OBSERVATIE

JAARGANG 352008 NR 6

CONTACTORGAAN

LANDSCHAPSVERENIGING “DE KRINGLOOP”

�

1

OBSERVATIE

tweemaandelijks contactorgaan van

Jaargang 35 (2008) nr.6

In dit nummer:In dit nummer:In dit nummer:In dit nummer:In dit nummer:Het boerenleven begin vorige eeuw, deel 6

door Th. Abbenhuis ............................................................................... 2

Kevervaria deel 5door J. Hermans en M. Verwijlen .........................................................9

Lezing Maas in beeld door J. Hannen ....................................................................................11

Fotografie door L. Hulsbosch ..............................................................................12

Jaarprogramma 2009 door het Bestuur .................................................................................. 14

Dialezing over het bloemeneiland Madeiradoor J. Hermans .................................................................................. 16

Wandeling Tweede Kerstdag in het Marissen door J. Hermans .................................................................................. 18

Wandeling door de Voerstreek door Tom Storcken ..............................................................................20

Ja…. Ook Beversporendoor Leo Koster ...................................................................................24

2

HET BOERENLEVEN BEGIN VORIGE EEUW

HOOFDSTUK 5: DE HULP VAN AMBACHTSLIEDEN EN DE ONTSPANNING

Door Thijs Abbenhuis, Haelen.

potten en koperen ketels, vaaktevens ketellapper, de man dielangs-kwam met klein spul alsnaalden, spelden, elastiek, vetersen knopen. De zaadkrieëmer. Devrouw met haar snoep in eenkistje voor haar buik. Ze verkochtnoga, drop, zoethout, ulevellenenz. enz. De kippenteut was ermet een mand kippen op zijn rugen de lakenverkoper met stofvoor een pak of jurk. Een echteventer was de olieman met zijn

Om het boerenbedrijf goed telaten draaien hadden de boer enboerin de hulp van ambachts-lieden nodig die iets produceer-den, repareerden of een ver-zorgende functie hadden zoals dekapper. Hiernaast kwamen erallerlei mensen aan de deur,waaronder veel rondtrekkendeteuten, om iets te verkopen ofhun diensten aan te bieden.Ambachtslieden waar de boermin of meer vaak een beroep opmoest doen waren: desmid, touwslager,mandenmaker, kuiper,schrijn-werker, klompen-maker, stoelenmatter,schoen-maker, korf-vlechter, kleermaker,wanmaker, stroopstokeren, als hij schapen had,de herder, die tevensde schapen schoor. Deslachter of lubberbesprak ik al eerderuitgebreid. Bij de teutenhad je de man met de

3

lampenolie, petroleum en andereoliën en vetten.De bezembinderverkocht zijn bezems, gemaaktvan heide-, berkentwijgen ofbrem, aan de deur en kochtstande-pay de konijnenvellen op.Die hun diensten aan kwamenbieden waren de scharensliep ende parapluhersteller. Zij kwamenmaar heel sporadisch.Van deambachtslieden en ”deur-leurders” zal ik er wat uitpikkenom ze nader onder de loep tenemen.

DE SMIDEen van de handwerkslieden diede boer niet kon ontberen was desmid.Hij voorzag de paarden vannieuwe hoefijzers, maaktewielbanden, ploegen, eggen enonderhield ze, terwijl hij ookkettingen, ijzeren haken, spijkersen tuingereedschap smeedde.Lassen kon hij al, al was hetslechts met carbid-of acetyleen-gas. Laat ik eens wat typischewerkzaamheden van hembeschrijven. Een hoefijzer aan-brengen ging als volgt: de hoefwerd schoongekrabd, het ijzerwarm gemaakt in het smidsvuuren op de hoef gebrand om hetgoed glad aanliggend te krijgen.Na iedere brandsessie werden dezwarte brandplekken afgevijld.

Alleen in de witte hoornrandmocht gespijkerd worden.Normaal werd het hoefijzer vast-gezet met aan iedere kant 4spijkers. Deze gesmede spijkershadden een rechte en schuinekant. Door de spijkers met deschuine kant naar binnen gerichtin te slaan, kwam de punt altijdnaar buiten uit de hoef. Zou mennamelijk het vlees raken, dan konhet paard kreupel worden. Hethoefijzer moest aan de achterkantook goed aanliggen anders ver-loor hij het snel: ‘s winterswerden scherpe of stompeijzeren schroeven onder hethoefijzer van het paard gezettegen het uitglijden bij gladheid.Ze werden ”kalkoenen” genoemd.Honden waren gek op hetafgesneden hoorn van de hoef.Ze kwamen op de reuk af. Dezereuk MES door het branden zeerpenetrant, maar als je hem lang,blijft ruiken wordt je oud! Eenwielband(reep) om het rad vaneen kar leggen deed de smiddoor eerst de ijzeren band in eenrollenbank tot een hoepel tebuigen. De band werd iets kleinerdan het rad dichtgeweld ofgelast. Hierna werd de band ineen vuur warm gemaakt, om hetrad gelegd en met water snelafgekoeld. Hij kromp dan muur-

4

vast om het rad. Men had dan dereip d’r um gelaegd! Door deonmisbaarheid van de smid ineen boerengemeenschapbehoorde hij tot de notabelen vanhet dorp.

DE KLOMPENMAKERHij maakte klompen van wilgen-ofpopulierenhout. De eerstenwaren wel duurzamer maar ookduurder. Hij had een maatstokjewaarmee hij kon bepalen welkeklomp je moest hebben. Had jeeen knobbel aan de voet danpaste hij ter plaatse de klompaan. Klompen waarvan de kapafgebroken was, repareerde hijmet een blikken bandje enklompennageltjes.

DE KUIPERProducten van de kuiper wareneen pekelkuip, de wastobbe,zuurkoolvat en kaas-en boter-vormen. De naden van de kuipmaakte hij waterdicht door tussende duigen een halve mattenbieste leggen. Werkte hij niet secuur,dan kon de kuip in duigen vallen.

DE TOUWSLAGERHij maakte dik, dun, lang en korttouw van vlas-of sisalvezels.Naast allerlei bindtouw, had jekoeientouwen en touwen diegebruikt werden bij het inspan-nen van het paard voor de kar.

DE MANDENMAKERHier zou ik wel tien afleveringenover kunnen schrijven daar ik almeer als 25 jaar amateurmanden-vlechter ben in openlucht-museum Eynderhoof. Ik zal mebeperken tot enkele dingen.Demanden werden gevlochten vaneenjarige wilgenteen. Hij moesteen jaar drogen waarna hij weer14 dagen geweekt werd om tevlechten.De bast bevat acetyl-salicyl-zuur dat koortswerendwerkt. De zelfde stof zit inmoeraspiraea, waarvan de naamvan onze aspirine stamt.Producten van de mandenvechterwaren velerlei als aardappeLpluk-,

5

was-en schillenmandjes. Ook deluiestoel van opa vlocht hij.

DE STROOPSTOKERIk maakte het stroopstoken opdrie manieren mee. Heel primitiefin het ”Zeem-sjtoakes” vanopenluchtmuseumpje ”NonkeBuusjke”in Schinveld, profes-sioneler bij de heer v/d Wall inEckelrade/Margraten en fabrieks-matig bij de firma Canisius inSchinnen. De echte Limburgsestroop, de rinse=zure appel-stroop wordt al zeker. 300 jaargemaakt. De dialectnamen voorstroop kunnen in Limburgbehoorlijk verschillen. Sjroep ensjtroeép hebben nog duidelijkovereenkomst met stroop, dochkruudje, kroed, zeem, ziep enziepnat getuigen van weinigovereenkomst. De naam kruudjestamt uit Midden-Limburg, zeemuit het zuiden van de provincie,terwijl ziepnat in de Duitsegrensstreek tussen Schinveld enPosterholt wordt gebruikt.Waarschijnlijk komt de laatstenaam van het Duitse sieb= zeefen nass=sap,dus zeefsap.Ook bijstroopmaken gaat men uit vangezeefd sap. Iets over het stroop-maken zelf. Het wordt gemaaktvan peren of appels en peren.Het suikergehalte is 60% of

hoger zodat het product goedhoudbaar is. Na het koken van devruchten wordt het sap eruitgeperst en daarna ingedampt totstroop. Van 8 kg. fruit kan 1 kg.stroop gemaakt worden. Hetproces geschied in koperenketels daar die niet wordenaangetast door de zuren uit hetfruit. Als de stroop vroeger klaarwas ging hij in een aardewerkenbaar, van waaruit steeds depotjes voor gebruik gevuldwerden. Bekende toepassingenvan stroop waren en zijn op deboterham, apart of samen metkaas, leverworst, kwark, wittekaas of uitgebakken spekvet.Verder is hij ook sma-kelijk op dekarnemelkse-en havermouthpap,pudding of tussen pannekoekjes.Verwerkt wordt hij ook instroopwafels. Een heel anderetoepassing wil ik de fotografen

6

onder U niet onthouden. Omnachtvlinders te lokken maakt Ueen papje van stroop, wat donkerbier en een scheut spiritus. Ditsmeert U voor het donkerworden, bij zwoele avonden, openkele boom-stammen. Na hetvallen van de duisternis lokt dithorden nachtvlinders aan. Bij hetlicht van een zaklantaarn (voorscherpstellen) en met een goedeflits op het toestel, kan men zoprachtige macro-opnamenmaken. Succes gewenst! Totzover de ambachtslieden. ”Destiep onger de kèr gezaet”Nu nog wat over de teuten ofpoepen die aan de deur hunwaren kwamen aanbieden. Hetwaren rondtrekkende handels-reizigers die van stad tot stad,van dorp tot dorp gingen. Zekwamen uit arme gebieden.Deoudste zoon erfde hier de boer-derij de rest moest maar zien aande kost te komen en werd daar-om vaak teut. De grootste groepbestond uit lakenventers die vooronze streken kwamen uit West-falen bij Mettingen en Osnabruck.Hier was veel vlasteelt en wol vanschapen dat tot stoffen gewevenwerd. Uit deze teuten zijn defirma’s Vroom & Dreesmann,Lampe, Voss en C & A Brennink-meyer voortgekomen. Het dorpje

Neroth in de Eifel stond bekendom zijn muizenvallenmakers. Zewerden oor-spronkelijk van draadgevlochten doch later maaktemen ook houten de zogenaamdeIerse blokvallen. Ze verkochten zeover heel West-Europa tot zelfs inIerland toe.Ze deden goede zakenin jaren met grote muizenplagen.In Neroth is een leuk museumpjevan een en ander. Ook uit Duits-land kwamen de koper-en haar-teuten. Deze laatsten kochtenhaar voor de pruikenmakerij.Kloosters waren goede klantenvoor hen, daar de intredendenovicen hun haren kregen afge-knipt. Hier in Limburg kwamenveel teuten, in navolging van deDuitse, uit de omgeving vanWeert/Nederweert. Het warenmeest stoffenverkopers.

DE ONTSPANNINGDe spaarzame vrije tijd, naast hetharde werken, werd besteed ommee te doen aan gebruiken of teontspannen bij een vereniging.De sacramentsprocessie wasvoor je geestelijk heíl, maar evenecht uit de band springen bij eenschuttersfeest, kon ook heilzaamwerken. Laat ik beginnen met eengebruik, de kermis na de jaarlijksekerkmis en sacramentsprocessie.Aan deze vroegere kerkmis dankt

7

de kermis haar ontstaan. Het wasde jaarlijkse herdenking van dewijding van de kerk. Het viel opde naamdag van de heilige waar-na de kerk genoemd was. Waarvolk was, waren handelaars tevinden. Aanvankelíjk verkochtenze religieuze artikelen, maar algauw ook wereldse spullen. Demarskramers kregen gezelschapvan straatartiesten, goochelaarsen andere opvallende mensen.Veel show en theater! Voor dekinderen, die ook aan hun trekkenmoesten komen, kwamen erdraaimolens, schommels, spelenen snoepkramen. Daarmee wasde nostalgische kermis compleet.Vooral in ons katholieke Limburgwas de kermis een echt familie-feest met veel vlaai, bier en gezel-ligheid. Menige jongen of meisjeleerde elkaar kennen op de ker-mis. De kermis duurde normaal 3dagen. Soms werd de woensdager als vierde dag bijaangeplakte.Over en weer werd de familie”genood”, uit genodigd, de ker-mis mee te komen vieren. Ditgold meestal voor de zondag, deeerste dag van de kermis. Laat ikeens het verloop van eendergelijk dag op een dorp of kleinstadje beschrijven. Na de hoog-mis ging de kermis rond 12 uuropen. De mannen gingen een

borreltje pakken in het café, devrouwen haasten zich naar huisom het middageten klaar temaken. Na het middageten, om-streeks drie uur, kwam de geno-digde familie koffiedrinken metveel zelfgebakken vlaai erbij.Deze was de dag ervoorgebakken, dun van leer en dik vansmeer, zoals het heette te zijn.Men bakte normaal veel te veel,maar het zou ook een schandezijn als de vrouw des huises zoumoeten zegge, dat de vlaai opwas. Na de koffietafel ging mengezamenlijk naar de kermis. Naeen tochtje over de kermisgingen de ouders met familienaar het café voor een stevigdrankje. De kinderen kregenkermisgeld, ook van ooms entantes, en leefden zich uit op deattracties. Als ze hun geld ophadden kwamen ze ook naar hetcafé voor een verfrissing en toogmen rond de klok van zevenenmet zijn allen huiswaarts. Hierwas het tijd voor een heerlijkekoude schotel, gemaakt van veeldraadjes-soepe-vlees. Bij dekoude schotel werd weer koffiegedronken.Liep de avond teneinde dan keerde de familie weernaar huis met een ”schoenen-doos” onder de arm vol met deresten van vlaai of koude schotel.

8

Wat stond er zoal op de ouder-wetse kermis dat je tegen-woordig niet of zelden meer ziet?Een greep eruit: de stoom-carrousel, zweefmolen, hetvlooientheater, de steile wandrijders, de benzinebotsauto’s ende kop van jut. De boeienkoning,smartlappenzanger en de”hoempa” met alle instrumentenaan zijn lichaam, zijn passé. Dekroedwusj maken rond MariaHemelvaart op 15 augustus stondhoog aangeschreven bij deboerenbevolking. Hij bevatte altijdzeven kruiden twee granen, tweegeneeskruiden, twee donder-kruiden en een vrucht, dewalnoot. Donderkruiden be-schermden tegen blikseminslag,vroeger een ramp bij de dakenvan stro en de primitieveblusmiddelen. Je bezit kon bijinslag in enkele uren opbranden.Over deze donderkruiden wil ikeen leuk verhaal vertellen dat zichin de laatste wereldoorlogafspeelde. Eens, bij een flinkonweer, vroeg de boerin aan deboer wat kruid van de kroedwusjuit de stal te halen om op hetvuur te gooien. De boer keek heelbeteuterd en aarzelde lang.Tenslotte kwam het eruit: wehebben geen kroedwusj meer,dieheb ik in de pijp opgerookt. Uit

nood had hij dit gedaan omdattabak toen schaars was. Veelontspanning werd genoten bijverenigingen als schutterij,beugel-en duivenclub harmonie,carnavalsvereniging en allerleisportclubs, maar de feesten bijtrouwen, bruiloften, eerstecommunie geboorten en metKerstmis en Pasen, konden ookheel ontspannend werken.Ondoenlijk is het om al dezedingen te beschrijven. Ik wil hethierbij dan ook laten.

HET BEGINEN HET EINDE

Alles heeft in het leven een beginen een einde. Voor iedereen!Men wordt geboren,opgevoed,ersterven mensen vroegtijdig doorziekten of moord,maar eens ishet gedaan en zal men sterven.Maar zoals in de natuur eenafgebroken boom weer uitspruit,zo kan men geloven dat het levenverder gaat in de wereld. Ook eenboerenleven. Daarom mensenblijf steeds geloven in detoekomst en kijken naar de zondan valt de schaduw achter je!

9

KEVERVARIADeel 5 Stinkende zwarte kortschildkever

en Zwarte aaskever

door J. Hermans & M. Verwijlen

dierlijk afval, maar eten ookwormen en andere insecten.

De Stinkende zwartekortschildkever (Ocypus olens)is een grote kortschildkever meteen lengte van 12 tot 17 mm.Het dier is helemaal zwart, meteen weinig glanzende kop enhalsschild, terwijl desprietuiteinden en de tarsenroodachtig schijnen. De kop isbreder dan het halsschild,breed en vierhoekig. Dedekschilden zijn fijn en dichtbestippeld. Het achterlijf isfijn en dicht gestippeld.Mannetjes hebben de eind-leden van de lip- en kaak-tasters bijlvormig verdikt.Deze soort is vrij algemeenen op zonnige dagen vaakop paden aan te treffen. Bijverontrusting wordt hetachterlijf omhoog gekromdin een soort dreighouding.Met hun krachtige kakenkunnen ze pijnlijk bijten. Dezegrote kortschild komt vooral inbossen voor, waar ze vaak onderhout te vinden zijn. Ze leven van

10

De Zwarte aaskever(Phosphuga atrata)behoort tot de groep van zwarteaaskevers. Deze aaskevers zijngemakkelijk te herkennen aan desnuitvormig verlengde kop, dieachter de ogen ingesnoerd is.De kevers zijn vlak gewelfd,tamelijk glanzend, zwart metsoms op het halsschild en hetmidden van de dekschildenroestbruine tinten. Hethalsschild is cirkel-vormig afgerond ensterk gestippeld. Dezekevers zijn algemeenonder mos en boom-schors, vooral in dewinterperiode. De larve is

cilindrisch van vorm envoedt zich met slakken.Ook de volwassen kevers levenvan slakken, die ze met detypisch snuitvormig verlengdekop gemakkelijk uit de huisjeskunnen halen.

11

LEZING “DE MAAS IN BEELD”

door John Hannen

Vrijdag 21 november om 20.00uur in de centrale ruimte van debasisschool Triangel, Linnerhof36 te Linne. In deze lezing zal GijsKurstjens u vertellen over deresultaten van 15-20 jaar natuur-ontwikkeling langs de Maas. Doorin te zoomen op enkele zeerbijzondere soorten zult u versteltstaan van de kracht van de natuurjuist in deze, soms ruige,gebieden. Vanaf 1990 is er naarschatting 1500 ha nieuw natuur-gebied langs de Maas tussenMaastricht en Den Bosch bijge-komen. Toch was er tot voor kortnooit een systematisch en com-pleet overzicht van het resultaatvan al deze initiatieven (meer dan40). Gijs heeft meegewerkt aanhet project “Maas in Beeld”. Hetdoel van dit project is om deresultaten van 20 jaar natuur-herstel langs de Maas op een rijte zetten en hier nieuweinitiatieven aan te verbinden. Hunbelangrijkste doelen zijn :- Een beeld van de flora en

fauna in deze natuurgebiedente kunnen geven; hierbij

ontstaat een overzicht van allebeschermde en bedreigdesoorten langs de Maas;

- Deze Maas weer op de kaartte zetten om zo een stimulanste zijn voor verdere ont-wikkelingen ten behoeve van

12

grote natuur- enrivierverruimingsprojecten alsproject Grensmaas, Zandmaas,Maascorridor, Stroomlijn enMeer Maas.

- Inzichtelijk maken wat desuccesfactoren (of juistfaalfactoren) zijn van ecolo-gisch herstel langs de Maas;welke processen zijn belangrijken wat zijn de lessen voorbeheer en inrichting van hetrivierengebied.

Over de gebieden is een heleserie rapporten opgesteld. Hij zaler enkele meenemen deze avond.

Ook zal hij specifiek inzoomen op“ons gebiedje”: ”De Isabella-griend”. Hier heeft Gijs in debeginjaren het beheer voor zijnrekening genomen. Hij zal bijvoldoende tijd ook nog ingaan opde Bever en de rol van dit mooiezoogdier bij de herinrichting vande Maas en zijn uiterwaarden.Gijs is een zeer enthousiastnatuurmens die zeer boeiend kanvertellen. Ik kan u alleen maaradviseren deze avond hiervoor vrijte houden en te zorgen dat udeze lezing niet mist.

FOTOGRAFIE

door Lei Hulsbosch

resultaten van 2008 reedsbewonderen.In oktober 2008 heeft een anderlid van ons, Bob Luijks, een cur-sus “Foto´s bewerken” gegeven.Hieraan hebben 15 leden deel-genomen. In deze cursus hebbenzij geleerd om de gemaaktefoto´s verder te bewerken. Zokunnen zij het formaat aan-passen, foto´s roteren, bijsnijden,kleuren aanpassen, vlekjeswegwerken, etc. Dit alles met debedoeling om de gemaakte

Beste leden,

In 2007 heeft ons lid PiëtroCuypers de cursus “Fotografie inde Natuur” verzorgd. Hieraanhebben 34 leden deelgenomen.Een tiental van deze leden zijnverder gegaan en hebben onze(buiten) activiteiten op toerbuurtgefotografeerd om de foto’s oponze website te plaatsen en aanu allen te tonen. Opwww.dekringlooplinne.nl onderhet kopje Fotografie kunt u de

13

foto´s nog beter te presenteren.En nu onze vraag aan jullie,speciaal ook aan degene dieniet hebben deelgenomen aaneen van de eerder genoemdecursussen:

Foto´s voor de omslag vanObservatie 2009Foto´s voor onze website

Foto´s voor de omslag vanObservatie 2009Op de omslag van Observatiestaan 1 grote foto en 6 kleinefoto´s (3 op de voorkant en 3 opde achterkant). Ieder jaar plaatsenwij andere foto´s op de omslag.Het onderwerp heeft natuurlijkiets te maken met onze vereni-ging.

Wie van jullie wil de omslag vanObservatie 2009 van foto´svoorzien? Het mag een enkelefoto zijn, maar jullie kunnennatuurlijk ook de hele omslagverzorgen. De redactie vanObservatie zal een keuze makenuit de ingezonden foto´s.Gaarne voor 25 november 2008de foto´s sturen naarredactie@dekringlooplinne.nl.

Foto´s voor de websiteSinds begin dit jaar wordenfoto´s van onze activiteiten op de

website geplaatst. Dit kan/magdoor ieder lid. Op dit momentdoen dit echter nog een beperktaantal leden, voornamelijk uit defotogroep. Wij zouden graag ziendat ook andere deelnemers aaneen activiteit van ons hun foto´spresenteren op onze website.

Hoe zouden wij de foto´s van deactiviteiten van jullie willenontvangen:

Kies ongeveer 10 foto´s peractiviteit uit (u bepaalt welke erop de website komen testaan), wij maken in principegeen verdere selectie;Verander de bestandsnaamvan de foto in het onderwerp(bijv. Koekoeksbloem,Goudvink, ZonsondergangRoosendaal, Maas bij Linne);Verklein de grootte van de fotonaar ongeveer 150 Kb (inverband met het versturen viae-mail en het presenteren opde website);Wacht niet te lang (binnenenkele dagen na de activiteit)met opsturen. De websitemoet wel actueel zijn;Stuur ze naarinfo@dekringlooplinne.nl metvermelding van de activiteit.

Alvast bedankt!!!!

14

PROGRAMMA “DE VRIJDAG 30 JANUARI

Lezing met dia´s door de heerM. Wieërs met als thema “De

grens van Stevensweert totBudel”.

Natuur in Canada

VRIJDAG 27 FEBRUARIJaarvergadering met aansluitendlezing door de heer J. Hermansover het landschap en de rijke

natuur van Brits Columbia(Canada).

VRIJDAG 20 MAARTLezing door de heer P. Voskamp

over de levenswijze van deOehoe in Zuid-Limburg.

DONDERDAG 30 APRILOchtendwandeling met specialeaandacht voor de voorjaarsflora

in het Bunderbos.

ZATERDAG 23 MEIDagexcursie naar het Gerendal.Tijdens deze excursie specialeaandacht voor de Orchideeën.

Alleen voor leden.

ZONDAG 21 JUNIMiddagexcursie naar het

Beeselsbroek.

Vuursalamander

Oehoe

Wilde orchidee

15

KRINGLOOP” 2009WOENSDAG 15 JULI

Avondexcursie in samenwerkingmet de Vrienden van de

Beegderheide op deBeegderheide met aansluitend

kijken naar nachtvlinders.Alleen voor leden.

ZONDAG 20 SEPTEMBEROchtendexcursie naar deGroote Peel nabij Ospel.

ZONDAG 25 OKTOBERHerfstexcursie naar het landgoed

Hoosden en omgeving.

VRIJDAG 20 NOVEMBERVaria-avond.

Speciaal voor de leden van de“Kringloop”, die iets willen laten

zien over een zelf te kiezenonderwerp of leuke waarneming.

Klokjesgentiaan

VRIJDAG 11 DECEMBERLezing door de heer J. Hermans

over bijzondere planten eninsecten in Limburg en hunrelaties met de omgeving.

ZATERDAG 26 DECEMBERTraditionele Kerstwandeling

in eenLimburgs natuurgebied.

ZONDAG 25 OKTOBERHerfstexcursie naar het landgoed

Hoosden en omgeving.

Phegeavlinder

16

LEZING OVER HET BLOEMENEILAND MADEIRAOP VRIJDAG 19 DECEMBER

als het centrale deel van Maca-ronesië. Alle Macaronesischeeilanden zijn van vulkanischeoorsprong, ontstaan tijdens hetTertiair en nooit verbondengeweest met het vasteland. Hetgebied Macaronesië is van grootbelang, omdat de flora en faunabestaat uit een aantal endemi-sche soorten. Dergelijke soortenkomen nergens anders ter wereldvoor of hebben een zeer beperktverspreidingsgebied.Madeira is 58 km lang en 23 kmbreed. De oppervlakte is onge-veer 737 vierkante kilometer. Hetis een zeer bergachtig eiland,waarvan 90% boven de 500 mligt en een derde boven 1.000 m.Een centraal gelegen bergkamligt over de gehele lengte van heteiland. De hoogste top wordtgevormd door de Pico Ruivo(1.861 m). De bergachtige op-bouw beïnvloedt een groot deelvan het klimaat op dit eiland.Diverse diepe valleien en hooggelegen plateaus wisselen zich afmet de bergkammen.

Madeira ligt in de subtropische

Op vrijdag 19 december houdtde heer JJJJJ. Hermans. Hermans. Hermans. Hermans. Hermans een lezingmet dia’s over het Bloemen-eiland Madeira. De lezing vindtplaats in de centrale ruimte vanBasisschool Triangel, Linnerhof36 te Linne.

De archipel van Madeira bestaatuit enkele eilanden, die tot Portu-gal behoren en gelegen zijn in hetsubtropische deel van het ooste-lijk deel van de AtlantischeOceaan. Ze liggen ongeveer 630km ten westen van de kust vanMarokko en 900 km verwijderdvan Lissabon. De Madeira -archipel bestaat uit twee grote ennegen kleine eilandjes. Alleen degrote eilanden, Madeira en PortSanto, zijn bewoond. De lezing isbeperkt tot het hoofdeilandMadeira.Samen met de Azoren, de Sal-vage Eilanden, de Canarischeeilanden en de Kaap VerdischeEilanden vormt Madeira hetgebied dat wordt aangeduid alsMacaronesië.Madeira en de CanarischeEilanden wordt wel beschouwd

17

regio en heeft een gematigd totsubtropisch klimaat. Ondanks derelatief smalle landmassa warmtde lucht boven de eilandengemakkelijk op. Tijdens het voor-jaar en de zomer nemen dewinden warme, vochtige luchtmee van zee. Door het stijgenvan de lucht door de berg-kammen koelt de lucht af encondenseert in de vorm van misten wolken. Vooral de noordzijdevan het eiland staat bekend omde voortdurende aanvoer vanvochtige wolken met langdurigemistzones tot ver in de middag.Het zuiden van het eiland is doorde steile rotsen en bergkammenin het midden van het eilandgoed beschermd tegen koudewinden en mist. Dit betekent datde zuidelijk gelegen hoofdstadFunchal twee keer zoveel zonne-schijn heeft dan bijvoorbeeldPorto Moniz in het noorden. Hetcentrale bergmassief heeft veelregen en mist, evenveel als denatste delen van de Alpen oftropische bossen. In dit deel vanhet eiland liggen daarom ook demosrijke, mistige laurierbossen.

FloraEen van de hoofdattracties vanhet eiland is de bijzondere flora.De bijnaam Bloemeneiland in de

Atlantische Oceaan is dan ookterecht. Het hoofdthema, dat alseen rode draad door deze lezingloopt, is de flora in relatie tot deverschillende landschappen.Voor de beïnvloeding enbewoning door de mens groeidenongeveer 793 verschillendeplantensoorten op het eiland.Sinds de mens op Madeira voetaan land zette, konden nog een540 plantensoorten zich op heteiland vestigen. Het zijn soortendie werden ingevoerd als voed-selplanten (granen, fruitsoorten,Tamme kastanje, Opuntia-cactus),sierplanten (Agave, Agapanthus,Hydrangea, Acaciasoorten,klaverzuring)of als houtleveranciers (Euca-lyptus, dennen en douglas-spar). Een heleboel soortenwerden ook per ongeluk geïmpor-teerd. Thans komen op Madeiraongeveer 1.340 planten-/soortenvoor.Van deze soorten zijn 118 ende-misch voor Madeira en de nabijgelegen eilanden. Net als andereeilanden is Madeira rijk aanendemische plantengeslachten.Toen de ijstijden op het vastelandvan Europa de laatste laurier-bossen deed verdwijnen, kon ditbostype zich op Madeira en openkele plaatsen in het Middel-

18

landse Zeegebied handhaven.Tijdens de lezing wordt uitgebreid

stil gestaan bij de flora van delaurierbossen, de vochtige rots-kusten, de boomheiden en deruderale plekken. Uiteraard wordtook een bezoek gebracht aan debotanische tuin van Funchal ennatuurlijk zullen ook de fauna-elementen niet ontbreken.Reserveer deze datum alvast inUw agenda; ook niet-leden zijn opdeze avond van harte welkom.

TWEEDE KERSTDAG 26 DECEMBER: WANDELING IN HET MARISSEN

Door J. Hermans

Op vrijdag 26 december orga-niseert Landschapsvereniging DeKringloop traditiegetrouw haarkerstwandeling. Ditmaal is onzekeuze op het Marissen gevallen,een bij velen minder bekendgebied. De wandeling start om14.00 uur vanaf de parkeer-plaats bij het Kranenbroek, tebereiken via St.Joost. InSt.Joost kiest men voor de afslagHeerdstraat (een zijweg van deSint Joosterweg/Hingender-straat). Op de Heerdstraat directde eerste weg rechts, deze weg

maakt een grote bocht naarrechts, waarbij op heteerstvolgende kruispunt vanwegen de parkeerplaatsKranenbroek ligt.Onze wandeling voert langs hetKranenbroekerven. Dit ven datwerd uitgebaggerd ten behoevevan natuurontwikkeling isinmiddels weer terug bij af.Behalve de enorme opslag vanbomen en struiken is het waternog steeds erg eutroof endomineren algen en waterlelies inhet ven. Vervolgens wandelen we

19

via het voormalige Jaspervennaar het Kustersven. HetMarissen bestaat uit eenafwisselend landschap van metnaaldhout beplante stuifduinenen kleinschalige akkers enweilanden. Inmiddels heeft deStichting het LimburgsLandschap in dit gebied de eerstegrondaankopen verworven.Het Kustersven lag ooit in eenvochtig heidelandschap. Doorverdroging, successie enverwaarlozing is daar niet meerveel van over. Het ven is dringendaan een opknapbeurt toe. Ookzou een gedeelte van destuifduinen in de toekomstmoeten worden open gemaakt

zodat er weer heideontwikkelingmogelijk is.Botanisch zijn diverse waarde-volle soorten, zoals Dophei enKlokjesgentiaan grotendeelsverdwenen. Natuurontwikkelingzou aan deze soorten nieuwekansen kunnen bieden, mits dewaterstand in de vennen hersteldkan worden.De kleinschaligheid van hetlandschap biedt in de winterkansen voor diverse kleine zang-vogels. Graag nodigen we U uitom kennis te maken met hetMarissen.

De wandeling duurt ongeveertwee uur. Denk aan verrekijker,vogelgids en foto-toestel. Alvasteen fijne Eerste Kerstdaggewenst.

20

In juli wandel ik enkele dagen inde Voerstreek, waarvan een dagmet Thea. Op een van dezedagen op weg richting Berneaustaat een gedachteniskruis voorde gehangenen:Op dinsdag 14 aug. 1914 vallende Duitsers Belgie binnen. Eenbivak van ongeveer 20.000 sol-daten wordt opgericht in de wei-landen tussen Moelingen enBerneau. Een groot aantalburgers van om het even welkeleeftijd wordt gegijzeld in allenabijgelegen dorpen Berneau,Bombay, Voeren enz.Op de avond van 7 of 8 augustuswerden waarschijnlijk 3 mannenopgehangen in een

populierenbosje juist aan de randvan de weg die gaat van Berneaunaar Mesch. De gravin vanGeloes van Eysden komt hiervoorbij in haar auto op 9 aug.,vergezeld door de eigenares vanhet kasteel van Longchamps,gelegen vlakbij Berneau, die deschade wil opnemen veroorzaaktdoor de brand op haar goed doorde Duitsers op woensdag 5 aug.Zij ontdekken de 3 ongelukkigen.Op die manier is de datum vanophanging bij benadering bekend.De herinnering van de 3terechtgestelden wordt bewaarddoor een kruisje opgericht in1933.Het pad dat ik vervolgens inloop

WANDELING IN DE VOERSTREEK

door Tom Storcken

21

gaat dwars door mais- en graan-velden en daarna langs appel- enperenboomgaarden. Een buizerdvliegt over en hier lopen ook veelkonijnen. Een Veldleeuwerik zingthoog boven de fruitweiden.Langs de mais groeien en bloeienveel klaprozen: een mooi gezicht.De kerktoren van Mesch, dat eenbeetje lager ligt, piept boven demaisvelden uit: een haan kraait,verder is het vooral heel stil.Even buiten Mesch liggen nogdiverse hoogstamboomgaarden:dit moet een prachtig gezicht zijn

als in het voorjaar de bomen in debloei staan. Ik loop hier een stuklangs de Belgisch-Nederlandsegrens.Op weg naar ’s Gravenvoerenloop ik door een mooie holleweg, helemaal overkoepeld doorbomen en struiken. Een Geelgorszingt zijn lied. Hier kruipen ookslakken met huisjes, welke veellijken op Wijngaardslakken. Het iseen lichtgrijze slak met strepenvanaf de rug naar beneden.Langs de kant van het pad staanook veel Aronskelken met alglanzend oranjerode bessen. Vaneen van de excursies met deKringloop staat me nog bij datAronskelken bekend staan omhun bestuiving met behulp vaneen ”valkuil” voor insecten.Links van het pad is aan debovenkant een Dassenhol.Omdat gevallen appels en pereneen onderdeel vormen van hunmenu is het restaurant voor hemof haar vlakbij. Verderop langs hetpad staat veel Marjolein, ruiktheerlijk vooral nu het nog eenbeetje regent.Ik kom nu in het grensover-schrijdend domein Altenbroek-Noordal.In Altenbroek bouwden nietalleen mensen een kasteel, maarbouwen ook dieren hun

22

burchten: het symbool van deVoerense natuur is de Das.Dassen houden van afwisselendelandschappen met voedselrijkeloofbossen en houtkanten. Dezelandschappen willen Natuurpunten Natuurmonumenten bewarenen versterken. (Natuurpunt is eenBelgische zusterorganisatie vanNatuurmonumenten.) En hetwerkt want meer en meerDassen bouwen hier hun burcht.De Voerstreek is ook de enigestreek in Vlaanderen waar wildezwijnen voorkomen. Orchideeenen Wijngaardslakken (dus toch)vinden hier een thuishaven.De Maretak (veel te zien) groeithoog in de kroon van populierenen hoogstamfruitbomen. Zijnwortels dringen door in de schorsen zuigen er sap uit. Hij drinkt vande boom maar zijn eten maakt hijzelf met zijn groene bladeren. DaMaretak is dus een halfparasiet. In het voorjaar als de bomen noggeen bladeren hebben versierengeelgroene bloemetjes van deMaretak de kale takken. Pas ophet eind van het jaar rijpen devruchten. Lijsters zijn er dol op.De Maretak leeft ver van degrond, merkwaardig genoeggroeit hij alleen op bomen die opkalkhoudende bodem staan.Al vroeg in de tijd gebruikte men

de Maretak tijdens allerlei feestenen rituelen. Nu dient de Maretakonder de naam Mistletoe alskerstversiering. Wist je trouwensdat je onder de Mistletoeiedereen mag kussen?Met een aangepast beheer wordtgeprobeerd Altenbroek mooier,groener en aantrekkelijker temaken. Runderen steken daarbijeen handje toe. Zij eten niet alleplanten en niet overal evenveel.Zo maken zij een afwisselendlandschap van grasland, ruigten,struwelen en bossen.Onderweg naar Noorbeek staatop het kruispunt Mheer-Stads-haag-Noorbeek een kruisbeeldmet het onderschrift: O, Mens die hier gaat voorbij En niet denkt aan mij Hoe zal het met U gaan Komt gij ten oordeel staan.Vlak voor Noorbeek kom ik nogdoor een mooi gebiedje Noordal-Noorbeemden. Hier hebben Theaen ik eergisteren nog twee reeengezien. Dwars door Altenbroekloopt de Noor, een zijriviertje vande Voer. De Noor ontspringt inNoorbeek en stroomt door devallei van Altenbroek naar ’sGravenvoeren. In het kasteelparkstroomt hij door enkele vijvers.Langs de Noor bevinden zichbronnen en komt grondwater of

23

kwel naar boven. Dieren alssalamanders, kokerjuffers enzoetwatergarnaaltjes leven indeze vochtige zones. Het helderewater trekt ook libellen aan. Hierleeft ook de Gele Grote Kwik-staart. Zijn staart is zeer lang metwitte pennen en zijn buikje is geelgekleurd. Mooi om te zien is hetfladderend sprongetje waarmeehij insecten uit de lucht vangt.Het meeste voedsel vindt hij insnel stromend, zuiver water of inde slikrand.Heerlijk rustig is het in dit dal;uitgestrekte weilanden met hoogboven ons hoeve Snauwenberg.De Geelgors hoor ik hier ookweer. Hier wandel ik dwars doorde weilanden, waar de Noorrustig kabbelend verdergaat. DeLijster laat me genieten van zijnzang.In een bocht waar de Noor eendiepe inham heeft uitgeschuurdzitten enkele gaten in de hoge

oever: Oeverzwaluwen mis-schien?

Heuvels en dalen zijn typischvoor de Voerstreek. Op de warmehellingen groeien planten zoalsMarjolein (heerlijk ruikend) enTrilgras. Deze hellingen zijn ookbelangrijk voor allerlei insecten,vlinders en sprinkhanen.Kunstmest vormt de grootstebedreiging voor de natuur opdeze hellingen. Om graslandenmet wilde bloemen opnieuw eenkans te geven stop Natuurpuntde bemesting. Runderen vanplaatselijke boeren helpen bij hetnatuurbeheer. De graslandenworden eenmaal per jaargehooid.Ik pauzeer bij een kruispunt vanpaden. Hier zit ik op een trapje,leidend naar een kapelletje, meteen heerlijk uitzicht op een deelvan de Voerstreek. Heel in deverte zie ik de St. Pietersberg. Ikhoor de Groene Specht en eenFazant. In een boom naast dekapel zit een Zwartkop die meduidelijk probeert te maken dat ikwaarschijnlijk te dichtbij zit.Verderop zijn nog enkelehoogstamboomgaarden.Een Buizerd zeilend op de wind,kon ik maar met hem mee......

24

JA, OOK BEVERSPOREN ...

door Leo Koster

Vorig jaar heb ik samen metAntoinette van Oosten intensiefde Swalm afgezocht opbeversporen, dit jaar kregen weeen mailtje en waren we almeteen gebombardeerd als“beverinventariseerders” van deSwalm. Zaterdag 1 maart 2008 isdoor de Zoogdiervereniging VZZuit Arnhem uitgeroepen als“beversporendag 2008”. OmdatAntoinette momenteel wat lastheeft van lichamelijke klachten,heb ik voorgesteld het Swalm-traject alleen af te leggen. Daarde weergoden slecht weer voor-spelden, heb ik i.p.v. 01-03-08 opvrijdag 29-02-08 het traject Swalm(grens Duitsland) tot aan de mon-ding in de plas van Hanssumlopend en fietsend stroom-afwaarts afgelegd in 4 uur en 15minuten. Maar voordat je aan degrens bent, kun je al volopgenieten. Bij de aanleg van denieuwe snelweg A73 is goedgezorgd voor een veilige over-steek of onderdoorgang voordieren, fietsers zijn er bekaaidervan afgekomen. Vanuit Maasnielfiets ik richting Swalmen om via

de Hillenraederlaan, waarlangsafwisselend linden en esdoornsgroeien, richting kasteel Hillen-raedt te fietsen. Zes paarde-kastanjes staan rond een kruis-beeld voorzien van een zwart-kleurig corpus en het opschriftINRI. Kasteel Hillenraad is eenfraaie waterburcht, het kasteelstaat op de lijst van beschermdemonumenten. Tussen tweemachtige lindebomen door bereikik het fietspad richting Boukoul.Op een hoek ligt tussen tweefraaie en oude knotlindes deOberskapel, dit wegkapelletjedateert uit 1852. Langs de kerkfiets ik, via de Kerkweg, rechtdoorrichting hoogterras, de oudegrenspaal 412 is helaas al sinds

25

enkele jaren verdwenen. Langsde bosrand fiets ik verder. Terhoogte van grenspaal 415 ligt opDuits gebied het begin c.q. heteinde van een tankgracht, dezeuit de Tweede Wereldoorlogstammende verdedigingsliniewerd handmatig gegraven doorhoofdzakelijk jonge Russischemeisjes. Links in een wei veelkramsvogels en rietganzen. OpDuits gebied “lacht” een zwartespecht. Prachtig is te zien hoe hijmet zijn stevige snavel de bastvan een dode grove den ver-wijderd. Zowel de grote lijster alszanglijster vrolijken deze morgenop. Nabij grenspaal 415a fiets ikweer Nederland binnen. Bij hetbruggetje over de Swalm maak ikmijn fiets vast. Vlakbij grenspaal418 is aan een tweestammigepopulier vers geknaagd en zijn eropgangen (plaatsen waar beversvanuit het water regelmatig deoever opklimmen) naar deSwalm. Ik stap weer op de fietsen via de Bosstraat fiets ik eengraspad in richting de Swalm.Aan jonge beukenboompjesoude- maar ook verse knaag-sporen en diverse opgangen.Nabij een poel dikke aangevretentakken, nabij een bruggetje vrijrecente knaagsporen aan wilg. Ineen val zit een levende bruine rat,

is van mijn aanwezigheid nietgecharmeerd en voert diverseaanvallen uit. Een enkele narcisstaat er te pronken met eendichte bloemknop. Op eenandere plek staan sneeuwklokjeste stralen. In de vijver behorendbij het zwembad Bosbergdobberen veel grauwe ganzen.Aan de andere kant van deLanck.(straat) maak ik mijn fietsweer vast. Verse knaagsporenaan liggende takken van eeneerder afgeknaagde wilg, hier ookwroetsporen van het wilde zwijnalsmede een zoelplek van ditprachtige zwartwild. Een donker-kleurige eekhoorn verstopt zichachter een boom. De “lach” vanhet maartsveulen (de groenespecht) klinkt me als muziek in deoren. Ik geniet van de schit-terende bloeiende bosanemonen.Rondom landgoed De Hout geenbeversporen. Als ik weer op defiets zit fiets ik, soms de Swalmrechts dan weer links van mij,richting het centrum vanSwalmen. Op het dak van depastorie behorend bij de St. Lam-bertuskerk, zit een grote gelekwikstaart. Ik fiets langs hetMeulehoes. Dit pand was tot1945 in bedrijf als watermolen,één van de vele watermolenslangs de Swalm. Volgens het

26

ankerjaartal gebouwd in 1786, in1953 verbouwd tot 4 woningen,het is een gemeentelijk monu-ment. Bij een pompgemaal zet ikmijn fiets weer vast..Tegenoverde papierfabriek Van Houtumloop ik via een door prikkeldraadafgesloten bruggetje een zeermoerassig gebied binnen, hierstoor ik een ree en ontdek ikverse knaagsporen aan een wilg,ook bij de monding van deEppenbeek in de Swalm enigeknaagsporen.

Hier mag ik ook even genieten

van de mooie goudvink en hetgeluid van de tjiftjaf. Nabij deSwalmbrug (onder de autowegA73) veel wissels (looppaden).Aan wilg bij deze Swalmbrugverse knaagsporen. Nabij de“ingepakte” ruïne Ouborgh, eenrestant van een achthoekige bak-stenen woontoren of donjon,verse knaagsporen en opgangen.De eerste vermelding van dezevoormalige burcht dateert uit1381. Tegenover Genaenhof(oude hof), een uit 1769 stam-mende hoeve, oude- doch zeerindrukwekkende knaagsporen aan

27

een twee- en vijfstammige wilg.Dassen hebben hier hunburchten gegraven in desteilranden, hun ontlastingdeponeren ze in zelf gegravenlatrines. Een vrijwel nieuweblauwkleurige, verrijdbarecontainer is hier in de Swalmblijven steken. Tegenoverboerderij Wieler 35 een versdoorgeknaagde knotwilg diedaardoor in de Swalm is gevallen.Door de drassigheid enkronkelige groei van wilgen is ditstuk langs de Swalm erg moeilijkbegaanbaar, maar wil je weten ofhier beversporen te zien zijn moetje die moeite nemen. Hier welmijn eerste bloeiende geleplomp. Gelet op de verseknaagsporen voelt de bever zichhier zowel links als rechts van deSwalm thuis. Hier ooksleufvormige slootjes, dezogenaamde beverkanaaltjes.Opvallend maar prachtig een nietrecente afgeknaagde boom metin het midden een plukjeovergebleven hout, lijkt iets opeen ui of granaatappel. Aan derand van een bosje is door oudeknaagsporen een populier geveld,nu zijn daar verse knaagsporen tezien. Op een open vlakte laat develdleeuwerik zich horen. Lopendzoek ik mijn fiets weer op. Ik zie

nog een vers gegraven holletje,de eerste gedachte is direct: hetholletje van de korenwolf. DochJohn Hannen deelt me latermede dat experts mijn meningniet delen en dat zij het houdenop het holletje van een bruine rat.Per fiets ga ik over de brug bijWieler, hier zie en hoor ik zowelring- als huismussen en fiets ikverder richting Hoosterhof.Tussen brug bij Wieler enmonding Teutebeek in de Swalmgeen (zichtbare)beversporen.Boven de Teutebeek zie ik deblauwe diamant, de ijsvogel dusdie naar de Swalm vliegt. Waar deTeutebeek in de Swalm uitmondtverse knaagsporen aan wilg. Met

28

behulp van mijn kijker zie ikvoorbij Hoosterhof in het openweiland een vers doorgeknaagde,solitaire wilg. Langs het pad toontklein hoefblad haar schitterendegele bloemen, de blaadjes komenlater. De zeer kleine vroegelingheeft wel een rozet van blaadjesen de witte kroonblaadjes stekenzo prachtig af tegen de watdonkere ondergrond. Op som-mige plaatsen zie ik pootafdruk-ken van de das, kenmerkendhierin zijn de afdrukken van zijnniet intrekbare nagels. Ik zie ookenkele groeiplekken met vrijsmalle lijnvormige bladeren diebeschikken over een wittemiddenstreep, het zijn de plekkenvan de gewone vogelmelk,behorend tot de leliefamilie, voorde witte bloemen ben ik nog tevroeg. Ter hoogte van deDonderberg veel activiteit van debever. Een doorgeknaagde esp,een es is voor de helft versafgeknaagd, een boomstammetjeis afgeknaagd in de vorm van eenzandloper, een populier is bijnageheel doorgeknaagd, een jongeeik (verse sporen) is ook bijnaom. Vermoeiend, doch zeertevreden fiets ik via Wieler enEind huiswaarts. Ik fiets o.a. langsKoondertenhoeve, hetGebrouwhuis, langs de H. Diony-

siuskerk, dit kerkje is één van deoudste vroeg Romaanse kerkjes(11e eeuw) van ons land. Op eenverhoging is in een voormalig bak-en koetshuis sinds 1927 hetoudheidkundig museumgevestigd, ernaast ligt rijks-monument Asselterhof. Debinnenplaats van deze hoevewordt gesierd door het anker-jaartal 1800, doch een oorkondeuit 1275 spreekt al van “hoff totAssel”. Links in een natuurlijkeglooiing liggen tussen het groendassenburchten. Het volgendemonument waar langs ik fiets is“Sieperhof”. Volgens een aan-gebrachte plaquette is Sieperhofeen gesloten hoeve van het zgn.hoftype, gebouwd in 1672 enbehorend bij kasteel Hillenraad.Voorbij de spoorwegovergang(Roermond-Swalmen) heb je eenkijkje op het voorbijrazendeverkeer over de nieuwe autowegA73, over deze weg is ecoductSchinheuvel gelegd. Ik hoop datveel dieren daarvan gebruik zullenmaken. Moe, maar voldaan komik thuis.De beverwaarnemingen heb ikdoorgegeven aan de Zoog-dierenvereniging te Arnhem.