Informatietechnologie en internationaal privaatrecht

22 - 01 -2004 Bertel de Groote 1

Informatietechnologie en internationaal privaatrecht

Bertel de Groote

22 – 01 – 2003

Recht & informatica (3e lic rechten)


Opzet van de uiteenzetting

• Internationaalprivaatrechtelijke problemen herkennen

• Kader creëren voor oplossingen– Onvolkomenheden– Belang van juridische creativiteit

• Overzicht Bronnen (actualia)

• Afbakening van de uiteenzetting – E-commerce: contractueel

– B2B versus B2C

– E-commerce: extra-contractueel


Het IPR-Probleem : algemeen

• Oorzaak

– Frictie• Soevereniteitsafbakening : territoriale begrenzing

• Menselijke activiteit

– Technologische ontwikkeling ~ toenemende grensoverschrijding


Het IPR-Probleem : algemeen

• Uitingsvorm

– Rechterlijke bevoegdheid– Rechtskeuzerecht– Erkenning/Tenuitvoerlegging

• Remedie : Internationaal privaatrecht


Hoe het internationaal privaatrecht functioneert : basismodel

• Conflictenrecht Uitgangspunt– Casus : verkeersongeval

– A. Louter interne elementen

– B. ‘Extraneïteit’

» Vreemde elementen : bijv. woonplaats bestuurder, plaats overlijden slachtoffer,…

– IPR bepaalt welke elementen (bevoegdheids-, aanknopingsfactoren) een casus binnen de soevereiniteitsuitoefening van een staat brengen

– Ordening van internationaal rechtsverkeer


Overzicht van de bronnen

• ELEKTRONISCHE HANDEL & IPR

• Internationaal Privaatrecht – S.s. Conflictenrecht

• EVO• Weens Koopverdrag => ! materieel recht ! • E-commerce Richtlijn => herkomstlandbeginsel

• Internationaal Privaatrecht– S.l. Internationaal Procesrecht

• EEX• EVEX• EEX-Verordening

• Gemeenrecht en Wetsvoorstel houdende Wetboek van Internationaal Privaatrecht


Quid novi sub sole

• Het internet als virtuele ruimte ! - ?

– Uitsluiting van lokalisatie uit ! - ?

• Internet als medium

– oorsprong, waarneming, impact van data kan worden gelokaliseerd

• Internet : rechtsvrije ruimte ?


Quid novi sub sole ?

• Een eigen rechtsorde voor het internet ?

• Cyberlaw, Cybercourt

• Toename van grensoverschrijdende activiteit• Mogelijkheden van het medium

– Aanbieder: verminderde keuzemogelijkheid al dan niet op globale markt te treden

• Werking van het medium (houdt uit zijn aard geen rekening met geografisch lokalisatie)


Opbouw

• Internationale bevoegdheid – Algemeen– Forumkeuze– Forum rei– Alternatieven art. 5

• Toepasselijk recht – Algemeen• Beschermende bepalingen – Consument

– Internationale bevoegdheid– Toepasselijk recht


Bevoegde rechter : algemeen

• EEX versus EVEX versus EEX-Vo versus gemeen recht

• EEX en EEX-Vo algemeen– burgerlijke en handelszaken

– rechterlijke bevoegdheid en tenuitvoerlegging

– Europese context (art. 2)

• EVEX algemeen– EVA

– Parallelverdrag


Ruimtelijke toepasselijkheid EEX – EVEX – EEX-Vo

• Algemeen woonplaats verweerder– EEX EU

• Oostenrijk, Finland, Zweden• Ratificatiestand toetredingsverdrag van Brussel• Verordening (EG) Nr. 44/2001

Denemarken en Verenigd Koninkrijk

– EEX EVEX• Zwitserland, Ijsland, Noorwegen• Polen


Behandelde rechtsmachtgronden

• Art. 2• Art. 5 sub 1• Art. 5 sub 3• Art. 13 - 14 Verordening : 15 - 16

• Art. 17 Verordening : 23

• Art. 18 Verordening : 24

• Aandacht : Selectie !


Forumkeuze

• Stilzwijgend (art. 17 - art. 24)

• Expliciet (art. 18 – art. 23)

– 1 der partijen woonplaats in lidstaat

– Beperkingen bij consumentenovereenkomsten – onevenwicht

– Voorrang op art. 2 en op art. 5

– Vormvereisten => waarborgen van toestemming


Forumkeuze : vormvereisten

• Art. 17 art. 23“Deze overeenkomst tot aanwijzing van een bevoegde

rechter dient te worden gesloten:a) hetzij bij een schriftelijke overeenkomst, hetzij bij

een schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst

b) hetzij in een vorm die wordt toegelaten door de handelswijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden...


Forumclausule : vormvereisten

• Art. 17“c)hetzij, in de internationale handel, in een vorm die

overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn en die in de internationale handel algemeen bekend is en door partijen bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche

doorgaans in acht worden genomen.”

Probleem: elektronische overeenkomst


Forumclausule : vormvereisten

• Art. 23 EEX-Vo: oplossing

• Als ‘schriftelijk’ wordt tevens elke elektronische mededeling aangemerkt, waardoor de overeenkomst duurzaam geregistreerd wordt

– Forumbeding in algemene voorwaarden • Aandachtspunten

– Taalgebruik


Stilzwijgende forumkeuze

• Art. 18 EEX/EVEX

“Buiten de gevallen waarin zijn bevoegdheid voortvloeit uit andere bepalingen van dit Verdrag, is de rechter van een verdragsluitende Staat, voor wie de verweerder verschijnt, bevoegd. Dit voorschrift is niet van toepassing indien de verschijning uitsluitend ten doel heeft de bevoegdheid te betwisten, of indien er een ander gerecht bestaat dat krachtens artikel 16 bij uitsluiting bevoegd is.”

Art. 24 Verordening : uitsluitend


Algemene bevoegdheidsregel

• Art. 2 – Forum rei (bepaling woonplaats: art. 52/53 EEX – 59/60 EEX-Vo)

– Verweerder geniet thuisvoordeel• Aanbieder of afnemer leidt procedure in• E-commerce – elektronisch contact vaak geïnitieerd (?) door afnemer =>

gevolg

– Uitgangspunt van bevoegdheidsuitoefening

• Elektronische omgeving doet geen afbreuk aan belang van onderliggende principe

• Belangrijk vangnet

– Belang van alternatieven


Bijzondere bevoegdheidsbepalingen

• CONTRACTUEEL• Verweerder met woonplaats in lidstaat (art.

2 juncto art. 5)• Art. 5 sub 1 bijkomende bevoegdheid

– Plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd

– moet zich in verdragsluitende staat bevinden


Art. 5 sub 1 : interpretatie

• Verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt : Quid ?

• Plaats van uitvoering ? Verdragsautonoom– Overeengekomen tussen partijen

• Art. 5 Art. 17 (fictieve plaats van uitvoering)

– Niet overeengekomen tussen partijen• bepaald door toepasselijk recht zoals aangewezen

door het IPR van de aangezochte rechter



– Elektronisch contract versus geschreven document:

– betwisting betreffende bestaan van de overeenkomst: gevolg

– Parallel met forumclausules (art. 23 EEX-Vo)

– Plaatsbepaling bij online-diensten:

• Plaats van ontvangst (?)

• Geen oplossing in EEX-Vo



• Art. 5, sub 1 EEX-Vo: vereenvoudiging– Vermoeden– Basis van vermoeden: centrale rol van leveringsverplichting bij

geschillen

• art. 5, sub 1 EEX-Vo – Internationale en territoriale bevoegdheid

“Een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, kan in een andere lidstaat voor de volgende gerechten worden opgeroepen:…



“1.a) ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomst: voor het gerecht van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd...



“1.b) voor de toepassing van deze bepaling en tenzij anders is overeengekomen, is de plaats van uitvoering van de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt:

- voor de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken, de plaats in een lidstaat waar de zaken volgens de overeenkomst geleverd werden of hadden moeten worden



- voor de verstrekking van diensten, de plaats in een lidstaat waar de diensten volgens de overeenkomst verstrekt werden of verstrekt hadden moeten worden;

1.c) punt a) is van toepassing indien punt b) niet van toepassing is”

Aandacht: interpretatie “volgens de overeenkomst”


Art. 5, sub 3 : interpretatie

• Extra-contractueel : art. 5, sub 3– Schadebrengende feit: ontdubbelde interpretatie– Omvang van uitgeoefende bevoegdheid– Gevaar van mondiale bevoegdheidsuitoefening

• Schade en toegankelijkheid (Payline)• Schade en bestemming (Koi)• Dow Jones v. Gutnick (publicatie – plaats server)

– Soort onrechtmatige handelingen• Mededinging, productaansprakelijkheid, intellectuele

eigendom, persoonlijkheidsrechten– Stakingsvordering

• EEX-Verordening – dreigende schade


Toepasselijk recht : algemeen

• Intsrumenten– EVO parallel EEX

• rechtskeuzerecht (a)– uniformisering conflictenrecht

• verordening op komst (Gleichlauf) !

– Weens Koopverdrag• materieel toepasselijk recht (b)

– eengemaakt recht

– Haagse Koopverdragen (a) en (b)(wisselwerking)


Weens Koopverdrag : toepassingsgebied

• Inwerkingtreding: 01-11-1997

• Internationale koop– “Dit Verdrag is van toepassing op koopovereenkomsten

betreffende roerende zaken tussen partijen die in verschillende State gevestigd zijn:

a. wanneer die Staten Verdragsluitende Staten zijn; of

b. wanneer volgens de regels van internationaal privaatrecht het recht van een Verdragsluitende Staat van toepassing is.” (art. 1)

• Roerende zaken


Weens Koopverdrag : toepassingsgebied

• Consumentenovereenkomsten uitgesloten

“Dit Verdrag is niet van toepassing op:a. de koop van roerende zaken, gekocht voor persoonlijk gebruik of

voor gebruik in gezin of huishouding, tenzij de verkoper te eniger tijd vóór of bij het sluiten van de overeenkomst niet wist of had behoren te weten dat de zaken voor zodanig gebruik werden gekocht;…” (art. 2)

• Ruimtelijke toepasselijkheid


EVO : grondregel - wilsautonomie

• Rechtskeuze door partijen“Een overeenkomst wordt beheerst door het recht dat

partijen hebben gekozen” (art. 3)

– rechtskeuzeclausule in algemene voorwaarden : geldigheid

• geldigheid van rechtskeuze bepaald aan de hand van het gekozen recht (art. 3, 4 juncto 8,1)

• partij kan, om te bewijzen dat zij haar toestemming niet heeft verleend, beroep doen op recht van land van haar gewone verblijfplaats, indien het niet redelijk zou zijn de gevolgen van haar gedrag te bepalen aan de hand van gekozen lex causae (art. 8, 2)



• Afwezigheid van rechtskeuze

– nauwste verbondenheid (art. 4)

“Voor zover geen keuze overeenkomstig art. 3 van het op de overeenkomst toepasselijke recht is gedaan, wordt de overeenkomst beheerst door het recht van het land waarmee zij het nauwst is verbonden”



– VERMOEDEN– …dat overeenkomst nauwst is verbonden met het land

waar de partij de kenmerkende prestatie moet verrichten, op het tijdstip van het sluiten van de overeenkomst haar gewone verblijftplaats heeft.

– Kenmerkende prestatie ?» Betaling versus levering

» Internet : belang van geografische lokaliseerbaarheid van koper/verkoper~ Richtlijn elektronische handel : algemene informatieplicht (art. 5)


Consumentenbescherming : algemeen

• Bevoegde rechter – Art. 13 e.v. EEX/EVEX == Art. 15 EEX-Vo

• Toepasselijk recht – Art. 5 EVO– Art. 7 EVO : lois de police (7,1 - 7,2) - niet beperkt tot

consumentenovereenkomsten.

• Waarin bestaat de bescherming ?– Bescherming forum woonplaats/recht verblijfplaats

(correctie op wilsautonomie)


Consumentenbescherming: voorwaarden

• Art. 13 EEX - Consumentenovereenkomsten

– Consumentenovereenkomst plus • Bij overeenkomst met betrekking tot verstrekking van diensten

of levering van roerende lichamelijke zaken (! Afbetaling !)

• sluiting van de overeenkomst in de staat waar de consument woonplaats heeft voorafgegaan door bijzonder voostel of reclame

en• consument heeft in die Staat de voor de sluiting van die

overeenkomst noodzakelijke handelingen verricht.


Consumentenbescherming : voorwaarden

• Art. 5 EVO - Consumentenovereenkomsten– Rechtskeuze kan consument niet de bescherming

ontnemen die hij geniet op grond van de dwingende bepalingen van het land waar hij zijn gewone verblijfplaats heeft indien

• Sluiting van de overeenkomst in dat land voorafgegaan door bijzonder voorstel of publiciteit

en • indien consument in dat land de voor de sluiting van de

overeenkomst noodzakelijke handelingen heeft verricht

• Geen afwijking voor overeenkomst op afbetaling


Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie

• Ratio : Bescherming van passieve consument

consument die niet zelf het initiatief heeft genomen om onder de rechtsorde van een andere lidstaat een overeenkomst te sluiten

• Moeilijkheid in virtuele context onderscheid toe te passen tussen actieve en passieve consument

Suggestie: bijzondere rechtsmachtbepalingen op ‘iedere’ consumentenovereenkomst toepassen ? :



• Hanteerbaar maken onderscheid actieve en passieve consument – consument die zelf naar e-shop surft : Actief

• loutere bezit van een site brengt aanbieders dus niet onder regime van art. 13 EEX - art. 5 EVO

– reageert op aanbieding in zijn mailbox : Passief• Moeilijkheid voor ondernemer : bijv. “.com”-adres



– doorklikken op banner ? (bijv. gekoppeld aan zoekterm)

• Wat met surfer die rechtstreeks op de site is gekomen ? Onderscheid aanvaardbaar ?

– consument die zoekrobot heeft gebruikt• zoekterm : naam van verkoper (cfr. Telefoongids)

• zoekterm : gamma produkten en/of diensten

– consument klikt een op een andere site voorziene link aan

• verkoper op de hoogte van bestaan link ?

• Bedoeling van plaatsing van de link



– Algemene aandachtspunten

• Wanneer is sprake van een “webvertentie” (art. 13)

– site uitnodiging site te bezoeken

• Lokalisatie : koop moet “in dat land” zijn voorafgegaan door

• (Technische) mogelijkheden voor verkoper om bijzonder voorstel of publiciteit te beperken


Noodzakelijke handelingen

– De voor de sluiting van de overeenkomst noodzakelijke handelingen moeten door de consument worden verricht in de staat waarvan de bescherming op het spel staat, meer bepaald staat van woonplaats resp. gewone verblijfplaats

• Betekent niet dat overeenkomst daar tot stand moet zijn gekomen

• consument moet in zijn eigen land de toets hebben ingedrukt waarmee hij zijn wil de overeenkomst tot stand te brengen tot uiting heeft gebracht.

– Relevantie van de lokalisatie (gevaar: busdagtochtjes) ?– Moeilijkheid van de lokalisatie


Art. 5, 2 EVO : bijkomende hypotheses

– Art. 5, 2 EVO Art. 13 EEXtwee bijkomende hypotheses

• “de wederpartij van de consument of zijn vertegenwoordiger de bestelling van de consument in dat land (land van gewone verblijfplaats consument) heeft ontvangen”

moeilijk toepasbaar bij verkoop op afstand in virtuele omgeving


Virtuele Kaffeefahrten

• Virtuele reis

“, of

- het een koopovereenkomst betreft en de consument vanuit dat land naar een ander land is gereisd en daar de bestelling heeft gedaan, mits de reis door de verkoper is georganiseerd met het doel de consument tot koop te bewegen”

– virtuele ~ fysieke reis

– kostprijs koper ipv. verkoper


Consumentenbescherming : denksporen

• Art. 5 EVO - Art. 13 EEX– Nooit toepasbaar ten aanzien van Internet-

consument

– Steeds toepasbaar ten aanzien van Internet-consument

– Toepasbaar onder bestaande voorwaarden• Probleem : toepassing voorwaarden in elektronische

omgeving ?

• Doelmatigheid van voorwaarden ?


Algemene vragen

– Bescherming in e-context :• dode mus overdreven

– Risico van gebruik van Internet als distributiekanaal voor verkoper

invloed op ontwikkeling e-commerce

nood aan wetgevende harmonisatie


Consumentenbescherming : EEX-Vo

– Antwoord op toepassingsvragen bij art. 13, lid 2, 3° EEX Art. 15, 1, c Verordening van 22 december 2000.

– Onderscheid ‘EEX’ EVEX– Formulering : Art. 15

“1. Voor overeenkomsten gesloten door een persoon , de consument, voor een gebruik dat als niet bedrijs- of beroepsmatig kan worden beschouwd, wordt de bevoegdheid geregeld door deze afdeling, onverminderd artikel 4 en artikel 5, punt 5, wanneer...



“a) het gaat om koop en verkoop op afbetaling van roerende lichamelijke zaken,

b) het gaat om leningen op afbetaling of andere krediettransacties ter financiering van de verkoop van zulke zaken,

c) in alle andere gevallen, de overeenkomst is gesloten met een persoon die commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in de lidstaat waar de consument woonplaats heeft, of dergelijke activiteiten ongeacht welke middelen richt op die lidstaat, of op meerdere staten met inbegrip van die lidstaat, en de overeenkomst onder die activiteiten valt”



• Interpretatievraag– Richten op

• Site waar bestellingen kunnen worden geplaatst (interactief), toegankelijk in woonplaats van consument ?

• Site die produkten adverteert welke via de site niet kunnen worden besteld (passief) ?

– Standpunt Commissie : - (zoniet zou advertentie op het Internet art. 15 in werking zetten in iedere staat waar de site toegankelijk is)

– Richten ontplooien : Toelichting van het verschil



• Bedenkingen – Actief – passief

• Cfr. Zippo (V.S.)• Belang van afbakeningsmogelijkheden (disclaimers)

– Invloed andere marketingactiviteiten– Onzekerheid – Bredere bescherming consument

• Wegvallen onderscheid actieve en passieve consument

– Belang congruente interpretatie klassiek en elektronisch contract richten op


Europese richtlijnen & IPR

• EVO : art. 20 voorrang van het gemeenschapsrecht

• Omzetting richtlijn verkoop op afstand– art. 82, § 4 WHP :

“Een beding dat de wet van een Staat die geen lid is van de Europese Unie op de overeenkomst toepasselijk verklaart, wordt wat de in deze afdeling geregelde aangelegenheden betreft als nietig en verboden gehouden wanneer de overeenkomst een nauwe band vertoont met het grondgebied van één of meerdere lidstaten”.



– Nauwe band :bijvoorbeeld : verblijfplaats van consument in een lidstaat

– Gevolg : gewaarborgde toepassing van geharmoniseerde bepalingen inzake verkoop op afstand



• Omzetting richtlijn onrechtmatige bedingen– art. 33, § 2 WHP :

“ Een beding dat de wet van een Staat die geen lid is van de Europese Unie op de overeenkomst toepasselijk verklaart, wordt wat de in deze afdeling geregelde aangelegenheden betreft voor niet geschreven gehouden wanneer

bij gebreke van dat beding de wet van een Lidstaat van de Europese Unie toepasselijk zou zijn

en

die wet de consument in de genoemde aangelegenheden een hogere bescherming verleent”.


Herkomstlandbeginsel

• Verhouding IPR en Richtlijn elektronische handel– Art. 3, 1 Herkomstlandbeginsel voor gecoördineerd gebied

• Dienstverlening overeenkomstig de in de lidstaat van vestiging geldende nationale bepalingen

• Diensten geleverd vanuit een andere lidstaat: geen belemmering vrij verkeer

– Draagwijdte van het herkomstlandbeginsel• Verwijzingsregel

• Controle op gevolgen van toepasselijk recht– Onduidelijkheid overwegingen richtlijn

– Belang: gecördineerd gebied versus geharmoniseerd gebied


Herkomstlandbeginsel

– Handelspraktijken• Verwijzingsregel: lex loci delicti commissi markt

– Contractuele verplichtingen• Uitgesloten van herkomstlandbeginsel

– Rechtskeuzevrijheid

– Consumentenovereenkomsten ( ? begripsbepaling ?)

• Lois de police (art. 7 EVO)

• Toepasselijk recht EVO bij afwezigheid van rechtskeuze: – Nuancering van het probleem

Informatietechnologie en internationaal privaatrecht

Documents

Transcript of Informatietechnologie en internationaal privaatrecht