Het Beleid van de EU ten aanzien van de...
Transcript of Het Beleid van de EU ten aanzien van de...
Sébastien De Wolf
Het Beleid van de EU ten aanzien
van de Mercosur
Scriptie – Academiejaar 2005-2006 Faculteit Economie en Bedrijfskunde
Universiteit Gent
Ondergetekende (auteur van de scriptie) bevestigt hierbij dat onderhavige scriptie mag worden geraadpleegd en vrij mag worden gefotokopieerd. Bij het citeren moet steeds de titel en auteur van de scriptie worden vermeld.
Universiteit Gent
Faculteit Economie en Bedrijfskunde
Academiejaar 2005-2006
Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Licentiaat in Economische Wetenschappen Sébastien De Wolf Onder leiding van Prof. Tom Verbeke
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
i
INHOUDSTAFEL Lijst van Tabellen en Figuren...........................................................................................................................iii Voorstelling van de Scriptie ............................................................................................................................. 1 Deel 1. Latijns Amerika en de Mercosurianen 1.1. Latijns Amerika en de Nieuwe Economie 1.1.a. Latijns Amerika in een Economie van Netwerken ............................................................................. 4 1.1.b. Het Latijns Amerikaanse Regionalisme............................................................................................. 7 1.1.c. Conclusie .......................................................................................................................................... 9 1.2. De Mercado Común del Cono Sur 1.2.a. Het Tratado de Asunción................................................................................................................. 10 1.2.b. De Organen van de Mercosur ......................................................................................................... 11 1.2.c. Het Mercosurrecht........................................................................................................................... 12 1.2.d. De Moeilijke Weg naar een Vrijhandelszone en Douane-unie ........................................................ 13 1.2.e. De Uitbreiding van de Mercosur ...................................................................................................... 14 1.2.f. Conclusie ........................................................................................................................................ 15 Deel 2. Europa en de Mercosurianen 2.1. De Europese Unie en de Mercosur 2.1.a. Globale Tendensen......................................................................................................................... 16 2.1.b. De Dialoog ...................................................................................................................................... 17 2.1.c. De Communicatiestoornissen ......................................................................................................... 18 2.1.e. Conclusie ........................................................................................................................................ 20 2.2. De Handel en Directe Investeringen tussen de M ercosur en de Europese Unie 2.2.a. De Europese Unie en de Mercosur, natuurlijke partners................................................................. 21 2.2.b. De structuur van de handel tussen de Europese Unie en de Mercosur .......................................... 23 2.2.c. De directe buitenlandse investeringen ............................................................................................ 25 2.2.d. Directe Buitenlandse Investeringen: Markt, Grondstoffen en Efficiëntie.......................................... 27 2.2.e. Conclusie ........................................................................................................................................ 30 2.3. Naar een Vrijhandelsakkoord tussen de Europese U nie en de Mercosur 2.3.a. Waarom een Vrijhandelszone? ....................................................................................................... 32 2.3.b. Naar een Vrijhandelsakkoord: de Cast............................................................................................ 33 2.3.c. De Braziliaanse Behoedzaamheid ten Aanzien van de Liberalisering van de Extra Mercosur Handel............................................................................................................................................. 35 2.3.d. Het Institutionele Kader ................................................................................................................... 35 2.3.e. Overeenkomst voor Technische Ondersteuning voor het Integratieproces 1992-1994................... 36 2.3.f. Naar een Interregionale Kaderovereenkomst voor Samenwerking 1994-1995 ............................... 36 2.3.g. Naar een Onderhandelingsrichtlijn voor de Europese Commissie 1995-1998 ................................ 38 2.3.h. Het Mandaat van de Europese Commissie – September 1999....................................................... 38 2.3.i. Het Trage Onderhandelingsproces ................................................................................................. 40 2.3.j. Conclusie ........................................................................................................................................ 40 Deel 3. Externe Invloeden 3.1. FTAA: Dreiging en Leerschool voor de Europese U nie 3.1.a. De FTAA, de Mercosur en de Europese Unie ................................................................................. 42 3.1.b. Gelijkenissen en Verschillen tussen de FTAA en de Onderhandelingen tussen de Mercosur en de
Europese Unie................................................................................................................................. 43 3.1.c. Conclusie ........................................................................................................................................ 45 3.2. De Multilaterale Scène 3.2.a. Paralysie op het Multilaterale Niveau .............................................................................................. 47
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
ii
3.2.b. Special and Differential Treatment .................................................................................................. 49 3.2.c. De G-20........................................................................................................................................... 51 3.2.d. China en de Handel tussen Europa en Mercosur............................................................................ 52 3.2.e. Besproken Thema’s in de Doha Ronde........................................................................................... 56 3.2.f. Conclusie ........................................................................................................................................ 57 Deel 4. Handelsliberalisering 4.1 De Economische Effecten van de Tariefverlagingen 4.1.a. Over Sectoren en Modaliteiten........................................................................................................ 59 4.1.b. Vier Effecten van Handelsliberalisering........................................................................................... 60 4.1.c. De Handelseffecten......................................................................................................................... 61 4.1.d. Handel en de Directe Buitenlandse Investeringen .......................................................................... 63 4.1.e. De Productie-effecten...................................................................................................................... 66 4.1.f. De Welvaartseffecten ...................................................................................................................... 67 4.1.g. Conclusie ........................................................................................................................................ 68 4.2. Handelsbelemmeringen tussen de Twee Blokken 4.2.a. De Europese Handelsbelemmeringen............................................................................................. 70 4.2.b. De Kost van de Handelbescherming in de Europese Unie.............................................................. 73 4.2.c. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid ....................................................................................... 73 4.2.d. De Economische Effecten van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid....................... 74 4.2.e. De Mercosuriaanse Handelsbelemmeringen .................................................................................. 79 4.2.f. Conclusie ........................................................................................................................................ 79 4.3 De Landbouwonderhandelingen: de Impasse? 4.3.a. Een Productieve Mercosur .............................................................................................................. 81 4.3.b. Tariff Rate Quota’s .......................................................................................................................... 82 4.3.c. Bilaterale Onderhandelingen – Het Europese September 2004 Voostel......................................... 82 4.3.d. Multilaterale Onderhandelingen – De Doha Ronde......................................................................... 85 4.3.e. Omstreden Producten in Bilaterale en Multilaterale Onderhandelingen.......................................... 87 4.3.f. De Niet Tarifaire Onderhandelingen in de Doha Ronde.................................................................. 95 4.3.g. Toekomstperspectieven ................................................................................................................ 100 4.3.h. Conclusie ...................................................................................................................................... 101 4.4 De Dienstensector, het Europese Offensief 4.4.a. Het Verkeer van Diensten in de Mercosur..................................................................................... 103 4.4.b. Het Verkeer van Diensten tussen de Mercosur en de Europese Unie .......................................... 104 4.4.c. Uruguay Ronde – GATS ............................................................................................................... 105 4.4.d. Doha Ronde .................................................................................................................................. 106 4.4.e. Bilaterale Onderhandelingen......................................................................................................... 108 4.4.f. Conclusie ...................................................................................................................................... 112 Deel 5. Slot 5.1 De Vierde Bi-Regionale Top (Wenen, 12 mei 2006) 5.1.a. Strengthening the Biregional Strategic Association....................................................................... 114 5.1.b. Vooruitgang in Bregenz en Wenen................................................................................................ 115 5.1.c. Conclusie ...................................................................................................................................... 117 5.2 Conclusie ............................................................................................................................................. 118 Vertalingen – Nota’s .................................................................................................................................... 121 Bibliografie................................................................................................................................................... 122 Annex ................................................................................................................................................................
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
iii
TABELLEN EN FIGUREN De eerste twee cijfers van de tabel of figuur verwijzen naar het hoofdstuk. Het derde cijfer, is het nummer van de tabel of figuur binnen dit hoofdstuk. Lijst van de Tabellen 1.1.1 Preferentiële akkoorden in Latijns Amerika en de Caraïben tijdens de jaren ’90 ................................8 2.2.1 Export van commerciële diensten en goederen ................................................................................22 2.2.2 Compositie van de handel tussen de Mercosur en de Europese Unie..............................................24 2.2.3 Investeringen met oog op efficiëntie en toegang tot derde markten..................................................29 3.2.1 Chinese bedreiging voor de Mercosur export naar de EU – 2004.....................................................54 3.2.2 Chinese bedreiging voor de EU export naar de Mercosur – 2002.....................................................54 4.1.1 Handelseffecten: impact van de afschaffing van tarifaire barrières op de totale export van de
Europese gemeenschap, Argentinië en Brazilië................................................................................62 4.1.2 DBI van ontwikkelde landen naar landen in ontwikkeling en de onafhankelijke variabelen...............65 4.1.3 Effecten van de afschaffing van douanetarieven op het Bruto Nationaal Product.............................67 4.2.1 De Europese Unie en de Mercosur: Gemiddelde douanetarieven voor 1997 en 2001-2005 ...........70 4.3.1 EU voorstel voor landbouwproducten – september 2004..................................................................83 4.3.2 De opening van TRQ’s......................................................................................................................84 4.3.3 De lineaire methode van de G-20 met de Europese parameters ......................................................85 4.3.4 Overzicht van de voorstellen in het kader van de opening van de markten ......................................86 4.3.5 TRQ voor rundvlees met de respectievelijke tarieflijnen ...................................................................91 4.3.6 Overzicht van de voorstellen in het kader van de steun aan de binnenlandse productie ..................97 4.3.7 Overzicht van de voorstellen in het kader van de exportsubsidies....................................................99 4.4.1 GATS & Protocollen voor Financiële Diensten en Telecommunicatie – Verbintenissen over
markttoegang in het kader van de dienstensector...........................................................................105 4.4.2 Mode 4 – Voorstel van de Europese Unie voor de dienstensectoren die van belang zijn voor de
Mercosur .........................................................................................................................................113 Lijst van de Figuren 1.1.1 Handel van Latijns Amerika met de rest van de wereld ......................................................................4 1.1.2 Lopende rekening van de Mercosur, Brazilië en Argentinië ................................................................5 1.1.3 Netto Directe Buitenlandse Investeringen in Latijns Amerika..............................................................6 2.1.1 De Europese Unie en de Mercosur in de globale en regionale context.............................................16 2.2.1 Evolutie van de handel tussen de Mercosur en de EU......................................................................23 2.2.2 Compositie van Mercosur’s import en export naar de Europese Unie ..............................................24 2.2.3 Mercosur: Netto Buitenlandse Directe Investeringen ........................................................................26 4.1.1 Het Vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en Mexico: Tariefverlagingen door de Europese Unie ..................................................................................................................................59 4.1.2 De economische effecten van de afschaffing van douanerechten ...................................................61 4.1.3 Latijns Amerika: Openheid en DBI/BBP, 1983-2002 .........................................................................64 4.2.1 De correlatie tussen de Revealed Comparative Index van de Mercosur en de Europese
importtarieven ...................................................................................................................................72 4.2.2 De economische effecten van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de
exportsubsidies .................................................................................................................................75 4.2.3 De invloed van de elasticiteit van de internationale vraag naar Europese goederen op de efficiëntie
van exportsubsidies ..........................................................................................................................77 4.3.1 EU-15 import van maïs (excl. zaden) ................................................................................................88 4.3.2 EU-15 import van Braziliaanse ruwe suiker.......................................................................................89 4.3.3 EU-15 import van Argentijns hoge kwaliteitsrundvlees .....................................................................92 4.3.4 EU-15 import van Braziliaans hoge kwaliteitsrundvlees....................................................................93 4.3.5 EU-15 import van bevroren rundvlees...............................................................................................94
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
1
VOORSTELLING VAN DE SCRIPTIE
Op 26 maart 1991 tekenden de Republiek van Argentinië, de Federatieve Republiek van Brazilië, de
Republiek van Paraguay en de Republiek ten oosten van de Uruguay de Tratado de Asunción
(Verdrag van Asunción) en richtten zo de Mercado Común del Sur (Mercosur) op. Geïnspireerd en
gesteund door de Europese Unie is de Mercosur een vrijhandelszone en douane-unie gebaseerd op
economische openheid en integratie in de internationale handel.
Het is dan ook niet verrassend dat er een werkelijke invasie is van Europees kapitaal op de markten
van de Mercosur, voornamelijk afkomstig van het Iberische eiland. Deze toestroming is mede
vergemakkelijkt met de liberalisering van de markten en de privatisering van Latijnse
overheidsbedrijven. Verder is Europa, via de Europese Investeringsbank en de Wereldbank, de
grootste financier van deze regio.
Deze samenwerking zou echter veel verder kunnen gaan. De Europeanen en Mercosurianen gaan
door met de besprekingen om de handel tussen de twee blokken te liberaliseren. Ze gingen in 1999
van start met de uitwerking van een Vrijhandelszone naar aanleiding van het, in Madrid getekende,
Kaderovereenkomst voor Interregionale Samenwerking (Acuerdo Marco de Cooperación
Interregional) van 1995. Dit is niet zonder belang voor de wereldhandel: indien de onderhandelingen
slagen, wordt dit de grootste vrijhandelszone ter wereld met niet minder dan 680 miljoen mensen. Het
zal ook de eerste vrijhandelszone zijn tussen twee douane-unies die zo sterk van elkaar verschillen op
gebied van ontwikkeling en tegelijk ook zo ver van elkaar liggen.
De toenadering tussen de twee gemeenschappen is geen toeval. Europa is immers de belangrijkste
handelspartner van de Mercosur en heeft veel belangstelling voor de investeringsmogelijkheden in de
snelst groeiende regio van Latijns Amerika. Daarenboven heeft Europa een belangrijke les geleerd in
Mexico. In deze regio raakten de Europeanen immers een groot deel van de markt kwijt toen het
vrijhandelsakkoord Mexico - Verenigde Staten werd ondertekend. Het feit dat deze laatste
onderhandelingen voert met de Mercosur om tot een gelijkaardig akkoord komen, met name de FTAA,
zet dan ook enige druk op de Europese onderhandelaars.
De onderhandelingen met de Noord-Amerikanen vlotten echter niet en de interesse van de Mercosur
in zijn Europese handelspartner blijft brandend actueel. Mercosur benadrukt herhaaldelijk zijn
belangstelling om de politieke relaties met de EU te verstevigen, nieuwe investeringen aan te trekken.
De dialoog tussen de twee regio's beperkt zich trouwens niet tot het liberaliseren van de handel. Het
gaat ook bijvoorbeeld om sanitaire en fytosanitaire normen
Beide blokken erkennen dat er op gebied van coöperatie en handelstarieven al veel gerealiseerd is,
maar dat de uiteindelijke ambities nog veel verder liggen. Op politiek vlak zijn inmiddels een aantal
instituties opgericht die de politieke dialogen in goede banen moeten leiden. De Raad voor
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
2
Samenwerking (Consejo de Cooperación) houdt toezicht op de discussies en wordt op zijn beurt
gesteund door de Gemengde Commissie en Subcommissie voor Samenwerking (Comisión y
Subcomisión Mixta de Cooperación). Er werd gehoopt de onderhandelingen met succes af te ronden
vóór 31 oktober 2004 – de dag waarop de Europese Commissie ontbonden werd -. Maar de
voorstellen die op 29 oktober van dat jaar in Brussel werden gedaan, waren voor beide blokken
teleurstellend. De gesprekken zijn toen ook gestaakt om de staatsleiders de kans te geven na te
denken over hoe verder kon overlegd worden.
Het grootste knelpunt lijkt het agrarische luik te zijn. De Mercosur wil voor zijn primaire producten
uitgebreider toegang krijgen tot de Europese markten. Het Europese voorstel lijkt misschien op het
eerste zicht zeer vrijgevig: Slechts 7,4% van de handel wordt ondergebracht in "Categorie E" en komt
niet aanmerking voor een verlaging van de douaneplichten. Het zijn echter net die producten die het
interessantst zijn voor de Mercosur landen. De Europese Commissarissen zijn bevreesd het fragiele
evenwicht van het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid te breken door de onze landbouwers verder
bloot te stellen aan Latijns Amerikaanse producten. De concurrentie zou genadeloos kunnen zijn. De
Mercosuriaanse producten worden immers bijgestaan door de devaluerende munten, de goedkope
arbeidskracht, de verbeterde productiviteit en de strengere Zuid-Amerikaanse sanitaire en technische
normen. Het zijn verder ook de producten die het meest efficiënt worden geproduceerd in de Mercosur
die tegelijk het gevoeligst liggen bij de Europese landbouwers: Het betreft onder andere maïs, tarwe,
suiker, ethanol en varkensvlees.
Ook de Zuid-Amerikanen hebben hun bedenkingen bij de liberalisering van de handel van de
agrarische producten. Zo vrezen ze dat de door Europa gesubsidieerde producten een heel aantal
kleine en middelgrote ondernemingen naar het faillissement zouden kunnen dwingen. De meest
argwanende kritiek komt vanuit de melksector die vandaag beschermd wordt door een Latijnse
invoertaks van 27%. Het vrijhandelsakkoord zou volgens een aantal critici enkel voordelen hebben
voor de grote Mercosur exporteurs.
Verder vrezen de landen van de Mercosur een belangrijk instrument van budgettaire politiek te
verliezen. Bij het tekenen van het Vrijhandelsakkoord zouden de Europese ondernemers kunnen
meedingen bij openbare aanbestedingen of overheidsaankopen. Hierdoor zou een budgettaire politiek
veel minder efficiënt kunnen worden om bijvoorbeeld lokaal werkgelegenheid te creëren.
Er moet eveneens rekening gehouden worden met de effecten van de consolidatie van de
Mercosuriaanse douane-unie, de liberalisering van de handel met Chili en Bolivia, de verdere
coördinatie van de macro-economische politiek en, aan de andere kant van de oceaan, met de
gevolgen van de EU uitbreiding. Ook de normen van en de onderhandelingen binnen de WTO kunnen
niet buiten beschouwing gelaten worden. Zo zullen ook de gebeurtenissen in Hong Kong een
belangrijke invloed hebben op de verdere gesprekken tussen de Zuid-Amerikanen en de Europeanen.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
3
Deze scriptie heeft tot doel uitleg te geven over het ontstaan en de werking van de Mercosur. Het
geeft ook uitleg over de actuele economische relatie tussen de Mercosur en de Europese Unie. Het
gaat vervolgens in op de voordelen en nadelen van het vrijhandelsakkoord in onderhandeling. Daarbij
wordt ingegaan op de gevolgen die het akkoord zal hebben op de internationale handel, de productie,
en zo verder. Er wordt onderzocht hoeveel vooruitgang reeds gemaakt is, welke de belangrijkste
onderhandelingsthema’s zijn en wat de knelpunten precies omvatten. De bedoeling is een beeld te
scheppen van het Europese beleid ten aanzien van de Mercosur en te kijken of dit beleid succesvol is
in het dichterbij brengen van de twee blokken.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
4
LATIJNS AMERIKA EN DE NIEUWE ECONOMIE
De Mercosur is een politiek en economisch project, waaraan Argentinië, Brazilië, Uruguay, Paraguay
en nu ook Venezuela deelnemen. Dit project is de uitdrukking van de Latijns Amerikaanse
inspanningen om zich beter te integreren in een wereld van globalisering. In dit hoofdstuk zal bekeken
worden hoe Latijns Amerika in zijn geheel reageert op een snel veranderende wereldeconomie en hoe
ze probeert haar handel te ontwikkelen en investeringen aan te trekken. In tweede instantie zal
bekeken worden hoe Latijns Amerika meer aandacht ging besteden aan de integratie van de regio en
via deze “open regionalisatie” meer gewicht krijgt op de internationale scène. In volgende
hoofdstukken zal dan specifiek op de Mercosur ingegaan worden.
1.1.a. Latijns Amerika in een Economie van Netwerken
Figuur 1.1. 1
Handel van Latijns Amerika met de rest van de wereld
2003: Voorlopige cijfers van CEPAL, 2004
Bron : Eigen bewerking op basis van CEPAL, 2000; CEPAL, 2004 en GASCÓ, 2001, p.5-8.
Het beleid van de Europese Unie ten aanzien van de Mercosur is geen proefbuisproject dat losstaat van
zijn omgeving. Het is een proces dat integraal deel uitmaakt van onze nieuwe economie van netwerken.
Een economie gekenmerkt door globalisatie, liberalisatie en technologische revoluties. Latijns Amerika is
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
5
bewust van de nood aan integratie en wil zich ontwikkelen als actieve medespeler op de multilaterale
scène. (GASCÓ, 2001, p.1-3).
Zo was het voorbije decennia gekenmerkt door een merkbare inspanning op vlak van exportpolitiek en
liberalisering van de markten. De export is daarom enorm gestegen sinds de jaren 90. Figuur 1, een
tijdsreeks van de export van goederen uit Latijns Amerika, toont hoe die export verdubbelde tussen 1990
en 1998. Er werd ook gekeken naar de mogelijkheid tot diversificatie van de internationale handel – zowel
op vlak van producten als op vlak van bestemmingen –, maar de resultaten bleven beperkt. Voor de
Mercosur, de unie van Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay, is het leeuwendeel van de export
ingenomen door primaire en industriële goederen die intensief gebruik maken van natuurlijke
grondstoffen. Ook de importen kenden een grote expansie, voornamelijk door het vergemakkelijken van
de toegang tot hun markten en het aantrekken van externe financiering. Dit is eveneens te zien op Figuur
1, aan de hand van de tijdsreeks van de import van goederen uit de wereld naar Latijns Amerika. Deze
gingen veel sneller groeien dan de export en de betalingbalans werd daardoor uiteindelijk uit evenwicht
gebracht. Het gevolg is dat ook de externe schuld snel toenam, waardoor Latijns Amerika zich plaatst bij
een van de hoogste schuldenaars op het einde van de vorige eeuw (GASCÓ, 2001, p.3-13). Met de
economische crisissen in het begin van deze eeuw, kreeg de import een deuk, waardoor de druk op de
betalingsbalans afnam.
Figuur 1.1. 2
Lopende rekening van de Mercosur, Brazilië en Argentinië
-60.000
-50.000
-40.000
-30.000
-20.000
-10.000
0
10.000
20.000
Milj
oen
Dol
lars
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003a/
Brasil Argentina Mercosur
a: Voorlopige cijfers van CEPAL, 2004.
Bron: CEPAL, 2004 en eigen bewerking.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
6
De situatie is echter enigszins veranderd in de laatste jaren. De export heeft in verschillende Latijns
Amerikaanse landen de import ingehaald. Enerzijds door de aanhoudende stijging van de export,
anderzijds door een aantal remmen op de import zoals de financiële crisissen en economische vertraging
in Brazilië en Argentinië op het einde van de jaren ’90. Dat daardoor de lopende rekening terug positief
werd, in het bijzonder voor de Mercosur, is te zien in Figuur 2. Deze figuur vormt een tijdsreeks van de
betreffende balans in miljoen dollars voor de Mercosur in zijn geheel en de twee grootste economieën
ervan. De twee andere economieën, Uruguay en Paraguay, volgen een identieke trend (CEPAL, 2004),
maar hebben weinig impact op het geheel van de regio doordat ze veel kleiner zijn.
Ook het aantrekken van buitenlandse investeringen en kapitaal is een belangrijk onderdeel van de Latijns
Amerikaanse strategie om zich te integreren in de wereldeconomie. In de jaren ‘90 kende deze regio een
toevloed van Buitenlandse Directe Investeringen FDI, gelinkt aan de deregulatie in de grondstofintensieve
industriële sectoren en het sluiten van verschillende vrijhandelsakkoorden of akkoorden voor
voorkeursbehandeling – bijvoorbeeld in het kader van het Europese General Preferences System –. Het
is echter zo dat deze buitenlandse investeringsniveaus hun potentieel niveau niet konden bereiken door
belangrijke institutionele hindernissen en politieke instabiliteit. (YANEZ, 2000).
Figuur 1.1. 3
Netto Directe Buitenlandse Investeringen in Latijns Amerika
Netto Buitenlandse Directe Investeringen
0,0010.000,0020.000,0030.000,0040.000,0050.000,0060.000,00
1990-1995a
1996-2000a
2001 2002 2003 2004b
Milj
oen
Dol
lars
Zuid America Mercosur Argentinië Brazilië
a: jaarlijks gemiddelde.
b: voorspellingen van CEPAL, met uitz. voor Brazilië.
Bron: CEPAL, 2005b, p.15 en eigen bewerking
Zoals te zien is op Figuur 3, een tijdsreeks van netto FDI, zijn de buitenlandse directe investeringen sinds
2000 gestaag achteruit gegaan. Dit duidt erop dat Latijns Amerika het moeilijk heeft investeringen van
hogere kwaliteit aan te trekken, zoals in de sectoren van de technologie, research & development of
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
7
moderne diensten. Daarbij komt dat de meeste Zuid-Amerikaanse landen geen klare kijk hebben op de
effecten van FDI op hun economie. De impact van buitenlandse investeringen houdt namelijk verband
met het doel van deze investeringen (naargelang het gaat om de markt van natuurlijke grondstoffen, de
lokale afzetmarkt, strategische positionering, …). Tot nog toe bestaan er in deze regio geen instituties die
deze effecten efficiënt en systematisch kunnen beoordelen, terwijl dit wel bestaat in Europa en Azië. De
nieuwe vooruitgang van de FDI in 2004 wordt toegeschreven aan het feit dat de dienstensector nog
steeds een goed deel van de FDI voor zijn rekening neemt en dat de aankoop van aandelen in de privé-
sector blijft aantrekken. Dit in tegenstelling tot de privatiseringsprogramma’s die intussen veel minder
belangrijk zijn geworden. Er moet wel onderlijnd worden dat de FDI stromen sterk zijn gaan fluctueren
over de laatste jaren heen. (CEPAL, 2005b, p.11-15).
Anderzijds zijn niet enkel de economische aspecten belangrijk. Ook de integratie van de zone in
netwerken van informatieverkeer en technologie zijn essentieel. De index van de World Times
Information Society Index kan hierbij gebruikt worden, omdat het een aanwijzing geeft over de toegang
die bepaalde landen of regio’s hebben tot de informatienetwerken. Deze index lijkt echter de Latijns
Amerikaanse landen achteraan in het klassement te houden, met grote achterstand in domeinen als
onderwijs, human capital, telecommunicatie, en juridische omkadering. Human capital moet nog steeds
gezien worden als één van de fundamenten voor de toekomst, waarin Zuid-Amerika moet in investeren
opdat het de achterstand tegenover andere regio’s niet laat uitbreiden. (GASCÓ, 2001, p.14-23).
1.1.b. Het Latijns Amerikaanse Regionalisme.
Het “open regionalisme” van de tweede helft van de jaren 90 ontwikkelde zich in het optimisme van de
toenmalige economische vooruitgang en de consolidatie van de democratieën. Er werd gewerkt aan het
beheer van onderlinge afhankelijkheden, aan het verzachten van de asymmetrie tussen de verschillende
economieën en aan het promoveren van de hervorming in de productieve sector. Er werd veronderstel
dat de handelsliberalisering de efficiëntie van de Latijns Amerikaanse economieën ten goede zou komen
dankzij de concurrentie en een betere toegang tot goedkopere productiefactoren en informatienetwerken.
Verder is het zo dat de integratie van de Latijns Amerikaanse economieën verschillende investeerders
zou aantrekken. In Latijns Amerika en de Caraïben werden daarom meer dan 25 akkoorden voor
regionale integratie getekend, waardoor de intra-regionale handel exponentieel toenam. Een overzicht
van die akkoorden wordt gegeven in Tabel 1, alle hier vermelde afkortingen en die van de volgende
hoofdstukken worden vermeld in Annex A. De idee was de regio dieper te integreren en zo beter te
kunnen opkomen voor de Latijns Amerikaanse belangen binnen de multilaterale instituties, zoals de
Wereldhandelsorganisatie. Verder was het de bedoeling het gewicht van Zuid-Amerika te kunnen laten
gelden tijdens handelsonderhandelingen. De traditionele commerciële kant van het regionalisme werd
daarom uitgebreid naar aspecten als buitenlandse politiek, migratie en veiligheid, coöperatie, … De toenmalige politiek werd overwegend geleid door het “Washington Consensus”. Met andere woorden,
werden de jaren 90 gekenmerkt door het in vraag stellen van de precieze rol van de staat, liberalisering
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
8
van markten en het beschouwen van de marktwerking als centraal voor de economie. Dit regionalisme is
een “licht” regionalisme in die zin dat ze niet leidt tot sterke supranationale instituties en algemeen ook
het idee van supranationaliteit naast zich neerlegt. Het is ook een elitair regionalisme omdat ze niet
rekent op de steun van het brede publiek en er ook geen gemeenschappelijke identiteit te vinden is.
Uiteindelijk moet ook gezegd worden dat de acteurs van het Latijns Amerikaans regionalisme te kampen
hebben met grootse verwachtingen die vaak eindigen in frustraties en ontgoochelingen. Het is ook een
ingewikkeld regionalisme dat uitmondt in een onduidelijk panorama waarbij tot voor kort Venezuela zelfs
blijk gaf lid te willen worden van twee vrijhandelszones tegelijk (Mercosur en de Comunidad Andina de
Naciones). (DEVLIN, 2001, p 79-85; FRERES, 2005, p.18-40).
Tabel 1.1. 1
Preferentiële akkoorden in Latijns Amerika en de Ca raïben tijdens de jaren '90 CARICOM 1989 Comunidad Andina 1988 Chili-Mexico 1991 Chili-Mercosur 1996 MCCA 1990 Bolivië-Mercosur 1996 CARICOM-Venezuela 1992 Canada-Chili 1996 Chili-Venezuela 1993 Mexico-Nicaragua 1997 NAFTA 1992 MCCA-Dominicaanse Republiek 1998 Colombië-Chili 1993 CARICOM-Dominicaanse Republiek 1998 Mercosur 1991 MCCA-Chili 1999 Costa Rica-Mexico 1994 Mexico-EU 2000 G3 1994 Mexico-Israel 2000 Bolivië-Mexico 1994 Mexico-Salvador-Guatemala-Honduras 2000 Chili-Equator 1994
Bron: DEVLIN, 2001, p 80, eigen vertaling
10 jaar later is men er echter niet in geslaagd de ongelijkheid en de armoede te verminderen en is het
liberalisme plaats aan het maken voor een economisch neo-nationalisme. Dit is bijvoorbeeld te merken
aan projecten zoals het Venezolaanse PetroAmérica. Vrijhandelszones als de Mercosur hebben te lijden
onder unilaterale maatregelen die leden nemen uit protectionistisch eigenbelang. Ook de financiële
crisissen in Latijns Amerika maken het moeilijk tot volwaardige vrijhandelszones te komen. Daarbij komt
dat de politiek van de Verenigde Staten verdeling zaait in de regio door bijvoorbeeld
vrijhandelsakkoorden te tekenen die landen als Bolivia en Venezuela isoleren. Zo ging Colombia een
akkoord aan met de Verenigde Staten in het kader van de Free Trade Agreement of the Americas (FTAA)
terwijl de Venezolaanse president Chavez er niet van wil horen.
De Europese Unie heeft de reputatie de integratieprocessen in Latijns Amerika te steunen, maar komt
steeds met late reacties op de proppen. Het feit dat de EU nog steeds niet tot een akkoord kwam met de
Mercosur, maar wel met landen als Chili en Mexico, wordt ook niet in goede aarde ontvangen, omdat
Chili en Mexico net landen zijn die niet geïnteresseerd zijn in de Latijns Amerikaanse integratie. Dat de
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
9
akkoorden met de Mercosur veel diepgaander en ingewikkelder zijn is echter de belangrijkste oorzaak
van deze vertraging.
De herhaalde mislukkingen op WTO hoogte en de twijfels over de vooruitgang in de Ronde van Doha
gooien alleen maar olie op het vuur, en er wordt gevreesd dat dit uiteindelijk zou leiden tot een val van de
buitenlandse directe investeringen naar de regio. (FRERES, 2005, p.18-22, 26-40).
1.1.c. Conclusie
Latijns Amerika is er zich van bewust dat er een nood is aan inspanningen, om zich in de nieuwe
economie te integreren. Deze inspanningen vertaalden zich in de jaren ’90 in verregaande privatiseringen
en liberaliseringen. Op deze manier werden ook grote investeringsstromen aangetrokken, hoewel deze
geremd werden door institutionele hindernissen. Het beleid slaagde er verder niet in investeringen van
grote toegevoegde waarde aan te trekken: zodra de grote liberaliseringsprogramma’s achter de rug
waren, ging de FDI gestaag zakken. Verdere investeringen in de informatie- en communicatiesectoren
blijven tevens noodzakelijk om de uitsluiting van Latijns Amerika te vermijden. Wel moet gezegd worden
dat de exportresultaten goed zijn, wat een positieve invloed heeft op de betalingsbalans (ondanks het feit
dat deze export nog steeds geconcentreerd is in primaire goederen).
De inspanningen op vlak van regionalisatie hebben het gewicht van Latijns Amerika in de internationale
instituties doen toenemen en hebben er ook voor gezorgd dat de intra-regionale handel sterk ging
groeien. Deze op de “Washington Consensus” gebaseerde regionalisatie, wordt echter bedreigd door het
neo-nationalisme dat in verschillende landen de kop opsteekt. De verdeling onder de Latijns Amerikaanse
landen wordt trouwens in de hand gewerkt door het beleid van de Verenigde Staten.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
10
DE MERCADO COMÚN DEL CONO SUR
In dit hoofdstuk wordt een inleiding gegeven over het ontstaan en de werking van de Mercosur. In eerste
instantie wordt een overzicht gegeven van de politieke bewegingen die voorafgingen aan het ontstaan
van de Mercosur. Dan wordt de economische en politieke betekenis van de Mercosur in kaart gebracht
en wordt er nagegaan in hoeverre de economische doelstellingen behaald zijn. Er zal in dit hoofdstuk ook
worden ingegaan op de werking van de Mercosur, waarbij vooral haar organen en het Mercosurrecht in
de verf worden gezet. Tot slot wordt ook even aangekaart hoe landen als Bolivia, Chili en Venezuela
toenadering zochten tot de Mercosurlanden.
1.2.a. Het Tratado de Asunción
Vanaf de dictatoriale regimes uit de jaren ’70 plaats begonnen te maken voor democratische stelsels,
vervaagde het wantrouwen tussen Argentinië en Brazilië en in hetzelfde decennium was de toenadering
tussen Argentinië, Brazilië en Uruguay te merken aan de ondertekening van een aantal protocollen
tussen die landen (Protocolo de Expansión Comercial1, Convenio Argentino Uruguayo de Cooperación
Económica2 en andere bilaterale protocollen). (COMISEC, 1995). Maar het echte startsein van de
economische integratie werd in 1985 gegeven door de Declaración de Iguazú3 tussen Argentinië en
Brazilië. De bedoeling van dit akkoord was een ruimte te creëren met een stevige democratische basis en
economische modernisering (Embajada Argentina, 2005, p1). Een proces dat werd geconsolideerd door
de Tratado de Integración, Cooperación y Desarollo4 van 1988 met het zicht op het creëren van een
gemeenschappelijke economische ruimte door de afschaffing van tarifaire en niet tarifaire
handelsbarrières en de harmonisatie van de macro-economische politiek (Puerto de Negocios Rosario;
VAN IWAARDEN, 2005, p 2).
Op 6 juli 1990 werd een definitieve stap gezet naar de gemeenschappelijke markt tussen Argentinië en
Brazilië bij de ondertekening van de Acta de Buenos Aires5. Deze stipuleerde dat 1994 de deadline
moest worden voor het oprichten van die gemeenschappelijke markt (Embajada Argentina, 2005, p1).
Het is ook daarom dat in 1990 de Acuerdo de Complementación Económica6 werd goedgekeurd door
beide landen. Dit was een systematisering en uitbreiding van de reeds bestaande bilaterale akkoorden. In
datzelfde jaar kwamen de Argentijnse en Braziliaanse overheden samen met die van Uruguay en
Paraguay waarbij de twee laatste bepaalden zich te willen integreren in het bilaterale proces. Hiermee
was de basis gelegd voor hetgeen op 26 maart 1991 de Tratado de Asunción (Verdrag van Asunción)
zou worden: een regionaal akkoord voor een vrijhandelszone en douane-unie die voortaan Mercosur –
Mercado Común del Sur – zou heten. Het akkoord werd getekend door de Republiek Argentinië, de
Federale Republiek van Brazilië, de Republiek Paraguay en de Republiek ten oosten van de Uruguay.
Een overeenkomst met zicht op economische integratie, handelsliberalisatie, coördinatie van de macro-
economische politiek en een gemeenschappelijk buitentarief in een regio van 12 miljoen km2. De
integratie van de markten zou de economische ontwikkeling op gang moeten brengen door het efficiënter
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
11
gebruik van beschikbare productiefactoren, de benutting van schaaleconomieën, de ontwikkeling van de
fysieke communicatiemiddelen en een meer competitieve integratie in de internationale economie.
Hoewel het akkoord duidelijk economische doelstellingen had, werd er op secundair niveau ook een
politieke betekenis aan gegeven. Op termijn zou het integratieakkoord moeten leiden tot meer sociale
rechtvaardigheid, een verbetering van de levensstandaard, de versteviging van de democratieën en de
bescherming vande mensenrechten (COMISEC, 1995; Embajada Argentina, 2005, p 2-6; Puerto de
Negocios Rosario; VAN IWAARDEN, 2005, p 2-3).
De Mercosur is één van de meest belovende integratieprojecten van het Zuid-Amerikaanse continent,
kreeg vanaf 1995 te kampen met het zogenaamde Tequila Effect: de crisis van 1995 in Mexico, de
Aziatische crisis van 1997 en de Russische in ’98 kondigden al snel de Argentijnse recessie aan en
leidden de zware devaluatie van de Braziliaanse Real in. Desondanks deze tegenslagen blijft dit project
leefbaar (FAUST, 2002, p5; VAN IWAARDEN, p 6-7).
1.2.b. De Organen van de Mercosur
Aan de Tratado de Asunción (Verdrag van Asunción) werd in 1994 de Protocolo Adicional al Tratado de
Asunción sobre la Estructura Institucional del Mercosur7 toegevoegd. Dit om de juridische en
institutionele natuur van de Mercosur verder te bepalen: aanduiding van de beslissingsorganen en
procedures, systeem oprichten om geschillen te beslechten tussen de lidstaten. Er moet onderlijnd
worden dat alle instellingen van de Mercosur intergouvernementeel zijn, wat betekent dat ze geen
supranationale bevoegdheden hebben. “Het intergouvernementele karakter van de Mercosurorganen is
[echter] (…) een belangrijke ‘bottleneck’ voor het integratieproces. Terwijl op nationaal niveau de
standpunten van de partijstaten door lobbygroepen nog sterk worden beïnvloed, hebben interstatelijke
conflicten – die binnen de Mercosur aan de orde van de dag zijn – een verlammend effect op de
besluitvormin.” (VAN IWAARDEN, 2005, p 10). Het feit dat de organen van de Mercosur bij consensus
moeten besluiten, maakt de situatie alleen maar moeilijker. Om meer beweging in het integratieproces te
krijgen werden daarom de Comisión de Representantes Permanentes del Mercosur8 (CPRM) en de
Sector de Asesoría Técnica9 (SAT) opgericht. De eerste moet zorgen voor eenbetere samenwerking
tussen de partijstaten en moet de politieke eenheid binnen de Mercosur verstevigen. De SAT is een
technische tak van het Administratief Secretariaat van de Mercosur (zie hieronder) die nieuwe impulsen
aan de Mercosur geeft aan de hand van positieve verslagen over het integratieproces (Puerto de
Negocios Rosario; VAN IWAARDEN, 2005, p 9-10).
De 6 voornaamste organen zijn (Embajada Argentina, 2005, p4-5; VAN IWAARDEN, 2005, p 3-4):
• de Consejo del Mercado Común10 (CMC): orgaan, bestaande uit de Ministers van Buitenlandse
Zaken en Economie, dat bevoegd is voor het beleid en de beslissingen op het hoogste niveau,
inclusief de onderhandelingen en ondertekening van akkoorden met derde landen. Het is ook
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
12
verantwoordelijk voor de naleving van de aangegane verplichtingen. Besluiten worden er
genomen bij consensus.
• de Grupo Mercado Común11 (GMC): “Uitvoerend orgaan van de Mercosur (…) samengesteld uit
vertegenwoordigers van de Ministeries van Buitenlandse en Economische Zaken. (…) De GMC
heeft het initiatiefrecht voor Mercosurnormen en de bevoegdheid alle noodzakelijke maatregelen
te nemen om deze af te dwingen” (VAN IWAARDEN, 2005, p 3-4). Resoluties worden er
genomen bij consensus.
• de Comisión de Comercio12 (CCM): ondersteunend orgaan bij het vaststellen van de interne en
externe commerciële agenda van de Mercosur en verantwoordelijk voor de implementatie van
het gemeenschappelijke douanetarief. Dit orgaan is ook de eerste trede bij een eventuele
klachtenprocedure.
• de Comisión Parlamentaria Conjunta13 (CPC): heeft enkel raadgevende bevoegdheden, maar
verzekert de aanwezigheid van de wetgevende macht in het integratieproces. Staat in voor de
bevordering van de harmonisatie van de nationale wetgevingen.
• de Secretaría Administrativa del Mercosur14 (SAM): enige permanent orgaan van de Mercosur,
dat oorspronkelijk eigenlijk enkel fungeerde als communicatiepunt. Vandaag is het een
volwaardig orgaan met als belangrijkste functies “registratie” en “geschillenbeslechting”. Heeft
geen besluitvormingscapaciteit.
• de Foro Consultivo Económico y Social15, bestaande uit vertegenwoordigers van de
bedrijfswereld en de vakbonden, om de burger dichter bij het integratieproces te brengen. Heeft
geen besluitvormingscapaciteit.
1.2.c. Het Mercosurrecht
Het Mercosurrecht is dus gebaseerd op het Tratado de Asunción, op de aanvullende protocollen en op de
besluiten en resoluties van de Mercosurorganen. De nationale rechten beginnen sinds kort dit recht ook
toe te passen, wat een interessante stap is in de richting van een volwaardig Mercosurrecht.
Rechtsfiguren die in de Europese Unie gekend zijn, als voorrang en directe werking bestaan echter niet in
de Mercosur. Ook de grondwetten van Uruguay en Brazilië zorgen vaak voor vertragingen in de
implementering van Mercosurnormen. Dit, samen met een gebrek aan politiek enthousiasme, zorgt
ervoor dat slechts 50% van de Mercosurnormen momenteel door de partijstaten zijn geïmplementeerd (er
is een systeem van gelijktijdige implementering: een norm die nog niet in één van de landen
geïmplementeerd is, is ook niet van kracht in de andere landen). Het arrest IV over de
staatsaansprakelijkheid voor het nalaten van implementatie zou de schade kunnen beperken (VAN
IWAARDEN, 2005, p 3-11).
Het systeem voor geschillenbeslechting werd uitgewerkt in het Protocolo de Brasilia16 om te vermijden
dat reuzen zoals Brazilië over de andere partijstaten heen walsen. Het bestaat uit directe
onderhandelingen en arbitrage en geschillen over de interpretatie van het Mercosurrecht kunnen aan een
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
13
ad hoc tribunaal worden voorgelegd. Tegenwoordig is er ook een Tribunal Permanente de Revisión17
(TPR), dat fungeert als hogere beroepsinstantie. De TPR kan ook door de partijstaten, de hoogste
rechters en de Mercosurorganen geraadpleegd worden voor de verduidelijking van een Mercosurnorm
Het antwoord van de TPR heeft echter geen verplicht karakter. Een supranationaal hof om de uniformiteit
van de rechtspraak te verzekeren is niet realistisch gezien de politieke situatie in de Mercosur en in het
systeem van geschillenbeslechting worden ook nooit de meest progressieve rechters aangesteld om
zeker te zijn dat de nationale soevereiniteit niet aangetast wordt (VAN IWAARDEN, 2005, p 3-12).
1.2.d. De Moeilijke Weg naar een Vrijhandelszone en Douane-unie
Het Tratado de Asunción (Verdrag van Asunción) werd aangevuld door het Protocolo de Ouro Preto18
van 1995 om de uitwerking van het vrije verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal verder te
concretiseren (VAN IWAARDEN, 2005, p 3-11).
De handelsliberalisatie van goederen, diensten en productiegoederen was voorzien door het Tratado de
Asunción aan de hand van de lineaire en automatische vermindering van douaneplichten.. Voor
“gevoelige producten” waren er uitzonderingen voorzien met aparte kalenders voor de liberalisering en
uitzonderingsmaatregelen voor Uruguay en Paraguay. De suiker- en automobielsector werden helemaal
van de liberalisering uitgesloten. Dit zijn belangrijke sectoren die in Argentinië en Brazilië beschermd
worden door een pakker quota’s, subsidies en importheffingen. Argentinië was er vooral voor bevreesd
dat de autosector haar productiecentra naar Brazilië zou verhuizen om zo te kunnen genieten van de
schaalvoordelen van de grootste Latijns Amerikaanse markt en de lagere productiekosten in Brazilië. Het
gemeenschappelijke buitentarief voor deze sector is opgeschroefd tot 35%, wat het hoogst toegelaten
tarief is binnen het WTO kader (COMISEC, 1995; Embajada Argentina, 2005, p 2-6; Puerto de Negocios
Rosario; VAN IWAARDEN, 2005, p 2-6).
Ook niet tarifaire handelsbelemmeringen en andere gelijkaardige maatregelen moesten aangepakt
worden. Sinds de totstandkoming van de Mercosur zijn niet tarifaire belemmeringen daarom in principe
verboden. De bescherming van het leven en de gezondheid van mensen, dieren en planten en de
bescherming van staatsveiligheid kunnen echter als rede ingeroepen worden voor uitzondering op dit
principe aan de hand van Art. 50 van het Verdrag van Montevideo (ALADI). Deze
uitzonderingsmaatregelen kunnen in geen geval discriminatoir of disproportioneel zijn. Er moet echter
gezegd worden dat er in de Mercosur een tendens bestaat om de vroegere tarifaire barrières te
vervangen door niet tarifaire (VAN IWAARDEN, 2005, p 6).
In het Tratado de Asunción werd erkend dat de handelspolitiek gecoördineerd moest worden bovenop de
noodzakelijke harmonisatie van andere legale elementen, zoals regels in verband met de oorsprong van
goederen. Er werd daarom een gemeenschappelijk douanetarief vastgesteld, waarbij echter een lange
lijst van uitzonderingen werd gevoegd. Naarmate de macro-economische problemen in de regio
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
14
toenamen, naar het einde van de jaren ’90 toe en het begin van de eeuw, werd dit gemeenschappelijke
buitentarief steeds vaker geschonden. Zo verlaagde Argentinië in 2001 unilateraal haar invoerrechten op
kapitaalgoederen tot 0% en in hetzelfde jaar voerde Paraguay een tijdelijke extra invoerbelasting in. Dit
discretionnaire beleid is zeer schadelijk voor de ontwikkeling van de douane-unie. Hoewel 85% van de
geïmporteerde producten onder het gemeenschappelijke tarief vallen, is er van een goed werkende
douane-unie nog geen sprake (COMISEC, 1995; Embajada Argentina, 2005, p 2-6; Puerto de Negocios
Rosario; VAN IWAARDEN, 2005, p 2-8).
Het vrij verkeer van personen staat nog in zijn kinderschoenen en van vrij verkeer van kapitaal is er
helemaal geen sprake. Voor de eerste werd vooral de nadruk gelegd om politiek minder gevoelige punten
zoals het toerisme. Wat betreft het vrije verkeer van werknemers is er zo goed als geen vooruitgang
geboekt. Inzake het vrije verkeer van kapitaal, zijn er twee protocollen over de Stimulering en
Bescherming van interne en externe investeringen. Maar met de muntcrisissen die nog vers in het
geheugen van de Mercosurianen staat, zijn deze protocollen nog niet van kracht en is er van vrij
kapitaalverkeer niets te merken (VAN IWAARDEN, 2005, p 7).
Voor macro-economische samenwerking kwam vooral aandacht na de economische crisissen in
Argentinië en Brazilië, toen ook de onderlinge afhankelijkheid van de Mercosuriaanse economieën in de
verf gezet werden. Er zijn op dit vlak echter nog steeds te weinig concrete maatregelen, ondanks de in
2000 overeengekomen macro-economische doelstellingen van Florianópolis. De daar besproken
coördinatie op gebied van overheidstekorten, schuld en inflatie zijn niet in uitvoering gebracht (VAN
IWAARDEN, 2005, p 8)
1.2.e. De Uitbreiding van de Mercosur
Hoewel Chili en Bolivia geen deel uitmaken van de Mercosur, nemen ze sinds 1996 wel deel aan de
gemeenschappelijke mechanismen voor politiek consultatie. Dit is in 1998 geformaliseerd bij de
oprichting van de zogenaamde “Politieke Mercosur” (European Commission, 2005b, p1). In 1996 werden
voor Chili 2 jaren onderhandelingen afgesloten bij de ondertekening van de Acuerdo de
Complementación Económica19 met de Mercosur. Een akkoord dat de volledige liberalisatie van de
handel voorzag tegen 2005, met uitzondering van een aantal gevoelige goederen zoals maïs, rijst en
tarwe. Het akkoord voorzag echter niet dat Chili zich zou aansluiten bij de douane-unie. Bolivia tekende
een gelijkaardig akkoord in 1997, dat de handelsliberalisatie voorzag op een termijn van tien jaar. Voor dit
land is het probleem van de toegang tot de zee een belangrijk punt dat door dit akkoord moet worden
opgelost (Embajada Argentina, 2005, p8-9). De bevoegdheden van deze geassocieerde staten zijn
echter niet goed afgebakend (VAN IWAARDEN, 2005, p 3).
Venezuela sloot zich intussen wel aan bij de Mercosur als volwaardig lid, waarbij extra bepalingen
werden gemaakt in verband met de samenwerking, in het bijzonder op vlak van energie (GUALDONI,
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
15
2005). Het lijkt erop dat de Comunidad Andina de Naciones, de Venezolaanse president Chavez niet
meer interesseert sinds Colombia de weg van de FTAA is opgegaan. Met de woorden “ALCA, AL CA
rajo!20” draaide Chavez de FTAA definitief de rug toe.
1.2.f. Conclusie
De Mercosur is het bewijs dat Latijns Amerika inspanningen doet om haar economieën te integreren en
zo actiever deel te nemen aan de wereldeconomie. Het is echter ook de vrucht van de stabilisatie in de
regio en de ontwikkeling van de democratieën. Het project vindt zijn basis in de Tratado de Asunción van
1994. Hoewel de Mercosur in tweede instantie ook een politieke betekenis heeft gekregen, is het
voornamelijk een economisch project met als doel het creëren van een vrijhandelszone en een douane-
unie.
Wat de vrijhandelszone betreft, voorziet het Tratado de Asunción een automatische en lineaire
vermindering van de intra-regionale tarifaire barrières. Het aantal uitzonderingen is echter groot en met
de uitsluiting van de suiker- en automobielindustrie laat men twee van de belangrijkste sectoren links
liggen. Ook blijkt dat niet-tarifaire barrières opgericht worden ter vervanging van de tarifaire, ondanks het
principiële verbod op niet-tarifaire barrières. Verder kunnen volgende aandachtspunten worden
opgemerkt:
• De macro-economische coördinatie is nog niet van start gegaan, ondanks de voorgenomen
doelstellingen van Florianópolis.
• Op vlak van vrije verkeer van kapitaal is er nog niks uit de bus gekomen
• Het vrije verkeer van personen kent geen vooruitgang (buiten enkele successen op vlak van
toerisme).
Ook van een volwaardige douane-unie is er nog geen sprake: de lijst van uitzonderingen op het
gemeenschappelijke buitentarief is groot en de schendingen van dat tarief zijn schering en inslag.
Nationale rechters zijn het Mercosurrecht beginnen toepassen. Nochtans kent de Mercosur geen
rechtsfiguren als voorrang of directe werking. Daarenboven zijn slechts 50% van de Mercosurnormen van
kracht, wat voornamelijk het gevolg is van de incompatibiliteit met de grondwet van Brazilië en van
Uruguay. Wel is er een Permanent Hof voor Revisie opgericht, maar een supranationaal hof dat de
uniformiteit van het Mercosurrecht zou verzekeren, is voorlopig niet denkbaar.
Eén van de grote problemen, is de constructie van de Mercosurorganen zelf. Het intergouvernementele
karakter en het feit dat besluiten en resoluties enkel bij consensus kunnen worden genomen, remt het
Mercosurproject af.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
16
DE EUROPESE UNIE EN DE MERCOSUR
Dit is een inleidend hoofdstuk dat een beeld schept over de tendensen waarin de relatie tussen de
Mercosur en de Europese Unie kadert. Het gaat dan zowel over globale tendensen, als tendensen in de
EU en de Mercosur. Vervolgens worden de pijlers bekeken waarop de dialoog tussen de twee blokken
gebaseerd is, om ten slotte aandacht te besteden aan de communicatiestoornissen die de gesprekken
vertragen.
2.1.a. Globale Tendensen
Figuur 2.1. 1
De Europese Unie en de Mercosur in de globale en regionale context
Bron: FRERES, 2005, p9, eigen vertaling en bewerking.
We leven in een wereld met steeds grotere onderlinge afhankelijkheid en interconnectie. Onze economie
ondergaat grondige en steeds sneller gaande hervormingen die gedreven worden door de globalisatie, de
Wereldhandelsorganisatie – hoewel deze instelling zijn crisissen kent –, de regionale integratieprocessen
en de opkomst van nieuwe belangrijke spelers op de multilaterale scène (KINOSHITA, 2001, p2). De
belangrijkste tendensen op globaal, Europees en Mercosuriaans vlak worden in volgende figuur
samengevat.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
17
De rigide bipolaire configuratie van tijdens de koude oorlog is intussen al bijna twee decennia voorbij en
het internationale systeem wordt grondig hertekend. Het is echter nog niet zeker of we naar een unipolair
of multipolair systeem aan het evolueren zijn. De unilaterale handelingen van de Verenigde Staten na de
aanslagen van 11 september lijken de eerste hypothese te bevestigen. Maar de onderlinge
afhankelijkheid die gecreëerd is met de globalisering geeft een ander beeld van de moderne wereld. Een
wereld waarin “zowel de Europese Unie als Latijns Amerika kunnen rekenen op meer autonomie, maar
ook belangrijkere verantwoordelijkheden hebben en gemeenschappelijke interesses verdedigen op vlak
van internationaal bestuurs- en zekerheidsuitdagingen” (FRERES, 2005, p10, eigen vertaling). Het
project om tot een vrijhandelsakkoord te komen tussen de Europese Unie en de Mercosur dient –
minstens gedeeltelijk – als tegengewicht tegen de Noord-Amerikaanse hegemonie. De Zuid-Amerikaanse
landen spelen verder een steeds actievere rol in groeperingen als de G-20, G-21 en G-24 en nieuwe
acteurs als China worden belangrijkere handelspartners voor zowel de EU als voor de Mercosur. Dit zorgt
ervoor dat de buitenlandse betrekkingen en handel van de Mercosur kunnen worden gediversifieerd. De
Chinezen kennen trouwens een belangrijke binnenlandse vraag naar primaire goederen. Er wordt dan
ook verwacht zij zullen investeren op de Latijns Amerikaanse markt, daar deze rijk is aan grondstoffen. In
deze moderne wereld met tal van nieuwe actoren is het regionalisme – en het uitbouwen van sterke
regionale groeperingen – een populaire beleidskeuze. Vooral in het kader van een trage en weinig
efficiënte Wereldhandelsorganisatie (World Trade Organisation, WTO) wordt de nood aan dergelijke
akkoorden duidelijk. Het gaat dan enerzijds over regionale integratieakkoorden en anderzijds over
bilaterale akkoorden tussen verschillende landen of regio’s. De bedoeling is verder te gaan dan wat op de
WTO bereikt wordt. De Europese Unie heeft daarom al belangrijke bilaterale akkoorden gesloten met
landen als Chili en Mexico die het marktaandeel van de Europese bedrijven in die landen vrijwaren. De
Unie heeft ook grote plannen met de Mercado Común del Cono Sur. Als de twee regio’s hun
buitenlandse politiek op elkaar kunnen afstemmen, zullen ze meer gewicht hebben tijdens internationale
onderhandelingen (ESTEVADEORDAL, 2001, p225; FRERES, 2005, p9-61).
2.1.b. De Dialoog
De gesprekken tussen de twee regio’s kaderen in het Globale Actieprogramma voor Latijns Amerika. Dit
is een programma dat zijn basis vindt in een de “Bertens Verslag” van januari ’97 van het Europese
Parlement aan de Commissie. Dit was eigenlijk het antwoord van het Parlement op een mededeling van
de Europese Commissie waarin de strategische mogelijkheden voor de Europese Unie in Latijns Amerika
uit de doeken werden gedaan en waar ook voor het eerst een politiek werd voorgesteld die rekening zou
houden met de heterogeniteit van de Latijns Amerikaanse landen. Op basis van het document werden
drie pijlers opgesteld voor de samenwerking met Latijns Amerika: de consolidatie van de democratieën,
de strijd tegen de armoede en de sociale uitsluiting en de steun voor de economische hervormingen.
Binnen elke pijler wordt er gewerkt aan de hand van drie thema’s: de regionale integratie, het onderwijs
en het beheer van de Noord-Zuid interdependentie. Deze samenwerking tussen de regio’s werd
uitgebreid door tal van horizontale initiatieven zoals programma’s onder steden (Programma URB-AL),
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
18
universiteiten (Programma ALFA) en KMO’s (Programma AL-Invest) (BIZZOZERO, 2004, p 109-111;
PDC, 2000).
Ook de dialoog tussen de Mercosur en de EU heeft een “drie pijler systeem” als basis. Ten eerste is er de
politieke dialoog, waar gemeenschappelijke standpunten over internationale thema’s kunnen bepaald
worden. Deze pilaar omvat gesprekken in het kader van de vrede en stabiliteit, de preventie van
conflicten, de promotie en bescherming van de mensenrechten, de duurzame ontwikkeling, de strijd
tegen de drugshandel, het witwassen van geld, de georganiseerde misdaad, de wapenhandel en het
terrorisme. De tweede pijler gaat over de liberalisering van de handel tussen de twee blokken. Uit deze
pijler mag “geen enkele sector uitgesloten worden, maar er zal wel rekening gehouden worden met het
gevoelige karakter van bepaalde goederen- en dienstensectoren, overeenkomstig de WTO regels”
(ESTEVADEORDAL, 2001, p227, eigen vertaling). Hierop wordt verder ingegaan in deel 4. En ten slotte
is er een pijler voorzien voor de samenwerking tussen de Europese Unie en de Mercosur. Het gaat dan
over economische samenwerking (industrie, investeringen, …), sociale en culturele samenwerking
(onderwijs, drugspreventie, …) en financiële en technologische ontwikkeling (openbare administratie,
regionale integratie, …) (European Commission, 2002c, p9-12; ESTEVADEORDAL, 2001, p226-227).
2.1.c. De Communicatiestoornissen
Maar zowel de Europese Unie als de Mercosur staan voor een aantal belangrijke uitdagingen die de
communicatie tussen de twee blokken verstoren (zie Figuur 1). Aan Europese kant gaat het om de
moeilijkheden bij de uitbouw van een stevig Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid na de
aanslagen van 11 september, de crisis van het socio-economische model en de ontrafeling van de
welvaartstaat, de moeilijkheden om zich aan te passen aan een steeds meer globale wereld, de
groeiende neiging om nationale protectionistische antwoorden te geven voor gemeenschappelijke
problemen en de institutionele crisis na de “neen” tegen het Ontwerpverdrag tot vaststelling van een
Grondwet voor Europa. Dit laatste duidt op de groeiende heterogeniteit tussen de Europese landen door
de opeenvolgende uitbreidingen van de Unie sinds de jaren ’80, met als laatste deze naar de 10 Centraal
Europese landen. Deze heterogeniteit laat zich niet enkel zien op vlak van verschillen in relatieve rijkdom,
maar – wat belangrijker is voor de relatie tussen de Unie en de Mercosur – ook op vlak van waarden en
visie op de wereld. Maar de uitbreidingen zijn niet de enige oorzaak voor de verminderde aandacht naar
de Mercosur: de vrijgemaakte financiële middelen voor de Latijns Amerikaanse wereld in zijn geheel,
worden steeds schaarser naarmate meer gaat naar de Balkan, Afghanistan, Irak en het Nabije Oosten.
Ook de Millenium doelstellingen staan niet los van deze evolutie. Deze doelstellingen hebben de tendens
de armste landen in de verf te zetten en zo de landen met middelmatige inkomens links te laten liggen.
Dit zou de officiële hulpverlening naar de Latijns Amerikaanse landen verder kunnen aantasten. Indien de
Europese Unie inderdaad van mening dat landen met een middelmatig inkomen een te groot deel van de
ontwikkelingshulp voor zich nemen, zou ze de vrijgemaakte financiën efficiënter moeten aanwenden. De
Unie heeft immers geen duidelijke strategie die gericht is naar dit soort landen. Vele middelen blijven
gericht naar enkele sociale basisprojecten, terwijl de grootste vraag zich bevindt in sectoren als regionale
integratie, ondersteuning van de instituties en opbouw van wetenschappelijk en technologisch onderzoek.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
19
Ook de Mercosur kan niet de 100% geven richting Europese Unie: De voltooiing van het intergratieproces
en het vooruitzicht van een vrijhandelsakkoord met de Verenigde Staten beïnvloeden de relatie tussen de
twee blokken. Verder is de “Washington Consensus” in de Mercosur steeds minder populair en zijn er
een hele reeks hervormingen in de regio. Ook zijn er recent een aantal politieke crisissen uitgebroken in
landen als Argentinië en Venezuela. De algemene instabiliteit blijft de regio parten spelen, net zoals de
sociale ongelijkheid, de aanhoudende armoede en de impact van een aantal economische crisissen. De
Europese Unie heeft omwille van deze redenen niet de aanwezigheid in de Mercosur die het potentieel
zou kunnen hebben en het beeld dat de regio’s van elkaar hebben is niet steeds even positief. De
Mercosur heeft al meermaals zijn ontgoocheling uitgedrukt. Volgende stereotiepe gedachte van een
Latijns Amerikaanse ambassadeur mag zeker niet gegeneraliseerd worden, maar evenmin genegeerd:
“De EU kan de zaken goed uitleggen, maar eigenlijk biedt het niets speciaals aan. Wanneer er gepraat
wordt over thema’s die hen bevallen zoals sociale cohesie, dan verheugen de Europeanen zich omdat ze
ons dan de les kunnen spellen, maar wanneer we vragen om hun markten te openen kunnen ze enkel
met excuses afkomen. Laat ons onze hoop in het zogenaamde “Europese alternatief” varen en laat ons
realist zijn” (FRERES, 2005, p45, eigen vertaling). Wat gebeurd is, is dat beide blokken snel geëvolueerd
zijn tijdens het laatste decennium en dit heeft een communicatiekloof gecreëerd die groter lijkt te worden
met de tijd. Hoewel de buitenlandse politiek van de Europese Unie over een aantal instrumenten beschikt
om de dialoog met derde landen te onderhouden, lijken de gesprekken met de Mercosur te verstikken.
De opeenvolgende toppen, ministeriële reünies, interparlementaire conferenties en dialogen met
burgerlijke organisaties lijken nog maar weinig echte inhoud te bevatten. Er moet gekeken worden hoe de
dialogen beter geïnstitutionaliseerd kunnen worden en vooral hoe ze beter opgevolgd en in concrete
stappen omgezet kunnen worden. Verder moeten zowel lidstaten als sociale agenten efficiënter
betrokken worden bij de dialogen en de akkoorden en bovenal bij de uitvoering ervan
(ESTEVADEORDAL, p225; FRERES, 2005, p9-61).
Een aantal basisstappen zou kunnen helpen om de kloof tussen de twee culturen te verkleinen en vooral
de wederzijdse kennis te verbeteren. De Europese Commissie doet nauwelijks moeite om de vraag naar
informatie te beantwoorden en ook de internetsite zou substantieel verbeterd kunnen worden. De
ambtenaren zouden beter geïnformeerd moeten worden over de relaties en samenwerkingsprojecten met
de Mercosuriaanse landen. Boven alles moeten de ambtenaren van de delegaties van de Europese
Commissie in de Mercosur beter bewust zijn van hun rol als “ambassadeur” en “link” tussen de
verschillende culturen. Verder zouden er verbeteringen kunnen gedaan worden op vlak van onderwijs en
uitwisselingsprojecten in het kader van een Erasmus Mundo. Ten laatste moet ook gezegd worden dat de
huidige staat van de Latijns Amerikaanse informatiecentra in Europa te wensen overlaat, wat trouwens
overeenkomt met de weinige aandacht die de Europese academische wereld aan de regio schenkt
(FRERES, 2005, p46-48).
Ook moet onderlijnd worden dat de Europese Commissie niet voldoende middelen heeft voor het beleid
ten aanzien van de Latijns Amerikaanse landen in hun geheel en de Mercosur in het bijzonder.
Traagheid, financiële tekorten, hindernissen van het Financiële Reglement en tekort aan personeel zijn
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
20
schering en inslag. Ook de coördinatie tussen de verschillende diensten van de instelling laat te wensen
over. Het gaat dan over Buitenlandse zaken, Ontwikkeling, Handel en Ontwikkelingshulp. Verder heeft de
Commissie al verschillende malen gewezen op het feit dat akkoorden die ondertekend worden met de
Latijns Amerikaanse landen intergouvernementeel zijn en de verantwoordelijkheid dus niet enkel op de
Commissie zelf rust, maar ook op de verschillende leden van de Unie. Toch lijken de lidstaten de
uitvoering van de akkoorden over te laten aan de Europese instelling en het is dan ook deze laatste die
geconfronteerd wordt met de negatieve kritiek en de politieke kosten van niet verwezenlijkte
verwachtingen. Ook de Europese Investeringsbank zou kunnen inspringen om de financiële tekorten op
dit vlak te verhelpen. (FRERES, 2005, p42-45).
2.1.e. Conclusie
Het interregionale gesprek tussen de Mercosur en de Europese Unie speelt zich af tegen een
achtergrond van een globaliserende wereld, een evolutie naar een multipolair systeem én een groeiende
interdependentie tussen de verschillende landen en blokken. De gesprekken kaderen in het Globale
Actieplan voor Latijns Amerika en zijn gebaseerd op drie pijlers: de politieke dialoog, de liberalisering van
de handel en de samenwerking.
De Europese Unie wordt echter van de gesprekken afgeleid: er moet werk gemaakt worden van het
Europese Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. Ook gaat er aandacht naar de
ontrafeling van de welvaartstaat en verder speelt de groeiende heterogeniteit onder de Europese landen
de unie parten. Verder zorgen ook de Milleniumdoelstellingen en de problemen in de Balkan, Afganistan,
Irak en het Nabije Oosten voor een verminderde belangstelling in Latijns Amerika.
Op korte termijn zou moeten gezorgd worden voor een betere institutionalisering van de gesprekken en
de uitwerking van concrete stappen. De Europese Commissie zou over meer middelen moeten kunnen
beschikken en de coördinatie tussen de verschillende DG’s (Directie Generaal) moet herbekeken worden.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
21
DE HANDEL EN DIRECTE INVESTERINGEN TUSSEN DE MERCOSUR EN
DE EUROPESE UNIE
In dit hoofdstuk zal de economische relatie tussen de Europese Unie en de Mercosur onder de loep
genomen worden. Er zal aandacht besteed worden aan de goederen-, diensten- en kapitaalstromen.
Telkens wordt een beeld van de evolutie van die stromen geschetst en wordt ook de huidige situatie
besproken. Wat de handel in goederen en diensten betreft, zal dieper ingegaan worden op de structuur
van die handel en de economische effecten hiervan. Tot slot worden ook de kapitaalstromen, en in het
bijzonder de buitenlandse directe investeringen, verder onderzocht. De aandacht gaat daarbij naar de
strategieën die achter deze investeringen schuilgaan en de gevolgen die deze hebben op de effecten van
deze investeringen.
2.2.a. De Europese Unie en de Mercosur, Natuurlijke Partners
De Europese Unie en de Mercosur delen diepe historische, culturele en politieke banden en beide regio’s
kijken naar manieren om deze alliantie uit te diepen. Er is interesse om een politieke, economische en
sociale strategie uit te werken. Voor de Mercosur is dit een belangrijk instrument om de democratieën te
consolideren, de rechtsstaat te ondersteunen, een aanhoudende ontwikkeling te verzekeren en zelfs het
respect van de rechten van de mens te garanderen. De Europese Unie begrijpt er het belang van en
steunt het Mercosuriaans integratieproject. Dit project zal de regio helpen zich te ontwikkelen als een
actieve speler in de multilaterale wereld die zich aan het vormen is. De toenadering tussen de twee wordt
ook ondersteund door een sterke commerciële band. De Europese Unie is Mercosur’s belangrijkste
handelspartner, en de handelsstructuren van de twee regio’s zijn eerder complementair dan concurrerend
(European Commission, 2002c, p6).
De jaren ’90 betekenden een enorme vooruitgang in de handel tussen de twee partners. Tegen het einde
van dit decennium heeft de Europese Unie zich tot de belangrijkste handelspartner van de Mercosur
opgewerkt: de interregionale handel tussen de twee groeide beduidend sterker dan de totale handel van
de Europese Unie en was dubbel zo snel als de groeicijfers van de wereldhandel. Dit was eigenlijk
voornamelijk te danken aan de ontwikkeling van de Europese export naar de Mercosur. Tussen 1995 en
1998 is de export vanuit de Europese Unie met 22,5% gestegen tegenover groeicijfers van 6,6% in de
omgekeerde richting. (BOUZAS, 2001, p158; ESTEVADEORDAL, 2001, p228; FAUST, 2002, p9). Vanaf
’99 krimpen de Mercosuriaanse importen vanuit de EU in door de macro-economische problemen van
Argentinië en Brazilië. Deze beweging heeft zich intussen echter hersteld (Delegación de la Comision
Europea en Uruguay y Paraguay, 2005, p1).
De groei van de Europese export naar de regio was te danken aan twee factoren: de stijging van de
Mercosuriaanse import – dankzij de relatieve economische groei van de jaren ’90 –, maar voornamelijk
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
22
door de stijging van het Europese marktaandeel in de Mercosur. De aanwezigheid van de Mercosur op
de Europese markten groeide eveneens in absolute cijfers, maar bleef bescheiden (BOUZAS, 2001,
p159-160).
Ook voor de dienstensector is de Europese Unie de belangrijkste partner van de Mercosur, in het
bijzonder in sectoren zoals telecommunicatie en financiële diensten. De interregionale handel in diensten
is voornamelijk van Europese oorsprong, en behaalt aan deze kant goede groeicijfers. Daarentegen stelt
de export van diensten naar de Mercosur slechts een klein deel van de hele Europese export in deze
sector voor (FAUST, 2002, p9). Het verschil in uitvoerpotentieel tussen de twee regio’s is sterk
uitgesproken: Dit verschil bestaat ook in de goederensector maar is daar minder opvallend. Tabel 1 is er
een illustratie van: in 2003 was de Europese goederenexport 27 keer groter dan die van de Mercosur,
terwijl deze ratio in de dienstensector 56 was (PENA, 2005, p3-4). Het verschil tussen de twee waarden
toont dat de asymmetrie inderdaad groter is voor de dienstensector. De absolute waarden van de
getallen in de tabel hebben echter minder betekenis daar de Europese cijfers ook de handel binnen de
zone meerekenen en daarom een overschatting kunnen betekenen van de EU/Mercosur ratio. Verder lijkt
de tabel aan te tonen dat deze asymmetrie in de dienstensector toeneemt, terwijl die in de
goederensector constant zou blijven. De ratio EU/Mercosur is in de eerste sector immers gestegen van
45 naar 56.
Tabel 2.2. 1
Export van commerciële diensten en goederen
Regio
Export van Commerciële Diensten
(in miljard US dollars)
Export van goederen
(in miljard US dollars)
1994 2003 1994 2003
Wereld 1.037,00 1.796,00 4.326,00 7.503,00
Europese Unie
(inclusief intra-EU) 444,00 823,00 1.703,00 2.901,00
Mercosur 10,00 15,00 62,00 106,00
Ratio EU/Mercosur 45 56 27 27
Bron : PENA, 2005, p4 en eigen bewerking
De jaren 90 werden ook gekenmerkt door een stijgend deficit op de betalingsbalans, zowel tegenover de
Europese Unie als tegenover de wereld in zijn geheel (FAUST, 2002, p9). Dit is enerzijds te wijten aan de
hoge importcijfers gestimuleerd door de handelsliberalisatie, de snelle groei van de geaggregeerde vraag
in de Mercosur, en de relatief stabiele economische situatie in de regio. De stijging van de reële
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
23
wisselkoers was een factor die zowel de import deed stijgen door de verhoogde aankoopkracht, als de
export deed dalen omdat de Mercosuriaanse producten duurder werden op de Europese markten
(BOUZAS, 2001, p158). In hoofdstuk 1.1 werd reeds gewezen op de verandering in deze situatie tegen
het einde van de jaren ‘90. Figuur 1 toont hoe het deficit eerst vermindert en uiteindelijk een
betalingsbalansoverschot wordt. De grootste aanleiding tot het in evenwicht brengen van de balans was
de inkrimping van de importen ten gevolge van de Argentijnse en Braziliaanse macro-economische
problemen: eerst in ’98-’99 en dan in ’02-‘03. Sinds die datum is de export verder gestegen en boekt de
Mercosur zelfs overschotten op zijn betalingsbalans met de Europese Unie.
Figuur 2.2. 1
Evolutie van de handel tussen de Mercosur en de EU (in miljoen Euro’s)
Mercosur Importen en Exporten van en naar de Europese Unie
-10000
-5000
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
milj
oen
euro
's
Export naar EU Import van EU Balans
Bron: European Commission, 2002c, p6; Delegación de la Comision Europea en Uruguay y Paraguay, 2005, p1
2.2.b De Structuur van de Handel tussen de Europese Unie en de Mercosur
Eigenlijk hebben we te maken met een relatief typische Noord-Zuid handelsrelatie. Dit is te zien in Figuur
2, waarbij de export vanuit de Mercosur naar Europa en omgekeerd, wordt ingedeeld in primaire
producten, industriële producten en andere.
Op de betalingsbalans met de Europese Unie scoort de Mercosur bijzonder goed in de primaire sector. In
het bijzonder: goederen uit de landbouw, visserij, bosbouw, mijnbouw, voeding, drank, tabak, textiel,
hout, ijzer en staal. De cijfers gaan echter in het rood voor de handel in machines, industrieel
gereedschap en chemie (ESTEVADEORDAL, 2001, p228-229). De meest verkochte producten van de
Mercosur aan de Europese Unie en omgekeerd worden weergegeven in Tabel 2.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
24
Figuur 2.2. 2
Compositie van Mercosur’s import en export van en naar de Europese Unie
Bron: Delegación de la Comision Europea en Uruguay y Paraguay, 2005, p3.
Tabel 2.2. 2
Compositie van de handel tussen de Mercosur en de Europese Unie
5 belangrijkste exportsectoren van de
EU
naar de Mercosur (in % van de totale export)
5 belangrijkste exportsectoren van de
Mercosur
naar de Europese Unie (in % van de totale export)
ISIC3 % Sector ISIC3 % Sector
382 24,67 Machines (excl. electrische) 311-2 25,54 Landbouw en Veeteelt
384 19,89 Transportuitrusting 111 24,40 Voedingswaren
383 11,62 Elektrische Machines 230 8,40 Metaalertsen
351 8,77 Chemische Industriële producten 384 6,63 Transportuitrusting
352 6,43 Andere chemische producten 382 3,70 Machines (excl. elektrische)
Totaal 71,38 Totaal 68,67
Bron: ESTEVADEORDAL, 2001, p230 en eigen bewerking
De export van de Mercosur wordt gekenmerkt door producten met weinig toegevoegde waarde.
Grondstoffen en basisproducten uit de agro-industriële sector nemen meer dan 50% van de export naar
de Europese Unie voor hun rekening en het gaat ook het vaakst om goederen die intensief gebruik
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
25
maken van ongeschoolde arbeid. Dit terwijl de Europese goederen die naar de Mercosur gaan, intensief
gebruik maken van technologie en geschoolde arbeidskracht. In de jaren ’90 hebben de Europeanen
immers kunnen profiteren van de snelle groei van de Mercosuriaanse vraag naar dergelijke producten.
Het gaat dan voornamelijk om producten als voertuigen en transportuitrusting, machines en generatoren
of telecommunicatiegereedschap. De intra-industriële handel is laag. En hoewel de Brazilianen veel beter
scoren op dit vlak, tipt zelfs dit land niet aan de cijfers die gehaald worden door landen als Mexico of
Zuid-Afrika in relatie met de Europese Unie. Het lijkt er zelfs op dat het aandeel van Brazilië in de
Europese import van industriële goederen in vrije val is. Eigenlijk wordt vrijwel de hele Mercosur
gemarginaliseerd in de industriële sector van de handel. (BOUZAS, 2001, p160-161, 166; FAUST, 2002,
p9).
De Mercosuriaanse export is geconcentreerd in een klein aantal producten. Vaak gaat het net om die
producten die in Europa een weinig dynamische markt kennen. Zo is de Mercosur een absolute topspeler
in de drank- en voedingswarensector. Kalfsvlees is een illustrerend en uitgesproken voorbeeld: Twee
derden van de Europese import van dit product wordt ingenomen door Mercosuriaans vlees. Andere
producten waarvoor de Mercosur relatief sterk scoort, zijn varkensvlees, fruitsap en dierenvoeding. Dit
specialisatiemodel maakt de export vanuit de regio erg kwetsbaar. De Europese tendens om steeds
minder voedingswaren te importeren is alleszins geen goed nieuws voor de interregionale handel
(BOUZAS, 2001, p161-165). Er kan verwacht worden dat de Europese uitbreiding naar het eerder
agrarische oosten deze tendens nog zal accentueren.
Daarenboven heeft de Europese Unie zich doorheen de jaren geprofileerd als belangrijke exporteur van
voedingswaren en drank. Vaak gaat het om producten die gesteund worden door het Gemeenschappelijk
Landbouwbeleid dat de prijzen op de internationale markten naar omlaag drukt. Dit botst radicaal met de
belangen van de Mercosur, hetgeen het scherpst gevoeld wordt in de melk- en graansector (BOUZAS,
2001, p165).
2.2.c De Directe Buitenlandse Investeringen
De buitenlandse directe investeringen (FDI) vanuit Europa zijn in de jaren ’90 enorm gestegen dankzij de
macro-economische terugkeer van de stabiliteit en de inspanningen die de Mercosur leverde op vlak van
economische hervormingen, deregulatie en privatiseringen. Het is ook de betere integratie van de
Mercosuriaanse die de toestroom van marktzoekende investeringen stimuleerde, hoewel het fenomeen
van de stijging van de FDI in dit decennium ook sterk gecorreleerd is met de stijging van het aantal fusies
en overnames in de hele wereld (BITTENCOURT, 2006, p 1-4). Het leeuwendeel van de Europese
interesse ging naar de dienstensector, daar waar Europeanen traditioneel hoofdzakelijk in de secundaire
sector hadden geïnvesteerd. Financiële diensten, telecommunicatie, infrastructuur en energie waren
daarbij de meest populaire bestemmingen voor de FDI. De grootste investeerder was Spanje, hoewel ook
Portugal, Frankrijk en Nederland een grote rol speelden. In de eerste helft van het decennia was
Argentinië de hoofdspeler in het aantrekken van Europees kapitaal, dankzij het neoliberale beleid van de
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
26
Menem regering. De late jaren ’90 waren dan weer gekenmerkt door de succesvolle Braziliaanse
privatiserings- en deregularisatieprogramma’s die ruimte creëerden voor nieuwe invoer van kapitaal
(CEPAL, 2005b, p14; FAUST, 2002, p10-12; MEBF, 2003, p 16; PENA, 2005, p3-4). Het afbreken van
het staatsmonopolie in de telecommunicatie en de energiesector was één van de belangrijkste
kenmerken van dit beleid.
Figuur 2.2. 3
Mercosur : Netto Buitenlandse Directe Investeringen
0
10000
20000
30000
40000
'90-'95 '96-00 2001 2002 2003 2004
milj
oen
dolla
rs
Argentinië Brazilië Paraguay Uruguay
Bron: CEPAL, 2005b, p14 en eigen bewerking.
Na de gouden periode ’96-’99 zijn de buitenlandse directe investeringen vanaf ’99 ernstig beginnen
dalen. Voor de Mercosur is dit te zien in Figuur 3, een tijdsreeks van de netto buitenlandse investeringen.
Ook Uruguay en Paraguay zijn in de grafiek opgenomen, maar hun impact is erg klein: De FDI van
Argentinië en Brazilië bepalen het totaalbeeld voor de Mercosur. Het marktaandeel van de buitenlandse
privé-bedrijven dat tegen ’99 aan zijn maximum kwam, is beginnen krimpen en liet plaats voor de
uitbreiding van een aantal nationale privé- en staatsondernemingen. Dit hangt eigenlijk samen met de
evolutie in heel Latijns Amerika: De secundaire sector – waar de buitenlandse bedrijven de actiefste rol
speelden – moest ruimte maken door de afname van de binnenlandse vraag en de macro-economische
instabiliteit. De recessie van de Noord-Amerikaanse markt en de groeiende concurrentie met een aantal
Aziatische landen speelden ook een rol, maar troffen voornamelijk de Mexicaanse industrie. De
ontgoocheling onder de buitenlandse ondernemers weerspiegelde zich in het aantal conflicten bij de
“International Center for Settlement of Investment Disputes”. Argentinië werd al snel de trouwste klant
van deze instelling met 37 gevallen tussen ’94 en 2004. In dit land werden vooral de Spaanse bedrijven
getroffen door de macro-economische crisis. De dienstensector – voornamelijk in handen van
Mercosuriaanse bedrijven – kon in deze periode wel rekenen op groei. Daarbij komt dat de stijging van de
olieprijzen vernieuwde interesse inleidde voor staatsondernemingen in de petroleumsector. Hierdoor
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
27
steeg de activiteit van de binnenlandse bedrijven terwijl de Europeanen moesten inboeten. (CEPAL,
2005b, p13-84; MEBF, 2003, p16).
Pas in 2004 lijkt de FDI zich te herstellen. Voor het eerst sinds 2000, steeg het in alle regio’s met
uitzondering van de ontwikkelde economieën. In de Mercosur deden het beschikbare kapitaal en de
financieringsmogelijkheden grote stappen in de goede richting dankzij de relatief positieve economische
vooruitzichten, het herstel van de buitenlandse handel, de groei van de binnenlandse vraag, het vervullen
van een aantal fiscale doelstellingen, de betere situatie op de beurs en de vermindering van de reële
interesten in de regio. Deze situatie zorgde ervoor dat de netto investeringen sneller stegen dan de netto
uitgaande rente – incl. dividenden – van de FDI. Voor Zuid-Amerika steeg de FDI tot 3% van het Bruto
Binnenlands Product. Dit getal is wel nog steeds lager dan de niveaus die bereikt werden in ’96-’00,
hetgeen duidt op de terugkeer naar een normale situatie na een periode van uitzonderlijk hoge FDI
tijdens de grote privatiseringen en deregulatie. Het succes van de “nieuwe” dienstensector speelt ook een
grote rol in deze evolutie (call centers, informatietechnologie en andere). Brazilië absorbeerde het
grootste deel van de investeringen, met als uitschieter de fusie tussen AmBev en het Belgische Interbrew
voor een waarde van 4.000 miljoen dollar. Ook Argentinië lijkt zich eindelijk te herstellen van de crisis van
het begin van de eeuw. Voornamelijk Italiaans en Nederlands kapitaal zette deze beweging in, terwijl de
traditionele investeerders zoals Frankrijk en Spanje bleven doorgaan met desinvesteren. De Zuid-Zuid
investeringen namen eveneens toe en in Latijns Amerika kunnen blijft de groei van het aantal
internationale, maar intra regionale, investeringen, fusies en overnames aanhouden (CEPAL, 2005b,
p13-47).
Terwijl de Verenigde Staten de hoofdrol spelen in de FDI van de meeste Latijns Amerikaanse landen, is
de Europese Unie erin geslaagd zich te profileren als de belangrijkste investeerder in de Mercosur, met
kapitaalstromen die de Amerikaanse en Japanse samen overstijgen. Europa is tevens de voornaamste
bestemming van het Mercosuriaans kapitaal. De Europese kapitaalstromen geven dan ook de toon aan
voor het totaal van de FDI in de Mercosur (CEPAL, 2005b, p14; FAUST, 2002, p11-12; PENA, 2005, p3-
4).
2.2.d. Directe Buitenlandse Investeringen: Markt, Grondstoffen en Efficiëntie
De integratie van de Mercosur heeft vooral voor Brazilië een positieve impact gehad voor de intra-
regionale investeringsstromen. Ook voor het aantrekken van FDI van extra-Mercosuriaanse oorsprong
lijkt, volgens onderzoek van Bittencourt, Brazilië op de eerste plaatst te staan (BITTENCOURT, 2006, p
21-23). De integratie van de Mercosur markt heeft tevens een belangrijke impact op de samenstelling van
de Europese FDI. Investeerders waren gemotiveerd door “market-seeking” strategieën en dus
geïnteresseerd in de liberalisering van de intra-regionale markt. De interne integratie verliep immers veel
sneller dan de vrijmaking van debuitengrenzen voor internationale handel. Hierdoor zijn er relatief weinig
Europese investeringen die kaderen in de opbouw van globale productienetwerken, de zogenaamde
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
28
“efficiency-seekers” (FAUST, 2002, p11-12; PENA, 2005, p3-4). De “market-seeking” investeringen
hebben echter niet de voorziene resultaten teweeggebracht op vlak van kapitaalvorming,
werkgelegenheid, werkkwaliteit, internationale competitiviteit en vervaardiging van exportproducten. De
Mercosuriaanse binnenregionale vraag haalde trouwens betreurende cijfers in het begin van deze eeuw
door de macro-economische instabiliteit in de twee voornaamste Mercosur economieën, Argentinië en
Brazilië (CEPAL, 2005b, p13).
De elektriciteitssector is een interessante sector voor de internationale “market seekers” en is een
belangrijk aandachtspunt voor het Mercusuriaanse beleid. Er werd in dit domein veel geïnvesteerd door
de Europese internationale ondernemingen die op zoek waren naar de kansen die de uitgebreide
Mercosur kon bieden. Deze zagen in de Mercosuriaanse markt de gelegenheid om de verzadiging van de
Europese markt te compenseren. De Mercosur, aan zijn kant, had buitenlands kapitaal nodig om de
sector te moderniseren. De elektriciteitssector heeft immers traditioneel te kampen met problemen op
vlak van infrastructuur en kan soms niet aan de vraag voldoen. Het binnengekomen kapitaal werd door
de Europeanen echter vooral gespendeerd aan de aankoop van al bestaande installaties en er werden
weinig nieuwe projecten uitgevoerd. Ook de infrastructuur werd niet voldoende uitgebreid en een groot
deel van de gehoopte modernisering bleef achter. Verder moet opgemerkt worden dat, hoewel Brazilië
het grootste deel van de FDI voor zijn rekening nam, de resultaten van dit land zwak zijn in vergelijking
met andere landen zoals China. Deze tendens werd gemotiveerd door de macro-economische
problemen, in het bijzonder op juridisch vlak. Een diepere regionale integratie van de Mercosur kan een
positieve stap betekenen: de sector zou zo kunnen genieten van de synergie tussen de verschillende
elektriciteitsmarkten, de schaaleconomieën en de diversificatie van de risico’s. Als ook macro-
economische juridische problemen verholpen worden en de verschillende nationale wetgevingen
geharmoniseerd worden, zou meer kapitaal kunnen aangetrokken worden en zou dit kapitaal ook
aangewend kunnen worden om de sector werkelijk te moderniseren. (CEPAL, 2005b, p20-108).
Naast de marktzoekende investeringen, is een groot deel van de FDI gericht naar het zoeken van
grondstoffen, zoals in grote projecten in de mijnbouw. Wat de olie betreft ligt de situatie een beetje anders
door de grote aanwezigheid van nationale bedrijven in de oliesector. Vooral het vernieuwde dynamisme
van nationale petroleumbedrijven als Petrobras (Brazilië) of Energía Argentina S.A. vallen op. Dit terwijl
Europeanen zoals Royal Dutch/Shell koers houden op het desinvesteren (CEPAL, 2005b, p19).
Het opstellen van een beleid dat efficiëntiezoekende investeringen aantrekt om minder afhankelijk te zijn
van de “market-seekers”, is één van de grote uitdagingen voor de regio. Het gaat om investeringen in
geavanceerde technologieën, research en development en nieuwe diensten om daar projecten op te
bouwen die deel uitmaken van een internationale productieorganisatie. Er wordt verwacht dat de effecten
van dit type FDI positiever zijn voor de economie. De voordelen en algemene kenmerken van dit type
investeringen staan weergegeven in Tabel 3. Een aantal van deze effecten zouden de Latijns
Amerikaanse economie – en in het bijzonder die van de Mercosur, waar de efficiëntiezoekende
investeringen een zeer klein aandeel van de FDI innemen – voordelen op lange termijn kunnen
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
29
opleveren. Vooral de punten die te maken hebben met de scholing van arbeiders en de technologische
ontwikkeling zijn daarbij erg belangrijk. Het is echter precies deze efficiëntiezoekende investeringsmarkt
die scherp beconcurreerd wordt door landen als China. Latijns Amerika is verder ook niet perfect
geografisch geplaatst om zich te integreren in netwerken van globale ondernemingen. De meeste
internationale bedrijven zijn daarom ook eerder Latijns dan globaal. Daarenboven staat Latijns Amerika
op de laatste plaats op gebied van research en development. In de Braziliaanse industriële sector zijn er
weliswaar dynamische investeringen met een belangrijke technologische inhoud gedaan, maar het
grootste deel gaat nog steeds naar de grondstofintensievere activiteiten (CEPAL, 2005b, p13-45).
Tabel 2.2. 3
Investeringen met oog op efficiëntie en toegang tot derde markten
Voornaamste determinanten
Mogelijke voordelen
Mogelijke moeilijkheden
Toegang tot exportmarkt
Kwaliteit en kost van human resources
Kwaliteit en kost van fysische
infrastructuur
Logistieke diensten
Kwaliteit en kost van lokale leverancier
Internationale handelsakkoorden en
akkoorden betreffende de bescherming
van buitenlandse investeringen
Export secundaire sector
Internationale competitiviteit in de
secundaire sector
Technologische transfers
Opleiding van arbeidskracht
Productieve clustering
Lokale ontwikkeling van ondernemingen
Evolutie van assemblagebedrijven naar
productiebedrijven
Blijven steken in producties met lage
toegevoerde waarde
Concentratie weinig dynamische
sectoren
Uitblijven van clustervormingen
Delocalisatie
Race to the bottom van productiekosten
en kwaliteitsstandaarden
Bron : CEPAL, 2005b, p32, eigen bewerking en vertaling
Het grootste deel van de huidige Europese investeerders werden aangetrokken door marktzoekende
strategieën, waarbij de regionale integratie van belang was en blijft. Deze investeerders zullen echter
beperkt kunnen genieten van een liberalisering van de interregionale handel, zoals bij een
vrijhandelsakkoord met de EU. Het openmaken van de buitengrenzen van de Mercsosur voor de EU zou
wel nieuwe investeerders kunnen aantrekken met een “efficiency-seeking” motivatie. Bedrijven in de
diensten-, automobiel-, chemie- en petrochemiesectoren hebben reeds interesse getoond in de
interregionale handelsliberalisering. En het zijn net die sectoren die gekenmerkt worden door een hoge
intra-industriële handel (FAUST, 2002, p11-12; PENA, 2005, p3-4).
Zoals aangegeven in de derde kolom van Tabel 3, zijn de positieve effecten van efficiëntiezoekende
investeringen echter niet vanzelfsprekend. Er kunnen op dat gebied een aantal lessen getrokken worden
uit de Mexicaanse geschiedenis. Bij de ondertekening van het Vrijhandelsakkoord met de Verenigde
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
30
Staten heeft Mexico veel efficiëntiezoekende investeringen kunnen aantrekken en de exportvolumes van
de regio zijn inderdaad gestegen. Toch zijn de resultaten teleurstellend op vlak van technologische
transfers, clustervormingen in de productieve sector, opleiding van de arbeidskracht en ontwikkeling van
lokale ondernemingen. (CEPAL, 2005b, p13-45). Het vrijmaken van de handel tussen de Mercosur en de
Europese Unie zou een stap kunnen zijn naar het aantrekken van “efficiëntie-seekers”, maar er zal
aandacht moeten geschonken worden aan een beleid dat ervoor zorgt dat de Mercosur niet in dezelfde
val terechtkomt.
Brazilië kan rekenen op een relatief sterke industriële ontwikkeling en op een grote afzetmarkt die nu
benadrukt wordt door het Mercosuriaanse integratieproject. Het land kan dus marktzoekende
investeringen aantrekken, maar er is ook een groot potentieel aan investeringen met zicht op export naar
derde landen. Voor dit laatste zou een Vrijhandelsakkoord met de Europese Unie een stevige aanzet zijn.
Ook Argentinië zou dit pad kunnen opgaan, maar het zal moeten afrekenen met een zwakker
economische basis en meer instabiliteit. Uruguay heeft het voordeel van zijn locatie binnen de Mercosur
en kan ook een betere ontginning van zijn natuurlijke grondstoffen stimuleren. Het grootste probleem voor
dit land is het aantrekken van investeringen met een grotere toegevoegde waarde en het vermijden vast
te raken in het systeem van “resource seekers”. Paraguay is het slechts geplaatste land: Het heeft geen
grens aan zee, er is er veel armoede en de informele economie is gegeneraliseerd (BITTENCOURT,
2006, p 26-27).
2.2.e. Conclusie
De Europese Unie is de belangrijkste partner van de Mercosur. In tegenstelling tot de andere Latijns
Amerikaanse landen, is de unie zelfs een belangrijkere partner dan de Verenigde Staten. Niet alleen is de
unie belangrijk, het aandeel van de Europese Unie op de Mercosurmarkt is nog steeds aan het stijgen.
Dit geldt zowel voor de handel in goederen, de handel in diensten als voor de buitenlandse directe
investeringen.
Wat de handel in diensten betreft is er een enorm overwicht van de Europese export ten aanzien van de
Mercosur. De Europeanen verkopen beduidend meer diensten aan de Mercosurianen, dan omgekeerd
en deze asymmetrie lijkt alleen maar te verergeren. De handel in goederen volgt een duidelijk typische
Noord-Zuid trend op. De Mercosuriaanse uitvoer is geconcentreerd in de primaire sector met producten
van lage toegevoegde waarde en met een weinig dynamische vraag aan Europese kant. De Europese
export naar de Mercosur is daarentegen kapitaal- en technologisch intensief en voornamelijk
geconcentreerd in de secundaire sector.
Tot slot werd aandacht besteed aan de buitenlandse directe investeringen. Deze groeiden exponentieel
tijdens de jaren ’90 onder invloed van grote liberaliseringsprogramma’s en de betere integratie van de
Mercosurmarkt. Na een dieptepunt in het begin van de 21ste eeuw, als gevolg van de macro-economische
instabiliteit, namen de investeringen weer een positieve koers aan vanaf 2004. Dit is gecorreleerd met de
positievere economische vooruitzichten, de groei van de internationale handel en de versterking van de
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
31
Mercosuriaanse “binnenlandse” vraag. Ook de “nieuwe” dienstensector trekt een substantieel deel van de
investeringen aan. Het grootste deel van de investeerders in de Mercosur worden echter nog steeds
gedreven door markt- en grondstofzoekende strategieën. De uitdaging voor het Mercosuriaanse beleid is
dus enerzijds het aantrekken van efficiëntiezoekende investeringsstromen en anderzijds ervoor te zorgen
dat dit type investeringen ook de positieve resultaten oplevert die het verondersteld is met zich mee te
brengen. Lessen kunnen daarbij getrokken worden uit de Mexicaanse ervaring en de investeringen vanuit
de Verenigde Staten.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
32
NAAR EEN VRIJHANDELSAKKOORD TUSSEN DE EUROPESE UNIE EN
DE MERCOSUR.
In dit hoofdstuk wordt de toenadering tussen de Europese Unie en de Mercosur besproken. Als
hoofdthema wordt de handelsliberalisatie beschouwd, waarbij de weg naar een mogelijke vrijhandelszone
wordt beschreven. In eerste instantie worden de achterliggende redenen van dit project uit de doeken
gedaan: er wordt een overzicht gegeven van de motivaties van de EU en de Mercosur. Daaropvolgend
komt er een sectie over de acteurs die een rol spelen in het vrijhandelszoneproject. Zowel de privé- als
de publieke sector wordt daarbij besproken. Voor de publieke acteurs wordt voornamelijk ingegaan op de
machtsverhoudingen binnen de Europese instellingen. Tot slot wordt een overzicht gegeven van de reeds
ondertekende akkoorden en de achterliggende geschiedenis van deze.
2.3.a. Waarom een Vrijhandelszone?
De in 1991 gecreëerde Mercosur kreeg al snel veel aandacht van de Europese Unie. Deze verkiest
immers om met regio’s of groepen te onderhandelen, eerder dan op een zuivere bilaterale basis (FAUST,
2002, p3). Tussen de Europese Unie en de Mercosur zijn er simultane dialogen aan de gang. Het gaat
over handel, investeringen, coöperatie en politieke dialoog (KINOSHITA, 2001, p3).
Deze vrijhandelszone “zou 700 miljoen personen en 29 landen omsluiten, met een handel van 46.000
miljoen euro’s …” (MONTERO, 2005, eigen vertaling)
Voor de Europese Unie zou de vrijhandelszone verschillende voordelen kunnen hebben. Zo zou de
Europese werkgelegenheid kunnen genieten van een toename van de export van diensten en goederen
met hoge toegevoegde waarde. De Unie zou ook een betere toegang krijgen tot de Mercosur markt om
investeringen te kunnen realiseren. De reeds in de Mercosur gevestigde ondernemingen zouden
genieten van de vrijstelling van douanerechten op de uit Europa komende inputs en op de export van hun
producten naar de Europese markt. De EU heeft er ook alle belang bij zijn positie te verstevigen op het
Latijns Amerikaans continent om een tegengewicht te vormen voor de Free Trade Area of the Americas
(FTAA). Als de Mercosur een grote vrijhandelszone vormt met de Verenigde Staten zou immers
handelsdeviaties kunnen gecreëerd worden, wat sterk in het nadeel van de Europese bedrijven zou
spelen (ESTEVADEORDAL, 2001, p 225-226; KINOSHITA, 2001, p 8-9). De akkoorden die worden
voorgesteld door de Verenigde Staten en door de Europese Unie worden trouwens door de Mercosur niet
als wezenlijk verschillend gezien. Ze worden eerder als mogelijkheid tot diversificatie opgevat (FRERES,
2005, p 53-55). Het vrijhandelsakkoord met de EU, de FTAA en de onderhandelingen in het kader van de
WTO zijn geen alternatieven die elkaar uitsluiten, maar verschillende strategieën die de Mercosur kan
gebruiken om zich te integreren in de wereldhandel (PENA F, 2001, p 217).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
33
De Mercosur ziet een alliantie met de Europese Unie wel als tegengewicht voor de heersende hegemonie
van de Verenigde Staten en als manier om op multilateraal niveau als grotere speler te kunnen optreden.
De Europese aandacht voor de Mercosur verhoogt ook de geloofwaardigheid van deze laatste. Alleen al
doordat de EU in onderhandeling treedt met het Zuid-Amerikaanse blok toont aan dat de jonge douane-
unie een waardige partner is op vlak van handel en investeringen. Niet alleen tegenover het buitenland is
dit belangrijk. Ook naar de interne markt toe mag de legitimiteit van het Mercosur project niet in vraag
gesteld worden. Geloofwaardigheid, samen met voorspelbare spelregels, kan de stabiliteit en de kwaliteit
van de macro-economische politiek alleen maar ten goede komen en dat is wat de unie nodig heeft om
de integratie verder te kunnen uitbouwen en de intra-regionale handel te ondersteunen. De nauwere
band zou ook leiden tot een versteviging van de coöperatie en zou nieuw Europees kapitaal naar de regio
aantrekken. De betere toegang tot de Europese markt zou verder ook Amerikaanse en Japanse bedrijven
aantrekken naar de Cono Sur, hetgeen op zijn beurt de groei en werkgelegenheid moet stimuleren. De
Mercosur zou verder kunnen genieten van de toename van de export richting EU, hetgeen positief is voor
de betalingsbalans (ESTEVADEORDAL, 2001, p 225; FRERES, 2005, p 48-49; KINOSHITA, 2001, p 9;
PENA F., 2001, p 216-218).
Een vrijhandelsakkoord zou beide regio’s ook de kans te geven de handel te stimuleren van de goederen
waarin ze comparatieve voordelen hebben. Daarom zijn in de Europese Unie voornamelijk de sectoren
van de chemie, plastiek, machines en transportuitrustingen geïnteresseerd in de liberalisatie van de
handel. In de Mercosur gaat de interesse vooral uit van de visserij, landbouw en voedingssector, de
mijnbouw en de tabaks-, hout-, rubber-, ijzer- en staalsectoren. Een vrijhandelsakkoord zou dus ook
weinig invloed hebben op de compositie van de handel. Er wordt daarom verwacht dat het grootste
aandeel van de export van de Mercosur zich in de agrarische sector zal bevinden, hoewel de regio op
lange termijn wel aan competitiviteit zou kunnen winnen in een aantal secundaire sectoren (automobiel,
metaal en luchtvaart) (ESTEVADEORDAL, 2001, p 229).
2.3.b. Naar een Vrijhandelsakkoord: de Cast
Er zijn vele acteurs op de verschillende onderhandelingsniveaus die een belangrijke rol spelen bij het
verwezenlijken van een vrijhandelsakkoord tussen de twee regio’s.
Ten eerste zijn er de micro-economische privé-acteurs: wie heeft er baat bij een akkoord, en wie gaat
nadeel ondervinden door de liberalisering van de handel? Zowel potentiële winnaars als verliezers
proberen de onderhandelingen naar hun hand te zetten. Er moet een onderscheid gemaakt worden
tussen de sectoren die internationaal competitief zijn en de andere die beschermd moeten worden. Eén
van de meest beschermde sectoren is de Europese landbouwsector (zie secties 4.2 en 4.3). Deze ziet
dus liever vrijhandelsakkoorden met kleinere landen, zoals Chili. De sector begon daarom al in 1994 het
mogelijke vrijhandelsakkoord tegen te werken met als hoofdargument dat de EU het al zwaar genoeg zou
krijgen met de hervormingen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, de uitbreiding van de unie en
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
34
de door de monetaire unie opgelegde fiscale discipline. De meer globale industriële spelers waren wel
geïnteresseerd in de mogelijkheid om tot een akkoord te komen. Het gaat hem dan in het bijzonder om
de Braziliaanse en Argentijnse agro-industriële sector en de competitieve industriële branches in Europa
die de liberalisering met veelverwachtende ogen aanzien.Een betere toegang tot de respectievelijke
markten en het heroriënteren van de investeringsstrategieën stonden daarbij op het programma. Het
grootste bewijs van de interesse uit de industriële sector is de oprichting van de Mercosur Europe
Business Forum (MEBF) in 1999. Deze organisatie speelde trouwens een grote rol in de toekenning van
het onderhandelingsmandaat aan de Europese Commissie (zie verder). De MEBF was verder van in het
begin een grote voorstander van het betrekken van KMO’s bij de ondernemingen. Het gaat om het
creëren van instrumenten die de samenwerking tussen Europese en Mercosuriaanse KMO’s bevorderen,
om de promotie van de export van KMO’s en om de ontwikkeling van de KMO-sector in de Mercosur. De
samenwerking met de KMO’s blijft echter erg matig en de meer recente kracht van de organisatie is wat
gematigder, omdat naarmate de onderhandelingen vorderen, de sectorspecifieke verschillen binnen de
MEBF zich sterker laten voelen (FAUST, 2002, p 4-20; MEBF, 2003, p 17-18).
Naast de private sector, is ook de publieke sector belangrijk. Daarbij moet rekening gehouden worden
met de politieke agenda’s van de verschillende politieke acteurs en de machtsverhoudingen binnen de
publieke instellingen. Faust beschrijft daarom het institutionele kader van de Europese Unie met als
hoofdspelers de Europese Commissie en de Europese Raad. Zo stelt hij dat de Commissie interesse
heeft in de handelsliberalisering om twee redenen: Omdat het vrijhandelsakkoord een pak
bureaucratische opportuniteiten creëert voor de instelling, en omdat het ook in de lijn gaat van de interne
hervormingen die de Commissie voorziet in verband met de ontwikkeling van de Europese Unie.
Electorale cycli, de hervormingen van de CAP en de uitbreiding van Europa naar het oosten heeft de
Commissie echter verhinderd de onderhandelingen helemaal naar haar hand te zetten. Protectionistische
stemmen hebben dan weer wat meer weerklank bij de Raad volgens Faust. Niet alleen omdat de Raad
geen voordeel heeft bij een Commissie met meer verantwoordelijkheden, maar ook omdat ze meer
afhangt van protectionistische groeperingen met electorale invloed. De introductie van de gekwalificeerde
meerderheid heeft echter de kracht van die protectionistische belangen merkbaar afgezwakt (FAUST,
2002, p 4-22).
Tot slot mag ook de internationale context niet vergeten worden. De strategie van de Europese Unie staat
niet los van de groeiende Amerikaanse invloed op het Zuid-Amerikaanse continent. De Europeanen
willen geen nieuwe Mexico ervaring waar ze een groot deel van de markt verloren toen het land een
vrijhandelsakkoord tekende met de Verenigde Staten. En het gaat niet uitsluitend om marktaandelen,
maar ook over de promotie van ideeën over regionale en interregionale relaties. De Europese hulp aan
de Mercosur heeft veel te maken met de visie van de EU over hoe de multilaterale scène er zou moeten
gaan uitzien. Ook de gang van zaken op WTO niveau beïnvloedt de ontwikkeling van de interregionale
instituties. De trage vooruitgang in de WTO stimuleert de relatie tussen de Mercosur en de EU als
“second-best” optie (FAUST, 2002, p 4-22).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
35
2.3.c. De Braziliaanse Behoedzaamheid ten Aanzien van de Liberalisering van
de Extra Mercosur Handel
Hoewel de Mercosur niet volledig met Brazilië kan geïdentificeerd worden, is deze laatste voor een groot
stuk verantwoordelijk voor de oorspronkelijk voorzichtige aanpak op vlak van handelsliberalisering. De
terughoudendheid van de Brazilianen tegenover de handelsliberalisering is geconsolideerd door een
lange en vruchtbare periode van protectionistische industrialisatie gekenmerkt door liberale hervormingen
van de jaren ‘90. De autoassemblage, chemische, elektronische en elektrische sectoren werden in het
bijzonder gesteund samen met een aantal kapitaalintensieve sectoren en deze konden dus, ondanks de
vele hervormingen, het overwicht houden tegenover de buitenlandse concurrentie. Binnen de Mercosur
was Brazilië voornamelijk geïnteresseerd om preferentiële relaties aan te knopen met landen van de
regio. Akkoorden die door de regio met derde landen zouden getroffen worden, werden niet beschouwd
als fundamenteel onderdeel van de Braziliaanse buitenlandse politiek. Samengevat steunde Brazilië de
intraregionale handelsliberalisering, maar landen buiten de Mercosur kregen te kampen met de
Braziliaanse argwaan, vooral als het ging om ontwikkelde landen. Brazilië vreesde immers minder voor
de concurrentie van de Mercosurlanden, waardoor er ook minder vragen werden gesteld over de
intraregionale liberalisering. Brazilië was zich vooral aan het ontwikkelen als regionaal productiecentrum
dat gericht was naar de Mercosuriaanse markt. Deze evolutie heeft snel geleid tot een stijging van de
intra-Mercosur handel. De Brazilianen specialiseerden zich steeds verder in de export van industriële
goederen naar de Mercosur en genoten daarbij van de schaalvoordelen van een beter geïntegreerde
markt. Deze schaalvoordelen trokken trouwens ook buitenlandse investeerders aan. De Braziliaanse
regering zag de liberalisatie van de handel met beter ontwikkelde partners als een risico voor de
Mercosuriaanse integratie. Het was trouwens ook een bedreiging voor het Braziliaanse leiderschap.
Brazilië is immers de grootste economie binnen de Mercosur (DA MOTTA, 2001, p 204-209).
2.3.d. Het Institutionele Kader
De Europese Gemeenschap (EG) kan akkoorden sluiten met derde landen, in tegenstelling tot de
Europese Unie die – ondanks de vele misvattingen – die bevoegdheid niet heeft. De EG kan bij de
ondertekening van die akkoorden “alleen” of “samen met de Europese lidstaten” handelen. Het
onderscheid tussen de twee onderhandelingsmogelijkheden heeft grote gevolgen voor de inhoud van die
akkoorden en voor de goedkeuringsprocedure. De inhoud is onbeperkt als het gaat om akkoorden die
samen met de lidstaten worden besproken, daar waar het ander type strikt voorbehouden is voor thema’s
die onder de bevoegdheid van de Europese Gemeenschap vallen. Als akkoorden met derde lidstaten
enkel gaan over handel in goederen kan de Gemeenschap alleen optreden. Dergelijke akkoorden moeten
dus enkel door de Europese Instellingen goedgekeurd worden en de nationale regeringen komen niet
tussen in het ratificatieproces. Voor akkoorden met bredere inhoud zal de Commissie normaalgezien
optreden als enige onderhandelaar en vertegenwoordiger van de Europese Gemeenschap, maar bij het
tekenen zullen ook de lidstaten en de andere Europese instellingen hun goedkeuring moeten geven. Bij
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
36
dit type akkoorden moet slechts één lidstaat zijn veto stellen om het project te laten sneuvelen. De
onderhandelingen voor een vrijhandelsakkoord tussen de Mercosur en de Europese Unie behoren tot
deze tweede soort: Het gaat immers om een zogenaamde “Single Undertaking” waarbij niet enkel
economische aspecten aan bod komen en waarbij er geen akkoord is zolang er niet op alle vlakken een
overeenkomst bereikt is (TORRENT, 2001, p 135-153).
2.3.e. Overeenkomst voor Technische Ondersteuning voor het
Integratieproces 1992-1994
Op 29 mei 1992 werd de Acuerdo Marco de Cooperación Interinstitucional (Interinstitutioneel
Kaderakkoord voor Samenwerking) getekend door de Raad van de Mercosur en de Commissie van de
Europese Gemeenschappen. Enerzijds onderlijnde dit akkoord het internationale vertrouwen in de net
opgerichte Mercosur. Anderzijds voorzag het akkoord institutionele steun aan de Mercosur en tal van
technische projecten in domeinen als douane, technische normen en landbouw. Het akkoord stelde
echter niets vast in verband met de liberalisering van de handel (JUNKER, 2006, p 2; KINOSHITA, 2001,
p3). Dit gebeurde pas in 1994, nadat Manuel Marín, toenmalige vice-president van de Europese
Commissie, de mogelijkheid naar voor bracht om een vrijhandelszone tussen de twee regio’s te
verwezenlijken De Commissie besloot daarop onderhandelingen in te zetten voor een interregionaal
“kaderakkoord voor economische en commerciële samenwerking”. De Commissie zette er de nadruk op
dat men zich niet mocht beperken tot de onderhandelingen over de handel, maar dat ook de coöperatie
en politieke dialoog steeds op de voorgrond moeste blijven staan. (BIZZOZERO, 2004, p 103; Vlaams
Parlement, 1997, p 5).
2.3.f. Naar een Interregionale Kaderovereenkomst voor Samenwerking 1994-
1995
Om een internationaal akkoord te kunnen sluiten, moet de Commissie het initiatief nemen en moet het de
opening van de onderhandelingen aanvragen aan de Raad. Deze laatste geeft dus de toestemming voor
de onderhandelingen en zal ze op het einde ook afronden (al dan niet in samenwerking met het Europese
Parlement). Het voorstel werd dus eind ’94 door de Commissie gemaakt. Dit voorstel was een aanvraag
tot een onderhandelingsmandaat dat enkel door de EG zou ondertekend moeten worden (dus strikt
handelsgebonden, cf hierboven). Het werd door de Commissie aangevraagd met zicht op de
verwezenlijking van een vrijhandelszone voor de handel in goederen alsook een aantal liberaliseringen
op gebied van diensten en kapitaalstromen. Het zou het eerste akkoord worden tussen twee
supranationale organisaties, elk met een eigen juridische persoonlijkheid (het is trouwens daarom dat de
Commissie het voorstel had uitgesteld tot de ondertekening van het Ouro Preto protocol waarin de
juridische persoonlijkheid van de Mercosur werd vastgesteld). Toen de Commissie haar voorstel aan de
Raad voorlegde, was deze echter niet klaar om de onderhandelingen voor een vrijhandelsakkoord aan te
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
37
vangen. “Er werd daarom een typisch Brusselse procedure in gang gezet : het aanvaarden van het
voorstel van de Commissie naarmate dit van zijn inhoud geledigd werd” (TORRENT, 2001, p 143, eigen
vertaling). Het voorstel was niet alleen te ambitieus voor de Raad, het was verder ook juridisch onjuist.
De idee van een akkoord tussen twee supranationale instellingen bleek niet vanzelfsprekend te zijn: het
akkoord kon niet door de Mercosur alleen getekend worden, maar ook de individuele deelstaten zouden
hun akkoord moeten geven. Maar ook aan Europese kant bleek al snel dat de Europese Gemeenschap
niet zonder de handtekeningen van de verschillende deelstaten zou kunnen werken omdat het
vrijhandelsakkoord te breed was en ook over thema’s handelde die niet onder de exclusieve bevoegdheid
van de EG vielen. Samengevat komt het erop neer dat het akkoord niet alleen armer was geworden aan
inhoud, maar het nu ook de goedkeuring van alle Europese en Mercosuriaaanse lidstaten zou moeten
krijgen vooraleer het afgesloten zou kunnen worden. Aangezien de thema’s niet meer strikt onder de
bevoegdheid van de EG moesten vallen, werd de uitbreiding van de te onderhandelen thema’s
gestimuleerd, voornamelijk onder het Spaanse voorzitterschap in 1995 (TORRENT, 2001, p 142-147).
Het Interregionaal Kaderakkoord voor Samenwerking21 verstevigde de juridische basis waarop de
internationale samenwerking en doelstellingen konden steunen. Het werd op 15 december 1995
getekend door de Europese Gemeenschap en zijn lidstaten en de Mercosur en zijn lidstaten. Het akkoord
formaliseert ook de interesse die beide blokken toonden met betrekking tot het aanvangen van de
onderhandelingen en vormt het juridische ankerpunt voor een toekomstige vrijhandelszone tussen de
Mercosur en de Europese Unie. Zo voorziet het bijvoorbeeld in consultatieprocedures, progressieve
handelsliberalisatiestructuren en versteviging van de samenwerking tussen de regio’s. Dit kaderakkoord
beperkt zich niet tot de traditionele handel in goederen, maar behandelt ook thema’s als investeringen,
eigendomsrechten en de liberalisering van de handel in diensten. Er moet ook aandacht geschonken
worden aan de technische normen en standaarden: een nauwere samenwerking tussen de instellingen
die verantwoordelijk zijn voor het uitvaardigen van technische normen en een grotere transparantie.
Naast de technische normen, moeten ook sanitaire en fytosanitaire maatregelen beter op elkaar worden
afgestemd, de relevante documenten moeten geharmoniseerd worden en de douaneprocedures moeten
meer uniform en eenvoudiger. Een gemeenschappelijke Mercosuriaanse douanecode zou hierbij een
grote stap vooruit zijn. Dit alles om de handel tussen de regio’s te vergemakkelijken. Ook de
elektronische handel mag niet vergeten worden: de ontwikkeling ervan, de uitvaardiging van
elektronische contracten, de bescherming van de consumenten, enz. Doordat de teksten zich niet
beperken tot de handel in goederen was er toestemming nodig van alle Europese Lidstaten om het
akkoord ter kunnen ondertekenen (zie hierboven). Het ratificatieproces heeft daardoor bijna 4 jaar
geduurd en het Kaderakkoord kreeg pas in juli ’99 het formele statuut van interregionaal akkoord (zie
hieronder) (European Commission, 2002c, p 13; FAUST, 2002, p 1-6; IDELA, 1995; KINOSHITA, 2001, p
3-4; MEBF, 2003, p 10-13).
Na de ondertekening van het akkoord in ’95 is de samenwerking tussen de twee regio’s merkbaar
uitgebreid en is de aanwezigheid van de Europese Unie in de Mercosur gevoelig gestegen, zowel wat
betreft de interregionale handel alsook de investeringen. De onderhandelingen om tot een
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
38
vrijhandelszone te komen werden gevoerd aan de hand van verschillende politieke en commerciële
vergaderingen via de volgende door het akkoord in leven geroepen instellingen (KINOSHITA, 2001, p 5-
6):
• Raad voor Samenwerking22: bevoegd voor de supervisie en de uitvoering van de maatregelen
getroffen in het kaderakkoord van 1995. Bestaat uit de leden van de Raad van de Europese
Unie, de leden van de Europese Commissie, de leden van de Consejo del Mercado Común
(Raad van de Gemeenschappelijke Markt) en de leden van de Grupo Mercado Común (Groep
Gemeenschappelijke Markt).
• Gemengde Commissie voor Samenwerking23: ondersteunend orgaan, bestaande uit
vertegenwoordigers van zowel de Europese Unie als de Mercosur.
• Gemengde Subcommissie voor Samenwerking24: bevoegd voor de commerciële aspecten van de
onderhandelingen. Geeft ook technische ondersteuning. Bestaat eveneens uit
vertegenwoordigers van beide blokken.
2.3.g. Naar een Onderhandelingsrichtlijn voor de Europese Commissie 1995-
1998
In die periode wisselden beide blokken verschillende handelsstudies uit en werd ook een statistische
samenwerking in gang gezet. Er waren ook al een aantal informele gesprekken aan de gang tussen de
Europese Commissie en de leden van de Mercosur over de verschillende wegen die de officiële
onderhandelingen zouden kunnen opgaan. De voorbereidingen van de onderhandelingen kregen een
nieuwe impuls dankzij het bezoek van 6 Europese staatsleiders aan de Mercosur in 1997 met de daarbij
horende ministeriële vergadering. In juli ’98 legde de Commissie een voorstel voor aan de Europese
Raad voor een onderhandelingsmandaat (BIZZOZERO, 2004, p 103-104; FAUST, 2002, p 6;
KINOSHITA, 2001, p 6-7). Deze laatste gaf pas in september van het jaar erop het startsein aan de
Europese Commissie (EUR-LEX, 1999). Dit was voor een groot stuk te danken aan de MEBF: Deze had
een grote invloed op de Duitse regering die in die periode de Europese Unie voorzat (FAUST, 2002, p 14-
15).
2.3.h. Het Mandaat van de Europese Commissie – September 1999
Het mandaat dat de Europese Commissie van de Raad kreeg, was echter fundamenteel verschillend van
het oorspronkelijke voorstel. Dit kan geïnterpreteerd worden als teken van conflict tussen de Europese
lidstaten. Zo kreeg de Commissie slechts de toelating om met de onderhandelingen over de tarieven te
beginnen vanaf juli 2001. Intussen mocht ze wel gesprekken houden met de Mercosur over diensten en
landbouw. De EC mocht ook meteen van start gaan met de onderhandelingen over de opheffingen van
niet tarifaire handelsbarrières. Een ander belangrijk punt is dat de Europese Commissie de
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
39
onderhandelingen enkel mocht afronden na de afsluiting van de huidige Doha ronde. Het “linken van het
succes van een handelsovereenkomst aan de vooruitgang op WTO niveau is eveneens geïnterpreteerd
als teken van heterogene belangen binnen de Raad” (FAUST, 2002, p 7, eigen vertaling). Ten laatste
moet ook opgemerkt worden dat de term “vrijhandelszone” uit de definitieve tekst werd gebannen. Dit
ondanks het feit dat zowel de Mercosur als de Europese Unie zich ertoe hebben verbonden alle sectoren
en meer dan 90% van de producten, te betrekken bij de handelsliberalisering, wat in overeenkomst is met
artikel 24 van de GATT over de vrijhandelszone’s (althans de Europese interpretatie van dit artikel). De
officiële handelsonderhandelingen zijn van start gegaan in Madrid in november 1999. De Raad voor
Samenwerking22 creëerde daarbij het Biregionaal Onderhandelingscomité25 (BOC) alsook het Subcomité
voor Samenwerking26. De BOC is geen orgaan: het is een “ontmoetingsplaats”. In april 2000 kwamen de
EG (en de vijftien lidstaten) en de Mercosur (en de vier deelstaten) samen om de doelstellingen,
principes, methodes, structuur en werkprogramma vast te stellen voor de politieke dialoog, de
samenwerkingsonderhandelingen en de handelsliberalisatie. Het thema van de handelsliberalisering
wordt gebaseerd op volgende principes (BIZZOZERO, 2004, p 104; ESTEVADEORDAL, 2001, p 226-
227; FAUST, 2002, p 6-7; TORRENT, 2001, p 148-149):
• De onderhandelingen zijn algemeen en de resultaten moeten evenwichtig zijn.
• Geen enkele sector mag uitgesloten worden (ook al zal er rekening gehouden worden met de
gevoeligheid van bepaalde sectoren).
• Het project neemt de vorm aan van een “Single Undertaking”, wat wil zeggen dat de
onderhandelingen over een bepaald onderwerp slechts kunnen afgesloten worden wanneer voor
alle onderwerpen een akkoord is bereikt.
Sinds de oprichting van de BOC, worden er ongeveer om de vier maanden reünies gehouden (Ministerio
de Economía y Producción, 2005).
“De bedoeling is te komen tot een reciproque en bilaterale liberalisatie, een open toegang tot de publieke
markten, een gunstiger klimaat voor de investeringen te creëren, de intellectuele eigendomsrechten te
beschermen, een aangepast en efficiënt concurrentiebeleid in de hand te werken, instrumenten voor de
verdediging van de handel op punt te zetten en mechanismen te voorzien voor de beslechting van
geschillen” (ESTEVADEORDAL, 2001, p 227, eigen vertaling).
De BOC kreeg ook de toelating om groepen op te richten voor de technische uitwerking van de
handelsliberalisering. Er werden drie technische groepen opgericht die verantwoordelijk waren voor de
volgende thema’s (ESTEVADEORDAL, 2001, p 227-228; FAUST, 2002, p 6-7):
- Handel in goederen
- Handel in diensten, de bescherming van de intellectuele eigendomsrechten en de maatregelen
ter bevordering van de investeringen
- De publieke markten, de concurrentie en de geschillenbeslechting
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
40
2.3.i. Het Trage Onderhandelingsproces
Vanaf 2000 lijken de vertegenwoordigers van de twee blokken steeds verder van elkaar te staan. De
landen van de Mercosur komen immers in een situatie van economische crisis. Toch maakt de EC,
tijdens de vijfde reünie van de BOC in juli 2001, het eerste officiële onderhandelingsvoorstel. Dit voorstel
omvat meer dan 90% van de producten en er waren een aantal interessante aanbiedingen over de
opheffing van kwantitatieve restricties in de landbouwsector (European Commission, 2001b; Ministerio de
Economía y de Producción, 2005). De handelsbarrières in de agro-industriële sector werden echter niet
substantieel aangepakt waardoor het voorstel onaanvaardbaar werd geacht door de Mercosur. Het
tegenvoorstel van de Mercosur in oktober 2001 omvat minder dan 40% van alle verhandelde goederen
en wordt daarom ook niet aanvaard door de Europese Unie. Einde 2002 maakt de Zuid-Amerikaanse
unie een tweede voorstel dat net onder de 90% geraakt (FAUST, 2002, p 8). Dit is het begin van een
traag proces van request en offers waarvan de meest recente voorstellen in de volgende secties worden
besproken.
2.3.j. Conclusie
Zowel de Europese Unie als de Mercosur doen veel inspanningen om een vrijhandelszone tussen de
twee blokken te creëren. De blokken worden daarbij gemotiveerd door de mogelijkheden die de zone zou
bieden, in het kader van de handelsstromen. De samenwerking tussen de EU en de Mercosur wordt ook
als tegengewicht gezien voor de hegemonie van de Verenigde Staten en de vooruitgang van de FTAA. In
het licht van de trage vooruitgang in Genève (waar de WTO gevestigd is), is dit argument bijzonder
relevant. De Europeanen zijn daarenboven geïnteresseerd in de investeringsmogelijkheden in de
Mercosur markt. De Mercosur heeft trouwens nood aan die buitenlandse investeringen. De Mercosur wint
bij de onderhandelingen met de EU ook aan geloofwaardigheid, wat haar macro-economische situatie
alleen maar kan stabiliseren.
De idee van een vrijhandelszone wordt echter niet overal op een even goede manier ontvangen. Vooral
onderhandelingen over de liberalisering van de handel in landbouwproducten ligt gevoelig. Meer globale
en competitieve sectoren staan wel achter die liberalisering. Voorbeeld daarbij is de Europese industriële-
en dienstensector die verbonden zijn met de oprichting van de MEBF. Ook in de Mercosur is er
enthousiasme van de industriële sector, hoewel dit enthousiasme vooral geconcentreerd is in de
agroalimentaire sector. De grootste argwaan in de secundaire sector komt van Braziliaanse kant. De
industrie heeft in dit land immers kunnen genieten van een langdurige en vruchtbare periode van
protectionistische industrialisatie, waarbij Brazilië zich opwerkte tot industriële leider van de Mercosur.
Het juridische ankerpunt van het te onderhandelen vrijhandelsakkoord is het Interregionale Kaderakkoord
voor Coöperatie van 1994. Hierin wordt niet alleen de handel in goederen aangekaart, maar ook de
dienstensector, de investeringen en de intellectuele eigendomsrechten komen aan bod. Door de
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
41
conflicten binnen het Europees besluitvormingssysteem en door juridische onnauwkeurigheden, moet
men echter tot 1999 wachten eer het interregionaal kaderakkoord een formeel statuut krijgt. Het
onderhandelingsmandaat dat de Europese Commissie in ’99 krijgt is trouwens fundamenteel verschillend
van wat ze oorspronkelijk had voorgesteld: de onderhandelingen over de tarieven kunnen slechts
aanvangen in 2001, de onderhandelingen kunnen niet afgerond worden voor het einde van de Doha
Ronde en de term ‘vrijhandelszone’ is uit de tekst verdwenen. Op basis van het mandaat begint de
Commissie aan een moeizaam proces van request en offers, waarvan de meest recente in de volgende
hoofdstukken zullen worden besproken.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
42
FTAA: DREIGING EN LEERSCHOOL VOOR DE EUROPESE UNIE
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de Free Trade Agreement of the Americas. De geschiedenis van het
project wordt kort aangehaald en vervolgens wordt besproken hoe de Mercosur zich er tegenover
positioneert. Tot slot worden de belangrijkste verschillen en gelijkenissen van de FTAA versus de
onderhandelingen tussen de Mercosur en de EU uit de doeken gedaan.
3.1.a. De FTAA, de Mercosur en de Europese Unie
De FTAA is één van de meest ambitieuze collectieve economische initiatieven en heeft al redelijk wat
successen kunnen boeken. Ze is gekenmerkt, vooral in de jaren ’90, door een lange termijn visie en de
succesvolle opvolging van de resultaten aan de hand van indicatoren en disciplines. Het proces ging van
start in Miami in 1994, toen 34 staatshoofden de FTAA besloten te concretiseren tegen ten laatste 2005.
De bevoegde ministers van elke staat kwamen voor het eerst samen in 1995 in Denver en stichtten toen
12 Voorbereidende Groepen, elk verantwoordelijk voor een bepaald onderhandelingsdomein. In
september 1998 werd dan van start gegaan met de onderhandelingen. Dit was met enkele maanden
vertraging tegenover wat besloten was tijdens de top van San José (Costa Rica) eerder op dat jaar.
Tijdens de onderhandelingen werden meteen een hele reeks maatregelen genomen die gunstig waren
voor de ondernemingen. Deze strategie bleek de aandacht van de privé-sector voor de onderhandelingen
aan te scherpen en ook een positief imago aan de onderhandelingen te geven. Op het einde van de jaren
’90 ging er met moeite een dag voorbij zonder dat één van de negen onderhandelingsgroepen en
speciale comités samenkwamen. De tweede fase van de onderhandelingen ging van start in januari ’99.
(DEVLIN, 2001, p 75-79).
De Mercosur heeft verschillende redenen om zich aangetrokken te voelen tot de FTAA. Eerst en vooral is
er een uitsluitingrisico: Als de Mercosur niet bij de vrijhandelszone aansluit, zou haar toegang tot de
markten van de landen van de FTAA moeilijker kunnen worden. En deze markten zijn belangrijk voor de
export van industriële goederen. De aansluiting tot de FTAA zou ook het handelsvolume doen toenemen,
wat de productiviteit en de competitiviteit van de regio zou stimuleren. Er zijn echter ook een aantal
belangrijke kosten verbonden aan de toetreding tot de FTAA. De golf van nieuwe importproducten in de
Mercosur zou bijvoorbeeld verstorende effecten kunnen hebben op de Braziliaanse industriële sector.
Ook zouden de bestaansredenen van de Mercosur zelf in vraag kunnen gesteld worden en bestaat het
risico dat de unie gewoon zou oplossen in de grote vrijhandelszone. De Mercosur zou dan zowel
economisch als politiek een invloedszone zijn van de Verenigde Staten. Deze kosten verklaren de zeer
defensieve positie van Brazilië tijdens de onderhandelingen. Dit land probeert nu al een rem te zetten op
de groeiende invloed van de Verenigde Staten in Latijns Amerika (zie ook sectie 3.1) (DA MOTTA, 2001,
p 207-208).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
43
De bilaterale strategie wordt wel aangemoedigd door de onzekere situatie in de WTO (argument dat ook
geldt voor de onderhandelingen tussen de EU en de Mercosur). De multilaterale scène biedt geen
antwoorden op vele vragen in de dienstensector, de openbare aanbestedingen, de bescherming van
investeringen en andere belangrijke thema’s. Het multilaterale niveau vormt wel een ankerpunt voor de
onderhandelingen voor een FTAA en de FTAA heeft al enkele positieve externaliteiten op deze
multilaterale scène. 34 landen hebben elkaar intussen beter leren kennen en de “vertegenwoordigers
spreken elkaar voortaan aan met hun voornaam” (DEVLIN, 2001, p 77, eigen vertaling). De gesprekken
op bilateraal niveau zijn goede voorbereidingen voor de verschillende delegaties om de problematiek in
de GATT rondes beter te leren kennen. Verder stimuleren ze de uitwisseling van gegevens, de
intergouvernementele transparantie en de publicatie van informatie aan het grote publiek (DEVLIN, 2001,
p 77-78; FRERES, 2005, p 53-54).
Als antwoord op de FTAA werd door de Europese Unie een interregionaliserende strategie uitgetekend in
1994. Dit gebeurde in de Raad van Corfú en Essen, waar besloten werd werk te maken van de
vrijhandelsakkoorden met Chili, Mexico en de Mercosur, en de samenwerkingsakkoorden te sluiten met
de Comunidad Andina en Centraal Amerika. De idee dat de akkoorden met de EU fundamenteel
verschillend zijn van deze die de VS aanbieden vindt niet veel weerklank in de Latijns Amerikaanse oren.
Ze worden wel gezien als alternatieven en diversificatieopties. Maar de snelheid van de
onderhandelingen in de FTAA is heel wat afgenomen, en daarmee ook de druk op de Europese
instellingen: waar de Verenigde Staten akkoorden hebben die de Europese belangen kunnen treffen,
zoals in Chili en in Mexico, heeft de EU reeds equivalente afspraken. (FRERES, 2005, p 53-55).
3.1.b. Gelijkenissen en Verschillen tussen de FTAA en de Onderhandelingen
tussen de Mercosur en de Europese Unie
In deze sectie wordt ingegaan op de belangrijkste vergelijkingspunten tussen de onderhandelingen van
de Mercosur met de Europese Unie enerzijds en met de Verenigde Staten anderzijds.
Politiek hebben we te maken met twee interregionale relaties die niet enkel commerciële
onderhandelingen omvatten, maar waar ook een dialoog wordt opgebouwd rond samenwerking,
infrastructuur, institutionele steun, enz. Beide initiatieven worden gedeeltelijk gemotiveerd door een
geopolitieke strategie en een visie op de globalisering en het regionalisme (DEVLIN, 2001, p 85-94; NRC,
2002, p 6).
• De FTAA omvat een heel aantal onderhandelingshoofdstukken “gebonden door een federatie
van slecht gecoördineerde initiatieven” (DEVLIN, 2001, p 93, eigen vertaling). De controles,
meetbaarheid van de doelstellingen, verantwoordelijkheden en beheer zijn relatief vaag
gedefinieerd. Ondanks de oprichting van de Controlegroep die instaat voor de implementering
van de akkoorden, laat het dagdagelijkse beheer van de onderhandelingsagenda te wensen
over: het is gedecentraliseerd en de verschillende regeringen en ministeries werken nauwelijks
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
44
samen. De onderhandelingen tussen de Mercosur en de Europese Unie verlopen in het kader
van één enkel akkoord en kan rekenen op een uniformer en homogener beheer.
• De geloofwaardigheid van de Europese Unie in de onderhandelingen is grotendeels gebaseerd
op haar uitvoerende organen die met één stem naar buiten komen: de supranationale Europese
Commissie en de Europese Raad. Een eventueel akkoord zal wel op de goedkeuring van alle
lidstaten moeten rekenen. (zie sectie 2.3.d). In de Verenigde Staten moest de regering de
volmacht van het Congres krijgen. Deze volmacht, de zogenaamde “Fast Track”, kreeg de
President Bush van de Verenigde Staten op 1 augustus 2002.
Economisch gaat het om onderhandelingen tussen ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden in
periode van volle economische hervormingen. De ontwikkelde landen zijn belangrijke handelspartners
van de ontwikkelingslanden, maar niet omgekeerd (De Verenigde Staten spelen de hoofdrol als
handelspartner in Latijns Amerika, behalve in de Mercosur, waar de Europese Unie op nummer één
staat). De ontwikkelingslanden zijn voornamelijk geïnteresseerd in een betere toegang tot de markten van
het noorden in het bijzonder voor de sectoren waar zij een comparatief voordeel hebben. Het verlagen
van de zeer hoge beschermingsniveau’s van de landbouwsector in de VS en de EU zijn daarbij een
prioriteit. De ontwikkelde landen concentreren zich vooral op de dienstensector (DEVLIN, 2001, p 86-95).
• De handel tussen de Verenigde Staten en de Mercosur is redelijk intensief aan industriële
producten en intra-industriële handel. De handel tussen de Europese Unie en de Mercosur is
intensiever voor agrarische producten en primaire grondstoffen.
• De Verenigde Staten hebben samen met de Mercosur het signaal gestuurd dat de Europese
Unie de exportsubsidies in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid moest
verminderen en afschaffen.
De onderhandelingsprincipes zijn gebaseerd op de overeenkomst met de WTO regels, zowel voor de
onderhandelingen met de EU als met de VS. Het gaat hem om een “Single Undertaking” waaruit geen
enkele sector mag uitgesloten worden (zie sectie 2.3.d) (DEVLIN, 2001, p 89-101).
• De FTAA heeft als expliciete doelstelling de verwezenlijking van een vrijhandelszone die
compatibel is met de regels van de Wereldhandelsorganisatie. Hoewel algemeen wordt aanvaard
dat het resultaat van de onderhandelingen tussen de Mercosur en de Europese Unie een
vrijhandelzone moet worden, wordt dat niet als dusdanig vermeld in het kaderakkoord.
• De FTAA voorziet een bijzondere aandacht voor de landbouwsector en er is een speciale
onderhandelingsgroep gecreëerd voor deze sector. Het akkoord tussen de Mercosur en de
Europese Unie articuleert zich rond een aantal sectoren met “gevoelige producten”, waarover
wordt onderhandeld op basis van de WTO regels.
• De FTAA heeft twee comités opgericht die de privé-sector en de ondernemingen bij de
onderhandelingen moet betrekken. Ook wordt specifiek aandacht besteed aan de elektronische
handel. In de onderhandelingen met de Europese Unie wordt minder scherpgesteld op deze
thema’s.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
45
Institutioneel komt het onderhandelingsmandaat in beide gevallen van de staatshoofden. Het
onderhandelingsproces wordt gesteund door technische groepen beheerd door comités die dan op hun
beurt in relatie staan met organen op ministerieel niveau. Voor beide processen zijn er voorbereidende
werken voorzien waarbij ook de privé-sector wordt betrokken (DEVLIN, 2001, p 90-100).
• Vanaf het begin van de onderhandelingen met de Verenigde Staten werd een tijdelijk
administratief secretariaat opgericht met verantwoordelijkheden als logistiek, diensten tijdens de
vergaderingen, documentatie, vertalingen en dergelijke. Voor de onderhandelingen met de
Europese Unie worden deze functies opgenomen door de Secretariaten voor
Intergouvernementele Coördinatie van de Europese Commissie en de pro-tempore president van
de Mercosur.
• De onderhandelingen tussen de EU en de Mercosur worden gefinancierd en technisch gesteund
door de officiële delegaties van de twee partijen. Voor de FTAA wordt dit opgevangen door de
Organisatie van Amerikaanse Staten, de Interamerikaanse Bank voor Ontwikkeling en de VN
Economische Commissie voor Latijns Amerika en de Caraïben. Deze instellingen kunnen de
onderhandelingen enkel observeren en de informatie die ze hebben is strikt vertrouwelijk.
• Bij de onderhandelingen voor de FTAA zijn snel een aantal maatregelen genomen met gunstige
gevolgen voor de ondernemingen, zodat reële resultaten konden worden voorgeschoteld vóór het
jaar 2000. Dit stimuleert de vooruitgang op het lange onderhandelingspad en verscherpt ook de
aandacht en de medewerking van de privé-sector en de ondernemingen.
3.1.c. Conclusie
De Mercosur heeft veel redenen om een aansluiting tot de FTAA te overwegen. Eén daarvan is dat de
Zuid-Amerikanen ervoor moeten zorgen dat hun industriële sector niet wordt uitgesloten uit de markt van
hun noorderburen. De toetreding tot de FTAA kan echter de industriële sector van de Mercosur ook
ernstig verstoren indien die een toevloed van importproducten tot gevolg heeft. Dit is een argument dat
vooral de Brazilianen bezig houdt.
De onderhandelingen tussen de Mercosur en de Europese Unie zijn onder andere een reactie op deze
FTAA. De motivatie van de Europeanen om te onderhandelen blijkt gecorreleerd te zijn met de
vooruitgang in het kader van de FTAA. Toch zijn er belangrijke verschillen tussen de twee projecten. De
Verenigde Staten zijn interessanter voor de Mercosuriaanse industriële sector. Er is immers meer handel
in industriële goederen en meer intra-industriehandel met de VS dan met de Europese Unie. Wanneer de
Mercosur met de EU onderhandelt, doet ze dat vooral met het oog op de mogelijkheden voor haar
landbouwproducten. Maar het is dan ook net die landbouwsector die zo gevoelig ligt voor de Europeanen.
De FTAA is ook expliciet een project voor een “vrijhandelszone”. Aan Europese kant is die term
verdwenen, hoewel iedereen vermoedt dat dit wel de bedoeling is. De Verenigde Staten hebben ook een
stap voor op gebied van inspanningen om de privé-sector bij de onderhandelingen te betrekken. Het snel
nemen van maatregelen met directe positieve effecten voor de ondernemingen is daar een belangrijk
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
46
voorbeeld van. Ook voor de financiering van de onderhandelingen kan de Europese Unie iets leren van
de Amerikanen. Daar waar de onderhandelingen met de EU financieel worden gedragen door de
verschillende delegaties, worden ze aan Amerikaanse kant gesteund door de Organisatie van
Amerikaanse Staten, de Interamerikaanse Bank voor Ontwikkeling en de VN Economische Commissie
voor Latijns Amerika en de Caraïben. De Europese Unie kan van zijn kant wel rekenen op een relatief
uniform en homogeen beheer in vergelijking met de slecht gecoördineerde initiatieven binnen het FTAA-
project.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
47
DE MULTILATERALE SCÈNE
In hoofdstuk 2.7 en 2.8 zal ingegaan worden op de onderhandelingen binnen het kader van de
liberalisering van handel in landbouwproducten en diensten. Zowel het bilaterale niveau als het
multilaterale niveau worden daarbij bekeken. In dit hoofdstuk wordt de situatie op de multilaterale scène
ingeleid. Er wordt ingegaan op de invloed van de situatie in de WTO op de regionale onderhandelingen.
Verder wordt er een sectie besteed aan Special and Differential Treatment (SDT). Die sectie is een apart
blok dat uitleg geeft over wat SDT is, waarvoor het dient, wat de toekomst ervan is en wat de impact
ervan zou kunnen zijn voor het beleid van de Europese Unie ten aanzien van de Mercosur. Na de SDT
wordt de opkomst van China en de G-20 in de WTO bekeken. Wat de G-20 betreft, wordt aandacht
besteed aan de reden van haar bestaan, haar invloed op de onderhandelingen in de WTO, en deze
tussen de Mercosur en de EU. China wordt apart behandeld omdat dit land een grote impact heeft op de
handel en de investeringen onder de WTO leden. De dynamiek van haar economie laat vraagtekens
rijzen over hoe de handel tussen de EU en de Mercosur er in de toekomst zal uitzien. Tot slot worden de
eerste thema’s van de Doha Ronde aangekaart. De onderhandelingen in de ronde over de landbouw en
de handel in diensten worden, gezien hun belang, in de volgende hoofdstukken ondergebracht.
3.2.a. Paralysie op het Multilaterale Niveau
De multilaterale scène onderging de laatste tijd grote veranderingen. Eén daarvan is de groeiende
invloed van de ontwikkelingslanden in de WTO. De povere resultaten van de ministeriële conferentie in
Seattle wordt voor een groot deel toegeschreven aan het conflict tussen de Verenigde Staten en de
Europese Unie, maar dat ontwikkelingslanden niet meer willen uitgesloten worden heeft er ook veel mee
te maken: in Seattle worden de ontwikkelde landen voor het eerst geconfronteerd met de opkomende
politieke macht van de ontwikkelingslanden. In Doha, in 2001, verandert de EU daarom van strategie. Het
probeert zijn relatie met de Minst Ontwikkelde Landen (LDC) te verbeteren door haar markt te openen
voor deze landen. Ook de voormalige kolonies in Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan (ACP) krijgen
een bevoorrechte toegang tot de EU markt. Verder wordt overeengekomen dat de exportsubsidies
moeten aangepakt worden. In Cancún verandert de sfeer echter opnieuw. De Europese Unie slaagt erin
haar topprioriteit door te duwen en de belangen van haar landbouwsector te verdedigen, maar de kosten
op multilateraal niveau zijn hoog. De EU maakt in Cancún immers duidelijk dat haar eigen belangen
voorgaan op het helpen van ontwikkelingslanden om de “Development Round” succesvol af te ronden
(PAGE, 2004, p 3).
De multilaterale scène zit in een immobiliteitcrisis, zo stelt de voormalige Directeur Generaal van de
WTO, Supachai Panitchpadki. Sinds de gebeurtenissen van 11 september heerst de onzekerheid: de
conflicten in Afganistan en Irak, de onmacht van multilaterale organisaties tegenover thema’s als globaal
milieu, de trage vooruitgang in de Doha ronde, de slechte resultaten van de ministeriële samenkomst in
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
48
Cancún, het voorbijgaan van de deadline voor de July Package28 zonder een overeenkomst te kunnen
sluiten, enz. Valladao heeft het over een Wereldhandelsorganisatie zonder oriëntatie, met knelpunten in
de landbouwsector en de “Singapore Issues” (investering, concurrentie en openbare aanbestedingen).
Maar niet alleen de gevoeligheid van deze thema’s maakt het moeilijk om tot een akkoord te komen. De
structuur van de WTO zelf – waar een consensus tussen 148 leden moet gevonden worden – is een
belangrijke rem op de potentiële vooruitgang. De dialogen zijn vastgeraakt en maken plaats voor
regionale onderhandelingen. Blokken onder elkaar (bv. EU-Mercosur) onderhandelen en ook bilaterale
contacten worden gelegd (bv. VS met Singapour). Bilaterale akkoorden zijn immers gemakkelijker te
onderhandelen, meer thema’s kunnen besproken worden en er kunnen onmiddellijke economische
resultaten verwacht worden. Dit type akkoord zorgt echter voor een potentiële handelsverlegging en
maakt de wereldhandel ingewikkelder. Het gevaar is verder dat sterkere handelspartners hun
handelsprincipes opleggen aan de zwakkeren. Ook de zogenaamde “WTO plus” akkoorden – waarmee
de wereldhandelsliberalisatie wordt gesteund – kunnen dienen als economisch wapen voor grote
handelsmachten. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met een belangrijke terughoudendheid
onder de WTO leden als het gaat om handelsliberalisering. Geïndustrialiseerde landen als de VS en de
EU beschermen hun agrarische producenten, terwijl nieuwe economische machten vrezen voor
onevenwicht in mogelijke liberaliseringakkoorden. Samengevat, een heel erg defensieve sfeer waar de
“don’t-lose logica de win-win logica overheerst” (VALLADAÕ, 2001, p 32, eigen vertaling). Daarvan het
belang van een samenwerking met de ondernemingen en de burgerlijke gemeenschap, zonder welke de
onderhandelingen volledig aan de publieke aandacht zullen ontsnappen. Een gebrek aan interesse van
economische actoren effent het pad voor het lobbyen van enkele protectionistische sectoren (MEBF,
2003, p 2-8; ROBERTSON, 2005; VALLADAÕ, 2001, p 31-33).
Dit kader heeft belangrijke gevolgen voor de onderhandelingen tussen de Europese Unie en de
Mercosur. Verschillende scenario’s worden in de literatuur aangeboden (DA MOTTA, 2001, p 209;
FRERES, 2005, p 13-14; RIOS, 2006, p 26):
• Dynamisch WTO : De globale onderhandelingen krijgen een tweede adem. Zowel de Mercosur
als de Europese Unie zijn tevreden over de resultaten op multilateraal niveau, wat bilaterale
initiatieven minder noodzakelijk maakt. De huidige stand van zaken maakt dit scenario
onwaarschijnlijk.
• WTO vertraging : Interregionale akkoorden worden uitgesteld tot de resultaten van de Doha
ronde bekend zijn. De ronde sluit echter niet af voor eind 2006 en heeft maar een beperkt
liberaliseringsprogramma voor thema’s als agricultuur, financiële diensten en intellectuele
eigendomsrechten. Dit zou de EU en de Mercosur aanzetten om verder te onderhandelen over
gevoeligere punten als landbouw en diensten. De akkoorden op WTO niveau dienen dus als
startpunt voor de biregionale onderhandelingen.
• WTO & regionalisme : Door de vertragingen tijdens de Doha ronde worden simultaan regionale
akkoorden onderhandeld.
• Regionalisme : De blokkering op multilateraal niveau brengt de regionale strategieën weer op
volle toeren. De Doha Ronde wordt niet afgerond voor 2007 en de Amerikaanse “Trade
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
49
Promotion Authority” in de VS vervalt. In dit scenario zijn de bilaterale gesprekken tussen de
Mercosur en de EU van groot belang, hoewel de verdere onderhandelingen wel zullen afhangen
van de handelspolitiek van de VS na 2007. Besluit de VS minder moeite te steken in biregionale
akkoorden, dan zal ook het Europese tempo wellicht dalen.
De Europese Unie lijkt te kiezen voor een WTO & Regionalisme: De Unie blijft actief meewerken aan het
proces op de multilaterale scène en houdt de onderhandelingen met de Mercosur aan. Sinds oktober
2004 hebben de Mercosur en de EU echter besloten de biregionale inspanningen te staken tot de
resultaten van de Doha ronde duidelijker worden. Dit komt dan overeen met een WTO vertraging
scenario (FRERES, 2005, p 14). Een akkoord op WTO niveau heeft voor de Europese Unie trouwens een
groot voordeel: het gaat hem om de liberalisering van de handel met een veel grotere markt, namelijk een
goed deel van de wereld in plaats van alleen de Mercosur, en bijgevolg met veel belangrijkere
opportuniteiten voor de Europese bedrijven. Daarenboven, stelt Messerlin, is de druk op de Europese
producenten ongeveer even groot, of het nu gaat om een akkoord met de Mercosur of een akkoord op
multilateraal niveau (MESSERLIN, 2001, p 114-115).
Als de Doha ronde niet vooruitkomt, dan zullen ook de biregionale gesprekken tussen de Mercosur en de
EU blijven steken, zo stelt de MEBF. De biregionale gesprekken zijn immers geen substituut voor wat in
de WTO gebeurt. Het zijn wel krachtige instrumenten om de handel en de investeringsstromen tussen de
twee blokken te doen toenemen (MEBF, 2003, p 4). Dat een faling van de Doha ronde de regeringen zal
aanzetten meer vaart te zetten achter de bilaterale onderhandelingen lijkt echter meer waarschijnlijk.
3.2.b. Special and Differential Treatment
Verder erkent de MEBF dat de WTO onderhandelingen moeten uitlopen in een asymmetrische
handelsliberalisering met zogenaamde “Special and Differential Treatment” (SDT). Deze principes
werden trouwens toegepast bij de EU akkoorden met Zuid-Afrika en Mexico en “kunnen de bestaande
onevenwichten in de biregionale economische relatie helpen afzwakken” (MEBF, 2003, p 4, eigen
vertaling) (MEBF, 2003, p 4-5). Er zijn trouwens voorstellen om GATT Artikel XXIV betreffende
Vrijhandelsakkoorden en Douane-unies aan te passen: de verplichting om een “substantieel deel van de
handel” te liberaliseren zou worden verzacht, wat een permanente asymmetrie binnen dit type akkoord
mogelijk zou maken. De Europese Unie ondersteunt de idee van de toevoeging van SDT aan Artikel
XXIV. Tijdens haar akkoord met Zuid-Afrika gaf de Europese Unie trouwens al volgende interpretatie aan
het artikel: “Als één partner meer dan het “verplichte niveau” liberaliseert, kan de andere minder
liberaliseren” (PAGE, 2005, p 13, eigen vertaling). Dit standpunt wordt voor een deel toegekend aan de
Europese sympathie voor het toen nieuwe Zuid-Afrikaanse regime, een troef waar de Mercosur niet op
moet rekenen. Binnen de Unie wordt het systeem niet gebruikt: Om de kosten van de oprichting van de
EU op te vangen werden fondsen opgericht, maar de landen krijgen in principe geen aangepaste
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
50
kalenders om de Europese wetgeving te implementeren. De Mercosur voorziet wel gedifferentieerde
verplichtingen voor haar leden, maar gebruikt dan geen financiële transfers.
De SDT strategie wordt ondersteund door de gedachte dat ontwikkelingslanden specifieke noden
hebben. Kleine ontwikkelingslanden dragen een onevenredig deel van de lasten van het integratieproces,
waardoor economische verschillen tussen de leden kunnen toenemen. De gedifferentieerde behandeling
van ontwikkelingslanden moet deze helpen zich sneller te ontwikkelen. De idee is immers dat deze
landen verregaande hervormingen moeten doormaken, waardoor de voordelen van de
handelsliberalisering minder groot zijn dan voor andere landen. Sommige van de door de WTO
opgelegde hervormingen zijn soms niet gewenst door armere landen (denk maar aan regels tegen de
landbouwsubsidies die in sommige landen de sector failliet zouden krijgen). Andere WTO regels kunnen
wel voordelen hebben voor een land, maar dan lopen bijvoorbeeld de opportuniteitskosten te hoog op:
deze landen moeten bijvoorbeeld eerst investeren in een stabiel financieel, juridisch, onderwijs en
gouvernementeel systeem. Omdat de WTO regels steeds meer thema’s omvatten, is het niet
verwonderlijk dat de aandacht voor SDT is toegenomen. SDT kan verschillende vormen aannemen: Het
kan gaan om een verbeterde toegang tot de markt van ontwikkelde landen, grotere transitieperiodes voor
het uitvoeren van bepaalde WTO verplichtingen of de toelating een beleid te voeren dat anders in strijd
met de WTO regels zou bevonden worden.
De toekomst van de SDT in het WTO systeem is echter onzeker omdat deze “aparte” behandeling de
totstandkoming van de vrijhandel vertraagt en landen aanzet de globale handelsliberalisering minder te
ondersteunen. Dit laatste heet “preference erosion”. Voorbeeld van deze preference erosion is het geval
van de suiker in de landen van Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan (ACP). Deze ACP landen hebben
een “aparte” overeenkomst met de Europese Unie betreffende de handel in suiker. De globale ambities
van de G20 – waar onder andere Brazilië, Argentinië, Frankrijk en Duistland lid van zijn (zie sectie 3.2.c)–
om de suikerhandel te liberaliseren, kunnen de waarde van de “aparte” overeenkomst voor de ACP
landen verminderen. Dit creëerde verdeling tussen de G20 en de ACP. Brazilië legde echter contacten
met de ACP landen en maakte voorstellen om de winsten van de handelsliberalisering van de suiker over
alle suikerexporterende landen te spreiden en geen verdeling onder de landen toe te staan. Recente
voorstellen van Brazilië – samen met Australië en Thailand – op WTO niveau hebben de Europese
Commissie ertoe aangezet belangrijke hervormingen te voorzien in de suikersector. Deze hervormingen
snijden diep in het vlees van de ACP landen, wat de afstand tussen Brazilië en de ACP alleen maar heeft
vergroot.
Men is het er verder ook niet helemaal over eens over op welke manier SDT de ontwikkeling van landen
ondersteunt en wat de definitie is van die ontwikkeling. Ook moeten er criteria opgesteld worden voor de
duur van een SDT. Het differentiëren van landen binnen een organisatie die met consensus moet
handelen is ook geen makkelijk gegeven, hoewel die differentiatie ervoor kan zorgen dat de meeste
landen iets uit de wacht kunnen slepen.
Verder moet vermeld worden dat de Mercosur landen maar weinig interesse tonen voor de
onderhandelingen aangaande de SDT. In de onderhandelingen van juli 2004 kwam er nochtans een
interessant SDT precedent: Als ontwikkelingslanden niet de overeengekomen technische hulp krijgen,
kunnen ze ook niet verplicht worden te voldoen aan de WTO regels. De redenering achter dit precedent
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
51
is de volgende: de toekenning van langere transitieperiodes is wettelijk opeisbaar, de toekenning van
handelspreferenties in principe ook (voor zover ze niet als discriminerend worden beschouwd), maar de
verklaringen voor technische ondersteuningen zijn dat niet. Een ontwikkelingsland dat zich op dat gebied
tekort gedaan voelde, kon geen juridische stappen ondernemen. In juli 2004 kregen de
ontwikkelingslanden dus wel een garantie op hun recht op technische steun. Ook andere punten van de
onderhandelingen kunnen interessant zijn voor de Mercosur-EU relatie. De overeenkomst van juli 2004
voorziet onder andere langere implementatieperiodes voor de afschaffing van exportsubsidies,
uitzonderingsmaatregelen voor overheidsondernemingen, een aangepaste formule voor tariefverlagingen
en de mogelijkheid om een aantal gevoelige producten aan te duiden waarvan de liberalisering zachter
aangepakt moeten worden.
De Mercosur vraagt een differentiële behandeling, maar het is niet altijd duidelijk of het gaat om een
aparte behandeling voor de hele regio, of voor de verschillende leden van de regio. De EU gaat ervan uit
dat thema’s als de liberalisering van de handel in diensten of Singapore thema’s in een eventueel
vrijhandelsakkoord moeten worden inbegrepen. De vraag van de Mercosur één of meerdere van deze
thema’s uit te zonderen zou kunnen gezien worden als het vragen naar een SDT. Financiële transfers
kunnen een alternatief zijn voor de SDT, aangezien het geen “preference erosion” met zich meebrengt.
“In plaats van kleine landen van bepaalde verplichtingen uit te zonderen, zouden zij financieel gesteund
moeten worden om deze wél na te komen en om structurele achterstanden weg te kunnen werken” (VAN
IWAARDEN, 2005, p 9, eigen vertaling). SDT is echter soms beter geschikt om landen aan te zetten
nieuwe exportnetwerken te creëren, diversificatie te promoten of herstructureringen door te voeren. (G-
20, 2006; IISD, 2003; KUTAS, 2006, p 28-29; PAGE, 2005, VAN IWAARDEN, 2006, p 9).
3.2.c. De G-20
De G-20 was een reactie van een aantal ontwikkelingslanden op de evolutie van de onderhandelingen
tijdens de Doha Ronde en de herleving van de Noord-Zuid polarisatie. De G-20 omvat tegenwoordig
onder andere landen als China, Argentinië, Brazilië, Paraguay, Venezuela en recenter ook Uruguay. De
G-20 brengt zo belangrijke opkomende economieën samen, vertegenwoordigt 69% van de
landbouwproductie in de wereld en meer dan 50% van de wereldpopulatie. Het is een thematische
coalitie die zich hoofdzakelijk concentreert op onderhandelingen binnen de agricultuur. De G-20
ontwikkelde zich tot pro-actieve groepering en heeft de capaciteit om consistente technische voorstellen
uit te brengen. Ze werken voor de afschaffing van handelsverstorende landbouwbeleiden (zoals
exportsubsidies) en voor de opening van de markten van ontwikkelde landen (bijvoorbeeld aan de hand
van tariefreducties). Ze vragen ook SDT’s voor ontwikkelingslanden om zo tegemoet te komen aan de
noden van omvangrijke landelijke bevolkingsgroepen. Het was niet vanzelfsprekend tot een
gemeenschappelijk voorstel te komen aangezien het gaat om een heterogene groep bestaande uit
voorstanders van doorgedreven agrarische handelsliberalisering (zoals Brazilië en Argentinië) en andere
landen met meer protectionistische belangen (zoals China). Zo lieten Brazilië en Argentinië hun eis voor
de opening van de landbouwmarkten van ontwikkelingslanden varen, ondanks het feit dat juist daar een
groot uitvoerpotentieel beschikbaar is voor de Mercosuriaanse landbouwproducenten. De G-20
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
52
veroorzaakt dus “een neerwaartse beweging van het niveau van de Mercosur ambities om de landbouw
te liberaliseren” (RIOS, 2006, p 24, eigen vertaling). De G-20 onderhandelt hard en geeft weinig toe, wat
de Mercosur in een positie zet waarin het ook minder kan eisen van de ontwikkelde landen. De
Mercosurlanden probeerden de opening van hun markten in de industriële en dienstensectoren te linken
aan Europese inspanningen op gebied van de landbouw. De G-20 is echter niet van plan veel mee te
geven in de twee sectoren, waardoor een ambitieus akkoord tijdens de ronde van Doha moeilijk te
bereiken zal zijn. Ondanks de heterogeniteit van landen binnen de G-20 blijft de groepering actief
voorstellen maken in het kader van de landbouwonderhandelingen. De druk op de cohesie van de groep
blijft echter groeien (RIOS, 2006, p 1-10). Europa, één van de grootste supporters van significante
differentiëring onder de ontwikkelingslanden, stelt de G-20 expliciet in een “geavanceerde” groep. Met
andere woorden verwacht de EU dat de G-20 – en dus ook de Mercosur – zijn markten opent en
preferentiële toegang geeft aan andere “zwakkere” ontwikkelingslanden (dit zijn kleine landen met een
laag inkomen). Het zou ook betekenen dat, ondanks het feit dat Europa het recht voor SDT erkent, de
Mercosur als lid van een geavanceerde groep geen recht zou hebben op een speciale of
gedifferentieerde behandeling. Eventueel zou Paraguay wel als een “zwakker” ontwikkelingsland kunnen
beschouwd worden, naargelang de mark-up die de EU zou handhaven voor de grootte en het inkomen
van de categorie van “zwakke” landen. (PAGE, 2005, p 7-13; RIOS, 2006, p 11).
3.2.d. China en de Handel tussen Europa en de Mercosur
Na lange en moeilijke onderhandelingen treedt China op 11 december 2001 toe tot de WTO. Vandaag is
het een belangrijke handelspartner van een heel aantal landen, inclusief Argentinië en Brazilië. Argentinië
heeft er voor een groot stuk zijn herstel van de economische crisis aan te danken. Brazilië is één van de
belangrijkste exporteurs van primaire grondstoffen en basisproducten naar China. Verder wordt het land
overspoeld door Chinese goederen, net zoals dat voor Europa geldt. Vele analisten stellen echter dat
China de voorziene WTO kalender niet respecteert en er komt daarom reactie van zowel Europese,
Argentijnse als Braziliaanse kant. De Chinese handel groeit heel snel, hoewel het nog ver van de
Europese niveau’s staat. De import van de EU vanuit China heeft hetzelfde profiel als haar import vanuit
de rest van de wereld met “machine- en transportuitrusting” en “verscheidene industriële goederen” als
belangrijkste hoofdstukken (CALFAT, 2005, p 1-4). China is verder de grootste FDI ontvanger geworden
onder de ontwikkelingslanden. Met een indrukwekkende economische groei en de diversificatie en
expansie van haar export tekent China zich sterk af van de Latijns Amerikaanse landen. Het land is er
immers, in tegenstelling tot de Mercosur, in geslaagd een beleid te voeren dat efficiënte FDI met
belangrijke positieve externaliteiten heeft kunnen aantrekken. Maar China heeft ook andere troeven: haar
natuurlijke grondstoffen, de grootte van haar interne markt, de lage arbeidskosten. Hierdoor ontwikkelde
zich een FDI stroom met een gezonde combinatie van strategieën (grondstofzoekende,
efficiëntiezoekende, marktzoekende, …). De toetreding van China tot de WTO maakt dat verschillende
landen druk ondervinden op vlak FDI en in het bijzonder voor de efficiëntiezoekende investeringen.
Landen van Centraal Amerika – en in het bijzonder Mexico – lijden onder die druk. Tot nog toe konden
deze landen veel efficiëntiezoekende investeringen aantrekken dankzij de lage arbeidskosten in die
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
53
landen. Maar lage arbeidskosten zijn tevens één van de belangrijkste troeven van China, waardoor de
concurrentie scherp is. Voor de Mercosur is deze dreiging minder omvangrijk, omdat de Mercosur
voornamelijk geniet van grondstof- en marktzoekende investeringen. De toetreding van China tot de WTO
zou zelfs voordelen kunnen hebben voor de Mercado Común: De sterke vraag naar natuurlijke en
energetische grondstoffen van de Chinese republiek zou de export van de Mercosur kunnen
ondersteunen. Verder kan de Mercosur ook Chinese investeringen verwachten in deze sectoren (CEPAL,
2005b, p 34). De toetreding van China in de Wereldhandelsorganisatie opent trouwens ook interessante
perspectieven voor Europese investeringen. Het gaat hem om Europese FDI in de Mercosur gericht naar
“het optimale gebruik van het enorme voedingsproductiepotentieel van de regio en de opportuniteiten die
zich in de toekomst zullen openen op de markten van Oost-Azië” (PENA, 2001, p 219, eigen vertaling).
Het gevaar is dat deze evolutie de Mercosur vastzet in een stramien van FDI met weinig toegevoegde
waarde.
De Mercosur moet verder niet te veel vrezen voor Chinese concurrentie voor haar export naar de
Europese Unie: Gebruik makend van de Finger en Kreinin index (zie ook annex C), toont Calfat immers
aan dat de Europese import vanuit de Mercosur en vanuit China weinig overlappend zijn. De Chinese
uitvoer naar Europa van producten die belangrijk zijn voor de Mercosur is relatief beperkt. Desondanks
zou de Mercosur, volgens Calfat, wel meer schade ondervinden voor zijn toegang tot de Europese markt,
dan de Europeanen voor de Mercosuriaanse markt. Het zou bijvoorbeeld gaan om voeding en “levende
dieren”, “ruw en oneetbaar materiaal (exclusief olie)”, “grondstoffen”, “drank en tabak” en “dierlijke en
plantaardige oliën en vetten”. Calfat identificeert een aantal “Chinese dreigingen” voor de Mercosur en
definieert ze als producten… (CALFAT, 2005, p 3-6)
• met een hoge Finger en Kreinin similarity index. Het gaat om de index die bekomen wordt aan de
hand van de subcategorieën van het product (zie ook annex C).
• waarvan de Chinese export minstens met de helft van de Mercosuriaanse export overeenkomt.
De Chinese export naar Europa delen door de Mercosuriaanse export naar Europa moet dus een
ratio opleveren van minstens 1:2. De idee achter dit criterium is dat bij deze verhouding een
“aanval van een agressieve partner het marktaandeel van de andere sterk zou kunnen
aantasten” (CALFAT, 2005, p 5-6, eigen vertaling).
• waarvan de handelsstromen van één van de partners minstens 1 miljoen USD bedraagt.
De sectoren die op deze manier worden gedefinieerd als “bedreigd door de Chinese economie”, worden
weergegeven in Tabel 1. Naast de vermelde sectoren mogen ook de ijzer- en staalproducten niet
vergeten worden. Hoewel de Mercosuriaanse export naar Europa veel belangrijker is dan die vanuit
China, zou daar verandering in kunnen komen rekening houdend met de ontwikkelingen aan de Chinese
productiekant (CALFAT, 2005, p 6).
Op analoge wijze als voor de Mercosur worden ook voor Europa producten gedefinieerd die te lijden
hebben onder de Chinese dreiging op de Mercosuriaanse markt. De lijst wordt weergegeven in Tabel 2.
Rekening houdend met de evolutie van de Chinese textielsector, zou ook deze sector een bedreiging
kunnen vormen voor de Europese export naar de Mercosur (CALFAT, 2005, p 7).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
54
Tabel 3.2. 1
Chinese bedreiging voor de Mercosur export naar de EU – 2004
Hoofdstuk Import in EU vanuit China
Import in EU vanuit Mercosur
Similarity Index
(miljoen EUR) (Miljoen EUR)
05 producten van dierlijke oorsprong 144,5 80,5 81,0 06 bomen en andere planten 13,3 7,5 54,9 13 gom, hars en andere 10,8 5,7 83,7 21 verscheidene bereide maaltijden 2,7 5,9 58,4 35 zetmeel, enzymen en andere 13,3 11,4 51,4 40 rubber en afgeleiden 184,7 63,5 58,7 97 kunstwerken en antiek
10,4
7,8
69,9
Bron: CALFAT, 2005, p 6-7, 20-23, eigen vertaling
Tabel 3.2. 2
Chinese bedreiging voor de EU export naar de Mercos ur - 2002
Hoofdstuk
Import in Mercosur vanuit China
Import in Mercosur vanuit EU
Similarity Index
(miljoen USD) (miljoen USD)
28 anorganische chemicaliën, organische componenten van edele metalen, isotopen 6,6 13,0 63,7 29 organische chemicaliën 59,9 43,8 52,2
50 zijde, inclusief garen en geweven stoffen 0,9 0,5 84,6 92 muziekinstrumenten 1,7 1,0 87,6
96 verscheidene industriële producten
4,0
2,8
70,0
Bron: CALFAT, 2005, p 6-7, 20-23, eigen vertaling
Ook worden in de studie van Calfat een aantal niches gedefinieerd: Europese producten die goed
ingeburgerd zijn op de Mercosur markt en omgekeerd. Het gaat om producten… (CALFAT, 2005, p 8)
• waarvan de import vanuit de EU of Mercosur minstens 10 maal zo hoog is als die vanuit China
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
55
• waarvan de goederenstroom vanuit één van de partners minstens 1 miljoen USD of EUR
bedraagt.
Volgens de studie hebben de Mercosur en de EU een voorsprong in elkaars markten tegenover de
Chinese republiek. Maar in tweede instantie, houdt Calfat ook rekening met producten met gelijkaardige
niveau’s van import, maar met een lage Similarity Index binnen de categorie (wat betekent dat de EU of
de Mercosur andere subcategorieën producten verhandelt dan China binnen een bepaalde
productengroep). En dan blijkt China toch een heel pak van die gedifferentieerde producten aan te bieden
die “gegeven de Chinese dynamiek, (…) zouden kunnen evolueren tot Chinese niches” (CALFAT, 2005,
p 8, eigen vertaling). Voor de Mercosur en de EU is de waarde van de handelsstromen van niches
alleszins veel groter dan de waarde van de handel onder bedreiging, wat erop zou kunnen wijzen dat de
Chinese dreiging onder controle te houden is. Bij het lezen van deze resultaten is het echter belangrijk in
gedachte te houden dat China een snel evoluerend land is met een dynamische economie. Vooral voor
producten in de elektronische sector, maar ook voor andere industriële producten, kan het zijn dat de
Chinese economie uiteindelijk de Europese belangen op de Mercosur markt aantast. (CALFAT, 2005, p
8-11).
Op de Chinese markt zijn de belangrijkste rivaliteiten tussen de Mercosur en de EU volgende producten:
steen, glas, schoenen, hoeden, transport, vachten, leer en bont. Dit zijn producten voor dewelke de
blokken een hoge Similarity Index vertonen. Opvallend is dat verwacht kan worden dat de Mercosur
competitiever is dan de EU voor al deze producten met uitzondering van steen en glas. Hoewel er een
paar niches zijn waarin de twee blokken gedifferentieerde producten aanbieden (zoals in de houtsector,
textiel en andere), zullen de Mercosur en de EU eerder concurrerend dan complementair zijn op de
Chinese markt (CALFAT, 2005, p 9-24).
Tot slot bespreekt Calfat in zijn studie de effecten van een eventueel vrijhandelsakkoord tussen de
Europese Unie en de Mercosur. Hij komt daarbij tot een opvallend resultaat: een vrijhandelsakkoord zal
geen aanleiding geven tot een groter marktaandeel van Mercosuriaanse producten tegenover de
Chinese. De handelsverlegging is beperkt en als die voorkomt, is het voor producten die van weinig
belang zijn voor de Chinese export. De belangrijkste handelsverlegging ten voordele van de Mercosur
zijn te vinden in producten als bevroren visfilet, garnalen, honing, tabak, look en keukenlinnen. Calfat stelt
dat een EU-Mercosur vrijhandelsakkoord geen oplossing is voor de dreiging van de opkomende Chinese
export. (CALFAT, 2005, p 10-28).
Calfat stelt twee scenario’s voor op korte en middellange termijn (CALFAT, 2005, p 15-16):
• China en de Mercosur komen dichter bij elkaar. De handelsrelaties met de Europese Unie
verminderen niet, maar worden wel, zowel op WTO vlak als op biregionaal vlak, gespannen. De
Mercosur moet dan het evenwicht vinden tussen het behoud van haar toegang tot de Europese
markt – die beconcurreerd wordt door de Chinezen – en de consolidatie van de Mercosuriaanse
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
56
positie als investeerder in de Chinese economie. Mogelijk brengt dit wat schade toe aan de EU-
Mercosur relatie.
• China houdt afstand van de twee blokken, maar wordt agressiever in handelsrelaties, wat
spanningen met zich meebrengt in de WTO. Mogelijk verliezen de Mercosur en de EU
marktaandeel in elkaars markten en waarschijnlijk zal dit sterker zijn voor het Mercosuriaanse
aandeel in Europa. Beide blokken kunnen opportuniteiten verliezen in China.
In beide gevallen zal China de grootte van zijn interne markt handig kunnen gebruiken. Als China dan ook
zijn huidige technologische ontwikkelingssnelheid behoudt, dan kan ook de EU export naar de Mercosur
gevoelig onder druk komen te staan. Een vrijhandelakkoord tussen de blokken zal dit probleem echter
niet oplossen zoals bovenstaande studie aantoont (CALFAT, 2006, p 15-16).
3.2.e. Besproken Thema’s in de Doha Ronde
In de Doha Ronde werd duidelijk dat het Chinees beleid eerder aansluit bij het Mercosuriaanse en dat
Europa vaker in conflict gaat met die twee. China en de Mercosur vinden elkaar voornamelijk in de
landbouwsector, de regels over exportsubsidies en de intellectuele eigendomsrechten. Dit laatste is het
grootste struikelpunt tussen Europa en China. De EU-Mercosur relatie is moeizaam voor thema’s als
landbouw en de toegang tot elkaars markten (CALFAT, 2005, p 15). De Mercosur is vooral
geïnteresseerd in de liberalisering van de handel in landbouwproducten, terwijl de Europese Unie eerder
ambities heeft in het verkopen van haar diensten aan de Mercosur. Deze thema’s zullen in volgende
secties uitvoerig besproken worden. Hieronder volgt eerst een overzicht van andere thema’s die ook op
de multilaterale scène aan bod komen.
• Non-Agricultural Market Acces (NAMA) – Toegang tot de markten voor niet agrarische
producten: opnieuw staan Europa en de Mercosur niet aan dezelfde kant. Het EU standpunt gaat
in de richting van de Verenigde Staten met het gebruik van een Zwitserse Formule (zie Annex D)
voor de tariefreducties, ook al is de EU voorstander van wat minder drastische
wegingcoëfficiënten. Europa stelt ook een systeem voor waarbij de ontwikkelingslanden van
voordeligere wegingcoëfficiënten kunnen genieten als ze ervan afzien bepaalde
flexibiliteitmaatregelen te gebruiken. De Europese Unie heeft verder vooral interesse in de
opening van de markten voor industriële goederen en diensten en kijkt daarbij naar de
“geavanceerde” ontwikkelingslanden zoals de Mercosur. Vooruitgang op dit vlak, zou de unie
kunnen stimuleren om zich meer flexibel op te stellen tijdens de landbouwonderhandelingen.
Argentinië en Brazilië hebben echter een heel defensieve agenda in verband met de
handelsliberalisering van industriële goederen. Hun bedoeling is onder andere ruimte te bewaren
voor hun handelsbeleid. Als enige uitzondering gelden de Mode 4 maatregelen (betreffende het
verkeer van personen), waarvoor de 2 landen dan wel meegaand zijn (zie hoofdstuk 4.4). In dat
kader hebben Argentinië, Brazilië en India in mei 2005 een gezamenlijk document voorgesteld
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
57
dat oorspronkelijk bedoeld was om de ontwikkelingslanden met een beschermde markt te
vertegenwoordigen. Maar dat document werd niet in goede aarde ontvangen, noch door de
ontwikkelde landen, noch door de ontwikkelingslanden. De voorkeur van Argentinië, Brazilië en
India gaat naar een niet lineaire Zwitserse formule die rekening houdt met de verschillende
vertrekpunten van de deelnemers. Ze blijven ook onderhandelen voor niet symmetrische
akkoorden en SDT’s. De Mercosur zit echter, samen met India, in een minderheidsoppositie.
Voor Uruguay, Paraguay en Venezuela is de liberalisering van de handel in diensten een minder
gevoelig thema. De onderhandelingen binnen het dienstenhoofdstuk worden echter afgeremd
doordat de meeste WTO leden eerst resultaten willen zien voor landbouwproducten en
industriële goederen. China houdt hier een minder opvallende rol aan, hoewel het land wel
interesse heeft in tariefafschaffingen voor informatiegoederen (ABCD, 2005, p 8; CALFAT, 2005,
p 12-13; RIOS, 2006, p 17-20). China zou volgens een studie van Anderson, Yao en François
immers ernstig kunnen lijden onder een te ver gaande liberalisering in de NAMA (ANDERSON,
2003; FRANCOIS, 2003).
• Intellectuele eigendomsrechten : Een efficiëntere implementatie van de intellectuele
eigendomsrechten in het kader van de TRIPS, dat is de duidelijke eis van China, de Mercosur en
de VS. De Europese Unie neemt een minder uitgesproken positie aan, hoewel het harder zal zijn
tegenover de Chinese Republiek dan tegenover de Mercosur (CALFAT, 2005, p 14).
• Beschermingsmaatregelen en kwantitatieve beperkinge n: De Mercosur, en in het bijzonder
Brazilië, heeft grote interesse in de antidumping onderhandelingen. De EU geeft op dit vlak geen
al te grote tegenkanting. Een verandering van de regels over de exportsubsidies in het
“Agreement on Subsidies and Coutervailing Measures” is echter weinig waarschijnlijk en zet de
Mercosur en China weer eens aan éénzelfde kant in de onderhandelingen (CALFAT, 2005, p 13).
3.2.f. Conclusie
Op multilateraal niveau rijzen heel wat vraagtekens: er zijn tal van gemiste deadlines en er zijn nog heel
wat knelpunten. Dit heeft onder andere te maken met de opkomende macht van ontwikkelingslanden in
de WTO die het Europese landbouwbeleid en protectionisme niet meer dulden. Ook de structuur van de
WTO zelf, waarbij 148 leden bij consensus moeten beslissen, maakt de vooruitgang tergend traag. Dit
stimuleert de opkomst van de regionale onderhandelingen. Desalniettemin koos Europa, in haar
onderhandelingen met de Mercosur, voor een “WTO vertraging” scenario: de
onderhandelingsinspanningen worden gestaakt tot er een beter zicht is op de resultaten van de Doha
Ronde.
De G-20, een thematische coalitie die zich concentreert op de landbouwonderhandelingen, heeft een
neerwaartse invloed op de ambities van de Mercosur op vlak van handelsliberalisering. De G-20 is niet
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
58
van plan veel mee te geven op vlak van de liberalisering van de handel in industriële producten en
diensten, waardoor de groepering ook minder kan eisen op gebied van toegang tot de Europese
landbouwmarkt. De Europese Unie klasseert de landen van de G-20 als “geavanceerd”, waardoor het de
groep impliciet het recht op SDT ontzegt. Deze SDT kan nochtans interessant zijn voor de Mercosur
aangezien het kan voorzien in garanties voor de technische ondersteuning, langere
implementatieperiodes en uitzonderingsmaatregelen. Het enige Mercosurland waarvoor de EU overweegt
een SDT toe te kennen is Paraguay, gezien de armoede en de grootte van het land.
De toetreding van China tot de WTO heeft positieve effecten voor de Mercosur. De vraag van China naar
primaire goederen en grondstoffen is groot, wat de export van de Mercosur enkel ten goede kan komen.
Ook de investeringen in deze sector kunnen daardoor gesteund worden. Er zou ook interesse kunnen
komen van de Europese investeerders in de Mercosur, met zicht op het enorme voedingspotentieel van
de Mercosur en de belangrijke opportuniteiten in Oost-Azië. Het Mercosuriaanse aandeel van
efficiëntiezoekende investeringen zou echter kunnen lijden onder de Chinese druk: China rekent op lage
arbeidskosten en een belangrijke interne markt. Efficiëntiezoekende investeringen hebben echter een
grotere toegevoegde waarde voor de ontvangende economie. De uitdaging van de Mercosur is dus een
beleid uit te werken waarmee het niet blijft steken in grondstofzoekende investeringen, maar ook
efficiëntiezoekende investeringen kan stimuleren. Wat de handel betreft, lijkt de situatie onder controle te
zijn: de waarde aan “niches” die de Europese Unie en de Mercosur hebben in elkaars markten, is
belangrijker dan de waarde van de sectoren die door de Chinese handel bedreigt worden. Dit is de
conclusie van de studie van Calfat. Toch is er reeds protest dat komt van Argentinië, Brazilië en de
Europese Unie, omdat China de afgesproken kalenders voor de handelsliberalisering niet zou
respecteren. Rekening houdend met de dynamische Chinese economie, zouden de resultaten minder
positief kunnen zijn dan wat Calfat op het eerste zicht voorschotelt. Vooral de textiel-, staal- en
ijzersectoren zouden snel kunnen evolueren tot “Chinese niches”. Een vrijhandelsakkoord tussen de
Europese Unie en de Mercosur zal het probleem niet oplossen, daar de handelsverlegging ten gevolge
van het akkoord beperkt zal blijven.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
59
DE ECONOMISCHE EFFECTEN VAN DE TARIEFVERLAGINGEN
In dit hoofdstuk zal worden gekeken naar de economische effecten van de liberalisering van de handel.
Enkel de verlaging of de afschaffing van de tarifaire barrières worden hier besproken. Niet tarifaire
belemmeringen, zoals sanitaire standaarden of technische normen, worden buiten beschouwing gelaten.
Er zal worden ingegaan op de effecten van de handelsliberalisering op de welvaart, de
productiestructuur, de handel, de buitenlandse directe investeringen en de overheid.
4.1.a. Over Sectoren en Modaliteiten
Figuur 4.1. 1
Het Vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en Mexico: Tariefverlagingen door de Europese Unie.
01
23
45
67
89
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
EU ind EU agr
Bron: ESTEVADEORDAL, 2001, p 249
In de Europese Unie en de Mercosur is er veel ruimte om de douanetarieven te verlagen en het tarifaire
profiel van de twee regio’s is helemaal verschillend. De zwaarst beschermde sectoren van de Mercosur
zijn degenen die het minste bescherming genieten in Europa en omgekeerd. Het gaat hem eigenlijk om
niets anders dan het verschil tussen ontwikkelde economieën en de economieën in ontwikkeling. Deze
laatsten hebben de neiging over de hele lijn zwaardere importtarieven te handhaven. Dit zou het beeld
kunnen opwekken dat er aan deze kant grotere inspanningen kunnen verwacht worden, maar dit zou een
vrijhandelsakkoord onevenwichtig maken. Langs de andere kant is de markt van de Europese Unie veel
groter, waardoor een kleine tariefverlaging van de EU een groter effect zal hebben dan een gelijkaardige
actie aan de kant van de Mercosur. Een ander kenmerk is dat de Europese Unie vooral geïnteresseerd is
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
60
in de verlaging van de tarieven voor industriële producten, terwijl de Mercosur zijn doelstellingen op de
agrarische sector concentreert. Buiten de vermindering van de importbelasting op zich, is ook de
kalender belangrijk en het tempo waarop die verlaging moet gerealiseerd worden. Dit brengt ons bij de
modaliteiten van de tariefverlaging. Verschillende schema’s kunnen voorgesteld worden: lineaire
vermindering, niet-lineaire, met of zonder overgangsperiodes, sectorspecifieke progressieve
verminderingen, enz. Estevadeordal toont hoe dit gebeurde bij het vrijhandelsakkoord tussen de
Europese Unie en Mexico en onderstreept daarbij tragere liberalisatie voor de landbouwsector. Dit is te
zien in figuur 1: De industriële handelsliberalisatie, EU ind, werd afgerond tegen 2003, waar
landbouwproducten, EU agr, nog in 2010 een hele weg te gaan zullen hebben. Er is een belangrijke
omgekeerde correlatie tussen de “gevoeligheid” van de producten en de snelheid waarop ze
geliberaliseerd worden. (ESTEVADEORDAL, 2001, p 243-251; GIORDANO, 2001, p 186). Het lijkt erop
dat een akkoord tussen de Mercosur en de Europese Unie een gelijkaardig patroon zal volgen.
Voor dit soort tarifaire onderhandelingen moet ook de nomenclatuur tussen de twee regio’s
geharmoniseerd worden. De grootste verschillen tussen de Europese Unie en de Mercosur bevinden zich
in het klassement van de agrarische producten, de visserij, voedingswaren, chemische producten,
machines en uitrusting (ESTEVADEORDAL, 2001, p 245).
4.1.b. Vier Effecten van Handelsliberalisering
De verlaging van de tarieven heeft 4 soorten economische effecten die samengevat zijn in figuur 2
(GIORDANO, 2001, p 179-182):
• Productie-effecten (in het blauw): De afschaffingen van de douanerechten zorgt ervoor dat de
invoerprijzen zakken. Dit zet zich door, via de prijsconcurrentie, in de prijzen voor alle
binnenlandse goederen. De ingevoerde goederen zijn verder ook inputs voor de productie van
andere goederen. Het afschaffen van de invoerrechten vermindert de distorties op de markt van
de inputs. Dit maakt de globale productie efficiënter voor de twee regio’s. Deze efficiëntie wordt
omgezet in een toename van de toegevoegde waarde, die dan herverdeeld wordt naar het
kapitaal, de arbeid en het land. Dit doet het reële inkomen stijgen. Door de aanpassing van de
relatieve prijzen zullen de binnenlandse productiefactoren efficiënter tewerkgesteld worden met
als gevolg een stijging van de binnenlandse productie.
• Handelseffecten (in het groen): Zoals hierboven vermeld, dalen de importprijzen. Hierdoor stijgt
de invoer. De openheid van de handel en de efficiëntere binnenlandse productie (zie hierboven)
zorgen ervoor dat ook de export gaat toenemen. Het netto effect op de handelsbalans “hangt
bovenal af van de graad van liberalisatie en de kenmerken van de actuele handelsstromen”
(GIORDANO, 2001, p 180, eigen vertaling).
• Effect op het overheidsinkomen (in het geel): De afschaffing van de douanerechten doet het
inkomen van de Europese instellingen dalen. Dit effect hangt af van het relatieve belang van het
tarifaire inkomen voor het Europese budget. Dit kan opgevangen worden door een stijging van
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
61
de belastingen, een daling van de overheidsuitgaven of de stijging van de buitenlandse schuld.
De laatste oplossing beïnvloedt natuurlijk de betalingsbalans.
• Welvaartseffect (in het oranje): “Het inkomen van de huishoudens neemt toe in reële termen,
aangezien de vergoeding voor de factor arbeid en de andere productiefactoren stijgen en de
prijs van goederen daalt. Voor eenzelfde budget kunnen de huishoudens bijgevolg een grotere
hoeveelheid goederen aanschaffen, wat de sociale welvaart ontwikkelt” (GIORDANO, 2001, p
182, eigen vertaling).
Figuur 4.1. 2
De economische effecten van de afschaffing van douanerechten
Bron: GIORDANO, 2001, p 181, eigen vertaling
4.1.c. De Handelseffecten
In zijn publicatie simuleert Giordano de effecten van een vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en
de Mercosur op basis van een algemeen evenwichtsmodel. Bij de opbouw van het model houdt hij ook
rekening met een aantal externaliteiten, zoals de lange termijneffecten van de handelsliberalisatie op de
productiviteit (GIORDANO, 2001, p 182-184):
• De import van intermediaire goederen en kapitaal heeft een positieve impact op de productie-
efficiëntie.
• De toename van de export doet de productiviteit stijgen.
• Hoge exportcijfers stimuleren de productiviteit van fysisch kapitaal.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
62
Giordano stelt daarbij een aantal scenario’s voor. Twee daarvan zijn van belang voor de relatie tussen de
Mercosur en de Europese Unie. (GIORDANO, 2001, p 184-187):
• Scenario 1: Vrijhandelsakkoord: “Complete afschaffing van tarifaire barrières” voor het geheel
van de handel “tussen de EG en de Mercosur, inbegrepen de afschaffing van intra-regionale
beschermingsmaatregelen” (GIORDANO, 2001, p 186). De beschermingsmaatregelen tegenover
de rest van de wereld worden aangehouden.
• Scenario 2: Vrijhandelsakkoord zonder de liberalisering van de landbouwsector.
Tabel 4.1. 1
Handelseffecten: impact van de afschaffing van tarifaire barrières op de totale export van de Europese
Gemeenschap, Argentinië en Brazilië
% variatie van de export
tegenover referentiepunt
Variatie (in waarde) van
de export tegenover
referentiepunt
(in miljoen USD)
Referentie
punt (in
miljard
USD)
Scenario 1
Vrijhandels
akkoord
Scenario 2
Vrijhandels
akkoord*
Scenario 1
Vrijhandels
akkoord
Scenario 2
Vrijhandels
akkoord*
EG 1977,7 0,22 0,17 4293,3 3456,0
Argentinië 23,4 3,59 2,11 852,3 501,7
Brazilië 54,0 4,03 2,58 2176,1 1389,5
* Zonder liberalisering van de agroalimentaire sector
Bron: GIORDANO, 2001, p 188, eigen vertaling.
De handelseffecten worden in Tabel 1 weergegeven. De tabel is het resultaat van het econometrische
onderzoek van Giordano over de effecten van de afschaffing van douanetarieven op de exportcijfers. De
export van de Europese Gemeenschap stijgt met 0.22% voor het eerste scenario. Dit is weinig tegenover
de 3.59% en 4.03% van respectievelijk Argentinië en Brazilië. Dit komt omdat de Mercosur markt relatief
weinig gewicht heeft voor de EG. Merk op dat hoewel het slechts een stijging van 0.22% betreft, dit
overeenkomt met een waarde van 4.3 miljard dollar, wat meer is dan de som van de Argentijnse en
Braziliaanse stijging. De Europese export stijgt vooral voor de producten met een grote toegevoegde
waarde. Dit zijn de producten waarvoor de Europeanen een comparatief voordeel hebben (het gaat over
transportuitrusting, plastic producten, machine/gereedschap en chemische producten). Maar ook
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
63
agroalimentaire producten gaan erop vooruit. Enkel de graansector moet volgens het model 0.1%
afgeven. Dit komt vooral omdat de Europese granensector een deel van zijn binnenlands marktaandeel
verliest. Voor de dienstensector is de situatie wat verschillend: de tarifaire belemmeringen voor niet
verhandelbare goederen staan dicht bij 0, waardoor er voor deze sector eerder moet gekeken worden
naar de niet tarifaire handelsbelemmeringen (zie hoofdstuk 4.4). De Argentijnse stijging van de export
zou voornamelijk toenemen voor de sectoren waar het een comparatief voordeel heeft: visserij, graan- en
veeteelt. In de graansector kan worden verwacht dat het effect van de handelsliberalisering relatief groot
is, omdat de huidige douanetarieven hoog zijn. Ook in Brazilië is het de agroalimentaire sector die het
meest van de liberalisering geniet. Maar ook de secundaire sector gaat met de positieve beweging mee,
in het bijzonder de lichte industrie. Naast de agroalimentaire sector, wordt ook verwacht dat de
Mercosuriaanse mijn-, rubber-, ijzer- en staalsector erop vooruit zouden gaan bij een vrijhandelsakkoord.
Voor de Mercosur in zijn geheel, kan worden gesteld dat de agrarische sector meer baat zou hebben bij
een akkoord met de Europese Unie, terwijl voor de industriële sector het FTAA interessanter is. “Voor de
Mercosur zou het makkelijker zijn parallel te onderhandelen voor de twee akkoorden, omdat een bredere
waaier van producenten zou kunnen genieten van de positieve effecten op de export” (GIORDANO,
2001, p 192, eigen vertaling). (FAUST, 2002, p 10; GIORDANO, 2001, p 187-192).
4.1.d. Handel en de Directe Buitenlandse Investeringen
“Hoe opener de economieën die zich integreren, hoe meer mogelijkheden deze hebben om DBI aan te
trekken” (BITTENCOURT, 2006, p 4, eigen vertaling).
Geïntegreerde open economieën trekken meer ondernemingen aan die verticale of complexe
organisatievormen hebben. Met andere woorden: deze economieën trekken ondernemingen aan die de
takken van hun productielijnen op verschillende locaties willen vestigen om zo te profiteren van de
comparatieve voordelen van de verschillende landen. Hierdoor wordt dus ook meer gebruik gemaakt van
de externe handel. Ondernemingen die een horizontale strategie hebben – market seeking strategy –
zouden echter minder gestimuleerd worden om te investeren in het buitenland, aangezien ze vanuit hun
land van oorsprong directe toegang krijgen tot de externe afzetmarkt. Horizontale multinationals zouden
dus hun productie kunnen concentreren in één enkel land, wat de investeringen zou doen afnemen.
Anderzijds kunnen extraregionale bedrijven investeren in een nieuwe vrijhandelsregio uit interesse voor
de grootte van de markt wat dan wel de DBI in het kader van een horizontale strategie kan doen
toenemen. Het zou dan bijvoorbeeld kunnen gaan om Japanse investeringen in de EU-Mercosuriaanse
vrijhandelszone. De grootste landen trekken daarbij de meeste DBI, vooral als er twijfel bestaat over het
verdere bestaan van de vrijhandelszone. Kleinere en perifere landen zouden dus nadeel ondervinden van
dit effect, hoewel ook de kwaliteit van de instituties, de scholing van de arbeid, het belastingsregime en
de infrastructuur een grote rol spelen. De correlatie tussen de openheid en de DBI, die te zien is in figuur
3, blijkt vooral op te gaan voor Mexico en de Centraal Amerikaanse Gemeenschappelijke Markt (MCCA).
Voor de Mercosur en de Comunidad Andina is de relatie minder uitgesproken, doch positief. Toch is de
openheid van de economie verre van de enige variabele. De meeste modellen die dit verband bestuderen
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
64
nemen ook variabelen op als BBP van land van oorsprong en bestemming van de DBI, afstand tussen de
landen, al dan niet bestaan van vrijhandelsakkoorden, fusies en overnames of andere individuele
karakteristieken (privatiseringen, politieke stabiliteit en andere). Verder is niet alleen de hoeveelheid DBI
van belang, maar ook het type. De meest positieve impact – bijvoorbeeld “learning by doing” effect – kan
gehaald worden uit DBI van technologisch goed ontwikkelde ondernemingen (BITTENCOURT, 2006, p 4-
11).
Figuur 4.1. 3
Latijns Amerika: Openheid en DBI/BBP, 1983-2002
Bron: BITTENCOURT, 2006, p 5
In zijn econometrisch onderzoek gaat Bittencourt de effecten na van integratieprocessen van een aantal
vrijhandelszones (Mercosur, NAFTA, CAN, CACM, CARICOM, Vrijhandelszone Australië Nieuw-Zeeland,
CEFTA, UE, EFTA, GCC, ASEAN – zie annex A voor de afkortingen). De meest relevante resultaten
worden in Tabel 2 uiteengezet. In die tabel zijn voornamelijk de drie eerste kolommen van belang omdat
dit het dichtst aansluit bij de EU-Mercosur relaties. De kolommen voor de DBI tussen ontwikkelde landen
kunnen interessant zijn wanneer de Latijns Amerikaanse landen niet als zuivere ontwikkelingslanden
beschouwd worden. Bittencourt gebruikt gegevens van 1984 tot 2002 (BITTENCOURT, 2006, p 12-26).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
65
Tabel 4.1. 2
DBI van ontwikkelde landen naar landen in ontwikkeling en de onafhankelijke variabelen
Zie Annex B voor de uitleg van de variabelen
DBI van ontwikkelde landen naar
landen in ontwikkeling DBI tussen ontwikkelde landen
1 2 3 4 5 6
BBP ontvanger -2,31 -1,38 -3,91 -4,89 -4,71 -4,15
BBP verzender 7,36 (*) 7,88 (*) 8,16 * 20,70 *** 20,70 *** 20,70 ***
GelGrootte 1,12 0,26 1,88 4,35 4,45 4,66
Pol&InstRis 3,11 * 3,11 * 3,12 * 3,07 2,98 3,02
Infl -0,81 ** -0,75 ** -0,82 ** 1,62 1,67 1,61
Priv 0,05 * 0,06 * 0,05 (*) 0,02 0,01 0,01
BVA 1,31 * 1,54 * 1,52 ** 4,46 4,59 4,54
XMO 0,55 * - - -0,13 - -
XO - 0,01 - - -0,15 -
X-ontw - - 2,79 *** - - -0,34
X-in ontw - - -0,43 - - -0,27
IntraARI 1,32 1,91 -0,10 0,75 0,75 0,75
IntraEU drop drop drop 1,32 1,30 1,36
IntraAndere drop drop drop 2,15 2,13 2,13
ExtraARI 0,45 0,68 0,80 -0,58 -0,59 -0,58
ExtraEU drop drop drop 2,68 2,64 2,68
ExtraAndere 0,27 0,72 -0,02 -0,31 -0,27 -0,34
BBPAIR -0,63 * -0,63 (*) -0,52 (*) -0,27 -0,27 -0,27
#Obs 5668 5888 5802 5556 5556 5556
*** significant op 1%, ** op 5%, * op 10%, (*) dicht bij 10%
Bron: BITTENCOURT, 2006, p 19, eigen vertaling
Dit zijn de significante variabelen die Bittencourt vindt (BITTENCOURT, 2006, p 12-26):
• Bilaterale investeringsakkoorden (BIA) hebben een positieve invloed op de DBI. De variabele
BIA heeft een positieve en significante waarde voor de drie opgenomen schattingen.
• De invloed van vrijhandelsakkoorden op de DBI zou niet rechtstreeks zijn. Een akkoord zou de
handelsstromen doen toenemen, en deze laatste is dan de variabele die positief inwerkt op de
DBI. XMO (de handel van het DBI ontvangende land) is immers positief en significant zoals te
zien is in kolom 1 van de tabel. De redenering is interessant in verband met het mogelijke
akkoord tussen de EU en de Mercosur. Een vrijhandelsakkoord tussen de twee blokken doet de
export van de Mercosur toenemen, wat op zijn beurt grotere DBI stromen stimuleert. “Als het
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
66
integratieakkoord geen nieuwe handelsstromen genereert (…), zullen de DBI stromen moeilijk
op een significante manier toenemen” (BITTENCOURT, 2006, p 26, eigen vertaling). De
resultaten zijn robuust voor de subperiode 1984-1997 (die gekozen wordt door Bittencourt omdat
vanaf 1998 de enorme privatiseringsprogramma’s de schattingen kunnen beïnvloeden).
• Als de export vanuit de ontwikkelingslanden naar ontwikkelde landen groter is, dan is de DBI
stroom van het ontwikkelde land naar dat ontwikkelingsland ook groter. Dit is te zien aan de
positieve en significante waarde van de variabele X-ontw (de uitvoer van het DBI ontvangende
land naar ontwikkelde landen). Dit kan wijzen in de richting van grondstofzoekende strategieën,
waarbij ondernemingen investeren in primaire grondstoffen. Deze relatie lijkt niet significant te
zijn voor ontwikkelde landen onder elkaar.
• Het BBP van het land van oorsprong heeft een positieve invloed op de DBI stroom. Dit kan
afgeleid worden uit de significant positieve waarde van de variabele BBP verzender.
• Voor de DBI van ontwikkelde landen naar landen in ontwikkeling spelen het politiek risico
(variabele Pol&InstRis), de inflatie (Infl), de privatiseringen (Priv), de economische openheid
(XMO) een belangrijke rol.
De variabele ExtraARI blijkt niet significant te zijn, wat zou betekenen dat de integratie van de Mercosur
op zich weinig DBI heeft aangetrokken. Volgens dit model zou de integratie de handel tussen de landen
doen stijgen (XMO) wat op zijn beurt wel DBI aantrekt.Verder toont Bittencourt aan dat, tussen
ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen, het vooral de export van primaire producten is, die de DBI in
de ontwikkelingslanden doet toenemen. Daar waar de export in de secundaire sector er minder invloed
op heeft (in sommige schattingen zelfs een negatieve invloed). In de secundaire sector zijn het dan vooral
de arbeidsintensieve sectoren die positief gecorreleerd zijn met het aantrekken van DBI.
Ontwikkelingslanden die veel textiel exporteren ontvangen dus relatief meer investeringen dan landen die
vooral chemische producten verkopen. Dit alles bevestigt de idee dat de voornaamste DBI “resource
seekers” zijn. (BITTENCOURT, 2006, p 20-21). Er wordt dus geïnvesteerd in open economieën die
relatief rijk zijn aan grondstoffen of aan goedkope arbeidskrachten.
4.1.e. De Productie-effecten
In de EU zijn de belangrijkste effecten van de handelsliberalisering te vinden in de industriële sector, zo
stelt Giordano (voornamelijk de voedingsindustrie en de machine- en gereedschapssector). In de EG
gaat enkel de graansector erop achteruit. De productiefactoren van de sector kunnen daarom ingezet
worden in de secundaire sector die wel voordeel haalt uit de handelsliberalisering. Wanneer een
vrijhandelsakkoord zou getekend worden dat de landbouwsector uitsluit (scenario 2), dan zou deze sector
niet kunnen genieten van de stijging aan productiviteit. De grootste structurele hervormingen vinden dan
plaats in de sector van de chemie, machines, uitrusting en gereedschap (GIORDANO, 2001, p 192-196).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
67
Scenario 1 (de complete afschaffing van de tarifaire barrières inclusief de landbouwsector) heeft in de
Mercosur de grootste impact op de landbouw en de voedingsindustrie. In Argentinië is het bovenal de
graansector die het meeste effect ondervindt, omdat de initiële exportcijfers zo laag zijn. Giordano stelt
dat in Argentinië zou kunnen verwacht worden dat de productiefactoren zich van de industriële en
dienstensectoren zullen moeten herschikken naar de sectoren die gebonden zijn aan de landbouw.
Wanneer de landbouw uit het akkoord zou worden uitgesloten is het echter de secundaire sector die de
zwaarste hervormingen ondergaat. Voor Brazilië zijn de bevindingen gelijkaardig: De agroalimentaire
sector – vooral de graansector en de voedingsindustrie – kent een sterkere evolutie dan de niet
landbouwsector. Worden de landbouwgoederen uit het akkoord uitgesloten, dan blijft de impact op de
agrarische sector belangrijker dan die op de industriële sector, ook al wordt het verschil kleiner
(GIORDANO, 2001, p 196).
4.1.f. De Welvaartseffecten
Tabel 4.1. 3
Effecten van de afschaffing van douanetarieven op het Bruto Nationaal Product
Scenario 1 Scenario 2
Referentiepunt Vrijhandelsakkoord Vrijhandelsakkoord*
(in miljard USD)
(%)
(in miljoen
USD)
(%)
(in miljoen
USD)
EG 8209,8 0,076 6198,4 0,054 4457,9
Argentinië 257,0 0,682 752,9 0,494 1268,9
Brazilië 712,8 1,298 9252,2 0,847 6036,0
* met uitluiting van de agroalimentaire sector
Bron: GIORDANO, 2001, p 198
Zoals te zien is in Tabel 3, eveneens resultaat van het onderzoek van Giordano, stijgt het BNP van de
landen van de Mercosur wanneer de handel geliberaliseerd wordt. Dit komt door de efficiëntere allocatie
van de productiefactoren ten gevolge van de handel. Voor de Europese Gemeenschap is het effect
positief, maar minder uitgesproken. Dit – zoals eerder vermeld – omdat de Mercosur een relatief kleine
markt is voor de EG. De vrijmaking van de handel van landbouwproducten is een gevoelig thema, en er
kan dus verwacht worden dat de liberalisatie van deze sector trager verloopt dan die van andere
sectoren. Scenario 2 van Tabel 3 toont echter aan dat de EG en de Mercosur ook voordeel halen uit een
akkoord dat niet meteen een verlaging van de tarieven voor de agrarische sector voorziet. Maar de winst
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
68
aan welvaart is in dit scenario gevoelig kleiner: 0,054% in plaats van 0,076% voor de EG, 0,494% in
plaats van 0,682% voor Argentinië en 0,847% in plaats van 1,298% voor Brazilië. Deze resultaten
steunen de idee van een meer open multilateraal commercieel systeem. Giordano stelt wel dat het de
kapitaalbezitters zijn die in de EG het meeste baat zullen hebben bij een vrijhandelsakkoord, terwijl de
arbeidskrachten er minder voordeel bij zullen hebben. In de Mercosur zijn de landeigenaars de
belangrijkste voordeelhebbers. De niet geschoolde arbeiders winnen meer dan de geschoolde, door het
relatieve comparatieve voordeel van de ongeschoolde Mercosuriaanse arbeiders tegenover de Europese
(GIORDANO, 2001, p 197-202).
4.1.g. Conclusie
De verlaging of de afschaffing van de tarifaire barrières brengt 4 economische effecten teweeg. Ten
eerste zijn er de effecten op de handel. De afbouw van de handelsbelemmeringen brengt een stijging van
de import en de export met zich mee. In de EG geldt dit voor alle sectoren, inclusief de agroalimentaire
sector. De enige sector die er op achteruitgaat, volgens de studie van Giordano, is de graansector. In
Argentinië en Brazilië is het in hoofdzaak de agroalimentaire sector die geniet van de toename in de
handel. Dankzij die toename aan handel, kunnen bedrijven hun inputs verkrijgen bij de meest
competitieve leveranciers. Dit, samen met de stijging van de concurrentie, maakt de productiestructuur
efficiënter (het tweede economische effect). Volgens de studie van Bittencourt, zou in Europa vooral de
industriële sector van deze winst aan efficiëntie kunnen genieten. In de Mercosur zou de winst aan
productiviteit vooral te merken zijn in de agroalimentaire sector. Deze stijging aan efficiëntie leidt het
derde economische effect in: de stijging van de welvaart. Zowel in de EU als in de Mercosur wordt
verwacht dat het BBP zal stijgen. Het effect zal echter minder sterk zijn in de Europese Unie, omdat de
Mercosur geen bijzonder belangrijke handelspartner is van de unie, wat omgekeerd wel het geval is.
Deze stijging van de welvaart wordt door Bittencourt ook verwacht indien de liberalisering niet meteen
doorgevoerd wordt in de landbouwsector, hoewel de effecten dan minder uitgesproken zouden zijn. Het
vierde effect is de invloed van de handelsliberalisering op de inkomsten van de Europese instellingen.
Het afschaffen van tarifaire barrières doet de inkomsten van deze instellingen dalen.
Door de afbouw van handelsbelemmeringen worden ook meer investeringen aangetrokken. Bedrijven
kunnen hun productietakken verspreiden over verschillende landen om van de comparatieve voordelen
van elk land te kunnen genieten. De stijging van de FDI is eveneens positief gecorreleerd met de
hoeveelheid handel. Bittencourt merkt op dat ontwikkelingslanden die veel naar ontwikkelde landen
uitvoeren, van deze laatste meer investeringen ontvangen. Het effect is het meest uitgesproken als het
gaat over uitvoer in grondstofintensieve producten of producten die intensief zijn aan ongeschoolde
arbeidskrachten. Dit wijst erop dat handel vooral “resource seeking” investeringen met zich meebrengt:
ondernemingen investeren in goedkope arbeidskrachten en primaire stoffen. In tegenstelling tot de
grondstof- en efficiëntiezoekende investeringen, kan “market seeking FDI” dalen, aangezien een
onderneming vanuit één locatie nu een veel grotere markt kan bereiken dankzij de afschaffing van de
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
69
barrières. Wel kunnen de extraregionale marktzoekende investeringen stijgen, doordat derde landen
geïnteresseerd zouden zijn in de nieuwe geliberaliseerde markt, in dit geval die van de EU en de
Mercosur.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
70
HANDELSBELEMMERINGEN TUSSEN DE TWEE BLOKKEN
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op maatregelen die de handel belemmeren tussen de Europese Unie en
de Mercosur. De nadruk zal gelegd worden op de tarifaire en niet tarifaire maatregelen aan Europese
kant. Er zal daarbij gekeken worden welke sectoren getroffen worden, wat de criteria zijn die gebruikt
worden bij het treffen van maatregelen en wat de gevolgen zijn van die maatregelen. Ook aan de kost
voor de Europese Unie zelf wordt een sectie besteed. Tot slot wordt het Gemeenschappelijke
Landbouwbeleid van dichterbij bekeken, omdat dit beleid grote gevolgen heeft op de internationale
markten en op de toegangsmogelijkheden van derden op de Europese markt.
4.2.a. De Europese Handelsbelemmeringen
Tabel 4.2. 1
De Europese Unie en de Mercosur: Gemiddelde douanetarieven voor 1997 en 2001-2005.
Europese Unie Mercosur Categorie Gemiddelde Tarifaire Piek Gemiddelde
Alle Producten 10 1009,9 14,2 Landbouw, Bosbouw en Visserij 15,1 199,1 10 Ontginningsindustrie 0,5 13,8 6,4 Gemanufactureerde Producten 9,1 1009,9 14,5 Voeding, Drank en Tabak 26,5 1009,9 14,5 Vlees 39,8 826 14,6 Melkproducten 51,4 156,3 Bloem 52,2 150 Fabricage en raffinering van Suiker 41,4 79,1 Tabaksindustrie 58,8 103 nb Textiel, Kleding en Leder 9 25 20,1 Hout en houtproducten 3,2 10 13,5 Papier en afgeleiden 5 9,6 13,9 Chemische substanties en afgeleide producten 4,8 71,3 11,1 Niet metalen Mineralen (uitgezonderd petroleum) 4,6 12,6 13,9 Basisch Metaalindustrie 3,6 10 12,9 Metaalproducten, Machines en Uitrusting 3,7 22 16,3 Andere Gemanufactureerde Producten 4,1 18,2 19,6
Bron: BOUZAS, 2001, p 168, eigen vertaling
Het huidige handelspatroon is natuurlijk in grote mate gecorreleerd met de bestaande
handelsbelemmeringen – zowel tarifaire als niet tarifaire – tussen de twee blokken. De Mercosur export
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
71
naar de Europese Unie is onderhevig aan belangrijke heffingen en kwantitatieve beperkingen,
voornamelijk in de agro-industriële sector en die van halfafgewerkte producten. Daarnaast wordt de
Mercosur export belemmerd door belangrijke fytosanitaire standaarden, technische reguleringen en anti-
dumping maatregelen. Het niveau van de bescherming van de Europese markt is redelijk stabiel,
ondanks de onderhandelingen in de Uruguay en Doha rondes, die eerder een daling van de
beschermingsniveaus in de hand zou moeten werken. Ook de eenmaking van de Europese markt heeft
de liberalisering van de handel niet gestimuleerd. Over het algemeen zijn de handelsbelemmeringen op
gemeenschappelijk niveau niet anders dan een substitutie van wat vroeger op nationaal niveau
gebeurde. De bescherming is verder heel gericht: er is een groot verschil tussen de diverse sectoren.
Niet verwerkte landbouwproducten en verwerkte voedingswaren zijn gemiddeld onderhevig aan veel
hogere tarieven dan die, geldig voor de Mercosur export in de secundaire sector. Daarenboven is het ook
in deze sectoren dat tarifaire pieken hoog zijn en het vaakst voorkomen. De pieken zijn te zien in Tabel 1
voor de tarieven van 1997 en 2001-2005. Deze pieken kunnen tot boven de 1000% gaan en komen –
zoals te verwachten viel – het vaakst voor bij de belangrijkste exportproducten van de Mercosur. Het
betreft voornamelijk verwerkte granen, gevogelte, melkproducten, fruitsap, suiker en tabak. De tarifaire
pieken die de Europese Unie handhaaft genereren zowel binnenlandse kosten als internationale
spanningen. Toch moet opgemerkt worden dat ze vergelijkbaar zijn met deze van de andere OESO
landen. Het gaat vaak om intermediaire goederen die als input gebruikt worden door Europese
producenten en waarvoor ontwikkelingslanden een comparatief voordeel hebben. Estevadeordal maakte
een tabel die de correlatie toont tussen de Revealed Comparative Index (RCA) van de sectoren in de
Mercosur en het tarief dat de Europese Unie oplegt bij de import van goederen uit die sectoren. De
resultaten worden als figuur weergegeven (Figuur 1). De figuur toont inderdaad aan dat de producten
waarvoor de Mercosur een comparatief voordeel heeft, aan hogere invoerbelastingen onderhevig zijn. De
reden dat die sectoren het sterkst beschermd zijn weerspiegelt de ondermaatse aanwezigheid van
ontwikkelingslanden tijdens de voorgaande rondes in de WTO (BOUZAS, 2001, p167-175;
ESTEVADEORDAL, 2001, p237-243; FAUST, 2002, p10; MESSERLIN, 2001, p105-108).
Daarenboven kent de Europese Unie een escalerend tariefsysteem. Hierbij worden producten steeds
hoger belast naarmate ze verder verwerkt worden, grondstoffen worden dus minder belast. Dit systeem is
wat minder scherp geworden sinds de Uruguay ronde voorzag dat de hoogste tarieven het hardst
moesten ingeperkt worden, maar het is nog ver van verdwenen. Het systeem laat zich het sterkst voelen
in de voedings- en drankensector. Het ontmoedigt de Mercosurlanden om hun grondstoffen te verwerken
en zorgt ervoor dat de regio voornamelijk grondstoffen in hun basistoestand exporteert. Dit vormt dan ook
een stevige rem op de Mercosuriaanse industrie en zorgt ervoor dat activiteiten met meer toegevoegde
waarde zich niet kunnen ontwikkelen. Een illustrerend voorbeeld is dat van de soja: de graneninvoer op
de Europese markt is niet onderhevig aan tarifaire belemmeringen, maar eenmaal geraffineerd of
verwerkt zijn de tarieven hoog. Uiteindelijk blijft de Mercosur export dus steken in die van
basisgrondstoffen gekenmerkt door een lage toegevoegde waarde, weinig aanmoedigende internationale
prijzen en een weinig dynamische Europese vraag (BOUZAS, 2001, p167-175; ESTEVADEORDAL,
2001, p237-243; FAUST, 2002, p10; MESSERLIN, 2001, p105-108).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
72
Figuur 4.2. 1
De correlatie tussen de Revealed Comparative Index van de Mercosur en de Europese importtarieven
0
5
10
15
20
25
0 0,5 1 1,5 2 2,5
RCA
Tar
if M
erco
sur
Bron: ESTEVADEORDAL, p2001, p231, eigen bewerking
Verder zijn er ook een heel aantal industriële producten die onderhevig zijn aan controlesystemen en aan
de concurrentie van andere producenten die betere toegang krijgen tot de Europese markten (Turkije,
Mexico, Middellandse gebieden en andere). De Europese Unie is met haar General System of
Preferences (GSP) immers “bijzonder vrijgevig voor de minst ontwikkelde landen, waar de leden van de
Mercosur geen deel van uitmaken” (DROGUE, 2005, p 2, eigen vertaling). Alle producten die gedekt zijn
door dit GSP worden ingedeeld in vier groepen: zeer gevoelig, gevoelig, half-gevoelig, niet gevoelig. Hoe
minder gevoelig hoe groter de mogelijke vrijstelling op de te betalen importrechten. Toch worden er ook
verschillen gemaakt tussen de landen. Bepaalde sectoren worden voor sommige landen uit het systeem
gesloten. Dit wordt bepaald aan de hand van een combinatie tussen een ontwikkelingsindex en een
specialisatie-index. De eerste “stelt het niveau van de algemene ontwikkeling van de industrie voor in
vergelijking met dat van de Europese Unie” (ESTEVADEORDAL, 2001, p240, eigen vertaling). De
specialisatie-index wordt voor een bepaalde sector berekend als het aandeel van de Europese import in
die sector dat het beschouwde land voor zijn rekening neemt. Rekening houdend met deze regels stelt
Estevadeordal dat 78% van de producten uit Argentinië genieten van het preferentieel systeem. Voor
Brazilië, Uruguay en Paraguay is dat respectievelijk 72%, 83% en nogmaals 83%. In 2000 waren 17%
van de Europese importen onder GSP regime van Argentijnse afkomst. (BOUZAS, 2001, p167-175;
DROGUE, 2005, p 2; ESTEVADEORDAL, 2001, p237-243; FAUST, 2002, p10; MESSERLIN, 2001,
p105-108).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
73
4.2.b. De Kost van de Handelsbescherming in de Europese Unie
Messerlin duidt in zijn uiteenzetting van 2001 op de binnenlandse kost van de tarifaire bescherming
waarvan de Europese producenten kunnen genieten. Hij onderzoekt daarbij 22 goederen en diensten.
Door het gebrek aan informatie over de relatie tussen deze goederen en diensten en de rest van de
economie houdt hij het bij een partieel evenwichtsmodel met aggregatie van sectoren. Het partiële
evenwichtsmodel kan de inkomenseffecten en de evolutie van de allocatie van inputs niet in rekening
nemen. De geaggregeerde sectoren laten de tarifaire pieken voor specifieke producten niet helemaal tot
hun recht komen waardoor de uiteindelijk gevonden beschermingskosten duidelijk worden onderschat. Hij
stelt dat de kost van de handelsbescherming in de primaire en secundaire sectoren overeenkomt met 6%
van de toegevoegde waarde in de twee sectoren. Dit resultaat is gevonden onder de hypothese van
perfecte concurrentie, en aangezien zo goed als alle beschouwde producten in het kader van imperfecte
concurrentie zouden moeten gezien worden, zijn deze 6% een onderschatting. Ook de hypotheses over
de economische groei in de sectoren die zou bekomen worden door handelsliberalisering zijn bijzonder
voorzichtig. Messerlin stelt verder dat de Europese Unie extra gevoelig is voor de kosten van
handelsbelemmeringen omdat de imperfecte concurrentie niet enkel binnen de sectoren speelt, maar dat
ook de grenzen tussen de verschillende lidstaten een blijvende rol spelen. In tegenstelling tot wat de
gemiddelde Europese burger zou kunnen denken, is de Europese bescherming - die verondersteld is de
werkgelegenheid te beschermen – een zeer duur instrument. In de 22 bestudeerde sectoren zorgen de
tarifaire barrières voor een vrijwaring van 3% van de werkgelegenheid in die sectoren (dit zijn dus de jobs
die niet zouden bestaan bij handelsliberalisering). Naar Messerlin’s schatting, staat dit tegenover een kost
van 220.000 euro per arbeidsplaats die gered is. Dit is 10 maal hoger dan het gemiddelde Europese loon
(MESSERLIN, 2001, p 108-112).
4.2.c. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid
Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid dat zijn oorsprong vindt in de jaren ’60 heeft een heel negatieve
impact op de uitvoer van de Mercosur. Enerzijds doordat het rechtstreeks de toegang tot de Europese
markt beperkt en anderzijds omdat het beleid ook negatieve effecten heeft op de internationale markten.
De Europese Unie is de grootste subsidieverlener van de landbouwsector onder de OESO landen. In de
jaren ’90 nam de Unie 91% van de bij de WTO gemelde exportsubsidies voor zijn rekening. De
oorspronkelijke bedoeling was ervoor te zorgen dat er in de EU voldoende voedsel geproduceerd werd
voor de Europeanen en dat inkomen getransfereerd werd van de stad naar het platteland. Binnen het
kader van het landbouwbeleid kunnen promotiecampagnes opgesteld worden en kan steun geleverd
worden bij de opslag van de productie en de afzetmogelijkheden, maar het beleid is voornamelijk
gebaseerd op een systeem van gegarandeerde prijzen: wat niet kan verkocht worden op de Europese
markt wordt door de communautaire organisaties gekocht aan de gegarandeerde prijs. Deze overtollige
productie wordt dan op de internationale markten gezet aan een prijs die lager is dan degene die de
organisaties betaald hebben (dus lager dan de gegarandeerde prijs). Dit is dus niet anders dan een
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
74
exportsubsidie. Zo goed als de hele export van boter, melkpoeder en rundvlees wordt via deze
exportsubsidies gesteund. Dit beleid heeft intussen voor een overtollige productie gezorgd in de graan-,
rund- melk- en suikersector. In deze sectoren is het zo goed als onmogelijk toegang te krijgen tot de
Europese Markt. Daarenboven zorgt het Europese overtollige aanbod ervoor dat de prijzen op de
internationale markten steeds minder gunstig worden. Merk op dat de sectoren waarvan sprake, opnieuw
de belangrijke exportsectoren van de Mercosur zijn. Deze landbouw “dumping” is niet verboden door de
WTO, maar wordt wel gelimiteerd. In de Uruguay ronde zijn de eerste regels afgesproken die deze
praktijken moeten inperken, maar het heeft nog maar weinig afgedaan van het belang van dit
Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (BOUZAS, 2001, p167-176; BIRB, 2005, p 29-36; BUREAU, 2002,
p1-4; MESSERLIN, 2001, p105). Er wordt dieper op deze regels ingegaan in sectie 4.3.f.
4.2.d. De Economische Effecten van het Europese Gemeenschappelijk
Landbouwbeleid
Zoals in vorige sectie werd besproken, kan het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid gezien
worden als een exportsubsidie. Hoewel de Europese instellingen eerder de term “restitutie” zullen
gebruiken (BUREAU, 2002, p2). De effecten van deze subsidies worden samengevat in figuur 2. De
verticale as is een prijzen-as (hier uitgedrukt in euro). De horizontale as is een hoeveelheidsas. Di is de
binnenlandse vraag voor een bepaald agrarisch product – laat ons zeggen, melk –. RmDi is de marginale
opbrengst van een bijkomende geproduceerde eenheid melk. De is de buitenlandse vraag voor melk, en
RmDe is de marginale opbrengst van één eenheid melk die op de internationale markt wordt gezet.
Zolang de binnenlandse marginale opbrengst groter is dan de buitenlandse marginale opbrengst, zullen
de geproduceerde eenheden op de binnenlandse markt afgezet worden. Eenmaal RmDe groter dan
RmDi, zal de Europese melkproducent de internationale markt aanspreken. Voor de eenvoud van de
grafiek wordt verondersteld dat eenmaal de producent beslist om op de internationale markt te verkopen,
hij de optie “binnenlandse markt” niet meer overweegt. Deze veronderstelling is weinig geloofwaardig,
maar heeft geen invloed op de resultaten. De Europese melkproducten gaan dus Qi op de binnenlandse
markt afzetten aan prijs Pi. (Qe – Qi) is de hoeveelheid die op de internationale markt verkocht wordt.
Verkoopt onze producent meer, dan kost zijn nieuw verkochte eenheid meer dan wat het hem opbrengt
(marginale kost, Cm, is groter dan RmDe). De internationale markt krijgt zijn Europese melk aan prijs Pe,
wat onder Pi ligt in dit geval. (Dit is dus een typisch geval van “dumping” zoals beschreven in CUYVERS,
2002, p210).
Beschouwen we nu het geval van een exportsubsidie S. S is de verticale afstand tussen De en De’. De’ is
de internationale vraag naar melk, rekening houdend met de subsidie (Het komt erop neer dat de vraag
hetzelfde blijft op de internationale markten, maar dat de producent voor elke verkochte eenheid een
bedrag S van de Europese Instellingen krijgt). De nieuwe marginale opbrengst van de verkoop op de
internationale markten is RmDe’. Vanaf RmDi onder RmDe’ komt, beslist de melkproducent te verkopen
op de internationale markt. Er wordt dus Qi’ verkocht in het binnenland. (Qe’ - Qi’) is de hoeveelheid die
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
75
naar het buitenland gaat. De Europese consument moet Pi’ betalen voor een eenheid melk, terwijl de
buitenlandse consument Pe’ betaald (ermee rekening houdend dat de subsidie S door de Europese Unie
zelf wordt betaald).
Figuur 4.2. 2
De economische effecten van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de exportsubsidies
Bron : eigen bewerking
Samengevat kunnen we stellen dat de exportsubsidies van het Europese Gemeenschappelijk
Landbouwbeleid volgende gevolgen heeft:
• De Europese landbouwer kan meer produceren: Qe’ in plaats van Qe.
• De Europese landbouwer gaat echter minder afzetten op de Europese markt: Qi’ in plaats van Qi.
(Dit komt overeen met de doelstelling van het CAP om de overtollige productie weg te werken).
• De Europese landbouwer zal daarom meer afzetten op de internationale markt: (Qe’ – Qi’) in
plaats van (Qe – Qi).
• De Europese consument zal meer moeten betalen: Pi’ in plaats van Pi. (Dit komt overeen met de
doelstelling van het CAP om een minimale prijs aan de landbouwer te garanderen voor zijn
productie).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
76
• De buitenlandse consument zal echter minder moeten betalen: Pe’ in plaats van Pe. (Deze druk
op de internationale prijzen komt de buitenlandse producent echter niet goed uit. Dit is een
belangrijk struikelpunt voor de onderhandelingen tussen de Mercosur en de Europese Unie.)
• De Europese producent zal ook meer inkomens hebben: [Pi’ * Qi’ + Pe’S * (Qe’ – Qi’)] in plaats
van [Pi * Qi + Pe * (Qe – Qi)]. (De producent krijgt immers een betere prijs voor wat hij op de
Europese markt verkoopt. Op de internationale markt krijgt de boer een lagere prijs door het
vergrote aanbod, maar dit wordt gecompenseerd door de Europese subsidie.)
• De Europese belastingsbetaler zal een grotere bijdrage moeten betalen om de subsidie te
financieren. De te betalen subsidie bedraagt (Qe’-Qi’)*S.
Dit zijn ook de resultaten waar Bureau et al. aan komen. Zij merken ook op dat op internationaal niveau
er een verlies aan welvaart is. Dit verlies wordt “opgenomen in de groei van de productiekosten (de
exportsubsidie verplaatst immers een deel van het aanbod naar zones waar de marginale productiviteit
inferieur is) en door de verschuivingen in de consumptiemand van zowel Europese als buitenlandse
consumenten” (BUREAU, 2002, p5). (BUREAU, 2002, p 4-5). De inferieure marginale productiviteit is niet
rechtstreeks te zien op figuur 2, maar er kan wel gezien worden dat de gestegen Europese productie leidt
tot de stijging van de marginale kosten.
Bureau et al. onderstrepen ook het belang van de vraagelasticiteit. Hoe minder elastisch de internationale
vraag naar de Europese goederen, hoe minder efficiënt de exportsubsidie is (BUREAU, 2002, p5-6). Het
argument van Bureau et al. wordt in figuur 3 in schema gebracht. Seu is het Europese aanbod van een
bepaald agrarisch goed. Dg is de internationale vraag naar dat goed. Rekening houdend met een
exportsubsidie wordt dit Dg’ (naar analogie met de De en De’ in de vorige paragraaf). De prijs die de
Europese producent krijgt voor zijn goed vóór de subsidie is Pg. Met subsidie krijgt de producent Pg’S,
terwijl de buitenlandse consument Pg’ betaalt. De subsidie betaald door de Europese instellingen komt
overeen met het vlak abfe. Het deel abdc van deze subsidie gaat naar de Europese producent (dit komt
overeen met het groene vlak van de rechter figuur). Het producentensurplus stijgt immers van cdi naar
abi. Ook het buitenlandse consumentensurplus stijgt. Dit gaat immers van hcd naar hfe. Het deel cdfe
van de subsidie gaat dus naar de buitenlandse consument (dit komt overeen met het blauwe vlak van de
rechter figuur). Het overige deel van de subsidie, bfd, is het welvaartsverlies op internationaal niveau. Dit
komt overeen met het rode vlak van de rechter figuur.
De rechter figuur stelt het geval voor van een inelastische buitenlandse vraag naar het Europese goed.
Een sterke daling van de prijs doet de buitenlandse consumptie maar weinig toenemen. In dit geval is het
welvaartsverlies (rood) klein. Het grootste deel van de subsidie gaat echter naar de buitenlandse
consument (blauw) door de sterke prijsdaling op de internationale markt. Dit terwijl de Europese
producent (groen) maar weinig van de steunmaatregelen kan genieten. Het lijkt er dus op dat hoe kleiner
de elasticiteit van de buitenlandse vraag naar een Europees goed is, hoe minder geschikt de
exportsubsidie als steunmaatregel is. Vertaald naar het systeem van gegarandeerde prijzen voor de
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
77
Europese producent, betekent dit dat de Europese instellingen, bij inelastische internationale vraag, een
zeer grote subsidie zullen moeten betalen om de overtollige productie aan derde landen kwijt te geraken.
Figuur 4.2. 3
De invloed van de elasticiteit van de internationale vraag naar Europese goederen op de efficiëntie van
exportsubsidies.
Bron : eigen bewerking, gebaseerd op CUYVERS, 2002, p 208-210.
In het algemeen zijn Bureau et al. van mening dat het toekennen van exportsubsidies geen efficiënte
manier is om de landbouw te subsidiëren. In een algemeen evenwichtsmodel berekenen ze dat slechts
25 tot 40% van de steun werkelijk bij de landbouwer belandt. Door de binnenlandse en buitenlandse
prijzen te beïnvloeden en zo ook het consumptie- en productiegedrag, gaat een groot deel van de
subsidie verloren aan welvaartsverlies en aan de buitenlandse consument (zie hierboven). Als alternatief
stellen ze de “losgekoppelde directe betaling” voor, waarbij het geld rechtstreeks van de belastingsbetaler
naar de producent gaat. Sinds ’92 is er in Europa een verschuiving van exportsubsidies naar deze directe
betaling (zie sectie 4.3.f) (BUREAU, 2002, p 6-8).
Toch zijn er een aantal redenen om exportsubsidies te kiezen boven een systeem van directe betalingen
(BUREAU, 2002, p 6-12):
• Exportsubsidies doen minder beroep op de belastingsbetaler en meer op de consument. “Zijn
vlees duurder betalen heeft een meer diffuus effect dan een bijkomende inkomensbelasting te
betalen” (BUREAU, 2002, p7, eigen vertaling).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
78
• Exportsubsidies zouden de Europese producent tot een sterke marktpositie kunnen leiden door
zijn productie te verhogen. Voornamelijk in sectoren met grote schaalvoordelen, waar men tot
een natuurlijk monopolie zou kunnen komen. Zulke schaalvoordelen zijn echter niet
vanzelfsprekend in de landbouwsector, wat dit argument verzwakt.
• De exportsubsidie zou kunnen fungeren als signaal voor de internationale markt, waarbij Europa
zijn engagement in een bepaalde sector in de verf zet. Buitenlandse producenten zouden dan
rekening houden met deze Europese inname van de markt en zichzelf opstellen als
“marktvolgers”: ze verminderen hun eigen productie en Europa neemt plaats als marktleider in
de gesubsidieerde sector. De praktische relevantie van dit argument is beperkt: het geldt
bijvoorbeeld enkel in een markt waar de verschillende producenten niet via prijs, maar via
hoeveelheden concurreren.
• De Europese traditie van exportsubsidies wijst ook op de grote politieke kracht van de
landbouwsector in Europa. Hierdoor is de “voorkeur” van de maatschappij groter voor de
landbouwproducenten dan voor de anderen (consumenten, belastingsbetalers, …).
• Exportsubsidies, hoewel ze marktdistorties teweegbrengen, worden enkel op de export
uitgekeerd. Het mogelijke alternatief, productiesubsidies, zou voor de hele productie gelden.
Daardoor zijn de administratiekosten en de “marginale sociale belastingskost” veel hoger.
Bureau stelt dat, bij productiesubsidies, elke uitgekeerde euro aan de natie 1,10 tot 1,50 euro
kost. De exportsubsidie zou dus de betere optie kunnen zijn voor zover de internationale vraag
niet te inelastisch is.
In het geval van melkproducten kunnen we, rekening houdend met de bemerkingen in deze paragraaf,
concluderen dat toekenning van exportsubsidies niet de aangewezen manier is om de sector te steunen.
De Europese Unie is een grote melkproducent en de internationale markt is weinig elastisch. De effecten
van de Europese subsidie in de melksector zijn dus over de hele lijn negatief: Het afzetten van Europese
melk op een niet elastische internationale markt doet de consumptie maar weinig stijgen en er is een
enorme druk op de internationale prijzen, het grootste deel van de subsidie gaat naar de buitenlandse
consument en de Europese producent krijgt er maar een klein aandeel van. Rekening houdend met de
uitbreiding van de markt van de EU had het inperken van dit type subsidies geen probleem moeten zijn
(BUREAU, 2002, p 12).
De Europese onbuigzaamheid in het thema van het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid is voor een
groot deel het resultaat van de door Frankrijk uitgeoefende druk. Maar deze politiek wordt steeds verder
in vraag gezet door de andere lidstaten: de Europese belastingsbetaler wil, in ruil voor de steun aan de
landbouwsector, een economisch rationeler systeem. Hij wil ook een systeem waarbij de Europese
steunmaatregelen rechtvaardiger verdeeld worden onder de landbouwers (BUREAU, 2002, p 13-15).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
79
4.2.e. De Mercosuriaanse Handelsbelemmeringen
Het bestaan van de Mercosur houdt in dat er een project is om tot een douane-unie te komen tussen de
lidstaten van het blok (zie hoofdstuk 1.2). Dit betekent dat er ook een convergentie moet zijn van de
import- en exporttarieven om uiteindelijk tot een gemeenschappelijk buitentarief te komen. De grootste
moeilijkheden om tot die convergentie te komen bevinden zich op vlak van de niet tarifaire
handelsbelemmeringen. Het gaat dan om technische maatregelen en maatregelen ter controle van de
prijzen en kwaliteit (ESTEVADEORDAL, 2001, p232-237).
De Mercosur heeft veel vooruitgang geboekt op vlak van handelsliberalisering. Toch zijn er nog een heel
aantal protectionistische maatregelen die voornamelijk geconcentreerd zijn in de secundaire sector. Het
is vooral de Braziliaanse regering die geïnteresseerd is in een trage liberalisering, omdat er gevreesd
word voor de hoge kost die de liberalisering zou betekenen voor de grote industriële sector van het land
(FAUST, 2002, p10). Gemiddeld zijn de tarieven dus hoger voor de secundaire sector; in het bijzonder
voor machines en transportgereedschap. Deze tarieven hebben de groei van de Europese export naar de
regio niet belemmerd, maar zouden wel een reden kunnen zijn tot handelsverplaatsing, indien de
Mercosur tot een vrijhandelsakkoord komt met bijvoorbeeld de FTAA. Wat de kwantitatieve beperkingen
betreft, zijn de meeste barrières reeds geëlimineerd (BOUZAS, 2001, p169-176).
4.2.f. Conclusie
De Europese tarifaire en niet tarifaire maatregelen treffen vooral de agroalimentaire sector van de
Mercosur. De maatregelen van de EU zijn zeer gericht, hetgeen wordt verwezenlijkt aan de hand van
tarifaire pieken. Deze pieken zijn het hoogst en komen het vaakst voor bij de producten waarvoor de
Mercosur een comparatief voordeel heeft. Verder moet vermeld worden dat de Mercosur niet van de
voordeligste positie kan genieten in het General System of Preferences, hetgeen ook repercussies heeft
op haar export van industriële producten. Ook het systeem van escalerende tarieven is nadelig voor de
Mercosur: het belemmert er de ontwikkeling van een industrie met een grotere toegevoegde waarde.
In het onderzoek van Messerlin wordt duidelijk dat het Europese beleid niet alleen de Mercosur schaadt:
ook de Europese Unie zelf moet een groot deel van de kost dragen. Het beleid, dat verondersteld is de
werkgelegenheid te beschermen, is erg duur: de kost per geredde werknemer is beduidend hoger dan
het gemiddelde Europese loon.
Tot slot werd in dit hoofdstuk aandacht besteed aan het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Dit beleid
is gebaseerd op een systeem van gegarandeerde prijzen. Het zorgt ervoor dat de Europese
landbouwproducenten een grotere loonzekerheid hebben en dat ze ook meer gaan produceren (het was
oorspronkelijk de bedoeling de voedingsproductie voor de Europese bevolking te verzekeren). De
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
80
consumenten moeten daardoor echter meer betalen voor hun voedsel en er is een enorme druk op de
internationale prijzen van de producten die op deze manier door de EU worden gesubsidieerd. Dit is
bijzonder relevant voor producten waarvan de internationale markt niet elastisch is, zoals het geval is
voor melk.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
81
DE LANDBOUWONDERHANDELINGEN : DE IMPASSE?
Dit hoofdstuk wordt volledig besteed aan de onderhandelingen in het kader van de liberalisering van
handel in landbouwproducten. Zowel op regionaal als op multilateraal niveau, is dit thema immers één
van de grootste knelpunten tijdens de onderhandelingen. De gesprekken worden enerzijds bemoeilijkt
door de stijgende competitiviteit en productiviteit van de Mercosurianen en anderzijds door de forse
subsidiëring van de sector in de Europese Unie. Wat het bilaterale niveau betreft, wordt in dit hoofdstuk
aandacht besteed aan het voorstel dat Europa maakte in 2004. Op multilateraal niveau, wordt de Doha
Ronde besproken. Eerst zal een overzicht gegeven worden van de voorstellen die gemaakt werden in het
kader van tarifaire reducties. Daarna worden de meest omstreden landbouwproducten op een rij gezet,
waarbij ook gekeken wordt naar de huidige quota’s en invloed ervan op de handel. Tot slot worden ook
de niet tarifaire aspecten van de Doha onderhandelingen aangehaald.
4.3.a. Een Productieve Mercosur
De Mercosurlanden exporteren landbouwproducten, zoveel is duidelijk. En ze hebben een aantal
competitieve voordelen bij de productie van die producten: de lage productiekosten, de zwakheid van de
munt, maar ook de stijging van de productiviteit. Vooral in de sectoren zoals soja, suiker en maïs, waar
de productiviteit van de Mercosuriaanse producenten de Europeanen met grote passen inhaalt. Er is een
merkbare vooruitgang geboekt op vlak van research & development, wat de rendementen doet stijgen en
de weerstand tegen ziektes verbetert. In het Zuid-Amerikaanse blok kunnen ze ook genieten van
klimatologische voordelen, een uitstekende grondkwaliteit en groeiende schaalvoordelen dankzij de
regionale integratie (DROGUE, 2005, p 3-8).
Er zijn echter sectoren in de Mercosur waar die vooruitgang niet doorgedrongen is: zo blijft de
productiviteit in de sectoren van gevogelte en tarwe laag. In die sectoren zorgen de relatief lage
arbeidslonen ervoor dat weinig kapitaalintensieve investeringen worden gedaan. Ook de zwakke sanitaire
en technische normen, alsook de infrastructuur kunnen de competitiviteit van de Mercosur export
beperken. De intraregionale transportkosten zijn vaak prohibitief en de prijs van het vervoer via havens is
aanzienlijk. In Brazilië is de situatie wat verschillend: de privatisering van vele infrastructuren en de
stijgende efficiëntie van het havenbeheer drukt de transportkosten. Dit gebeurde onder invloed van grote
agroalimentaire ondernemingen, waaronder Europese groepen als Nestlé, Danone, Carrefour en andere.
Verder moet rekening gehouden worden met de wispelturigheid van het klimaat in sommige regio’s, de
verouderde installaties, een taai traditionalisme in de organisatiestructuur en een R&D waarvan de
resultaten niet tot bij alle producenten geraakt. Ook moeten de inputs in euro of in dollar aangekocht
worden, wat een grote kost kan betekenen (DROGUE, 2005, p 3-8; SAWAYA, 2001, p 395).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
82
4.3.b. Tariff Rate Quota’s
Een Tariff Rate Quota (TRQ) is een importquota. Binnen die importquota zijn de invoerproducten
onderhevig aan een in-quota tarief dat vaak 0 is. Vanaf de quota overschreden zijn, wordt
overgeschakeld op een over-quota tarief dat vaak prohibitief hoog is.
Tijdens de Uruguay Ronde werd werk gemaakt van het afschaffen van niet tarifaire barrières. Deze
werden omgezet in tarieven die vaak zo hoog waren dat de betreffende producten onder het regime niet
verhandeld werden (prohibitieve tarieven). Daarom werden de WTO landen verzocht TRQ’s te openen.
Enerzijds waren er de current acces TRQ’s, die ervoor moesten zorgen dat de historisch verhandelde
hoeveelheden werden aangehouden (bijvoorbeeld voor graanproducten, boter, rundvlees en
schapenvlees wat de EU betreft). De EU verbond de current acces TRQ’s aan specifieke landen,
waardoor de concurrentie tussen exporterende landen beperkt bleef. Ten tweede kwamen er ook
minimum acces TRQ’s die voor nieuwe importmogelijkheden zorgden van producten die vroeger door
niet tarifaire barrières werden beschermd (voor de EU betrof het tarwe, maïs, kaas, varkensvlees,
gevogelte, magere melkpoeder en eieren). In de July Package28 werd de uitbreiding van TRQ’s gezien
als een “special and differential treatment” (SDT, zie sectie 3.2.b), die kon toegekend worden voor
gevoelige producten (KUTAS, 2006, p 20-21).
4.3.c. Bilaterale Onderhandelingen – Het Europese September 2004 Voorstel
De huidige preferentiële toegang van de Mercosur tot de Europese markt is beperkt. De Mercosurlanden
genieten van het General System of Preferences (GSP) in het kader van de WTO Agreement on
Agriculture (URAA). De Mercosur wordt echter voor vele landbouwproducten uit het GSP uitgesloten of
krijgen verminderde voordelen (JUNKER, 2006, p 6).
Het laatste officiële voorstel van de EU in het kader van de bilaterale landbouwonderhandelingen vond
plaats in september 2004. De EU stelde voor de TRQ voor bepaalde producten te verbeteren, met
implementering binnen het eerste jaar van het akkoord, maar bleef aandringen voor de betere
bescherming van geografische aanduidingen en intellectuele eigendomsrechten. De EU deelde alle
tarieflijnen in 5 categorieën met elk een verschillende kalender voor tariefreducties. Dit is te zien in Tabel
1. 31% van de tarieflijnen worden onmiddellijk en volledig geliberaliseerd (categorie A), maar de meeste
van deze producten zijn niet onderhevig aan douanerechten, wat de impact van categorie A sterk
beperkt. Categorie B, C en D nemen samen 29% van de tarieflijnen voor hun rekening. In deze
categorieën – met producten als fruit, planten en voeding – is een progressieve liberalisering voorzien
met een termijn van 4 tot 10 jaar. 10 jaar na het akkoord zou dus 60% van de tarieflijnen geliberaliseerd
zijn. Voor de volgende 20% is geen volledige handelsliberalisering voorzien, maar wel een schema van
TRQ’s en preferentiële tarieven. De preferentiële tarieven zouden geleidelijk aan ingevoerd worden over
een periode van maximaal 10 jaar (De Mercosur zou liever een onmiddellijke doorvoering zien). Het
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
83
betreft producten als tabak, olijfolie, zetmeel en bepaalde rijstproducten. De laatste 20% (categorie E) zijn
de “gevoelige” producten en zijn uit het voorstel uitgesloten. De invoerrechten voor deze producten in de
EU zijn gemiddeld boven de 50% (AVE tarieven: wanneer de tarieven uitgedrukt zijn per
hoeveelheideenheid worden ze dus omgezet in tarieven als procent van de waarde). Deze categorie
omvat producten als suiker, levende dieren, lams- en schapenvlees, wijn, sommige fruitsoorten en
groenten en vele melkproducten zoals yoghurt.
Sommige van deze producten zijn wel onderhevig aan TRQ’s in het kader van de WTO. De EU is
voorstander voor een uitbreiding van de TRQ’s eerder dan een verlaging van de tarieven. In tegenstelling
tot de Mercosur stelt de EU dat een uitbreiding van de quota’s gecombineerd met een tariefreductie zou
leiden tot een onevenwichtig akkoord. Verder liet de EU weten dat het niet over over-quota tarieven zal
onderhandelen zolang dat de Europese in-quota tarieven lager zijn dan die vereist door het MFN systeem
(JUNKER, 2006, p 3; KUTAS, 2006, p 2-24, STANDERTSKJOLD-NORDENSTAM, 2006).
Tabel 4.3. 1
EU voorstel voor landbouwproducten - september 2004
Aantal
Tarieflijnen % van
Tarieflijnen Categorie A 665 31 Categorie B 121 6 Categorie C 188 9 Categorie D 311 14 TRQ 231 11 Preferentieel Tarief tussen -20 en -25% 106 5 Preferentieel Tarief - 50% 94 4 Categorie E 429 20
Bron: KUTAS, 2006, p4, eigen vertaling
Voor 11% van de tarieflijnen stelde de EU een partiële liberalisering voor aan de hand van de opening
van TRQ’s. Deze quota’s waren reeds verruimd ten gevolgde van de Agreement on Agriculture van de
Uruguay Round (URAA), maar de producten blijven struikelpunten tijdens de onderhandelingen tussen de
2 regio’s. Het voorstel omvatte een opening van de TRQ’s in twee stappen, zoals te zien in Tabel 2. Het
volume TRQ’s dat aan de Mercosur geboden wordt door de EU hangt dus af van wat op WTO vlak
bereikt wordt, omdat de Europese Unie geen “twee keer wil betalen”. Voor elk procent meer dat
aangeboden wordt op de WTO onderhandelingen, wordt 5% afgetrokken van het biregionale akkoord. Als
de TRQ’s op WTO niveau met 20% meer worden geopend dan voorzien in het onderstaande schema,
dan zal van stap 1 niets overblijven. Het probleem is dan dat de EU niet kan garanderen dat het de
bijkomende TRQ ruimte in de WTO aan de Mercosur zal toekomen aangezien TRQ uitbreidingen
gebeuren op een Most Favoured Nation (MFN) basis. Hierdoor zal de Mercosur met alle WTO leden
moeten concurreren. Anderzijds is de competitiviteit van de Mercosur voor producten als rundvlees,
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
84
gevogelte en maïs zo hoog dat het blok weinig moeite zal hebben een groot deel van de WTO quota’s
voor zich te nemen. Het Mercosuriaanse uitvoerpotentieel voor rundvlees, gevogelte, look, bananen en
maïs is echter veel groter dan de door Europa aangeboden TRQ’s, ook al wordt Tabel 2 volledig
verwezenlijkt. De Mercosur zou daarom bredere quota’s willen om een groter handelsvolume te kunnen
bereiken.
Van de huidige WTO quota’s is een groot deel van het aangeboden volume “erga omnes”. Dat betekent
dat de Mercosurlanden moeten concurreren met de andere WTO leden. Enkel voor rundvlees en
gevogelte geniet de Mercosur van een landspecifieke quota (KUTAS, 2006, p 4-28). Wat er ook van zij,
zijn de huidige TRQ’s die aan de Mercosur zijn toegekend ondermaats tegenover het exportpotentieel
van de blok (DROGUE, 2005, p 2).
Tabel 4.3. 2
De opening van TRQ's
Douanerecht (AVE)
Huidige WTO quota *** Voorstel EU - september 2004
Stap 1 Stap 2 Stap 1 + Stap 2
Mercosur export naar
de EU - 2002
EU-MS Akkoord
WTO onderhandelingen
Rundvlees 10% 40.300 + 103.700** 60.000 40.000 100.000 < 206.084
Varkensvlees 5 tot 10% * 72.600** 6.000 5.000 11.000 0,5
Gevolgelte 1 tot 5% * 8.900 + 11.900** 45.000 30.000 75.000 < 76.645
Melk- & roompoeder 30 tot 60% * 68.000** 6.500 6.500 13.000 116
Boter 19 tot 21% * 10.000** 2.000 2.000 4.000 0,51
Kaas 7 tot 17% * 83.400** 10.000 10.000 20.000 132
Look 4,8% 4.400** 6.000 4.000 10.000 < 11.435
Bananen 12% * **** 30.000 0 30.000 < 36.053
Tarwe (lage kwaliteit) 5% * 2.371.600** 120.000 80.000 200.000 51.326
Maïs 4 tot 8% * 2.500.000** 400.000 300.000 700.000 < 1.823.823
Rijst 7 tot 17% * 26.000 14.000 40.000
Etanol 9 tot 23% * Geen TRQ 600.000 400.000 1.000.000 36.360 * = AVE; ** = Erga Omnes; *** = GATT TRQ's toegekend aan de Mercosur (of aan één van de lidstaten); **** = TRQ’s vervangen door tariefsysteem
Bron: KUTAS, 2006, p5&7, eigen vertaling en herbewerking op basis van JUNKER, 2006, p 3-15
Aan dit Europese voorstel waren een aantal voorwaarden verbonden die te maken hadden met de
bescherming van geografische aanduiding voor kaas, ham, wijn en andere alcoholen. De EU wil verder
gaan dan de maatregelen in Art. 22 en 23 van de TRIP overeenkomst (over bijvoorbeeld homoniemen en
handelsmerken). Deze artikelen gelden voor wijn en alcoholische drank, maar de EU wil ze uitbreiden
naar andere producten waaronder kaas en ham. Deze eis vormde een probleem voor de Mercosuriaanse
landen die moeilijkheden zouden krijgen bij het afschaffen van bepaalde handelsmerken en de regeling
van de compensatie voor die af te schaffen handelsmerken (KUTAS, 2006, p 9).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
85
De administratie van de importrechten – hoe de importlicenties aan in-quota tarief worden verdeeld – is
ook van belang voor de WTO voor zover het invloed heeft op het volume en de distributie van de handel.
De WTO heeft dus ook interesse voor de manier waarop de tariefinkomsten van TRQ’s worden verdeeld.
Dit beïnvloedt namelijk het beleid van TRQ administratie – wie krijgt welk deel van de quota – en dus ook
hoe uiteindelijk de handel verdeeld wordt. Daarom is het thema ook vaak besproken binnen de WTO.
Maar ondanks alles is er geen overeenkomst betreffende de administratiemethodes. Wat de Mercosur
betreft, en in het bijzonder de gevoelige Mercosuriaanse producten, wordt een “licentie op aanvraag”
methode gebruikt. De importquota-aandelen worden toegewezen vooraleer de fysieke import plaatsheeft.
Dit kan gebeuren op een first-come-first-serve basis of via een systeem waarbij de licentie pro-rata wordt
verminderd wanneer de totale quota wordt overschreden. Soms worden bijkomende voorwaarden
opgelegd: Voor bepaalde vleesproducten en kazen en voor magere melkpoeder en boter, worden
importlicenties slechts toegewezen als er reeds een geschiedenis van handel in dat product is. In de
meeste gevallen wordt gebruik gemaakt van importlicenties die enkel kunnen aangevraagd worden door
bedrijven die in de EU zijn gevestigd. Voor bepaalde producten (waaronder kaas en rundvlees) worden
exportlicenties gebruikt. Dit systeem zorgt ervoor dat de exporterende landen een deel van de inkomsten
van de douanerechten voor zich kunnen nemen. Tot slot kan gesteld worden dat de WTO waarschijnlijk
weinig invloed zal hebben op de administratiemethodes. Desondanks, kan de Mercosur baat hebben bij
de uitwerking van WTO regels voor niet discriminerende, transparante en niet handelsverstorende
administratiemethodes (KUTAS, 2006, p 24-26).
4.3.d. Multilaterale Onderhandelingen – De Doha Ronde
Tabel 4.3. 3
De lineaire methode van de G-20 met de Europese parameters
Ontwikkelde landen Ontwikkelingslanden
Huidige Tarief (AVE) Lineaire vermindering Huidige Tarief (AVE) Lineaire vermindering
0 ≤ 30 35% (20%-45%) 0 ≤ 30 25% (10%-40%) > 30 ≤ 60 45% > 30 ≤ 80 30% > 60 ≤ 90 50% > 80 ≤ 130 35%
> 90 60% > 130 40%
Maximum : 100 Maximum : 150
Bron, ABCD, 2005, p 5, eigen vertaling
De Doha Ronde heeft als één van de doelstellingen: een substantiële opening van de markten. Dit
gebeurt aan de hand van tariefreducties waarbij “dieper moet gesneden worden in de hoogste tarieven
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
86
met flexibiliteit voor gevoelige producten” (ABCD, 2005, p 5, eigen vertaling) (ABCD, 2005, p 4-5).
Wanneer de hoogste tarieven het hardst aangepakt worden, spreekt men van een “harmoniserende
formule”. De Zwitserse Formule is daar een speciaal geval van (Annex D).
De Europese Unie sprak oorspronkelijk alleen over de minder harmoniserende Uruguay Formule (Annex
E). In haar gezamenlijk voorstel met de Verenigde Staten kwam ze echter op de proppen met een
“gemengde formule” (Blended Formula) die voorzag dan een vast te stellen percentage van de tarieflijnen
aan de hand van de Zwitserse Formule moest aangepakt worden. De G-20 verving de “gemengde
formule” echter in een “gelaagde formule” (Banded Fomula) met een lineaire formule als substituut voor
de Uruguay Formule, om te vermijden dat sterk beschermde producten aan consistente tariefreducties
zouden ontsnappen. Een overzicht van de voorstellen is gegeven in Tabel 4.
Tabel 4.3. 4
Overzicht van de voorstellen in het kader van de opening van de markten
EU • Gebruik van de formule van de Uruguay Ronde (Annex E) voor de tariefreductie: gemiddelde verlaging van 36%, met een minimale verlaging van 15% voor elke tarieflijn. In principe van toepassing op alle ontwikkelde landen en de ontwikkelingslanden die de mogelijkheid hebben dit toe te passen (de “geavanceerde” ontwikkelingslanden – waaronder de G-20 en dus ook de Mercosur landen –)
• Te implementeren binnen de 6 jaar voor ontwikkelde landen en binnen de 10 jaar voor ontwikkelingslanden
• Geen bepalingen voor TRQ’s EU & VS • “Blended Formula” voor tariefreductie: vast te stellen % met vrije toegang zonder
douanerechten, vast te stellen % onderhevig aan tariefreductie volgens de Zwitserse Formule met vast te stellen coëfficiënt, vast te stellen % onderhevig aan de Uruguay Ronde Formule
• Gevoelige producten: Toegang tot markt wordt geregeld door een combinatie van tariefreductie en quota’s
• Tarifaire pieken: optie tussen minimale tariefreductie of een “request-offer” systeem binnen TRQ
• Ontwikkelingslanden: lagere tariefreducties en langere implementatietermijnen G-20 • Transformatie van de “Blended Formula” in “Banded Formula”. Voor ontwikkelde landen: een
lineaire formule als substituut van de Uruguay Ronde om te vermijden dat producten met de hoogste tarieven de laagste reducties krijgen. Voor ontwikkelingslanden: Enkel de formule van de Uruguay Ronde en afschaffing van de Zwitserse Formule en de duty-free optie
• Tarifaire pieken: Eliminatie van de request-offer optie, enkel de minimale tariefreductie blijft over
• Tarifaire escalatie: Formule van vermenigvuldiging van de tariefreductie wanneer een verwerkt product aan hogere tarieven onderhevig is dan het product in zijn originele vorm
• TRQ’s moeten uitgebreid worden tot een bepaald percentage van de binnenlandse consumptie, in-quota tarieven moeten worden afgeschaft. Geen maatregelen voor ontwikkelingslanden voor TRQ’s
• Special safeguards27 moet worden afgeschaft voor ontwikkelde landen, een special safeguards mechanisme moet worden gecreëerd voor ontwikkelingslanden
• Ontwikkelingslanden: idee van “speciale producten” die niet onderhevig zijn aan tariefverlagingen
Bron: RIOS, 2006, p 12, eigen vertaling
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
87
De EU is bereid mee te gaan met de lineaire methode die de G-20 voorstelt, voor zover de parameters
van Tabel 3 gebruikt worden. Dit schema moet ervoor zorgen dat de hoogste tarieven inderdaad het
hardst aangepakt worden. WTO leden kunnen wel een aantal gevoelige producten aanduiden waarvoor
een betere markttoegang moet worden voorzien, maar die toch gematigder is dan die voor andere
producten. Voor deze gevoelige producten zou dan gekozen worden voor een deviatie tegenover de
voorziene tariefreductie. Wel is er een systeem voorgesteld dat een hogere TRQ expansie zou opleggen
naarmate de afwijking tegenover de voorziene tariefreductie belangrijker is (ABCD, 2005, p 4-6).
4.3.e. Omstreden Landbouwproducten in Bilaterale en Multilaterale
onderhandelingen
Traditioneel komen de Mercosur en de Europese Unie niet overeen op gebied van de landbouwindustrie.
De G-20, waar de Mercosur lid van is samen met China en India, is een belangrijke tegenstander van het
Europese landbouwbeleid. Men mag echter niet vergeten dat, binnen de G-20, Brazilië veel minder
protectionistisch is ingesteld dan de twee Aziatische reuzen (CALFAT, 2005, p 12). Deze laatste hebben
hun defensieve standpunten verscherpt door verschillende uitzonderingsmaatregelen aan te vragen voor
hun “gevoelige” landbouwproducten en zijn ook van plan de binnenlandse steun voor hun
landbouwproductie te beschermen. De Verenigde Staten begonnen de landbouwonderhandelingen met
aanvallende voorstellen, maar evolueerden naar een eerder Europees getinte defensieve positie met het
oog op behoud van haar binnenlandse landbouwsteunbeleid. Europa concentreert haar inspanningen op
de onderhandelingen betreffende de toegang tot haar markt en streeft naar minimale tariefreducties voor
haar gevoelige producten. Dit creëerde de kloof tussen enerzijds de G-20 en anderzijds het blok VS-EU.
Hoogst waarschijnlijk zullen de onderhandelingen uitmonden in weinig vooruitstrevende resultaten, wat
dan wel manoeuvreerruimte aan de Europese Unie zou geven voor haar onderhandelingen met de
Mercosur (RIOS, 2006, p 10-17). De MEBF blijft aan zijn kant lobbyen voor de liberalisering van de
handel in landbouwgoederen om “een groot aantal ontwikkelingslanden te stimuleren zich verder te
integreren in de wereldeconomie” (MEBF, 2003, p 3, eigen vertaling).
Maïs.
Argentinië kan dan wel een kleine producent zijn, het land is wel tweede exporteur van maïs ter wereld.
Het voert voornamelijk “flint” maïs uit, een product dat weinig concurreert met de Europese producties.
Stilaan komt daar echter verandering in. Andere soorten maïs worden steeds goedkoper geproduceerd in
Argentinië dankzij het gebruik van genetische gemodificeerde zaden. De Argentijnse maïs wordt dus
steeds competitiever ondanks de opgelegde exportheffing die bedoeld is om de binnenlandse verwerking
aan te moedigen. Het grootste probleem in de Argentijnse sector is de stockering en de beperkte
capaciteit van de havenfaciliteiten. Internationale investeerders zijn echter volop bezig met de aanpak
van dit probleem. Ook Brazilië begon recent aanzienlijke volumes maïs te exporteren, voornamelijk
verbonden met de ontwikkeling van maïs-soja complexen. De transportkosten blijven echter hoog
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
88
waardoor de binnenlandse afzetmarkt in vele gevallen het interessantst blijft voor de Braziliaanse
producent (DROGUE, 2005, p 3).
De Mercosur heeft geen preferentiële quota voor haar uitvoer naar de Europese Unie, maar geniet wel
van een specifieke erga omnes quota voor haar uitvoer naar Spanje en Portugal, van respectievelijk 2
miljoen en 500 duizend ton maïs (geen zaden) (zie Tabel 2). Het in-quota tarief is wettelijk niet duidelijk
bepaald, maar is gedefinieerd zodat “enerzijds de Spaanse en Portugese markt niet verstoord wordt,
maar anderzijds de quota wel gevuld wordt” (JUNKER, 2006, p 14, eigen vertaling). De graad van vulling
van de TRQ wordt uitgebeeld in figuur 1. In 98/99, 00/01 en 02/03 werd de quota overschreden, andere
jaren werd de quota niet volledig gevuld. Er kan dus weinig gezegd worden over het prohibitieve karakter
van het over-quota tarief. Argentinië nam het grootste deel van de quota voor haar rekening (JUNKER,
2006, p 14-15).
Figuur 4.3. 1
EU-15 import van maïs (excl. zaden)
Bron: JUNKER, 2006, p 15, eigen vertaling
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
89
Suiker en ethanol.
Figuur 4.3. 2
EU-15 import van Braziliaanse ruwe suiker
Bron: JUNKER, 2006, p 14, eigen vertaling
Verwacht wordt dat de Europese productie van bioethanol stijgt, als gevolg van de richtlijn van de
Europese Commissie voor de “promotie van het gebruik van biologische brandstof en andere
vernieuwbare brandstof voor transport”. Bioethanol wordt geproduceerd op basis van graangewassen en
suikerbieten en de stijging van de olieprijzen wekt de interesse op voor alternatieve brandstoffen op basis
van ethanol of andere producten afkomstig van suiker. Dit kan een interessant alternatief zijn voor de
suikerproducenten in het kader van de EU suikerhervormingen. Maar de Braziliaanse
ethanolproducenten bedreigen de ontwikkeling van deze bedrijvigheid (KUTAS, 2006, p 4-9). De
competitiviteit van de Braziliaanse suikersector wordt indrukwekkend onder invloed van een efficiënt R&D
beleid. De Braziliaanse ethanolproducenten genieten ook van forse fiscale aanmoediging onder het “Plan
Proalcohol”. Zelfs indien de Europese suikerproducenten aan verregaande hervormingen worden
onderworpen, zal het moeilijk worden om met de Mercosuriaanse reus te concurreren. De flexibiliteit van
de infrastructuur waarin, naargelang de vraag, suiker of ethanol kan geproduceerd worden, is eveneens
een troef. Het vermindert het risico van de investeerders in Brazilië. Ook Argentinië vreest voor de
Braziliaanse productie. De suikerproductie is een belangrijke bron van inkomsten voor de noordelijke
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
90
provincies van het land. Ondanks de inspanningen van de CMC en de GMC (zie sectie 1.2.b.), heeft
Argentinië daarom extra heffingen aangekondigd tegen de import van Braziliaanse suiker (DROGUE,
2005, p 4; VAN IWAARDEN, 2005, p 6).
De EU bood in haar september 2004 voorstel een quota aan van 1 miljoen ton ethanol voor de Mercosur.
Dit quota kwam er voornamelijk als compensatie voor de uitsluiting van suiker uit het voorstel (zie Tabel
2) (KUTAS, 2006, p 4-9). De toegang van suiker tot de EU markt blijft daarom onderhevig aan de
“Finland”-quota. Dit is een quota van 23.930 ton ruwe suiker dat toegekend is aan Brazilië en is het enige
quota waarvan de Mercosur geniet. Het in-quota tarief is € 9,80 / 100 kg. Het over-quota tarief is
prohibitief zoals te zien is op figuur 2. Het staat op € 33,90 / 100 kg en zorgt ervoor dat er geen suiker
wordt ingevoerd boven de voorziene quota. Om de import van Braziliaanse suiker in de Europese Unie
onder controle te houden, zien de Europeanen een verlaging van het MFN over-quota tarief niet zitten.
De uitbreiding van de quota zelf is een plausibelere mogelijkheid, omdat dan geen Braziliaanse suikergolf
op de Europese markten moet gevreesd worden. De stijging van de suikerprijzen op de internationale
markten en de daling van de Europese prijzen zou een beleid in deze richting op gang kunnen zetten en
de Braziliaanse ambities op dit vlak zouden dan althans gedeeltelijk kunnen bevredigd worden (JUNKER,
2006, p 13-16).
Rundvlees.
De Braziliaanse rundsector groeide, maar staat nog ver van zijn potentiële niveau. De sector is slecht
georganiseerd en de slachting- en de traceringsystemen zijn weinig efficiënt. De export komt daarom op
slechts 10% van de nationale productie. Ook in Argentinië is het leeuwendeel van de productie bestemd
voor de binnenlandse markt, maar er is wel een differentiatiebeleid voor de exportproducten met de
ontwikkeling van een moderner filiaal. Er is ook een traceringsysteem op punt gezet dat aan de Europese
normen zou kunnen voldoen, hoewel enkele sanitaire problemen de uitvoer blijven beperken. De
uitstekende reputatie van het Argentijnse vlees is een belangrijke troef om op de Europese markt door te
breken (DROGUE, 2005, p 4).
Er is een bilaterale quota voor “vers of gekoeld rundvlees van hoge kwaliteit”: de zogenaamde “Hilton”-
quota van 58.100 ton voor 10 landen. De respectievelijke quota’s voor Argentinië, Brazilië en Uruguay
zijn 28.000, 5000 en 6300 ton. Het preferentiële tarief is 20% terwijl het MFN tarief bestaat uit een ad
valorem deel van 12,8% en een specifiek deel van € 303,40 tot € 304,00 / 100 kg, afhangend van de
tarieflijn. De importlicenties worden verstrekt door het exporterende land. Er is ook een GATT quota voor
“bevroren rundvlees” als resultaat van de Agreement on Agriculture (URAA). Het is een niet
landspecifieke quota van 53.000 ton met een preferentieel tarief van 20%. Het over-quota tarief is 12,8%
plus € 141,40 tot € 304,10 / 100 kg afhangend van de tarieflijn. De licenties worden verstrekt via een
“historical imports” methode, met andere woorden “in relatie met historische invoer van het beschouwde
product” (KUTAS, 2006, p 25, eigen vertaling). Tot slot is er nog een tweede WTO quota voor “bevroren
rundvlees dat bedoeld is voor verdere verwerking in Europa”. Dit is ook een erga omnes quota, deze keer
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
91
van 50.700 ton en waarvan de licenties worden verstrekt aan geregistreerde vleesverwerkers van de
Europese Unie. Het preferentieel tarief is vastgelegd op 20% met een bijkomend bedrag van € 99,45 tot €
213,84 per 100 kg, afhankelijk van het eindproduct (MFN tarief is 12,8% + € 176,80 tot € 304,10 / 100
kg). Sommige tarieflijnen komen in aanmerking voor verschillende quota’s. Een overzicht daarvan wordt
gegeven in Tabel 5 (JUNKER, 2006, p 6-8; KUTAS, 2006, p 25). De tarieflijnen in cursief komen in
aanmerking voor verschillende quota’s. Er is dan sprake van overlapping van de quota’s.
Tabel 4.3. 5
TRQ voor rundvlees met de respectievelijke tariefli jnen Argentinië Brazilië Uruguay Paraguay Hoge Kwailiteits Rundvlees CN02013000 Bilateraal CN02023090 CN02062991 CN02061095
GATT Bevroren Rundvlees CN0202 Multilateraal CN02062991
Rundvlees voor verdere verwerking CN02022030 Multilateraal CN02023010 CN02023050 CN02023090 CN02062991
Bron: JUNKER, 2006, p 8, eigen vertaling
De nummers van de tarieflijnen komen overeen met volgende producten (European Commission, 2006b):
• CN02013000: gekoeld of vers rundvlees, uitgebeend
• CN0202: bevroren rundvlees
• CN020230: bevroren rundvlees, uitgebeend
• CN020610: vers of gekoeld eetbaar slachtafval van rund.
• CN02062: bevroren eetbaar slachtafval van rund
De vulling van de bilaterale “Hilton”-quota door het Argentijnse hoge kwaliteitsrundvlees wordt getoond in
figuur 3. Voor dit type vlees is er geen andere quota beschikbaar, alle Argentijnse export naar Europa valt
dus onder deze quota. Enkel tarieflijn CN02013000 werd naar de EU uitgevoerd, waarbij het ene jaar de
quota werd overschreden en het andere jaar de quota niet werd gevuld. Brazilië zit wel systematisch over
zijn “Hilton”-quota, zoals in figuur 4 duidelijk wordt. De tarieflijnen CN02013000 en CN02061095 komen
uitsluitend voor deze quota in aanmerking, en deze lijnen zorgen op zich al voor een aanzienlijke over-
quota export naar de EU. Het Braziliaans hoge kwaliteitsrundvlees is dus competitief, zelfs wanneer het
aan het MFN tarief onderhevig is. Ook Uruguay krijgt met tarieflijn CN02013000 zijn “Hilton”-quota goed
gevuld en soms gaat de uitvoer van het land over de quota. Daarbij komt dat een deel van lijnen
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
92
CN02023090 en CN02062991 ook in deze quota worden ondergebracht, wat doet vermoeden dat de
uitvoer van Uruguay ook op een hoge competitiviteit kan rekenen. Paraguay kan pas sinds marktjaar
2001/2002 genieten van een autonome bilaterale quota (dus niet afkomstig van de URAA). Er is nog
geen duidelijk patroon te zien, buiten het feit dat de vleesproductie in Paraguay sterkt fluctueert.
(JUNKER, 2006, p 8-12).
Figuur 4.3. 3
EU-15 import van Argentijns hoge kwaliteitsrundvlees
Bron: JUNKER, 2006, p 9, eigen vertaling
De tarieflijnen CN02023090 en CN02062991 kunnen in principe ook onder de bilaterale quota worden
ingevoerd. Argentinië kan dit niet (cf Tabel 5) en Brazilië en Uruguay zitten over hun “Hilton”-quota met
de lijnen CN02013000 en CN02061095. We kunnen veronderstellen dat deze landen de rest uitvoeren
onder de multilaterale quota’s, waar ze van hetzelfde preferentiële tarief kunnen genieten. We gaan er
dus vanuit dat de lijnen CN02023090 en CN02062991 (die in principe onder de “Hilton”-quota kunnen
uitgevoerd worden) onder multilaterale quota’s op de Europese markt worden gezet. De uitvoer van
Paraguay kan hierbij verwaarloosd worden. De resultaten zijn te zien op figuur 5 waarbij de “GATT quota
voor bevroren vlees” en de “quota voor bevroren vlees voor verdere verwerking” werden samengenomen
(samen zijn de quota’s goed voor 103.700 ton). In 2002/2003 vulden Uruguay, Argentinië en Brazilië
alleen al met hun drieën deze twee erga omnes WTO quota’s (JUNKER, 2006, p 12-13).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
93
Figuur 4.3. 4
EU-15 import van Braziliaans hoge kwaliteitsrundvlees
Bron: JUNKER, 2006, p 10, eigen vertaling
De Mercosurlanden hebben weinig interesse in een uitbreiding van de quota’s voor dit soort producten:
zelfs aan de hoge MFN over-quota tarieven, blijft de rundvleesproductie van Uruguay en Brazilië
competitief en een deel van de quota inkomsten komen toe aan de exporterende landen. Argentinië vult
zijn quota niet altijd en heeft dus ook weinig te winnen bij een uitbreiding van de TRQ. Voor dit land zou
een lager in-quota tarief wel interessant kunnen zijn (JUNKER, 2006, p 16-17).
Tarwe.
Argentinië is een belangrijke uitvoerder van tarwe, maar het grootste deel van die uitvoer gaat naar
andere Mercosurlanden. De kwaliteit van haar productie is hoog en haar productiekosten zijn laag,
waardoor ze sterk staat op de Zuid-Amerikaanse markt ondanks de exportheffing van 20%. Grootste
remmen op de sector zijn de problemen op vlak van stockering, infrastructuur en havenbeheer, alsook de
groeiende productie van zonnebloemen en soja. In Brazilië leiden de inspanningen op vlak van R&D tot
een aanzienlijke verbetering van de kwaliteit van de tarweproductie in het land. Het land kan echter nog
steeds haar binnenlandse vraag niet bevredigen en blijft daarom de belangrijkste klant van Argentinië
(DROGUE, 2005, p 3-4).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
94
Figuur 4.3. 5
EU-15 import van bevroren rundvlees
Bron: Eigen bewerking op basis van Eurostat, 2006
Varkensvlees.
Brazilië is de vierde producent van varkensvlees in de wereld en geniet van een aanzienlijke verbetering
op vlak van sanitaire en technische normen, een stijging van de competitiviteit en dus ook van haar
exportprestaties. Het prijsverschil tussen een Braziliaans en een Europees karkas bedraagt drie keer de
transportkosten, waardoor een grote druk op de Europese producenten zou komen, moesten de
douanetarieven verlagen. In Argentinië is de sector bescheidener (DROGUE, 2005, p 4-5). Voor
varkensvlees is er een erga omnes quota voorzien van 72.600 ton (cf Tabel 2).
Gevogelte.
De Braziliaanse productie van gevogelte stijgt heel snel onder invloed van een zwakkere Braziliaanse
munt, investeringen in de infrastructuur, een goedkope arbeidskracht en aanzienlijke vooruitgang op vlak
van sanitaire normen en traceringsystemen. In Argentinië is het leeuwendeel van de productie gericht
naar de binnenlandse markt. Het land voert wel het grootste deel van haar eierenproductie uit met als
belangrijkste bestemming de Europese Unie (DROGUE, 2005, p 5). De export van gevogelte naar de
Europese Unie is veel groter dan de aan de Mercosur toegekende quota van 8.900 ton + 11.900 ton erga
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
95
omnes. Ook het voorstel tot verdere opening van de Europese Unie van september 2004 is naar alle
waarschijnlijkheid niet toereikend voor het exportpotentieel van de Mercosurlanden.
Melkproducten.
Slechts de helft van de Argentijnse productie van melkproducten is conform met de internationale
vereisten op sanitair- en kwaliteitsvlak. Daardoor gaat het grootste deel van haar export naar haar
buurland Brazilië. Deze laatste is een belangrijke producent, maar blijft netto invoerder. Wel wordt
verwacht dat het Argentijnse differentiatiebeleid ervoor zal zorgen dat een deel van de productie voor
export zal bestemd worden en dus ook op niveau van de Europese normen zal worden gebracht. Dit,
samen met de lage loonkosten in Argentinië, zou aanleiding kunnen geven tot belangrijke exportvolumes
naar de Europese Unie (DROGUE, 2005, p 5). Ondertussen blijft de export van melkproducten naar de
EU onderhevig aan belangrijke tarifaire en niet tarifaire barrières. Voor de export naar de EU is er een
erga omnes quota voorzien van 68.000 ton, waarvan de Mercosur slechts een klein aandeel afneemt (cf
Tabel 2). Toch blijft de export van melk naar de unie stijgen wat de EU kan aanzetten om de invoer van
melk verder te proberen inperken. De over-quota tarieven voor magere melkpoeder zijn, met 68,4% tot
80% AVE, prohibitief. Ook de uitvoer van boter is onderhevig aan TRQ’s. De enige manier om de uitvoer
van deze twee laatste producten naar Europa uit te breiden is via quota verhogingen of over-quota
tariefreducties (KUTAS, 2006, p 4-22).
4.3.f. De Niet Tarifaire Onderhandelingen in de Doha Ronde
Een aantal onderwerpen worden beter op multilateraal niveau besproken omdat de resultaten van de
onderhandelingen ook invloed zullen hebben op de handel van derde landen. Het gaat over zogenaamde
spillovers op internationale prijzen en marktaandelen. De EU heeft steeds geweigerd op bilateraal niveau
te onderhandelen over binnenlandse steunmaatregelen en exportsubsidies, ondanks het feit dat de
Mercosur lang aandrong om de thema’s ook aan te vatten tijdens de Mercosur-EU onderhandelingen
(vooral omdat de producten die het meeste voordeel hebben bij de Europese steunmaatregelen en
subsidies, die producten zijn die gevoelig liggen voor de Mercosur). De Mercosur heeft er dus alle belang
bij dat de WTO onderhandelingen uitmonden in substantiële vooruitgang op vlak van steunmaatregelen
en subsidies. (KUTAS, 2006, p 10-15). In deze sectie worden een aantal belangrijke thema’s aan bod
gebracht in het kader van de multilaterale onderhandelingen in de Doha Ronde. Er volgt ook een
overzicht van de belangrijkste punten van de voorstellen die de verschillende blokken maakten tijdens de
ronde.
Binnenlandse steunmaatregelen.
De steunmaatregelen aan de binnenlandse productie is één van de belangrijke thema’s in het kader van
de landouwonderhandelingen. Het gaat om de staatsgebonden ondersteuning van marktprijzen en
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
96
directe betalingen aan producenten. In Europa gaat het grootste deel van dit type steunmaatregelen naar
slechts 6 producten: rundvlees, tarwe, melkproducten, suiker, maïs en oliezaden. Dit zijn allemaal
producten die gevoelig liggen in de EU-Mercosur onderhandelingen. De afschaffing van de
steunmaatregelen zal echter geen volledige oplossing zijn voor het Mercosuriaanse probleem, aangezien
diezelfde producten – met uitzondering van oliezaden – ook onderhevig zijn aan de hoge tarifaire
barrières. Als gevolg van de Uruguay Round Agreement on Agriculture (URAA) werden de
steunmaatregelen voor de binnenlandse productie ingedeeld in drie “boxes” (KUTAS, 2006, p 11-17;
WTO, 2002A):
• Amber Box (Gele Doos): Steunmaatregelen die beschouwd worden als verstorend voor de
markt, zoals prijsondersteuning of subsidies gelinkt aan de geproduceerde hoeveelheden. Art.6
van de URAA definieert de Amber Box als de doos waar alle binnenlandse steunmaatregelen in
vallen, tenzij ze voor de Blue of Green Box in aanmerking komen. De steunmaatregelen in deze
doos moeten op termijn worden afgeschaft, maar er wordt wel een “minimis” van 5% toegelaten.
Dit betekent dat slechts 5% van de landbouwproducten van zulke maatregelen kunnen genieten
(10% voor ontwikkelingslanden). Landen die meer steunmaatregelen aanbieden dan de
toegelaten minimis moeten deze dus beperken. De evolutie van de inkrimping van het aantal
steunmaatregelen wordt gemeten aan de hand van een index, die rekening houdt met alle
productspecifieke en niet productspecifieke steunmaatregelen. Deze index heet de AMS, de
Aggregated Measurement of Support. Landen met de hoogste AMS worden verondersteld de
grootste reducties van steunmaatregelen door te voeren. Zowel de minimis als de AMS zijn niet
productspecifiek: het zijn cijfers die slaan op een algemeen niveau van steunmaatregelen in de
landbouwsector. Er werden nog geen verbintenissen aangegaan voor specifieke producten,
waardoor landen konden vermijden de steunmaatregelen voor de meest gevoelige producten al
te drastisch te verlagen. In de July Package28 werden echter de eerste stappen ondernomen om
dit aan te pakken. De tekst stelt immers dat de producten die van de meeste steunmaatregelen
genieten, het hardst moeten aangepakt worden en dat zijn net de “gevoelige” producten.
Ontwikkelingslanden kunnen genieten van langere implementeringperiodes en lagere
reductiecoëfficiënten.
• Blue Box (Blauwe Doos): Dit is een Amber Box maar “met voorwaarden”. Steunmaatregelen die
normaal in de Amber Box komen, worden in deze doos geplaatst indien de maatregel wordt
verbonden met een beperking op de geproduceerde hoeveelheden van het gesteunde product.
Deze steunmaatregelen worden in principe onbeperkt toegelaten, hoewel in de July Package
voorstellen worden gemaakt om ook deze in te perken tot 5% van de totale waarde van de
landbouwproductie. Er worden in dit voorstel wel uitzonderingen voorzien voor WTO leden, zoals
de EU, die een heel groot aandeel van hun marktverstorende steunmaatregelen in deze doos
hebben kunnen onderbrengen door ze te verbinden aan productiebeperkende voorwaarden.
• Green Box (Groene Doos): Deze steunmaatregelen zijn toegelaten en worden niet beperkt. Het
gaat om maatregelen die de handel niet of minimaal verstoren. Ze moeten door de staat
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
97
gefinancierd worden (dus niet door bijvoorbeeld hogere consumentenprijzen) en kunnen geen
prijsondersteunende maatregelen zijn. Het kunnen bijvoorbeeld wel directe financiële transfers
zijn die volledig onafhankelijk zijn van de geproduceerde hoeveelheid of van de prijzenniveau’s.
Ook programma’s voor de bescherming van het milieu en de ontwikkeling van het platteland
kunnen in deze doos komen.
Tabel 4.3. 6
Overzicht van de voorstellen in het kader van de steun aan de binnenlandse productie
EU • Vermindering van 55% van het AMS • Belangen van de ontwikkelingslanden moeten verwerkt worden via een Food Security Box • De minimis zou moeten geëlimineerd worden voor de ontwikkelde landen • Behoud van de Blue Box • Ondersteuning voor de noden van ontwikkelingslanden • Ondersteuning van de bescherming van het milieu, van de ontwikkeling van het platteland en
van het welzijn van de dieren, moet via de Green Box aangeboden worden EU & VS • Reductie van de AMS en de minimis
• Reductie van de Amber Box binnen vast te stellen limieten • Herformulering van de Blue Box. Een nieuwe categorie van “minder handelsverstorende
binnenlandse steunmaatregelen” die niet verbonden zijn aan productiebeprekende programma’s. Limiteren tot 5% van de productie. De som van de toegelaten AMS, minimis en de nieuwe Blue Box zou kleiner moeten zijn dan de in 2004 toegelaten som van de AMS, de minimis en de toenmalige Blue Box
G-20 • De G-20 werkte verder op het gemeenschappelijke voorstel van de EU en de VS • Definitie van een maximaal verschil tussen de boven- en onderlimiet voor de reductie van de
Amber Box (vermijden van product shifting) • Producten die meer steun krijgen dan gemiddeld worden onderhevig aan de bovenlimiet voor
de reductie • Vraag naar een toepassing van de bovenlimiet voor exportproducten waarvan de productie
gesteund wordt en waarvan het marktaandeel in de totale wereldexport boven een bepaald percentage ligt
• Enkel ontwikkelde landen moeten de minimis verlagen • Minimale reductie van de som van AMS en de minimis • Voor de Blue Box: afschaffing van Art 6.5 van de Agricultural Agreement • Voor de Green Box: stelt een limiet en/of een reductie voor voor directe betalingen
Bron: RIOS, 2006, p 15, eigen vertaling
Met meer dan 40% van het Europese budget dat naar het landbouwbeleid gaat, is de EU de grootste
landbouwondersteuner onder WTO leden. De Europese AMS is echter al sterk gedaald, maar vele van
de steunmaatregelen die vroeger in de Amber Box zaten, zitten nu gewoon in de blauwe of groene doos.
Het volume aan steunmaatregelen is dus niet aanzienlijk gedaald, maar wordt wel steeds minder markt
verstorend. Dit gebeurt door die maatregelen volledig of gedeeltelijk te gaan loskoppelen van de
geproduceerde hoeveelheden (KUTAS, 2006, p 13-14). De G-20 probeert in haar voorstellen op WTO
niveau juist te vermijden dat de subsidies van de ene Box naar de andere worden gebracht en de
Mercosur dringt aan op een strenge controle op de steunmaatregelen die in de groene doos worden
geplaatst. De Europeanen volgen de defensieve positie van de VS op: er zijn weinig relevante reducties
of afschaffingen van steunmaatregelen voorzien in de onderhandelingen van de Doha Ronde. Dit is te
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
98
zien in Tabel 6 waar een overzicht gegeven wordt van de voorstellen op vlak van steunmaatregelen aan
de binnenlandse productie (KUTAS, 2006, p 15; RIOS, 2006, p 13-14). De Europese Unie is bereid haar
AMS met tot 70% terug te schroeven, maar verwacht dan wel bijkomende inspanningen van de
Verenigde Staten en van landen die de AMS slechts voor 50% zouden reduceren. De Europese Unie is
ook bereid de Blue Box te beperken tot 5% van de totale waarde van de landbouwproductie, zoals
voorzien in het July Package. De unie vraagt tevens maatregelen om te verzekeren dat de
steunmaatregelen in de Blue Box wel degelijk minder handelsverstorend zijn (ABCD, 2005, p 3-4).
Exportsubsidies.
Europa is de grootste gebruiker van exportsubsidies: De unie neemt 90% van alle exportsubsidies onder
WTO leden voor zijn rekening. De EU gebruikt dit type subsidies voor producten die gevoelig liggen voor
de Mercosur, zoals rundvlees, suiker en melkproducten. Deze laatste zijn “topproducten” voor wat de
Europese exportsubsidies betreft. De Mercosurlanden vrezen daarom dat bij de ondertekening van een
vrijhandelsakkoord, hun markten bijvoorbeeld zullen overspoeld worden door Europese gesubsidieerde
melk. Aangezien de Europese Unie het thema niet wil bespreken op biregionaal niveau, is het voor de
Mercosurianen belangrijk om in de WTO grote stappen voorwaarts te maken. Dit zou de kans op een
akkoord tussen de Mercosur en de EU aanzienlijk doen toenemen (KUTAS, 2006, p 17-19).
De exportsubsidies worden sinds de URAA sterker in de gaten gehouden en zijn dus sindsdien ook
beginnen dalen. De verbintenissen in het kader van de exportsubsidies zijn productspecifiek (in
tegenstelling tot de gesprekken over de AMS, waar algemene indexen worden gebruikt, cf hierboven).
Het is opvallend dat de Europese Unie ver onder de overeengekomen URAA limiet blijft. Dat komt omdat
de unie haar nood aan exportsubsidies tijdens de Uruguay Round had overschat. De term
“exportsubsidies” moet ook verder gedefinieerd worden, omdat teveel WTO leden achterdeuren vinden
om, ondanks de aangegane verbintenissen, hun export te blijven subsidiëren. Populair daarbij is het
gebruik van exportkredieten of verzekeringsprogramma’s met opvallend lange terugbetalingstermijnen.
Deze achterdeuren moeten worden geëlimineerd zoals gesteld wordt in de July Package, maar er zijn
nog geen termijnen vastgelegd. De EU maakt minder gebruik van deze alternatieve vormen van
exportsubsidies in vergelijking met bijvoorbeeld landen als de Verenigde Staten (KUTAS, 2006, p 17-19).
In Cancún werd er niet in geslaagd een compromis te bereiken, maar met de “General Council Decision
on the Doha Framework” in augustus 2004 werd nieuw leven in de onderhandelingen geblazen. Deze
kaderbeslissing voorzag de volledige afschaffing van exportsubsidies, maar was aan de andere kant te
toegevend wat de binnenlandse steunmaatregelen betrof. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de
belangrijkste punten van de voorstellen die in de WTO werden gemaakt in het kader van de
exportsubsidies. De EU doet een kleine stap voorwaarts in haar gezamenlijk voorstel met de Verenigde
Staten door de totale afschaffing van exportsubsidies voor te stellen voor een aantal producten die de
ontwikkelingslanden specifiek aanbelangen. (RIOS, 2006, p 13-14).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
99
Tabel 4.3. 7
Overzicht van de voorstellen in het kader van de exportsubsidies
EU • Substantiële verlaging van het volume van exportsubsidies en een gemiddelde verlaging van 45% van de niveau’s van de budgetverwachtingen
• Reductie van de gesubsidieerde exportkredieten • Voedselhulp zou enkel onder de vorm van donaties moeten verstrekt worden • Maatregelen voor gouvernementele handelsondernemingen
EU & VS • Eliminatie van de exportsubsidies voor een lijst van producten die de ontwikkelingslanden specifiek aanbelangen over een te bepalen tijdsperiode
• Reductie van volume en budgetverwachtingen voor de andere producten • Gelijkaardige maatregelen voor de marktverstorende elementen van exportkredieten • Maatregelen voor het vermijden van handelsverlegging veroorzaakt door
voedselhulpprogramma’s of door de werking van gouvernementele handelsondernemingen G-20 • Eliminatie van alle exportsubsidies met een gedifferentieerde kalender voor de producten die
de ontwikkelingslanden specifiek aanbelangen • Uitzonderingsmaatregelen voor ontwikkelingslanden overeenkomend Art. 9.4 van de
Agricultural Agreement • Maatregelen voor exportkredietprogramma’s en kredietverzekeringen met de afschaffing van de
impliciete subsidies van deze instrumenten • Maatregelen tegen de handelsverlegging veroorzaakt door voedselhulpprogramma’s
Bron: RIOS, 2006, p 13, eigen vertaling
De Europese Unie is bereid alle exportsubsidies af te schaffen indien de andere WTO leden volgende
verbintenissen aangaan (ABCD, 2005, p 4):
• Afschaffing van alle exportkredieten, garanties voor exportkredieten en verzekeringsprogramma’s
met terugbetalingstermijnen van meer dan 180 dagen.
• Afschaffing van alle statutaire privileges en maatregelen waarvan gouvernementele
handelsondernemingen genieten als die handelsverstorend zijn.
• Afschaffing van alle voedselprogramma’s die tot handelsverlegging leiden en invoering van een
“cash only” systeem.
Geografische Aanduidingen.
Zoals hierboven vermeld, heeft Europa haar September 2004 Voorstel gemaakt met de voorwaarde dat
de geografische aanduiding in namen van producten als wijn, alcohol, kaas en ham beter zouden worden
beschermd. “De Europese Unie is zich als nooit tevoren aan het focussen op producten met een hoge
toegevoegde waarde waarvoor een gepaste bescherming (…), dit is geografische aanduiding, essentieel
is” (ABCD, 2005, p 6, eigen vertaling). Voorbeelden daarbij zijn namen als “Bordeaux”, “Champagne”,
“Porto”, “Camembert” of “Prosciutto di Parma”. Op WTO niveau worden de geografische aanduidingen
beschermd via Art. 22 en 23 van de WTO Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIP).
Het beschermingsniveau is hoger voor wijnen en alcohol, waar ook vertalingen van geografische
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
100
aanduidingen en uitdrukkingen als “type” of “methode” niet door de beugel kunnen. Een aanvulling zoals
“made in USA” is ook geen reden om de geografische aanduiding te kunnen gebruiken. De EU gaat
ervan uit dat de huidige bescherming zoals voorzien in het kader van de TRIP’s onvoldoende is en
vragen volgende aanvullingen (ABCD, 2005, p 6; KUTAS, 2006, p 26-27):
• Een multilateraal register voor geografische aanduidingen zoals voorzien in Art. 23.4 van de
TRIP overeenkomst.
• De uitbreiding van de bescherming van kaas, rijst, ham en thee om ze op hetzelfde niveau te
krijgen als de wijn en alcohol. Art. 23 van de TRIP’s moet dus ook voor deze producten gelden.
• Het verzekeren van de markttoegang van EU producten met geografische aanduiding door
bestaande handelsmerken af te schaffen en geen nieuwe toe te laten. Dit voor een selecte groep
producten met significante economische waarde. De EU zou echter van plan zijn uitzonderingen
te voorzien voor reeds bestaande handelsmerken.
De bescherming van het milieu.
Milieukwesties komen steeds vaker aan bod in de WTO onder druk van honderden NGO’s. De
Braziliaanse regering is in principe niet van plan dergelijke thema’s aan te kaarten tijdens de
onderhandelingen en brengt daarvoor het argument van nationale soevereiniteit aan. Toch zou de
Braziliaanse regering moeten rekening houden met een opkomend milieuprotectionisme. En als dat niet
op multilateraal niveau kan besproken worden, dan is het risico hoog dat absurde en willekeurige
nationale wetgevingen de kop opsteken (SAWAYA, 2001, p 402-403).
4.3.g. Toekomstperspectieven
Landbouw is een heel delicaat onderhandelingsonderwerp en zorgt voor problemen op zowel bilateraal
als multilateraal niveau. Het EU September 2004 voorstel was het meest ambitieuze dat de unie ooit
maakte, maar werd toch koel ontvangen door de Mercosur. Dit komt omdat de Mercosur een zeer groot
uitvoerpotentieel heeft aan landbouwproducten en dus ook hooggespannen verwachtingen heeft. De
biregionale onderhandelingen draaien dus op halve toeren, en dat zal zo blijven tot de afsluiting van de
Doha Ronde. De resultaten van de ronde zullen dan het vertrekpunt zijn voor de onderhandelingen met
de Mercosur. WTO tariefreducties die gebaseerd zouden zijn op een gelaagde formule waarbij de
hoogste beschermde producten het hardst aangepakt zouden worden, is intussen wel goed nieuws voor
de Mercosur. Het zou immers onder andere om producten gaan die in het September 2004 voorstel in
categorie E werden geplaatst, die met andere woorden uit het voorstel waren uitgesloten. Wel moet
gezegd worden dat Europa de mogelijkheid zou behouden deze producten als gevoelig aan te duiden en
op die manier een hoger beschermingsniveau aan te houden. Eén van de interessantste impulsen in de
Doha Ronde is de onderhandeling voor de afschaffing van alle vormen van exportsubsidies. Wordt dit
verwezenlijkt, dan zullen ook de onderhandelingen tussen de EU en de Mercosur op stevigere schoenen
staan. Er moet echter rekening gehouden worden met het feit dat de Doha Ronde een “Single
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
101
Undertaking” is: niets is afgesproken, tot er een overeenkomst is voor alle thema’s (KUTAS, 2006, p 27-
30).
4.3.h. Conclusie
Ondanks het gevoelige karakter van de onderhandelingen bij een thema als dat van de landbouwsector,
deed de Europese Unie in september 2004 haar meest ambitieuze voorstel ooit. Toch kreeg dit voorstel
een onvoldoende van de Mercosur: ten eerste had Categorie A (onmiddellijke liberalisering van de
handel) weinig impact op de handel, omdat de meeste producten onder deze categorie reeds van lage
tarieven kunnen genieten. Categorie E (geen liberalisering) daarentegen, bevatte wel enkele producten
die interessant zijn voor de Mercosur, zoals suiker en een aantal melkproducten. Er werd voor een deel
van de tarieflijnen een opening van de TRQ’s voorgesteld. Dit zou gebeuren aan de hand van een twee
stappen methode, die echter niet kon garanderen dat de opening van de quota’s wel degelijk aan de
Mercosur zouden toekomen. Volgens de mening van de Zuid-Amerikanen schoot dus ook hier het
Europese voorstel tekort. Het september 2004 voorstel omvatte trouwens een aantal voorwaarden,
waaronder de betere bescherming van geografische aanduidingen. De Europese producenten
concentreren zich steeds vaker op het maken van producten met een bijzondere toegevoegde waarde.
Een gepaste bescherming van de differentiatie van deze producten is essentieel. Vooral producten als
ham, kaas, rijst en thee moeten van bijkomende beschermingsmaatregelen kunnen genieten, om zo op
het niveau van wijn en alcohol te komen.
Hoewel het traag gaat, wordt er op de Doha Ronde toch vooruitgang gemaakt in het kader van de
reductie van tarifaire barrières. De gesprekken gaan steeds vaker in de richting van harmoniserende
formules zoals de Zwitserse, waarbij de sterkst beschermde producten het zwaarst aangepakt worden.
Toch blijven er een heel aantal omstreden producten die de onderhandelingen bemoeilijken. Zo is er de
Europese argwaan tegenover de stijgende productiviteit van de Mercosurianen voor de productie van
melk, maïs en varkensvlees. Ook over rundvlees maken de Europeanen zich zorgen: de Mercosur slaagt
er immers in rundvlees aan over-quota tarief uit te voeren naar de Europese Unie en het Argentijnse
differentiatiebeleid zou er kunnen voor zorgen dat steeds meer vlees aan de Europese normen gaat
voldoen. Ten slotte is er de suiker- en ethanolproductie. De samenloop van de forse Braziliaanse
subsidiëring, de Europese hervormingen in de suikersector en de plannen van de Europese Commissie
om de productie van ethanol te stimuleren, maakt de situatie er niet makkelijker op. Ook binnen de
Mercosur is de handel in suikerproducten niet geliberaliseerd uit vrees voor de Braziliaanse reus.
Bij de onderhandelingen over de niet tarifaire barrières, wordt er naar Europa gekeken als het gaat om
binnenlandse steunmaatregelen en exportsubsidies. Dankzij de Uruguay Ronde zijn de Europese
steunmaatregelen echter minder marktverstorend geworden, hoewel het volume aan steun niet echt is
gedaald: vele maatregelen gingen van de Amber Box naar de Green of de Blue Box. In de Doha Ronde
wordt daarom bijkomende aandacht besteed aan de maatregelen die van de ene doos naar de andere
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
102
worden verschoven. Ook gaan er stemmen op om de groene doos beter te controleren en het volume
aan steunmaatregelen die in aanmerking komen voor de blauwe doos te beperken. Betreffende de
exportsubsidies, stelde de Europese Unie voor alle subsidies af te schaffen. Wel hingen er een
voorwaarden aan: ook “achterdeuren” als exportkredieten en verzekeringsprogramma’s met te lange
betalingstermijnen moeten geëlimineerd worden; voedselprogramma’s mogen enkel in de vorm van “cash
only” systemen worden aangeboden.
De flexibiliteit die de Europese Unie toont tijdens de landbouwonderhandelingen, hangt ook af van de
gesprekken over andere thema’s op bilateraal en multilateraal niveau. Eén daarvan is de dienstensector,
welke in het volgende hoofdstuk wordt besproken.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
103
DE DIENSTENSECTOR, HET EUROPESE OFFENSIEF
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de liberalisering van de handel in diensten. In eerste instantie wordt
gekeken in hoeverre de Mercosuriaanse dienstenmarkt is geïntegreerd. Vervolgens wordt het specifieke
karakter van de liberalisering van de dienstensector uit de doeken gedaan, en wordt gekeken hoe dit
karakter de onderhandelingen tussen de twee blokken kan beïnvloeden. De daaropvolgende sectie is
besteed aan de multilaterale scène. Er wordt aangevangen met een stukje geschiedenis: de resultaten
van de Uruguay Ronde. Dit is immers het startpunt voor de onderhandelingen in het kader van de Doha
Ronde. Deze laatste worden besproken in sectie 4.4.d. Daarbij wordt de vraag gesteld in hoeverre er
vooruitgang is gemaakt tegenover de Uruguay Ronde. Dit wordt gedaan aan de hand van een
kwantitatieve evaluatie van het aantal verbintenissen die aangegaan zijn door de Mercosurleden en de
Europese Unie. Verder in de sectie wordt ook een thematisch overzicht gegeven van de belangrijkste
onderhandelingsthema’s in het dienstenhoofdstuk van de Doha Ronde. Tot slot wordt op de bilaterale
onderhandelingen ingegaan. Hierbij wordt bekeken of het bilateraal gesprek op weg is om een
meerwaarde te vormen tegenover hetgeen in de Doha Ronde kan bereikt worden.
4.4.a. Het Verkeer van Diensten in de Mercosur
De Mercosur is geen vrijhandelszone voor diensten zoals dat voor de Europese Unie het geval is. Er is
wel een politiek project over de liberalisering van de handel in diensten onder de Mercosurlanden, dat
werd vastgelegd bij de ondertekening van het Verdrag van Asunción in 1991. De regionale integratie van
de dienstensector heeft echter op zich laten wachten en het is pas in 1997 dat het Protocol van
Montevideo over Handel in Diensten werd ondertekend. Dit is het instrument waarmee de Mercosur op
termijn van 10 jaar alle barrières in het kader van de handel in diensten moest afbouwen. Hoewel er nog
helemaal geen sprake is van vrij verkeer van diensten, heeft het Protocol incidenteel voor successen
gezorgd, zoals op gebied van openbare aanbestedingen. Sinds het Protocol van kracht werd, moeten alle
Mercosurleden zich houden aan de MFN voorzieningen onder GATS regels. Deze MFN clausule voorziet
dat elk lid de dienstverleners van een andere lid “onmiddellijk en onvoorwaardelijk” een behandeling
verleent die niet minder gunstig is dan de behandeling van de dienstverleners van eender welk ander
land. Ook werden stappen ondernomen om de barrières voor de handel in diensten beter te definiëren en
transparanter te maken. Het domein waar de grootste vooruitgang is geboekt is dat van de diensten
geleverd door individuele natuurlijke personen. Dit is de Mode 4 zoals beschreven in de GATS
akkoorden. Er werden verbeteringen aangebracht in verband met de vereenvoudiging van de
migratieprocedures, de administratie voor werkvergunningen en de erkenning van diploma’s en licenties.
Het “Mercosur Visum” is daar een voorbeeld van (MEBF, 2003, p 20; PENA, 2005, p 5-7; ROMERO,
2001, p 4; VAN IWAARDEN, 2005, p 7).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
104
4.4.b. Het Verkeer van Diensten tussen de Mercosur en de Europese Unie
De handel in diensten tussen de EU en de Mercosur wordt overschaduwd door niet tarifaire barrières,
zoals wetgevingen, die sterk variëren naargelang de verstrekte dienst. De internationale restricties zijn
ook verschillend over de landen en landenblokken heen. De dienstensector kent geen tarifaire barrières
en er is dus ook een gebrek aan informatie over prijzen van diensten en de verhandelde hoeveelheden
(MEBF, 2003, p 20).
Toch is de liberalisering van de handel in diensten zeer belangrijk, zo stelt de MEBF. De organisatie
“gelooft dat de liberalisering van de handel in diensten significante economische en sociale voordelen tot
gevolg zal hebben voor de EU en de Mercosur. Deze liberalisering zal een win-win situatie creëren en
buitenlandse investeringen aantrekken wat tegelijk de algemene economische efficiëntie en industriële
ontwikkeling zal stimuleren. Deze positieve effecten van de liberalisering zijn in het bijzonder relevant
door het hoge aandeel van de dienstensector in het BBP van de Mercosur- en EU-landen” (MEBF, 2003,
p 20, eigen vertaling). De dienstverleners van de EU worden trouwens geconfronteerd met belangrijkere
concurrenten dan de Mercosur, waardoor de opening van de handel met de Zuid-Amerikaanse regio
geen bijzondere moeilijkheden met zich mee zou mogen brengen (PENA, 2005, p 37).
De resultaten van de handelsliberalisering kunnen echter afhangen van het niveau waarop ze
onderhandeld worden. Met andere woorden naargelang het gaat om een multilaterale of een bilaterale
liberalisering. Dit hangt samen met het specifieke karakter van de dienstensector zoals Pena beschrijft:
op de goederenmarkt kunnen regionale preferentiële akkoorden aan waarde verliezen als er op
multilateraal niveau onderhandeld wordt over nieuwe liberaliseringen. Dit is het zogenaamd “preference
erosion” (cf sectie 3.2.b). De prijs die een land of regio bereid is te betalen tijdens bilaterale
onderhandelingen om toegang te krijgen tot een bepaalde markt, hangt dus af van de kans dat die markt
ook geopend wordt voor derde landen. Voor de dienstensector ligt dat anders: na het treffen van een
bilateraal akkoord wordt een initiële investering gemaakt, die bijvoorbeeld te maken heeft met de
opstelling van distributienetwerken. Vanaf dat punt is er een lock-in effect dat ervoor zorgt dat er een
lange termijn voordeel is tegenover derde landen, ook al krijgen deze later toegang tot diezelfde markt.
Dit lock-in effect is specifiek uitgesproken voor diensten in de financiële, transport- en
telecommunicatiesector. De vraag is dan in hoeverre de Mercosur dus van plan is zijn dienstensector
open te stellen voor de Europese leveranciers, die een permanent voordeel zullen krijgen op de
Mercosurmarkt, als dat in ruil is voor een toegang tot de Europese goederenmarkt die hoofdzakelijk
tijdelijke effecten zal sorteren. Daarenboven is de Mercosur, wat betreft de dienstensector, voornamelijk
geïnteresseerd in de Mode 4, en ook daar zijn de voordelen van een toegang tot de Europese markt van
tijdelijke aard (in de Mode 4 diensten is er weinig plaats voor lock-in effecten). Voor de Mercosur is het
dus weinig interessant om te onderhandelen over de opening van haar dienstensector op biregionaal
niveau. Op multilateraal niveau kunnen, in ruil voor de liberalisering van de dienstensector, wel lange
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
105
termijn voordelen bekomen worden voor de goederensector, omdat er dan minder kans is op prefence
erosion door voorkeursbehandeling voor derde landen (PENA, 2005, p 35-39).
4.4.c. Uruguay Ronde – GATS
Binnen het kader van de Uruguay Ronde en de Protocollen voor Financiële Diensten en
Telecommunicatie konden 620 verbintenissen aangegaan worden. Elk lid moest dus een “positieve lijst”
van verbintenissen opstellen. Het aantal dat aangegaan werd door de Europese Unie en de
Mercosurlanden wordt in Tabel 1 weergegeven. Met 23% verbintenissen zonder enige restrictie is
Argentinië het land met de meest open wetgeving in de Mercosur. Brazilië onderhandelde over een
gelijkaardig aantal verbintenissen, maar slechts 8,1% werd uiteindelijk zonder beperkingen aangenomen.
Uruguay en Paraguay hebben respectievelijk 11,6 en 2,9% van de verbintenissen (in de GATS lijst)
zonder restrictie opgenomen. Het pakket verbintenissen van de Europese Unie is dubbel zo groot als dat
van Argentinië, maar als het gaat om verbintenissen zonder restricties, scoort de unie slechts 5
procentpunten beter dan de Argentijnen. In alle landen is er dus nog veel ruimte voor verbetering (PENA,
2005, p 7-9).
Tabel 4.4. 1
GATS & Protocollen voor Financiële Diensten en Tele communicatie - Verbintenissen over markttoegang in het kader van de dienstensector Argentinië Brazilië Paraguay Uruguay EU 12
Verbintenissen vermeld in GATS lijst 620 620 620 620 620
Onderhandelde verbintenissen 232 224 36 108 424
% t.o.v. totale GATS lijst 37,4% 36,1% 5,8% 17,4% 6 8,4%
Verbintenissen aangegaan zonder restrictie 144 50 18 72 177
% t.o.v. totale GATS lijst 23,2% 8,1% 2,9% 11,6% 28 ,5%
Bron: PENA, 2005, p 9, eigen vertaling en bewerking
De GATS heeft wel een aantal zwakheden. Eén daarvan is het gebrek aan transparantie: de term
“restrictie” geeft geen informatie over de oorsprong van de uitzonderingsmaatregelen. Een tweede punt is
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
106
dat veel landen zich konden aansluiten bij het akkoord met een minimum aan verbintenissen (ROMERO,
2001, p 6-7).
4.4.d. Doha Ronde
Er wordt niet verwacht dat de Europese Unie tijdens de Doha Ronde een veel groter aantal
verbintenissen zal aangaan dan wat de unie deed tijdens de Uruguay Ronde. Wel wordt er gehoopt op de
afschaffing van een aantal beperkingen die gelden op de tot nog toe aangegane verbintenissen. 68,4%
van de 620 verbintenissen op de GATS lijst komen daarvoor in aanmerking (cf Tabel 1). De unie heeft
daarom ook voorgesteld om de restricties in te perken voor activiteiten in de farmaceutische en
telecommunicatiesector. Toch heeft de EU ook 14 nieuwe dienstensectoren in haar Doha voorstel naar
voren gebracht (waaronder postdiensten, maritieme passagiersvervoer, diensten verbonden aan maritiem
transport, gronddiensten verbonden met luchtvaart en luchthavenadministratie). Achterblijvers zijn de
audiovisuele, energie, drinkbaar water, gezondheid en transport via pijpleidingen. Wat de horizontale
verbintenissen betreft (dit is “verbintenissen over alle sectoren heen”) zijn er 12 voorstellen gedaan door
de Europese Unie waarvan 8 betreffende Mode 4, wat van belang is voor de Mercosur. Zo voegde de EU
de nieuwe categorie, Intracorporatieve Transfers, aan haar voorstel toe. Onder deze categorie kunnen
managers, specialisten en stagiaires, die houder zijn van een universitair diploma, zich in de unie
begeven voor professionele doeleinden. Andere veranderingen hebben de beperkingen in Mode 4 echter
opgetrokken. Dit gebeurde bijvoorbeeld voor de “nationale behandeling”. Deze behandeling betekent dat
de dienstverlener die uit de andere regio komt, dezelfde rechten moet hebben als degene van de regio
zelf. In Mode 4 werden er echter nieuwe voorwaarden opgelegd om van deze “nationale behandeling” te
kunnen genieten: het kunnen voorleggen van een bewijs van “bijzonder kennis” en de verplichting om
een verblijfplaats te hebben. Nieuwe verbintenissen werden ook voorgesteld voor diensten als
boekhouding, wetenschappelijke en technologische consultancy, onderhoud- en hersteldiensten en
diensten verbonden met het milieu. Voor deze diensten werden nieuwe stappen gezet in verband met de
toegang van “werknemers van een juridische persoon die geen commerciële aanwezigheid heeft binnen
de Europese Unie”. Wel zullen deze werknemers rekening moeten houden met quota’s die de unie wil
handhaven. Er wordt aangenomen dat dit een quota zou worden van ongeveer 4000 plaatsen. Ook
zelfstandige beroepsmensen kregen de aandacht van de unie. Voor deze werd de toegang tot de
Europese markt verbeterd aan de hand van nieuwe categorieën: diensten in de architectuur, stedenbouw,
technische wetenschappen, computerwetenschappen, management consultancy en vertalingen (PENA,
2005, p 16-26).
Van de Mercosurlanden is Argentinië het land dat de meeste verbintenissen was aangegaan tijdens de
Uruguay Ronde (cf Tabel 1). Het land heeft de beweging echter niet verder gezet tijdens de Doha Ronde.
Er is geen vooruitgang in het kader van de sectoriele verbintenissen en er zijn slechts enkele
veranderingen in de horizontale sectie. Wel moeten de successen gemeld worden in de Mode 4
verbintenissen, waar Intracorporatieve Transfers een nieuwe categorie is en zakenmannen,
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
107
beroepsmensen, gespecialiseerde technici en vertegenwoordigers nieuwe faciliteiten krijgen. Tegenover
de Uruguay Ronde pakt Brazilië uit met een nieuwe sector (sportdiensten) en 13 nieuwe subsectoren
(waaronder dierenheelkunde, fotografie en toeristische diensten). De meerderheid van deze subsectoren
werden geconsolideerd in Mode 3 (waarbij het dienstverlenende bedrijf zelf over de grens gaat via
buitenlandse investeringen). Ze werden niet geconsolideerd onder Mode 1 (waarbij de dienst over de
grens gaat via bijvoorbeeld post, telefoon, fax of internet), noch onder Mode 2 (waarbij de afnemer over
de grens gaat, zoals bij toerisme). Paraguay en Uruguay gingen respectievelijk 4 en 5 subsectoren
vooruit tegenover de vorige ronde. De reeds aangegane verbintenissen werden niet uitgebreid en
restricties werden niet opgeheven (EUR-LEX, 2005; PENA, 2005, p 19-20).
De basisdocumenten voor de onderhandelingen tijdens de Doha Ronde in het kader van de liberalisering
van de handel in diensten zijn Artikel XIX van de GATS, de ministeriële verklaring van Doha en het
Werkprogramma van juli 2004. Deze teksten promoten verdere liberalisering, rekening houdend met de
belangen van alle WTO leden en in het bijzonder met die van de ontwikkelingslanden. Er zouden ook a
priori geen dienstensectoren mogen uitgesloten worden. De belangrijkste thema’s voor de
onderhandelingen tijdens de Doha Ronde zijn de volgende (AIV, 2004; PENA, 2005, p 10-35):
• Binnenlandse wetgeving : Beschreven in Art. VI en XVIII van de GATS. De bedoeling is de
nationale wetgevingen aan te passen, rekening houdend met de sociale en economische
doelstellingen van de verschillende landen en zonder de nationale soevereiniteit aan te tasten.
De nodige regels moeten worden opgesteld om ervoor te zorgen dat de nationale wetgevingen
betreffende diploma’s, technische standaarden en licenties geen onnodige barrières oprichten
voor de handel in diensten. Er is eveneens sprake van de opstelling van een “noodzakelijkheids
test” (ENT), een mechanisme dat moet bepalen of een bepaalde maatregel nodig is om een
bepaalde politieke doelstelling te bereiken.
• Emergency Safeguard Measures (ESM): Onderhandelingen, voorzien in Art. X.1 van de GATS,
over mogelijkheden tot het (tijdelijk) opschorten van bepaalde verplichtingen, in het bijzonder
voor ontwikkelingslanden, als de verplichting een te grote verstoring zou teweegbrengen op de
binnenlandse markt. Gerelateerd zijn de Artikels XIV over algemene uitzonderingen voor de
toepassing van de regels, XII over de beperking van de handel in diensten bij onevenwicht van
de betalingsbalans of bij buitenlandse financiële crisis en XXI over de heronderhandeling van
specifieke verbintenissen. Het bestaan van deze vrijwaringen kan landen – en in het bijzonder
ontwikkelingslanden – aanzetten tot meer openheid en handelsliberalisering. De praktische
uitvoering van zulke vrijwaringen zijn echter nog helemaal niet duidelijk en de Europese Unie is
ook niet overtuigd over de meerwaarde die ESM’s voor de unie zouden kunnen betekenen. Ook
de Mercosur is niet bijzonder actief op dit vlak. ESM’s worden in principe niet op biregionaal
niveau onderhandeld, hoewel de blokken zouden kunnen overgaan tot het opstellen van
safeguards op sectorieel niveau.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
108
• Subsidies : De onderhandelingen over de subsidiëring van diensten – bijvoorbeeld in het kader
van politieke doelstellingen of R&D – worden voorzien in Art. XV van de GATS, maar komen
maar niet uit de startblokken. Nochtans is vooruitgang binnen het thema belangrijk om te kunnen
vorderen in de onderhandelingen over toegang tot de respectievelijke markten. Het zijn vooral
ontwikkelingslanden die druk op de ketel zetten aangezien hun lokale dienstenleveranciers
beconcurreerd worden door de vaak gesubsidieerde buitenlandse.
• Openbare Aanbestedingen : Het onderhandelingsmandaat voor openbare aanbestedingen is
opgenomen in Art. XIII van de GATS. Ontwikkelingslanden zijn van mening dat het artikel enkel
ruimte laat voor gesprekken over de transparantheid en degelijkheid van de processen van
openbare aanbestedingen. Ontwikkelde landen willen echter ook thema’s bespreken als niet
discriminatie, markttoegang en nationale behandeling (dit is wanneer buitenlandse bedrijven van
een behandeling kunnen genieten die niet minder gunstig is als die van de lokale bedrijven).
Markttoegang tot openbare aanbestedingen verlenen aan de Europeanen zou echter de
budgettaire politiek in de Mercosur veel minder efficiënt kunnen maken.
• Verkeer van natuurlijke personen (Mode 4) : Het afschaffen van quota’s, ingewikkelde
migratieprocedures en het bewerkstelligen van speciale visa’s voor dienstenleveranciers,
regelgeving voor de onderlinge erkenning van diploma’s en licenties en het definiëren van een
aangepaste verblijfsperiode.
4.4.e. Bilaterale Onderhandelingen
De Europese Unie heeft een uitgebreide ervaring met het onderhandelen van vrijhandelsakkoorden. De
unie tekende al dergelijke akkoorden met Mediterrane landen, Zuid-Afrika, Mexico en Chili. Natuurlijk is er
ook de Europese Unie zelf, met vrij verkeer van personen, diensten, goederen en kapitaal sinds het
Verdrag van Rome. De interne markt voor diensten zit echter achter op de andere peilers van de unie.
Binnen de dienstensector is de interne markt het verst gevorderd voor de financiële diensten. Achteraan
in de lijst staan toerisme, distributie, bouw en arbeidsbureaus. De belangrijkste barrières zijn het recht tot
vestiging, het gebruik van productiefactoren en de implementering van verkoops- en naverkoopsdiensten.
De Europese Commissie presenteerde in januari 2004 een richtlijn die moet zorgen voor een onderlinge
erkenning van officiële documenten en voor het principiële verbod op al te veeleisende licenties (PENA,
2005, p 4-10). In vergelijking met de Mercosur is de wetgeving over de Europese landen heen alleszins
relatief homogeen (MEBF, 2003, p 20). De ervaring van de EU is een stap die de unie voor heeft op de
Mercosur.
De onderhandelingen tussen de unie en de Mercosur gingen in praktijk van start in juli 2001, toen de EU
haar eerste voorstel indiende voor het dienstenhoofdstuk van het te onderhandelen vrijhandelsakkoord.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
109
Het doel is te komen tot een substantiële en transparante liberalisering, zonder het GATS kader uit het
oog te verliezen (en in het bijzonder Art. V van de GATS) (PENA, 2005, p 20-22).
Beide blokken verwijten elkaar voorstellen te maken die maar weinig meerwaarde hebben tegenover
hetgeen op WTO niveau wordt besproken in het kader van de Doha Ronde. De Europese Unie heeft een
hele reeks sectoren in het akkoord gezet, maar er zijn slechts weinig WTO-plus elementen aangebracht.
Het Europese voorstel voor de biregionale onderhandelingen telde 20 subsectoren meer dan wat de unie
in het begin van de Doha Ronde op WTO niveau heeft aangeboden. Maar al de verbintenissen in deze
extra subsectoren werden aangegaan met restricties waardoor de EU eigenlijk maar weinig afweek van
haar voorstel in het begin van de Ronde. De Mercosur is op biregionaal niveau veel verder gegaan dan
wat op de Doha Ronde voorgesteld werd. Zowel Argentinië, Brazilië, Paraguay als Uruguay kwamen op
biregionaal niveau op de proppen met nieuwe sectoren en subsectoren en een uitbreiding van de
strekking van de aangegane verbintenissen. De waarde van het voorstel is echter geconcentreerd in de
Braziliaanse financiële diensten en telecommunicatiesector. Het Braziliaanse voorstel hangt verder af van
een aantal voorwaarden met inbegrip van een discretionnaire presidentiële goedkeuring. Men moet
verder in gedachte houden dat de Mercosuriaanse dienstenmarkt minder attractief is doordat ze niet
geïntegreerd is. De stand van zaken van de onderhandelingen kunnen als volgt worden samengevat
(MEBF, 2003, p 21-26; PENA, 2005, p 22-35; ROMERO, 2001, p 4):
• Strekking van het akkoord : alle maatregelen die de handel in diensten kunnen aantasten, met
uitzondering van de nationale maritieme kusthandel en bepaalde luchtvaartdiensten. De EU zou
ook de audiovisuele diensten uit het akkoord willen houden. De Mercosur zou de luchtvaart- en
maritieme diensten in een apart hoofdstuk willen onderbrengen.
• Markttoegang : Het belangrijkste struikelpunt tussen de twee blokken is de Economic Needs Test
(ENT).
• Nationale behandeling : Beide blokken kwamen overeen dat dienstverleners die in de andere
regio hun diensten aanbieden op een niet minder gunstige manier moeten behandeld worden
dan de leveranciers van de regio zelf.
• Aanpassen van de kalenders : De Mercosur stelt een systeem voor waarbij elke aangegane
verbintenis kan gewijzigd of teruggetrokken worden. Dit zou moeten gebeuren, volgend op een
notificatie en zou als gevolg hebben dat nieuwe onderhandelingen moeten gestart worden om
compenserende maatregelen te voorzien. Hierbij zou het “algemene niveau” van onderlinge
verbintenissen minstens even hoog moeten zijn als het oorspronkelijk. De Europese Unie
verwerpt deze idee. Deze verwerping kan problemen veroorzaken in een toekomstige situatie
waar één van de partijen een bepaalde verbintenis wil veranderen op bilateraal en multilateraal
niveau. Op dat moment zou een aanpassing volgens de GATS regels mogelijk zijn, maar zal
deze aanpassing niet vertaald kunnen worden op het biregionale niveau. Gezien het belang van
de EU als handelspartner voor de Mercosur, is dit voor deze laatste een delicaat thema.
Omgekeerd is dit minder belangrijk. Wil de EU een verbintenis aanpassen, kan ze dat doen op
multilateraal niveau. Dat ze haar akkoord moet aanhouden met de Mercosur is dan geen groot
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
110
probleem, omdat het Zuid-Amerikaanse blok geen groot gewicht heeft in de Europese handel.
Het is daarom dat de unie niet voor de flexibele aanpak te vinden is.
• Nationale wetgeving : De nationale soevereiniteit op vlak van wetgeving wordt erkend. De
wetgeving mag echter niet discriminerend zijn. De Mercosur wil de tekst over de nationale
wetgeving verrijken met de volgende kenmerken:
o “Algemene implementeringmaatregelen moeten redelijk, objectief en onpartijdig worden
beheerd” (MEBF, 2003, p 24, eigen vertaling)
o Mogelijkheid tot het oprichten van juridische procedures .
o Evaluatie van de licenties, certificaten of registers verbonden aan diensten.
o Algemene criteria voor maatregelen die verbonden zijn aan technische normen.
o Vaststelling van procedures voor de controle op de bekwaamheid van de
beroepsmensen van de andere regio.
• Onderlinge erkenning : Richtlijnen voor de onderlinge erkenning van onder andere diploma’s en
licenties moeten worden opgesteld binnen een bepaalde periode (3 jaar als het van de EU
afhangt, 1 jaar voor de Mercosur).
• Transparantie : Algemeen is er een consensus over het publiceren van alle maatregelen die met
het akkoord te maken zouden hebben en het opstellen van een mechanisme voor onderlinge
consultatie.
• Uitzonderingsmaatregelen : Landen kunnen uitzonderingenmaatregelen uitvoeren die tegen de
handelsliberalisering ingaan voor redenen die in de GATS beschreven staan. Deze kunnen zijn:
de bescherming van de openbare veiligheid en ethiek, de bescherming van het artistieke,
historische en archeologische patrimonium, de aanpassing van maatregelen die niet in
overeenkomst zijn met de voorzieningen in het akkoord. Maatregelen in het kader van de sociale
zekerheid en andere activiteiten verbonden aan de officiële autoriteit zijn uitgesloten uit de GATS.
De bescherming van het leven van mensen, dieren of planten en het behoud van niet-
hernieuwbare energiebronnen ziet de Mercosur niet als mogelijke reden voor
uitzonderingsmaatregelen. De Mercosur hoopt wel op bijkomende uitzonderingen voor
maatregelen die als doel sociale inclusie hebben. De maatregelen die bedoeld zijn om de
concurrentie te verzekeren, worden door de Mercosur niet beschouwd als incompatibel met de
aangegane verbintenissen.
• Verhoogde participatie van de Mercosurlanden : De Mercosur voorziet specifieke
verbintenissen voor een gemakkelijkere participatie van haar leden, waarbij het
liberaliseringproces aan de specifieke kenmerken en doelstellingen van de Mercosurlanden wordt
aangepast. De EU moet ook de toegang tot informatie voor de Mercosur vergemakkelijken.
• Mode 4 - Vrij verkeer van personen : Omvat “natuurlijke personen die diensten leveren” en
“natuurlijke personen die werken voor een dienstverlener”. Er is dus geen akkoord voor personen
die zich willen integreren in de arbeidsmarkt van de andere regio, noch voor personen die zich
permanent willen vestigen in die ander regio. Het aanbod van de Europese Unie is hetzelfde als
wat ze op WTO niveau aanbood met verbintenissen in het kader van “intracorporatieve
transfers”, “werknemers van een juridische persoon die geen commerciële aanwezigheid heeft in
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
111
de Europese Unie” en “zelfstandige beroepsmensen” (zie hierboven). De “intracorporatieve
transfers” zijn vooral van belang voor de EU die de migratie van personeel binnen multinationale
ondernemingen gemakkelijker wil maken. Wat de unie op dat vlak voorstelt als liberalisering is
daarom ook veel uitgebreider dan wat ze voor de “zelfstandige beroepsmensen” voorziet (dit
laatste is dan vooral van belang voor de Mercosur). Tabel 2 geeft een overzicht van de sectoren
en subsectoren die enerzijds uitgesloten zijn voor “werknemers van juridische personen” en
“zelfstandige beroepsmensen”, maar anderzijds toch inbegrepen zijn in het EU voorstel voor
“intracorporatieve transfers”. Deze sectoren werden in het vet gezet om aan te tonen dat de EU
inderdaad vooral geïnteresseerd is in haar MNO’s. Tot slot heeft de Mercosur ook nog volgende
voorstellen:
o migratieprocedures (in het kader van de handel in diensten) die niet ingewikkelder zijn
dan nodig en voldoende transparant zijn,
o toelatingen, licenties en certificaten die enkel gevraagd worden wanneer ze essentieel
zijn voor het uitvoeren van een bepaalde dienst,
o visums, waarvan toekenning niet gebruikt kan worden als barrière voor de handel in
diensten.
• Sectoriele onderhandelingen : De onderhandelingen over de financiële diensten zijn het verst
gevorderd. De EU maakte echter ook nieuwe voorstellen in het kader van het maritieme transport
en de diensten in de telecommunicatie en de postsector.
• Intraregionale handel : De Europese Unie vraagt de Mercosur extra inspanningen te doen om de
intra-Mercosur handel van diensten te vergemakkelijken. De kans dat de Mercosur deze externe
druk zal aanvaarden voor een thema dat in het kader van het Protocol van Montevideo is
bepaald, is weinig waarschijnlijk.
• Progressieve handelsliberalisering : De EU stelt dat, van zodra het biregionaal akkoord van
kracht is, beide partijen de dienstverleners van de andere regio minimaal moeten behandelen
zoals voorzien in Annex I van het akkoord. De Mercosur vraagt om de verbintenissen van Annex
I te voorzien van implementeringkalenders.
• Coöperatie : De Mercosur hoopt op een verbeterde samenwerking om de competitiviteit van de
dienstensector te bevorderen en de toegang tot nieuwe technologieën te vergemakkelijken. Ook
distributie- en informatiekanalen moeten nauwer samenwerken.
Ondanks het feit dat de “GATS de enige bron van inspiratie was voor de twee regio’s” (PENA, 2005, p 30,
eigen vertaling) is er tot nog toe geen garantie over de compatibiliteit tussen de biregionale voorstellen en
de GATS. Dit geldt voornamelijk voor de onderhandelingen over de “aanpassing van kalenders” en de
“uitzonderingsmaatregelen” (of safeguards). Het thema van de subsidiëring is daarentegen geen
struikelpunt daar het enkel op multilateraal niveau onderhandeld wordt. Er wordt op multilateraal niveau
echter geen vooruitgang geboekt op dit vlak, waardoor de aandacht op bilateraal niveau zou kunnen
toenemen. Openbare aanbestedingen worden in principe ook enkel op multilateraal niveau aangekaart,
hoewel de vraag blijft of bijkomende verbintenissen op bilateraal niveau zullen worden toegevoegd. De
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
112
intra-regionale handel wordt enkel op bilateraal niveau bekeken, waardoor er ook voor dit onderwerp
geen conflict mogelijk is tussen de twee niveau’s (PENA, 2005, p 22-32).
4.4.f. Conclusie
In de Mercosur was het Protocol van Montevideo over de integratie van de dienstenmarkt een zeer
ambitieus plan. Met een uitvoeringstermijn van 10 jaar voor een volledige liberalisatie was het zelfs
ambitieuzer dan de GATS. Toch zijn de bepalingen van het Protocol nog verre van uitgevoerd. Ook voor
het dienstenverkeer tussen de Mercosur en de Europese Unie is er nog een hele weg te gaan. Het
belang van de dienstensector in het BBP van de twee blokken toont echter aan hoe belangrijk deze
vooruitgang is en hoeveel mogelijkheden kunnen gecreëerd worden op dit vlak.
Ook moet rekening gehouden worden met het specifieke karakter van de dienstensector. De openstelling
van de Mercosuriaanse markt zou voor de Europeanen een permanent voordeel hebben. Dit is het
zogenaamde lock-in effect. Omgekeerd is dit niet het geval, omdat de Mercosurianen voornamelijk
geïnteresseerd zijn in de Mode 4 diensten en de uitvoer van landbouwproducten, waar dat lock-in effect
niet bestaat en de voordelen dus slechts tijdelijk kunnen zijn (dit is de preference erosion). De vraag is
welke prijs de Mercosur bereid is te betalen voor deze tijdelijke voordelen.
Op multilateraal niveau wordt onderhandeld op basis van positieve lijsten van aangegane verbintenissen.
Argentinië is tijdens de Uruguay Ronde het grootst aantal verbintenissen aangegaan onder de
Mercosurleden en rekent dus op de meest open wetgeving van het blok. Tijdens de Doha Ronde is de
kloof tussen Brazilië en Argentinië echter verkleind, omdat vooral het Braziliaanse voorstel een werkelijke
vooruitgang betekende tegenover wat tijdens de Uruguay Ronde was voorgesteld. Ook de EU ging erop
vooruit in de Doha Ronde, met de afschaffing van een aantal restricties en de toevoeging van een aantal
nieuwe sectoren. Bilateraal deed de Europese Unie echter geen extra inspanning, daar waar de
Mercosur wel uitpakte met een werkelijke upgrade.
Er blijven voor de dienstensector nog een heel aantal struikelpunten. Voorbeelden daarvan zijn de
“Economic Need Test” (ENT) of de onderhandelingen over de subsidies, die maar niet uit de startblokken
geraken. Andere divergentiepunten zijn die over de “safeguard measures” en de mogelijkheid tot
aanpassing van de kalenders en het heronderhandelen van aangegane verbintenissen. De EU, voor wie
de Mercosur een klein handelspartner is, ziet niet echt het voordeel in van deze versoepelingen.
Nochtans kan een soepele positie op dit punt, landen aanzetten om verder te gaan in de liberalisering
dan ze oorspronkelijk van plan waren. Ook moet nog werk gemaakt worden van de onderlinge erkenning
van diploma’s, licenties en andere documenten. Tot slot is er nog het Mode 4 struikelpunt: in dit hoofdstuk
zet de Europese Unie de nadruk op de intra-corporatieve transfers, wat haar MNO’s ten goede zou
komen. De Mercosur zou echter liever meer vooruitgang zien in de diensten die werknemers en
zelfstandigen leveren.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
113
Tabel 4.4. 2
Mode - 4 Voorstel van de Europese Unie voor dienstensectoren die van belang zijn voor de Mercosur
Intracorporatieve
Transfers
Werknemers van Juridische Persoon
Zelfstandige Beroepsmensen
Architectuur ja ja ja
Technische diensten ja ja ja Geïntegreerde Technische Diensten ja ja
Stedenbouw ja ja ja
Dierengeneeskunde ja
Andere diensten verbonden aan technisch of wetenschappelijk onderzoek ja* ja** Computerdiensten en aanverwanten ja ja ja
R&D ja ja
Reclame ja ja
Management consultancy en daaraan aanverwante diensten ja ja ja
Technische testen en analyse ja* ja
Diensten gerelateerd met de landbouw, de jacht en bosbouw ja*
Diensten gerelateerd met veehouderij Diensten gerelateerd met de visserij ja*
Onderhoud en herstellingen van uitrusting en gereedschap (uitgez. transportuitrusting) ja* ja**
Fotografie ja
Vertalingen ja ja ja
Interieurvormgeving ja*
Bouw en gerelateerde technische diensten ja* ja*
Commission Agent ja* Hotels en restaurants (incl. catering) ja Reisagentschappen en tour operators ja ja*
Toeristische gidsen ja*
Ontspanning (incl. toneel, live bands en circus) ja* ja*
Sport en andere recreatie ja*
Onderhoud en herstellingen van vliegtuigen ja*
Andere transportdiensten ja*
* gelimiteerd voor sommige leden, ** nieuwe verbintenis in de Doha Ronde
Bron: PENA, 2005, p 26-27, eigen vertaling en bewerking
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
114
DE VIERDE BI-REGIONALE TOP (WENEN, 12 MEI 2006)
Dit hoofdstuk is een kort verslag over de biregionale top van 12 mei 2006 tussen de Europese Unie, de
Latijns Amerikaanse landen en de Caraïben. In deze top kwam immers de recentste evolutie van de
relatie tussen de verschillende blokken in beeld. De resultaten van de top worden ook in verband
gebracht met wat reeds gezegd werd op de 3de zitting van de Integratieparlementen in Bregenz.
5.1.a. Strengthening the Biregional Strategic Association”.
De biregionale top die dit jaar plaats vond in Wenen op 12 mei 2006 is de vierde op een rij. Het komt na
de top in Rio de Janeiro van 1999, die van Guadalajara in 2002 en die van Madrid in 2004 (European
Commission, 2002a; European Commission, 2006c, p 1). De volgende top is voorzien tegen 2008 in Lima
(QUAK, 2006, p 2).
Het gaat hem om bijeenkomsten van staats- en regeringshoofden van Latijns Amerika, de Caraïben en
de Europese Unie, met als doel de politieke, economische en culturele band tussen de blokken uit te
diepen. Tijdens de top van Rio in 1999 werd de aandacht vooral gevestigd op de representatieve
democratie, de “rule of law”, de internationale veiligheid en de politieke stabiliteit. Ook de mensenrechten,
het onderwijs, de ondersteuning van het multilaterale handelssysteem, de handelsliberalisatie en de
stimulering van productieve investeringen zijn tijdens dit evenement bekeken. Een bilaterale groep werd
opgericht voor de opvolging en de uitvoering van het strategische partnerschap dat in Rio van start ging.
Ook @LIS (Alliance for an Information Society) werd naar aanleiding van deze top opgericht als bilateraal
programma voor de uitwisseling van ervaringen op vlak van ICT (European Commission, 2001a).
Zowel in Madrid als in Guadalajara werd op deze thema’s verder gewerkt, hoewel steeds met nieuwere
realiteiten rekening moest gehouden worden. Het Europa van Rio was niet hetzelfde als het Europa van
Madrid of Guadalajara. De invoering van de Euro of de uitbreiding van de Unie met tien Centraal
Europese landen zijn slechts enkele aspecten waardoor een nieuw en gemoderniseerd licht op de
onderhandelingen moest geworpen worden (European Commission, 2002a; European Commission,
2004).
In de laatste top Wenen kwam het er op neer een “routeplanning” te maken om tot integratieakkoorden te
komen tussen de Europese Unie en Latijns Amerika en meer continuïteit en opvolging van de reeds
ondertekende akkoorden te verzekeren. Er moest ook aandacht geschonken worden aan de regionale
integratie van het Zuid-Amerikaanse continent, de uitbouw van energienetwerken en andere
infrastructuren. Maar ook thema’s als veiligheid, terrorisme, drugs en georganiseerde misdaad, de
mensenrechten, de markteconomie, vrijhandelsakkoorden, groei, arbeidsgelegenheid, armoede, migratie,
energie, technologische transfers, democratie en de rol van de Verenigde Naties kwamen er aan bod
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
115
(European Commission, 2006a; European Commission, 2006d; FRERES, 2005, p 61-64). Ook sociale
cohesie blijft een belangrijk aandachtspunt. In dit kader werd begin dit jaar het programma EUROsociAL
opgericht. Het gaat hem om een Frans-Spaans initiatief dat 4 jaar zal duren. Met een budget van 36
miljoen euro is het project gericht naar de verbetering van het beleid van de fiscaliteit, werkgelegenheid,
recht, onderwijs en volksgezondheid. De Europese Unie bevestigt zo zijn plaats als belangrijkste
financiële steun voor ontwikkelingshulp. (Présidence de la République, 2006).
De EU-LAC top van Wenen eindigde op 12 mei en met de eindverklaringen kwamen tussen de
veelvuldige zelffelicitaties een aantal donkere wolken opsteken: De Europese Unie schrijft Latijns
Amerika de wet voor, is één van de bezwaren. De lange hoofdstukken over democratie,
werkgelegenheid, armoede en migratie gaan uitsluitend over Latijns Amerika. “De EU is geenszins van
plan om Latijns Amerika mee te laten praten over die thema’s waar het Europa aangaat. Niets wordt er
gezegd over het Europese migratiebeleid, over maatregelen om de Europese vraag naar drugs te
beperken of (…) de Europese landbouwsubsidies” (QUAK, 2006, p 1), zo melden Quak en de Voogd in
hun politieke analyse en bevestigen hiermee het eenzijdige karakter van wat een biregionale top moet
zijn. Enkel de alternatieve top, “Enlazado Alternativas”, spreekt zicht uit over de Europese politieke en
economische situatie, over het migratiebeleid van de Unie, enz. Het tweede bezwaar is dat Europa vooral
van zinnens blijkt te zijn haar Europese bedrijven in Latijns Amerika te steunen om meer winst te maken.
Het leeuwendeel van de aandacht van de Unie gaat naar de handelsliberaliseringthema’s en het
neoliberale vrijhandelideaal. Hoofdstukken over milieu, mensenrechten en migratie lijden onder het
gebrek van concrete maatregelen. En dit zint de Zuid-Amerikanen niet: De President van Bolivia, Evo
Morales, liet – net zoals zijn Venezolaanse homoloog Chavez – weten dat de vrijhandel niet ten goede
komt aan zijn volk. Vrijhandelsakkoorden zijn gebaseerd “op ongelijke en geheime verhoudingen tussen
arme en rijke onderhandelingspartners” staat in de slotverklaring van “Enlazado Alternativas”. En hoewel
artikel 4 van de eindverklaring van Wenen stelt dat er niet één democratisch model is, wat de weg
openzet voor de ontwikkeling van participerende democratieën, blijft Europa bezorgd voor het gevaar
voor instabiliteit in de regio ten gevolge van populistische leiders als Chavez en Morales. (European
Commission, 2006c, p 2-3; QUAK, 2006; VAN HAASTER, 2006).
5.1.b. Vooruitgang in Bregenz en Wenen
Toch is er ook vooruitgang geboekt en dat staat ook in de slotverklaringen van de top in Wenen. Ze
worden tevens in verband gebracht met de slotverklaring van de 3de zitting van de integratieparlementen
EU/LAC. Dit was de ontmoeting van 24 en 25 april 2006 van leden van het Europese Parlement, het
Latijns Amerikaans Parlement, het Parlamento Andino, het Centraal Amerikaanse Parlement en de
Gemeenschappelijke Parlementaire Commissie van de Mercosur. Deze top vond plaats in Bregenz.
(European Parliament, 2006, p 1).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
116
Bregenz,24 en 25 april 2006, 3de zitting van de Integratieparlementen EU/LAC (European Parliament,
2006)
Wenen,12 mei 2006, 4de biregionale top EU-LAC (European Commission, 2006c)
• Het Tribunaal tegen de Europese Multinationals kon 70 zaken beoordelen waarbij multinationale
ondernemingen een bedreiging vormden voor de toegang tot essentiële basisvoorzieningen, het
recht op land, op voedselveiligheid, op voedselsoevereiniteit, op arbeidsrechten, enz. Verder
onderzoek is echter nodig om een internationaal rechtsinstrument te creëren dat de MNO’s
daadwerkelijk verantwoordelijk zou kunnen stellen bij rechtsovertredingen (VAN HAASTER,
2006).
• Betreffende de internationale vrede en stabiliteit: Artikel 14 van de slotverklaring van de Top van
Wenen lijkt wel rechtstreeks tot de Verenigde Staten gericht. Het spoort alle landen aan zich op
“internationale instituties te beroepen bij het beslechten van geschillen, in het bijzonder op het
Internationale Hof van Justitie” (European Commission, 2006c, p6, eigen vertaling). Het artikel
getuigt ook van de onvoorwaardelijke steun voor het Internationale Strafrecht (IPC) en roept alle
staten op het Statuut van Rome voor de IPC te ratificeren (European Commission, 2006c, p 4-6).
• Betreffende de energie: De experts van de Europese Unie en de landen van Latijns Amerika en
de Caraïben hebben een eerste reünie gehouden op 20 en 21 april 2006 om over de energie te
praten (European Commission, 2006c, p 13). Initiatieven voor de integratie van de
energienetwerken in de Mercosur en Latijns Amerika in zijn geheel blijven een hoeksteen voor de
ontwikkeling van de regio.
• Betreffende de Associatieakkoorden: De slotverklaring van Wenen beschrijft vooruitgang van de
onderhandelingen tussen de Europese Unie en de Mercosur en bevestigt tevens de
onvoorwaardelijke steun aan het multilaterale handelssysteem. In de verklaringen van de III
Parlementaire ontmoeting van Bregenz, wordt herinnerd aan de doelstelling om een Euro-Latijns
Amerikaanse Zone te creëren. Dit houdt in dat eerst biregionale akkoorden zullen moeten worden
afgerond, zoals dat tussen de EU en de Mercosur, om tenslotte te kunnen komen tot een
Akkoord voor een Globale Interregionale Associatie. De Europese financiële instellingen worden
in de verklaring van Wenen ook aangespoord de fysieke integratie van Zuid Amerika en de
Caraïben te ondersteunen (European Commission, 2006c, p 13-16; European Parliament, 2006,
p 5).
• Betreffende de samenwerking en ontwikkelingshulp: In de slotverklaring van Wenen wordt
aandacht geschonken aan de bijzondere inspanningen van de Latijns Amerikaanse landen en de
Caraïben om de Millenniumdoelstellingen te bereiken. De schuldenlast van sommige Latijns
Amerikaanse landen blijven echter voor problemen zorgen. Zowel debiteurs als crediteurs
worden verantwoordelijk gesteld voor deze onhoudbare schuld in sommige landen van de regio.
Er wordt gevraagd deze op een efficiënte manier aan te pakken. Artikel 46 geeft als voorbeeld de
conversie van schulden tot investeringen in ontwikkeling, in het bijzonder voor het onderwijs
(European Commission 2006b, p 18-21).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
117
• Betreffende de armoede en uitsluiting: In Bregenz stellen de parlementsleden voor een Fonds
voor Biregionale Solidariteit op te richten dat gesteund zou moeten worden door onder andere de
Europese Investeringsbank en de Wereldbank. Dit fonds zou moeten strijden tegen de sociale
uitsluiting en de extreme armoede. Ook moeten er faciliteiten voor Latijns Amerika komen om
aan kapitaal te komen voor investeringen. Dit zou een via samenwerking tussen de Europese
Investeringsbank en andere geïnteresseerde instellingen van beide regio’s moeten worden
verwezenlijkt (European Parliament, 2006, p 6).
• Betreffende de samenwerking op vlak van onderwijs, wetenschappen en technologie: “We zijn
bewust van de rol die de informatie- en communicatietechnologie speelt ten voordele van de
sociale cohesie, de regionale integratie en de competitiviteit van onze economieën” (European
Commission, 2006c, p22, eigen vertaling) staat in de slotverklaring. Er wordt dan ook een
prioritaire rol toegekend aan de oprichting van een Gemeenschappelijke Ruimte voor Hoger
Onderwijs Latijns Amerika – Caraïben – Europese Unie. Ook de Europese Commissie zelf heeft
meer vaart gezet achter de ontwikkeling van uitwisselingsprogramma’s. Verder worden ook de
EU-ALC platformen voor wetenschappen en technologie positief onthaald. Deze zullen verder
ondersteund worden met het organiseren van gemeenschappelijke activiteiten voor research en
development (European Commission, 2006c, p 22-23).
• Andere thema’s die aan bod zijn gekomen: Democratie en mensenrechten, Terrorisme, Drugs en
georganiseerde criminaliteit, Milieu, Groei en werkgelegenheid, Regionale integratie en Migraties
(European Commission, 2006c).
5.1.c. Conclusie
De bedoeling was tijdens de top in Wenen tot een routeplanning te komen om de integratieakkoorden tot
een succesvol einde te begeleiden. Er werden tijdens de top een aantal punten, waarop vooruitgang werd
geboekt, in de verf gezet. Zo was er bijvoorbeeld de werking van het Tribunaal tegen de Europese
Multinationals en de recente reünies voor samenwerking op vlak van energie-infrastructuren. Ook werden
er een aantal voorstellen opgeworpen: de aansporing van de Europese financiële instellingen om de
fysieke integratie in de Zuid-Amerikaanse regio te versnellen; de conversie van de enorme schuldenlast
in Zuid-Amerika in investeringen voor de ontwikkeling; de oprichting van een Fonds voor Biregionale
Solidariteit tegen de armoede en uitsluiting en tot slot de versterking van de wetenschappelijke
samenwerking tussen de twee blokken. Toch was de slotverklaring in Wenen ook kritisch op een aantal
punten. Aan Zuid-Amerikaanse kant wordt geklaagd over de eenzijdigheid van de gesprekken: er wordt
weinig gezegd over de Europese politieke en economische situatie, enkel de Zuid-Amerikaanse wordt
besproken. Ook het uitgesproken neoliberale vrijhandelsideaal van de Europeanen wordt niet in goede
aarde ontvangen in Zuid-Amerika en de Caraïben. Aan Europese kant is er dan bezorgdheid over de
opkomst van populistische leiders en hun invloed op de stabiliteit aan Zuid-Amerikaanse kant.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
118
CONCLUSIE
Het Europese beleid ten aanzien van de Mercosur is gebaseerd op drie pijlers. Het is een
samenwerkings-, economisch en politiek beleid.
Het samenwerkingsbeleid is het minst controversiële. De Europese Unie staat op de eerste plaats
wanneer het gaat om financiële steun aan de Mercosur. Wel moet gewezen worden op de negatieve
invloed van de Millenniumdoelstellingen op de steun aan de Mercosur. Bij het opstellen van deze
doelstellingen ging immers het grootste deel van de aandacht naar de minst ontwikkelde landen, waar de
Mercosur geen deel van uitmaakt. De vrees is dus dat het volume aan financiële steun onder druk zal
komen te staan. Indien de Europese Unie inderdaad van mening is dat een te groot deel van de
ontwikkelingshulp naar deze “geavanceerde” groep gaat, dan zal ze ook meer aandacht moeten
besteden aan het type hulp dat ze verleent. De steun naar de Mercosur moet geconcentreerd worden in
thema’s als economische en infrastructurele integratie, ondersteuning van de instituties en research and
development.
Het economische project is boven alles een project van handelsliberalisering. In Europa zijn het vooral de
industriële en dienstensectoren die bij de afbouw van de handelsbarrières baat zullen hebben. Deze
sectoren genieten immers van een comparatief voordeel tegenover de Mercosur en zullen dus hun
activiteiten kunnen uitbreiden in de regio. De grootste aandacht zal hierbij moeten gaan naar het
overtuigen van de Braziliaanse industriële sector van de voordelen die de intra-industriële handel te
bieden heeft op vlak van efficiëntie van de productiestructuur. Rekening houdend met de lange en
vruchtbare periode van protectionistische industrialisatie van het land, is dit geen gemakkelijke taak.
Betreffende de dienstensector, zal de Europese Unie er rekening mee moeten houden dat de Mercosur
weinig ambities heeft op dit vlak. De dienstensector is trouwens een bijzondere sector: indien de
Europese dienstverleners toegang krijgen tot de Mercosurmarkt, zullen deze kunnen genieten van een
lock-in effect. Zelfs indien andere partners van de Mercosur later van dezelfde toegang kunnen genieten,
zullen de Europeanen dankzij hun initiële investering gedurende een lange tijd een stap voor hebben op
hun concurrenten. De vraag is dus aan welke prijs de Mercosurianen bereid zijn dit permanente voordeel
aan de Europeanen te verlenen. De blokken hebben wel een relatief goede verstandshouding op gebied
van vrij verkeer van personen (Mode 4), hoewel de druk van de Europeanen op intra-corporatieve
transfers niet in verhouding staat met wat voorgesteld wordt op vlak van diensten geleverd door
werknemers of zelfstandigen. Tot slot moeten de Europeanen overwegen een flexibelere positie aan te
nemen wat betreft de mogelijkheid tot aanpassing van aangegane verbintenissen. Indien de Mercosur –
voor wie de EU een zeer gewichtige partner is – van deze clausule kan genieten, zal het blok wellicht
geneigd zijn verder te gaan in de liberalisering van de handel in diensten dan het oorspronkelijk van plan
was.
De handelsliberalisering zal ook de mogelijkheid tot grotere volumes aan investeringen mogelijk maken.
Europese investeerders zijn geïnteresseerd in de regio, en de Mercosur kan het kapitaal gebruiken. Wel
is er twijfel over de Mercosuriaanse interesse voor het type kapitaal dat uit Europa zou komen: de kans
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
119
dat de Mercosur kapitaal met een hoge toegevoegde waarde kan aantrekken, is klein. De meeste
investeerders zijn geïnteresseerd in de Mercosuriaanse afzetmarkt én de grondstoffen in de regio.
Efficiëntiezoekende investeringen met een hogere toegevoegde waarde zullen eerder naar opkomende
economieën als China gaan.
In de Mercosur, voor wie de EU de belangrijkste handelspartner is, komt de interesse voor de
handelsliberalisering uit de agroalimentaire sector. Het blok heeft een zeer competitieve landbouwsector
en is geïnteresseerd in de enorme mogelijkheden op de Europese afzetmarkt. Maar Europa is tevens de
regio van de traditionele landbouwondersteuningen en protectionisme. De politieke macht van de
landbouwsector is groot en de sector kan dus genieten van verscheidene steunmaatregelen waaronder
een gerichte tarifaire bescherming, binnenlandse steunmaatregelen en het Gemeenschappelijk
Landbouwbeleid met de impliciete exportsubsidies. De tarifaire bescherming gebeurt aan de hand van
zeer gerichte tarifaire pieken op de import van producten die “gevoelig” zijn voor de Europese Unie. In
haar September 2004 voorstel en tijdens de Doha Ronde werd duidelijk dat de Europese Unie niet van
plan is de bescherming voor deze gevoelige producten gemakkelijk te laten vallen. Dit heeft niet enkel
een economische kost, maar brengt ook veel politieke spanningen met zich mee: opkomende
ontwikkelingslanden en nieuwe groeperingen, zoals de G-20, hebben steeds meer macht in het WTO
systeem en dulden de maatregelen alsmaar minder. Dit geldt eveneens voor de exportsubsidies. De
Europese Unie is echter bereid deze af te schaffen, maar verbindt dit met een aantal voorwaarden. Eén
daarvan is de volledige afschaffing van alle types exportsubsidies, met inbegrip van garanties voor
exportkredieten en verzekeringsprogramma’s met te lange terugbetalingstermijnen. Het volume aan
binnenlandse steunmaatregelen is niet significant verminderd, maar onder invloed van de Uruguay
Ronde is deze wel minder marktverstorend geworden.
Tot slot is er ook het politieke beleid ten aanzien van de Mercosur. Dit wordt gestimuleerd door de visie
van een multilateraal systeem van geïntegreerde landengroepen met steeds meer verantwoordelijkheden
op de internationale scène. Met andere woorden, het gaat in tegen de hegemonie van de Verenigde
Staten. Ook de integratie van de Mercosur wordt ondersteund door deze visie, hetgeen de interesse van
de Europese Unie voor het project verklaart. Toch staat deze politieke verstandhouding onder druk. Nu
de uitbreiding van de Europese Unie achter de rug is, kan men zich afvragen of de unie met hetzelfde
enthousiasme naar de Mercosur zal kijken als op het einde van de jaren ’80, bij de toetreding van Spanje
en Portugal. De moeilijkheden van de Europese Commissie om het onderhandelingsmandaat in ’99 te
verkrijgen, toonden de conflicten aan binnen het Europese besluitvormingsproces. De uitbreiding van de
unie tot 25 landen zal de situatie alleszins niet vergemakkelijken.
Maar de problemen komen niet enkel van Europese kant: de Mercosur staat, 15 jaar na de ondertekening
van de Tratado de Asunción (Verdrag van Asunción), nog steeds in haar kinderschoenen. Ondanks
enkele successen, is er nog veel werk op vlak van vrij verkeer van goederen. Over vrij verkeer van
diensten, personen en kapitaal is er zo goed als geen sprake. Ook de Mercosur als douane-unie staat
nog niet op punt en de helft van de Mercosurnormen kunnen nog niet worden toegepast. Daarenboven is
er de interesse van de Mercosuriaanse industriële sector voor de FTAA (ondanks de voornamelijk
Braziliaanse en Venezolaanse argwaan). Indien de Mercosur zou toetreden tot de Vrijhandelszone, zal
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
120
het bestaan zelf van het project in vraag worden gesteld en zal de Mercosur gedegradeerd worden tot
invloedszone van de Verenigde Staten.
Tot nog toe was de Europese aanpak een reactie op het handelsbeleid van de Verenigde Staten en op
de evolutie op de multilaterale scène. Door een combinatie van een protectionistisch landbouwbeleid, een
vertraging van de Doha Ronde en een stagnatie van de FTAA onderhandelingen, zou het heel lang
kunnen duren vooraleer de Mercosur en de EU tot een akkoord kunnen komen. Vooral omdat de
onderhandelingen gebaseerd zijn op een “Single Undertaking” principe. Indien Europa de
Mercosuriaanse integratie inderdaad wil steunen en het vrijhandelsproject met het blok succesvol wil
afronden, zal het proactiever moeten reageren.
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
121
VERTALINGEN In de hoofdtekst staan instellingen of organen vermeld in het Spaans als het gaat om Zuid-Amerikaanse en in het Nederlands als het gaat om internationale. Vermeldingen tussen aanhalingstekens zijn geen officiële vertalingen.
1 “Protocol voor Handelsexpansie” 2 “Overeenkomst voor Economische Coöperatie tussen Argentinië en Uruguay” 3 “Verklaring van Iguazú” 4 “Verdrag voor de Integratie, Coöperatie en Ontwikkeling” 5 “Acte van Buenos Aires” 6 “Akkoord voor Economische Aanvulling” 7 “Protocol over de Institutionele Structuur van de Mercosur bijgevoegd aan het Verdrag van Asunción” 8 “Commissie van Permanente Vertegenwoordigers van de Mercosur” 9 “Technische Raadgevende Tak” 10 Raad van de Gemeenschappelijke Markt 11 Groep Gemeenschappelijke Markt 12 “Handelscommissie” 13 “Gemeenschappelijke Parlementaire Commissie” 14 “Administratief Secretariaat van de Mercosur” 15 “Adviserend Economisch en Sociaal Forum” 16 “Protocol van Brasilia” 17 “Permanent Hof voor Revisie” 18 “Protocol van Ouro Preto” 19 “Akkoord voor Economische Aanvulling” 20 “FTAA, mijn rug op!” 21 Acuerdo Marco Interregional de Cooperación 22 Consejo de Cooperación 23 Comision Mixta de Cooperación 24 Subcomisión Mixta de Cooperación 25 Comisión Biregional Negociador 26 Subcomisión de Cooperación
NOTA ’S
27 Mogelijkheden tot het (tijdelijk) opschorten van bepaalde verplichtingen, in het bijzonder voor ontwikkelingslanden, als de verplichting een te grote verstoring zou teweegbrengen op de binnenlandse markt. Deze uitzonderingsmaatregelen komen niet aan bod in deze scriptie voor de landbouwonderhandelingen, maar worden wel besproken voor de dienstensector in sectie 4.4.d.
28 Kaderakkoord dat ondertekend werd in de WTO op 31 juli 2004. Omvat een pakket van niet-bindende afspraken die de onderhandelingen in de Doha Ronde nieuw leven inblies (IFG, 2004).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
122
BIBLIOGRAFIE ABCD American Business Coalition for Doha, 2005, Making Hong Kong a Success: Europe’s Contribution – Brussels, 28 October 2005, 10p. URL:<http://www.abcdoha.org/agriculture/pdfs/EU_Proposal.pdf> (14/07/06). AIV Adviesraad Internationale Vraagstukken, 2004, Dienstenliberalisering en ontwikkelingslanden: leidt openstelling tot achterstelling?, Den Haag. URL:<http://www.aiv-advies.nl/ContentSuite/template/aiv/pag/page.asp?id=1889&language=NL> (12/07/06). ANDERSON K. en YAO S., 2003, How can South Asia and Sub-Saharan Africa gain from the next WTO round ?, Journal of Economic Integration 18 (3), p 466-481. BARRAU A., 1999, Union europpéenne et Mercosur : marriage ou union libre, Assemblée nationale, Rapport d’information 1721, Paris, 92p. BARRAU A., 2000, Pour un dialogue fructueux entre l’Union europpéenne et le Mercosur, Assemblée nationale, Rapport d’information 2269, Paris, 66p. BEHAR J., 2000, Cooperation and Competition in a common market : studies on the formation of MERCOSUR, Physica-Verlag, VIII, Heidelberg, 152p. BERLINSKI J. en ROMERO C.A., 2001, Las concesiones de Argentina, Brasil y Chile en el GATS y la competitividad internacional de Argentina, Buenos Aires, 30p. URL:< http://iei.uv.es/agenda/Ponencias/J.%20Berlinsky.pdf> (02/08/06). BIRB Belgisch Inteventie- en Restitutiebureau, 2006, Jaarverslag 2005, Brussel/Bruxelles, 57p. URL:<http://www.birb.be/pls/gel/fle_pa.gelx_download_sp?piv_file=F25946/Jaarrapport%202005.pdf> (27/06/06). BITTENCOURT G., 2003, Inversión extranjera y restricción externa en el Mercosur: conclusiones preliminares y temas de investigación, Departamento de Economía, Facultad de Ciencias Sociales, Universidad de la República, Montevideo, 46p. URL:< http://www.face.ufmg.br/novaeconomia/sumarios/v13n1/Bittencourt.pdf> (09/05/06). BITTENCOURT G., DOMINGO R. en REIG N., 2006, IED en los países del MERCOSUR : ganadores y perdedores en los acuerdos ALCA y UE-MERCOSUR, Documento No. 02/06, Departamento de Economía Facultad de Ciencias Sociales, Universidad de la República, Montevideo, 34p. URL:<http://decon.edu.uy/publica/2006/0206.pdf> (09/05/06). BIZZOZERO L., 2004, Más relaciones MERCOSUR-Unión Europea – Una nueva modalidad de participación de las regiones en la mundialización, in : MARÍA GÓMEZ J., 2004, América Latina y el (des)orden global neoliberal – Hegemonía, contrahegemonía, perspectivas, CLACSO Consejo Latinoamericano de Ciencias Sociales, Buenos Aires, p. 97-116. URL :http://168.96.200.17/ar/libros/relint/bizzozero.pdf (31/05/06). BOSMANS W., 1998, Les implications des accords commerciaux régionaux sur les échanges agricoles : le cas du Mercosur, Ecole nationale supérieure agronomique de Montpelier, Montpelier, 352p. BOUZAS R. en SVARZMAN G., 2001, Union Européenne et Mercosur : Structure du commerce et de la production, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.157-177. BUREAU J.-C. en REQUILLART V., 2000, Faut-il et peut-on supprimer les subventions à l’exportation ?, Institut National de la Recherche Agronomique, Journée-Débat Société Française de l’Economie Rurale du 03/02/2000, Toulouse, 15p. URL:<http://www.toulouse.inra.fr/centre/esr/CV/requillart/sfer03-02-20001.PDF> (24/05/2006). BUREAU J.-C., GOHIN A. en REQUILLART V., 2002, Faut-il et peut-on supprimer les subventions à l’exportation ?, Institut National Agronomique Paris-Grignon, Paris, 20p. URL:< http://jcbureau.club.fr/acad_agric.pdf> (24/05/06). CALFAT G. en FLÔRES R.G., 2005, China and the EU-Mercosul Relationship : Trade in Goods and Multilateral Negotiations Aspects, 2005 Research Agenda, Sciences Po – Chaire Mercosur, Paris. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20Flores_Calfat.pdf> (10/03/06). CEPAL Comisión Económica para América Latina y el Caribe, 2000, Anuario Estadístico de América Latina y el Caribe, 1999, Santiago de Chile, 778p. URL:< http://www.cepal.cl/cgi-bin/getProd.asp?xml=/publicaciones/xml/4/4444/P4444.xml&xsl=/deype/tpl/p9f.xsl&base=/tpl/top-bottom.xslt> (25/04/06).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
123
CEPAL Comisión Económica para América Latina y el Caribe, 2004, Datos del estudio económico de América Latina y el Caribe, Santiago de Chile. URL:< http://www.eclac.cl/cgi-bin/getProd.asp?xml=/de/noticias/paginas/7/8597/P8597.xml&xsl=/de/tpl/p18f.xsl&base=/tpl/top-bottom.xsl> (24/04/06). CEPAL Comisión Económica para América Latina y el Caribe, 2005a, Comercio exterior de bienes y servicios, in : CEPAL Comisión Economica para América Latine y el Caribe, 2005, Anuario Estadístico de America Latina y el Caribe, 2004, Santiago de Chile, p.138-179. URL:< http://www.eclac.cl/publicaciones/Estadisticas/4/LCG2264PB/p1_2.pdf> (24/04/06). CEPAL Comisión Económica para América Latina y el Caribe, 2005b, La Inversión extranjera en América Latina y el Caribe 2004, Santiago de Chile, 208p. URL:< http://www.eclac.cl/publicaciones/DesarrolloProductivo/9/LCG2269PE/IED-2004.v.word.pdf> (25/04/06). COMISEC Comisión sectorial para el Mercosur, 1995, El Mercosur y su Origen, Montevideo, 2p. URL:<http://www.rau.edu.uy/mercosur/origen.merco.htm> (25/04/06). CUYVERS L., EMBRECHTS R., RAYP G., 2002, International Economie, Garant, Antwerpen-Apeldoorn, 528p. DA MOTTA VEIGA P., 2001, L’économie politique des négociations commerciales dans le Mercosur, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.203-212. Delegación de la Comision Europea en Uruguay y Paraguay, 2005, Estadísticas de Comercio e Inversion – Unión Europea-Mercosur, Montevideo, 5p. URL:< http://delury.cec.eu.int/pdfs/mercosurUE%20mayo%202005.pdf> (26/04/06). DEVLIN R., 2001, Les processus ALCA et Union Européenne-Mercosur – Quels enseignements réciproques ?, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.75-103. DROGUE S. en PRISCILA RAMOS M., 2005, L’accord UE-Mercosur : le blocage agricole, La Chronique des Amériques, Juin 2005 N°22, Observatoire des Amérique s, Université du Québec, Montréal, 8p. URL :< http://www.ameriques.uqam.ca/pdf/Chro_0522_UE-MERCOSUR_blocage-agricole.pdf> (07/02/06). ESTEVADEORDAL A. en KRIVONOS E., 2001, Négociation pour l’accès au marché, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.223-253. Embajada Argentina en España, 2005, El Mercosur, Madrid, 15p. URL:< http://www.portalargentino.net/merco.htm> (25/04/06). EUR-LEX, 1999, Décision du Conseil du 22 mars 1999 concernant la conclusion, au nom de la Communauté européenne, de l'accord-cadre interrégional de coopération entre la Communauté européenne et ses États membres, d'une part, et la Marché commun du Sud et ses États parties, d'autre part, Journal officiel n° L 112 du 29/04/1999, p. 0065-0084, Brussel/Bruxelles. URL :< http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31999D0279:FR:HTML> (31/05/06). EUR-LEX, 2005, Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over „De onderhandelingen over mode 4 („aanwezigheid van natuurlijke personen”) van de Algemene Overeenkomst inzake de Handel in Diensten (GATS)”, Publicatieblad Nr. C 286 van 17/11/2005, p. 0028 – 0033, Brussel/Bruxelles. URL:< http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2005:286:0028:01:NL:HTML> (25/07/06). European Commission, 2001a, The EU’s relations with Latin America – The Rio Summit, Brussel/Bruxelles, 5p. URL :<http://ec.europa.eu/comm/external_relations/la/rio/sum_06_99.htm> (20/06/06). European Commission, 2001b, V Ronda de Negociaciones Union Europea-Mercosur Oferta de Negociación de la UE, IP/O1/963, Brussel/Bruxelles. URL:< http://ec.europa.eu/comm/external_relations/mercosur/intro/ip01_963_es.htm> (31/05/06). European Commission, 2002a, EU/LAC Madrid Summit – EU-Latin America & the Caribbean (17-18 May 2002), Brussel/Bruxelles, 1p. URL :<http://ec.europa.eu/comm/world/lac> (31/05/06) European Commission, 2002b, EU-Latin America and EU-Caribbean Trade Figures, in : European Commission, 2002, The European Union, Latin America and the Caribbean, Brussel/Bruxelles, sheet 4. URL:< http://europa.eu.int/comm/external_relations/la/pub/04_en.pdf> (24/04/06). European Commission, 2002c, Unión Europea - Mercosur – Una asociación para el futuro, Comisión Europea, Montevideo, 16p. URL:< http://europa.eu.int/comm/external_relations/mercosur/intro/bro02_es.pdf> (07/02/06).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
124
European Commission, 2003, Hervorming van het GLB: een lange-termijnperspectief voor duurzame landbouw, Brussel/Bruxelles, 3p. URL:<http://ec.europa.eu/agriculture/capreform/index_nl.htm> (27/06/06). European Commission, 2004, EU/LAC Guadalajara Summit – EU-Latin America & the Caribbean (28 May 2004), Brussel/Bruxelles, 2p. URL:<http://ec.europa.eu/comm/world/lac-guadal/00_index_htm> (20/06/06). European Commission, 2005a, Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid uit de doeken gedaan, Eugène Leguen de Lacroix, Brussel/Bruxelles, 34p. URL:<http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_nl.pdf> (27/06/06). European Commission, 2005b, The EU’s relations with Mercosur, Brussel/Bruxelles, 6p. URL:< http://europa.eu.int/comm/external_relations/mercosur/intro/index.htm> (25/04/06). European Commission, 2006a, 4th EU-Latin America/Caribbean Summit in Vienna (Austria), 12 may 2006, Brussel/Bruxelles, 2p. URL:<http://ec.europa.eu/comm/world/lac-vienna/> (31/05/06). European Commission, 2006b, Export Helpdesk for Developping Countries, External Trade, Brussel/Bruxelles. URL:< http://export-help.cec.eu.int> (19/07/06) European Commission, 2006c, IVème Sommet UE-ALC, Vienne, Autriche, le 12 mai 2006, Déclaration de Vienne, Brussel/Bruxelles, 24p. URL:<http://ec.europa.eu/comm/world/lac-vienna/docs/declaration_fr.pdf> (27/06/06). European Commission, 2006d, Objectives of the Vienna Summit – What is at stake?, Brussel/Bruxelles, 1p. URL:<http://ec.europa.eu/comm/world/lac-vienna/objectives_en.htm> (31/05/06). European Parliament, Parlamento Latinoamericano, Parlamento Centroamericano, Mercosul, Parlamento Andino, 2006, III Encuentro de los Parlamentos de Integración UE/LAC – Declaración Final, 24-25/04/2006, Bergenz (Austria), ALOP Asociación Latinoamericana de Organización de Promoción, San Sebastian (Costa Rica). URL:<http://www.alop.or.cr/trabajo/nuestro_proyectos/union_europa/foros/foro2005/declarac.pdf> (27/06/06). Eurostat, 2006, EU25 Trade since 1995 by CN8, External Trade, Bruxelles/Brussel. URL:< http://fd.comext.eurostat.cec.eu.int/xtweb/> (21/07/06) FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2004, The need for special safeguards for developping countries, Cancún Ministerial Conference, fact sheet 5, Rome, 3p. URL:< ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/005/y4852e/y4852e04.pdf> (13/07/06) FAUST J., 2002, The European Union’s Trade Policy towards MERCOSUR, Working Paper PEIF-7, Institut für Politikwissenschaft, Johannes Gutenberg-Universität Mainz, Mainz. URL:< http://ies.berkeley.edu/pubs/workingpapers/PEIF-7-MERCOSUR.pdf> (07/02/06). FRANCOIS J., VON WEIJL H., VAN TONGEREN F., 2003, Trade liberalization and development countries under the Doha Round, Tinbergen Institute Discussion Papaer, TI 2003-060/2, Erasmus Universiteit, Tinbergen Institute, Roterdam. FRERES Ch. en SANAHUJA J.A., 2005, Perspectivas de las Relaciones Unión Europea – America Latina. Hacia una Nueva Estrategia, Instituto Complutense de Estudios Internacionales - Universidad Complutense de Madrid, Contrato RELEX-I-2-2004-LATIN AMERICA-1, Madrid, 64p. G-20, 2006, About G-20, 2006 Australia, Parkes Act (Australia). URL:< http://www.g20.org/Public/AboutG20/index.jsp> (09/07/06). GASCÓ M., 2001, América Latina ante la nueva economía, Revista Instituciones y Desarollo N°8 y 9, Instit ut Internacional de Governabilitat de Catalunya, Barcelona, p. 411-440. URL:< http://www.e-libro.net/E-libro-viejo/gratis/gasco.pdf> (07/02/06). GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, 451p. GIORDANO P. en WATANUKI M., 2001, Les effets économiques de l’accord Union Européenne-Mercosur, in: GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.179-202. GUIRA J., 2003, MERCOSUR : trade and investment amid financial crisis, International economic development law 18, XXII, Kluwer law international, Den Haag, 336p. GUALDONI F., 2005, Venzuela se convertirá en el quinto país miembro del Mercosur, El País, 16-10-2005, Salamanca. URL:< http://www.elpais.es/articulo/20051016elpepiint_10/Tes/elpepiint/> (25/04/06).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
125
IDELA Instituto para la Integración y el Desarollo Latinoamericano, 1995, Acuerdo Mercosur-UE – Acuerdo marco Interregional de cooperación entre la Comunidad Europea y sus estados miembros y el Mercado Común del Sur y sus estados partes, Universidad Nacional de Tucumán, San Miguel de Tucumán, 16p. IFG International Forum on Globalization, 2004, Rising From the Ashes of Cancun, What the WTO’s “July 2004 Package” Means, San Fransisco. URL:<http://www.ifg.org/analysis/wto/JulyPackage.html> (02/08/06). IISD International Institute for Sustainable Development, 2003, Special and Differential Treatment, No. 2 of a series, spring 2003,Winnipeg (Canada), 4p. URL:<http://www.iisd.org/pdf/2003/investment_sdc_may_2003_2.pdf> (02/07/06). JUNKER F.J., 2006, EU-Mercosur Free Trade Negociations : What’s at Stake for Agriculture?, Department for Economic and Agricultural Policy – University of Bonn, Bonn, 18p. URL:< http://www.agp.uni-bonn.de/agpo/newsDocs/merc_trade.pdf> (31/05/06). KINOSHITA F., 2001, Mercosur y Unión Europea : Consideraciones sobre una zona de libre comercio intercontinental, Universidad Católica, Montevideo. URL:< http://www.ucu.edu.uy/Publicaciones/NEGOCIOS/Articulos/MERCOSUR%20Y%20UNION%20EUROPEA%20-%20Kinoshita.pdf> (07/02/06). KUTAS G., 2006, EU-Mercosur Relations and the WTO Doha Round: The Agricultural knot, Sciences Po – Chaire Mercosur, Paris, 32p. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20G.%20Kutas.pdf> (10/03/06). Latin America-Mercosur / Ed. by Peter Coffey, 1998, International handbooks on economics intergration 1, Kluwer academic, Dordrecht, 287p. LENNART A., 2003, De relatie EU - Latijns Amerika: een vergelijkend onderzoek van de bilaterale instrumenten met klemtoon op Mercosur, Ugent, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Gent. MEBF Mercosur European Union Business Forum, 2003, Brasilia Declaration, Brasilia, 30p. URL:< http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2003/november/tradoc_114120.pdf> (24/05/2006). Mercosur : Regional intergration, world markets / Ed. by Riordan Roett, 1999, XI, Rienner, Boulder (Colo.), 139p. MESSERLIN P., 2001, Niveau et coûts du protectionnisme européen, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.105-116. Ministerio de Economía y Producción, 2005, Negociaciones en Curso – MERCOSUR – Unión Europea, Dirección Nacional de Política Comercial Externa, Subsecretaría de Política y Gestión Comercial, Secretaría de Industria, Comercio y PyME, Buenos Aires. URL:<http://www.comercio.gov.ar/dnpce/negociaciones/ue.html> (04/08/06). MONTERO, 2005, Europarlamento apura trato de UE con MERCOSUR, Radio Nederland Wereldomroep, 25-11-05, Hilversum. URL:< http://www.informarn.nl/informes/americas/mercosur/act051125_uemercosur> (31/05/06). NRC-Handelsblad, 2002, Verenigde Staten – Bush krijgt ‘Fast Track’, in: PLAN Platform Latijns-Amerika in Nederland, Nieuwsdienst Ventana, nummer 140, 7 augustus 2002, Amsterdam, p 5-6. URL:<http://www.noticias.nl/prensa/ventana/num140.html> (27/06/06). ODI Overseas Development Institute, 2005, The WTO: Towards Hong Kong – What type of effects can developing countries expect from the Doha Round – Special and Differential Treatment and the WTO, London, 4p. URL:<http://www.odi.org.uk/speeches/wto_05/nov2nd/report.html> (02/07/06). PAGE S., 2004, Special and differential treatment or divide and rule? European Union Trade Policy towards developing countries, CDS Research briefings 2004, No. 3, ODI Overseas Development Institute, London, 8p. URL:< http://www.ucd.ie/cds/html/publish/briefing2.pdf> (05/07/06). PAGE S., 2005, Special in Geneva, but equal in Brussels?, ODI Overseas Development Institute, London, 22p. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20Sheila%20Page.pdf> PDC Parlementair Documentatiecentrum, 2000, Drs. J.W. Bertens, Parlement en Politiek, Leiden. URL :< http://www.parlement.com/9291000/biof/16012> (15/08/06). PENA C., 2005, Mercosur-European Union Services Liberalization in the Context of the Doha Round: Conditionalities and Complementarities – Ideas for a Pragmatic Approach –, Sciences Po – Chaire Mercosur, Paris, 43p. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20Celina%20Pena.pdf> (10/03/06).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
126
PEÑA F., 2001, Les intérêts du Mercosur dans les négociations avec l’Union Européenne, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.213-220. Présidence de la République, 2006, Le IVème somet Union européenne / Amérique latine-Caraïbes, Paris, 3p. URL:< http://www.elysee.fr/elysee/elysee.fr/francais/actualites/deplacements_a_l_etranger/2006/mai/fiches/sommet_ue-al-c/le_iveme_sommet_union_europeenne-amerique_latine-caraibes.48789.html> (27/06/06). Puerto de Negocios Rosario, Guía del Mercosur, Santa Fe (Argentina). URL:< http://www.enapro.com.ar/espanol/Mercosur/mercosur-guia.htm> (25/04/06). QUAK E-J. en DE VOOGD B., 2006, Verklaring van Wenen: EU schrijft LAC de wet voor – Politieke Analyse, Enlazando Alternativas II 2006, 13-05-2006, PLAN Platform Latijns-Amerika in Nederland,Amsterdam. URL:<http://www.noticias.nl/wenen2006_artikel.php?id=1305> (27/06/06). RAEYMAKERS K., 2000, De relaties tussen de Mercosur en de Europese Unie, RUG, Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen, Gent, 163p. RENSINK M., 1996, Mercosur in het proces van regionale integratie, RUG, Faculteit Politieke en Sociale wetenschappen, Gent, 110p. RIOS S.P., 2006, The impact of the G-20 on EU-Mercosur relations in the scope of the Doha Round and the future of bilateral relations, Sciences Po – Chaire Mercosur, Paris, 27p. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20Sandra%20Rios.pdf> ROBERTSON J., 2005, Cancun to Hong Kong: Prospects for the WTO, Research Note 10 October 2005, no. 12, 2005-06, ISSN 1449-8456, Parliament of Australia, Department of Parliamentary Services, Canberra, 4p. URL:< http://www.aph.gov.au/LIBRARY/Pubs/rn/2005-06/06rn12.pdf> (05/07/06). SAWAYA JANK M., 2001, Accès aux marchés et politiques agricoles, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.393-406. STRANDERTSKJOLD-NORDENSTAM H., 2006, Telefonisch gesprek op vrijdag 4 augustus 2004 - 9u50, Directorate General Trade, European Commission, Bruxelles/Brussel. TORRENT R., 2001, Le cadre institutionnel des relations Union Européenne-Mercosur, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.135-154. VALLADÃO A.G.A., 2001, Les relations Union Européenne-Mercosur après Seattle, in: GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.32-50. VAN HAASTER K., DE VOOGD B. en QUAK E-J., 2006, Alternatieve top verwerpt vrijhandel – Slotverklaring, Enlazando Alternativas II 2006, 14-05-2006, PLAN Platform Latijns-Amerika in Nederland, Amsterdam, 2p. URL:<http://www.noticias.nl/wenen2006_artikel.php?id=1309> (27/06/06). VAN IWAARDEN C.C.N., 2005, Mercosur: Nieuwe Omstandigheden, Nieuwe Strategieën?, Buenos Aires, 16p. URL:< http://www.mfa.nl/contents/pages/1674/mercosur_nieuwe_omstandigheden_nieuwe_strategieen.pdf> (02/08/06). VENTURA D. en MANIN P., 2003, Les asymétries entre le Mercosur et l’Union europpéenne : les enjeux d’une association interrégionale, Logiques Juridiques, L’Hermattan, Paris, 501p. Vlaams Parlement, 1997, Ontwerp van Decreet – houdende goedkeuring van de interregionale kaderovereenkomst voor samenwerking tussen de Europese Gemeenschap en haar lidstaten enerzijds, en de Mercado Común del Sur(MERCOSUR) en zijn deelnemende staten, anderzijds, ondertekend in Madrid op 15 december 1995, Stuk 745 (1996-1997) – Nr.2, 18 november 1997, Brussel/Bruxelles, 12p. URL:<http://jsp.vlaamsparlement.be/docs/stukken/1996-1997/g745-2.pdf> (15/08/06). WTO World Trade Organization, 2002a, Domestic Support in Agriculture – The Boxes, Geneve, 1p. URL:<http://www.wto.org/english/tratop_e/agric_e/agboxes_e.pdf> (23/04/06). WTO World Trade Organization, 2002b, The Uruguay Round, Understanding the WTO: Basics, Geneve, 6p. URL:< http://192.91.247.23/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/fact5_e.htm> (02/08/06). WTO World Trade Organization, 2003, Tariff Negotiations in Agriculture – Reduction Methods, Background Fact Sheet, Geneve 4p. URL:<http://www.wto.org/english/tratop_e/agric_e/agnegs_swissformula_e.htm> (14/07/06).
Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur
127
YAÑEZ C., 2000, La inversión extranjera directa en America Latina, la gobernabilidad y el desarollo institucional, IIG-Biblio, Catalunya Global, N°2, Barcelona. URL:<http:/ /www.iigov.org/dhial/?p=2-03> (23/04/06).
ANNEX A. DE AFKORTINGEN ACP: African, Carribean and Pacific Ocean Countries – Landen van Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan AMIC: Acuerdo Marco Interregional de Cooperación – Interregionaal Kaderakkoord voor Coöperatie. AMS: Aggregated Measurement of Support ALADI: Asociación Latino Americana de Integración. ALCA: Area de Libre Comercio de las Americas, Vrijhandelszone van de Amerika’s, Engels: FTAA. ARI: Akkoord voor Regionale Integratie. ASEAN: Association of South East Asian Nations – Gemeenschap van de Zuidoost Aziatsiche Naties. AVE: Ad Valorem Equivalent BBP: Bruto Binnenlands Product BIA: Bilaterale Investeringsakkoorden BOC: Biregionaal Onderhandelingscomité CACM: Central American Common Market – Centraal Amerikaanse Gemeenschappelijke Markt (zie MCAA). CAN: Comunidad Andina de Naciones CAP: Common Agricultural Policy – Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. CARICOM: Comidad del Caribe – Gemeenschap van Caribische Eilanden CCM: Comisión de Comercio – Handelscommissie CEFTA: Central European Free Trade Area CPC: Comisión Parlamentaria Conjunta – Gemeenschappelijke Parlementaire Commissie CPRM: Comisión de Representantes Permanentes del Mercosur – Commissie van Permanente
Vertegenwoordigers van de Mercosur. DBI: Directe Buitenlandse Investeringen EC: Europese Commissie EFTA: European Free Trade Agreement EG: Europese Gemeenschappen ENT: Economic Needs Test ESM : Emergency Safeguard Measures EU: European Union – Europese Unie FDI: Foreign Direct Investment – Buitenlandse Directe Investeringen FTAA: Free Trade Area of the Americas, Vrijhandelszone van de Amerika’s. GATS: General Agreement on Trade in Services GATT: General Agreement on Tariffs and Trade GCC: Golf Cooperation Council GMC: Grupo Mercado Común – Groep Gemeenschappelijke Markt GSP: General System of Preferences ICRG: International Country Risk Guide IPC: International Penal Code – Internationaal Strafrecht LDC: Least Developped Countries – Minst Ontwikkelde Landen MCCA: Mercado Común Centroamericano – Centraal Amerikaanse Gemeenschappelijke Markt. MEBF: Mercosur Europe Business Forum MERCOSUR: Mercado Común del (Cono) Sur MFN: Most Favoured Nation MNO: Multinationale Onderneming MS: Mercosur – Mercado Común del Sur NAFTA: North American Free Trade Area NAMA: Non-Agricultural Market Acces – Toegang tot de markten voor niet agrarische producten. NGO: Niet Gouvernementele Organisatie OESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling RCA: Revealed Comparative Advantage R&D: Research & Development SAM: Secretaría Administrativa del Mercosur – Administratief Secretariaat van de Mercosur SAT: Sector de Asesoría Técnica – Technische Raadgevende Tak (van de SAM) SDT: Special and Differential Treatment TPR: Tribunal Permanente de Revision – Permanent Hof voor Revisie TRIP: Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights TRQ: Tarif Rate Quota USD: United States Dollar – Amerikaanse Dollar URAA: Uruguay Round Agreement on Agriculture VS: Verenigde Staten van Amerika WTO: World Trade Organisation – Wereldhandelsorganisatie @LIS: Alliance for en Information Society
ANNEX B. DE VARIABELEN VAN TABEL 4.1.2 BDI van ontwikkelde landen naar landen in ontwikkeling en de onafhankelijke variabelen (BITTENCOURT, 2006, p 12-16, eigen vertaling) Overzicht en samenvatting van de variabelen opgenomen in de studie van Bittencourt. Voor volledige uitleg, zie BITTENCOURT, 2006. BBP ontvanger: Logaritme van het reële BBP van het BDI ontvangende land BBP verzender: Logaritme van het reële BBP van het land van oorsprong van de BDI GelGrootte: Index voor gelijkheid van grootte van de landen. Gaat van -∞ (voor landen die helemaal niet
gelijkend zijn) tot -0,69 voor landen van gelijke grootte Pol&InsRis: Variabele die de politieke en institutionele sfeer tracht te vatten. Gebaseerd op het Politieke
Risico-index van de International Country Risk Guide (ICRG). De index staat op een schaal van 100 met 100 als beste score.
Infl: Jaarlijkse inflatie voor het BDI ontvangende land. Priv: Waarde van de privatiseringen in het BDI ontvangende land. BIA: Bilateraal Investeringsakkoorden: Dummy die 1 wordt als het BDI ontvangende land en het land
van oorsprong een bilateraal investeringsakkoord hebben. XMO: Logaritme van de som van de export en de import van het BDI ontvangende land. XO: Logaritme van de export van het BDI ontvangende land. X-ontw: Logaritme van de export van het BDI ontvangende land naar ontwikkelde landen. X-in ontw: Logaritme van de export van het BDI ontvangende land naar landen in ontwikkeling. IntraARI: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land en het land van oorsprong deel uitmaken
van éénzelfde akkoord en dit akkoord één van de volgende is: CACM, CAN, CARICOM, MERCOSUR, NAFTA.
IntraEU: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land en het land van oorsprong deel uitmaken
van de Europese Unie. IntraAndere: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land en het land van oorsprong deel uitmaken
van éénzelfde akkoord en dit akkoord één van de volgende is: ASEAN, EFTA, GCC, Vrijhandelszone Autralië – Nieuw Zeeland of CEFTA.
ExtraARI: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land deel uitmaakt van één van de volgende
akkoorden: CACM, CAN, CARICOM, MERCOSUR, NAFTA en dat het land van oorsprong er geen deel van uitmaakt.
ExtraEU: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land deel uitmaakt van de Europese Unie en
dat het land van oorsprong er geen deel van uitmaakt. ExtraAndere: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land deel uitmaakt van één van de volgende
akkoorden: ASEAN, EFTA, GCC, Vrijhandelszone Autralië – Nieuw Zeeland of CEFTA en dat het land van oorsprong er geen deel van uitmaakt.
BBPARI: Logaritme van de som van de BBP’s van het BDI ontvangende land en alle landen die deel
uitmaken van een ARI waar het ontvangende land deel van is. #Obs: Aantal Observaties.
ANNEX C. DE FINGER EN KREININ EXPORT SIMILARITY INDEX (CALFAT, 2005, p 18, eigen vertaling) “De Finger & Kreinin index om de overeenkomst van de export van twee landen A en B naar een derde land C te meten wordt als volgt opgesteld: S (AB,C) = ∑i min ( xA
�C, i, xB
�C, i ) * 100
“i” is de index van alle classificatiegroepen gebruikt voor exportstromen, “xF
�C” is het aandeel van de export van
land F van de totale export naar land C voor classificatie i met F = A of B. S (AB,C) varieert tussen 0 en 100. 0 betekent dat de exportstromen volledig verschillend zijn. 100 betekent dat de exportstromen, in termen van aandelen, volledig gelijk zijn. Het is interessant te zien dat, rekening houdend met de beperkingen, de index gezien kan worden als een maatstaaf voor productdifferentiatie. In het bijzonder als het wordt brekend gebruik makend van de subcategorieën van een bepaalde categorie, is een combinatie van een lage waarde voor de index gecombineerd met min of meer gelijke exporttotalen voor de categorie een teken dat twee leveranciers een significant niveau van diversificatie van hun aanbod hebben.”
ANNEX D. DE ZWITSERSE FORMULE (WTO, 2003b, p 3-4) De Zwitserse formule is een speciaal geval van een tariefverlagende formule waarbij de kloof tussen hoogste en laagste tarieven verkleint. Dit is een zogenaamde “harmoniserende formule”. De Zwitserse formule heeft ook een mathematisch ingebouwd maximumtarief. De formule is de volgende: Z = AX / (A+X) Met X = het initiële tarief, A = de wegingcoëfficiënt en tegelijk het maximum tarief op het einde van de overgangsperiode* en Z = het tarief op het einde van de overgangsperiode. *: inderdaad, als X oneindig groot is, dan is X / (A+X) = 1, waardoor Z = A. Onderstaande Figuur geeft een voorbeeld van het harmoniserende effect van de Zwitserse Formule met wegingcoëfficiënt 25 en een overgangsperiode van 6 jaar. Op de grafiek wordt duidelijk dat de hoogste tarieven het hardst aangepakt worden.
ANNEX E. DE FORMULE VAN URUGUAY (WTO, 2003b, p 2) Deze formule specificeert een gemiddelde tariefvermindering, te behalen over een bepaalde periode. De formule voorziet de flexibiliteit om voor bepaalde producten minder hard te snijden in de tarieven. De formule is minder harmoniserend dan de Zwitserse formule, wat betekent dat het verschil tussen de uiteindelijke hoogste en laagste tarieven groter blijft. Dit is te zien in onderstaande figuur. Dit een Formule van Uruguay met een gemiddelde reductie van 36% over 6 jaar (6% per jaar). 36% is een vaak gebruikt percentage in de Uruguay Ronde, hoewel voor ontwikkelingslanden vaker 24% werd gebruikt. Enkel een gemiddelde tariefvermindering wordt gespecificeerd. Individuele tarieflijnen kunnen harder of minder hard aangepakt worden.