echte Europese wijk dus.

De nieuwe wijk komt in een voormalig landbouwgebied te liggen. Ooit graasden hier melkkoeien, maar

tegenwoordig is er nauwelijks nog vraag naar zuivel. De boeren in dit gebied hebben gebruik gemaakt van

een gunstige uitkoopregeling en kunnen straks een riante woning op hun voormalige land kopen. De rest van

het gebied wordt omgevormd tot natuurgebied. De bewoners van de nieuwe wijk kunnen daar gratis gebruik

van maken, maar bezoekers van elders moeten betalen.

Er komt een appje binnen. Het lukt de bezorger niet om vandaag nog langs te komen. Esther baalt, heeft ze

daar nu al dit tijd op zitten wachten? Ze had misschien toch een duurder abonnement moeten kiezen.

Wereldmarkt | Mono-cycle | Monokanaal | Monopolisten | Diensten maatschappij | Lage redundantie | Modulaire

productie en bouw |

Levensduur Durable

Markt Wereldmarkt,

mono-speler

Buffercapaciteit Weinig nodig

Hergebruik Modulair niveau

of groter

Ketencomplexiteit Een stroom vormt

een cyclus

Situatieschets

Het aanbieden van diensten in plaats van producten heeft in dertig jaar tijd een enorme vlucht genomen. Waar rond

2020 een aantal bedrijven zoals Swapfiets, Ikea en Picknick, experimenteerden met dit concept, is dit in 2050 de

gangbare manier van consumeren. Consumenten zijn niet langer eigenaar van hun spullen, maar huren die van de

producent. Het bieden van comfort en gebruiksvriendelijkheid is hierbij belangrijk. Het aan huis aanleveren van

diensten wordt mogelijk gemaakt dankzij een complex systeem van distributiecentra. Door de verdere ontwikkeling

van dit concept domineren een aantal grote partijen de markt.

Omdat consumenten niet langer eenmalig betalen voor een individueel product maar structureel voor het gebruik

van producten, worden producten gestimuleerd om producten te ontwikkelen met een lange levensduur en weinig

onderhoud. Een herziening van het belastingstelsel heeft de ontwikkeling van durable producten verder aangejaagd.

Een hoge Europese belasting op afval dwingt producenten zo duurzaam mogelijk te produceren. Ook introduceerde

de EU strenge regels omtrent de import van “nieuwe” fossiele grondstoffen met behulp van een

grondstoffenpaspoort. Zo wordt ook het hergebruik fossiele grondstoffen gestimuleerd.

De overheid heeft het denken in termen van diensten overgenomen. Zo zijn er verschillende heffingen ingevoerd op

diensten die vroeger vrij publiek beschikbaar waren. Een voorbeeld hiervan is de invoering van entreekosten voor

nationale parken, maar ook voor andere vormen van natuurbeleving moeten burgers tegenwoordig bijbetalen.

Dankzij al deze maatregelen is het gelukt een circulaire economie te realiseren. De natuurlijke kringlopen in

Nederland zijn herstellende, mede dankzij de extensivering van de veeteelt en een vergroening van de

transportsector. Ook de steden zijn flink vergroend sinds begin 21ste eeuw. Doordat het autobezit sterk is afgenomen,

is er veel ruimte voor groen ontstaan.

De circulaire samenleving: producten als dienst

Om kwalitatief hoogwaardige diensten te leveren en de hoeveelheid afval te bepreken bouwen producenten hun

producten modulair op. Als een onderdeel van een product stuk gaat, wordt alleen dat ene onderdeel vervangen.

Zo beperken bedrijven hun afvalstromen en hun materiaalgebruik. Vanwege de hoge belasting op afval, worden

producten ontwikkeld om zo lang mogelijk mee te gaan. Door end-of-life-design is ook hun verdere verwerking in

het ontwerp opgenomen.

Een aantal grote producenten zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling en hergebruik van vrijwel alle producten.

Deze producenten distribueren de producten via een complex netwerk naar klanten over de hele wereld. De

consument is zich nauwelijks bewust van de complexiteit van vervoer en productie dat aan de geleverde dienst ten

grondslag ligt.

Infrastructuur

Producten worden kant en klaar geleverd bij de klant thuis. Dit vereist een complex netwerk van distributiecentra

en transportroutes. Waar deze routes voorheen van de producent tot consument liepen, werkt dit nu ook de andere

kant op. Als een product stuk is, of de consument zegt zijn/haar abonnement op, gaat dit product terug naar de

eigenaar, oftewel de producent. Hier wordt het product gerepareerd en weer geleverd aan de consument óf het

wordt gedemonteerd tot grondstofniveau en ingezet om een nieuw product te vormen.

Deze demontage tot grondstofniveau wordt

gestimuleerd door de invoering van het

grondstoffenpaspoort. Hierdoor is het van ieder

product duidelijk waar het vandaan komt en

waaruit het is opgebouwd.

Technologie

Een belangrijke spil die de ontwikkeling van dit

vervoersnetwerk mogelijk heeft gemaakt zijn de

door artificial intelligence (AI) aangestuurde

vormen van goederenvervoer. Dit zijn op

regionale en nationale schaal vooral zelfrijdende

vrachtauto’s (goederen en grondstoffen) en

zelfrijdende auto’s en bussen (personenvervoer).

Daarnaast heeft de ontwikkeling van AI ook het

internationaal vervoer beïnvloedt. Het besturen

en het laden en lossen van vrachtschepen en vliegtuigen is hoofdzakelijk zelfsturend. Werknemers hebben vooral

een controlerende functie.

Al met al heeft dit beleid een grote impuls gegeven aan het vervoer van materialen die voorheen tot afval

behoorden. In veel plattelandsregio’s zijn grote distributiecentra verrezen. Vanuit hier kunnen nieuwe modules voor

de reparatie van producten snel geleverd worden en kunnen daarnaast afvalstromen efficiënt geclusterd en

doorgevoerd worden. Deze distributiecentra zijn op hun beurt verbonden met internationale hubs zoals de haven

van Rotterdam en luchthaven Schiphol. Via deze hubs kunnen de te recyclen producten snel naar de locaties

vervoerd worden waar verdere verwerking plaatsvindt.

Energie

Dankzij de constante verbetering van productiviteit van zonne- en windenergie, en de schaalvergroting in

opwekking hiervan, worden fossiele grondstoffen niet langer als brandstoffen gebruikt, maar enkel als grondstof

voor producten. Dankzij de verbeterde capaciteit van wind-, zonne- en in toenemende mate getijdenenergie, is een

stabiele bron van elektriciteit te waarborgen. Overschotten worden opgeslagen in accu’s van (vracht)auto’s en

schepen; in thermische energie in de ondergrond; en gedeeld met het buitenland. Ook wordt een deel van het

elektriciteitsoverschot omgezet in waterstof.

Grondstoffengebruik

Ondanks de opkomst van nieuwe materialen is het gebruik van fossiele grondstoffen voor producten nog steeds

gangbaar. Het gebruik van fossiele grondstoffen als brandstof gebeurt echter niet meer. Met name steenkool wordt

nauwelijks meer gebruikt in Europa. Aardolie nog wel, maar in beperkte mate, als grondstof voor

kunststofproducten.

De vraag naar zeldzame metalen is nog steeds groot, maar kan in toenemende mate worden voldaan door

hergebruik en recycling. De nadruk ligt daarbij op het hergebruiken van producten en onderdelen in plaats van de

materialen zelf.

Het einde van eigendom

In gesprek met: Johannes Alderse Baas

We moeten weg van de wegwerpmaatschappij, aldus Jeroen

Alderse Baas. Nu hebben veel producten een korte

levensduur en worden zij daarna afval. In een circulaire

economie is de verdeling van eigenaarschap veranderd. Er

komt een verschuiving van bezit. Niet iedereen heeft meer

eigen spullen, maar er zullen een soort van “smart Ubers”

opkomen. Een risico dat bij deze verandering van eigendom

komt kijken is dat een aantal grote partijen de markt

beheersen. Er is een goed concurrentiebeding nodig om dit

in de hand te houden, maar het is misschien lastig te

voorkomen.

Ook het materiaalgebruik in de bouw is drastisch veranderd. Duurzame grondstoffen en isolatiematerialen zijn de

norm geworden. Door het modulair opbouwen van gebouwen, kunnen hele wijken veranderd of verplaatst worden.

Projectontwikkelaars plaatsen of demonteren woningen op basis van de vraag naar woon- of kantoorruimte. Het

aangezicht van de stad is daardoor veel

dynamischer. De historische centra van steden zijn

een kleine kern waaromheen op basis van de

conjunctuur nieuwe wijken verschijnen en

verdwijnen.

Ruimtelijke inrichting

De heffingen die individuen betalen voor

natuurbeleving en andere activiteiten die

voorheen tot het publieke domein behoorden,

hebben restoratie van natuurgebieden mogelijk

gemaakt. Het herstel van natuurlijke kringlopen

staat hoog op de politieke agenda.

Boerenbedrijven worden financieel

gecompenseerd om hun productie laag te

houden en de import van kunstmest is aan

banden gelegd. Steden zijn radicaal vergroend:

groene daken en geveltuinen zijn een vast

onderdeel van het straatbeeld. Ook de inrichting

van binnensteden is veranderd: winkels zijn

grotendeels verdwenen en hebben plaats

gemaakt voor lokale “postkantoren”. De winkels

die er nog zijn dienen vooral om producten te

tonen, die dan elders kunnen worden besteld.

De modulaire bouw die tegenwoordig wordt toegepast heeft een dynamisch landschap tot gevolg. Deze flexibele

ontwikkeling van de stedelijke ruimte is echter niet alleen uit praktisch oogpunt interessant. Sinds decennia is het

alom bekend dat de zeespiegelstijging onontkomelijk is. In 2050 zijn de gevolgen hiervan op het afstromen van de

grote rivieren en het onderhouden van een robuuste zeewering nog te beperken, maar de voorspellingen voor 2100

zijn ernstig. Ook dit is een enorme stimulans voor het modulair en flexibel bouwen. Bestaande bouw wordt steeds

meer gezien als een lock-in. Modulaire bouw kan zo afgebroken en elders worden opgebouwd, wat het interessant

maakt met oog op een onzekere toekomst.

Wat betreft de belangrijkste infrastructuur is er de laatste decennia weinig veranderd in Nederland. De manier

waarop deze gebruikt worden is echter wel. Bijna al het vervoer is tegenwoordig zelfsturend en snelwegen hebben

nog slechts een enkele baan voor auto’s gestuurd door mensen.

Welvaartsverdeling

De maatschappelijke verschuiving naar het leveren van diensten en het huren van producten heeft geleid tot een

enorme verbetering in de kwaliteit en duurzaamheid van producten. Waar veel producten in het begin van de 21ste

eeuw werden ontwikkeld als “wegwerpgoederen”, is dit in 2050 niet langer het geval. Duurzame en te repareren

producten zijn centrale onderdelen geworden van de maatschappij.

Flexibele bouw

In gesprek met: Gert van Vugt

In de bouw zullen veel taken worden overgenomen door

machines in een fabriek (off-site). Volledige gebouwen

zullen in een fabriek worden voorbereid waardoor de

onderdelen on-site alleen nog te hoeven worden

samengevoegd tot één geheel. Dit zal het aanzicht van de

bouwplaats sterk veranderen. Daarnaast zal ook het

bouwproces zelf compleet veranderen. Bouwen is een

informatievraagstuk waarbij er constante afstemming plaats

vindt met de stakeholders. Dit is te scripten in een software

programma. Alle stappen van architectuur tot constructie en

de technische aspecten zullen in een softwareprogramma

zijn opgenomen. Op een manier die te vergelijken is met

WordPress zal het voor ontwerpers mogelijk zijn gebouwen

te ontwerpen zonder dat zij zelf alles hoeven door te

rekenen. Ondersteund door het script kan iedereen zijn

gebouw eigen maken door opties toe te voegen of juist niet.

Zo snel en eenvoudig als nu keukens samengesteld kunnen

worden zullen hele woningen kunnen worden opgebouwd.

De dienstenmaatschappij heeft echter ook nadelen.

Door de dominante positie van een klein aantal

producenten op de internationale markt is de macht

van deze multinationals groot. Dankzij hun

monopolypositie hebben zij veel invloed op de prijs

van verschillende diensten. Daardoor is een groot

aantal diensten heel duur geworden. Door de hoge

import belasting is het alternatief, het individueel

aanschaffen van producten, voor veel burgers ook

niet langer mogelijk. Om de toegang tot essentiële

diensten, zoals voedsel en kleding, toegankelijk te

houden voor iedereen werkt de overheid met

subsidieregelingen. Daarnaast probeert men

internationaal afspraken te maken over de

maximumprijzen van bepaalde goederen, maar dit

heeft nog geen vruchten afgeworpen.

Omdat alle spullen die mensen gebruiken onderdeel

zijn geworden van de vast betaalde lasten zijn individuen weinig flexibel geworden in de besteding van hun inkomen

en het maken van individuele keuzes over de producten die zij gebruiken. Voor veel diensten (zoals het gebruik van

een woning/auto/kleding) zijn verschillende kwaliteiten producten beschikbaar. Echter, het gebruiken van nieuwe

producten van duur materiaal, zonder gebruikssporen is een stuk duurder dan het gebruik van producten die al

langer meegaan en waarop de gebruikssporen zichtbaar zijn. Door dit verschil in kosten van verschillende diensten

zijn de maatschappelijke verhoudingen duidelijk terug te zien in het straatbeeld.

Referenties

Sundqvist-Andberg, H. & Kohl, J. (2017) Circular Economy in Finland 2030 – Scenario Analysis: Scenario 1, Efficient

Service Experience. Aarre, VTT Technical Research Centre of Finland.

https://www.slideshare.net/VTTFinland/circular-economy-in-finland-2030-scenario-analysis

FutureConsult & Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV). (2014), Omgevingsscenario’s: Verpakken in 2040.

Scenario C: Fort Europa. https://www.kidv.nl/6894/future-scenarios-packaging-en.pdf?ch=EN

Janssen, B., Bomas, B., Van Bergen, J., Kuiypers, V. (2013) Deltaprogramma | Nieuwbouw en herstructurering.

Ambitie klimaatbestendige stad 2050. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. The Millennium Project (2019)

Future Work/Technology 2050 Global Scenarios: 2050 Scenario 1: It’s Complicated—A Mixed Bag. The

Millennium Project, Global Future Studies and Research.

Overige:

https://www.nrc.nl/nieuws/2019/06/28/de-lusten-en-de-lasten-van-private-leasen-a3965498

https://www.ikea.com/nl/nl/this-is-ikea/newsroom/13-12-2018-ikea-start-verhuur-meubels-aan-jongeren-

pub050ff671

https://www.klimaatakkoord.nl/serie-aanpakkers/aanpakker-swapfiets

http://monitor.topsectorlogistiek.nl/indicator/aantal-m2-distributiecentra-in-nederland-per-jaar/

Flexibel & Modulair

In gesprek met: Sanne de Groot

Flexibiliteit en aanpasbaarheid zijn volgens Sanne de

Groot cruciale onderdelen van een circulaire toekomst.

Flexibiliteit moet vooral worden gerelateerd aan

functionaliteit. Door flexibiliteit mee te nemen in het

ontwerp van grote constructies zoals infrastructuur kan

er snel worden ingespeeld op veranderende

benodigdheden. Een belangrijk onderdeel hiervan is de

keuze van materialen en grondstoffen. Wanneer

materialen op een modulaire manier worden gebruikt

als bouwstenen is het mogelijk deze een andere functie

te geven als dit gewenst is. Hierdoor kan er heel anders

naar afval en grondstoffen gebruik gekeken worden.

Scenario 2: Magische moleculen

Een toekomstbeeld

Majesteit, geachte aanwezigen,

Het is met gepaste trots dat ik u als Burgemeester van deze prachtige stad mag toespreken. En wel bij een

mijlpaal in haar geschiedenis. Vanaf vandaag mag de Rotterdamse haven zich met recht de duurzaamste

haven ter wereld noemen. En dat is een bijzondere prestatie.

Ik weet nog goed hoe ik als klein jongetje met mijn vader door het havengebied reed. Hij bracht me de

liefde bij voor Pernis, Botlek en de Tweede Maasvlakte. Maar hij deelde ook zijn zorgen met me. De grote

bergen steenkool, de gigantische opslagtanks voor aardolie. Dat had geen toekomst. De haven moest mee

met de verandering, zei hij. En onze generatie moest die verandering organiseren.

Hij leeft niet meer, maar ik moet nog vaak aan zijn woorden denken. Ik denk dat hij trots zou zijn op wat we

met elkaar hebben bereikt in de afgelopen decennia. In 2030 hebben we de eerste hyperloop van Europa

gebouwd, die Rotterdam verbindt met de Duitse industriegebieden. De olieraffinaderijen zijn vervangen

voor waterstoffabrieken die hun energie krijgen van de grote windparken in de Noordzee. En vandaag, de

opening van de Renaissance, de grootste moleculaire recycling installatie van Europa.

Ik ben geen ingenieur, maar ik heb me laten vertellen dat ze hier alle materialen kunnen afbreken tot

onzichtbaar kleine moleculen, waaruit daarna weer nieuwe materialen kunnen worden ontwikkeld. Dat deed

me denken aan een citaat uit de Bijbel: “Uit stof zijt gij geboren en tot stof zult gij wederkeren”. Wij gaan

nog een stapje verder. Uit het stof van deze installatie zullen in heel Europa spullen wedergeboren worden.

3D-printers over de hele wereld zullen worden gevoed vanuit Rotterdam. Uit een en dezelfde grondstof

kunnen oneindig veel creatieve vormen worden gemaakt, tot ze in Rotterdam weer tot stof worden

gemaakt. Een eeuwige cyclus, gevoed door wind en zon. Het is een symbool voor de vrijheid die ons in

Europa zo dierbaar is. De vrijheid om te leven zoals we dat willen, zonder de natuur daarbij schade toe te

brengen. Rotterdam brengt dat ideaal weer een stapje dichterbij.

Dan wil ik nu graag Hare Majesteit Koningin Catharina-Amalia verzoeken om De Renaissance officieel te

openen.

Wereldmarkt | Monocycle | Multi-kanaal | Nieuwe grondstoffen | Snelle doorloop cyclus | Veel buffer nodig |

Sterke marktwerking | Consumentisme | Hoge redundantie

Situatieschets

Decennialang stimuleringsbeleid voor technologische ontwikkelingen ten behoeve van het milieu heeft geleid tot

de ontwikkeling van hoogwaardige alternatieven voor reguliere grondstoffen. Materiaalgebruik is grotendeels

gestandaardiseerd, waardoor inzameling en recycling efficiënter en eenvoudiger is. Vrijwel alle producten zijn te

recyclen tot nieuwe grondstoffen.

Door sterke afname van biodiversiteit in Nederland en de toegenomen gevolgen van klimaatverandering (zoals de

grootschalige klimaatmigratie vanuit Azië en Afrika) zijn burgers zich meer bewust van hun ecologische voetafdruk.

Consumenten oefenen met hun aankoopgedrag invloed uit op de producenten. Eco-labeling en ecodesign helpen

de burger verantwoorde keuzes te maken smart-technologies gaan de verspilling van o.a. voedsel en brandstof

tegen. Technologische ontwikkeling maakt het mogelijk economische groei en ecologische bescherming te

combineren. Een voorbeeld hiervan is de technologische intensieve vorm van kringlooplandbouw die in Nederland

ontwikkeld is en die nu over de hele wereld wordt toegepast.

De circulaire samenleving: moleculair ecodesign

Onder druk van de overheid en consumenten ontwikkelen bedrijven vrijwel alleen nog maar duurzame producten.

De overheid dwingt het recyclen van grondstoffen af door hoge belastingen te heffen op het produceren van afval.

Ondanks dat veel producenten nog steeds wereldwijd handelen, is er een toenemende vraag naar producten met

een kleinere kringloop. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van Europees gegroeide hennep als isolatiemateriaal

en het creëren van nieuwe plasticachtige materialen uit rioolslib en compost.

Deze toegenomen interesse in lokale en

kringloopproducten komt voort uit zorgen

over de recente ecologische ontwikkelingen.

Geholpen door eco-labels en smart

technologie probeert de consument zijn

individuele impact zo klein mogelijk te houden.

Tegelijkertijd voeren actiegroepen de druk op

bedrijven en overheden op om werk te maken

van verduurzaming.

Deze verduurzaming heeft het

consumptiegedrag van de consumenten niet

wezenlijk veranderd. Nog steeds staat de

economie in het teken van snelle, kortstondige

consumptie met een beperkte levensduur van

producten en een hoge omloopsnelheid.

Technologie

Door het gevoerde stimuleringsbeleid op technologie zijn de technieken die de afgelopen decennia ontwikkeld zijn,

ook snel voor (grote groepen in) de samenleving beschikbaar gemaakt. Een voorbeeld van dergelijke technieken is

het moleculair recyclen van plastic. De ontwikkeling van moleculaire recycling heeft de afgelopen jaren een vlucht

genomen en is vele malen effectiever dan bijvoorbeeld chemische recycling. Standaardisatie van de gebruikte

soorten kunststof heeft de recycling aanzienlijk versimpeld. Ook de recycling van andere materialen (die op fossiele

Transparantie over productieprocessen

In gesprek met: Juan Bakker

Juan Bakker voorziet dat de maatschappij geijkt zal zijn op

dezelfde waarden als nu. Het consumeren van producten en

het “snelle gebruik” zal nog steeds plaatsvinden. Echter, zal dit

niet vrijblijvend zijn. Het systeem van ontwerp-productie-

gebruik-hergebruik en behoud van materiaalinformatie in de

keten moet drastisch aangepast worden om hieraan te kunnen

voldoen. Een centraal onderdeel hiervan is vergrote

transparantie. Dit kan door pre-competitieve collaboraties aan

te gaan. Hierbij worden de productieprocessen,

materiaalkenmerken, of ontwerpen openbaar gemaakt, maar

kan er op de markt nog steeds concurrentie bestaan. Hieraan

gerelateerd zijn ook de post-competitieve collaboraties,

waarbij het samenwerken in de verwerking van de

restproducten tot een nieuw product centraal staat. Een

belangrijk onderdeel hierin is de standaardisatie van gebruikte

materialen. Nu worden er in producten vele verschillende

soorten plastic, in verschillende kleuren gebruikt, wat recycling

heel moeilijk maakt. Een standaardisatie hiervan zou het

hergebruik van plastics sterk stimuleren. Het realiseren hiervan

gaat hand in hand met transparantie: openheid over de

samenstelling van materialen (mogelijk opgeslagen in een

materiaalpaspoort).

grondstoffen gebaseerd zijn) is de afgelopen decennia sterk verbeterd. Zelfs gesteente kan tegenwoordig worden

gerecycled en sommige gesteentes kunnen zelfs opnieuw worden ‘geprint’. Het gebruikte gesteente wordt vermalen

en oude metsel en lijmresten worden verwijderd. Hierna wordt het teruggebracht tot moleculair niveau. Onder hoge

druk wordt het daarna weer bij elkaar geperst, waarna het in elke wensbare vorm kan worden aangeleverd.

Infrastructuur

Dankzij de invoering van de technologie om moleculair te kunnen recyclen (op verschillende schaalniveaus) is de

transportsector sterk veranderd. Waar voorheen het vervoer van vooral eindproducten de markt domineerde, zijn

deze stromen nu teruggebracht tot bulkgoederen van gerecyclede grondstoffen. Nu producten overal makkelijk

ontwikkeld kunnen worden is het niet langer

interessant volledige producten te vervoeren,

maar slechts nog de bouwstenen hiervoor.

Om deze bulkgoederen op efficiënte manier te

kunnen vervoeren werden er het afgelopen

decennium steeds meer hyperloopverbindingen

aangelegd. Waar deze rond 2030 alleen nog

tussen Rotterdam en Frankfurt liep, zijn er

inmiddels verbinding door heel Europa gemaakt.

Deze hyperloopverbindingen worden

hoofdzakelijk gebruikt voor het vervoer van

goederen. Het personenvervoer gebeurt nog

hoofdzakelijk met de auto’s en treinen.

Energie

Dankzij de verdere verduurzaming van de energiesector is de prijs van energie de afgelopen jaren sterk gedaald.

Inmiddels is het omzetten van duurzame elektriciteit in waterstof de meest gangbare methode om energie op te

slaan. Ook door de oude aardgasleidingen stroomt nu waterstof. De scheepvaart is helemaal overgegaan op de

nieuwe energiedrager, waardoor de uitstoot van deze sector drastisch is gedaald.

Het omzetten van elektrische energie die wordt opwekt in grote windparken op zee, in waterstof, gebeurt nu nog

in grote centrales. De Eemshaven speelt hierin een centrale rol in vanwege de verbinding met de grote windparken

op zee. Veel scheepvaartroutes lopen inmiddels langs de Eemshaven om hier waterstof te kunnen tanken.

Grondstoffengebruik

Het gebruik van grondstoffen lijkt in veel opzichten nog op het begin van de 21ste eeuw. Toen bestonden er grote

buffers fossiele brandstoffen in o.a. de haven van Rotterdam, om het systeem te allen tijde draaiende te kunnen

houden. Ook nu zijn buffers een cruciaal onderdeel van de economie. Door het circulair gebruiken van grondstoffen

is de afhankelijkheid van andere spelers in de keten sterk vergroot. Zo is een producent die afvalstoffen verwerkt

tot een herbruikbare grondstof afhankelijk van de aanlevering hiervan, evenals de producent die na hem in de keten

weer afhankelijk is van deze herbruikbare grondstof. Veel producenten proberen het risico op uitval te beperken

door grote buffers van materialen te creëren. Door de wisseling in vraag en aanbod naar reststromen is dit echter

niet altijd mogelijk. Echter, door het grote aantal spelers in iedere keten is de redundantie groot en zijn veel spelers

dus vervangbaar.

Lean Logistics

In gesprek met: Johannes Alderse Baas

Volgens Johannes Alderse Baas zal er in de logistiek veel

veranderen in 2050 ten opzichten van nu. Het afstemmen op

verschillende onderdelen van de keten zal veel preciezer

gaan. Onderdelen zullen smart op elkaar worden afgestemd,

waarbij niemand hoeft te wachten. Ook zal er een

optimalisatie van technologie gebeuren. Nu staan veel

machines nog vaak stil, terwijl ze eigenlijk 24 uur per dag

gebruikt kunnen worden. Als de productie lean ingericht zou

worden kan de bestelling direct worden doorgegeven aan

de machines, die dan als ze klaar zijn automatisch een seintje

geven aan de werkplaats voor de assemblage.

De bouwsector is vrijwel geheel overgegaan op

duurzame materialen. Zo worden veel

constructies opgebouwd uit hout en kunnen

alternatieven voor plastic inmiddels zo sterk

gemaakt worden dat zij stalen onderdelen

kunnen vervangen. Gesteente en mineralen

worden nog wel gebruikt, maar vooral als

decoratie. Dankzij de enorme schaalvergroting

die in de houtbouw heeft plaatsgevonden is

hout nu het meest gebruikte bouwmateriaal.

Hierbij wordt het gros van de bebouwing

inmiddels opgetrokken uit kruislaaghout (Cross

Laminated Timber, CLT). Deze brandveilige

verlijming is even sterk als beton. Ook slaat

deze manier van bouwen CO2 op, terwijl de de

productie van beton en cement rond 2020 nog

zorgde voor enorm veel CO2-uitstoot. Naast het

gebruik van hout als fundatie in de bouw,

worden ook andere duurzame materialen

toegepast zoals riet, hennep en nieuwe plastic-

achtige materialen.

De recycling van asfalt sterk verbeterd en wordt

er op steeds grotere schaal geëxperimenteerd

met alternatieve materialen voor wegen. Een

van deze materialen is plastic. Holle, plastic

wegen kunnen makkelijk worden aangelegd en bevatten afwateringsinfrastructuur. Dankzij moleculaire recycling

kunnen deze wegen makkelijk geproduceerd worden uit afvalstromen.

Ruimtelijke inrichting

Het ruimtelijk aanzicht van Nederland is de afgelopen 30 jaar flink veranderd. De landbouw is door de jaren heen

steeds technologisch intensiever geworden. Door de goedkeuring van de ontwikkeling van kweekvlees voor de

internationale markt zijn de veehouderijen vrijwel uit het landschap verdwenen. Nederland is wereldleider op de

kweekvleesmarkt en in Limburg zijn grootschalige productielocaties verrezen. Alleen voor de productie van zuivel

is er nog veeteelt, maar de opkomst van genetisch gekweekte melk, dreigt ook hier een eind aan te maken.

Ook de akker- en tuinbouw is geïntensiveerd. Dankzij de verdere ontwikkeling van GMO’s is de productie per hectare

verveelvoudigd afgelopen decennia. Hierbij is ook de bosbouw steeds belangrijker geworden. Nu hout een centrale

component is in de bouw, zijn de productiebossen in Nederland flink uitgebreid. Deze geïntensiveerde land- en

bosbouwgebieden liggen vooral in het oosten en zuiden van het land.

Door de stijging van de zeespiegel treedt er steeds verdere verzilting van de bodem op, vooral in Groningen en

Friesland. De foerageergebieden van veel trekvogels komen in gevaar omdat de Waddenzee door de stijging van

de zeespiegel steeds minder vaak droogvalt. Om het verdwijnen van deze soorten tegen te gaan zijn er de afgelopen

jaren experimenten met grote zilte moerasgebieden in Friesland en de Wieringermeerpolder ontwikkeld. Uit de

eerste cijfers blijkt dat veel vogels hier hun heil zoeken.

Aangejaagd door de verhuizingen van mensen uit Noord-Holland en Friesland, wordt er gewerkt aan grootschalige

bouwprojecten in het oosten van het land. Hoewel de Randstad, dankzij de dijkverzwaringen van afgelopen

decennium, droog te houden is, geldt dit niet voor veel andere gebieden. Met name in de lager gelegen gebieden

in Friesland en de Flevopolder nemen de risico’s op overstroming toe. Ook zorgt de stijging van het grondwater

hier voor veel overlast.

Rol van de Overheid

In gesprek met: Gert van Vugt

Gert van Vugt voorspelt dat het proces waarbij de gene met

kapitaal steeds meer kapitaal kunnen vergaren zich mogelijk

verder doorzet in 2050. Grote kapitaal krachtige fondsen,

zoals pensioenfondsen, kunnen het eigendom over locaties

claimen, evenals het recht ergens te bouwen. Mogelijk neemt

ook de Rijksoverheid een rol in als assethouder. Dit vereist wel

een rolverandering bij de Rijksoverheid. Momenteel zit de

overheid gevangen in een tweestrijd. Aan de ene kant wil zij

innoveren en een snelle transitie naar een duurzame

samenleving initiëren, en aan de andere kant wil zij zo veel

mogelijk risico’s mijden en het vertrouwen van burgers

behouden. De balans tussen deze twee is nu niet evenredig

volgens Gert van Vugt. Als gevolg hiervan stelt de overheid

zich vaak conservatief op. Er is een cultuurverandering nodig,

evenals een verandering van doelstellingen. De overheid zou

zich vaker moeten gedragen als een sociale onderneming. Nu

zijn ze vaak te behoudend vindt van Vugt. De overheid zou

veel meer commitment aan circulariteit kunnen tonen en

meer kunnen investeren. Ze moeten zichzelf niet alleen als

facilitator, maar ook als actor zien.

Welvaartsverdeling

Aan de voorkant van de productie/consumptie balans is de afgelopen decennia weinig veranderd.

Consumentgedrag is vergelijkbaar met vroeger en de economie draait snel en is gericht op groei. Tijdens

sporadische interrupties in de productieketens blijkt hoe erg de verschillende partijen van elkaar afhankelijk zijn en

het op een circulaire manier opvangen van deze verstoringen lukt meestal niet. De aandacht voor sociale

duurzaamheid is veel kleiner dan voor het milieu. Hoewel er gebruik wordt gemaakt van duurzame grondstoffen,

zijn productieprocessen niet sociaal duurzaam en blijft er sprake van grote mondiale welvaartsverschillen.

Referenties

Leppänen, J., Neuvonen, A., Ritola, M., Ahola, I., Hirvonen, S.,Hyötyläinen, M. Kaskinen, T.,Kuppinen, T., Kuittinen, O.

Kärki, K., Lettenmeier, M., Mokka, R., (2012) Sustainable Lifestyles 2050: Pandemic Technology. SPREAD.

https://www.sustainable-lifestyles.eu/fileadmin/images/content/D4.1_FourFutureScenarios.pdf

Sundqvist-Andberg, H. & Kohl, J. (2017) Circular Economy in Finland 2030 – Scenario Analysis: Scenario 3,

Factories of the Future. Aarre, VTT Technical Research Centre of Finland.

https://www.slideshare.net/VTTFinland/circular-economy-in-finland-2030-scenario-analysis

Saxxion (2019) Transitie agenda circulair bouwen Overijssel. Provincie Overijssel

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) (2019) Plastic Pact NL. Den Haag.

https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-873989.pdf

Overige:

https://www.waterschappen.nl/plastic-muntjes-uit-afvalwater/

https://www.ad.nl/auto/tesla-volledig-zelfrijdende-auto-is-volgend-jaar-al-een-feit~aaadbceb/

https://www.deltacommissaris.nl/binaries/deltacommissaris/documenten/publicaties/2018/09/18/dp2019-b-

rapport-deltares/DP2019+B+Rapport+Deltares.pdf

Scenario 3: Richting de regio

Een toekomstbeeld

Goedemiddag luisteraars, dit is Globaal Nieuws op Radio Regio.

Supermarktgigant Ahold is failliet. Vorige week vroeg het bedrijf al uitstel van betaling, maar vandaag bleek

dat de het bedrijf niet meer aan haar verplichtingen kan voldoen. Mensen op straat wijten te de teloorgang

van het eens zo machtige concern aan het uiteenvallen van internationaal handelsnetwerken en de opkomst

van lokale speciaalzaken. De meeste vestigingen zullen worden overgenomen door de plaatselijke

werknemers met steun van de lokale overheid.

Amerikaanse fregatten hebben opnieuw beschietingen uitgevoerd op militaire installaties in Noord-Korea.

De aanval duurde enkele uren, voordat een Chinese vloot de Amerikanen terugdreef richting de Japanse

Zee. Ook Russische schepen zijn in het gebied gesignaleerd, maar het is onduidelijk of ze aan de gevechten

hebben deelgenomen. Vrijwel alle scheepvaart rond Japan en ten westen van China is door de

aanhoudende spanningen stil komen te liggen.

De nieuwe metrolijn tussen Maastricht en Luik is vanmiddag feestelijk geopend door Prinses Alexia. De

supersnelle verbinding verkort de reistijd tussen de twee steden tot 20 minuten. De bouw heeft slechts vijf

jaar geduurd en is volledig uitgevoerd door bedrijven uit de regio. Het ontwerp voor de voertuigen is

gedaan door Design Academy Eindhoven.

In de haven van IJmuiden is een lading avocado’s onderschept, bedoeld voor de West-Europese markt. Ze

waren afkomstig uit Panama en waren op weg naar winkels in Deventer, Maastricht en Keulen. De avocado’s

waren verstopt in een lading Noordzeekabeljauw. De smokkelaars dachten zo het embargo van de EU op

producten uit Panama te omzeilen.

Het gaat goed met de Europese economie. Volgens de rekenmeesters van het CPB zal de

inkomensongelijkheid komende twee jaar met 3% afnemen. Ook de toegang tot zorg en onderwijs zal de

komende jaren verder verbeteren. Hoewel de Randstad te maken zal krijgen met krimp, komt het

voorzieningenniveau nog niet in gevaar. Afgezien van de doorgaande verzilting van de kustgebieden, is de

algehele verwachting dat de bodem- en luchtkwaliteit de komende jaren verder zal verbeteren.

Dit was Globaal Nieuws op Radio Regio.

Lokaal | Multi-cycle | Monokanaal | Sterke overheid | Semi-publieke en collectief beheerde nutsbedrijven |

protectionisme | Lokale grondstoffen | Schaarste grondstoffen

Levensduur Durable

Markt Lokaal, multi-speler

Buffercapaciteit Weinig buffers

nodig

Hergebruik Producten en

onderdelen

Ketencomplexiteit Veel cycli met één

stroom

Situatieschets

In de periode richting 2050 hebben de grote

wereldregio’s zich gericht op hun interne

versterking. Internationale spanningen tussen

grondstofrijke landen en grondstofarme landen

zorgen voor een afname van de wereldhandel.

Bedrijven hebben een hun wereldwijde

netwerken ingeperkt om handelsrisico’s te

voorkomen. Er wordt vooral gehandeld in

eindproducten op basis van lokale vraag en

georganiseerd in formele contracten.

Nederland richt zich op de versterking van de

Europese regio. De Rotterdamse haven blijft een

belangrijk kanaal voor het doorvoeren van

producten van en naar Europa, maar de toevoer

van grondstoffen is sterk afgenomen.

De regionale focus werkt ook door op lagere niveaus. De voormalige krimpregio’s hebben zich sterk ontwikkeld ten

opzichte van de Randstad. Middelgrote steden floreren omdat ze ruimte bieden, prettige woonomstandigheden en

minder verkeersdrukte. Bovendien zijn lokaal aanwezige grondstoffen beter bereikbaar. Vanwege de beperkte

internationale focus is het voor bedrijven niet langer nodig om de clusteren rond de mainports.

In de economie is de aandacht verlegd van economische groei naar een eerlijke verdeling van middelen en het

versterken van publieke voorzieningen. Lokale overheden en coöperaties organiseren functies zoals energie, water,

mobiliteit en voedsel. Productie en consumptie wordt aangevuld met een sterk ontwikkelde deeleconomie.

Door de afgenomen internationale handel heeft er een sterke krimp van de industriële landbouw plaatsgevonden.

Die richt zich nu op de productie voor de eigen regio waarbij natuur en bodem duurzaam gebruikt worden en

gebruik wordt gemaakt van natuurlijke kringlopen.

Dubbele BTW

In gesprek met: Laura Rosen Jacobson

Een manier die Laura Rosen Jacobson ziet om het

hergebruiken van materialen te stimuleren is het veranderen

van het btw systeem. Momenteel wordt de btw in

hergebruikte producten dubbel betaald. Een bouwbedrijf

koopt materialen in en betaald hier btw over. Als een ander

bedrijf dat de rest materialen wil gebruiken deze overneemt

wordt er ook btw over betaald. Op deze manier worden de

hergebruikte producten duur, terwijl er juist wordt

voorkomen dat dit afval wordt. Een systeem waarbij er op

tweedehands producten in het eerste jaar niet direct nog

eens btw betaald hoeft te worden zou dit probleem kunnen

aanpakken.

De circulaire samenleving: regionale kringloop

Een instabiele wereldmarkt en internationale politieke spanningen hebben ook hun invloed op de samenleving. Niet

alleen economisch, maar ook politiek en cultureel is er sprake van regionalisering. Regionale identiteiten versterken,

waarbij vaak verwezen wordt naar een gezamenlijke geschiedenis. Waar vroeger de “Gouden Eeuw” werd

aangehaald als symbool voor de identiteit van Nederland als wereldmacht, heeft met het tegenwoordig veel vaker

over het Hanzeverbond als symbool van regionale integratie. Nationale identiteit maakt plaats voor regionale

identiteit. Een inwoner van Maastricht voelt zich meer verbonden met Akenaars en Luikenaars dan met

Amsterdammers.

Het consumentisme van rond de eeuwwisseling heeft plaats gemaakt voor gemeenschapszin. Burgers zijn geen

passieve consumenten van producten die ver weg en uit het zicht worden geproduceerd, maar betrokken burgers

die actief bijdragen aan de realisatie van nutsvoorzieningen en via coöperaties gezamenlijk eigenaar zijn van kleine

en middelgrote bedrijven.

Omdat producten van buiten de eigen regio duur en moeilijk te krijgen zijn, heeft zich een bloeiende deeleconomie

ontwikkeld. Lokale overheden hebben publieke digitale platformen ontwikkeld, waarop burgers producten en

diensten kunnen aanbieden. Vooral elektronica en repareerdiensten worden veelvuldig gedeeld. Er bestaan tal van

alternatieve (digitale) valuta, waarmee lokaal afgerekend kan worden, zodat er geen geld aan te pas hoeft te komen.

De regionale focus heeft ook geleid tot eenkennigheid. Er is sprake van enige schaamte voor het kopen van spullen

van ver weg en migranten worden met argwaan bekeken. En dat terwijl de migratie vanuit armere regio’s door

klimaatverandering en internationale spanningen sterk is toegenomen.

Technologie

IT heeft een sterke vlucht genomen, met name op het gebied van data. Producenten gebruiken die data om

producten te ontwikkelen die zeer nauw aansluiten op de wensen van hun consumenten. Massaproductie is uit de

tijd, maatwerk en variatie zijn in. Consumenten gebruiken IT om hun weg te vinden in het gevarieerde aanbod van

producten uit de regio.

De schaarste aan zeldzame metalen maakt delen, repareren en hergebruikt van technologische producten

noodzakelijk. Op buurtniveau worden veel oude of overbodige technologische apparaten verzameld,

gedemonteerd en als grondstof hergebruikt voor de opbouw van technologieën die aan individuele wijken ten

goede komen. Op deze manier worden veel deelproducten ontwikkeld waar meerdere mensen gezamenlijk gebruik

van kunnen maken.

Grondstoffengebruik

Producenten maken vooral gebruik van regionaal beschikbare grondstoffen. Dat heeft in Noordwest Europa

bijvoorbeeld geleid tot een sterke toename in de productie en het gebruik van zand, hout en riet. Daarnaast zijn

bio-based en biologisch afbreekbare

grondstoffen populair als alternatief voor uit olie

vervaardigde plastics. De landbouwsector speelt

een belangrijke rol in de vervaardiging van

biomaterialen en het verwerken van gebruikt

materiaal.

Het gebruik van regionale grondstoffen heeft

geleid tot de ontwikkeling en versterking van

regionale ketens. Daarmee is ook ruimte ontstaan

om het eigendom binnen de ketens opnieuw in te

richten. Een aantal taken hierin zijn door de

overheid overgenomen. Zo zijn er een groot

aantal semipublieke nutsbedrijven ontstaan die

lokale grondstoffen verhandelen en verwerken.

Deze zijn vergelijkbaar met de

drinkwaterbedrijven voorheen. Deze bedrijven zijn

geografisch gedifferentieerd en hebben ieder een

eigen voorzieningsgebied. Naast deze

semipublieke bedrijven is ook het

coöperatiemodel sterk in opkomst. Zonder

inmenging van de overheden zijn veel burgers

verenigd in het eigendom van transport- en

productiebedrijven. Ook hier is er een duidelijke

verdeling over geografische gebieden. Net zoals de vroegere burgerinitiatieven voor bijvoorbeeld duurzame

energie, zijn deze coöperaties vaak regionaal gebonden en toegankelijk voor iedereen in een specifiek gebied.

Infrastructuur

De inrichting van de infrastructuur heeft zich geleidelijk aangepast aan de regionale focus en heeft deze verder

geïntensiveerd. Schiphol en Rotterdam zijn gekrompen, terwijl de spoor- en wegennetwerken naar Duitsland en

België juist zijn verdicht. De infrastructuur is een fijnmazig netwerk waarin goederen in relatief kleine hoeveelheden

(vanwege maatwerk en deeleconomie) worden vervoerd.

Energie

Energie wordt lokaal opgewekt uit een veelheid van beschikbare bronnen en gedeeld via smart grids. Boeren

produceren biogas wat samen met het biogas uit afvalwaterzuiveringen kan worden geleverd aan huishoudens.

Gebouwen zijn standaard voorzien van zonnepanelen en elektrische en waterstofauto’s kunnen ook als

energiecentrale dienen. Het energieverbruik is sterk afgenomen door vergaan de besparing en innovaties in de

bouw. De meeste woningen hebben een netto warmteoverschot en warmte kan eenvoudig worden opgeslagen.

Fossiele brandstoffen worden niet meer gebruikt en biomassa nog in zeer beperkte mate.

Voorbij afval

In gesprek met: Laura Rosen Jacobson

In een volledig circulaire toekomst bestaat het woord afval

niet meer, aldus Laura Rosen Jacobson. Momenteel

hebben restmaterialen vaak geen economische waarde

tussen het gebruik en de afvalcontainer. Deze zijn wel

waardevol, maar niemand heeft de intentie ze te

hergebruiken. Materialen moeten op een andere manier

gewaardeerd worden. Dit kan door het eigenaarschap van

de leveranciers uit te breiden. Daarnaast moet de

prijsopbouw van producten veranderen. Momenteel zitten

de kosten van producten niet in de grondstoffen, maar in

de arbeid. Producten worden in landen geproduceerd

waar de lonen veel lager zijn. Hergebruik in Nederland is

door de kosten van arbeid relatief duur. Het gebruiken van

virgin grondstoffen is hierdoor goedkoper dan hergebruik.

Er moet een eerlijke prijs worden betaald. Waarschijnlijk

verdubbelen (of meer) de kosten van producten hierdoor.

Hierdoor wordt het hergebruiken van materialen sowieso

interessanter.

Ruimtelijke inrichting

De focus van ruimtelijke groei ligt al lang niet

meer bij de Randstad. Het zijn stedelijke regio’s als

Maastricht-Aken-Luik, Arnhem-Nijmegen en

Apeldoorn-Deventer waar de ontwikkeling plaats

vindt. Typische regionale stedelijke centra hebben

zo’n 100-500 duizend inwoners, met veel kleine en

middelgrote bedrijven, decentrale

nutsvoorzieningen en zeer gevarieerd

ruimtegebruik. Er is nergens sprake van topdrukte

er zijn weinig files, maar overal gebeurt wat. De

water- en energie-infrastructuur is overal

zichtbaar maar op een natuurlijke manier

geïntegreerd in de openbare ruimte.

Rondom de steden bevinden zich landbouw-

natuurgebieden en voedselbossen,

productiebossen en recreatiegebieden en kleine

fabrieksterreinen. Ook hier is het aanzicht

gevarieerd en het landschap rijk aan biodiversiteit.

Het blijft, zoals altijd in Nederland, wel puzzelen

op de vierkante meter. In de kustprovincies worden met het oog op de stijgende zeespiegel geen grote nieuwe

bouwprojecten meer gestart.

Welvaartsverdeling

Hoewel er nauwelijks nog sprake is van economische groei, is de welvaart veel gelijkmatiger verdeeld dan aan het

begin van de eeuw. Lonen liggen lager dan vroeger, maar veel voorzieningen worden publiek georganiseerd zonder

individuele bijdrage. Het aantal grote multinationals is sterk afgenomen en de meeste mensen zijn direct of indirect

eigenaar van een bedrijf of coöperatie en delen mee in de winst. Belastingen zijn relatief hoog, maar dat geldt ook

voor het solidariteitsgevoel (al blijft dat meestal wel beperkt tot de ‘eigen groep’).

Referenties

FutureConsult & Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV). (2014), Omgevingsscenario’s: Verpakken in 2040.

Scenario B: Liever Lokaal. https://www.kidv.nl/6894/future-scenarios-packaging-en.pdf?ch=EN

Leppänen, J., Neuvonen, A., Ritola, M., Ahola, I., Hirvonen, S.,Hyötyläinen, M. Kaskinen, T.,Kuppinen, T., Kuittinen, O.

Kärki, K., Lettenmeier, M., Mokka, R., (2012) Sustainable Lifestyles 2050: Empathetic Communities. SPREAD.

https://www.sustainable-lifestyles.eu/fileadmin/images/content/D4.1_FourFutureScenarios.pdf

Sundqvist-Andberg, H. & Kohl, J. (2017) Circular Economy in Finland 2030 – Scenario Analysis: Scenario 2, New

Tribes. Aarre, VTT Technical Research Centre of Finland. https://www.slideshare.net/VTTFinland/circular-

economy-in-finland-2030-scenario-analysis

Weel, B. ter, A. van der Horst, G. Gelauff (2010) The Netherlands of 2040 CPB Publicatie

https://www.cpb.nl/sites/default/files/publicaties/download/netherlands-2040.pdf

Overig:

https://www.vn.nl/zelforganisatie-krimpgebieden/

https://www.nrc.nl/nieuws/2018/07/21/bomen-moeten-terug-op-het-land-a1610738

Openbare ruimte als grondstoffendepot

In gesprek met: Sanne de Groot

Je kunt de openbare ruimte als grondstoffen depot zien

volgens Sanne de Groot. Wanneer het logistiek areaal op die

manier georganiseerd wordt en inzichtelijk wordt gemaakt,

is het mogelijk binnen een bepaalde straal grondstoffen

stromen af te stemmen. Dit kan zowel binnen een

organisatie als tussen organisaties worden geoptimaliseerd.

Om dit te realiseren moet er een verandering plaats vinden

in hoe mensen de ruimte beschouwen. Momenteel wordt de

ruimte nog heel vaak gezien als maakbaar. Door

bijvoorbeeld klimaatverandering zou dit kunnen

veranderen. Mogelijk is een deel van het land in de toekomst

niet meer bruikbaar. Mogelijk kunnen gebieden veel meer

gebiedsgericht worden gefaciliteerd in hun benodigdheden,

binnen een radius van kilometers. Op deze manier kunnen

materialen gebiedsspecifiek worden ingezet en zijn er

minder risico’s op grote verstoringen.

Overzichtstabel

Scenario 1 Scenario 2 Scenario 3

Opzet markt Diensten Producten Platform- en deeleconomie

Schaal markt Mondiaal Mondiaal Nationaal en regionaal

Rol overheid Kleine overheid, regisseert

met financiële maatregelen

Kleine overheid,

controlerend en

stimulerend

Sterke overheid

Bedrijfsleven Monopolisten beheersen de

markt (monospeler en

monokanaal)

Vele aanbieders zelfde

producten (multispeler en

monokanaal)

Lokale, semi-

overheidsmonopolies

(monospeler en multikanaal)

Hergebruik

grondstoffen

Modulaire opbouw en

recycling producten (Reduce

en Reuse)

Snelle recycling (Recylce) Sterke afname in gebruik

bepaalde grondstoffen en

vergaande recycling (Reduce,

reuse en recycle)

Buffer-

capaciteit

Eén partij levert producten.

Weinig buffers nodig

Iedere partij op de markt

heeft buffers nodig

Lokale buffers voor schaarste

Redundantie Laag, Rigide systeem Hoog, flexibel systeem Laag

Grondstoffen

-gebruik

Modulaire bouw. Fossiele

grondstoffen.

Alternatieve grondstoffen:

plastic, riet, hout.

Beschikbare grondstoffen:

hout, zand, klei, riet,

biomaterialen

Transport Volwaardige producten of

modules van producten

Grondstoffen, lokaal

geassembleerd

Regionale grondstoffen,

internationaal vooral

eindproducten

Energie Elektriciteitsoverschot,

combinatie met waterstof.

Onderdeel van internationaal

grid

Elektriciteitsoverschot,

waterstof als opslag.

Onderdeel van

internationaal grid

Radicale besparing. Regionale

energie-onafhankelijkheid.

Lokale smart grids.

Modaliteiten Zelfrijdende auto en

zelfrijdend vrachtverkeer.

Veel transport over water.

Aangedreven door

waterstof. Hyperloop

Personen vervoer via openbaar

vervoer. Snelwegen alleen voor

vrachtverkeer.

Gevoerd

beleid

Importheffing op ‘nieuwe’

grondstoffen;

materialenpaspoort;

afvalstoffenheffing

Stimuleringsbeleid

technologie,

afvalstoffenheffing

Importheffing grondstoffen,

CO2 belasting

Filosofie Comfort, Duurzaamheid Consumentisme Solidariteit in eigen kring

Colofon

Auteurs: Nicolien van Aalderen (KWR), Henk-Jan van Alphen (KWR)

Jaar: 2019

Geïnterviewden:

In dit rapport wordt gerefereerd aan gesprekken met leden van de Duurzame Top 100 van 2019. Ieder van hen is

afzonderlijk geïnterviewd over hun visie op een circulaire maatschappij in 2050.

Juan Bakker, gewerkt aan materiaalpaspoorten en Healthy Printing. Momenteel werkzaam bij het RIVM.

Gert van Vugt, oprichter en CEO Sustainer Homes.

Sanne de Groot, Adviseur duurzame Leefomgeving bij Tauw en intiatiefnemer ‘omgekeerd aanbesteden’.

Laura Rosen Jacobson, oprichter en directeur van materialen werkplaats Buurman.

Johannes Alderse Baas, oprichter DutchFiets

Bijlage 1 Morfologisch veld

De scenario’s zijn tot stand gekomen door te variëren met de aspecten in onderstaand morfologisch veld.