qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopa

hobatech

Het meten van vitamine C

19-4-2014

|Michael Lodewijks 500 61 37 35 | Bart Hoogvorst 500 15 17 07 | Peter Vos 500 61 38 30

InhoudInleiding.................................................................................................................................................. 2

Hypothese.............................................................................................................................................. 3

Onderzoeksvragen................................................................................................................................. 3

Groene asperges.................................................................................................................................... 3

Algemeen........................................................................................................................................... 3

Geschiedenis...................................................................................................................................... 3

Asperges en gezondheid....................................................................................................................4

DCPIP.................................................................................................................................................... 5

Het onderzoek........................................................................................................................................ 6

Maken DCPIP-oplossing.....................................................................................................................6

Materiaal............................................................................................................................................ 6

Werkwijze........................................................................................................................................... 6

Bepaling gehalte vitamine C in voedingsmiddel.....................................................................................6

Materiaal............................................................................................................................................. 6

Werkwijze klaarmaken voedingsmiddel..............................................................................................6

Titratie................................................................................................................................................. 7

Kwantitatieve bepaling vitamine C – gehalte......................................................................................8

Werkwijze voor deelnemers...................................................................................................................9

verschillende bereidingen van de asperges......................................................................................10

het aflezen van de buret moet nauwkeurig gebeuren.......................................................................10

Resultaten........................................................................................................................................ 11

Conclusie.......................................................................................................................................... 11

Welke vragen roept dit bij je op?......................................................................................................11

Vervolg onderzoek................................................................................................................................ 12

Werkwijze stomen van groene asperges..........................................................................................12

Werkwijze konfijten van groene asperges........................................................................................13

Formule:........................................................................................................................................... 13

Resultaten:....................................................................................................................................... 14

Conclusie:......................................................................................................................................... 14

Welke vragen roept dit op?...............................................................................................................14

Bibliografie............................................................................................................................................ 16

1

Inleiding

Voor de module Hobatech is het de bedoeling dat we een onderzoek voorbereiden en laten uitvoeren door onze peers. We doen onze praktische opdracht over de bepaling van het vitamine C gehalte in een vers product. We hebben voor dit onderwerp gekozen omdat het onderwerp dichtbij ons dagelijks leven staat, waarbij gezonde voeding binnen het onderwijs een heel populair onderwerp is.

Vitamine C wordt op veel plaatsen in het lichaam aangetroffen en is erg belangrijk voor het lichaam. Het speelt een rol bij onze afweer tegen ziektes en bij het maken van enkele hormonen. Vitamine C is ook werkzaam als antioxidant. Vitamine C speelt een belangrijke rol bij het voorkomen van hart- en vaatziekten en kanker. (voedingscemtrum, 2014) Veel planten en dieren kunnen zelf vitamine C aanmaken, maar cavia’s, mensapen en mensen kunnen dit niet. Voor onze dagelijkse behoefte aan vitamine C zijn we dan ook afhankelijk van groenten en fruit. Het gehalte aan vitamine C van verschillende soorten groente en fruit kan erg verschillen.

Voor het praktische onderzoek is gekozen om groene asperges te gebruiken. Hierin willen wij als eerst bepalen hoeveel vitamine c het product bevat als deze onbewerkt is.Hierna willen we de producten op verschillende temperaturen garen en op verschillende wijzen bereiden om te bekijken of het vitamine C gehalte veranderd.

groene asperges structuurformule vitamine C

2

Hypothese

Heeft verhitten invloed op vitamine C, wordt het minder of zelfs onwerkzaam?

Onderzoeksvragen

1 )Hoe hoog is het vitamine C gehalte in de verschillende producten?2) Is er verschil in de hoeveelheid vitamine C wanneer de producten op verschillende temperaturen gegaard zijn?3) Op welke temperatuur blijft de vitamine C het best behouden?

Groene asperges

Doordat groene asperges langer aan de wortel van de plant blijven en bovengronds groeien, zijn ze behalve krachtiger en kruidiger van smaak, ook rijker aan vitamines dan de witte exemplaren. Een ander groot voordeel van groene asperges is dat je ze niet of nauwelijks hoeft te schillen en dat ze vrijwel het hele jaar door verkrijgbaar zijn.

Algemeen

De asperge is een bijzonder gewaardeerde groente waar vele ieder jaar weer naar uitkijken. Zij doet haar koosnamen als “het witte goud” en de “koningin der groente” dan ook eer aan. De aspergeplant is een meerjarige plant die tot wel 10 jaar mee kan gaan en is familie van de lelieachtigen, waar ook de prei toe behoort. De asperge die geteeld word als groenten is slechts de jonge scheut van deze plant. De witte asperge welke in de keuken ook de meest gangbare is word volledig onder de grond geteeld en heeft geen zonlicht gezien. De groene asperge daarentegen heeft wel zonlicht gehad en krijgt daardoor zijn groene kleur. De Latijnse naam voor de asperge is asparagus officinalis wat geneeskrachtig betekend. Dat is niet zonder reden want asperges hebben dankzij de stof asparagine een vocht afdrijvende en bloed reinigende werking, het zou ook goed zijn bij leverstoornissen, jicht, reuma, vermoeide hartkleppen, lage bloeddruk en bij nier en blaas problemen. (alles over eten, 2011)

Geschiedenis

Onze kennis over asperges gaat terug tot minstens 2750 voor Christus. In de Egyptische piramides bij Cairo zijn wandtekeningen gevonden waarop te zien is dat de oude Egyptenaren asperges aten en als offer aan de goden gaven. Ook in het oude India en het Romeinse rijk word de asperge zeer gewaardeerd. Julius Caesar zou zelfs de asperge eten tijdens zijn veldtochten omdat, dit van grote invloed was. Hij geloofde dat het vermoeidheid tegen zou gaan en zelfs zijn liefde voor Cleopatra zou vergroten. Na de val van het Romeinse rijk in 476 is de kennis over asperges in Europa verloren gegaan. In de 15de eeuw komt deze kennis weer terug in Spanje vanuit West-Azië waar ze de geheimen en bijzonderheden van de asperge niet vergeten zijn. In Nederland moeten we wachten tot de 19de eeuw totdat de asperge op grote schaal wordt geteeld. Al was dit wel voor de rijken. De groene asperges hebben we aan de Amerikanen te danken. Zij lieten de scheuten onder invloed van het zonlicht groen kleuren. (alles over eten, 2011)

3

Asperges en gezondheid

Behalve dat asperges uitermate lekker zijn, bevatten ze ook veel voedingsstoffen. Denk aan magnesium, kalium, zink, fosfor en vitamines als B1, B2, B6 en C. De groene asperges, die hun kleur aan het zonlicht te danken hebben, bevatten zelfs nog meer vitamine C en ook caroteen. Door de aanwezigheid van calcium en asparaginezuren stimuleren asperges een optimale werking van de nieren. (Gubbels, 2012)

Vitamine C

Vitamine C of ascorbinezuur is de bekendste vitamine. Vitamine C heeft een functie als antioxidant in het lichaam en is nodig voor de vorming van bindweefsel, de opname van ijzer en het in stand houden van de weerstand. Vitamine C zit in fruit, groente en aardappelen, met name in koolsoorten, citrusfruit, kiwi’s, bessen en aardbeien. Om vitamine C zoveel mogelijk te behouden, is het belangrijk om groente in weinig water te koken, en niet langer dan nodig is. Bij een tekort kan verminderde weerstand, vertraagde wondgenezing en uiteindelijk scheurbuik ontstaan. Een teveel aan vitamine C kan leiden tot darmklachten of diarree. (voedingscemtrum, 2014)Vitamines behoren tot de essentiële voedingsstoffen, omdat wij mensen de meeste vitamines niet zelf kunnen maken. We moeten ze dus via onze voeding binnenkrijgen. Wanneer we tekort aan essentiële voedingsstoffen hebben, leidt dit tot het ontstaan van deficiëntieziekten zoals scheurbuik (tekort aan vitamine C), beriberi (tekort aan vitamine B) en rachitis (tekort aan vitamine D). Bij gebrek aan vitamines is het namelijk zo dat afbraak- en opbouwprocessen onvolledig verlopen. De tussenproducten van de stofwisseling die dan aanwezig blijven zijn vaak giftig in de cel. Mensen hebben dit vaak in eerste instantie niet in de gaten. Dit verborgen tekort noemen we hypovitaminose. Dit wordt vaak pas opgemerkt bij meer dan normale lichaamsinspanning of bij bijvoorbeeld zwangere vrouwen. Het tegenovergestelde van hypovitaminose is hypervitaminose. Deze term geeft een overschot aan vitamines aan. Toen er ontdekt werd dat vitamines synthetisch konden worden gemaakt werden deze vaak aan voedingsmiddelen toegevoegd.Vitamine C is ascorbinezuur. Het heeft de molecuulformule C6H8O6. Deze stof werd in 1927 ontdekt, zoals eerder vermeld door scheurbuik ontdekt. Vanaf 1934 kunnen we de stof synthetisch maken.

4

structuurformule vitamine C

5

DCPIP

DCPIP is de afkorting van 2, 6- dichloorfenol- indofenol en wordt ook wel de Tillmanns-reagens genoemd, naar de Duitse scheikundige Josef Tillmanns. DCPIP is een basisch milieu blauw van kleur en in een zuur milieu rood. Met DCPIP kun je vitamine C aantonen. DCPIP ontkleurt, wanneer er vitamine C in de oplossing aanwezig is. De ontkleuring komt, omdat door de werking van de vitamine C de stof wordt gereduceerd. We tonen dit aan door middel van titratie. Titratie is moeilijk, omdat we met veel regels rekening moeten houden.

structuurformule DCPIP

De molecuulformule van DCPIP is: C12H7Cl2NO2

DCPIP is een elektronenrijke verbinding. In de structuurformule zie je twee fenolringen die met een imide-binding aan elkaar zijn verbonden. Hierdoor kunnen de elektronen sterk de lokaliseren. Hierdoor absorbeert de verbinding gemakkelijk elektromagnetische straling.

Wanneer er elektronen vrijkomen, wordt de imide-binding in DCPIP gereduceerd:

6

Het onderzoek

Maken DCPIP-oplossing

Materiaal

DCPIPanalytische weegschaalmaatkolf van 250 mlgedestilleerd waterbekerglas 100 ml

Werkwijze

DCPIP is een sterke kleurstof die vrijwel niet te verwijderen is uit kleding en van meubilair. Ga er daarom erg voorzichtig mee om, zeker ook bij het afwegen.Als er een beetje poeder wegwaait komt dat overal op en in.

Weeg 46 mg DCPIP af in een bekerglaasje. Voeg hier wat gedestilleerd water aan toe en roer het geheel tot alles opgelost is.

Breng de vloeistof via een trechter over in een maatkolf van 250 ml. Vul de maatkolf aan tot de streep en zwenk. Zet de naam van de stof, je eigen naam en datum op de maatkolf.

Deze oplossing is in de koelkast ongeveer 6 weken houdbaar.

Bepaling gehalte vitamine C in voedingsmiddel

Materiaal

voedingsmiddel dat onderzocht moet wordenburet met DCPIP-oplossing 185 mg/L10 ml pipeterlenmeyer 100 mleventueel mortier met stamperazijnzuur 1 M

Werkwijze klaarmaken voedingsmiddel

Weeg of pipetteer een hoeveelheid voedingsmiddel.Vaste voedingsmiddelen moeten fijngemalen worden in een mortier, eventueel met zand (doe dit vlak voor je met de eigenlijke bepaling begint). Prut eventueel centrifugeren en filtreren.Vruchten kunnen uitgeperst worden of fijngemaakt met behulp van een sapcentrifuge of staafmixer.Wanneer een voedingsmiddel veel vitamine C bevat, moet het sap 10 keer verdund worden.

Als er minder dan 2 ml DCPIP toegevoegd moet worden, bevat het monster niet zo veel vitamine C en moet de verdunning achterwege gelaten worden.

7

Titratie

Voer de bepalingen altijd in duplo uit. De titratie-uitkomsten kun je dan middelen. Bovendien heb je altijd de mogelijkheid om een titratie over te doen als er met de eerste bepaling iets fout mocht gaan.

Maak het glaswerk na elke bepaling grondig schoon.

Vul een buret met de DCPIP-oplossing en lees de buret af. Pipetteer 10 ml van het te onderzoeken sap in een erlenmeyer. Voeg aan het monster 1 ml 1 M azijnzuur toe. Druppel zoveel DCPIP bij de te onderzoeken stof dat er een rode kleur

ontstaat. Deze kleur moet ook na zwenken tenminste 10 seconden blijven. Lees de buret weer af. Bepaal hoeveel ml DCPIP is toegevoegd. Bereken de hoeveelheid vitamine C in het monster.

1 ml DCPIP oplossing komt overeen met 0,1 mg vitamine C.

Berekening:DCPIP: mol massa = 326,11 gtitratie vloeistof bevat 185 mg/L ---> 0,185 : 326,11 = 0,0005672 M/L

Vitamine C: mol massa = 176,13 g

Stel toegevoegd 1 ml DCPIP ---> 1 x 0,00057 = 0,00057 mmol toegevoegd ---> de oplossing bevat0,00057 mmol vitamine C (reageert in de verhouding 1:1)

0,00057 x 176,13 = 0,1 mg Vitamine C

Bereken de hoeveelheid vit C in 100 g van het voedingsmiddel.

titreren van DCPIP

8

Kwantitatieve bepaling vitamine C – gehalte

Vitamine C (= ascorbinezuur) is een stof die heel gemakkelijk oxideerd (zuurstof aantrekt).

Als vitamine C samen met andere (voedings)stoffen voorkomt in een voedingsmiddel trekt het heel gemakkelijk O2 aan; die O2 kan dan geen andere stoffen meer oxideren. Vitamine C wordt, omdat het zo gemakkelijk oxideert, gebruikt als antioxidant in voedingsmiddelen. Deze verkleuren of bederven dan minder gauw of verliezen minder snel hun smaak. Van de eigenschap dat vitamine C gemakkelijk oxideert, maak je gebruik bij de bepaling van het gehalte. Bij het te onderzoeken voedingsmiddel (met daarin X mg vitamine C) wordt een reagens gebracht waarin KI (kaliumjodide) en zetmeel zit.Zolang er in het te onderzoeken voedingsmiddel vitamine C aanwezig is, wordt zetmeel niet blauw gekleurd. Zodra vitamine C op is, kleurt het zetmeel wel blauw.De hoeveelheid kalium jodaat (IO3

-) die toegevoegd moet worden aan de te onderzoeken stof is een maat voor de hoeveelheid vitamine C erin.De hoeveelheid vitamine C kan ook bepaald worden met DCPIP.Jodide-ionen (I-) kleuren zetmeel niet blauw. Als bij jodide-ionen jodaat-ionen (IO3 -) worden gebracht, ontstaat o.a. jodium (I2), die echter onmiddellijk door vitamine C wordt terug gevormd naar I-. Zolang er in het te onderzoeken voedingsmiddel vitamine C aanwezig is, kan er geen I2 aanwezig blijven (dus geen blauwkleuring van zetmeel ). Zodra vitamine C op is, ontstaat uit IO3 - en I- ---> I2, dat zetmeel blauw kleurt. (Gerard Scholte, 1999)

meten met DCPIP

9

Werkwijze voor deelnemersHypothese: Heeft verhitten invloed op vitamine C, wordt het minder of zelfs onwerkzaam?

Deelnemers(uitvoerenden)

123

Benodigdheden in de keuken:

Steelpan Snelkookpan Oven 3 Zeven 3 Pollepels Aluminiumfolie

Benodigdheden in het scheikundelokaal:

Glazen bekers 3 buretten Weegschaal 3 erlenmeyers DCPIP oplossing 1M azijnzuur Demiwater

Werkwijze:

Iedere deelnemer gaat op een andere temperatuur de groene asperges garen. De temperaturen waarop gegaard gaat worden zijn 80, 100 en 118 graden Celsius. Op 80 graden garen gebeurt in een oven.

Op 100 graden garen gebeurt in een steelpan.Op 118 graden garen gebeurt in een snelkookpan.

Iedere deelnemer gaart de groene asperges 10 minuten in een liter kraanwater. Na 10 minuten op de juiste temperatuur te hebben gegaard, vang je een deel van het

kookvocht op in een glazen beker. Pureer de groene asperges zo fijn mogelijk, er zijn verschillende mogelijkheden. Doe de gepureerde groene asperges in een glazen beker. Dek het kookwater en de gepureerde groene asperges af. Weeg de gepureerde groene asperges af op 50 ml Voeg 1 ml 1M azijnzuur toe aan de afgewogen groene asperges. Vul de buret met DCPIP, lees af hoeveel ml er in zit.(noteer dit) Blijf druppelen tot de DCPIP minimaal 10 seconden rood kleurt in de gepureerde

massa. Lees de buret af om te kijken hoeveel ml DCPIP je hebt toegevoegd.

10

Bereken hoeveel vitamine C er in de afgewogen gepureerde massa zit. ( zie formule) Herhaal deze procedure nog een keer voor een goede bepaling, neem een

gemiddelde van de twee metingen. Als er tijd over is kunnen we dezelfde test ook uitvoeren met het bewaarde

kookvocht.

Formule:

1 ml DCPIP oplossing komt overeen met 0,1 mg vitamine C.

verschillende bereidingen van de asperges

het aflezen van de buret moet nauwkeurig gebeuren

11

Resultaten:

Groene asperges 80 graden 100 graden 118 gradenAantal ml DCPIP 1e meting 4,5 ml 4 ml 2,9 mlAantal ml DCPIP 2e meting 4,7 ml 4 ml 2,7 mlAantal ml DCPIP gemiddeld 4,6 ml 4 ml 2,8 ml

kookvocht 80 graden 100 graden 118 gradenAantal ml DCPIP 1e meting 0,3 ml 0,2 ml 1,4 ml Aantal ml DCPIP 2e meting 0,3 ml 0,4 ml 1,6 mlAantal ml DCPIP gemiddeld 0,3 ml 0,3 ml 1,5 ml

Conclusie:

Door dit onderzoek zijn we te weten gekomen dat het vitamine C verlies door te koken enorm is. Zowel op 80, 100 of 118 graden Celsius verloren de groene asperges naar onze mening te veel Vitamine C.Daarom willen we in dit vervolgonderzoek uitzoeken of het vitamine C verlies tegen gegaan kan worden door de groene asperges op een andere manier klaar te maken.We gaan de groene asperges vandaag stomen en konfijten, we hopen zo de vitamine C beter te kunnen behouden. Volgens het voedingscentrum en Harold MGGee blijven vitamines beter behouden door te stomen. (voedingscentrum) (McGee, 2010)Bij konfijten zou vitamine C ook beter behouden moeten blijven omdat olie in principe geen vitamines opneemt. We kunnen hier geen documentatie voor vinden dit zou dus weer een keukenmythe kunnen doorbreken of bevestigen.

Welke vragen roept dit bij je op?

Kunnen we vitamine c verlies tegen gaan door groene asperges op een andere bereidingswijze klaar te maken?

de resultaten worden zorgvuldig genoteerd

12

Vervolg onderzoekBenodigdheden keuken

2 steelpannen 2 Pollepels Aluminiumfolie Een sapcentrifuge

Benodigdheden in het scheikundelokaal:

Glazen bekers 3 buretten Weegschaal 3 erlenmeyers DCPIP oplossing 1M azijnzuur Demiwater

Werkwijze stomen van groene asperges. Vul de stoompan met water. Breng het water aan de kook. Leg de groene asperges op het stoomrekje. Zet de temperatuur op half hoog. Bepaal de juiste gaarheid. Haal de asperges van het vuur. Pureer de groene asperges zo fijn mogelijk, er zijn verschillende mogelijkheden. Bewaar ook een deel van de gebruikte olie. Doe de gepureerde groene asperges in een glazen beker. Weeg de gepureerde groene asperges af op 50 ml Voeg 1 ml 1M azijnzuur toe aan de afgewogen groene asperges. Vul de buret met DCPIP, lees af hoeveel ml er in zit.(noteer dit) Blijf druppelen tot de DCPIP minimaal 10 seconden rood kleurt in de gepureerde

massa. Lees de buret af om te kijken hoeveel ml DCPIP je hebt toegevoegd. Bereken hoeveel vitamine C er in de afgewogen gepureerde massa zit. ( zie formule) Herhaal deze procedure nog een keer voor een goede bepaling, neem een

gemiddelde van de twee metingen.

13

Werkwijze konfijten van groene asperges Verhit de olie tot 30 graden Celsius. Voeg bij 30 graden de asperges toe. Verhit vervolgens naar 95 graden toe en hou deze temperatuur vast. Bepaal de juiste gaarheid. Pureer de groene asperges zo fijn mogelijk, er zijn verschillende mogelijkheden. Doe de gepureerde groene asperges in een glazen beker. Weeg de gepureerde groene asperges af op 50 ml Voeg 1 ml 1M azijnzuur toe aan de afgewogen groene asperges. Vul de buret met DCPIP, lees af hoeveel ml er in zit.(noteer dit) Blijf druppelen tot de DCPIP minimaal 10 seconden rood kleurt in de gepureerde

massa. Lees de buret af om te kijken hoeveel ml DCPIP je hebt toegevoegd. Bereken hoeveel vitamine C er in de afgewogen gepureerde massa zit. ( zie formule) Herhaal deze procedure nog een keer voor een goede bepaling, neem een

gemiddelde van de twee metingen. Als er tijd over is kunnen we dezelfde test ook uitvoeren met het bewaarde olie.

Formule:1 ml DCPIP oplossing komt overeen met 0,1 mg vitamine C.

konfijten van de asperges

14

Resultaten:

Aantal ml DCPIP Gestoomde asperges1e meting 11,5 ml2e meting 5,8 mlgemiddeld 8,65 ml

Aantal ml DCPIP Gekonfijte asperges1e meting 8,8 ml2e meting 10,3 mlgemiddeld 9,6 ml

Conclusie:Bij het stomen en konfijten van de asperges blijft er aanzienlijk meer vitamine C behouden dan bij het koken op 80,100 en 118 graden Celsius. Wij denken dat het niet gebruiken van water hier grote invloed op heeft. Zoals bekend lost Vitamine C namelijk op in water.Toch zien we een verschil tussen het konfijten en stomen van de asperges, McGee zegt in zijn boek dat olie geen vitamine opneemt en toch is er bij het konfijten een flink deel aan vitamine C verloren gegaan, wat wij vooraf niet hadden verwacht. Helaas is het niet mogelijk het gebruikte olie te meten op vitamine C omdat DCPIP en olie niet op elkaar kunnen reageren.De uiteindelijke conclusie van dit onderzoek is dat je je groente het beste kunt stomen om zo de meeste vitamine te behouden.

Welke vragen roept dit op?De vragen die nu oprijzen zijn:

1. Is het beter om je groente op een lagere temperatuur te garen bijvoorbeeld op 50 graden Celsius?

2. Is het misschien beter om een slowjuicer te gebruiken om betere resultaten te behalen in plaats van de sapcentrifuge?

15

meten van asperge-sap

Nawoord.

Wij vonden het een heel erg leuke en interessante module waarbij we veel geleerd hebben van onze peers. Het opzetten van een onderzoek maar een keukenmythe keken we eerst tegen op. Maar al gauw moesten we gaan schiften omdat we genoeg keukenmythes hadden gevonden. Uiteindelijk hebben we gekozen om vitamine C te meten omdat we het er over eens waren dat dit een geschikt onderwerp was waarmee we vele kanten op konden en een veelzijdige les konden aanbieden. Volgens ons is dit gelukt, we zijn in de keuken aan het werk geweest en in het scheikunde lokaal hierdoor is er voor de uitvoerende peers een leuke les ontstaan met een goede samenwerking tussen ons gezelschap en dat van de uitvoerders.Er zijn leuke onderzoeken voorbij gekomen met soms onverwachte resultaten. Wij kijken met veel plezier terug op de lessen Hobatech hiervoor willen we onze peers en lesgevende bij deze bedanken.

druk aan het werk

16

Bibliografie

(2011, 4 12). Opgeroepen op 4 19, 2014, van alles over eten: http://allesovereten.webklik.nl/page/home

Gerard Scholte, I. M. (1999). bioplek. Opgeroepen op 4 19, 2014, van bioplek: http://www.bioplek.org/

Gubbels, T. (2012, 4 5). http://www.gubbels-asperges.nl. Opgeroepen op 4 15, 2014, van gubbels-asperges: http://www.gubbels-asperges.nl/overasperges.html

McGee, H. (2010). Over eten & koken. Amsterdam: Nieuw Amsterdam.

voedingscemtrum. (2014). http://www.voedingscentrum.nl/. Opgehaald van http://www.voedingscentrum.nl/.

voedingscentrum. (sd). www.voedingscentrum.nl. Opgeroepen op 12 1, 2013, van www.voedingscentrum.nl: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/e-nummers.aspx?gclid=CKX-mLbno7sCFXMgtAodsCEAAw

17

Bijlage

Voor het pitchen van de opdracht aan onze medestudenten is de volgende power point gebruikt.

18