inDruk vo najaar 2011
-
Upload
stichting-kennisnet -
Category
Documents
-
view
226 -
download
0
description
Transcript of inDruk vo najaar 2011
21st century skills:
- Wat zijn het?
- Hoe veranderen ze het onderwijs?
- Hoe nu verder?
VO najaar 2011
4 6 11 15
2 Column Frans Schouwenburg
3 Vaardig de 21e eeuw in
4 “Geen optie, maar een noodzaak”
6 In de praktijk
9 “Education is the most powerful weapon to change the world”
10 Hop, aan de slag!
11 “Het idealisme behouden”`
12 Dé 21st century skills?
14 Hoe nu verder?
16 Nieuws
Inhoud
ColumnIn mijn eerste jaren bij Kennisnet schreef ik fana-
tiek in aantekeningenboekjes. Nu heb ik mijn
laptop en iPad in mijn tas. Nog altijd heb ik mijn
vulpennen bij me. Maar alles gaat digitaal. Mijn pen
heb ik al in geen drie maanden gebruikt. De e-mails
worden steeds korter en stiekem vind ik Twitter
een zegening. Het is een sport om zó kernachtig
te zijn dat een bericht vol betekenis toch in
140 tekens past. Is het erg? Is de kwaliteit van
communiceren minder geworden? Ik weet het niet.
We kunnen er niet omheen. De ontwikkelingen gaan
alsmaar sneller. Daarom wil ik u vragen of u tijdens
uw les aandacht besteedt aan het maken van een
goed profiel of als aanvulling van een cv aangezien
de meeste grote bedrijven tegenwoordig hun
personeelswerving beginnen via sites als LinkedIn
en Facebook? Heel veel mensen zijn gericht op het
verwerven van nieuw werk via internet en de
sociale media. Die ontwikkeling negeren, daar
bewijst u uw leerlingen alleen maar een slechte
dienst mee. Je bent je profiel, of je het leuk vindt
of niet. Maak juist gebruik van de mogelijkheden
van sociale media en internet. Wees degene die het
ankerpunt is in de school als het gaat om expertise
op het gebied van modern communiceren!
Het geheim is dat het helemaal niet om expertises
gaat die u niet heeft.
Als u goed kijkt naar de op pagina 12 en 13 van deze
inDruk besproken 21st century skills dan valt er iets
op. Het lijkt wel of ze allemaal uit de eindtermen
van het onderwijs zijn gejat. Dit gaat allemaal
over úw vak!! Mijn oproep is daarom: docenten
richt u op en ga uw collega’s en leerlingen voor als
gids in deze verwarrende tijden. Willen ze straks
een baan? Werk dan tijdens de uren Nederlands
aan het meest doeltreffende profiel ooit. Leer ze
kritisch kijken naar alle Google-resultaten en
hoe ze met een doeltreffende analyse de beste
zoekresultaten kunnen gebruiken. Leer ze hoe ze
een vraag kunnen uitzetten via Twitter. Het zal u
verbazen hoe snel en hoe behulpzaam de twitter-
gemeenschap reageert. Ook voor uzelf trouwens.
Om kort te gaan, beste collega: Claim gewoon die
21ste eeuwse vaardigheden. Met een frisse kijk op
deze zaken en wellicht een herschikking van uw
programma, met het betrekken van uw leerlingen
die uw precies vertellen welke mogelijkheden er
zijn en met een open blik op de ontwikkelingen
rondom taal en communicatie bent u de persoon in
de school die de komende jaren ict-geletterdheid
in Nederland naar een hoog niveau tilt.
Over die vaardigheden van de 21ste eeuw gaat
deze inDruk. Komt u meedoen? Wij kunnen met
elkaar geschiedenis schrijven, weliswaar zonder
die mooie vulpen, maar…
Frans Schouwenburg
Sectormanager vo
2 - vo najaar 2011
vo najaar 2011 - 3
Organisaties als Partnership for 21st century skills (P21),
OECD en Assessment and Teaching of 21st century skills (ATCS)
hebben de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar
de vaardigheden die we nodig hebben in de 21ste eeuw.
Hoewel elk onderzoek zijn eigen accenten heeft, zijn de
onderzoekers het er in het algemeen over eens dat
samenwerken, communicatie, ict-geletterdheid, creati-
viteit, kritisch denken, probleemoplossend vermogen en
sociale- en culturele vaardigheden belangrijker wor-
den. Vergelijk dit met wat en hoe nu op school wordt
geleerd en je kunt concluderen dat we onze kinderen niet
goed voorbereiden op de maatschappij waarin ze terecht-
komen. Wil Nederland mee blijven doen in de wereldecono-
mie dan moet daar verandering in komen. Hoog tijd dus om
aandacht te besteden aan 21st century skills in het
Nederlandse onderwijs. Maar hoe? Een mooi voorbeeld is
het project ‘21 learners of the 21st century’ van
Kennisnet. In het project staan 21 jongeren centraal. Jongeren
die nu naar school gaan, maar merken dat ze niet het
onderwijs krijgen dat ze nodig hebben. Binnen het
project gaan ze in gesprek met docenten, school-
leiders, het bedrijfsleven en beleidsmakers. Met dit project
wil Kennisnet ook u aanzetten tot actie. Om na te denken
over de vaardigheden die van belang zijn in de 21ste eeuw,
en welke rol het onderwijs speelt bij het aanleren daarvan.
Waarom een project waarbij jongeren centraal staan? Omdat
vernieuwing in de 21ste eeuw niet over maar met mensen
gaat. Wat opvalt, is dat de 21 learners een goed beeld heb-
ben van de veranderingen in de maatschappij. Bovendien
kunnen zij die goed vertalen naar duidelijke verwachtingen
die ze van het onderwijs hebben. Ze komen dan ook niet
met geijkte uitspraken als minder huiswerk en meer vakan-
tie, maar vragen juist om meer discipline en vaardigheden
om informatie te kunnen beoordelen en te leren plannen.
Hierover gaan ze binnen het project in gesprek met onder
andere docenten, schoolleiders, werkgevers en beleidsmakers.
Want al deze partijen zijn nodig bij de implementatie van 21st
century skills in het onderwijs. Met deze samenwerking is
volgens mij de eerste stap in de transitie van het onderwijs
naar de 21ste eeuw ingezet.
Stephanie Ottenheijm
Programmamanager Innovatie
Vaardig de 21ste eeuw inOnder invloed van technologie is de manier waarop we samen leven en werken veranderd. Waar we
vroeger leerden dat de belangrijkste productiefactoren grond, arbeid en kapitaal waren, draait
onze economie nu op kennis, relaties en creativiteit. Een andere wereld, andere productiefactoren,
andere banen. Dus ook andere vaardigheden?
Leeswijzer
Wat zijn nu eigenlijk de 21st century skills? Wereldwijd
lopen verschillende onderzoeken hiernaar. We zet-
ten ze voor u op een rijtje. Ook in Nederland gebeurt al
het een en ander, zij het nog mondjesmaat. We schetsen
een aantal aansprekende praktijkvoorbeelden. Vervolgens
slaan we een brug naar de toekomst. Wat zijn volgens de
21 learners, docenten en werkgevers dé vaardigheden die
jongeren (nu en vooral) straks moeten bezitten? Om de
discussie op scherp te zetten, presenteren we afslui-
tend een voorlopige definitie van de 21st century skills.
Inderdaad, een voorlópige definitie, want ook u draagt
bij aan een dynamische invulling hiervan.
Een andere wereld, andere productiefactoren, andere banen. Dus ook andere vaardigheden?”
4 - vo najaar 2011
In veel landen om ons heen wordt er volop gewerkt aan de 21st century skills. Vooral de Verenigde
Staten, Schotland, Singapore en Finland timmeren naar eigen zeggen flink aan de weg om kinderen
voor te bereiden op de eisen van een nieuwe eeuw. Maar wat doen ze daar dan precies? En wat
kunnen wij daarvan leren?
Andere landen doen weliswaar al veel, maar er valt nog niet
zo heel erg veel van te leren. Er is volgens Alfons ten
Brummelhuis, Hoofd Onderzoek bij Kennisnet, haast geen
land ter wereld te noemen dat geen beleid ontwikkelt om
21st century skills te bevorderen. “Het is vergelijkbaar met
aandacht vragen voor gezonde voeding; er is niemand die
het níet wil.” Momenteel gaat 21st century skills vooral over
bewustwording en is het thema volgens hem ‘slechts’ een
ideaal, een soort ideologisch mantra. Want eigenlijk weten
we niet precies over welke digitale vaardigheden jongeren
nu al beschikken, laat staan dat we zicht hebben op
de vaardigheden die jongeren nodig hebben voor de
21ste eeuw. “Voordat we speculeren over de vaardigheden
die in het onderwijs meer aandacht nodig hebben, is het
belangrijk dat we in kaart brengen welke (digitale) vaardig-
heden jongeren op dit moment al dan niet beheersen.”
Slagroom op de taart
“Opvattingen over 21st century skills zijn dikwijls gebaseerd
op aannames over technologische, maatschappelijke en
economische ontwikkelingen. Een van de weinige zekerheden
is dat leerlingen moeten kunnen omgaan met informatie in
een samenleving die overspoeld wordt met toepassingen van
ict. Onderwijs bereidt voor op functioneren in die samen-
leving. Aandacht voor ict in het onderwijs is dus geen optie
maar een noodzaak.”
Elke leerling zal volgens Ten Brummelhuis moeten beschikken
over een set aan digitale vaardigheden. Daarbij moeten we
ons wel blijven realiseren dat de basis die leerlingen voor
hun schoolloopbaan en verdere leven nodig hebben uit meer
bestaat dan ict. “De digitale vaardigheden van 21st century
skills zijn de slagroom op de onderwijstaart. De finishing
touch op een onderwijscurriculum met een stevige basis
van lezen, schrijven en wiskunde. Aandacht voor digitale
vaardigheden gaat niet ten koste van leerinhouden, maar
zijn er onlosmakelijk mee verbonden.”
Door alle buitenlandse plannen op het gebied van 21st
century learning loopt volgens Ten Brummelhuis een rode
lijn: ict. Het kunnen omgaan met internettechnologie zien
alle landen als essentieel. Hij vindt dat niet meer dan
logisch. “Ict vervult wereldwijd een sleutelrol om toegang
te krijgen tot informatie. Daarvoor moeten leerlingen op
internet kunnen zoeken, vinden en selecteren. Maar ict is ook
het gereedschap om kennis te produceren en met elkaar te
delen. Daar moet het onderwijs wat mee.”
Twintig landen
Maar wat dan precies? En hoe? Dat is volgens Ten Brummel-
huis nooit echt goed onderzocht. Hij verwacht dat een
onderzoek van de International Association for the
Evaluation of Educational Achievement (IEA) aanknopings-
punten zal bieden. In twintig landen worden kinderen getest
op hun kennis en vaardigheden met de computer en het
internet. Nederland doet ook mee. Ten Brummelhuis is
projectleider. “Leerlingen doen praktische opdrachten
waarbij ze informatie moeten zoeken, maar ook resultaten
op internet met anderen gaan delen.”
Het onderzoek staat in de startblokken. De eerste scholen
zijn uitgenodigd om de toetsen bij leerlingen af te nemen.
Dat moet uitwijzen welke opdrachten werkbaar zijn voor het
onderzoek. “Voorlopig ben ik positief als het gaat om de
ict-kennis en -kunde van Nederlandse kinderen. Ook wij in
Nederland hebben de afgelopen jaren veel geïnvesteerd
in ict-infrastructuur. Leerlingen hebben veel technische
vaardigheden in het bedienen van ict. Nu moet duidelijk
worden in hoeverre zich dat uitbetaalt in betere onderwijs-
prestaties en vaardigheden die leerlingen later nodig
hebben.”
Over de hele wereld is 21st century readiness dus een
prominent thema. Ook Europees Commissaris Neelie Kroes,
belast met de portefeuille Digitale agenda, onderschrijft het
belang. “Starters op de arbeidsmarkt moeten kennis hebben
van de laatste ict-ontwikkelingen. Het gaat om cruciale zaken
en niet zomaar om ‘nice to have’-kennis.” De bereidheid
is er dus volop. Nu nog de slag maken naar de onderwijs-
praktijk.
“ Geen optie, maar een noodzaak”
vo najaar 2011 - 5
Singapore
Het Ministery of Education (MOE) van
Singapore ontwikkelt beleid “to better
prepare our students to thrive in a
fast-changing and highly-connected World”. De over-
heid van het Aziatische land wil vooral de creativiteit,
de innovativiteit en het cultureel inlevingsvermogen
van jongeren verbeteren. Dat moet ondermeer leiden
tot “a self-directed learner who questions, reflects,
perseveres and takes responsibility for his own
learning.” Om dat te bereiken, komen er speciale
centra voor kunst, cultuur en sport. Daarnaast krijgt
iedere school twee zogenoemde PAL (Programme for
Active Learning) -ruimtes. Hier kunnen leerlingen
sporten, muziek maken of andere creatieve activiteiten
ondernemen. Ook wordt er in het lespakket meer tijd
gereserveerd voor lichamelijke opvoeding.
Verenigde Staten
In de Verenigde Staten werkt het ‘Part-
nership for 21st century skills’ (P21)
aan het verbeteren van de
zogenoemde 4C’s: Critical thinking and problem
solving, Communication, Collaboration en Creativity
and innovation. De organisatie is een groot samen-
werkingsverband van Amerikaanse multinationals
zoals Microsoft, CISCO en Walt Disney en publieke
instellingen. P21 ondersteunt scholen met toolkits en
oefent daarnaast druk uit op de overheid om het
middelbare onderwijs ‘21st century-proof’ te maken.
Finland
Het onderwijs van Finland staat wereld-
wijd hoog aangeschreven. Finland
bekleedt al jarenlang een toppositie in
de mondiale onderwijsranglijsten zoals PISA. ‘Future
School of Finland’ moet het onderwijs verder
verbeteren en klaar maken voor de toekomst.
Het is een consortium van bedrijven, instanties en
wetenschappelijke instituten. De Finnen besteden
specifieke aandacht aan het welzijn en de motivatie van
leerlingen. In Finland hebben leerkrachten veel
vrijheid bij het maken van het lespakket. Dit project
moedigt ze aan die te benutten en hun lessen zo divers
mogelijk in te vullen en daarbij gebruik te maken van
innovatieve hulpmiddelen en ict-technologieën.
Schotland
Curriculum for Excellence moet Schotse
kinderen in de leeftijd van 3 tot 18
klaarstomen voor de eisen van de
21e eeuw. Graham Donaldson, Chief inspector Her
Majesty’s Inspectorate of Education (HMIE, Schotse
onderwijsinspectie) zegt over de noodzaak voor de
veranderingen: “It is clear that the future will require
a population with the confidence and skills to meet the
challenges posed by fast and far-reaching change.”
Schotland wil het onderwijs vooral degelijker en
flexibeler maken en de schooluitval verminderen.
6 - vo najaar 2011
Ook in Nederland wordt er, op bescheiden schaal, geëxperimenteerd met de mogelijkheden van ict
in het onderwijs. De belangrijkste voorbeelden zetten we hier voor u op een rijtje. De relatie met
21st century skills wordt (nog) nauwelijks gelegd. Begrijpelijk, we staan immers pas aan het begin
van het project. Dat neemt niet weg dat onderstaande praktijkvoorbeelden inspireren en een weg
naar de toekomst tonen.
Flipping the classroom
Leerlingen die de lesstof buiten het klaslokaal en thuis
zelfstandig bestuderen en vervolgens de les benutten om de
stof uit te diepen. Unic in Utrecht experimenteert hiermee.
Bij flipping the classroom draaien de rollen letterlijk om.
Jelmer Evers, docent geschiedenis, is enthousiast over deze
aanpak. “Er wordt een beroep gedaan op mijn creativiteit.
In plaats van de informatie over leerlingen uit te strooien,
maak ik nu echt lesstof. Dat houdt mij als docent scherp.
Ik haal er mijn beroepstrots uit. Dit past helemaal bij mij.”
Evers neemt van tevoren filmpjes op of plaatst op internet
prezi-presentaties die de leerlingen zelfstandig kunnen
bestuderen. Op school zijn er uren ingeroosterd waarin de
leerlingen er vragen over kunnen stellen of er klassikaal
mee aan de slag gaan. De leerlingen varen er over het
algemeen wel bij, merkt Evers. “Ze worden aangesproken op
hun zelfstandigheid, kritisch denkvermogen en flexibiliteit.
De meesten vinden het prettig. We geven het leerproces
samen vorm en zij komen met suggesties. Ik merk dat deze
generatie jongeren erg onderzoekend is en een behoorlijke
zelfreflectie heeft.”
Kunnen de leerlingen die zelfstandigheid wel aan?
Evers: “Soms heeft een leerling wat extra hulp nodig.
Geen probleem, dan schroeven we voor hem of haar die
zelfstandigheid gewoon een tandje terug.” De docent is
van mening dat als je het onderwijs interessant wilt maken
voor meer mensen, dit dé manier is. “Het maakt van het
docentschap een creatief beroep waarin je constant nieuwe
prikkels krijgt. Minder les geven, meer les maken.”
Slimmerkunde
“Ik merkte dat kinderen veel van computers en internet
weten, maar die kennis niet kunnen toepassen om slimmer
te leren.” Op een video van uitgeverij Malmberg is
Tjeu Severijns aan het woord. De oud-schooldirecteur
ontwikkelde samen met de uitgeverij een nieuwe
onderwijsmethode: Slimmerkunde. “Hiermee leren kinderen
om zelfstandig oplossingen te zoeken, kritisch te denken en
duidelijk te communiceren. Kortom, om slimmer te leren.”
Binnen de onderwijsmethode komen verschillende thema’s
aan bod: informatie, huiswerk, bronnen, planning,
presentaties, gamen, blogs en veilig internetten. Elk thema
wordt vanuit een praktische en een inhoudelijke kant
belicht. Severijns: “Leerlingen krijgen bijvoorbeeld de
opdracht uit te zoeken hoe waardevol bepaalde informatie
is. We leren ze om scherp te kijken naar de afzenders. Waar
komt de informatie vandaan?” Ook ‘zachte’ vaardigheden
komen aan bod. Met verschillende opdrachten leren jongeren
samenwerken, overtuigen, onderhandelen en communiceren.
De lesmethode is door zijn modulaire opzet breed
inzetbaar. Scholen kunnen het materiaal gebruiken voor
begeleid zelfstandig leren, als project of als onderdeel van
e-learning (ICT-VOET). Ook is Slimmerkunde geschikt om in
te zetten bij lesuitval en voor thema-avonden (voor ouders
en leerlingen). Severijns: “We hebben het pakket bovendien
zo opgesteld dat het de scholen helpt om te voldoen aan de
ict-eindtermen.”
Comprendo?
Het Corlaer College in Nijkerk heeft een missie: jongeren
een breder blikveld geven. “We willen leerlingen niet
alleen op cognitief gebied laten groeien, maar juist ook hun
competenties verbeteren. Wanneer ze de school verlaten,
moeten ze klaar zijn voor de 21ste eeuw”, stelt Ronald
Schaefer. Zijn school besteedt daarom bovengemiddeld veel
aandacht aan skills als communicatie, zelfreflectie, kritisch
denken en het werken in teams.
Het Corlaer College schakelt hiervoor verschillende
coaches in die de leerlingen helpen om hun persoonlijke
vaardigheden te verbeteren. Ook maken ze gebruik van het
programma Comprendo, een soort assessmentprogramma dat
de voortgang bijhoudt. Schaefer: “De leerling en de coach
kunnen pas verder met een nieuwe vaardigheid als ze het
er beide over eens zijn dat de vaardigheid voldoende is
behandeld en geoefend.”
De scholengemeenschap heeft nóg een bijzonder project
in de aanbieding: Expeditie Corlaer. Leerlingen gaan
gedurende anderhalf jaar in teams aan de slag om samen
een oplossing te vinden voor een maatschappelijk probleem.
“Ze gaan hierbij ook daadwerkelijk naar Gambia toe om
een school te bouwen of naar Canada om de wetlands te
beschermen. Tijdens het project passen veel docenten hun
In de praktijk
vo najaar 2011 - 7
8 - vo najaar 2011
lessen hierop aan. Ze werken intensief samen. Dat werkt
prima. We merken dat leerlingen meer maatschappelijk
betrokken raken. Als school vinden wij dat belangrijk.”
Goeroes en whizzkids
Iedereen heeft zijn eigen beeldspraak om de mogelijkheden
van ict te illustreren. Herman Rigter, directeur ict bij de
Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm (VSAT), scoort met
die van hem hoog op de schaal van originaliteit. “Ict is
de ideale manier om de flipperkast in het hoofd van een
leerling te activeren.” Een mooi beeld inderdaad, maar
daar blijft het niet bij. In bijna alle lessen vormt ict een
belangrijk onderdeel. Zo heeft binnen de VSAT op een
tweetal scholen elke leerling zijn eigen laptop. Ook draaien
er op een aantal locaties pilots met iPads en maakt de VSAT
als geheel gebruik van cloud computing.
Ook bijzonder: de leerlingen geven de docenten les.
“Dat moet je letterlijk opvatten”, verklaart Rigter. “Veel
leerlingen weten meer van computers en ict dan de docenten.
Daar maken wij gebruik van. We moedigen de leerlingen
aan om hun kennis te delen, met andere leerlingen én met
docenten. Zijn er ergens computerproblemen dan duiken
de grootste goeroes daar meteen op. Zo leren docenten
dagelijks van de 21ste-eeuwse whizzkids en omgekeerd
ontwikkelen de leerlingen belangrijke vaardigheden als
zelfstandigheid en samenwerken.”
De leerlingen krijgen dus veel vrijheid. Zo bepalen ze zelf
wat ze op hun laptop zetten. Maar loopt er eentje vast, dan
wordt die zonder pardon leeggemaakt. “Met onze aanpak
bereiken we drie doelen: we creëren een uitdagende
leeromgeving, we verbeteren ons onderwijs en we leren
leerlingen hun weg te vinden in een maatschappij die bol
staat van de ict.”
Docenten delen kennis
Drie initiatieven waarbij docenten met elkaar
samenwerken en kennis delen:
1. Edublogger: een idee van docent speciaal onderwijs
Kaj Rietberg. De gedachte is dat docenten op weblogs
hun kennis en ideeën met elkaar delen. Rietberg:
“Zo kunnen we samen van het onderwijs een open plek
maken, een plek waar iedereen leert.”
edublogger.nl
2. Marktplaats mbo: een kennisplatform voor docenten
en managers in het mbo-onderwijs. Hier delen ze
inspirerende praktijkvoorbeelden en content met
elkaar.
marktplaatsmbo.nl
3. Vakcommunities: een site die een overzicht biedt
van een aantal specifieke gemeenschappen voor
het voortgezet onderwijs. Hier kunnen docenten en
specialisten vragen stellen, discussiëren en les-
materiaal uitwisselen.
vakcommunitys.kennisnet.nl
vo najaar 2011 - 9
Wat meteen opvalt als je de profielen van de 21 learners leest,
is de hoge mate van sociale betrokkenheid. De jongeren zetten
zich in om mensen in hun omgeving te helpen. Neem nu de
22-jarige Edo. Hij is mede-oprichter van een website waar je
online en gratis examens kunt oefenen. Bijna 10.000 (!) jongeren
schreven zich tot nu toe in bij studyflow.nl. Ook de 20-jarige
Defano voelt zich betrokken bij het onderwijs, getuige zijn
veelzeggende tweet: “Education is the most powerful weapon
which you can use to change the world.” De jongeren die deel-
nemen aan het project 21st century skills zijn niet alleen be-
trokken, ze zijn vooral ook ondernemend. Bijna allemaal hebben
ze een blog waarop ze discussiëren over van alles en nog wat.
Een groot deel heeft daar zelfs een bedrijf(je) aan gekoppeld.
De 14-jarige Freek maakt tegen betaling websites “en alles
daaromheen”. Wilma (16) zit bij de Digiraad, een groep jonge-
ren die praat over onderwerpen als de betrouwbaarheid van
informatie op het internet.
Respect en ondersteuning
Praten, dat kunnen en willen ze allemaal. De learners hebben
een mening over het onderwijs en hoe dat kan inspelen op de
toekomst. Via social media en door Kennisnet georganiseerde
bijeenkomsten denken ze actief mee over de skills van straks.
En over de rol van docenten. De verhouding docent-leerling is
volgens enkele jongeren aan revisie toe. Floor: “Stel je eens
kwetsbaar op als leraar en vraag aan je leerlingen om je iets te
leren. Je krijgt er gegarandeerd een leerling voor terug die zich
gewaardeerd voelt en meer betrokken zal zijn.”
De 21 learners vinden dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor
hun succes. Daarbij zijn ze afhankelijk van anderen, dat besef-
fen ze maar al te goed. Van de docent, van andere leerlingen.
“Lief zijn op internet”, is een veelgehoord geluid. “Als je je
slecht gedraagt heeft dat een negatief effect.” Ze willen reke-
ning houden met hun omgeving, maar willen daar wel iets voor
terug: respect en ondersteuning. Isarah (17): “Ik vind dat de
docent zijn vak moet promoten en leerlingen moet aanmoe-
digen, zodat het leren een stuk interessanter en leuker wordt.”
Overload
Een andere belangrijke taak voor docenten is volgens de
22-jarige Niels: leren filteren. Jongeren worden overvoerd met
informatie. “Je zou spontaan ontploffen als je een bibliotheek
binnenloopt.” Op internet is de information overload nog
groter. “Docenten kunnen leerlingen leren selecteren welke
informatie eventueel interessant is.” Floor (24) doet daar nog
een schepje bovenop: “Veel vaardigheden en talenten leer
je buiten school, binnen de school zouden die herkend en
uitgediept moeten worden.”
“ Education is the most powerful weapon to change the world”
Meer informatie kunt u vinden op
innovatie.kennisnet.nl/21-learners
De 21 learners
Boyd (15) heeft een online tv-zender en magazine;
Defano (20) verstuurde onlangs zijn 100.000ste tweet;
Django (20) is bestuurslid bij de Delft Energy Club;
Donny (21) richtte als jongste Nederlander een eigen
stichting op voor maatschappelijk belang; Dzifa (16)
is verslaafd aan Twitter; Edo (22) is mede-eigenaar
van Studyflow; Floor (24) bespreekt op haar website
grafisch werk; Niels (22) helpt mensen om slimmer
te werken; Pim (15) is redacteur van scholieren.com;
Robin Alyscha (19) klust bij via Twitter; Thijmen (19)
is programmamaker bij Enschede FM; Freek (14) runt
een eigen bedrijf; Iris (24) is een fervent blogger;
Isarah (17) maakt zich druk om het broeikaseffect en
armoede; Jiron (16) houdt van acteren; Luuk (16)
is zelfbenoemd koning van de blogosphere; Martijn (20)
runt samen met zijn moeder een weblog over ict in
het onderwijs; Pauline (22) won de Miss Nerd
verkiezing; Robert (17) is parttime ondernemer;
Sven (15) heeft sinds kort een eigen bedrijfje;
Wima (16) won de Gouden @penstaart.
“Bij mij op school hangen er wel overal smartboards, maar geen enkele docent weet hoe er mee om
te gaan.” Dat schrijft de 15-jarige learner Boyd op Facebook.
Leeftijdsgenoot Pim twittert: “Waarom in het onderwijs toch
altijd die focus op wat niet mag en niet kan?” Hij verwijst
naar een uitspraak van Cameron Herald die hij op internet
tegenkwam: “Let’s raise kids to be entrepreneurs.” Assertieve
leerlingen. De docenten krijgen er meer en meer mee te
maken. Net zoals ze moeten leren omgaan met de nieuwste
ict-tools binnen het onderwijs. Digibeten redden het niet
meer. Ook veelzeggend: leerlingen riepen docenten op om deel
te nemen aan de Kennisnet Summerschool over 21st
century skills. Hop, aan de slag! Het is misschien even wennen,
de toon van de generatie Y, maar hij gaat gepaard met veel
betrokkenheid. De technologische ontwikkelingen gaan zo snel
dat leerlingen het idee hebben dat het onderwijs daarbij
achterblijft. Communicatie van nu is anders dan die van
de 20ste eeuw. Doe daar iets mee, is de boodschap van de
jongeren aan het adres van de docenten.
Open attitude
Fons van den Berg (41) is nauw betrokken bij het project.
Op LinkedIn geeft hij toe dat het voor docenten moeilijk is.
“Mijn generatie moet al behoorlijk zijn best doen om overeind
te blijven in een wereld die voortdurend verandert. We heb-
ben nog echt kennisonderwijs gehad en ik merk dat dat af en
toe tekortschiet.” Hij benadrukt dat het voor docenten
belangrijk is te blijven leren - en te ontleren! “Een open
attitude ten aanzien van je eigen ontwikkeling.”
Jacolien van Dijk, wiskundejuf op het Griftland College in
Soest brengt dat meteen in de praktijk. Een veelzeggende
tweet: “Iemand een idee hoe ik mijn activinspire-flipcharts
op mijn iMac kan maken?” De nodige leerlingen zullen haar
best kunnen helpen, maar die leerlingen willen óók geholpen
worden, op hún manier. Docent Miriam Bakker-Gianotten,
op LinkedIn: “Ik denk dat we veel winnen als we het leerproces
gaan zien als een gezamenlijke verantwoordelijkheid, waarbij
docent en leerling gebruik maken van de expertise van de één
en de leergierigheid van de ander.”
20ste-eeuws
Fons van den Berg zet de boel op scherp: “We hebben bijna
alleen maar 20ste-eeuwse docenten en nog 20ste-eeuwsere
lerarenopleidingen en pabo’s. Daar hoeven we dus niet zoveel
van te verwachten. Er zit maar één ding op en dat is het
onderwijs teruggeven aan wie het toebehoort: de leerling.
We hebben geen mensen met hoge CITO-scores nodig,
maar Einsteins, Ockels, Freinets en Jobsons.” Wordt vast en
zeker vervolgd…
Hop, aan de slag!
10 - vo najaar 2011
“Het idealisme behouden”Klopt het wel wat de learners en de docenten roepen? Heeft de markt wel die 21st century skills
nodig? Kennisnet vroeg zeven werkgevers om te reageren. Komt het geschetste beeld overeen met
wat zij van de toekomstige werknemers eisen? Ja en nee, zo blijkt. Ja, de economie verandert - en
dus ook de vereiste vaardigheden. En nee, want de learners hebben veelal een (te) naïef beeld van
de werkplek van de toekomst.
Om met dat laatste te beginnen. Hans Blankendaal is team-
manager Ontwikkeling & Innovatie bij ECABO. Tijdens de
bijeenkomst met werkgevers ging hij met de 21 learners in
debat. “De jongeren kunnen zich niet voorstellen dat je er
binnen een project soms ook niet met elkaar uitkomt, dat je te
maken hebt met minder gemotiveerde mensen en dat er dan
iemand de knopen moet doorhakken. Mooi om te zien dat zij
zich niet kunnen voorstellen dat er mensen zijn die ongemo-
tiveerd naar hun werk gaan. Ik heb natuurlijk niet geprobeerd
om het idealisme af te remmen en ze te confronteren met dat
de werkelijkheid er anders uitziet.”
Zelfvertrouwen
Volgens Els Jongbloed, zelfstandig interim HR-manager,
moeten opleidingen er vooral naar streven om dat idealisme
bij jongeren te behouden. “Wat mij zo trof is dat ze allemaal
zo krachtig in contact zijn met hun talent en passie en een
fantastisch zelfvertrouwen uitstralen. Het is mijn vurige
wens dat schoolleiders ervoor gaan zorgen dat jongeren dit
idealisme behouden en met deze kwaliteiten de arbeidsmarkt
betreden. Misschien zijn ze nog wat naïef over de rol van
werkgevers, maar daar staat tegenover dat ze kracht en
zelfvertrouwen bezitten.”
De economie verandert. Ondernemerschap staat daarin
centraal, in de meest brede betekenis van het woord.
De learners willen straks vooral ook plaats- en tijdsonafhan-
kelijk werken. Werkgevers moeten in hun ogen sturen op
resultaat, niet op aanwezigheid. Gertjan Kleinpaste werkt als
freelance manager. Volgens hem zal er inderdaad meer flexi-
biliteit ontstaan. “We gaan in de toekomst minder functie-
gericht werken, maar taakgericht. Scholen moeten leerlingen
daarop voorbereiden.”
Samen ondernemen
Gonny Vink is partner van het bedrijf Work21. Ondernemer-
schap is volgens haar het toverwoord van de toekomst.
“De werkgever en werknemer van straks gaan samen onder-
nemen. Er zullen nieuwe vormen van partnership ontstaan.
Tijdens de gesprekken merk ik dat de jongeren hier
enthousiast over zijn.” En een kritiekpunt: “Wat ik wel merk is
dat ik nog weinig discipline en focus zie. De jongeren hebben
moeite met concentratie. Dat is wel een belangrijke vaardig-
heid als je zelf je werk moet gaan organiseren.”
vo najaar 2011 - 11
12 - vo najaar 2011
School vermoordtcreativiteit.”
Pim
Laat we beginnen met Creativiteit. Learner Pim (15) laat er
geen misverstanden over bestaan. Op Facebook schrijft hij:
“School vermoordt creativiteit. Je leert op een bepaalde
manier denken, omdat iets anders gewoon fout is. Maar er
bestaan geen foute of goede antwoorden. Deze visie bestaat
niet binnen de school zoals wij die kennen. Dat is jammer
want juist dat stimuleert creativiteit.” Een zwart-wit beeld,
maar feit is wel dat creativiteit een belangrijke vaardigheid
is om (straks) als ambitieuze werknemer te slagen. En de
jongeren van nu en straks zijn ambitieuzer dan die van pak-
weg tien jaar geleden. Daar moet het onderwijs iets mee. En
daar kán het onderwijs ook iets mee, dat blijkt wel uit de
getoonde innovatieve slagkracht van de afgelopen decennia.
Ook vaak genoemd: Ict-geletterdheid. Volgens de 14-jarige
learner Freek reageert het onderwijs te conservatief op de
mogelijkheden die ict biedt. “De docenten weten absoluut
niet wat wij als jeugd ermee kunnen. Over het gebruiken van
een iPad bijvoorbeeld zijn ze heel onzeker en bang, omdat ze
niet weten hoe je er mee om moet gaan.”
De docenten erkennen dit en zijn ook op zoek naar houvast,
bijvoorbeeld in de vorm van praktische tools. Ze begrijpen
dat ict-geletterdheid een absolute must zal worden in de
bedrijfspraktijk – en dus ook in het onderwijs. Deze skill
heeft veruit de meeste impact. Traditionele leermiddelen
zullen meer en meer worden vervangen. Belangrijk aan-
dachtspunt hierbij is dat de jongeren weliswaar prima uit
de voeten kunnen met de ‘techniek’, maar niet goed weten
hoe die te gebruiken. Onderzoekers zien juist dáár een
belangrijke rol voor het onderwijs.
De brug naar Samenwerken en Kritisch denken is daarmee
geslagen. Twee vaardigheden die weliswaar bekend zijn,
maar die een andere, meer eigentijdse invulling krijgen.
De relatie tussen leerling en docent bijvoorbeeld, die zal
minder hiërarchisch worden. Maar ook die tussen werk-
nemer en werkgever. De kenniseconomie vereist zelfstandig-
heid en projectmatig werken. Het is aan het onderwijs om de
leerlingen hier op voor te bereiden. Communiceren is een
vaardigheid die ook een opfrisbeurt kan gebruiken.
De populariteit van social media zegt genoeg. Jongeren
weten elkaar te vinden en zeggen duidelijk wat ze ergens van
vinden. Ze zijn assertief en ondernemend. Eigenschappen
die de bedrijven (van straks) kunnen waarderen.
Ondernemers verwachten van de jongeren die de
arbeidsmarkt betreden bovendien Probleemoplossende
vaardigheden. Het ook weten te gebruíken van kennis. Het
efficiënt zoeken, vinden en toepassen daarvan. Als laatste
skill noemen we Sociale- en culturele vaardigheden.
Maatschappelijke betrokkenheid, respect hebben voor een
Dé 21st century skills? En zo komen we uit bij de definitie van de 21st century skills. Hoe gaan we die omschrijven?
In losse termen, dat is inmiddels wel duidelijk geworden. De skills zijn (voorlopig?) niet te vangen
in mallen. Wel komen we uit op zeven min of meer door iedereen benoemde vaardigheden.
Een vertrekpunt, zeg maar.
De zeven 21st century skills
1. Creativiteit
2. Samenwerken
3. Ict-geletterdheid
4. Kritisch denken
5. Communiceren
6. Probleemoplossende vaardigheden
7. Sociale- en culturele vaardigheden
Lef en lief
Opvallend is dat de 21 learners ook andere ‘vaardig-
heden’ centraal stellen. Zoals lief zijn, bijvoorbeeld.
Aardig zijn voor een ander levert iets op. Lef hebben,
wordt ook vaak genoemd. Durven om voor je idealen en
ambities op te komen. “Geen grenzen zien, dat is
belangrijk in de 21ste eeuw”, twittert een van de
jongeren. Nog een opvallende: “We moeten leren om
vrij te denken over de leeromgeving.” De opdracht is
duidelijk. Wie pakt de handschoen op?
De docenten weten absoluut niet wat wij als jeugd met ict kunnen.”
Freek
We moeten leren om vrij te denken over de leeromgeving.”
Wilma
ander, weten hoe je met elkaar om moet gaan. Uit de CV’s van
de 21 learners blijkt dat het wel goed zit met deze vaardig-
heid. Althans, qua intentie. Vrijwel allemaal zijn ze op de
een of andere manier betrokken bij de samenleving. Docen-
ten kunnen deze houding verder uitbouwen en sturen.
Wat ook u waarschijnlijk opvalt in deze opsomming is de
sterke overlap tussen de skills. Ze hebben allemaal op de een
of andere manier met elkaar te maken. Dat is ook logisch,
want ze proberen stuk voor stuk dezelfde ‘kapstok’ te vangen:
de 21ste eeuw.
vo najaar 2011 - 13
Deze jaarlijks verschijnende onderzoeksmonitor geeft een
overzicht van de stand van zaken wat betreft ict-gebruik in het
onderwijs en is gebaseerd op het Vier in Balans-model.
Dit model gaat er van uit dat de inzet van ict alleen didac-
tische meerwaarde biedt wanneer de vier bouwstenen visie,
deskundigheid, ict-infrastructuur en digitaal leermateriaal in
onderlinge samenhang worden ingezet.
Uit de Vier in Balans Monitor 2011 blijkt dat het gebruik van
ict door leraren gestaag toeneemt, met 2-3% per jaar.
Driekwart van de leraren gebruikt ict, het gaat dan vooral om
‘tools’ zoals tekstverwerking en internet. Daarnaast maken
leraren vooral gebruik van methodegebonden programmatuur
die dikwijls voorziet in oefenstof. Tweederde van de leraren
voelt zich voldoende vertrouwd om ict te selecteren en in te
zetten voor in de les. In het voortgezet onderwijs wordt
daarnaast ook de Elektronische Leeromgeving (ELO) veelvuldig
gebruikt. Met de verdere toename van het gebruik van ict,
neemt ook het gebruik van digitaal leermateriaal toe.
In het vo is ruim eenderde van het gebruikte lesmateriaal
digitaal. Het gaat hier zeker niet alleen om materiaal van
educatieve uitgeverijen, ongeveer eenderde van alle leraren
14 - vo najaar 2011
ontwikkelt wel eens zelf digitaal leermateriaal. Ruim
40% van de leraren in het onderwijs vindt het wenselijk dat
leerlingen beschikken over een eigen laptop, hoewel dit ook
in het vo steeds vaker voorkomt is dat op de meeste scholen
nog verre van de realiteit.
Verder laat de Monitor zien dat inzet van ict een groot beroep
doet op de professionaliteit van de leraar. Leraren voelen zich
daarbij het meest ondersteund door samenwerking met
collega’s en een management die het gebruik van ict krachtig
ondersteunt. Ondersteuning vanuit het management houdt
in het beschikbaar stellen van goede ict-voorzieningen en
de ontwikkeling van een breed gedeelde visie op het gebruik
van ict voor onderwijsdoeleinden. Download of bestel
een exemplaar van de Vier in Balans Monitor 2011 nu op
onderzoek.kennisnet.nl.
Ict kan bijdragen aan efficiënter, effectiever en aantrekkelijker onderwijs. Of dat gebeurt hangt af
van de samenhang die de leraar weet aan te brengen tussen de leerinhoud, de ict-toepassing en de
leerling. Dit blijkt uit de Vier in Balans Monitor 2011 die deze maand zal verschijnen.
Vier in Balans Monitor 2011: de stand van zaken
Visieontwikkeling en professionalisering van docent moet nu prioriteit krijgen”
Toine MaesAlgemeen directeur Kennisnet
Mark van den Ende, Melanchton
vo najaar 2011 - 15
Meepraten en/of volgen kan via:
LinkedIn: linkd.in/rlRjow
Facebook Groep: http://on.fb.me/qpdYz2
Facebook Pagina: http://on.fb.me/mOpXOq
innovatie.kennisnet.nl/21-learners
Twitter: #21learners
Maar ook een weg met kansen. Kansen die we kunnen en moe-
ten pakken om ons onderwijs en de leerlingen klaar te maken
voor de 21ste eeuw. Laten we allemaal de handschoen oppak-
ken en ieder op zijn eigen manier een bijdrage leveren aan
dit belangrijke vraagstuk. Ons werk wordt er bovendien al-
leen maar leuker en interessanter door.
Kennisnet zal deze ‘reis’ blijven voeden. Op alle mogelijke
manieren. Met proefprojecten, onderzoek, Summerschools,
LinkedIn-discussies, noem maar op. Daarbij hebben we uw
kennis en ervaringen hard nodig. Laten we er samen voor
zorgen dat we de skills voor de toekomst nog beter op ons
netvlies krijgen. En dat we op de internationale kaart blijven
staan als hét onderwijsland bij uitstek. Veel succes!
We hebben nog een lange weg te gaan, dat blijkt
wel uit het project 21st century skills. Het zal
bovendien een weg zijn met de nodige hobbels
en kuilen.
Hoe nu verder?
Nieuws
Boek TweePuntNul nu te bestellen
Kaarten op tafel met ‘Leading Practices’
Iedereen kan metadateren met MetaPlus
Digitale leermiddelen beter bereikbaarEén keer met de eigen account inloggen en meteen bij alle
digitale tekstboeken, oefeningen en toetsten kunnen die
voor een leerling relevant zijn? Dat is vanaf dit schooljaar
niet langer toekomstmuziek. Vier grote educatieve uitgeve-
rijen zetten met het project Directe Toegang de stap om de
bereikbaarheid van digitaal lesmateriaal te vergroten.
Door een koppeling te maken met de eigen elektronische
leeromgeving van de school is enkel het inloggen op deze elo
voldoende voor directe toegang, maar ook scholen die geen
elo gebruiken kunnen op verschillende manieren toegang
krijgen tot het materiaal van de betrokken uitgeverijen.
Scholen die naast het materiaal van de uitgeverijen op
dezelfde makkelijke manier toegang willen tot nog meer
educatief materiaal, kunnen zich bovendien via de eigen
elo kosteloos aansluiten bij de Kennisnet Federatie.
Benieuwd naar de ervaringen, overwegingen en keuzes van
andere scholen waar het gaat om de toegang tot digitale
leermiddelen? Op docentvo.kennisnet.nl/fed staan inter-
views met enkele scholen over het thema.
Wat is dat Twitter toch? En Facebook en Hyves en Wikipedia en
WordPress en Bing en iCloud en Prezi en … en … en …
Hoe vaak hoort u die vraag niet om u heen. Voor iedereen die
dat niet weet is BoekTweePuntNul bedoeld. Louis Hilgers en
Tessa van Zadelhoff namen het initiatief voor een bijzonder
boek op basis van co-creatie: een spontaan collectief van
125 co-auteurs vanuit het onderwijs, bedrijfsleven, de zorg
en de overheid legt 125 Social Media, Web 2.0 en Webtools
helder en vooral begrijpelijk uit. Naast een algemene uitgave,
verschijnt ook een onderwijsuitgave met veel tips voor de
inzet van social media in de dagelijkse lespraktijk. Daarnaast
aandacht voor de didactiek en uitleg over wat bijvoorbeeld
Creative Commons precies inhoudt.
BoekTweePuntNul is nu te bestellen via boektweepuntnul.nl.
Waar zou voor onze leerlingen de echte waarde van ict zitten?
Hoe versterken we onze aanpak met ict? Welke type
ict-toepassingen zouden bij ons op school het beste
werken? Docenten en schoolleiders kunnen deze vragen
Eind september is MetaPlus live gegaan. MetaPlus is een nieuwe
dienst van Kennisnet. Met deze dienst kunnen gebruikers zelf
metadata van leerobjecten verrijken. Dit betekent dat als u
een leerobject heeft gevonden waarbij bijvoorbeeld niet staat
aangegeven voor welke klas deze geschikt is, u dit kunt toe-
voegen. Vanaf dat moment kunnen ook anderen het vinden op de
Colofon
Kennisnet inDruk VO is een gratis blad voor docenten werkzaam
in het voortgezet onderwijs. Van de Kennisnet inDruk bestaat ook
een aparte uitgave voor het basisonderwijs en het middelbaar
beroepsonderwijs. Het blad is ook digitaal (pdf-file) beschikbaar op
indruk.kennisnet.nl.
Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder
begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of
openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de
verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder
de licentie “naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide
werken” als gehanteerd door Creative Commons.
Hoofdredactie: Petra Balk
Eindredactie: Jiska Verschoor
Tekstbijdragen: Anton Dautzenberg, Erik Hannema,
Frans Schouwenburg, Bram Litjens
Fotografie: Etienne Oldeman
Vormgeving: The Public Group, Rotterdam
Druk: OBT de Bink, Leiden
Issn: 1571-2427
Reacties en suggesties: [email protected]
Op reportages en interviews, foto’s en illustraties berusten
auteursrechten.
beantwoorden met behulp van de ‘Leading Practices’.
Dit instrument is ontwikkeld door Kennisnet en bestaat uit
een set kaarten en een handleiding met instructies
over het proces. De kaarten zijn te downloaden op
docentvo.kennisnet.nl/leadingpractices
door u toegevoegde metadata. MetaPlus is te bereiken via
metaplus.kennisnet.nl maar ook bijvoorbeeld via Wikiwijs.
De gelanceerde versie van MetaPlus zal een Quick Start zijn:
dat betekent dat de functionaliteiten in eerste instantie
beperkt zijn, maar dat er doorontwikkeld wordt. Wilt u
meer weten of meedenken?
Dat kan via metadateerfaciliteit.uservoice.com