Het Beleid van de EU ten aanzien van de...

Sébastien De Wolf

Het Beleid van de EU ten aanzien

van de Mercosur

Scriptie – Academiejaar 2005-2006 Faculteit Economie en Bedrijfskunde

Universiteit Gent

Ondergetekende (auteur van de scriptie) bevestigt hierbij dat onderhavige scriptie mag worden geraadpleegd en vrij mag worden gefotokopieerd. Bij het citeren moet steeds de titel en auteur van de scriptie worden vermeld.

Universiteit Gent

Faculteit Economie en Bedrijfskunde

Academiejaar 2005-2006

Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Licentiaat in Economische Wetenschappen Sébastien De Wolf Onder leiding van Prof. Tom Verbeke

Het Beleid van de EU ten aanzien van de Mercosur

i

INHOUDSTAFEL Lijst van Tabellen en Figuren...........................................................................................................................iii Voorstelling van de Scriptie ............................................................................................................................. 1 Deel 1. Latijns Amerika en de Mercosurianen 1.1. Latijns Amerika en de Nieuwe Economie 1.1.a. Latijns Amerika in een Economie van Netwerken ............................................................................. 4 1.1.b. Het Latijns Amerikaanse Regionalisme............................................................................................. 7 1.1.c. Conclusie .......................................................................................................................................... 9 1.2. De Mercado Común del Cono Sur 1.2.a. Het Tratado de Asunción................................................................................................................. 10 1.2.b. De Organen van de Mercosur ......................................................................................................... 11 1.2.c. Het Mercosurrecht........................................................................................................................... 12 1.2.d. De Moeilijke Weg naar een Vrijhandelszone en Douane-unie ........................................................ 13 1.2.e. De Uitbreiding van de Mercosur ...................................................................................................... 14 1.2.f. Conclusie ........................................................................................................................................ 15 Deel 2. Europa en de Mercosurianen 2.1. De Europese Unie en de Mercosur 2.1.a. Globale Tendensen......................................................................................................................... 16 2.1.b. De Dialoog ...................................................................................................................................... 17 2.1.c. De Communicatiestoornissen ......................................................................................................... 18 2.1.e. Conclusie ........................................................................................................................................ 20 2.2. De Handel en Directe Investeringen tussen de M ercosur en de Europese Unie 2.2.a. De Europese Unie en de Mercosur, natuurlijke partners................................................................. 21 2.2.b. De structuur van de handel tussen de Europese Unie en de Mercosur .......................................... 23 2.2.c. De directe buitenlandse investeringen ............................................................................................ 25 2.2.d. Directe Buitenlandse Investeringen: Markt, Grondstoffen en Efficiëntie.......................................... 27 2.2.e. Conclusie ........................................................................................................................................ 30 2.3. Naar een Vrijhandelsakkoord tussen de Europese U nie en de Mercosur 2.3.a. Waarom een Vrijhandelszone? ....................................................................................................... 32 2.3.b. Naar een Vrijhandelsakkoord: de Cast............................................................................................ 33 2.3.c. De Braziliaanse Behoedzaamheid ten Aanzien van de Liberalisering van de Extra Mercosur Handel............................................................................................................................................. 35 2.3.d. Het Institutionele Kader ................................................................................................................... 35 2.3.e. Overeenkomst voor Technische Ondersteuning voor het Integratieproces 1992-1994................... 36 2.3.f. Naar een Interregionale Kaderovereenkomst voor Samenwerking 1994-1995 ............................... 36 2.3.g. Naar een Onderhandelingsrichtlijn voor de Europese Commissie 1995-1998 ................................ 38 2.3.h. Het Mandaat van de Europese Commissie – September 1999....................................................... 38 2.3.i. Het Trage Onderhandelingsproces ................................................................................................. 40 2.3.j. Conclusie ........................................................................................................................................ 40 Deel 3. Externe Invloeden 3.1. FTAA: Dreiging en Leerschool voor de Europese U nie 3.1.a. De FTAA, de Mercosur en de Europese Unie ................................................................................. 42 3.1.b. Gelijkenissen en Verschillen tussen de FTAA en de Onderhandelingen tussen de Mercosur en de

Europese Unie................................................................................................................................. 43 3.1.c. Conclusie ........................................................................................................................................ 45 3.2. De Multilaterale Scène 3.2.a. Paralysie op het Multilaterale Niveau .............................................................................................. 47


ii

3.2.b. Special and Differential Treatment .................................................................................................. 49 3.2.c. De G-20........................................................................................................................................... 51 3.2.d. China en de Handel tussen Europa en Mercosur............................................................................ 52 3.2.e. Besproken Thema’s in de Doha Ronde........................................................................................... 56 3.2.f. Conclusie ........................................................................................................................................ 57 Deel 4. Handelsliberalisering 4.1 De Economische Effecten van de Tariefverlagingen 4.1.a. Over Sectoren en Modaliteiten........................................................................................................ 59 4.1.b. Vier Effecten van Handelsliberalisering........................................................................................... 60 4.1.c. De Handelseffecten......................................................................................................................... 61 4.1.d. Handel en de Directe Buitenlandse Investeringen .......................................................................... 63 4.1.e. De Productie-effecten...................................................................................................................... 66 4.1.f. De Welvaartseffecten ...................................................................................................................... 67 4.1.g. Conclusie ........................................................................................................................................ 68 4.2. Handelsbelemmeringen tussen de Twee Blokken 4.2.a. De Europese Handelsbelemmeringen............................................................................................. 70 4.2.b. De Kost van de Handelbescherming in de Europese Unie.............................................................. 73 4.2.c. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid ....................................................................................... 73 4.2.d. De Economische Effecten van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid....................... 74 4.2.e. De Mercosuriaanse Handelsbelemmeringen .................................................................................. 79 4.2.f. Conclusie ........................................................................................................................................ 79 4.3 De Landbouwonderhandelingen: de Impasse? 4.3.a. Een Productieve Mercosur .............................................................................................................. 81 4.3.b. Tariff Rate Quota’s .......................................................................................................................... 82 4.3.c. Bilaterale Onderhandelingen – Het Europese September 2004 Voostel......................................... 82 4.3.d. Multilaterale Onderhandelingen – De Doha Ronde......................................................................... 85 4.3.e. Omstreden Producten in Bilaterale en Multilaterale Onderhandelingen.......................................... 87 4.3.f. De Niet Tarifaire Onderhandelingen in de Doha Ronde.................................................................. 95 4.3.g. Toekomstperspectieven ................................................................................................................ 100 4.3.h. Conclusie ...................................................................................................................................... 101 4.4 De Dienstensector, het Europese Offensief 4.4.a. Het Verkeer van Diensten in de Mercosur..................................................................................... 103 4.4.b. Het Verkeer van Diensten tussen de Mercosur en de Europese Unie .......................................... 104 4.4.c. Uruguay Ronde – GATS ............................................................................................................... 105 4.4.d. Doha Ronde .................................................................................................................................. 106 4.4.e. Bilaterale Onderhandelingen......................................................................................................... 108 4.4.f. Conclusie ...................................................................................................................................... 112 Deel 5. Slot 5.1 De Vierde Bi-Regionale Top (Wenen, 12 mei 2006) 5.1.a. Strengthening the Biregional Strategic Association....................................................................... 114 5.1.b. Vooruitgang in Bregenz en Wenen................................................................................................ 115 5.1.c. Conclusie ...................................................................................................................................... 117 5.2 Conclusie ............................................................................................................................................. 118 Vertalingen – Nota’s .................................................................................................................................... 121 Bibliografie................................................................................................................................................... 122 Annex ................................................................................................................................................................


iii

TABELLEN EN FIGUREN De eerste twee cijfers van de tabel of figuur verwijzen naar het hoofdstuk. Het derde cijfer, is het nummer van de tabel of figuur binnen dit hoofdstuk. Lijst van de Tabellen 1.1.1 Preferentiële akkoorden in Latijns Amerika en de Caraïben tijdens de jaren ’90 ................................8 2.2.1 Export van commerciële diensten en goederen ................................................................................22 2.2.2 Compositie van de handel tussen de Mercosur en de Europese Unie..............................................24 2.2.3 Investeringen met oog op efficiëntie en toegang tot derde markten..................................................29 3.2.1 Chinese bedreiging voor de Mercosur export naar de EU – 2004.....................................................54 3.2.2 Chinese bedreiging voor de EU export naar de Mercosur – 2002.....................................................54 4.1.1 Handelseffecten: impact van de afschaffing van tarifaire barrières op de totale export van de

Europese gemeenschap, Argentinië en Brazilië................................................................................62 4.1.2 DBI van ontwikkelde landen naar landen in ontwikkeling en de onafhankelijke variabelen...............65 4.1.3 Effecten van de afschaffing van douanetarieven op het Bruto Nationaal Product.............................67 4.2.1 De Europese Unie en de Mercosur: Gemiddelde douanetarieven voor 1997 en 2001-2005 ...........70 4.3.1 EU voorstel voor landbouwproducten – september 2004..................................................................83 4.3.2 De opening van TRQ’s......................................................................................................................84 4.3.3 De lineaire methode van de G-20 met de Europese parameters ......................................................85 4.3.4 Overzicht van de voorstellen in het kader van de opening van de markten ......................................86 4.3.5 TRQ voor rundvlees met de respectievelijke tarieflijnen ...................................................................91 4.3.6 Overzicht van de voorstellen in het kader van de steun aan de binnenlandse productie ..................97 4.3.7 Overzicht van de voorstellen in het kader van de exportsubsidies....................................................99 4.4.1 GATS & Protocollen voor Financiële Diensten en Telecommunicatie – Verbintenissen over

markttoegang in het kader van de dienstensector...........................................................................105 4.4.2 Mode 4 – Voorstel van de Europese Unie voor de dienstensectoren die van belang zijn voor de

Mercosur .........................................................................................................................................113 Lijst van de Figuren 1.1.1 Handel van Latijns Amerika met de rest van de wereld ......................................................................4 1.1.2 Lopende rekening van de Mercosur, Brazilië en Argentinië ................................................................5 1.1.3 Netto Directe Buitenlandse Investeringen in Latijns Amerika..............................................................6 2.1.1 De Europese Unie en de Mercosur in de globale en regionale context.............................................16 2.2.1 Evolutie van de handel tussen de Mercosur en de EU......................................................................23 2.2.2 Compositie van Mercosur’s import en export naar de Europese Unie ..............................................24 2.2.3 Mercosur: Netto Buitenlandse Directe Investeringen ........................................................................26 4.1.1 Het Vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en Mexico: Tariefverlagingen door de Europese Unie ..................................................................................................................................59 4.1.2 De economische effecten van de afschaffing van douanerechten ...................................................61 4.1.3 Latijns Amerika: Openheid en DBI/BBP, 1983-2002 .........................................................................64 4.2.1 De correlatie tussen de Revealed Comparative Index van de Mercosur en de Europese

importtarieven ...................................................................................................................................72 4.2.2 De economische effecten van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de

exportsubsidies .................................................................................................................................75 4.2.3 De invloed van de elasticiteit van de internationale vraag naar Europese goederen op de efficiëntie

van exportsubsidies ..........................................................................................................................77 4.3.1 EU-15 import van maïs (excl. zaden) ................................................................................................88 4.3.2 EU-15 import van Braziliaanse ruwe suiker.......................................................................................89 4.3.3 EU-15 import van Argentijns hoge kwaliteitsrundvlees .....................................................................92 4.3.4 EU-15 import van Braziliaans hoge kwaliteitsrundvlees....................................................................93 4.3.5 EU-15 import van bevroren rundvlees...............................................................................................94


1

VOORSTELLING VAN DE SCRIPTIE

Op 26 maart 1991 tekenden de Republiek van Argentinië, de Federatieve Republiek van Brazilië, de

Republiek van Paraguay en de Republiek ten oosten van de Uruguay de Tratado de Asunción

(Verdrag van Asunción) en richtten zo de Mercado Común del Sur (Mercosur) op. Geïnspireerd en

gesteund door de Europese Unie is de Mercosur een vrijhandelszone en douane-unie gebaseerd op

economische openheid en integratie in de internationale handel.

Het is dan ook niet verrassend dat er een werkelijke invasie is van Europees kapitaal op de markten

van de Mercosur, voornamelijk afkomstig van het Iberische eiland. Deze toestroming is mede

vergemakkelijkt met de liberalisering van de markten en de privatisering van Latijnse

overheidsbedrijven. Verder is Europa, via de Europese Investeringsbank en de Wereldbank, de

grootste financier van deze regio.

Deze samenwerking zou echter veel verder kunnen gaan. De Europeanen en Mercosurianen gaan

door met de besprekingen om de handel tussen de twee blokken te liberaliseren. Ze gingen in 1999

van start met de uitwerking van een Vrijhandelszone naar aanleiding van het, in Madrid getekende,

Kaderovereenkomst voor Interregionale Samenwerking (Acuerdo Marco de Cooperación

Interregional) van 1995. Dit is niet zonder belang voor de wereldhandel: indien de onderhandelingen

slagen, wordt dit de grootste vrijhandelszone ter wereld met niet minder dan 680 miljoen mensen. Het

zal ook de eerste vrijhandelszone zijn tussen twee douane-unies die zo sterk van elkaar verschillen op

gebied van ontwikkeling en tegelijk ook zo ver van elkaar liggen.

De toenadering tussen de twee gemeenschappen is geen toeval. Europa is immers de belangrijkste

handelspartner van de Mercosur en heeft veel belangstelling voor de investeringsmogelijkheden in de

snelst groeiende regio van Latijns Amerika. Daarenboven heeft Europa een belangrijke les geleerd in

Mexico. In deze regio raakten de Europeanen immers een groot deel van de markt kwijt toen het

vrijhandelsakkoord Mexico - Verenigde Staten werd ondertekend. Het feit dat deze laatste

onderhandelingen voert met de Mercosur om tot een gelijkaardig akkoord komen, met name de FTAA,

zet dan ook enige druk op de Europese onderhandelaars.

De onderhandelingen met de Noord-Amerikanen vlotten echter niet en de interesse van de Mercosur

in zijn Europese handelspartner blijft brandend actueel. Mercosur benadrukt herhaaldelijk zijn

belangstelling om de politieke relaties met de EU te verstevigen, nieuwe investeringen aan te trekken.

De dialoog tussen de twee regio's beperkt zich trouwens niet tot het liberaliseren van de handel. Het

gaat ook bijvoorbeeld om sanitaire en fytosanitaire normen

Beide blokken erkennen dat er op gebied van coöperatie en handelstarieven al veel gerealiseerd is,

maar dat de uiteindelijke ambities nog veel verder liggen. Op politiek vlak zijn inmiddels een aantal

instituties opgericht die de politieke dialogen in goede banen moeten leiden. De Raad voor


2

Samenwerking (Consejo de Cooperación) houdt toezicht op de discussies en wordt op zijn beurt

gesteund door de Gemengde Commissie en Subcommissie voor Samenwerking (Comisión y

Subcomisión Mixta de Cooperación). Er werd gehoopt de onderhandelingen met succes af te ronden

vóór 31 oktober 2004 – de dag waarop de Europese Commissie ontbonden werd -. Maar de

voorstellen die op 29 oktober van dat jaar in Brussel werden gedaan, waren voor beide blokken

teleurstellend. De gesprekken zijn toen ook gestaakt om de staatsleiders de kans te geven na te

denken over hoe verder kon overlegd worden.

Het grootste knelpunt lijkt het agrarische luik te zijn. De Mercosur wil voor zijn primaire producten

uitgebreider toegang krijgen tot de Europese markten. Het Europese voorstel lijkt misschien op het

eerste zicht zeer vrijgevig: Slechts 7,4% van de handel wordt ondergebracht in "Categorie E" en komt

niet aanmerking voor een verlaging van de douaneplichten. Het zijn echter net die producten die het

interessantst zijn voor de Mercosur landen. De Europese Commissarissen zijn bevreesd het fragiele

evenwicht van het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid te breken door de onze landbouwers verder

bloot te stellen aan Latijns Amerikaanse producten. De concurrentie zou genadeloos kunnen zijn. De

Mercosuriaanse producten worden immers bijgestaan door de devaluerende munten, de goedkope

arbeidskracht, de verbeterde productiviteit en de strengere Zuid-Amerikaanse sanitaire en technische

normen. Het zijn verder ook de producten die het meest efficiënt worden geproduceerd in de Mercosur

die tegelijk het gevoeligst liggen bij de Europese landbouwers: Het betreft onder andere maïs, tarwe,

suiker, ethanol en varkensvlees.

Ook de Zuid-Amerikanen hebben hun bedenkingen bij de liberalisering van de handel van de

agrarische producten. Zo vrezen ze dat de door Europa gesubsidieerde producten een heel aantal

kleine en middelgrote ondernemingen naar het faillissement zouden kunnen dwingen. De meest

argwanende kritiek komt vanuit de melksector die vandaag beschermd wordt door een Latijnse

invoertaks van 27%. Het vrijhandelsakkoord zou volgens een aantal critici enkel voordelen hebben

voor de grote Mercosur exporteurs.

Verder vrezen de landen van de Mercosur een belangrijk instrument van budgettaire politiek te

verliezen. Bij het tekenen van het Vrijhandelsakkoord zouden de Europese ondernemers kunnen

meedingen bij openbare aanbestedingen of overheidsaankopen. Hierdoor zou een budgettaire politiek

veel minder efficiënt kunnen worden om bijvoorbeeld lokaal werkgelegenheid te creëren.

Er moet eveneens rekening gehouden worden met de effecten van de consolidatie van de

Mercosuriaanse douane-unie, de liberalisering van de handel met Chili en Bolivia, de verdere

coördinatie van de macro-economische politiek en, aan de andere kant van de oceaan, met de

gevolgen van de EU uitbreiding. Ook de normen van en de onderhandelingen binnen de WTO kunnen

niet buiten beschouwing gelaten worden. Zo zullen ook de gebeurtenissen in Hong Kong een

belangrijke invloed hebben op de verdere gesprekken tussen de Zuid-Amerikanen en de Europeanen.


3

Deze scriptie heeft tot doel uitleg te geven over het ontstaan en de werking van de Mercosur. Het

geeft ook uitleg over de actuele economische relatie tussen de Mercosur en de Europese Unie. Het

gaat vervolgens in op de voordelen en nadelen van het vrijhandelsakkoord in onderhandeling. Daarbij

wordt ingegaan op de gevolgen die het akkoord zal hebben op de internationale handel, de productie,

en zo verder. Er wordt onderzocht hoeveel vooruitgang reeds gemaakt is, welke de belangrijkste

onderhandelingsthema’s zijn en wat de knelpunten precies omvatten. De bedoeling is een beeld te

scheppen van het Europese beleid ten aanzien van de Mercosur en te kijken of dit beleid succesvol is

in het dichterbij brengen van de twee blokken.


4

LATIJNS AMERIKA EN DE NIEUWE ECONOMIE

De Mercosur is een politiek en economisch project, waaraan Argentinië, Brazilië, Uruguay, Paraguay

en nu ook Venezuela deelnemen. Dit project is de uitdrukking van de Latijns Amerikaanse

inspanningen om zich beter te integreren in een wereld van globalisering. In dit hoofdstuk zal bekeken

worden hoe Latijns Amerika in zijn geheel reageert op een snel veranderende wereldeconomie en hoe

ze probeert haar handel te ontwikkelen en investeringen aan te trekken. In tweede instantie zal

bekeken worden hoe Latijns Amerika meer aandacht ging besteden aan de integratie van de regio en

via deze “open regionalisatie” meer gewicht krijgt op de internationale scène. In volgende

hoofdstukken zal dan specifiek op de Mercosur ingegaan worden.

1.1.a. Latijns Amerika in een Economie van Netwerken

Figuur 1.1. 1

Handel van Latijns Amerika met de rest van de wereld

2003: Voorlopige cijfers van CEPAL, 2004

Bron : Eigen bewerking op basis van CEPAL, 2000; CEPAL, 2004 en GASCÓ, 2001, p.5-8.

Het beleid van de Europese Unie ten aanzien van de Mercosur is geen proefbuisproject dat losstaat van

zijn omgeving. Het is een proces dat integraal deel uitmaakt van onze nieuwe economie van netwerken.

Een economie gekenmerkt door globalisatie, liberalisatie en technologische revoluties. Latijns Amerika is


5

bewust van de nood aan integratie en wil zich ontwikkelen als actieve medespeler op de multilaterale

scène. (GASCÓ, 2001, p.1-3).

Zo was het voorbije decennia gekenmerkt door een merkbare inspanning op vlak van exportpolitiek en

liberalisering van de markten. De export is daarom enorm gestegen sinds de jaren 90. Figuur 1, een

tijdsreeks van de export van goederen uit Latijns Amerika, toont hoe die export verdubbelde tussen 1990

en 1998. Er werd ook gekeken naar de mogelijkheid tot diversificatie van de internationale handel – zowel

op vlak van producten als op vlak van bestemmingen –, maar de resultaten bleven beperkt. Voor de

Mercosur, de unie van Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay, is het leeuwendeel van de export

ingenomen door primaire en industriële goederen die intensief gebruik maken van natuurlijke

grondstoffen. Ook de importen kenden een grote expansie, voornamelijk door het vergemakkelijken van

de toegang tot hun markten en het aantrekken van externe financiering. Dit is eveneens te zien op Figuur

1, aan de hand van de tijdsreeks van de import van goederen uit de wereld naar Latijns Amerika. Deze

gingen veel sneller groeien dan de export en de betalingbalans werd daardoor uiteindelijk uit evenwicht

gebracht. Het gevolg is dat ook de externe schuld snel toenam, waardoor Latijns Amerika zich plaatst bij

een van de hoogste schuldenaars op het einde van de vorige eeuw (GASCÓ, 2001, p.3-13). Met de

economische crisissen in het begin van deze eeuw, kreeg de import een deuk, waardoor de druk op de

betalingsbalans afnam.

Figuur 1.1. 2

Lopende rekening van de Mercosur, Brazilië en Argentinië

-60.000

-50.000

-40.000

-30.000

-20.000

-10.000

0

10.000

20.000

Milj

oen

Dol

lars

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003a/

Brasil Argentina Mercosur

a: Voorlopige cijfers van CEPAL, 2004.

Bron: CEPAL, 2004 en eigen bewerking.


6

De situatie is echter enigszins veranderd in de laatste jaren. De export heeft in verschillende Latijns

Amerikaanse landen de import ingehaald. Enerzijds door de aanhoudende stijging van de export,

anderzijds door een aantal remmen op de import zoals de financiële crisissen en economische vertraging

in Brazilië en Argentinië op het einde van de jaren ’90. Dat daardoor de lopende rekening terug positief

werd, in het bijzonder voor de Mercosur, is te zien in Figuur 2. Deze figuur vormt een tijdsreeks van de

betreffende balans in miljoen dollars voor de Mercosur in zijn geheel en de twee grootste economieën

ervan. De twee andere economieën, Uruguay en Paraguay, volgen een identieke trend (CEPAL, 2004),

maar hebben weinig impact op het geheel van de regio doordat ze veel kleiner zijn.

Ook het aantrekken van buitenlandse investeringen en kapitaal is een belangrijk onderdeel van de Latijns

Amerikaanse strategie om zich te integreren in de wereldeconomie. In de jaren ‘90 kende deze regio een

toevloed van Buitenlandse Directe Investeringen FDI, gelinkt aan de deregulatie in de grondstofintensieve

industriële sectoren en het sluiten van verschillende vrijhandelsakkoorden of akkoorden voor

voorkeursbehandeling – bijvoorbeeld in het kader van het Europese General Preferences System –. Het

is echter zo dat deze buitenlandse investeringsniveaus hun potentieel niveau niet konden bereiken door

belangrijke institutionele hindernissen en politieke instabiliteit. (YANEZ, 2000).

Figuur 1.1. 3

Netto Directe Buitenlandse Investeringen in Latijns Amerika

Netto Buitenlandse Directe Investeringen

0,0010.000,0020.000,0030.000,0040.000,0050.000,0060.000,00

1990-1995a

1996-2000a

2001 2002 2003 2004b

Milj

oen

Dol

lars

Zuid America Mercosur Argentinië Brazilië

a: jaarlijks gemiddelde.

b: voorspellingen van CEPAL, met uitz. voor Brazilië.

Bron: CEPAL, 2005b, p.15 en eigen bewerking

Zoals te zien is op Figuur 3, een tijdsreeks van netto FDI, zijn de buitenlandse directe investeringen sinds

2000 gestaag achteruit gegaan. Dit duidt erop dat Latijns Amerika het moeilijk heeft investeringen van

hogere kwaliteit aan te trekken, zoals in de sectoren van de technologie, research & development of


7

moderne diensten. Daarbij komt dat de meeste Zuid-Amerikaanse landen geen klare kijk hebben op de

effecten van FDI op hun economie. De impact van buitenlandse investeringen houdt namelijk verband

met het doel van deze investeringen (naargelang het gaat om de markt van natuurlijke grondstoffen, de

lokale afzetmarkt, strategische positionering, …). Tot nog toe bestaan er in deze regio geen instituties die

deze effecten efficiënt en systematisch kunnen beoordelen, terwijl dit wel bestaat in Europa en Azië. De

nieuwe vooruitgang van de FDI in 2004 wordt toegeschreven aan het feit dat de dienstensector nog

steeds een goed deel van de FDI voor zijn rekening neemt en dat de aankoop van aandelen in de privé-

sector blijft aantrekken. Dit in tegenstelling tot de privatiseringsprogramma’s die intussen veel minder

belangrijk zijn geworden. Er moet wel onderlijnd worden dat de FDI stromen sterk zijn gaan fluctueren

over de laatste jaren heen. (CEPAL, 2005b, p.11-15).

Anderzijds zijn niet enkel de economische aspecten belangrijk. Ook de integratie van de zone in

netwerken van informatieverkeer en technologie zijn essentieel. De index van de World Times

Information Society Index kan hierbij gebruikt worden, omdat het een aanwijzing geeft over de toegang

die bepaalde landen of regio’s hebben tot de informatienetwerken. Deze index lijkt echter de Latijns

Amerikaanse landen achteraan in het klassement te houden, met grote achterstand in domeinen als

onderwijs, human capital, telecommunicatie, en juridische omkadering. Human capital moet nog steeds

gezien worden als één van de fundamenten voor de toekomst, waarin Zuid-Amerika moet in investeren

opdat het de achterstand tegenover andere regio’s niet laat uitbreiden. (GASCÓ, 2001, p.14-23).

1.1.b. Het Latijns Amerikaanse Regionalisme.

Het “open regionalisme” van de tweede helft van de jaren 90 ontwikkelde zich in het optimisme van de

toenmalige economische vooruitgang en de consolidatie van de democratieën. Er werd gewerkt aan het

beheer van onderlinge afhankelijkheden, aan het verzachten van de asymmetrie tussen de verschillende

economieën en aan het promoveren van de hervorming in de productieve sector. Er werd veronderstel

dat de handelsliberalisering de efficiëntie van de Latijns Amerikaanse economieën ten goede zou komen

dankzij de concurrentie en een betere toegang tot goedkopere productiefactoren en informatienetwerken.

Verder is het zo dat de integratie van de Latijns Amerikaanse economieën verschillende investeerders

zou aantrekken. In Latijns Amerika en de Caraïben werden daarom meer dan 25 akkoorden voor

regionale integratie getekend, waardoor de intra-regionale handel exponentieel toenam. Een overzicht

van die akkoorden wordt gegeven in Tabel 1, alle hier vermelde afkortingen en die van de volgende

hoofdstukken worden vermeld in Annex A. De idee was de regio dieper te integreren en zo beter te

kunnen opkomen voor de Latijns Amerikaanse belangen binnen de multilaterale instituties, zoals de

Wereldhandelsorganisatie. Verder was het de bedoeling het gewicht van Zuid-Amerika te kunnen laten

gelden tijdens handelsonderhandelingen. De traditionele commerciële kant van het regionalisme werd

daarom uitgebreid naar aspecten als buitenlandse politiek, migratie en veiligheid, coöperatie, … De toenmalige politiek werd overwegend geleid door het “Washington Consensus”. Met andere woorden,

werden de jaren 90 gekenmerkt door het in vraag stellen van de precieze rol van de staat, liberalisering


8

van markten en het beschouwen van de marktwerking als centraal voor de economie. Dit regionalisme is

een “licht” regionalisme in die zin dat ze niet leidt tot sterke supranationale instituties en algemeen ook

het idee van supranationaliteit naast zich neerlegt. Het is ook een elitair regionalisme omdat ze niet

rekent op de steun van het brede publiek en er ook geen gemeenschappelijke identiteit te vinden is.

Uiteindelijk moet ook gezegd worden dat de acteurs van het Latijns Amerikaans regionalisme te kampen

hebben met grootse verwachtingen die vaak eindigen in frustraties en ontgoochelingen. Het is ook een

ingewikkeld regionalisme dat uitmondt in een onduidelijk panorama waarbij tot voor kort Venezuela zelfs

blijk gaf lid te willen worden van twee vrijhandelszones tegelijk (Mercosur en de Comunidad Andina de

Naciones). (DEVLIN, 2001, p 79-85; FRERES, 2005, p.18-40).

Tabel 1.1. 1

Preferentiële akkoorden in Latijns Amerika en de Ca raïben tijdens de jaren '90 CARICOM 1989 Comunidad Andina 1988 Chili-Mexico 1991 Chili-Mercosur 1996 MCCA 1990 Bolivië-Mercosur 1996 CARICOM-Venezuela 1992 Canada-Chili 1996 Chili-Venezuela 1993 Mexico-Nicaragua 1997 NAFTA 1992 MCCA-Dominicaanse Republiek 1998 Colombië-Chili 1993 CARICOM-Dominicaanse Republiek 1998 Mercosur 1991 MCCA-Chili 1999 Costa Rica-Mexico 1994 Mexico-EU 2000 G3 1994 Mexico-Israel 2000 Bolivië-Mexico 1994 Mexico-Salvador-Guatemala-Honduras 2000 Chili-Equator 1994

Bron: DEVLIN, 2001, p 80, eigen vertaling

10 jaar later is men er echter niet in geslaagd de ongelijkheid en de armoede te verminderen en is het

liberalisme plaats aan het maken voor een economisch neo-nationalisme. Dit is bijvoorbeeld te merken

aan projecten zoals het Venezolaanse PetroAmérica. Vrijhandelszones als de Mercosur hebben te lijden

onder unilaterale maatregelen die leden nemen uit protectionistisch eigenbelang. Ook de financiële

crisissen in Latijns Amerika maken het moeilijk tot volwaardige vrijhandelszones te komen. Daarbij komt

dat de politiek van de Verenigde Staten verdeling zaait in de regio door bijvoorbeeld

vrijhandelsakkoorden te tekenen die landen als Bolivia en Venezuela isoleren. Zo ging Colombia een

akkoord aan met de Verenigde Staten in het kader van de Free Trade Agreement of the Americas (FTAA)

terwijl de Venezolaanse president Chavez er niet van wil horen.

De Europese Unie heeft de reputatie de integratieprocessen in Latijns Amerika te steunen, maar komt

steeds met late reacties op de proppen. Het feit dat de EU nog steeds niet tot een akkoord kwam met de

Mercosur, maar wel met landen als Chili en Mexico, wordt ook niet in goede aarde ontvangen, omdat

Chili en Mexico net landen zijn die niet geïnteresseerd zijn in de Latijns Amerikaanse integratie. Dat de


9

akkoorden met de Mercosur veel diepgaander en ingewikkelder zijn is echter de belangrijkste oorzaak

van deze vertraging.

De herhaalde mislukkingen op WTO hoogte en de twijfels over de vooruitgang in de Ronde van Doha

gooien alleen maar olie op het vuur, en er wordt gevreesd dat dit uiteindelijk zou leiden tot een val van de

buitenlandse directe investeringen naar de regio. (FRERES, 2005, p.18-22, 26-40).

1.1.c. Conclusie

Latijns Amerika is er zich van bewust dat er een nood is aan inspanningen, om zich in de nieuwe

economie te integreren. Deze inspanningen vertaalden zich in de jaren ’90 in verregaande privatiseringen

en liberaliseringen. Op deze manier werden ook grote investeringsstromen aangetrokken, hoewel deze

geremd werden door institutionele hindernissen. Het beleid slaagde er verder niet in investeringen van

grote toegevoegde waarde aan te trekken: zodra de grote liberaliseringsprogramma’s achter de rug

waren, ging de FDI gestaag zakken. Verdere investeringen in de informatie- en communicatiesectoren

blijven tevens noodzakelijk om de uitsluiting van Latijns Amerika te vermijden. Wel moet gezegd worden

dat de exportresultaten goed zijn, wat een positieve invloed heeft op de betalingsbalans (ondanks het feit

dat deze export nog steeds geconcentreerd is in primaire goederen).

De inspanningen op vlak van regionalisatie hebben het gewicht van Latijns Amerika in de internationale

instituties doen toenemen en hebben er ook voor gezorgd dat de intra-regionale handel sterk ging

groeien. Deze op de “Washington Consensus” gebaseerde regionalisatie, wordt echter bedreigd door het

neo-nationalisme dat in verschillende landen de kop opsteekt. De verdeling onder de Latijns Amerikaanse

landen wordt trouwens in de hand gewerkt door het beleid van de Verenigde Staten.


10

DE MERCADO COMÚN DEL CONO SUR

In dit hoofdstuk wordt een inleiding gegeven over het ontstaan en de werking van de Mercosur. In eerste

instantie wordt een overzicht gegeven van de politieke bewegingen die voorafgingen aan het ontstaan

van de Mercosur. Dan wordt de economische en politieke betekenis van de Mercosur in kaart gebracht

en wordt er nagegaan in hoeverre de economische doelstellingen behaald zijn. Er zal in dit hoofdstuk ook

worden ingegaan op de werking van de Mercosur, waarbij vooral haar organen en het Mercosurrecht in

de verf worden gezet. Tot slot wordt ook even aangekaart hoe landen als Bolivia, Chili en Venezuela

toenadering zochten tot de Mercosurlanden.

1.2.a. Het Tratado de Asunción

Vanaf de dictatoriale regimes uit de jaren ’70 plaats begonnen te maken voor democratische stelsels,

vervaagde het wantrouwen tussen Argentinië en Brazilië en in hetzelfde decennium was de toenadering

tussen Argentinië, Brazilië en Uruguay te merken aan de ondertekening van een aantal protocollen

tussen die landen (Protocolo de Expansión Comercial1, Convenio Argentino Uruguayo de Cooperación

Económica2 en andere bilaterale protocollen). (COMISEC, 1995). Maar het echte startsein van de

economische integratie werd in 1985 gegeven door de Declaración de Iguazú3 tussen Argentinië en

Brazilië. De bedoeling van dit akkoord was een ruimte te creëren met een stevige democratische basis en

economische modernisering (Embajada Argentina, 2005, p1). Een proces dat werd geconsolideerd door

de Tratado de Integración, Cooperación y Desarollo4 van 1988 met het zicht op het creëren van een

gemeenschappelijke economische ruimte door de afschaffing van tarifaire en niet tarifaire

handelsbarrières en de harmonisatie van de macro-economische politiek (Puerto de Negocios Rosario;

VAN IWAARDEN, 2005, p 2).

Op 6 juli 1990 werd een definitieve stap gezet naar de gemeenschappelijke markt tussen Argentinië en

Brazilië bij de ondertekening van de Acta de Buenos Aires5. Deze stipuleerde dat 1994 de deadline

moest worden voor het oprichten van die gemeenschappelijke markt (Embajada Argentina, 2005, p1).

Het is ook daarom dat in 1990 de Acuerdo de Complementación Económica6 werd goedgekeurd door

beide landen. Dit was een systematisering en uitbreiding van de reeds bestaande bilaterale akkoorden. In

datzelfde jaar kwamen de Argentijnse en Braziliaanse overheden samen met die van Uruguay en

Paraguay waarbij de twee laatste bepaalden zich te willen integreren in het bilaterale proces. Hiermee

was de basis gelegd voor hetgeen op 26 maart 1991 de Tratado de Asunción (Verdrag van Asunción)

zou worden: een regionaal akkoord voor een vrijhandelszone en douane-unie die voortaan Mercosur –

Mercado Común del Sur – zou heten. Het akkoord werd getekend door de Republiek Argentinië, de

Federale Republiek van Brazilië, de Republiek Paraguay en de Republiek ten oosten van de Uruguay.

Een overeenkomst met zicht op economische integratie, handelsliberalisatie, coördinatie van de macro-

economische politiek en een gemeenschappelijk buitentarief in een regio van 12 miljoen km2. De

integratie van de markten zou de economische ontwikkeling op gang moeten brengen door het efficiënter


11

gebruik van beschikbare productiefactoren, de benutting van schaaleconomieën, de ontwikkeling van de

fysieke communicatiemiddelen en een meer competitieve integratie in de internationale economie.

Hoewel het akkoord duidelijk economische doelstellingen had, werd er op secundair niveau ook een

politieke betekenis aan gegeven. Op termijn zou het integratieakkoord moeten leiden tot meer sociale

rechtvaardigheid, een verbetering van de levensstandaard, de versteviging van de democratieën en de

bescherming vande mensenrechten (COMISEC, 1995; Embajada Argentina, 2005, p 2-6; Puerto de

Negocios Rosario; VAN IWAARDEN, 2005, p 2-3).

De Mercosur is één van de meest belovende integratieprojecten van het Zuid-Amerikaanse continent,

kreeg vanaf 1995 te kampen met het zogenaamde Tequila Effect: de crisis van 1995 in Mexico, de

Aziatische crisis van 1997 en de Russische in ’98 kondigden al snel de Argentijnse recessie aan en

leidden de zware devaluatie van de Braziliaanse Real in. Desondanks deze tegenslagen blijft dit project

leefbaar (FAUST, 2002, p5; VAN IWAARDEN, p 6-7).

1.2.b. De Organen van de Mercosur

Aan de Tratado de Asunción (Verdrag van Asunción) werd in 1994 de Protocolo Adicional al Tratado de

Asunción sobre la Estructura Institucional del Mercosur7 toegevoegd. Dit om de juridische en

institutionele natuur van de Mercosur verder te bepalen: aanduiding van de beslissingsorganen en

procedures, systeem oprichten om geschillen te beslechten tussen de lidstaten. Er moet onderlijnd

worden dat alle instellingen van de Mercosur intergouvernementeel zijn, wat betekent dat ze geen

supranationale bevoegdheden hebben. “Het intergouvernementele karakter van de Mercosurorganen is

[echter] (…) een belangrijke ‘bottleneck’ voor het integratieproces. Terwijl op nationaal niveau de

standpunten van de partijstaten door lobbygroepen nog sterk worden beïnvloed, hebben interstatelijke

conflicten – die binnen de Mercosur aan de orde van de dag zijn – een verlammend effect op de

besluitvormin.” (VAN IWAARDEN, 2005, p 10). Het feit dat de organen van de Mercosur bij consensus

moeten besluiten, maakt de situatie alleen maar moeilijker. Om meer beweging in het integratieproces te

krijgen werden daarom de Comisión de Representantes Permanentes del Mercosur8 (CPRM) en de

Sector de Asesoría Técnica9 (SAT) opgericht. De eerste moet zorgen voor eenbetere samenwerking

tussen de partijstaten en moet de politieke eenheid binnen de Mercosur verstevigen. De SAT is een

technische tak van het Administratief Secretariaat van de Mercosur (zie hieronder) die nieuwe impulsen

aan de Mercosur geeft aan de hand van positieve verslagen over het integratieproces (Puerto de

Negocios Rosario; VAN IWAARDEN, 2005, p 9-10).

De 6 voornaamste organen zijn (Embajada Argentina, 2005, p4-5; VAN IWAARDEN, 2005, p 3-4):

• de Consejo del Mercado Común10 (CMC): orgaan, bestaande uit de Ministers van Buitenlandse

Zaken en Economie, dat bevoegd is voor het beleid en de beslissingen op het hoogste niveau,

inclusief de onderhandelingen en ondertekening van akkoorden met derde landen. Het is ook


12

verantwoordelijk voor de naleving van de aangegane verplichtingen. Besluiten worden er

genomen bij consensus.

• de Grupo Mercado Común11 (GMC): “Uitvoerend orgaan van de Mercosur (…) samengesteld uit

vertegenwoordigers van de Ministeries van Buitenlandse en Economische Zaken. (…) De GMC

heeft het initiatiefrecht voor Mercosurnormen en de bevoegdheid alle noodzakelijke maatregelen

te nemen om deze af te dwingen” (VAN IWAARDEN, 2005, p 3-4). Resoluties worden er

genomen bij consensus.

• de Comisión de Comercio12 (CCM): ondersteunend orgaan bij het vaststellen van de interne en

externe commerciële agenda van de Mercosur en verantwoordelijk voor de implementatie van

het gemeenschappelijke douanetarief. Dit orgaan is ook de eerste trede bij een eventuele

klachtenprocedure.

• de Comisión Parlamentaria Conjunta13 (CPC): heeft enkel raadgevende bevoegdheden, maar

verzekert de aanwezigheid van de wetgevende macht in het integratieproces. Staat in voor de

bevordering van de harmonisatie van de nationale wetgevingen.

• de Secretaría Administrativa del Mercosur14 (SAM): enige permanent orgaan van de Mercosur,

dat oorspronkelijk eigenlijk enkel fungeerde als communicatiepunt. Vandaag is het een

volwaardig orgaan met als belangrijkste functies “registratie” en “geschillenbeslechting”. Heeft

geen besluitvormingscapaciteit.

• de Foro Consultivo Económico y Social15, bestaande uit vertegenwoordigers van de

bedrijfswereld en de vakbonden, om de burger dichter bij het integratieproces te brengen. Heeft

geen besluitvormingscapaciteit.

1.2.c. Het Mercosurrecht

Het Mercosurrecht is dus gebaseerd op het Tratado de Asunción, op de aanvullende protocollen en op de

besluiten en resoluties van de Mercosurorganen. De nationale rechten beginnen sinds kort dit recht ook

toe te passen, wat een interessante stap is in de richting van een volwaardig Mercosurrecht.

Rechtsfiguren die in de Europese Unie gekend zijn, als voorrang en directe werking bestaan echter niet in

de Mercosur. Ook de grondwetten van Uruguay en Brazilië zorgen vaak voor vertragingen in de

implementering van Mercosurnormen. Dit, samen met een gebrek aan politiek enthousiasme, zorgt

ervoor dat slechts 50% van de Mercosurnormen momenteel door de partijstaten zijn geïmplementeerd (er

is een systeem van gelijktijdige implementering: een norm die nog niet in één van de landen

geïmplementeerd is, is ook niet van kracht in de andere landen). Het arrest IV over de

staatsaansprakelijkheid voor het nalaten van implementatie zou de schade kunnen beperken (VAN

IWAARDEN, 2005, p 3-11).

Het systeem voor geschillenbeslechting werd uitgewerkt in het Protocolo de Brasilia16 om te vermijden

dat reuzen zoals Brazilië over de andere partijstaten heen walsen. Het bestaat uit directe

onderhandelingen en arbitrage en geschillen over de interpretatie van het Mercosurrecht kunnen aan een


13

ad hoc tribunaal worden voorgelegd. Tegenwoordig is er ook een Tribunal Permanente de Revisión17

(TPR), dat fungeert als hogere beroepsinstantie. De TPR kan ook door de partijstaten, de hoogste

rechters en de Mercosurorganen geraadpleegd worden voor de verduidelijking van een Mercosurnorm

Het antwoord van de TPR heeft echter geen verplicht karakter. Een supranationaal hof om de uniformiteit

van de rechtspraak te verzekeren is niet realistisch gezien de politieke situatie in de Mercosur en in het

systeem van geschillenbeslechting worden ook nooit de meest progressieve rechters aangesteld om

zeker te zijn dat de nationale soevereiniteit niet aangetast wordt (VAN IWAARDEN, 2005, p 3-12).

1.2.d. De Moeilijke Weg naar een Vrijhandelszone en Douane-unie

Het Tratado de Asunción (Verdrag van Asunción) werd aangevuld door het Protocolo de Ouro Preto18

van 1995 om de uitwerking van het vrije verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal verder te

concretiseren (VAN IWAARDEN, 2005, p 3-11).

De handelsliberalisatie van goederen, diensten en productiegoederen was voorzien door het Tratado de

Asunción aan de hand van de lineaire en automatische vermindering van douaneplichten.. Voor

“gevoelige producten” waren er uitzonderingen voorzien met aparte kalenders voor de liberalisering en

uitzonderingsmaatregelen voor Uruguay en Paraguay. De suiker- en automobielsector werden helemaal

van de liberalisering uitgesloten. Dit zijn belangrijke sectoren die in Argentinië en Brazilië beschermd

worden door een pakker quota’s, subsidies en importheffingen. Argentinië was er vooral voor bevreesd

dat de autosector haar productiecentra naar Brazilië zou verhuizen om zo te kunnen genieten van de

schaalvoordelen van de grootste Latijns Amerikaanse markt en de lagere productiekosten in Brazilië. Het

gemeenschappelijke buitentarief voor deze sector is opgeschroefd tot 35%, wat het hoogst toegelaten

tarief is binnen het WTO kader (COMISEC, 1995; Embajada Argentina, 2005, p 2-6; Puerto de Negocios

Rosario; VAN IWAARDEN, 2005, p 2-6).

Ook niet tarifaire handelsbelemmeringen en andere gelijkaardige maatregelen moesten aangepakt

worden. Sinds de totstandkoming van de Mercosur zijn niet tarifaire belemmeringen daarom in principe

verboden. De bescherming van het leven en de gezondheid van mensen, dieren en planten en de

bescherming van staatsveiligheid kunnen echter als rede ingeroepen worden voor uitzondering op dit

principe aan de hand van Art. 50 van het Verdrag van Montevideo (ALADI). Deze

uitzonderingsmaatregelen kunnen in geen geval discriminatoir of disproportioneel zijn. Er moet echter

gezegd worden dat er in de Mercosur een tendens bestaat om de vroegere tarifaire barrières te

vervangen door niet tarifaire (VAN IWAARDEN, 2005, p 6).

In het Tratado de Asunción werd erkend dat de handelspolitiek gecoördineerd moest worden bovenop de

noodzakelijke harmonisatie van andere legale elementen, zoals regels in verband met de oorsprong van

goederen. Er werd daarom een gemeenschappelijk douanetarief vastgesteld, waarbij echter een lange

lijst van uitzonderingen werd gevoegd. Naarmate de macro-economische problemen in de regio


14

toenamen, naar het einde van de jaren ’90 toe en het begin van de eeuw, werd dit gemeenschappelijke

buitentarief steeds vaker geschonden. Zo verlaagde Argentinië in 2001 unilateraal haar invoerrechten op

kapitaalgoederen tot 0% en in hetzelfde jaar voerde Paraguay een tijdelijke extra invoerbelasting in. Dit

discretionnaire beleid is zeer schadelijk voor de ontwikkeling van de douane-unie. Hoewel 85% van de

geïmporteerde producten onder het gemeenschappelijke tarief vallen, is er van een goed werkende

douane-unie nog geen sprake (COMISEC, 1995; Embajada Argentina, 2005, p 2-6; Puerto de Negocios

Rosario; VAN IWAARDEN, 2005, p 2-8).

Het vrij verkeer van personen staat nog in zijn kinderschoenen en van vrij verkeer van kapitaal is er

helemaal geen sprake. Voor de eerste werd vooral de nadruk gelegd om politiek minder gevoelige punten

zoals het toerisme. Wat betreft het vrije verkeer van werknemers is er zo goed als geen vooruitgang

geboekt. Inzake het vrije verkeer van kapitaal, zijn er twee protocollen over de Stimulering en

Bescherming van interne en externe investeringen. Maar met de muntcrisissen die nog vers in het

geheugen van de Mercosurianen staat, zijn deze protocollen nog niet van kracht en is er van vrij

kapitaalverkeer niets te merken (VAN IWAARDEN, 2005, p 7).

Voor macro-economische samenwerking kwam vooral aandacht na de economische crisissen in

Argentinië en Brazilië, toen ook de onderlinge afhankelijkheid van de Mercosuriaanse economieën in de

verf gezet werden. Er zijn op dit vlak echter nog steeds te weinig concrete maatregelen, ondanks de in

2000 overeengekomen macro-economische doelstellingen van Florianópolis. De daar besproken

coördinatie op gebied van overheidstekorten, schuld en inflatie zijn niet in uitvoering gebracht (VAN

IWAARDEN, 2005, p 8)

1.2.e. De Uitbreiding van de Mercosur

Hoewel Chili en Bolivia geen deel uitmaken van de Mercosur, nemen ze sinds 1996 wel deel aan de

gemeenschappelijke mechanismen voor politiek consultatie. Dit is in 1998 geformaliseerd bij de

oprichting van de zogenaamde “Politieke Mercosur” (European Commission, 2005b, p1). In 1996 werden

voor Chili 2 jaren onderhandelingen afgesloten bij de ondertekening van de Acuerdo de

Complementación Económica19 met de Mercosur. Een akkoord dat de volledige liberalisatie van de

handel voorzag tegen 2005, met uitzondering van een aantal gevoelige goederen zoals maïs, rijst en

tarwe. Het akkoord voorzag echter niet dat Chili zich zou aansluiten bij de douane-unie. Bolivia tekende

een gelijkaardig akkoord in 1997, dat de handelsliberalisatie voorzag op een termijn van tien jaar. Voor dit

land is het probleem van de toegang tot de zee een belangrijk punt dat door dit akkoord moet worden

opgelost (Embajada Argentina, 2005, p8-9). De bevoegdheden van deze geassocieerde staten zijn

echter niet goed afgebakend (VAN IWAARDEN, 2005, p 3).

Venezuela sloot zich intussen wel aan bij de Mercosur als volwaardig lid, waarbij extra bepalingen

werden gemaakt in verband met de samenwerking, in het bijzonder op vlak van energie (GUALDONI,


15

2005). Het lijkt erop dat de Comunidad Andina de Naciones, de Venezolaanse president Chavez niet

meer interesseert sinds Colombia de weg van de FTAA is opgegaan. Met de woorden “ALCA, AL CA

rajo!20” draaide Chavez de FTAA definitief de rug toe.

1.2.f. Conclusie

De Mercosur is het bewijs dat Latijns Amerika inspanningen doet om haar economieën te integreren en

zo actiever deel te nemen aan de wereldeconomie. Het is echter ook de vrucht van de stabilisatie in de

regio en de ontwikkeling van de democratieën. Het project vindt zijn basis in de Tratado de Asunción van

1994. Hoewel de Mercosur in tweede instantie ook een politieke betekenis heeft gekregen, is het

voornamelijk een economisch project met als doel het creëren van een vrijhandelszone en een douane-

unie.

Wat de vrijhandelszone betreft, voorziet het Tratado de Asunción een automatische en lineaire

vermindering van de intra-regionale tarifaire barrières. Het aantal uitzonderingen is echter groot en met

de uitsluiting van de suiker- en automobielindustrie laat men twee van de belangrijkste sectoren links

liggen. Ook blijkt dat niet-tarifaire barrières opgericht worden ter vervanging van de tarifaire, ondanks het

principiële verbod op niet-tarifaire barrières. Verder kunnen volgende aandachtspunten worden

opgemerkt:

• De macro-economische coördinatie is nog niet van start gegaan, ondanks de voorgenomen

doelstellingen van Florianópolis.

• Op vlak van vrije verkeer van kapitaal is er nog niks uit de bus gekomen

• Het vrije verkeer van personen kent geen vooruitgang (buiten enkele successen op vlak van

toerisme).

Ook van een volwaardige douane-unie is er nog geen sprake: de lijst van uitzonderingen op het

gemeenschappelijke buitentarief is groot en de schendingen van dat tarief zijn schering en inslag.

Nationale rechters zijn het Mercosurrecht beginnen toepassen. Nochtans kent de Mercosur geen

rechtsfiguren als voorrang of directe werking. Daarenboven zijn slechts 50% van de Mercosurnormen van

kracht, wat voornamelijk het gevolg is van de incompatibiliteit met de grondwet van Brazilië en van

Uruguay. Wel is er een Permanent Hof voor Revisie opgericht, maar een supranationaal hof dat de

uniformiteit van het Mercosurrecht zou verzekeren, is voorlopig niet denkbaar.

Eén van de grote problemen, is de constructie van de Mercosurorganen zelf. Het intergouvernementele

karakter en het feit dat besluiten en resoluties enkel bij consensus kunnen worden genomen, remt het

Mercosurproject af.


16

DE EUROPESE UNIE EN DE MERCOSUR

Dit is een inleidend hoofdstuk dat een beeld schept over de tendensen waarin de relatie tussen de

Mercosur en de Europese Unie kadert. Het gaat dan zowel over globale tendensen, als tendensen in de

EU en de Mercosur. Vervolgens worden de pijlers bekeken waarop de dialoog tussen de twee blokken

gebaseerd is, om ten slotte aandacht te besteden aan de communicatiestoornissen die de gesprekken

vertragen.

2.1.a. Globale Tendensen

Figuur 2.1. 1

De Europese Unie en de Mercosur in de globale en regionale context

Bron: FRERES, 2005, p9, eigen vertaling en bewerking.

We leven in een wereld met steeds grotere onderlinge afhankelijkheid en interconnectie. Onze economie

ondergaat grondige en steeds sneller gaande hervormingen die gedreven worden door de globalisatie, de

Wereldhandelsorganisatie – hoewel deze instelling zijn crisissen kent –, de regionale integratieprocessen

en de opkomst van nieuwe belangrijke spelers op de multilaterale scène (KINOSHITA, 2001, p2). De

belangrijkste tendensen op globaal, Europees en Mercosuriaans vlak worden in volgende figuur

samengevat.


17

De rigide bipolaire configuratie van tijdens de koude oorlog is intussen al bijna twee decennia voorbij en

het internationale systeem wordt grondig hertekend. Het is echter nog niet zeker of we naar een unipolair

of multipolair systeem aan het evolueren zijn. De unilaterale handelingen van de Verenigde Staten na de

aanslagen van 11 september lijken de eerste hypothese te bevestigen. Maar de onderlinge

afhankelijkheid die gecreëerd is met de globalisering geeft een ander beeld van de moderne wereld. Een

wereld waarin “zowel de Europese Unie als Latijns Amerika kunnen rekenen op meer autonomie, maar

ook belangrijkere verantwoordelijkheden hebben en gemeenschappelijke interesses verdedigen op vlak

van internationaal bestuurs- en zekerheidsuitdagingen” (FRERES, 2005, p10, eigen vertaling). Het

project om tot een vrijhandelsakkoord te komen tussen de Europese Unie en de Mercosur dient –

minstens gedeeltelijk – als tegengewicht tegen de Noord-Amerikaanse hegemonie. De Zuid-Amerikaanse

landen spelen verder een steeds actievere rol in groeperingen als de G-20, G-21 en G-24 en nieuwe

acteurs als China worden belangrijkere handelspartners voor zowel de EU als voor de Mercosur. Dit zorgt

ervoor dat de buitenlandse betrekkingen en handel van de Mercosur kunnen worden gediversifieerd. De

Chinezen kennen trouwens een belangrijke binnenlandse vraag naar primaire goederen. Er wordt dan

ook verwacht zij zullen investeren op de Latijns Amerikaanse markt, daar deze rijk is aan grondstoffen. In

deze moderne wereld met tal van nieuwe actoren is het regionalisme – en het uitbouwen van sterke

regionale groeperingen – een populaire beleidskeuze. Vooral in het kader van een trage en weinig

efficiënte Wereldhandelsorganisatie (World Trade Organisation, WTO) wordt de nood aan dergelijke

akkoorden duidelijk. Het gaat dan enerzijds over regionale integratieakkoorden en anderzijds over

bilaterale akkoorden tussen verschillende landen of regio’s. De bedoeling is verder te gaan dan wat op de

WTO bereikt wordt. De Europese Unie heeft daarom al belangrijke bilaterale akkoorden gesloten met

landen als Chili en Mexico die het marktaandeel van de Europese bedrijven in die landen vrijwaren. De

Unie heeft ook grote plannen met de Mercado Común del Cono Sur. Als de twee regio’s hun

buitenlandse politiek op elkaar kunnen afstemmen, zullen ze meer gewicht hebben tijdens internationale

onderhandelingen (ESTEVADEORDAL, 2001, p225; FRERES, 2005, p9-61).

2.1.b. De Dialoog

De gesprekken tussen de twee regio’s kaderen in het Globale Actieprogramma voor Latijns Amerika. Dit

is een programma dat zijn basis vindt in een de “Bertens Verslag” van januari ’97 van het Europese

Parlement aan de Commissie. Dit was eigenlijk het antwoord van het Parlement op een mededeling van

de Europese Commissie waarin de strategische mogelijkheden voor de Europese Unie in Latijns Amerika

uit de doeken werden gedaan en waar ook voor het eerst een politiek werd voorgesteld die rekening zou

houden met de heterogeniteit van de Latijns Amerikaanse landen. Op basis van het document werden

drie pijlers opgesteld voor de samenwerking met Latijns Amerika: de consolidatie van de democratieën,

de strijd tegen de armoede en de sociale uitsluiting en de steun voor de economische hervormingen.

Binnen elke pijler wordt er gewerkt aan de hand van drie thema’s: de regionale integratie, het onderwijs

en het beheer van de Noord-Zuid interdependentie. Deze samenwerking tussen de regio’s werd

uitgebreid door tal van horizontale initiatieven zoals programma’s onder steden (Programma URB-AL),


18

universiteiten (Programma ALFA) en KMO’s (Programma AL-Invest) (BIZZOZERO, 2004, p 109-111;

PDC, 2000).

Ook de dialoog tussen de Mercosur en de EU heeft een “drie pijler systeem” als basis. Ten eerste is er de

politieke dialoog, waar gemeenschappelijke standpunten over internationale thema’s kunnen bepaald

worden. Deze pilaar omvat gesprekken in het kader van de vrede en stabiliteit, de preventie van

conflicten, de promotie en bescherming van de mensenrechten, de duurzame ontwikkeling, de strijd

tegen de drugshandel, het witwassen van geld, de georganiseerde misdaad, de wapenhandel en het

terrorisme. De tweede pijler gaat over de liberalisering van de handel tussen de twee blokken. Uit deze

pijler mag “geen enkele sector uitgesloten worden, maar er zal wel rekening gehouden worden met het

gevoelige karakter van bepaalde goederen- en dienstensectoren, overeenkomstig de WTO regels”

(ESTEVADEORDAL, 2001, p227, eigen vertaling). Hierop wordt verder ingegaan in deel 4. En ten slotte

is er een pijler voorzien voor de samenwerking tussen de Europese Unie en de Mercosur. Het gaat dan

over economische samenwerking (industrie, investeringen, …), sociale en culturele samenwerking

(onderwijs, drugspreventie, …) en financiële en technologische ontwikkeling (openbare administratie,

regionale integratie, …) (European Commission, 2002c, p9-12; ESTEVADEORDAL, 2001, p226-227).

2.1.c. De Communicatiestoornissen

Maar zowel de Europese Unie als de Mercosur staan voor een aantal belangrijke uitdagingen die de

communicatie tussen de twee blokken verstoren (zie Figuur 1). Aan Europese kant gaat het om de

moeilijkheden bij de uitbouw van een stevig Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid na de

aanslagen van 11 september, de crisis van het socio-economische model en de ontrafeling van de

welvaartstaat, de moeilijkheden om zich aan te passen aan een steeds meer globale wereld, de

groeiende neiging om nationale protectionistische antwoorden te geven voor gemeenschappelijke

problemen en de institutionele crisis na de “neen” tegen het Ontwerpverdrag tot vaststelling van een

Grondwet voor Europa. Dit laatste duidt op de groeiende heterogeniteit tussen de Europese landen door

de opeenvolgende uitbreidingen van de Unie sinds de jaren ’80, met als laatste deze naar de 10 Centraal

Europese landen. Deze heterogeniteit laat zich niet enkel zien op vlak van verschillen in relatieve rijkdom,

maar – wat belangrijker is voor de relatie tussen de Unie en de Mercosur – ook op vlak van waarden en

visie op de wereld. Maar de uitbreidingen zijn niet de enige oorzaak voor de verminderde aandacht naar

de Mercosur: de vrijgemaakte financiële middelen voor de Latijns Amerikaanse wereld in zijn geheel,

worden steeds schaarser naarmate meer gaat naar de Balkan, Afghanistan, Irak en het Nabije Oosten.

Ook de Millenium doelstellingen staan niet los van deze evolutie. Deze doelstellingen hebben de tendens

de armste landen in de verf te zetten en zo de landen met middelmatige inkomens links te laten liggen.

Dit zou de officiële hulpverlening naar de Latijns Amerikaanse landen verder kunnen aantasten. Indien de

Europese Unie inderdaad van mening dat landen met een middelmatig inkomen een te groot deel van de

ontwikkelingshulp voor zich nemen, zou ze de vrijgemaakte financiën efficiënter moeten aanwenden. De

Unie heeft immers geen duidelijke strategie die gericht is naar dit soort landen. Vele middelen blijven

gericht naar enkele sociale basisprojecten, terwijl de grootste vraag zich bevindt in sectoren als regionale

integratie, ondersteuning van de instituties en opbouw van wetenschappelijk en technologisch onderzoek.


19

Ook de Mercosur kan niet de 100% geven richting Europese Unie: De voltooiing van het intergratieproces

en het vooruitzicht van een vrijhandelsakkoord met de Verenigde Staten beïnvloeden de relatie tussen de

twee blokken. Verder is de “Washington Consensus” in de Mercosur steeds minder populair en zijn er

een hele reeks hervormingen in de regio. Ook zijn er recent een aantal politieke crisissen uitgebroken in

landen als Argentinië en Venezuela. De algemene instabiliteit blijft de regio parten spelen, net zoals de

sociale ongelijkheid, de aanhoudende armoede en de impact van een aantal economische crisissen. De

Europese Unie heeft omwille van deze redenen niet de aanwezigheid in de Mercosur die het potentieel

zou kunnen hebben en het beeld dat de regio’s van elkaar hebben is niet steeds even positief. De

Mercosur heeft al meermaals zijn ontgoocheling uitgedrukt. Volgende stereotiepe gedachte van een

Latijns Amerikaanse ambassadeur mag zeker niet gegeneraliseerd worden, maar evenmin genegeerd:

“De EU kan de zaken goed uitleggen, maar eigenlijk biedt het niets speciaals aan. Wanneer er gepraat

wordt over thema’s die hen bevallen zoals sociale cohesie, dan verheugen de Europeanen zich omdat ze

ons dan de les kunnen spellen, maar wanneer we vragen om hun markten te openen kunnen ze enkel

met excuses afkomen. Laat ons onze hoop in het zogenaamde “Europese alternatief” varen en laat ons

realist zijn” (FRERES, 2005, p45, eigen vertaling). Wat gebeurd is, is dat beide blokken snel geëvolueerd

zijn tijdens het laatste decennium en dit heeft een communicatiekloof gecreëerd die groter lijkt te worden

met de tijd. Hoewel de buitenlandse politiek van de Europese Unie over een aantal instrumenten beschikt

om de dialoog met derde landen te onderhouden, lijken de gesprekken met de Mercosur te verstikken.

De opeenvolgende toppen, ministeriële reünies, interparlementaire conferenties en dialogen met

burgerlijke organisaties lijken nog maar weinig echte inhoud te bevatten. Er moet gekeken worden hoe de

dialogen beter geïnstitutionaliseerd kunnen worden en vooral hoe ze beter opgevolgd en in concrete

stappen omgezet kunnen worden. Verder moeten zowel lidstaten als sociale agenten efficiënter

betrokken worden bij de dialogen en de akkoorden en bovenal bij de uitvoering ervan

(ESTEVADEORDAL, p225; FRERES, 2005, p9-61).

Een aantal basisstappen zou kunnen helpen om de kloof tussen de twee culturen te verkleinen en vooral

de wederzijdse kennis te verbeteren. De Europese Commissie doet nauwelijks moeite om de vraag naar

informatie te beantwoorden en ook de internetsite zou substantieel verbeterd kunnen worden. De

ambtenaren zouden beter geïnformeerd moeten worden over de relaties en samenwerkingsprojecten met

de Mercosuriaanse landen. Boven alles moeten de ambtenaren van de delegaties van de Europese

Commissie in de Mercosur beter bewust zijn van hun rol als “ambassadeur” en “link” tussen de

verschillende culturen. Verder zouden er verbeteringen kunnen gedaan worden op vlak van onderwijs en

uitwisselingsprojecten in het kader van een Erasmus Mundo. Ten laatste moet ook gezegd worden dat de

huidige staat van de Latijns Amerikaanse informatiecentra in Europa te wensen overlaat, wat trouwens

overeenkomt met de weinige aandacht die de Europese academische wereld aan de regio schenkt

(FRERES, 2005, p46-48).

Ook moet onderlijnd worden dat de Europese Commissie niet voldoende middelen heeft voor het beleid

ten aanzien van de Latijns Amerikaanse landen in hun geheel en de Mercosur in het bijzonder.

Traagheid, financiële tekorten, hindernissen van het Financiële Reglement en tekort aan personeel zijn


20

schering en inslag. Ook de coördinatie tussen de verschillende diensten van de instelling laat te wensen

over. Het gaat dan over Buitenlandse zaken, Ontwikkeling, Handel en Ontwikkelingshulp. Verder heeft de

Commissie al verschillende malen gewezen op het feit dat akkoorden die ondertekend worden met de

Latijns Amerikaanse landen intergouvernementeel zijn en de verantwoordelijkheid dus niet enkel op de

Commissie zelf rust, maar ook op de verschillende leden van de Unie. Toch lijken de lidstaten de

uitvoering van de akkoorden over te laten aan de Europese instelling en het is dan ook deze laatste die

geconfronteerd wordt met de negatieve kritiek en de politieke kosten van niet verwezenlijkte

verwachtingen. Ook de Europese Investeringsbank zou kunnen inspringen om de financiële tekorten op

dit vlak te verhelpen. (FRERES, 2005, p42-45).

2.1.e. Conclusie

Het interregionale gesprek tussen de Mercosur en de Europese Unie speelt zich af tegen een

achtergrond van een globaliserende wereld, een evolutie naar een multipolair systeem én een groeiende

interdependentie tussen de verschillende landen en blokken. De gesprekken kaderen in het Globale

Actieplan voor Latijns Amerika en zijn gebaseerd op drie pijlers: de politieke dialoog, de liberalisering van

de handel en de samenwerking.

De Europese Unie wordt echter van de gesprekken afgeleid: er moet werk gemaakt worden van het

Europese Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. Ook gaat er aandacht naar de

ontrafeling van de welvaartstaat en verder speelt de groeiende heterogeniteit onder de Europese landen

de unie parten. Verder zorgen ook de Milleniumdoelstellingen en de problemen in de Balkan, Afganistan,

Irak en het Nabije Oosten voor een verminderde belangstelling in Latijns Amerika.

Op korte termijn zou moeten gezorgd worden voor een betere institutionalisering van de gesprekken en

de uitwerking van concrete stappen. De Europese Commissie zou over meer middelen moeten kunnen

beschikken en de coördinatie tussen de verschillende DG’s (Directie Generaal) moet herbekeken worden.


21

DE HANDEL EN DIRECTE INVESTERINGEN TUSSEN DE MERCOSUR EN

DE EUROPESE UNIE

In dit hoofdstuk zal de economische relatie tussen de Europese Unie en de Mercosur onder de loep

genomen worden. Er zal aandacht besteed worden aan de goederen-, diensten- en kapitaalstromen.

Telkens wordt een beeld van de evolutie van die stromen geschetst en wordt ook de huidige situatie

besproken. Wat de handel in goederen en diensten betreft, zal dieper ingegaan worden op de structuur

van die handel en de economische effecten hiervan. Tot slot worden ook de kapitaalstromen, en in het

bijzonder de buitenlandse directe investeringen, verder onderzocht. De aandacht gaat daarbij naar de

strategieën die achter deze investeringen schuilgaan en de gevolgen die deze hebben op de effecten van

deze investeringen.

2.2.a. De Europese Unie en de Mercosur, Natuurlijke Partners

De Europese Unie en de Mercosur delen diepe historische, culturele en politieke banden en beide regio’s

kijken naar manieren om deze alliantie uit te diepen. Er is interesse om een politieke, economische en

sociale strategie uit te werken. Voor de Mercosur is dit een belangrijk instrument om de democratieën te

consolideren, de rechtsstaat te ondersteunen, een aanhoudende ontwikkeling te verzekeren en zelfs het

respect van de rechten van de mens te garanderen. De Europese Unie begrijpt er het belang van en

steunt het Mercosuriaans integratieproject. Dit project zal de regio helpen zich te ontwikkelen als een

actieve speler in de multilaterale wereld die zich aan het vormen is. De toenadering tussen de twee wordt

ook ondersteund door een sterke commerciële band. De Europese Unie is Mercosur’s belangrijkste

handelspartner, en de handelsstructuren van de twee regio’s zijn eerder complementair dan concurrerend

(European Commission, 2002c, p6).

De jaren ’90 betekenden een enorme vooruitgang in de handel tussen de twee partners. Tegen het einde

van dit decennium heeft de Europese Unie zich tot de belangrijkste handelspartner van de Mercosur

opgewerkt: de interregionale handel tussen de twee groeide beduidend sterker dan de totale handel van

de Europese Unie en was dubbel zo snel als de groeicijfers van de wereldhandel. Dit was eigenlijk

voornamelijk te danken aan de ontwikkeling van de Europese export naar de Mercosur. Tussen 1995 en

1998 is de export vanuit de Europese Unie met 22,5% gestegen tegenover groeicijfers van 6,6% in de

omgekeerde richting. (BOUZAS, 2001, p158; ESTEVADEORDAL, 2001, p228; FAUST, 2002, p9). Vanaf

’99 krimpen de Mercosuriaanse importen vanuit de EU in door de macro-economische problemen van

Argentinië en Brazilië. Deze beweging heeft zich intussen echter hersteld (Delegación de la Comision

Europea en Uruguay y Paraguay, 2005, p1).

De groei van de Europese export naar de regio was te danken aan twee factoren: de stijging van de

Mercosuriaanse import – dankzij de relatieve economische groei van de jaren ’90 –, maar voornamelijk


22

door de stijging van het Europese marktaandeel in de Mercosur. De aanwezigheid van de Mercosur op

de Europese markten groeide eveneens in absolute cijfers, maar bleef bescheiden (BOUZAS, 2001,

p159-160).

Ook voor de dienstensector is de Europese Unie de belangrijkste partner van de Mercosur, in het

bijzonder in sectoren zoals telecommunicatie en financiële diensten. De interregionale handel in diensten

is voornamelijk van Europese oorsprong, en behaalt aan deze kant goede groeicijfers. Daarentegen stelt

de export van diensten naar de Mercosur slechts een klein deel van de hele Europese export in deze

sector voor (FAUST, 2002, p9). Het verschil in uitvoerpotentieel tussen de twee regio’s is sterk

uitgesproken: Dit verschil bestaat ook in de goederensector maar is daar minder opvallend. Tabel 1 is er

een illustratie van: in 2003 was de Europese goederenexport 27 keer groter dan die van de Mercosur,

terwijl deze ratio in de dienstensector 56 was (PENA, 2005, p3-4). Het verschil tussen de twee waarden

toont dat de asymmetrie inderdaad groter is voor de dienstensector. De absolute waarden van de

getallen in de tabel hebben echter minder betekenis daar de Europese cijfers ook de handel binnen de

zone meerekenen en daarom een overschatting kunnen betekenen van de EU/Mercosur ratio. Verder lijkt

de tabel aan te tonen dat deze asymmetrie in de dienstensector toeneemt, terwijl die in de

goederensector constant zou blijven. De ratio EU/Mercosur is in de eerste sector immers gestegen van

45 naar 56.

Tabel 2.2. 1

Export van commerciële diensten en goederen

Regio

Export van Commerciële Diensten

(in miljard US dollars)

Export van goederen

(in miljard US dollars)

1994 2003 1994 2003

Wereld 1.037,00 1.796,00 4.326,00 7.503,00

Europese Unie

(inclusief intra-EU) 444,00 823,00 1.703,00 2.901,00

Mercosur 10,00 15,00 62,00 106,00

Ratio EU/Mercosur 45 56 27 27

Bron : PENA, 2005, p4 en eigen bewerking

De jaren 90 werden ook gekenmerkt door een stijgend deficit op de betalingsbalans, zowel tegenover de

Europese Unie als tegenover de wereld in zijn geheel (FAUST, 2002, p9). Dit is enerzijds te wijten aan de

hoge importcijfers gestimuleerd door de handelsliberalisatie, de snelle groei van de geaggregeerde vraag

in de Mercosur, en de relatief stabiele economische situatie in de regio. De stijging van de reële


23

wisselkoers was een factor die zowel de import deed stijgen door de verhoogde aankoopkracht, als de

export deed dalen omdat de Mercosuriaanse producten duurder werden op de Europese markten

(BOUZAS, 2001, p158). In hoofdstuk 1.1 werd reeds gewezen op de verandering in deze situatie tegen

het einde van de jaren ‘90. Figuur 1 toont hoe het deficit eerst vermindert en uiteindelijk een

betalingsbalansoverschot wordt. De grootste aanleiding tot het in evenwicht brengen van de balans was

de inkrimping van de importen ten gevolge van de Argentijnse en Braziliaanse macro-economische

problemen: eerst in ’98-’99 en dan in ’02-‘03. Sinds die datum is de export verder gestegen en boekt de

Mercosur zelfs overschotten op zijn betalingsbalans met de Europese Unie.

Figuur 2.2. 1

Evolutie van de handel tussen de Mercosur en de EU (in miljoen Euro’s)

Mercosur Importen en Exporten van en naar de Europese Unie

-10000

-5000

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

milj

oen

euro

's

Export naar EU Import van EU Balans

Bron: European Commission, 2002c, p6; Delegación de la Comision Europea en Uruguay y Paraguay, 2005, p1

2.2.b De Structuur van de Handel tussen de Europese Unie en de Mercosur

Eigenlijk hebben we te maken met een relatief typische Noord-Zuid handelsrelatie. Dit is te zien in Figuur

2, waarbij de export vanuit de Mercosur naar Europa en omgekeerd, wordt ingedeeld in primaire

producten, industriële producten en andere.

Op de betalingsbalans met de Europese Unie scoort de Mercosur bijzonder goed in de primaire sector. In

het bijzonder: goederen uit de landbouw, visserij, bosbouw, mijnbouw, voeding, drank, tabak, textiel,

hout, ijzer en staal. De cijfers gaan echter in het rood voor de handel in machines, industrieel

gereedschap en chemie (ESTEVADEORDAL, 2001, p228-229). De meest verkochte producten van de

Mercosur aan de Europese Unie en omgekeerd worden weergegeven in Tabel 2.


24

Figuur 2.2. 2

Compositie van Mercosur’s import en export van en naar de Europese Unie

Bron: Delegación de la Comision Europea en Uruguay y Paraguay, 2005, p3.

Tabel 2.2. 2

Compositie van de handel tussen de Mercosur en de Europese Unie

5 belangrijkste exportsectoren van de

EU

naar de Mercosur (in % van de totale export)

5 belangrijkste exportsectoren van de

Mercosur

naar de Europese Unie (in % van de totale export)

ISIC3 % Sector ISIC3 % Sector

382 24,67 Machines (excl. electrische) 311-2 25,54 Landbouw en Veeteelt

384 19,89 Transportuitrusting 111 24,40 Voedingswaren

383 11,62 Elektrische Machines 230 8,40 Metaalertsen

351 8,77 Chemische Industriële producten 384 6,63 Transportuitrusting

352 6,43 Andere chemische producten 382 3,70 Machines (excl. elektrische)

Totaal 71,38 Totaal 68,67

Bron: ESTEVADEORDAL, 2001, p230 en eigen bewerking

De export van de Mercosur wordt gekenmerkt door producten met weinig toegevoegde waarde.

Grondstoffen en basisproducten uit de agro-industriële sector nemen meer dan 50% van de export naar

de Europese Unie voor hun rekening en het gaat ook het vaakst om goederen die intensief gebruik


25

maken van ongeschoolde arbeid. Dit terwijl de Europese goederen die naar de Mercosur gaan, intensief

gebruik maken van technologie en geschoolde arbeidskracht. In de jaren ’90 hebben de Europeanen

immers kunnen profiteren van de snelle groei van de Mercosuriaanse vraag naar dergelijke producten.

Het gaat dan voornamelijk om producten als voertuigen en transportuitrusting, machines en generatoren

of telecommunicatiegereedschap. De intra-industriële handel is laag. En hoewel de Brazilianen veel beter

scoren op dit vlak, tipt zelfs dit land niet aan de cijfers die gehaald worden door landen als Mexico of

Zuid-Afrika in relatie met de Europese Unie. Het lijkt er zelfs op dat het aandeel van Brazilië in de

Europese import van industriële goederen in vrije val is. Eigenlijk wordt vrijwel de hele Mercosur

gemarginaliseerd in de industriële sector van de handel. (BOUZAS, 2001, p160-161, 166; FAUST, 2002,

p9).

De Mercosuriaanse export is geconcentreerd in een klein aantal producten. Vaak gaat het net om die

producten die in Europa een weinig dynamische markt kennen. Zo is de Mercosur een absolute topspeler

in de drank- en voedingswarensector. Kalfsvlees is een illustrerend en uitgesproken voorbeeld: Twee

derden van de Europese import van dit product wordt ingenomen door Mercosuriaans vlees. Andere

producten waarvoor de Mercosur relatief sterk scoort, zijn varkensvlees, fruitsap en dierenvoeding. Dit

specialisatiemodel maakt de export vanuit de regio erg kwetsbaar. De Europese tendens om steeds

minder voedingswaren te importeren is alleszins geen goed nieuws voor de interregionale handel

(BOUZAS, 2001, p161-165). Er kan verwacht worden dat de Europese uitbreiding naar het eerder

agrarische oosten deze tendens nog zal accentueren.

Daarenboven heeft de Europese Unie zich doorheen de jaren geprofileerd als belangrijke exporteur van

voedingswaren en drank. Vaak gaat het om producten die gesteund worden door het Gemeenschappelijk

Landbouwbeleid dat de prijzen op de internationale markten naar omlaag drukt. Dit botst radicaal met de

belangen van de Mercosur, hetgeen het scherpst gevoeld wordt in de melk- en graansector (BOUZAS,

2001, p165).

2.2.c De Directe Buitenlandse Investeringen

De buitenlandse directe investeringen (FDI) vanuit Europa zijn in de jaren ’90 enorm gestegen dankzij de

macro-economische terugkeer van de stabiliteit en de inspanningen die de Mercosur leverde op vlak van

economische hervormingen, deregulatie en privatiseringen. Het is ook de betere integratie van de

Mercosuriaanse die de toestroom van marktzoekende investeringen stimuleerde, hoewel het fenomeen

van de stijging van de FDI in dit decennium ook sterk gecorreleerd is met de stijging van het aantal fusies

en overnames in de hele wereld (BITTENCOURT, 2006, p 1-4). Het leeuwendeel van de Europese

interesse ging naar de dienstensector, daar waar Europeanen traditioneel hoofdzakelijk in de secundaire

sector hadden geïnvesteerd. Financiële diensten, telecommunicatie, infrastructuur en energie waren

daarbij de meest populaire bestemmingen voor de FDI. De grootste investeerder was Spanje, hoewel ook

Portugal, Frankrijk en Nederland een grote rol speelden. In de eerste helft van het decennia was

Argentinië de hoofdspeler in het aantrekken van Europees kapitaal, dankzij het neoliberale beleid van de


26

Menem regering. De late jaren ’90 waren dan weer gekenmerkt door de succesvolle Braziliaanse

privatiserings- en deregularisatieprogramma’s die ruimte creëerden voor nieuwe invoer van kapitaal

(CEPAL, 2005b, p14; FAUST, 2002, p10-12; MEBF, 2003, p 16; PENA, 2005, p3-4). Het afbreken van

het staatsmonopolie in de telecommunicatie en de energiesector was één van de belangrijkste

kenmerken van dit beleid.

Figuur 2.2. 3

Mercosur : Netto Buitenlandse Directe Investeringen

0

10000

20000

30000

40000

'90-'95 '96-00 2001 2002 2003 2004

milj

oen

dolla

rs

Argentinië Brazilië Paraguay Uruguay

Bron: CEPAL, 2005b, p14 en eigen bewerking.

Na de gouden periode ’96-’99 zijn de buitenlandse directe investeringen vanaf ’99 ernstig beginnen

dalen. Voor de Mercosur is dit te zien in Figuur 3, een tijdsreeks van de netto buitenlandse investeringen.

Ook Uruguay en Paraguay zijn in de grafiek opgenomen, maar hun impact is erg klein: De FDI van

Argentinië en Brazilië bepalen het totaalbeeld voor de Mercosur. Het marktaandeel van de buitenlandse

privé-bedrijven dat tegen ’99 aan zijn maximum kwam, is beginnen krimpen en liet plaats voor de

uitbreiding van een aantal nationale privé- en staatsondernemingen. Dit hangt eigenlijk samen met de

evolutie in heel Latijns Amerika: De secundaire sector – waar de buitenlandse bedrijven de actiefste rol

speelden – moest ruimte maken door de afname van de binnenlandse vraag en de macro-economische

instabiliteit. De recessie van de Noord-Amerikaanse markt en de groeiende concurrentie met een aantal

Aziatische landen speelden ook een rol, maar troffen voornamelijk de Mexicaanse industrie. De

ontgoocheling onder de buitenlandse ondernemers weerspiegelde zich in het aantal conflicten bij de

“International Center for Settlement of Investment Disputes”. Argentinië werd al snel de trouwste klant

van deze instelling met 37 gevallen tussen ’94 en 2004. In dit land werden vooral de Spaanse bedrijven

getroffen door de macro-economische crisis. De dienstensector – voornamelijk in handen van

Mercosuriaanse bedrijven – kon in deze periode wel rekenen op groei. Daarbij komt dat de stijging van de

olieprijzen vernieuwde interesse inleidde voor staatsondernemingen in de petroleumsector. Hierdoor


27

steeg de activiteit van de binnenlandse bedrijven terwijl de Europeanen moesten inboeten. (CEPAL,

2005b, p13-84; MEBF, 2003, p16).

Pas in 2004 lijkt de FDI zich te herstellen. Voor het eerst sinds 2000, steeg het in alle regio’s met

uitzondering van de ontwikkelde economieën. In de Mercosur deden het beschikbare kapitaal en de

financieringsmogelijkheden grote stappen in de goede richting dankzij de relatief positieve economische

vooruitzichten, het herstel van de buitenlandse handel, de groei van de binnenlandse vraag, het vervullen

van een aantal fiscale doelstellingen, de betere situatie op de beurs en de vermindering van de reële

interesten in de regio. Deze situatie zorgde ervoor dat de netto investeringen sneller stegen dan de netto

uitgaande rente – incl. dividenden – van de FDI. Voor Zuid-Amerika steeg de FDI tot 3% van het Bruto

Binnenlands Product. Dit getal is wel nog steeds lager dan de niveaus die bereikt werden in ’96-’00,

hetgeen duidt op de terugkeer naar een normale situatie na een periode van uitzonderlijk hoge FDI

tijdens de grote privatiseringen en deregulatie. Het succes van de “nieuwe” dienstensector speelt ook een

grote rol in deze evolutie (call centers, informatietechnologie en andere). Brazilië absorbeerde het

grootste deel van de investeringen, met als uitschieter de fusie tussen AmBev en het Belgische Interbrew

voor een waarde van 4.000 miljoen dollar. Ook Argentinië lijkt zich eindelijk te herstellen van de crisis van

het begin van de eeuw. Voornamelijk Italiaans en Nederlands kapitaal zette deze beweging in, terwijl de

traditionele investeerders zoals Frankrijk en Spanje bleven doorgaan met desinvesteren. De Zuid-Zuid

investeringen namen eveneens toe en in Latijns Amerika kunnen blijft de groei van het aantal

internationale, maar intra regionale, investeringen, fusies en overnames aanhouden (CEPAL, 2005b,

p13-47).

Terwijl de Verenigde Staten de hoofdrol spelen in de FDI van de meeste Latijns Amerikaanse landen, is

de Europese Unie erin geslaagd zich te profileren als de belangrijkste investeerder in de Mercosur, met

kapitaalstromen die de Amerikaanse en Japanse samen overstijgen. Europa is tevens de voornaamste

bestemming van het Mercosuriaans kapitaal. De Europese kapitaalstromen geven dan ook de toon aan

voor het totaal van de FDI in de Mercosur (CEPAL, 2005b, p14; FAUST, 2002, p11-12; PENA, 2005, p3-

4).

2.2.d. Directe Buitenlandse Investeringen: Markt, Grondstoffen en Efficiëntie

De integratie van de Mercosur heeft vooral voor Brazilië een positieve impact gehad voor de intra-

regionale investeringsstromen. Ook voor het aantrekken van FDI van extra-Mercosuriaanse oorsprong

lijkt, volgens onderzoek van Bittencourt, Brazilië op de eerste plaatst te staan (BITTENCOURT, 2006, p

21-23). De integratie van de Mercosur markt heeft tevens een belangrijke impact op de samenstelling van

de Europese FDI. Investeerders waren gemotiveerd door “market-seeking” strategieën en dus

geïnteresseerd in de liberalisering van de intra-regionale markt. De interne integratie verliep immers veel

sneller dan de vrijmaking van debuitengrenzen voor internationale handel. Hierdoor zijn er relatief weinig

Europese investeringen die kaderen in de opbouw van globale productienetwerken, de zogenaamde


28

“efficiency-seekers” (FAUST, 2002, p11-12; PENA, 2005, p3-4). De “market-seeking” investeringen

hebben echter niet de voorziene resultaten teweeggebracht op vlak van kapitaalvorming,

werkgelegenheid, werkkwaliteit, internationale competitiviteit en vervaardiging van exportproducten. De

Mercosuriaanse binnenregionale vraag haalde trouwens betreurende cijfers in het begin van deze eeuw

door de macro-economische instabiliteit in de twee voornaamste Mercosur economieën, Argentinië en

Brazilië (CEPAL, 2005b, p13).

De elektriciteitssector is een interessante sector voor de internationale “market seekers” en is een

belangrijk aandachtspunt voor het Mercusuriaanse beleid. Er werd in dit domein veel geïnvesteerd door

de Europese internationale ondernemingen die op zoek waren naar de kansen die de uitgebreide

Mercosur kon bieden. Deze zagen in de Mercosuriaanse markt de gelegenheid om de verzadiging van de

Europese markt te compenseren. De Mercosur, aan zijn kant, had buitenlands kapitaal nodig om de

sector te moderniseren. De elektriciteitssector heeft immers traditioneel te kampen met problemen op

vlak van infrastructuur en kan soms niet aan de vraag voldoen. Het binnengekomen kapitaal werd door

de Europeanen echter vooral gespendeerd aan de aankoop van al bestaande installaties en er werden

weinig nieuwe projecten uitgevoerd. Ook de infrastructuur werd niet voldoende uitgebreid en een groot

deel van de gehoopte modernisering bleef achter. Verder moet opgemerkt worden dat, hoewel Brazilië

het grootste deel van de FDI voor zijn rekening nam, de resultaten van dit land zwak zijn in vergelijking

met andere landen zoals China. Deze tendens werd gemotiveerd door de macro-economische

problemen, in het bijzonder op juridisch vlak. Een diepere regionale integratie van de Mercosur kan een

positieve stap betekenen: de sector zou zo kunnen genieten van de synergie tussen de verschillende

elektriciteitsmarkten, de schaaleconomieën en de diversificatie van de risico’s. Als ook macro-

economische juridische problemen verholpen worden en de verschillende nationale wetgevingen

geharmoniseerd worden, zou meer kapitaal kunnen aangetrokken worden en zou dit kapitaal ook

aangewend kunnen worden om de sector werkelijk te moderniseren. (CEPAL, 2005b, p20-108).

Naast de marktzoekende investeringen, is een groot deel van de FDI gericht naar het zoeken van

grondstoffen, zoals in grote projecten in de mijnbouw. Wat de olie betreft ligt de situatie een beetje anders

door de grote aanwezigheid van nationale bedrijven in de oliesector. Vooral het vernieuwde dynamisme

van nationale petroleumbedrijven als Petrobras (Brazilië) of Energía Argentina S.A. vallen op. Dit terwijl

Europeanen zoals Royal Dutch/Shell koers houden op het desinvesteren (CEPAL, 2005b, p19).

Het opstellen van een beleid dat efficiëntiezoekende investeringen aantrekt om minder afhankelijk te zijn

van de “market-seekers”, is één van de grote uitdagingen voor de regio. Het gaat om investeringen in

geavanceerde technologieën, research en development en nieuwe diensten om daar projecten op te

bouwen die deel uitmaken van een internationale productieorganisatie. Er wordt verwacht dat de effecten

van dit type FDI positiever zijn voor de economie. De voordelen en algemene kenmerken van dit type

investeringen staan weergegeven in Tabel 3. Een aantal van deze effecten zouden de Latijns

Amerikaanse economie – en in het bijzonder die van de Mercosur, waar de efficiëntiezoekende

investeringen een zeer klein aandeel van de FDI innemen – voordelen op lange termijn kunnen


29

opleveren. Vooral de punten die te maken hebben met de scholing van arbeiders en de technologische

ontwikkeling zijn daarbij erg belangrijk. Het is echter precies deze efficiëntiezoekende investeringsmarkt

die scherp beconcurreerd wordt door landen als China. Latijns Amerika is verder ook niet perfect

geografisch geplaatst om zich te integreren in netwerken van globale ondernemingen. De meeste

internationale bedrijven zijn daarom ook eerder Latijns dan globaal. Daarenboven staat Latijns Amerika

op de laatste plaats op gebied van research en development. In de Braziliaanse industriële sector zijn er

weliswaar dynamische investeringen met een belangrijke technologische inhoud gedaan, maar het

grootste deel gaat nog steeds naar de grondstofintensievere activiteiten (CEPAL, 2005b, p13-45).

Tabel 2.2. 3

Investeringen met oog op efficiëntie en toegang tot derde markten

Voornaamste determinanten

Mogelijke voordelen

Mogelijke moeilijkheden

Toegang tot exportmarkt

Kwaliteit en kost van human resources

Kwaliteit en kost van fysische

infrastructuur

Logistieke diensten

Kwaliteit en kost van lokale leverancier

Internationale handelsakkoorden en

akkoorden betreffende de bescherming

van buitenlandse investeringen

Export secundaire sector

Internationale competitiviteit in de

secundaire sector

Technologische transfers

Opleiding van arbeidskracht

Productieve clustering

Lokale ontwikkeling van ondernemingen

Evolutie van assemblagebedrijven naar

productiebedrijven

Blijven steken in producties met lage

toegevoerde waarde

Concentratie weinig dynamische

sectoren

Uitblijven van clustervormingen

Delocalisatie

Race to the bottom van productiekosten

en kwaliteitsstandaarden

Bron : CEPAL, 2005b, p32, eigen bewerking en vertaling

Het grootste deel van de huidige Europese investeerders werden aangetrokken door marktzoekende

strategieën, waarbij de regionale integratie van belang was en blijft. Deze investeerders zullen echter

beperkt kunnen genieten van een liberalisering van de interregionale handel, zoals bij een

vrijhandelsakkoord met de EU. Het openmaken van de buitengrenzen van de Mercsosur voor de EU zou

wel nieuwe investeerders kunnen aantrekken met een “efficiency-seeking” motivatie. Bedrijven in de

diensten-, automobiel-, chemie- en petrochemiesectoren hebben reeds interesse getoond in de

interregionale handelsliberalisering. En het zijn net die sectoren die gekenmerkt worden door een hoge

intra-industriële handel (FAUST, 2002, p11-12; PENA, 2005, p3-4).

Zoals aangegeven in de derde kolom van Tabel 3, zijn de positieve effecten van efficiëntiezoekende

investeringen echter niet vanzelfsprekend. Er kunnen op dat gebied een aantal lessen getrokken worden

uit de Mexicaanse geschiedenis. Bij de ondertekening van het Vrijhandelsakkoord met de Verenigde


30

Staten heeft Mexico veel efficiëntiezoekende investeringen kunnen aantrekken en de exportvolumes van

de regio zijn inderdaad gestegen. Toch zijn de resultaten teleurstellend op vlak van technologische

transfers, clustervormingen in de productieve sector, opleiding van de arbeidskracht en ontwikkeling van

lokale ondernemingen. (CEPAL, 2005b, p13-45). Het vrijmaken van de handel tussen de Mercosur en de

Europese Unie zou een stap kunnen zijn naar het aantrekken van “efficiëntie-seekers”, maar er zal

aandacht moeten geschonken worden aan een beleid dat ervoor zorgt dat de Mercosur niet in dezelfde

val terechtkomt.

Brazilië kan rekenen op een relatief sterke industriële ontwikkeling en op een grote afzetmarkt die nu

benadrukt wordt door het Mercosuriaanse integratieproject. Het land kan dus marktzoekende

investeringen aantrekken, maar er is ook een groot potentieel aan investeringen met zicht op export naar

derde landen. Voor dit laatste zou een Vrijhandelsakkoord met de Europese Unie een stevige aanzet zijn.

Ook Argentinië zou dit pad kunnen opgaan, maar het zal moeten afrekenen met een zwakker

economische basis en meer instabiliteit. Uruguay heeft het voordeel van zijn locatie binnen de Mercosur

en kan ook een betere ontginning van zijn natuurlijke grondstoffen stimuleren. Het grootste probleem voor

dit land is het aantrekken van investeringen met een grotere toegevoegde waarde en het vermijden vast

te raken in het systeem van “resource seekers”. Paraguay is het slechts geplaatste land: Het heeft geen

grens aan zee, er is er veel armoede en de informele economie is gegeneraliseerd (BITTENCOURT,

2006, p 26-27).

2.2.e. Conclusie

De Europese Unie is de belangrijkste partner van de Mercosur. In tegenstelling tot de andere Latijns

Amerikaanse landen, is de unie zelfs een belangrijkere partner dan de Verenigde Staten. Niet alleen is de

unie belangrijk, het aandeel van de Europese Unie op de Mercosurmarkt is nog steeds aan het stijgen.

Dit geldt zowel voor de handel in goederen, de handel in diensten als voor de buitenlandse directe

investeringen.

Wat de handel in diensten betreft is er een enorm overwicht van de Europese export ten aanzien van de

Mercosur. De Europeanen verkopen beduidend meer diensten aan de Mercosurianen, dan omgekeerd

en deze asymmetrie lijkt alleen maar te verergeren. De handel in goederen volgt een duidelijk typische

Noord-Zuid trend op. De Mercosuriaanse uitvoer is geconcentreerd in de primaire sector met producten

van lage toegevoegde waarde en met een weinig dynamische vraag aan Europese kant. De Europese

export naar de Mercosur is daarentegen kapitaal- en technologisch intensief en voornamelijk

geconcentreerd in de secundaire sector.

Tot slot werd aandacht besteed aan de buitenlandse directe investeringen. Deze groeiden exponentieel

tijdens de jaren ’90 onder invloed van grote liberaliseringsprogramma’s en de betere integratie van de

Mercosurmarkt. Na een dieptepunt in het begin van de 21ste eeuw, als gevolg van de macro-economische

instabiliteit, namen de investeringen weer een positieve koers aan vanaf 2004. Dit is gecorreleerd met de

positievere economische vooruitzichten, de groei van de internationale handel en de versterking van de


31

Mercosuriaanse “binnenlandse” vraag. Ook de “nieuwe” dienstensector trekt een substantieel deel van de

investeringen aan. Het grootste deel van de investeerders in de Mercosur worden echter nog steeds

gedreven door markten grondstofzoekende strategieën. De uitdaging voor het Mercosuriaanse beleid is

dus enerzijds het aantrekken van efficiëntiezoekende investeringsstromen en anderzijds ervoor te zorgen

dat dit type investeringen ook de positieve resultaten oplevert die het verondersteld is met zich mee te

brengen. Lessen kunnen daarbij getrokken worden uit de Mexicaanse ervaring en de investeringen vanuit

de Verenigde Staten.


32

NAAR EEN VRIJHANDELSAKKOORD TUSSEN DE EUROPESE UNIE EN

DE MERCOSUR.

In dit hoofdstuk wordt de toenadering tussen de Europese Unie en de Mercosur besproken. Als

hoofdthema wordt de handelsliberalisatie beschouwd, waarbij de weg naar een mogelijke vrijhandelszone

wordt beschreven. In eerste instantie worden de achterliggende redenen van dit project uit de doeken

gedaan: er wordt een overzicht gegeven van de motivaties van de EU en de Mercosur. Daaropvolgend

komt er een sectie over de acteurs die een rol spelen in het vrijhandelszoneproject. Zowel de privé- als

de publieke sector wordt daarbij besproken. Voor de publieke acteurs wordt voornamelijk ingegaan op de

machtsverhoudingen binnen de Europese instellingen. Tot slot wordt een overzicht gegeven van de reeds

ondertekende akkoorden en de achterliggende geschiedenis van deze.

2.3.a. Waarom een Vrijhandelszone?

De in 1991 gecreëerde Mercosur kreeg al snel veel aandacht van de Europese Unie. Deze verkiest

immers om met regio’s of groepen te onderhandelen, eerder dan op een zuivere bilaterale basis (FAUST,

2002, p3). Tussen de Europese Unie en de Mercosur zijn er simultane dialogen aan de gang. Het gaat

over handel, investeringen, coöperatie en politieke dialoog (KINOSHITA, 2001, p3).

Deze vrijhandelszone “zou 700 miljoen personen en 29 landen omsluiten, met een handel van 46.000

miljoen euro’s …” (MONTERO, 2005, eigen vertaling)

Voor de Europese Unie zou de vrijhandelszone verschillende voordelen kunnen hebben. Zo zou de

Europese werkgelegenheid kunnen genieten van een toename van de export van diensten en goederen

met hoge toegevoegde waarde. De Unie zou ook een betere toegang krijgen tot de Mercosur markt om

investeringen te kunnen realiseren. De reeds in de Mercosur gevestigde ondernemingen zouden

genieten van de vrijstelling van douanerechten op de uit Europa komende inputs en op de export van hun

producten naar de Europese markt. De EU heeft er ook alle belang bij zijn positie te verstevigen op het

Latijns Amerikaans continent om een tegengewicht te vormen voor de Free Trade Area of the Americas

(FTAA). Als de Mercosur een grote vrijhandelszone vormt met de Verenigde Staten zou immers

handelsdeviaties kunnen gecreëerd worden, wat sterk in het nadeel van de Europese bedrijven zou

spelen (ESTEVADEORDAL, 2001, p 225-226; KINOSHITA, 2001, p 8-9). De akkoorden die worden

voorgesteld door de Verenigde Staten en door de Europese Unie worden trouwens door de Mercosur niet

als wezenlijk verschillend gezien. Ze worden eerder als mogelijkheid tot diversificatie opgevat (FRERES,

2005, p 53-55). Het vrijhandelsakkoord met de EU, de FTAA en de onderhandelingen in het kader van de

WTO zijn geen alternatieven die elkaar uitsluiten, maar verschillende strategieën die de Mercosur kan

gebruiken om zich te integreren in de wereldhandel (PENA F, 2001, p 217).


33

De Mercosur ziet een alliantie met de Europese Unie wel als tegengewicht voor de heersende hegemonie

van de Verenigde Staten en als manier om op multilateraal niveau als grotere speler te kunnen optreden.

De Europese aandacht voor de Mercosur verhoogt ook de geloofwaardigheid van deze laatste. Alleen al

doordat de EU in onderhandeling treedt met het Zuid-Amerikaanse blok toont aan dat de jonge douane-

unie een waardige partner is op vlak van handel en investeringen. Niet alleen tegenover het buitenland is

dit belangrijk. Ook naar de interne markt toe mag de legitimiteit van het Mercosur project niet in vraag

gesteld worden. Geloofwaardigheid, samen met voorspelbare spelregels, kan de stabiliteit en de kwaliteit

van de macro-economische politiek alleen maar ten goede komen en dat is wat de unie nodig heeft om

de integratie verder te kunnen uitbouwen en de intra-regionale handel te ondersteunen. De nauwere

band zou ook leiden tot een versteviging van de coöperatie en zou nieuw Europees kapitaal naar de regio

aantrekken. De betere toegang tot de Europese markt zou verder ook Amerikaanse en Japanse bedrijven

aantrekken naar de Cono Sur, hetgeen op zijn beurt de groei en werkgelegenheid moet stimuleren. De

Mercosur zou verder kunnen genieten van de toename van de export richting EU, hetgeen positief is voor

de betalingsbalans (ESTEVADEORDAL, 2001, p 225; FRERES, 2005, p 48-49; KINOSHITA, 2001, p 9;

PENA F., 2001, p 216-218).

Een vrijhandelsakkoord zou beide regio’s ook de kans te geven de handel te stimuleren van de goederen

waarin ze comparatieve voordelen hebben. Daarom zijn in de Europese Unie voornamelijk de sectoren

van de chemie, plastiek, machines en transportuitrustingen geïnteresseerd in de liberalisatie van de

handel. In de Mercosur gaat de interesse vooral uit van de visserij, landbouw en voedingssector, de

mijnbouw en de tabaks-, hout-, rubber-, ijzer- en staalsectoren. Een vrijhandelsakkoord zou dus ook

weinig invloed hebben op de compositie van de handel. Er wordt daarom verwacht dat het grootste

aandeel van de export van de Mercosur zich in de agrarische sector zal bevinden, hoewel de regio op

lange termijn wel aan competitiviteit zou kunnen winnen in een aantal secundaire sectoren (automobiel,

metaal en luchtvaart) (ESTEVADEORDAL, 2001, p 229).

2.3.b. Naar een Vrijhandelsakkoord: de Cast

Er zijn vele acteurs op de verschillende onderhandelingsniveaus die een belangrijke rol spelen bij het

verwezenlijken van een vrijhandelsakkoord tussen de twee regio’s.

Ten eerste zijn er de micro-economische privé-acteurs: wie heeft er baat bij een akkoord, en wie gaat

nadeel ondervinden door de liberalisering van de handel? Zowel potentiële winnaars als verliezers

proberen de onderhandelingen naar hun hand te zetten. Er moet een onderscheid gemaakt worden

tussen de sectoren die internationaal competitief zijn en de andere die beschermd moeten worden. Eén

van de meest beschermde sectoren is de Europese landbouwsector (zie secties 4.2 en 4.3). Deze ziet

dus liever vrijhandelsakkoorden met kleinere landen, zoals Chili. De sector begon daarom al in 1994 het

mogelijke vrijhandelsakkoord tegen te werken met als hoofdargument dat de EU het al zwaar genoeg zou

krijgen met de hervormingen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, de uitbreiding van de unie en


34

de door de monetaire unie opgelegde fiscale discipline. De meer globale industriële spelers waren wel

geïnteresseerd in de mogelijkheid om tot een akkoord te komen. Het gaat hem dan in het bijzonder om

de Braziliaanse en Argentijnse agro-industriële sector en de competitieve industriële branches in Europa

die de liberalisering met veelverwachtende ogen aanzien.Een betere toegang tot de respectievelijke

markten en het heroriënteren van de investeringsstrategieën stonden daarbij op het programma. Het

grootste bewijs van de interesse uit de industriële sector is de oprichting van de Mercosur Europe

Business Forum (MEBF) in 1999. Deze organisatie speelde trouwens een grote rol in de toekenning van

het onderhandelingsmandaat aan de Europese Commissie (zie verder). De MEBF was verder van in het

begin een grote voorstander van het betrekken van KMO’s bij de ondernemingen. Het gaat om het

creëren van instrumenten die de samenwerking tussen Europese en Mercosuriaanse KMO’s bevorderen,

om de promotie van de export van KMO’s en om de ontwikkeling van de KMO-sector in de Mercosur. De

samenwerking met de KMO’s blijft echter erg matig en de meer recente kracht van de organisatie is wat

gematigder, omdat naarmate de onderhandelingen vorderen, de sectorspecifieke verschillen binnen de

MEBF zich sterker laten voelen (FAUST, 2002, p 4-20; MEBF, 2003, p 17-18).

Naast de private sector, is ook de publieke sector belangrijk. Daarbij moet rekening gehouden worden

met de politieke agenda’s van de verschillende politieke acteurs en de machtsverhoudingen binnen de

publieke instellingen. Faust beschrijft daarom het institutionele kader van de Europese Unie met als

hoofdspelers de Europese Commissie en de Europese Raad. Zo stelt hij dat de Commissie interesse

heeft in de handelsliberalisering om twee redenen: Omdat het vrijhandelsakkoord een pak

bureaucratische opportuniteiten creëert voor de instelling, en omdat het ook in de lijn gaat van de interne

hervormingen die de Commissie voorziet in verband met de ontwikkeling van de Europese Unie.

Electorale cycli, de hervormingen van de CAP en de uitbreiding van Europa naar het oosten heeft de

Commissie echter verhinderd de onderhandelingen helemaal naar haar hand te zetten. Protectionistische

stemmen hebben dan weer wat meer weerklank bij de Raad volgens Faust. Niet alleen omdat de Raad

geen voordeel heeft bij een Commissie met meer verantwoordelijkheden, maar ook omdat ze meer

afhangt van protectionistische groeperingen met electorale invloed. De introductie van de gekwalificeerde

meerderheid heeft echter de kracht van die protectionistische belangen merkbaar afgezwakt (FAUST,

2002, p 4-22).

Tot slot mag ook de internationale context niet vergeten worden. De strategie van de Europese Unie staat

niet los van de groeiende Amerikaanse invloed op het Zuid-Amerikaanse continent. De Europeanen

willen geen nieuwe Mexico ervaring waar ze een groot deel van de markt verloren toen het land een

vrijhandelsakkoord tekende met de Verenigde Staten. En het gaat niet uitsluitend om marktaandelen,

maar ook over de promotie van ideeën over regionale en interregionale relaties. De Europese hulp aan

de Mercosur heeft veel te maken met de visie van de EU over hoe de multilaterale scène er zou moeten

gaan uitzien. Ook de gang van zaken op WTO niveau beïnvloedt de ontwikkeling van de interregionale

instituties. De trage vooruitgang in de WTO stimuleert de relatie tussen de Mercosur en de EU als

“second-best” optie (FAUST, 2002, p 4-22).


35

2.3.c. De Braziliaanse Behoedzaamheid ten Aanzien van de Liberalisering van

de Extra Mercosur Handel

Hoewel de Mercosur niet volledig met Brazilië kan geïdentificeerd worden, is deze laatste voor een groot

stuk verantwoordelijk voor de oorspronkelijk voorzichtige aanpak op vlak van handelsliberalisering. De

terughoudendheid van de Brazilianen tegenover de handelsliberalisering is geconsolideerd door een

lange en vruchtbare periode van protectionistische industrialisatie gekenmerkt door liberale hervormingen

van de jaren ‘90. De autoassemblage, chemische, elektronische en elektrische sectoren werden in het

bijzonder gesteund samen met een aantal kapitaalintensieve sectoren en deze konden dus, ondanks de

vele hervormingen, het overwicht houden tegenover de buitenlandse concurrentie. Binnen de Mercosur

was Brazilië voornamelijk geïnteresseerd om preferentiële relaties aan te knopen met landen van de

regio. Akkoorden die door de regio met derde landen zouden getroffen worden, werden niet beschouwd

als fundamenteel onderdeel van de Braziliaanse buitenlandse politiek. Samengevat steunde Brazilië de

intraregionale handelsliberalisering, maar landen buiten de Mercosur kregen te kampen met de

Braziliaanse argwaan, vooral als het ging om ontwikkelde landen. Brazilië vreesde immers minder voor

de concurrentie van de Mercosurlanden, waardoor er ook minder vragen werden gesteld over de

intraregionale liberalisering. Brazilië was zich vooral aan het ontwikkelen als regionaal productiecentrum

dat gericht was naar de Mercosuriaanse markt. Deze evolutie heeft snel geleid tot een stijging van de

intra-Mercosur handel. De Brazilianen specialiseerden zich steeds verder in de export van industriële

goederen naar de Mercosur en genoten daarbij van de schaalvoordelen van een beter geïntegreerde

markt. Deze schaalvoordelen trokken trouwens ook buitenlandse investeerders aan. De Braziliaanse

regering zag de liberalisatie van de handel met beter ontwikkelde partners als een risico voor de

Mercosuriaanse integratie. Het was trouwens ook een bedreiging voor het Braziliaanse leiderschap.

Brazilië is immers de grootste economie binnen de Mercosur (DA MOTTA, 2001, p 204-209).

2.3.d. Het Institutionele Kader

De Europese Gemeenschap (EG) kan akkoorden sluiten met derde landen, in tegenstelling tot de

Europese Unie die – ondanks de vele misvattingen – die bevoegdheid niet heeft. De EG kan bij de

ondertekening van die akkoorden “alleen” of “samen met de Europese lidstaten” handelen. Het

onderscheid tussen de twee onderhandelingsmogelijkheden heeft grote gevolgen voor de inhoud van die

akkoorden en voor de goedkeuringsprocedure. De inhoud is onbeperkt als het gaat om akkoorden die

samen met de lidstaten worden besproken, daar waar het ander type strikt voorbehouden is voor thema’s

die onder de bevoegdheid van de Europese Gemeenschap vallen. Als akkoorden met derde lidstaten

enkel gaan over handel in goederen kan de Gemeenschap alleen optreden. Dergelijke akkoorden moeten

dus enkel door de Europese Instellingen goedgekeurd worden en de nationale regeringen komen niet

tussen in het ratificatieproces. Voor akkoorden met bredere inhoud zal de Commissie normaalgezien

optreden als enige onderhandelaar en vertegenwoordiger van de Europese Gemeenschap, maar bij het

tekenen zullen ook de lidstaten en de andere Europese instellingen hun goedkeuring moeten geven. Bij


36

dit type akkoorden moet slechts één lidstaat zijn veto stellen om het project te laten sneuvelen. De

onderhandelingen voor een vrijhandelsakkoord tussen de Mercosur en de Europese Unie behoren tot

deze tweede soort: Het gaat immers om een zogenaamde “Single Undertaking” waarbij niet enkel

economische aspecten aan bod komen en waarbij er geen akkoord is zolang er niet op alle vlakken een

overeenkomst bereikt is (TORRENT, 2001, p 135-153).

2.3.e. Overeenkomst voor Technische Ondersteuning voor het

Integratieproces 1992-1994

Op 29 mei 1992 werd de Acuerdo Marco de Cooperación Interinstitucional (Interinstitutioneel

Kaderakkoord voor Samenwerking) getekend door de Raad van de Mercosur en de Commissie van de

Europese Gemeenschappen. Enerzijds onderlijnde dit akkoord het internationale vertrouwen in de net

opgerichte Mercosur. Anderzijds voorzag het akkoord institutionele steun aan de Mercosur en tal van

technische projecten in domeinen als douane, technische normen en landbouw. Het akkoord stelde

echter niets vast in verband met de liberalisering van de handel (JUNKER, 2006, p 2; KINOSHITA, 2001,

p3). Dit gebeurde pas in 1994, nadat Manuel Marín, toenmalige vice-president van de Europese

Commissie, de mogelijkheid naar voor bracht om een vrijhandelszone tussen de twee regio’s te

verwezenlijken De Commissie besloot daarop onderhandelingen in te zetten voor een interregionaal

“kaderakkoord voor economische en commerciële samenwerking”. De Commissie zette er de nadruk op

dat men zich niet mocht beperken tot de onderhandelingen over de handel, maar dat ook de coöperatie

en politieke dialoog steeds op de voorgrond moeste blijven staan. (BIZZOZERO, 2004, p 103; Vlaams

Parlement, 1997, p 5).

2.3.f. Naar een Interregionale Kaderovereenkomst voor Samenwerking 1994-

1995

Om een internationaal akkoord te kunnen sluiten, moet de Commissie het initiatief nemen en moet het de

opening van de onderhandelingen aanvragen aan de Raad. Deze laatste geeft dus de toestemming voor

de onderhandelingen en zal ze op het einde ook afronden (al dan niet in samenwerking met het Europese

Parlement). Het voorstel werd dus eind ’94 door de Commissie gemaakt. Dit voorstel was een aanvraag

tot een onderhandelingsmandaat dat enkel door de EG zou ondertekend moeten worden (dus strikt

handelsgebonden, cf hierboven). Het werd door de Commissie aangevraagd met zicht op de

verwezenlijking van een vrijhandelszone voor de handel in goederen alsook een aantal liberaliseringen

op gebied van diensten en kapitaalstromen. Het zou het eerste akkoord worden tussen twee

supranationale organisaties, elk met een eigen juridische persoonlijkheid (het is trouwens daarom dat de

Commissie het voorstel had uitgesteld tot de ondertekening van het Ouro Preto protocol waarin de

juridische persoonlijkheid van de Mercosur werd vastgesteld). Toen de Commissie haar voorstel aan de

Raad voorlegde, was deze echter niet klaar om de onderhandelingen voor een vrijhandelsakkoord aan te


37

vangen. “Er werd daarom een typisch Brusselse procedure in gang gezet : het aanvaarden van het

voorstel van de Commissie naarmate dit van zijn inhoud geledigd werd” (TORRENT, 2001, p 143, eigen

vertaling). Het voorstel was niet alleen te ambitieus voor de Raad, het was verder ook juridisch onjuist.

De idee van een akkoord tussen twee supranationale instellingen bleek niet vanzelfsprekend te zijn: het

akkoord kon niet door de Mercosur alleen getekend worden, maar ook de individuele deelstaten zouden

hun akkoord moeten geven. Maar ook aan Europese kant bleek al snel dat de Europese Gemeenschap

niet zonder de handtekeningen van de verschillende deelstaten zou kunnen werken omdat het

vrijhandelsakkoord te breed was en ook over thema’s handelde die niet onder de exclusieve bevoegdheid

van de EG vielen. Samengevat komt het erop neer dat het akkoord niet alleen armer was geworden aan

inhoud, maar het nu ook de goedkeuring van alle Europese en Mercosuriaaanse lidstaten zou moeten

krijgen vooraleer het afgesloten zou kunnen worden. Aangezien de thema’s niet meer strikt onder de

bevoegdheid van de EG moesten vallen, werd de uitbreiding van de te onderhandelen thema’s

gestimuleerd, voornamelijk onder het Spaanse voorzitterschap in 1995 (TORRENT, 2001, p 142-147).

Het Interregionaal Kaderakkoord voor Samenwerking21 verstevigde de juridische basis waarop de

internationale samenwerking en doelstellingen konden steunen. Het werd op 15 december 1995

getekend door de Europese Gemeenschap en zijn lidstaten en de Mercosur en zijn lidstaten. Het akkoord

formaliseert ook de interesse die beide blokken toonden met betrekking tot het aanvangen van de

onderhandelingen en vormt het juridische ankerpunt voor een toekomstige vrijhandelszone tussen de

Mercosur en de Europese Unie. Zo voorziet het bijvoorbeeld in consultatieprocedures, progressieve

handelsliberalisatiestructuren en versteviging van de samenwerking tussen de regio’s. Dit kaderakkoord

beperkt zich niet tot de traditionele handel in goederen, maar behandelt ook thema’s als investeringen,

eigendomsrechten en de liberalisering van de handel in diensten. Er moet ook aandacht geschonken

worden aan de technische normen en standaarden: een nauwere samenwerking tussen de instellingen

die verantwoordelijk zijn voor het uitvaardigen van technische normen en een grotere transparantie.

Naast de technische normen, moeten ook sanitaire en fytosanitaire maatregelen beter op elkaar worden

afgestemd, de relevante documenten moeten geharmoniseerd worden en de douaneprocedures moeten

meer uniform en eenvoudiger. Een gemeenschappelijke Mercosuriaanse douanecode zou hierbij een

grote stap vooruit zijn. Dit alles om de handel tussen de regio’s te vergemakkelijken. Ook de

elektronische handel mag niet vergeten worden: de ontwikkeling ervan, de uitvaardiging van

elektronische contracten, de bescherming van de consumenten, enz. Doordat de teksten zich niet

beperken tot de handel in goederen was er toestemming nodig van alle Europese Lidstaten om het

akkoord ter kunnen ondertekenen (zie hierboven). Het ratificatieproces heeft daardoor bijna 4 jaar

geduurd en het Kaderakkoord kreeg pas in juli ’99 het formele statuut van interregionaal akkoord (zie

hieronder) (European Commission, 2002c, p 13; FAUST, 2002, p 1-6; IDELA, 1995; KINOSHITA, 2001, p

3-4; MEBF, 2003, p 10-13).

Na de ondertekening van het akkoord in ’95 is de samenwerking tussen de twee regio’s merkbaar

uitgebreid en is de aanwezigheid van de Europese Unie in de Mercosur gevoelig gestegen, zowel wat

betreft de interregionale handel alsook de investeringen. De onderhandelingen om tot een


38

vrijhandelszone te komen werden gevoerd aan de hand van verschillende politieke en commerciële

vergaderingen via de volgende door het akkoord in leven geroepen instellingen (KINOSHITA, 2001, p 5-

6):

• Raad voor Samenwerking22: bevoegd voor de supervisie en de uitvoering van de maatregelen

getroffen in het kaderakkoord van 1995. Bestaat uit de leden van de Raad van de Europese

Unie, de leden van de Europese Commissie, de leden van de Consejo del Mercado Común

(Raad van de Gemeenschappelijke Markt) en de leden van de Grupo Mercado Común (Groep

Gemeenschappelijke Markt).

• Gemengde Commissie voor Samenwerking23: ondersteunend orgaan, bestaande uit

vertegenwoordigers van zowel de Europese Unie als de Mercosur.

• Gemengde Subcommissie voor Samenwerking24: bevoegd voor de commerciële aspecten van de

onderhandelingen. Geeft ook technische ondersteuning. Bestaat eveneens uit

vertegenwoordigers van beide blokken.

2.3.g. Naar een Onderhandelingsrichtlijn voor de Europese Commissie 1995-

1998

In die periode wisselden beide blokken verschillende handelsstudies uit en werd ook een statistische

samenwerking in gang gezet. Er waren ook al een aantal informele gesprekken aan de gang tussen de

Europese Commissie en de leden van de Mercosur over de verschillende wegen die de officiële

onderhandelingen zouden kunnen opgaan. De voorbereidingen van de onderhandelingen kregen een

nieuwe impuls dankzij het bezoek van 6 Europese staatsleiders aan de Mercosur in 1997 met de daarbij

horende ministeriële vergadering. In juli ’98 legde de Commissie een voorstel voor aan de Europese

Raad voor een onderhandelingsmandaat (BIZZOZERO, 2004, p 103-104; FAUST, 2002, p 6;

KINOSHITA, 2001, p 6-7). Deze laatste gaf pas in september van het jaar erop het startsein aan de

Europese Commissie (EUR-LEX, 1999). Dit was voor een groot stuk te danken aan de MEBF: Deze had

een grote invloed op de Duitse regering die in die periode de Europese Unie voorzat (FAUST, 2002, p 14-

15).

2.3.h. Het Mandaat van de Europese Commissie – September 1999

Het mandaat dat de Europese Commissie van de Raad kreeg, was echter fundamenteel verschillend van

het oorspronkelijke voorstel. Dit kan geïnterpreteerd worden als teken van conflict tussen de Europese

lidstaten. Zo kreeg de Commissie slechts de toelating om met de onderhandelingen over de tarieven te

beginnen vanaf juli 2001. Intussen mocht ze wel gesprekken houden met de Mercosur over diensten en

landbouw. De EC mocht ook meteen van start gaan met de onderhandelingen over de opheffingen van

niet tarifaire handelsbarrières. Een ander belangrijk punt is dat de Europese Commissie de


39

onderhandelingen enkel mocht afronden na de afsluiting van de huidige Doha ronde. Het “linken van het

succes van een handelsovereenkomst aan de vooruitgang op WTO niveau is eveneens geïnterpreteerd

als teken van heterogene belangen binnen de Raad” (FAUST, 2002, p 7, eigen vertaling). Ten laatste

moet ook opgemerkt worden dat de term “vrijhandelszone” uit de definitieve tekst werd gebannen. Dit

ondanks het feit dat zowel de Mercosur als de Europese Unie zich ertoe hebben verbonden alle sectoren

en meer dan 90% van de producten, te betrekken bij de handelsliberalisering, wat in overeenkomst is met

artikel 24 van de GATT over de vrijhandelszone’s (althans de Europese interpretatie van dit artikel). De

officiële handelsonderhandelingen zijn van start gegaan in Madrid in november 1999. De Raad voor

Samenwerking22 creëerde daarbij het Biregionaal Onderhandelingscomité25 (BOC) alsook het Subcomité

voor Samenwerking26. De BOC is geen orgaan: het is een “ontmoetingsplaats”. In april 2000 kwamen de

EG (en de vijftien lidstaten) en de Mercosur (en de vier deelstaten) samen om de doelstellingen,

principes, methodes, structuur en werkprogramma vast te stellen voor de politieke dialoog, de

samenwerkingsonderhandelingen en de handelsliberalisatie. Het thema van de handelsliberalisering

wordt gebaseerd op volgende principes (BIZZOZERO, 2004, p 104; ESTEVADEORDAL, 2001, p 226-

227; FAUST, 2002, p 6-7; TORRENT, 2001, p 148-149):

• De onderhandelingen zijn algemeen en de resultaten moeten evenwichtig zijn.

• Geen enkele sector mag uitgesloten worden (ook al zal er rekening gehouden worden met de

gevoeligheid van bepaalde sectoren).

• Het project neemt de vorm aan van een “Single Undertaking”, wat wil zeggen dat de

onderhandelingen over een bepaald onderwerp slechts kunnen afgesloten worden wanneer voor

alle onderwerpen een akkoord is bereikt.

Sinds de oprichting van de BOC, worden er ongeveer om de vier maanden reünies gehouden (Ministerio

de Economía y Producción, 2005).

“De bedoeling is te komen tot een reciproque en bilaterale liberalisatie, een open toegang tot de publieke

markten, een gunstiger klimaat voor de investeringen te creëren, de intellectuele eigendomsrechten te

beschermen, een aangepast en efficiënt concurrentiebeleid in de hand te werken, instrumenten voor de

verdediging van de handel op punt te zetten en mechanismen te voorzien voor de beslechting van

geschillen” (ESTEVADEORDAL, 2001, p 227, eigen vertaling).

De BOC kreeg ook de toelating om groepen op te richten voor de technische uitwerking van de

handelsliberalisering. Er werden drie technische groepen opgericht die verantwoordelijk waren voor de

volgende thema’s (ESTEVADEORDAL, 2001, p 227-228; FAUST, 2002, p 6-7):

- Handel in goederen

- Handel in diensten, de bescherming van de intellectuele eigendomsrechten en de maatregelen

ter bevordering van de investeringen

- De publieke markten, de concurrentie en de geschillenbeslechting


40

2.3.i. Het Trage Onderhandelingsproces

Vanaf 2000 lijken de vertegenwoordigers van de twee blokken steeds verder van elkaar te staan. De

landen van de Mercosur komen immers in een situatie van economische crisis. Toch maakt de EC,

tijdens de vijfde reünie van de BOC in juli 2001, het eerste officiële onderhandelingsvoorstel. Dit voorstel

omvat meer dan 90% van de producten en er waren een aantal interessante aanbiedingen over de

opheffing van kwantitatieve restricties in de landbouwsector (European Commission, 2001b; Ministerio de

Economía y de Producción, 2005). De handelsbarrières in de agro-industriële sector werden echter niet

substantieel aangepakt waardoor het voorstel onaanvaardbaar werd geacht door de Mercosur. Het

tegenvoorstel van de Mercosur in oktober 2001 omvat minder dan 40% van alle verhandelde goederen

en wordt daarom ook niet aanvaard door de Europese Unie. Einde 2002 maakt de Zuid-Amerikaanse

unie een tweede voorstel dat net onder de 90% geraakt (FAUST, 2002, p 8). Dit is het begin van een

traag proces van request en offers waarvan de meest recente voorstellen in de volgende secties worden

besproken.

2.3.j. Conclusie

Zowel de Europese Unie als de Mercosur doen veel inspanningen om een vrijhandelszone tussen de

twee blokken te creëren. De blokken worden daarbij gemotiveerd door de mogelijkheden die de zone zou

bieden, in het kader van de handelsstromen. De samenwerking tussen de EU en de Mercosur wordt ook

als tegengewicht gezien voor de hegemonie van de Verenigde Staten en de vooruitgang van de FTAA. In

het licht van de trage vooruitgang in Genève (waar de WTO gevestigd is), is dit argument bijzonder

relevant. De Europeanen zijn daarenboven geïnteresseerd in de investeringsmogelijkheden in de

Mercosur markt. De Mercosur heeft trouwens nood aan die buitenlandse investeringen. De Mercosur wint

bij de onderhandelingen met de EU ook aan geloofwaardigheid, wat haar macro-economische situatie

alleen maar kan stabiliseren.

De idee van een vrijhandelszone wordt echter niet overal op een even goede manier ontvangen. Vooral

onderhandelingen over de liberalisering van de handel in landbouwproducten ligt gevoelig. Meer globale

en competitieve sectoren staan wel achter die liberalisering. Voorbeeld daarbij is de Europese industriële-

en dienstensector die verbonden zijn met de oprichting van de MEBF. Ook in de Mercosur is er

enthousiasme van de industriële sector, hoewel dit enthousiasme vooral geconcentreerd is in de

agroalimentaire sector. De grootste argwaan in de secundaire sector komt van Braziliaanse kant. De

industrie heeft in dit land immers kunnen genieten van een langdurige en vruchtbare periode van

protectionistische industrialisatie, waarbij Brazilië zich opwerkte tot industriële leider van de Mercosur.

Het juridische ankerpunt van het te onderhandelen vrijhandelsakkoord is het Interregionale Kaderakkoord

voor Coöperatie van 1994. Hierin wordt niet alleen de handel in goederen aangekaart, maar ook de

dienstensector, de investeringen en de intellectuele eigendomsrechten komen aan bod. Door de


41

conflicten binnen het Europees besluitvormingssysteem en door juridische onnauwkeurigheden, moet

men echter tot 1999 wachten eer het interregionaal kaderakkoord een formeel statuut krijgt. Het

onderhandelingsmandaat dat de Europese Commissie in ’99 krijgt is trouwens fundamenteel verschillend

van wat ze oorspronkelijk had voorgesteld: de onderhandelingen over de tarieven kunnen slechts

aanvangen in 2001, de onderhandelingen kunnen niet afgerond worden voor het einde van de Doha

Ronde en de term ‘vrijhandelszone’ is uit de tekst verdwenen. Op basis van het mandaat begint de

Commissie aan een moeizaam proces van request en offers, waarvan de meest recente in de volgende

hoofdstukken zullen worden besproken.


42

FTAA: DREIGING EN LEERSCHOOL VOOR DE EUROPESE UNIE

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de Free Trade Agreement of the Americas. De geschiedenis van het

project wordt kort aangehaald en vervolgens wordt besproken hoe de Mercosur zich er tegenover

positioneert. Tot slot worden de belangrijkste verschillen en gelijkenissen van de FTAA versus de

onderhandelingen tussen de Mercosur en de EU uit de doeken gedaan.

3.1.a. De FTAA, de Mercosur en de Europese Unie

De FTAA is één van de meest ambitieuze collectieve economische initiatieven en heeft al redelijk wat

successen kunnen boeken. Ze is gekenmerkt, vooral in de jaren ’90, door een lange termijn visie en de

succesvolle opvolging van de resultaten aan de hand van indicatoren en disciplines. Het proces ging van

start in Miami in 1994, toen 34 staatshoofden de FTAA besloten te concretiseren tegen ten laatste 2005.

De bevoegde ministers van elke staat kwamen voor het eerst samen in 1995 in Denver en stichtten toen

12 Voorbereidende Groepen, elk verantwoordelijk voor een bepaald onderhandelingsdomein. In

september 1998 werd dan van start gegaan met de onderhandelingen. Dit was met enkele maanden

vertraging tegenover wat besloten was tijdens de top van San José (Costa Rica) eerder op dat jaar.

Tijdens de onderhandelingen werden meteen een hele reeks maatregelen genomen die gunstig waren

voor de ondernemingen. Deze strategie bleek de aandacht van de privé-sector voor de onderhandelingen

aan te scherpen en ook een positief imago aan de onderhandelingen te geven. Op het einde van de jaren

’90 ging er met moeite een dag voorbij zonder dat één van de negen onderhandelingsgroepen en

speciale comités samenkwamen. De tweede fase van de onderhandelingen ging van start in januari ’99.

(DEVLIN, 2001, p 75-79).

De Mercosur heeft verschillende redenen om zich aangetrokken te voelen tot de FTAA. Eerst en vooral is

er een uitsluitingrisico: Als de Mercosur niet bij de vrijhandelszone aansluit, zou haar toegang tot de

markten van de landen van de FTAA moeilijker kunnen worden. En deze markten zijn belangrijk voor de

export van industriële goederen. De aansluiting tot de FTAA zou ook het handelsvolume doen toenemen,

wat de productiviteit en de competitiviteit van de regio zou stimuleren. Er zijn echter ook een aantal

belangrijke kosten verbonden aan de toetreding tot de FTAA. De golf van nieuwe importproducten in de

Mercosur zou bijvoorbeeld verstorende effecten kunnen hebben op de Braziliaanse industriële sector.

Ook zouden de bestaansredenen van de Mercosur zelf in vraag kunnen gesteld worden en bestaat het

risico dat de unie gewoon zou oplossen in de grote vrijhandelszone. De Mercosur zou dan zowel

economisch als politiek een invloedszone zijn van de Verenigde Staten. Deze kosten verklaren de zeer

defensieve positie van Brazilië tijdens de onderhandelingen. Dit land probeert nu al een rem te zetten op

de groeiende invloed van de Verenigde Staten in Latijns Amerika (zie ook sectie 3.1) (DA MOTTA, 2001,

p 207-208).


43

De bilaterale strategie wordt wel aangemoedigd door de onzekere situatie in de WTO (argument dat ook

geldt voor de onderhandelingen tussen de EU en de Mercosur). De multilaterale scène biedt geen

antwoorden op vele vragen in de dienstensector, de openbare aanbestedingen, de bescherming van

investeringen en andere belangrijke thema’s. Het multilaterale niveau vormt wel een ankerpunt voor de

onderhandelingen voor een FTAA en de FTAA heeft al enkele positieve externaliteiten op deze

multilaterale scène. 34 landen hebben elkaar intussen beter leren kennen en de “vertegenwoordigers

spreken elkaar voortaan aan met hun voornaam” (DEVLIN, 2001, p 77, eigen vertaling). De gesprekken

op bilateraal niveau zijn goede voorbereidingen voor de verschillende delegaties om de problematiek in

de GATT rondes beter te leren kennen. Verder stimuleren ze de uitwisseling van gegevens, de

intergouvernementele transparantie en de publicatie van informatie aan het grote publiek (DEVLIN, 2001,

p 77-78; FRERES, 2005, p 53-54).

Als antwoord op de FTAA werd door de Europese Unie een interregionaliserende strategie uitgetekend in

1994. Dit gebeurde in de Raad van Corfú en Essen, waar besloten werd werk te maken van de

vrijhandelsakkoorden met Chili, Mexico en de Mercosur, en de samenwerkingsakkoorden te sluiten met

de Comunidad Andina en Centraal Amerika. De idee dat de akkoorden met de EU fundamenteel

verschillend zijn van deze die de VS aanbieden vindt niet veel weerklank in de Latijns Amerikaanse oren.

Ze worden wel gezien als alternatieven en diversificatieopties. Maar de snelheid van de

onderhandelingen in de FTAA is heel wat afgenomen, en daarmee ook de druk op de Europese

instellingen: waar de Verenigde Staten akkoorden hebben die de Europese belangen kunnen treffen,

zoals in Chili en in Mexico, heeft de EU reeds equivalente afspraken. (FRERES, 2005, p 53-55).

3.1.b. Gelijkenissen en Verschillen tussen de FTAA en de Onderhandelingen

tussen de Mercosur en de Europese Unie

In deze sectie wordt ingegaan op de belangrijkste vergelijkingspunten tussen de onderhandelingen van

de Mercosur met de Europese Unie enerzijds en met de Verenigde Staten anderzijds.

Politiek hebben we te maken met twee interregionale relaties die niet enkel commerciële

onderhandelingen omvatten, maar waar ook een dialoog wordt opgebouwd rond samenwerking,

infrastructuur, institutionele steun, enz. Beide initiatieven worden gedeeltelijk gemotiveerd door een

geopolitieke strategie en een visie op de globalisering en het regionalisme (DEVLIN, 2001, p 85-94; NRC,

2002, p 6).

• De FTAA omvat een heel aantal onderhandelingshoofdstukken “gebonden door een federatie

van slecht gecoördineerde initiatieven” (DEVLIN, 2001, p 93, eigen vertaling). De controles,

meetbaarheid van de doelstellingen, verantwoordelijkheden en beheer zijn relatief vaag

gedefinieerd. Ondanks de oprichting van de Controlegroep die instaat voor de implementering

van de akkoorden, laat het dagdagelijkse beheer van de onderhandelingsagenda te wensen

over: het is gedecentraliseerd en de verschillende regeringen en ministeries werken nauwelijks


44

samen. De onderhandelingen tussen de Mercosur en de Europese Unie verlopen in het kader

van één enkel akkoord en kan rekenen op een uniformer en homogener beheer.

• De geloofwaardigheid van de Europese Unie in de onderhandelingen is grotendeels gebaseerd

op haar uitvoerende organen die met één stem naar buiten komen: de supranationale Europese

Commissie en de Europese Raad. Een eventueel akkoord zal wel op de goedkeuring van alle

lidstaten moeten rekenen. (zie sectie 2.3.d). In de Verenigde Staten moest de regering de

volmacht van het Congres krijgen. Deze volmacht, de zogenaamde “Fast Track”, kreeg de

President Bush van de Verenigde Staten op 1 augustus 2002.

Economisch gaat het om onderhandelingen tussen ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden in

periode van volle economische hervormingen. De ontwikkelde landen zijn belangrijke handelspartners

van de ontwikkelingslanden, maar niet omgekeerd (De Verenigde Staten spelen de hoofdrol als

handelspartner in Latijns Amerika, behalve in de Mercosur, waar de Europese Unie op nummer één

staat). De ontwikkelingslanden zijn voornamelijk geïnteresseerd in een betere toegang tot de markten van

het noorden in het bijzonder voor de sectoren waar zij een comparatief voordeel hebben. Het verlagen

van de zeer hoge beschermingsniveau’s van de landbouwsector in de VS en de EU zijn daarbij een

prioriteit. De ontwikkelde landen concentreren zich vooral op de dienstensector (DEVLIN, 2001, p 86-95).

• De handel tussen de Verenigde Staten en de Mercosur is redelijk intensief aan industriële

producten en intra-industriële handel. De handel tussen de Europese Unie en de Mercosur is

intensiever voor agrarische producten en primaire grondstoffen.

• De Verenigde Staten hebben samen met de Mercosur het signaal gestuurd dat de Europese

Unie de exportsubsidies in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid moest

verminderen en afschaffen.

De onderhandelingsprincipes zijn gebaseerd op de overeenkomst met de WTO regels, zowel voor de

onderhandelingen met de EU als met de VS. Het gaat hem om een “Single Undertaking” waaruit geen

enkele sector mag uitgesloten worden (zie sectie 2.3.d) (DEVLIN, 2001, p 89-101).

• De FTAA heeft als expliciete doelstelling de verwezenlijking van een vrijhandelszone die

compatibel is met de regels van de Wereldhandelsorganisatie. Hoewel algemeen wordt aanvaard

dat het resultaat van de onderhandelingen tussen de Mercosur en de Europese Unie een

vrijhandelzone moet worden, wordt dat niet als dusdanig vermeld in het kaderakkoord.

• De FTAA voorziet een bijzondere aandacht voor de landbouwsector en er is een speciale

onderhandelingsgroep gecreëerd voor deze sector. Het akkoord tussen de Mercosur en de

Europese Unie articuleert zich rond een aantal sectoren met “gevoelige producten”, waarover

wordt onderhandeld op basis van de WTO regels.

• De FTAA heeft twee comités opgericht die de privé-sector en de ondernemingen bij de

onderhandelingen moet betrekken. Ook wordt specifiek aandacht besteed aan de elektronische

handel. In de onderhandelingen met de Europese Unie wordt minder scherpgesteld op deze

thema’s.


45

Institutioneel komt het onderhandelingsmandaat in beide gevallen van de staatshoofden. Het

onderhandelingsproces wordt gesteund door technische groepen beheerd door comités die dan op hun

beurt in relatie staan met organen op ministerieel niveau. Voor beide processen zijn er voorbereidende

werken voorzien waarbij ook de privé-sector wordt betrokken (DEVLIN, 2001, p 90-100).

• Vanaf het begin van de onderhandelingen met de Verenigde Staten werd een tijdelijk

administratief secretariaat opgericht met verantwoordelijkheden als logistiek, diensten tijdens de

vergaderingen, documentatie, vertalingen en dergelijke. Voor de onderhandelingen met de

Europese Unie worden deze functies opgenomen door de Secretariaten voor

Intergouvernementele Coördinatie van de Europese Commissie en de pro-tempore president van

de Mercosur.

• De onderhandelingen tussen de EU en de Mercosur worden gefinancierd en technisch gesteund

door de officiële delegaties van de twee partijen. Voor de FTAA wordt dit opgevangen door de

Organisatie van Amerikaanse Staten, de Interamerikaanse Bank voor Ontwikkeling en de VN

Economische Commissie voor Latijns Amerika en de Caraïben. Deze instellingen kunnen de

onderhandelingen enkel observeren en de informatie die ze hebben is strikt vertrouwelijk.

• Bij de onderhandelingen voor de FTAA zijn snel een aantal maatregelen genomen met gunstige

gevolgen voor de ondernemingen, zodat reële resultaten konden worden voorgeschoteld vóór het

jaar 2000. Dit stimuleert de vooruitgang op het lange onderhandelingspad en verscherpt ook de

aandacht en de medewerking van de privé-sector en de ondernemingen.

3.1.c. Conclusie

De Mercosur heeft veel redenen om een aansluiting tot de FTAA te overwegen. Eén daarvan is dat de

Zuid-Amerikanen ervoor moeten zorgen dat hun industriële sector niet wordt uitgesloten uit de markt van

hun noorderburen. De toetreding tot de FTAA kan echter de industriële sector van de Mercosur ook

ernstig verstoren indien die een toevloed van importproducten tot gevolg heeft. Dit is een argument dat

vooral de Brazilianen bezig houdt.

De onderhandelingen tussen de Mercosur en de Europese Unie zijn onder andere een reactie op deze

FTAA. De motivatie van de Europeanen om te onderhandelen blijkt gecorreleerd te zijn met de

vooruitgang in het kader van de FTAA. Toch zijn er belangrijke verschillen tussen de twee projecten. De

Verenigde Staten zijn interessanter voor de Mercosuriaanse industriële sector. Er is immers meer handel

in industriële goederen en meer intra-industriehandel met de VS dan met de Europese Unie. Wanneer de

Mercosur met de EU onderhandelt, doet ze dat vooral met het oog op de mogelijkheden voor haar

landbouwproducten. Maar het is dan ook net die landbouwsector die zo gevoelig ligt voor de Europeanen.

De FTAA is ook expliciet een project voor een “vrijhandelszone”. Aan Europese kant is die term

verdwenen, hoewel iedereen vermoedt dat dit wel de bedoeling is. De Verenigde Staten hebben ook een

stap voor op gebied van inspanningen om de privé-sector bij de onderhandelingen te betrekken. Het snel

nemen van maatregelen met directe positieve effecten voor de ondernemingen is daar een belangrijk


46

voorbeeld van. Ook voor de financiering van de onderhandelingen kan de Europese Unie iets leren van

de Amerikanen. Daar waar de onderhandelingen met de EU financieel worden gedragen door de

verschillende delegaties, worden ze aan Amerikaanse kant gesteund door de Organisatie van

Amerikaanse Staten, de Interamerikaanse Bank voor Ontwikkeling en de VN Economische Commissie

voor Latijns Amerika en de Caraïben. De Europese Unie kan van zijn kant wel rekenen op een relatief

uniform en homogeen beheer in vergelijking met de slecht gecoördineerde initiatieven binnen het FTAA-

project.


47

DE MULTILATERALE SCÈNE

In hoofdstuk 2.7 en 2.8 zal ingegaan worden op de onderhandelingen binnen het kader van de

liberalisering van handel in landbouwproducten en diensten. Zowel het bilaterale niveau als het

multilaterale niveau worden daarbij bekeken. In dit hoofdstuk wordt de situatie op de multilaterale scène

ingeleid. Er wordt ingegaan op de invloed van de situatie in de WTO op de regionale onderhandelingen.

Verder wordt er een sectie besteed aan Special and Differential Treatment (SDT). Die sectie is een apart

blok dat uitleg geeft over wat SDT is, waarvoor het dient, wat de toekomst ervan is en wat de impact

ervan zou kunnen zijn voor het beleid van de Europese Unie ten aanzien van de Mercosur. Na de SDT

wordt de opkomst van China en de G-20 in de WTO bekeken. Wat de G-20 betreft, wordt aandacht

besteed aan de reden van haar bestaan, haar invloed op de onderhandelingen in de WTO, en deze

tussen de Mercosur en de EU. China wordt apart behandeld omdat dit land een grote impact heeft op de

handel en de investeringen onder de WTO leden. De dynamiek van haar economie laat vraagtekens

rijzen over hoe de handel tussen de EU en de Mercosur er in de toekomst zal uitzien. Tot slot worden de

eerste thema’s van de Doha Ronde aangekaart. De onderhandelingen in de ronde over de landbouw en

de handel in diensten worden, gezien hun belang, in de volgende hoofdstukken ondergebracht.

3.2.a. Paralysie op het Multilaterale Niveau

De multilaterale scène onderging de laatste tijd grote veranderingen. Eén daarvan is de groeiende

invloed van de ontwikkelingslanden in de WTO. De povere resultaten van de ministeriële conferentie in

Seattle wordt voor een groot deel toegeschreven aan het conflict tussen de Verenigde Staten en de

Europese Unie, maar dat ontwikkelingslanden niet meer willen uitgesloten worden heeft er ook veel mee

te maken: in Seattle worden de ontwikkelde landen voor het eerst geconfronteerd met de opkomende

politieke macht van de ontwikkelingslanden. In Doha, in 2001, verandert de EU daarom van strategie. Het

probeert zijn relatie met de Minst Ontwikkelde Landen (LDC) te verbeteren door haar markt te openen

voor deze landen. Ook de voormalige kolonies in Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan (ACP) krijgen

een bevoorrechte toegang tot de EU markt. Verder wordt overeengekomen dat de exportsubsidies

moeten aangepakt worden. In Cancún verandert de sfeer echter opnieuw. De Europese Unie slaagt erin

haar topprioriteit door te duwen en de belangen van haar landbouwsector te verdedigen, maar de kosten

op multilateraal niveau zijn hoog. De EU maakt in Cancún immers duidelijk dat haar eigen belangen

voorgaan op het helpen van ontwikkelingslanden om de “Development Round” succesvol af te ronden

(PAGE, 2004, p 3).

De multilaterale scène zit in een immobiliteitcrisis, zo stelt de voormalige Directeur Generaal van de

WTO, Supachai Panitchpadki. Sinds de gebeurtenissen van 11 september heerst de onzekerheid: de

conflicten in Afganistan en Irak, de onmacht van multilaterale organisaties tegenover thema’s als globaal

milieu, de trage vooruitgang in de Doha ronde, de slechte resultaten van de ministeriële samenkomst in


48

Cancún, het voorbijgaan van de deadline voor de July Package28 zonder een overeenkomst te kunnen

sluiten, enz. Valladao heeft het over een Wereldhandelsorganisatie zonder oriëntatie, met knelpunten in

de landbouwsector en de “Singapore Issues” (investering, concurrentie en openbare aanbestedingen).

Maar niet alleen de gevoeligheid van deze thema’s maakt het moeilijk om tot een akkoord te komen. De

structuur van de WTO zelf – waar een consensus tussen 148 leden moet gevonden worden – is een

belangrijke rem op de potentiële vooruitgang. De dialogen zijn vastgeraakt en maken plaats voor

regionale onderhandelingen. Blokken onder elkaar (bv. EU-Mercosur) onderhandelen en ook bilaterale

contacten worden gelegd (bv. VS met Singapour). Bilaterale akkoorden zijn immers gemakkelijker te

onderhandelen, meer thema’s kunnen besproken worden en er kunnen onmiddellijke economische

resultaten verwacht worden. Dit type akkoord zorgt echter voor een potentiële handelsverlegging en

maakt de wereldhandel ingewikkelder. Het gevaar is verder dat sterkere handelspartners hun

handelsprincipes opleggen aan de zwakkeren. Ook de zogenaamde “WTO plus” akkoorden – waarmee

de wereldhandelsliberalisatie wordt gesteund – kunnen dienen als economisch wapen voor grote

handelsmachten. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met een belangrijke terughoudendheid

onder de WTO leden als het gaat om handelsliberalisering. Geïndustrialiseerde landen als de VS en de

EU beschermen hun agrarische producenten, terwijl nieuwe economische machten vrezen voor

onevenwicht in mogelijke liberaliseringakkoorden. Samengevat, een heel erg defensieve sfeer waar de

“don’t-lose logica de win-win logica overheerst” (VALLADAÕ, 2001, p 32, eigen vertaling). Daarvan het

belang van een samenwerking met de ondernemingen en de burgerlijke gemeenschap, zonder welke de

onderhandelingen volledig aan de publieke aandacht zullen ontsnappen. Een gebrek aan interesse van

economische actoren effent het pad voor het lobbyen van enkele protectionistische sectoren (MEBF,

2003, p 2-8; ROBERTSON, 2005; VALLADAÕ, 2001, p 31-33).

Dit kader heeft belangrijke gevolgen voor de onderhandelingen tussen de Europese Unie en de

Mercosur. Verschillende scenario’s worden in de literatuur aangeboden (DA MOTTA, 2001, p 209;

FRERES, 2005, p 13-14; RIOS, 2006, p 26):

• Dynamisch WTO : De globale onderhandelingen krijgen een tweede adem. Zowel de Mercosur

als de Europese Unie zijn tevreden over de resultaten op multilateraal niveau, wat bilaterale

initiatieven minder noodzakelijk maakt. De huidige stand van zaken maakt dit scenario

onwaarschijnlijk.

• WTO vertraging : Interregionale akkoorden worden uitgesteld tot de resultaten van de Doha

ronde bekend zijn. De ronde sluit echter niet af voor eind 2006 en heeft maar een beperkt

liberaliseringsprogramma voor thema’s als agricultuur, financiële diensten en intellectuele

eigendomsrechten. Dit zou de EU en de Mercosur aanzetten om verder te onderhandelen over

gevoeligere punten als landbouw en diensten. De akkoorden op WTO niveau dienen dus als

startpunt voor de biregionale onderhandelingen.

• WTO & regionalisme : Door de vertragingen tijdens de Doha ronde worden simultaan regionale

akkoorden onderhandeld.

• Regionalisme : De blokkering op multilateraal niveau brengt de regionale strategieën weer op

volle toeren. De Doha Ronde wordt niet afgerond voor 2007 en de Amerikaanse “Trade


49

Promotion Authority” in de VS vervalt. In dit scenario zijn de bilaterale gesprekken tussen de

Mercosur en de EU van groot belang, hoewel de verdere onderhandelingen wel zullen afhangen

van de handelspolitiek van de VS na 2007. Besluit de VS minder moeite te steken in biregionale

akkoorden, dan zal ook het Europese tempo wellicht dalen.

De Europese Unie lijkt te kiezen voor een WTO & Regionalisme: De Unie blijft actief meewerken aan het

proces op de multilaterale scène en houdt de onderhandelingen met de Mercosur aan. Sinds oktober

2004 hebben de Mercosur en de EU echter besloten de biregionale inspanningen te staken tot de

resultaten van de Doha ronde duidelijker worden. Dit komt dan overeen met een WTO vertraging

scenario (FRERES, 2005, p 14). Een akkoord op WTO niveau heeft voor de Europese Unie trouwens een

groot voordeel: het gaat hem om de liberalisering van de handel met een veel grotere markt, namelijk een

goed deel van de wereld in plaats van alleen de Mercosur, en bijgevolg met veel belangrijkere

opportuniteiten voor de Europese bedrijven. Daarenboven, stelt Messerlin, is de druk op de Europese

producenten ongeveer even groot, of het nu gaat om een akkoord met de Mercosur of een akkoord op

multilateraal niveau (MESSERLIN, 2001, p 114-115).

Als de Doha ronde niet vooruitkomt, dan zullen ook de biregionale gesprekken tussen de Mercosur en de

EU blijven steken, zo stelt de MEBF. De biregionale gesprekken zijn immers geen substituut voor wat in

de WTO gebeurt. Het zijn wel krachtige instrumenten om de handel en de investeringsstromen tussen de

twee blokken te doen toenemen (MEBF, 2003, p 4). Dat een faling van de Doha ronde de regeringen zal

aanzetten meer vaart te zetten achter de bilaterale onderhandelingen lijkt echter meer waarschijnlijk.

3.2.b. Special and Differential Treatment

Verder erkent de MEBF dat de WTO onderhandelingen moeten uitlopen in een asymmetrische

handelsliberalisering met zogenaamde “Special and Differential Treatment” (SDT). Deze principes

werden trouwens toegepast bij de EU akkoorden met Zuid-Afrika en Mexico en “kunnen de bestaande

onevenwichten in de biregionale economische relatie helpen afzwakken” (MEBF, 2003, p 4, eigen

vertaling) (MEBF, 2003, p 4-5). Er zijn trouwens voorstellen om GATT Artikel XXIV betreffende

Vrijhandelsakkoorden en Douane-unies aan te passen: de verplichting om een “substantieel deel van de

handel” te liberaliseren zou worden verzacht, wat een permanente asymmetrie binnen dit type akkoord

mogelijk zou maken. De Europese Unie ondersteunt de idee van de toevoeging van SDT aan Artikel

XXIV. Tijdens haar akkoord met Zuid-Afrika gaf de Europese Unie trouwens al volgende interpretatie aan

het artikel: “Als één partner meer dan het “verplichte niveau” liberaliseert, kan de andere minder

liberaliseren” (PAGE, 2005, p 13, eigen vertaling). Dit standpunt wordt voor een deel toegekend aan de

Europese sympathie voor het toen nieuwe Zuid-Afrikaanse regime, een troef waar de Mercosur niet op

moet rekenen. Binnen de Unie wordt het systeem niet gebruikt: Om de kosten van de oprichting van de

EU op te vangen werden fondsen opgericht, maar de landen krijgen in principe geen aangepaste


50

kalenders om de Europese wetgeving te implementeren. De Mercosur voorziet wel gedifferentieerde

verplichtingen voor haar leden, maar gebruikt dan geen financiële transfers.

De SDT strategie wordt ondersteund door de gedachte dat ontwikkelingslanden specifieke noden

hebben. Kleine ontwikkelingslanden dragen een onevenredig deel van de lasten van het integratieproces,

waardoor economische verschillen tussen de leden kunnen toenemen. De gedifferentieerde behandeling

van ontwikkelingslanden moet deze helpen zich sneller te ontwikkelen. De idee is immers dat deze

landen verregaande hervormingen moeten doormaken, waardoor de voordelen van de

handelsliberalisering minder groot zijn dan voor andere landen. Sommige van de door de WTO

opgelegde hervormingen zijn soms niet gewenst door armere landen (denk maar aan regels tegen de

landbouwsubsidies die in sommige landen de sector failliet zouden krijgen). Andere WTO regels kunnen

wel voordelen hebben voor een land, maar dan lopen bijvoorbeeld de opportuniteitskosten te hoog op:

deze landen moeten bijvoorbeeld eerst investeren in een stabiel financieel, juridisch, onderwijs en

gouvernementeel systeem. Omdat de WTO regels steeds meer thema’s omvatten, is het niet

verwonderlijk dat de aandacht voor SDT is toegenomen. SDT kan verschillende vormen aannemen: Het

kan gaan om een verbeterde toegang tot de markt van ontwikkelde landen, grotere transitieperiodes voor

het uitvoeren van bepaalde WTO verplichtingen of de toelating een beleid te voeren dat anders in strijd

met de WTO regels zou bevonden worden.

De toekomst van de SDT in het WTO systeem is echter onzeker omdat deze “aparte” behandeling de

totstandkoming van de vrijhandel vertraagt en landen aanzet de globale handelsliberalisering minder te

ondersteunen. Dit laatste heet “preference erosion”. Voorbeeld van deze preference erosion is het geval

van de suiker in de landen van Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan (ACP). Deze ACP landen hebben

een “aparte” overeenkomst met de Europese Unie betreffende de handel in suiker. De globale ambities

van de G20 – waar onder andere Brazilië, Argentinië, Frankrijk en Duistland lid van zijn (zie sectie 3.2.c)–

om de suikerhandel te liberaliseren, kunnen de waarde van de “aparte” overeenkomst voor de ACP

landen verminderen. Dit creëerde verdeling tussen de G20 en de ACP. Brazilië legde echter contacten

met de ACP landen en maakte voorstellen om de winsten van de handelsliberalisering van de suiker over

alle suikerexporterende landen te spreiden en geen verdeling onder de landen toe te staan. Recente

voorstellen van Brazilië – samen met Australië en Thailand – op WTO niveau hebben de Europese

Commissie ertoe aangezet belangrijke hervormingen te voorzien in de suikersector. Deze hervormingen

snijden diep in het vlees van de ACP landen, wat de afstand tussen Brazilië en de ACP alleen maar heeft

vergroot.

Men is het er verder ook niet helemaal over eens over op welke manier SDT de ontwikkeling van landen

ondersteunt en wat de definitie is van die ontwikkeling. Ook moeten er criteria opgesteld worden voor de

duur van een SDT. Het differentiëren van landen binnen een organisatie die met consensus moet

handelen is ook geen makkelijk gegeven, hoewel die differentiatie ervoor kan zorgen dat de meeste

landen iets uit de wacht kunnen slepen.

Verder moet vermeld worden dat de Mercosur landen maar weinig interesse tonen voor de

onderhandelingen aangaande de SDT. In de onderhandelingen van juli 2004 kwam er nochtans een

interessant SDT precedent: Als ontwikkelingslanden niet de overeengekomen technische hulp krijgen,

kunnen ze ook niet verplicht worden te voldoen aan de WTO regels. De redenering achter dit precedent


51

is de volgende: de toekenning van langere transitieperiodes is wettelijk opeisbaar, de toekenning van

handelspreferenties in principe ook (voor zover ze niet als discriminerend worden beschouwd), maar de

verklaringen voor technische ondersteuningen zijn dat niet. Een ontwikkelingsland dat zich op dat gebied

tekort gedaan voelde, kon geen juridische stappen ondernemen. In juli 2004 kregen de

ontwikkelingslanden dus wel een garantie op hun recht op technische steun. Ook andere punten van de

onderhandelingen kunnen interessant zijn voor de Mercosur-EU relatie. De overeenkomst van juli 2004

voorziet onder andere langere implementatieperiodes voor de afschaffing van exportsubsidies,

uitzonderingsmaatregelen voor overheidsondernemingen, een aangepaste formule voor tariefverlagingen

en de mogelijkheid om een aantal gevoelige producten aan te duiden waarvan de liberalisering zachter

aangepakt moeten worden.

De Mercosur vraagt een differentiële behandeling, maar het is niet altijd duidelijk of het gaat om een

aparte behandeling voor de hele regio, of voor de verschillende leden van de regio. De EU gaat ervan uit

dat thema’s als de liberalisering van de handel in diensten of Singapore thema’s in een eventueel

vrijhandelsakkoord moeten worden inbegrepen. De vraag van de Mercosur één of meerdere van deze

thema’s uit te zonderen zou kunnen gezien worden als het vragen naar een SDT. Financiële transfers

kunnen een alternatief zijn voor de SDT, aangezien het geen “preference erosion” met zich meebrengt.

“In plaats van kleine landen van bepaalde verplichtingen uit te zonderen, zouden zij financieel gesteund

moeten worden om deze wél na te komen en om structurele achterstanden weg te kunnen werken” (VAN

IWAARDEN, 2005, p 9, eigen vertaling). SDT is echter soms beter geschikt om landen aan te zetten

nieuwe exportnetwerken te creëren, diversificatie te promoten of herstructureringen door te voeren. (G-

20, 2006; IISD, 2003; KUTAS, 2006, p 28-29; PAGE, 2005, VAN IWAARDEN, 2006, p 9).

3.2.c. De G-20

De G-20 was een reactie van een aantal ontwikkelingslanden op de evolutie van de onderhandelingen

tijdens de Doha Ronde en de herleving van de Noord-Zuid polarisatie. De G-20 omvat tegenwoordig

onder andere landen als China, Argentinië, Brazilië, Paraguay, Venezuela en recenter ook Uruguay. De

G-20 brengt zo belangrijke opkomende economieën samen, vertegenwoordigt 69% van de

landbouwproductie in de wereld en meer dan 50% van de wereldpopulatie. Het is een thematische

coalitie die zich hoofdzakelijk concentreert op onderhandelingen binnen de agricultuur. De G-20

ontwikkelde zich tot pro-actieve groepering en heeft de capaciteit om consistente technische voorstellen

uit te brengen. Ze werken voor de afschaffing van handelsverstorende landbouwbeleiden (zoals

exportsubsidies) en voor de opening van de markten van ontwikkelde landen (bijvoorbeeld aan de hand

van tariefreducties). Ze vragen ook SDT’s voor ontwikkelingslanden om zo tegemoet te komen aan de

noden van omvangrijke landelijke bevolkingsgroepen. Het was niet vanzelfsprekend tot een

gemeenschappelijk voorstel te komen aangezien het gaat om een heterogene groep bestaande uit

voorstanders van doorgedreven agrarische handelsliberalisering (zoals Brazilië en Argentinië) en andere

landen met meer protectionistische belangen (zoals China). Zo lieten Brazilië en Argentinië hun eis voor

de opening van de landbouwmarkten van ontwikkelingslanden varen, ondanks het feit dat juist daar een

groot uitvoerpotentieel beschikbaar is voor de Mercosuriaanse landbouwproducenten. De G-20


52

veroorzaakt dus “een neerwaartse beweging van het niveau van de Mercosur ambities om de landbouw

te liberaliseren” (RIOS, 2006, p 24, eigen vertaling). De G-20 onderhandelt hard en geeft weinig toe, wat

de Mercosur in een positie zet waarin het ook minder kan eisen van de ontwikkelde landen. De

Mercosurlanden probeerden de opening van hun markten in de industriële en dienstensectoren te linken

aan Europese inspanningen op gebied van de landbouw. De G-20 is echter niet van plan veel mee te

geven in de twee sectoren, waardoor een ambitieus akkoord tijdens de ronde van Doha moeilijk te

bereiken zal zijn. Ondanks de heterogeniteit van landen binnen de G-20 blijft de groepering actief

voorstellen maken in het kader van de landbouwonderhandelingen. De druk op de cohesie van de groep

blijft echter groeien (RIOS, 2006, p 1-10). Europa, één van de grootste supporters van significante

differentiëring onder de ontwikkelingslanden, stelt de G-20 expliciet in een “geavanceerde” groep. Met

andere woorden verwacht de EU dat de G-20 – en dus ook de Mercosur – zijn markten opent en

preferentiële toegang geeft aan andere “zwakkere” ontwikkelingslanden (dit zijn kleine landen met een

laag inkomen). Het zou ook betekenen dat, ondanks het feit dat Europa het recht voor SDT erkent, de

Mercosur als lid van een geavanceerde groep geen recht zou hebben op een speciale of

gedifferentieerde behandeling. Eventueel zou Paraguay wel als een “zwakker” ontwikkelingsland kunnen

beschouwd worden, naargelang de mark-up die de EU zou handhaven voor de grootte en het inkomen

van de categorie van “zwakke” landen. (PAGE, 2005, p 7-13; RIOS, 2006, p 11).

3.2.d. China en de Handel tussen Europa en de Mercosur

Na lange en moeilijke onderhandelingen treedt China op 11 december 2001 toe tot de WTO. Vandaag is

het een belangrijke handelspartner van een heel aantal landen, inclusief Argentinië en Brazilië. Argentinië

heeft er voor een groot stuk zijn herstel van de economische crisis aan te danken. Brazilië is één van de

belangrijkste exporteurs van primaire grondstoffen en basisproducten naar China. Verder wordt het land

overspoeld door Chinese goederen, net zoals dat voor Europa geldt. Vele analisten stellen echter dat

China de voorziene WTO kalender niet respecteert en er komt daarom reactie van zowel Europese,

Argentijnse als Braziliaanse kant. De Chinese handel groeit heel snel, hoewel het nog ver van de

Europese niveau’s staat. De import van de EU vanuit China heeft hetzelfde profiel als haar import vanuit

de rest van de wereld met “machine- en transportuitrusting” en “verscheidene industriële goederen” als

belangrijkste hoofdstukken (CALFAT, 2005, p 1-4). China is verder de grootste FDI ontvanger geworden

onder de ontwikkelingslanden. Met een indrukwekkende economische groei en de diversificatie en

expansie van haar export tekent China zich sterk af van de Latijns Amerikaanse landen. Het land is er

immers, in tegenstelling tot de Mercosur, in geslaagd een beleid te voeren dat efficiënte FDI met

belangrijke positieve externaliteiten heeft kunnen aantrekken. Maar China heeft ook andere troeven: haar

natuurlijke grondstoffen, de grootte van haar interne markt, de lage arbeidskosten. Hierdoor ontwikkelde

zich een FDI stroom met een gezonde combinatie van strategieën (grondstofzoekende,

efficiëntiezoekende, marktzoekende, …). De toetreding van China tot de WTO maakt dat verschillende

landen druk ondervinden op vlak FDI en in het bijzonder voor de efficiëntiezoekende investeringen.

Landen van Centraal Amerika – en in het bijzonder Mexico – lijden onder die druk. Tot nog toe konden

deze landen veel efficiëntiezoekende investeringen aantrekken dankzij de lage arbeidskosten in die


53

landen. Maar lage arbeidskosten zijn tevens één van de belangrijkste troeven van China, waardoor de

concurrentie scherp is. Voor de Mercosur is deze dreiging minder omvangrijk, omdat de Mercosur

voornamelijk geniet van grondstof- en marktzoekende investeringen. De toetreding van China tot de WTO

zou zelfs voordelen kunnen hebben voor de Mercado Común: De sterke vraag naar natuurlijke en

energetische grondstoffen van de Chinese republiek zou de export van de Mercosur kunnen

ondersteunen. Verder kan de Mercosur ook Chinese investeringen verwachten in deze sectoren (CEPAL,

2005b, p 34). De toetreding van China in de Wereldhandelsorganisatie opent trouwens ook interessante

perspectieven voor Europese investeringen. Het gaat hem om Europese FDI in de Mercosur gericht naar

“het optimale gebruik van het enorme voedingsproductiepotentieel van de regio en de opportuniteiten die

zich in de toekomst zullen openen op de markten van Oost-Azië” (PENA, 2001, p 219, eigen vertaling).

Het gevaar is dat deze evolutie de Mercosur vastzet in een stramien van FDI met weinig toegevoegde

waarde.

De Mercosur moet verder niet te veel vrezen voor Chinese concurrentie voor haar export naar de

Europese Unie: Gebruik makend van de Finger en Kreinin index (zie ook annex C), toont Calfat immers

aan dat de Europese import vanuit de Mercosur en vanuit China weinig overlappend zijn. De Chinese

uitvoer naar Europa van producten die belangrijk zijn voor de Mercosur is relatief beperkt. Desondanks

zou de Mercosur, volgens Calfat, wel meer schade ondervinden voor zijn toegang tot de Europese markt,

dan de Europeanen voor de Mercosuriaanse markt. Het zou bijvoorbeeld gaan om voeding en “levende

dieren”, “ruw en oneetbaar materiaal (exclusief olie)”, “grondstoffen”, “drank en tabak” en “dierlijke en

plantaardige oliën en vetten”. Calfat identificeert een aantal “Chinese dreigingen” voor de Mercosur en

definieert ze als producten… (CALFAT, 2005, p 3-6)

• met een hoge Finger en Kreinin similarity index. Het gaat om de index die bekomen wordt aan de

hand van de subcategorieën van het product (zie ook annex C).

• waarvan de Chinese export minstens met de helft van de Mercosuriaanse export overeenkomt.

De Chinese export naar Europa delen door de Mercosuriaanse export naar Europa moet dus een

ratio opleveren van minstens 1:2. De idee achter dit criterium is dat bij deze verhouding een

“aanval van een agressieve partner het marktaandeel van de andere sterk zou kunnen

aantasten” (CALFAT, 2005, p 5-6, eigen vertaling).

• waarvan de handelsstromen van één van de partners minstens 1 miljoen USD bedraagt.

De sectoren die op deze manier worden gedefinieerd als “bedreigd door de Chinese economie”, worden

weergegeven in Tabel 1. Naast de vermelde sectoren mogen ook de ijzer- en staalproducten niet

vergeten worden. Hoewel de Mercosuriaanse export naar Europa veel belangrijker is dan die vanuit

China, zou daar verandering in kunnen komen rekening houdend met de ontwikkelingen aan de Chinese

productiekant (CALFAT, 2005, p 6).

Op analoge wijze als voor de Mercosur worden ook voor Europa producten gedefinieerd die te lijden

hebben onder de Chinese dreiging op de Mercosuriaanse markt. De lijst wordt weergegeven in Tabel 2.

Rekening houdend met de evolutie van de Chinese textielsector, zou ook deze sector een bedreiging

kunnen vormen voor de Europese export naar de Mercosur (CALFAT, 2005, p 7).


54

Tabel 3.2. 1

Chinese bedreiging voor de Mercosur export naar de EU – 2004

Hoofdstuk Import in EU vanuit China

Import in EU vanuit Mercosur

Similarity Index

(miljoen EUR) (Miljoen EUR)

05 producten van dierlijke oorsprong 144,5 80,5 81,0 06 bomen en andere planten 13,3 7,5 54,9 13 gom, hars en andere 10,8 5,7 83,7 21 verscheidene bereide maaltijden 2,7 5,9 58,4 35 zetmeel, enzymen en andere 13,3 11,4 51,4 40 rubber en afgeleiden 184,7 63,5 58,7 97 kunstwerken en antiek

10,4

7,8

69,9

Bron: CALFAT, 2005, p 6-7, 20-23, eigen vertaling

Tabel 3.2. 2

Chinese bedreiging voor de EU export naar de Mercos ur - 2002

Hoofdstuk

Import in Mercosur vanuit China

Import in Mercosur vanuit EU

Similarity Index

(miljoen USD) (miljoen USD)

28 anorganische chemicaliën, organische componenten van edele metalen, isotopen 6,6 13,0 63,7 29 organische chemicaliën 59,9 43,8 52,2

50 zijde, inclusief garen en geweven stoffen 0,9 0,5 84,6 92 muziekinstrumenten 1,7 1,0 87,6

96 verscheidene industriële producten

4,0

2,8

70,0

Bron: CALFAT, 2005, p 6-7, 20-23, eigen vertaling

Ook worden in de studie van Calfat een aantal niches gedefinieerd: Europese producten die goed

ingeburgerd zijn op de Mercosur markt en omgekeerd. Het gaat om producten… (CALFAT, 2005, p 8)

• waarvan de import vanuit de EU of Mercosur minstens 10 maal zo hoog is als die vanuit China


55

• waarvan de goederenstroom vanuit één van de partners minstens 1 miljoen USD of EUR

bedraagt.

Volgens de studie hebben de Mercosur en de EU een voorsprong in elkaars markten tegenover de

Chinese republiek. Maar in tweede instantie, houdt Calfat ook rekening met producten met gelijkaardige

niveau’s van import, maar met een lage Similarity Index binnen de categorie (wat betekent dat de EU of

de Mercosur andere subcategorieën producten verhandelt dan China binnen een bepaalde

productengroep). En dan blijkt China toch een heel pak van die gedifferentieerde producten aan te bieden

die “gegeven de Chinese dynamiek, (…) zouden kunnen evolueren tot Chinese niches” (CALFAT, 2005,

p 8, eigen vertaling). Voor de Mercosur en de EU is de waarde van de handelsstromen van niches

alleszins veel groter dan de waarde van de handel onder bedreiging, wat erop zou kunnen wijzen dat de

Chinese dreiging onder controle te houden is. Bij het lezen van deze resultaten is het echter belangrijk in

gedachte te houden dat China een snel evoluerend land is met een dynamische economie. Vooral voor

producten in de elektronische sector, maar ook voor andere industriële producten, kan het zijn dat de

Chinese economie uiteindelijk de Europese belangen op de Mercosur markt aantast. (CALFAT, 2005, p

8-11).

Op de Chinese markt zijn de belangrijkste rivaliteiten tussen de Mercosur en de EU volgende producten:

steen, glas, schoenen, hoeden, transport, vachten, leer en bont. Dit zijn producten voor dewelke de

blokken een hoge Similarity Index vertonen. Opvallend is dat verwacht kan worden dat de Mercosur

competitiever is dan de EU voor al deze producten met uitzondering van steen en glas. Hoewel er een

paar niches zijn waarin de twee blokken gedifferentieerde producten aanbieden (zoals in de houtsector,

textiel en andere), zullen de Mercosur en de EU eerder concurrerend dan complementair zijn op de

Chinese markt (CALFAT, 2005, p 9-24).

Tot slot bespreekt Calfat in zijn studie de effecten van een eventueel vrijhandelsakkoord tussen de

Europese Unie en de Mercosur. Hij komt daarbij tot een opvallend resultaat: een vrijhandelsakkoord zal

geen aanleiding geven tot een groter marktaandeel van Mercosuriaanse producten tegenover de

Chinese. De handelsverlegging is beperkt en als die voorkomt, is het voor producten die van weinig

belang zijn voor de Chinese export. De belangrijkste handelsverlegging ten voordele van de Mercosur

zijn te vinden in producten als bevroren visfilet, garnalen, honing, tabak, look en keukenlinnen. Calfat stelt

dat een EU-Mercosur vrijhandelsakkoord geen oplossing is voor de dreiging van de opkomende Chinese

export. (CALFAT, 2005, p 10-28).

Calfat stelt twee scenario’s voor op korte en middellange termijn (CALFAT, 2005, p 15-16):

• China en de Mercosur komen dichter bij elkaar. De handelsrelaties met de Europese Unie

verminderen niet, maar worden wel, zowel op WTO vlak als op biregionaal vlak, gespannen. De

Mercosur moet dan het evenwicht vinden tussen het behoud van haar toegang tot de Europese

markt – die beconcurreerd wordt door de Chinezen – en de consolidatie van de Mercosuriaanse


56

positie als investeerder in de Chinese economie. Mogelijk brengt dit wat schade toe aan de EU-

Mercosur relatie.

• China houdt afstand van de twee blokken, maar wordt agressiever in handelsrelaties, wat

spanningen met zich meebrengt in de WTO. Mogelijk verliezen de Mercosur en de EU

marktaandeel in elkaars markten en waarschijnlijk zal dit sterker zijn voor het Mercosuriaanse

aandeel in Europa. Beide blokken kunnen opportuniteiten verliezen in China.

In beide gevallen zal China de grootte van zijn interne markt handig kunnen gebruiken. Als China dan ook

zijn huidige technologische ontwikkelingssnelheid behoudt, dan kan ook de EU export naar de Mercosur

gevoelig onder druk komen te staan. Een vrijhandelakkoord tussen de blokken zal dit probleem echter

niet oplossen zoals bovenstaande studie aantoont (CALFAT, 2006, p 15-16).

3.2.e. Besproken Thema’s in de Doha Ronde

In de Doha Ronde werd duidelijk dat het Chinees beleid eerder aansluit bij het Mercosuriaanse en dat

Europa vaker in conflict gaat met die twee. China en de Mercosur vinden elkaar voornamelijk in de

landbouwsector, de regels over exportsubsidies en de intellectuele eigendomsrechten. Dit laatste is het

grootste struikelpunt tussen Europa en China. De EU-Mercosur relatie is moeizaam voor thema’s als

landbouw en de toegang tot elkaars markten (CALFAT, 2005, p 15). De Mercosur is vooral

geïnteresseerd in de liberalisering van de handel in landbouwproducten, terwijl de Europese Unie eerder

ambities heeft in het verkopen van haar diensten aan de Mercosur. Deze thema’s zullen in volgende

secties uitvoerig besproken worden. Hieronder volgt eerst een overzicht van andere thema’s die ook op

de multilaterale scène aan bod komen.

• Non-Agricultural Market Acces (NAMA) – Toegang tot de markten voor niet agrarische

producten: opnieuw staan Europa en de Mercosur niet aan dezelfde kant. Het EU standpunt gaat

in de richting van de Verenigde Staten met het gebruik van een Zwitserse Formule (zie Annex D)

voor de tariefreducties, ook al is de EU voorstander van wat minder drastische

wegingcoëfficiënten. Europa stelt ook een systeem voor waarbij de ontwikkelingslanden van

voordeligere wegingcoëfficiënten kunnen genieten als ze ervan afzien bepaalde

flexibiliteitmaatregelen te gebruiken. De Europese Unie heeft verder vooral interesse in de

opening van de markten voor industriële goederen en diensten en kijkt daarbij naar de

“geavanceerde” ontwikkelingslanden zoals de Mercosur. Vooruitgang op dit vlak, zou de unie

kunnen stimuleren om zich meer flexibel op te stellen tijdens de landbouwonderhandelingen.

Argentinië en Brazilië hebben echter een heel defensieve agenda in verband met de

handelsliberalisering van industriële goederen. Hun bedoeling is onder andere ruimte te bewaren

voor hun handelsbeleid. Als enige uitzondering gelden de Mode 4 maatregelen (betreffende het

verkeer van personen), waarvoor de 2 landen dan wel meegaand zijn (zie hoofdstuk 4.4). In dat

kader hebben Argentinië, Brazilië en India in mei 2005 een gezamenlijk document voorgesteld


57

dat oorspronkelijk bedoeld was om de ontwikkelingslanden met een beschermde markt te

vertegenwoordigen. Maar dat document werd niet in goede aarde ontvangen, noch door de

ontwikkelde landen, noch door de ontwikkelingslanden. De voorkeur van Argentinië, Brazilië en

India gaat naar een niet lineaire Zwitserse formule die rekening houdt met de verschillende

vertrekpunten van de deelnemers. Ze blijven ook onderhandelen voor niet symmetrische

akkoorden en SDT’s. De Mercosur zit echter, samen met India, in een minderheidsoppositie.

Voor Uruguay, Paraguay en Venezuela is de liberalisering van de handel in diensten een minder

gevoelig thema. De onderhandelingen binnen het dienstenhoofdstuk worden echter afgeremd

doordat de meeste WTO leden eerst resultaten willen zien voor landbouwproducten en

industriële goederen. China houdt hier een minder opvallende rol aan, hoewel het land wel

interesse heeft in tariefafschaffingen voor informatiegoederen (ABCD, 2005, p 8; CALFAT, 2005,

p 12-13; RIOS, 2006, p 17-20). China zou volgens een studie van Anderson, Yao en François

immers ernstig kunnen lijden onder een te ver gaande liberalisering in de NAMA (ANDERSON,

2003; FRANCOIS, 2003).

• Intellectuele eigendomsrechten : Een efficiëntere implementatie van de intellectuele

eigendomsrechten in het kader van de TRIPS, dat is de duidelijke eis van China, de Mercosur en

de VS. De Europese Unie neemt een minder uitgesproken positie aan, hoewel het harder zal zijn

tegenover de Chinese Republiek dan tegenover de Mercosur (CALFAT, 2005, p 14).

• Beschermingsmaatregelen en kwantitatieve beperkinge n: De Mercosur, en in het bijzonder

Brazilië, heeft grote interesse in de antidumping onderhandelingen. De EU geeft op dit vlak geen

al te grote tegenkanting. Een verandering van de regels over de exportsubsidies in het

“Agreement on Subsidies and Coutervailing Measures” is echter weinig waarschijnlijk en zet de

Mercosur en China weer eens aan éénzelfde kant in de onderhandelingen (CALFAT, 2005, p 13).

3.2.f. Conclusie

Op multilateraal niveau rijzen heel wat vraagtekens: er zijn tal van gemiste deadlines en er zijn nog heel

wat knelpunten. Dit heeft onder andere te maken met de opkomende macht van ontwikkelingslanden in

de WTO die het Europese landbouwbeleid en protectionisme niet meer dulden. Ook de structuur van de

WTO zelf, waarbij 148 leden bij consensus moeten beslissen, maakt de vooruitgang tergend traag. Dit

stimuleert de opkomst van de regionale onderhandelingen. Desalniettemin koos Europa, in haar

onderhandelingen met de Mercosur, voor een “WTO vertraging” scenario: de

onderhandelingsinspanningen worden gestaakt tot er een beter zicht is op de resultaten van de Doha

Ronde.

De G-20, een thematische coalitie die zich concentreert op de landbouwonderhandelingen, heeft een

neerwaartse invloed op de ambities van de Mercosur op vlak van handelsliberalisering. De G-20 is niet


58

van plan veel mee te geven op vlak van de liberalisering van de handel in industriële producten en

diensten, waardoor de groepering ook minder kan eisen op gebied van toegang tot de Europese

landbouwmarkt. De Europese Unie klasseert de landen van de G-20 als “geavanceerd”, waardoor het de

groep impliciet het recht op SDT ontzegt. Deze SDT kan nochtans interessant zijn voor de Mercosur

aangezien het kan voorzien in garanties voor de technische ondersteuning, langere

implementatieperiodes en uitzonderingsmaatregelen. Het enige Mercosurland waarvoor de EU overweegt

een SDT toe te kennen is Paraguay, gezien de armoede en de grootte van het land.

De toetreding van China tot de WTO heeft positieve effecten voor de Mercosur. De vraag van China naar

primaire goederen en grondstoffen is groot, wat de export van de Mercosur enkel ten goede kan komen.

Ook de investeringen in deze sector kunnen daardoor gesteund worden. Er zou ook interesse kunnen

komen van de Europese investeerders in de Mercosur, met zicht op het enorme voedingspotentieel van

de Mercosur en de belangrijke opportuniteiten in Oost-Azië. Het Mercosuriaanse aandeel van

efficiëntiezoekende investeringen zou echter kunnen lijden onder de Chinese druk: China rekent op lage

arbeidskosten en een belangrijke interne markt. Efficiëntiezoekende investeringen hebben echter een

grotere toegevoegde waarde voor de ontvangende economie. De uitdaging van de Mercosur is dus een

beleid uit te werken waarmee het niet blijft steken in grondstofzoekende investeringen, maar ook

efficiëntiezoekende investeringen kan stimuleren. Wat de handel betreft, lijkt de situatie onder controle te

zijn: de waarde aan “niches” die de Europese Unie en de Mercosur hebben in elkaars markten, is

belangrijker dan de waarde van de sectoren die door de Chinese handel bedreigt worden. Dit is de

conclusie van de studie van Calfat. Toch is er reeds protest dat komt van Argentinië, Brazilië en de

Europese Unie, omdat China de afgesproken kalenders voor de handelsliberalisering niet zou

respecteren. Rekening houdend met de dynamische Chinese economie, zouden de resultaten minder

positief kunnen zijn dan wat Calfat op het eerste zicht voorschotelt. Vooral de textiel-, staal- en

ijzersectoren zouden snel kunnen evolueren tot “Chinese niches”. Een vrijhandelsakkoord tussen de

Europese Unie en de Mercosur zal het probleem niet oplossen, daar de handelsverlegging ten gevolge

van het akkoord beperkt zal blijven.


59

DE ECONOMISCHE EFFECTEN VAN DE TARIEFVERLAGINGEN

In dit hoofdstuk zal worden gekeken naar de economische effecten van de liberalisering van de handel.

Enkel de verlaging of de afschaffing van de tarifaire barrières worden hier besproken. Niet tarifaire

belemmeringen, zoals sanitaire standaarden of technische normen, worden buiten beschouwing gelaten.

Er zal worden ingegaan op de effecten van de handelsliberalisering op de welvaart, de

productiestructuur, de handel, de buitenlandse directe investeringen en de overheid.

4.1.a. Over Sectoren en Modaliteiten

Figuur 4.1. 1

Het Vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en Mexico: Tariefverlagingen door de Europese Unie.

01

23

45

67

89

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

EU ind EU agr

Bron: ESTEVADEORDAL, 2001, p 249

In de Europese Unie en de Mercosur is er veel ruimte om de douanetarieven te verlagen en het tarifaire

profiel van de twee regio’s is helemaal verschillend. De zwaarst beschermde sectoren van de Mercosur

zijn degenen die het minste bescherming genieten in Europa en omgekeerd. Het gaat hem eigenlijk om

niets anders dan het verschil tussen ontwikkelde economieën en de economieën in ontwikkeling. Deze

laatsten hebben de neiging over de hele lijn zwaardere importtarieven te handhaven. Dit zou het beeld

kunnen opwekken dat er aan deze kant grotere inspanningen kunnen verwacht worden, maar dit zou een

vrijhandelsakkoord onevenwichtig maken. Langs de andere kant is de markt van de Europese Unie veel

groter, waardoor een kleine tariefverlaging van de EU een groter effect zal hebben dan een gelijkaardige

actie aan de kant van de Mercosur. Een ander kenmerk is dat de Europese Unie vooral geïnteresseerd is


60

in de verlaging van de tarieven voor industriële producten, terwijl de Mercosur zijn doelstellingen op de

agrarische sector concentreert. Buiten de vermindering van de importbelasting op zich, is ook de

kalender belangrijk en het tempo waarop die verlaging moet gerealiseerd worden. Dit brengt ons bij de

modaliteiten van de tariefverlaging. Verschillende schema’s kunnen voorgesteld worden: lineaire

vermindering, niet-lineaire, met of zonder overgangsperiodes, sectorspecifieke progressieve

verminderingen, enz. Estevadeordal toont hoe dit gebeurde bij het vrijhandelsakkoord tussen de

Europese Unie en Mexico en onderstreept daarbij tragere liberalisatie voor de landbouwsector. Dit is te

zien in figuur 1: De industriële handelsliberalisatie, EU ind, werd afgerond tegen 2003, waar

landbouwproducten, EU agr, nog in 2010 een hele weg te gaan zullen hebben. Er is een belangrijke

omgekeerde correlatie tussen de “gevoeligheid” van de producten en de snelheid waarop ze

geliberaliseerd worden. (ESTEVADEORDAL, 2001, p 243-251; GIORDANO, 2001, p 186). Het lijkt erop

dat een akkoord tussen de Mercosur en de Europese Unie een gelijkaardig patroon zal volgen.

Voor dit soort tarifaire onderhandelingen moet ook de nomenclatuur tussen de twee regio’s

geharmoniseerd worden. De grootste verschillen tussen de Europese Unie en de Mercosur bevinden zich

in het klassement van de agrarische producten, de visserij, voedingswaren, chemische producten,

machines en uitrusting (ESTEVADEORDAL, 2001, p 245).

4.1.b. Vier Effecten van Handelsliberalisering

De verlaging van de tarieven heeft 4 soorten economische effecten die samengevat zijn in figuur 2

(GIORDANO, 2001, p 179-182):

• Productie-effecten (in het blauw): De afschaffingen van de douanerechten zorgt ervoor dat de

invoerprijzen zakken. Dit zet zich door, via de prijsconcurrentie, in de prijzen voor alle

binnenlandse goederen. De ingevoerde goederen zijn verder ook inputs voor de productie van

andere goederen. Het afschaffen van de invoerrechten vermindert de distorties op de markt van

de inputs. Dit maakt de globale productie efficiënter voor de twee regio’s. Deze efficiëntie wordt

omgezet in een toename van de toegevoegde waarde, die dan herverdeeld wordt naar het

kapitaal, de arbeid en het land. Dit doet het reële inkomen stijgen. Door de aanpassing van de

relatieve prijzen zullen de binnenlandse productiefactoren efficiënter tewerkgesteld worden met

als gevolg een stijging van de binnenlandse productie.

• Handelseffecten (in het groen): Zoals hierboven vermeld, dalen de importprijzen. Hierdoor stijgt

de invoer. De openheid van de handel en de efficiëntere binnenlandse productie (zie hierboven)

zorgen ervoor dat ook de export gaat toenemen. Het netto effect op de handelsbalans “hangt

bovenal af van de graad van liberalisatie en de kenmerken van de actuele handelsstromen”

(GIORDANO, 2001, p 180, eigen vertaling).

• Effect op het overheidsinkomen (in het geel): De afschaffing van de douanerechten doet het

inkomen van de Europese instellingen dalen. Dit effect hangt af van het relatieve belang van het

tarifaire inkomen voor het Europese budget. Dit kan opgevangen worden door een stijging van


61

de belastingen, een daling van de overheidsuitgaven of de stijging van de buitenlandse schuld.

De laatste oplossing beïnvloedt natuurlijk de betalingsbalans.

• Welvaartseffect (in het oranje): “Het inkomen van de huishoudens neemt toe in reële termen,

aangezien de vergoeding voor de factor arbeid en de andere productiefactoren stijgen en de

prijs van goederen daalt. Voor eenzelfde budget kunnen de huishoudens bijgevolg een grotere

hoeveelheid goederen aanschaffen, wat de sociale welvaart ontwikkelt” (GIORDANO, 2001, p

182, eigen vertaling).

Figuur 4.1. 2

De economische effecten van de afschaffing van douanerechten

Bron: GIORDANO, 2001, p 181, eigen vertaling

4.1.c. De Handelseffecten

In zijn publicatie simuleert Giordano de effecten van een vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en

de Mercosur op basis van een algemeen evenwichtsmodel. Bij de opbouw van het model houdt hij ook

rekening met een aantal externaliteiten, zoals de lange termijneffecten van de handelsliberalisatie op de

productiviteit (GIORDANO, 2001, p 182-184):

• De import van intermediaire goederen en kapitaal heeft een positieve impact op de productie-

efficiëntie.

• De toename van de export doet de productiviteit stijgen.

• Hoge exportcijfers stimuleren de productiviteit van fysisch kapitaal.


62

Giordano stelt daarbij een aantal scenario’s voor. Twee daarvan zijn van belang voor de relatie tussen de

Mercosur en de Europese Unie. (GIORDANO, 2001, p 184-187):

• Scenario 1: Vrijhandelsakkoord: “Complete afschaffing van tarifaire barrières” voor het geheel

van de handel “tussen de EG en de Mercosur, inbegrepen de afschaffing van intra-regionale

beschermingsmaatregelen” (GIORDANO, 2001, p 186). De beschermingsmaatregelen tegenover

de rest van de wereld worden aangehouden.

• Scenario 2: Vrijhandelsakkoord zonder de liberalisering van de landbouwsector.

Tabel 4.1. 1

Handelseffecten: impact van de afschaffing van tarifaire barrières op de totale export van de Europese

Gemeenschap, Argentinië en Brazilië

% variatie van de export

tegenover referentiepunt

Variatie (in waarde) van

de export tegenover

referentiepunt

(in miljoen USD)

Referentie

punt (in

miljard

USD)

Scenario 1

Vrijhandels

akkoord

Scenario 2

Vrijhandels

akkoord*

Scenario 1

Vrijhandels

akkoord

Scenario 2

Vrijhandels

akkoord*

EG 1977,7 0,22 0,17 4293,3 3456,0

Argentinië 23,4 3,59 2,11 852,3 501,7

Brazilië 54,0 4,03 2,58 2176,1 1389,5

* Zonder liberalisering van de agroalimentaire sector

Bron: GIORDANO, 2001, p 188, eigen vertaling.

De handelseffecten worden in Tabel 1 weergegeven. De tabel is het resultaat van het econometrische

onderzoek van Giordano over de effecten van de afschaffing van douanetarieven op de exportcijfers. De

export van de Europese Gemeenschap stijgt met 0.22% voor het eerste scenario. Dit is weinig tegenover

de 3.59% en 4.03% van respectievelijk Argentinië en Brazilië. Dit komt omdat de Mercosur markt relatief

weinig gewicht heeft voor de EG. Merk op dat hoewel het slechts een stijging van 0.22% betreft, dit

overeenkomt met een waarde van 4.3 miljard dollar, wat meer is dan de som van de Argentijnse en

Braziliaanse stijging. De Europese export stijgt vooral voor de producten met een grote toegevoegde

waarde. Dit zijn de producten waarvoor de Europeanen een comparatief voordeel hebben (het gaat over

transportuitrusting, plastic producten, machine/gereedschap en chemische producten). Maar ook


63

agroalimentaire producten gaan erop vooruit. Enkel de graansector moet volgens het model 0.1%

afgeven. Dit komt vooral omdat de Europese granensector een deel van zijn binnenlands marktaandeel

verliest. Voor de dienstensector is de situatie wat verschillend: de tarifaire belemmeringen voor niet

verhandelbare goederen staan dicht bij 0, waardoor er voor deze sector eerder moet gekeken worden

naar de niet tarifaire handelsbelemmeringen (zie hoofdstuk 4.4). De Argentijnse stijging van de export

zou voornamelijk toenemen voor de sectoren waar het een comparatief voordeel heeft: visserij, graan- en

veeteelt. In de graansector kan worden verwacht dat het effect van de handelsliberalisering relatief groot

is, omdat de huidige douanetarieven hoog zijn. Ook in Brazilië is het de agroalimentaire sector die het

meest van de liberalisering geniet. Maar ook de secundaire sector gaat met de positieve beweging mee,

in het bijzonder de lichte industrie. Naast de agroalimentaire sector, wordt ook verwacht dat de

Mercosuriaanse mijn-, rubber-, ijzer- en staalsector erop vooruit zouden gaan bij een vrijhandelsakkoord.

Voor de Mercosur in zijn geheel, kan worden gesteld dat de agrarische sector meer baat zou hebben bij

een akkoord met de Europese Unie, terwijl voor de industriële sector het FTAA interessanter is. “Voor de

Mercosur zou het makkelijker zijn parallel te onderhandelen voor de twee akkoorden, omdat een bredere

waaier van producenten zou kunnen genieten van de positieve effecten op de export” (GIORDANO,

2001, p 192, eigen vertaling). (FAUST, 2002, p 10; GIORDANO, 2001, p 187-192).

4.1.d. Handel en de Directe Buitenlandse Investeringen

“Hoe opener de economieën die zich integreren, hoe meer mogelijkheden deze hebben om DBI aan te

trekken” (BITTENCOURT, 2006, p 4, eigen vertaling).

Geïntegreerde open economieën trekken meer ondernemingen aan die verticale of complexe

organisatievormen hebben. Met andere woorden: deze economieën trekken ondernemingen aan die de

takken van hun productielijnen op verschillende locaties willen vestigen om zo te profiteren van de

comparatieve voordelen van de verschillende landen. Hierdoor wordt dus ook meer gebruik gemaakt van

de externe handel. Ondernemingen die een horizontale strategie hebben – market seeking strategy –

zouden echter minder gestimuleerd worden om te investeren in het buitenland, aangezien ze vanuit hun

land van oorsprong directe toegang krijgen tot de externe afzetmarkt. Horizontale multinationals zouden

dus hun productie kunnen concentreren in één enkel land, wat de investeringen zou doen afnemen.

Anderzijds kunnen extraregionale bedrijven investeren in een nieuwe vrijhandelsregio uit interesse voor

de grootte van de markt wat dan wel de DBI in het kader van een horizontale strategie kan doen

toenemen. Het zou dan bijvoorbeeld kunnen gaan om Japanse investeringen in de EU-Mercosuriaanse

vrijhandelszone. De grootste landen trekken daarbij de meeste DBI, vooral als er twijfel bestaat over het

verdere bestaan van de vrijhandelszone. Kleinere en perifere landen zouden dus nadeel ondervinden van

dit effect, hoewel ook de kwaliteit van de instituties, de scholing van de arbeid, het belastingsregime en

de infrastructuur een grote rol spelen. De correlatie tussen de openheid en de DBI, die te zien is in figuur

3, blijkt vooral op te gaan voor Mexico en de Centraal Amerikaanse Gemeenschappelijke Markt (MCCA).

Voor de Mercosur en de Comunidad Andina is de relatie minder uitgesproken, doch positief. Toch is de

openheid van de economie verre van de enige variabele. De meeste modellen die dit verband bestuderen


64

nemen ook variabelen op als BBP van land van oorsprong en bestemming van de DBI, afstand tussen de

landen, al dan niet bestaan van vrijhandelsakkoorden, fusies en overnames of andere individuele

karakteristieken (privatiseringen, politieke stabiliteit en andere). Verder is niet alleen de hoeveelheid DBI

van belang, maar ook het type. De meest positieve impact – bijvoorbeeld “learning by doing” effect – kan

gehaald worden uit DBI van technologisch goed ontwikkelde ondernemingen (BITTENCOURT, 2006, p 4-

11).

Figuur 4.1. 3

Latijns Amerika: Openheid en DBI/BBP, 1983-2002

Bron: BITTENCOURT, 2006, p 5

In zijn econometrisch onderzoek gaat Bittencourt de effecten na van integratieprocessen van een aantal

vrijhandelszones (Mercosur, NAFTA, CAN, CACM, CARICOM, Vrijhandelszone Australië Nieuw-Zeeland,

CEFTA, UE, EFTA, GCC, ASEAN – zie annex A voor de afkortingen). De meest relevante resultaten

worden in Tabel 2 uiteengezet. In die tabel zijn voornamelijk de drie eerste kolommen van belang omdat

dit het dichtst aansluit bij de EU-Mercosur relaties. De kolommen voor de DBI tussen ontwikkelde landen

kunnen interessant zijn wanneer de Latijns Amerikaanse landen niet als zuivere ontwikkelingslanden

beschouwd worden. Bittencourt gebruikt gegevens van 1984 tot 2002 (BITTENCOURT, 2006, p 12-26).


65

Tabel 4.1. 2

DBI van ontwikkelde landen naar landen in ontwikkeling en de onafhankelijke variabelen

Zie Annex B voor de uitleg van de variabelen

DBI van ontwikkelde landen naar

landen in ontwikkeling DBI tussen ontwikkelde landen

1 2 3 4 5 6

BBP ontvanger -2,31 -1,38 -3,91 -4,89 -4,71 -4,15

BBP verzender 7,36 (*) 7,88 (*) 8,16 * 20,70 *** 20,70 *** 20,70 ***

GelGrootte 1,12 0,26 1,88 4,35 4,45 4,66

Pol&InstRis 3,11 * 3,11 * 3,12 * 3,07 2,98 3,02

Infl -0,81 ** -0,75 ** -0,82 ** 1,62 1,67 1,61

Priv 0,05 * 0,06 * 0,05 (*) 0,02 0,01 0,01

BVA 1,31 * 1,54 * 1,52 ** 4,46 4,59 4,54

XMO 0,55 * - - -0,13 - -

XO - 0,01 - - -0,15 -

X-ontw - - 2,79 *** - - -0,34

X-in ontw - - -0,43 - - -0,27

IntraARI 1,32 1,91 -0,10 0,75 0,75 0,75

IntraEU drop drop drop 1,32 1,30 1,36

IntraAndere drop drop drop 2,15 2,13 2,13

ExtraARI 0,45 0,68 0,80 -0,58 -0,59 -0,58

ExtraEU drop drop drop 2,68 2,64 2,68

ExtraAndere 0,27 0,72 -0,02 -0,31 -0,27 -0,34

BBPAIR -0,63 * -0,63 (*) -0,52 (*) -0,27 -0,27 -0,27

#Obs 5668 5888 5802 5556 5556 5556

*** significant op 1%, ** op 5%, * op 10%, (*) dicht bij 10%

Bron: BITTENCOURT, 2006, p 19, eigen vertaling

Dit zijn de significante variabelen die Bittencourt vindt (BITTENCOURT, 2006, p 12-26):

• Bilaterale investeringsakkoorden (BIA) hebben een positieve invloed op de DBI. De variabele

BIA heeft een positieve en significante waarde voor de drie opgenomen schattingen.

• De invloed van vrijhandelsakkoorden op de DBI zou niet rechtstreeks zijn. Een akkoord zou de

handelsstromen doen toenemen, en deze laatste is dan de variabele die positief inwerkt op de

DBI. XMO (de handel van het DBI ontvangende land) is immers positief en significant zoals te

zien is in kolom 1 van de tabel. De redenering is interessant in verband met het mogelijke

akkoord tussen de EU en de Mercosur. Een vrijhandelsakkoord tussen de twee blokken doet de

export van de Mercosur toenemen, wat op zijn beurt grotere DBI stromen stimuleert. “Als het


66

integratieakkoord geen nieuwe handelsstromen genereert (…), zullen de DBI stromen moeilijk

op een significante manier toenemen” (BITTENCOURT, 2006, p 26, eigen vertaling). De

resultaten zijn robuust voor de subperiode 1984-1997 (die gekozen wordt door Bittencourt omdat

vanaf 1998 de enorme privatiseringsprogramma’s de schattingen kunnen beïnvloeden).

• Als de export vanuit de ontwikkelingslanden naar ontwikkelde landen groter is, dan is de DBI

stroom van het ontwikkelde land naar dat ontwikkelingsland ook groter. Dit is te zien aan de

positieve en significante waarde van de variabele X-ontw (de uitvoer van het DBI ontvangende

land naar ontwikkelde landen). Dit kan wijzen in de richting van grondstofzoekende strategieën,

waarbij ondernemingen investeren in primaire grondstoffen. Deze relatie lijkt niet significant te

zijn voor ontwikkelde landen onder elkaar.

• Het BBP van het land van oorsprong heeft een positieve invloed op de DBI stroom. Dit kan

afgeleid worden uit de significant positieve waarde van de variabele BBP verzender.

• Voor de DBI van ontwikkelde landen naar landen in ontwikkeling spelen het politiek risico

(variabele Pol&InstRis), de inflatie (Infl), de privatiseringen (Priv), de economische openheid

(XMO) een belangrijke rol.

De variabele ExtraARI blijkt niet significant te zijn, wat zou betekenen dat de integratie van de Mercosur

op zich weinig DBI heeft aangetrokken. Volgens dit model zou de integratie de handel tussen de landen

doen stijgen (XMO) wat op zijn beurt wel DBI aantrekt.Verder toont Bittencourt aan dat, tussen

ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen, het vooral de export van primaire producten is, die de DBI in

de ontwikkelingslanden doet toenemen. Daar waar de export in de secundaire sector er minder invloed

op heeft (in sommige schattingen zelfs een negatieve invloed). In de secundaire sector zijn het dan vooral

de arbeidsintensieve sectoren die positief gecorreleerd zijn met het aantrekken van DBI.

Ontwikkelingslanden die veel textiel exporteren ontvangen dus relatief meer investeringen dan landen die

vooral chemische producten verkopen. Dit alles bevestigt de idee dat de voornaamste DBI “resource

seekers” zijn. (BITTENCOURT, 2006, p 20-21). Er wordt dus geïnvesteerd in open economieën die

relatief rijk zijn aan grondstoffen of aan goedkope arbeidskrachten.

4.1.e. De Productie-effecten

In de EU zijn de belangrijkste effecten van de handelsliberalisering te vinden in de industriële sector, zo

stelt Giordano (voornamelijk de voedingsindustrie en de machine- en gereedschapssector). In de EG

gaat enkel de graansector erop achteruit. De productiefactoren van de sector kunnen daarom ingezet

worden in de secundaire sector die wel voordeel haalt uit de handelsliberalisering. Wanneer een

vrijhandelsakkoord zou getekend worden dat de landbouwsector uitsluit (scenario 2), dan zou deze sector

niet kunnen genieten van de stijging aan productiviteit. De grootste structurele hervormingen vinden dan

plaats in de sector van de chemie, machines, uitrusting en gereedschap (GIORDANO, 2001, p 192-196).


67

Scenario 1 (de complete afschaffing van de tarifaire barrières inclusief de landbouwsector) heeft in de

Mercosur de grootste impact op de landbouw en de voedingsindustrie. In Argentinië is het bovenal de

graansector die het meeste effect ondervindt, omdat de initiële exportcijfers zo laag zijn. Giordano stelt

dat in Argentinië zou kunnen verwacht worden dat de productiefactoren zich van de industriële en

dienstensectoren zullen moeten herschikken naar de sectoren die gebonden zijn aan de landbouw.

Wanneer de landbouw uit het akkoord zou worden uitgesloten is het echter de secundaire sector die de

zwaarste hervormingen ondergaat. Voor Brazilië zijn de bevindingen gelijkaardig: De agroalimentaire

sector – vooral de graansector en de voedingsindustrie – kent een sterkere evolutie dan de niet

landbouwsector. Worden de landbouwgoederen uit het akkoord uitgesloten, dan blijft de impact op de

agrarische sector belangrijker dan die op de industriële sector, ook al wordt het verschil kleiner

(GIORDANO, 2001, p 196).

4.1.f. De Welvaartseffecten

Tabel 4.1. 3

Effecten van de afschaffing van douanetarieven op het Bruto Nationaal Product

Scenario 1 Scenario 2

Referentiepunt Vrijhandelsakkoord Vrijhandelsakkoord*

(in miljard USD)

(%)

(in miljoen

USD)

(%)

(in miljoen

USD)

EG 8209,8 0,076 6198,4 0,054 4457,9

Argentinië 257,0 0,682 752,9 0,494 1268,9

Brazilië 712,8 1,298 9252,2 0,847 6036,0

* met uitluiting van de agroalimentaire sector

Bron: GIORDANO, 2001, p 198

Zoals te zien is in Tabel 3, eveneens resultaat van het onderzoek van Giordano, stijgt het BNP van de

landen van de Mercosur wanneer de handel geliberaliseerd wordt. Dit komt door de efficiëntere allocatie

van de productiefactoren ten gevolge van de handel. Voor de Europese Gemeenschap is het effect

positief, maar minder uitgesproken. Dit – zoals eerder vermeld – omdat de Mercosur een relatief kleine

markt is voor de EG. De vrijmaking van de handel van landbouwproducten is een gevoelig thema, en er

kan dus verwacht worden dat de liberalisatie van deze sector trager verloopt dan die van andere

sectoren. Scenario 2 van Tabel 3 toont echter aan dat de EG en de Mercosur ook voordeel halen uit een

akkoord dat niet meteen een verlaging van de tarieven voor de agrarische sector voorziet. Maar de winst


68

aan welvaart is in dit scenario gevoelig kleiner: 0,054% in plaats van 0,076% voor de EG, 0,494% in

plaats van 0,682% voor Argentinië en 0,847% in plaats van 1,298% voor Brazilië. Deze resultaten

steunen de idee van een meer open multilateraal commercieel systeem. Giordano stelt wel dat het de

kapitaalbezitters zijn die in de EG het meeste baat zullen hebben bij een vrijhandelsakkoord, terwijl de

arbeidskrachten er minder voordeel bij zullen hebben. In de Mercosur zijn de landeigenaars de

belangrijkste voordeelhebbers. De niet geschoolde arbeiders winnen meer dan de geschoolde, door het

relatieve comparatieve voordeel van de ongeschoolde Mercosuriaanse arbeiders tegenover de Europese

(GIORDANO, 2001, p 197-202).

4.1.g. Conclusie

De verlaging of de afschaffing van de tarifaire barrières brengt 4 economische effecten teweeg. Ten

eerste zijn er de effecten op de handel. De afbouw van de handelsbelemmeringen brengt een stijging van

de import en de export met zich mee. In de EG geldt dit voor alle sectoren, inclusief de agroalimentaire

sector. De enige sector die er op achteruitgaat, volgens de studie van Giordano, is de graansector. In

Argentinië en Brazilië is het in hoofdzaak de agroalimentaire sector die geniet van de toename in de

handel. Dankzij die toename aan handel, kunnen bedrijven hun inputs verkrijgen bij de meest

competitieve leveranciers. Dit, samen met de stijging van de concurrentie, maakt de productiestructuur

efficiënter (het tweede economische effect). Volgens de studie van Bittencourt, zou in Europa vooral de

industriële sector van deze winst aan efficiëntie kunnen genieten. In de Mercosur zou de winst aan

productiviteit vooral te merken zijn in de agroalimentaire sector. Deze stijging aan efficiëntie leidt het

derde economische effect in: de stijging van de welvaart. Zowel in de EU als in de Mercosur wordt

verwacht dat het BBP zal stijgen. Het effect zal echter minder sterk zijn in de Europese Unie, omdat de

Mercosur geen bijzonder belangrijke handelspartner is van de unie, wat omgekeerd wel het geval is.

Deze stijging van de welvaart wordt door Bittencourt ook verwacht indien de liberalisering niet meteen

doorgevoerd wordt in de landbouwsector, hoewel de effecten dan minder uitgesproken zouden zijn. Het

vierde effect is de invloed van de handelsliberalisering op de inkomsten van de Europese instellingen.

Het afschaffen van tarifaire barrières doet de inkomsten van deze instellingen dalen.

Door de afbouw van handelsbelemmeringen worden ook meer investeringen aangetrokken. Bedrijven

kunnen hun productietakken verspreiden over verschillende landen om van de comparatieve voordelen

van elk land te kunnen genieten. De stijging van de FDI is eveneens positief gecorreleerd met de

hoeveelheid handel. Bittencourt merkt op dat ontwikkelingslanden die veel naar ontwikkelde landen

uitvoeren, van deze laatste meer investeringen ontvangen. Het effect is het meest uitgesproken als het

gaat over uitvoer in grondstofintensieve producten of producten die intensief zijn aan ongeschoolde

arbeidskrachten. Dit wijst erop dat handel vooral “resource seeking” investeringen met zich meebrengt:

ondernemingen investeren in goedkope arbeidskrachten en primaire stoffen. In tegenstelling tot de

grondstof- en efficiëntiezoekende investeringen, kan “market seeking FDI” dalen, aangezien een

onderneming vanuit één locatie nu een veel grotere markt kan bereiken dankzij de afschaffing van de


69

barrières. Wel kunnen de extraregionale marktzoekende investeringen stijgen, doordat derde landen

geïnteresseerd zouden zijn in de nieuwe geliberaliseerde markt, in dit geval die van de EU en de

Mercosur.


70

HANDELSBELEMMERINGEN TUSSEN DE TWEE BLOKKEN

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op maatregelen die de handel belemmeren tussen de Europese Unie en

de Mercosur. De nadruk zal gelegd worden op de tarifaire en niet tarifaire maatregelen aan Europese

kant. Er zal daarbij gekeken worden welke sectoren getroffen worden, wat de criteria zijn die gebruikt

worden bij het treffen van maatregelen en wat de gevolgen zijn van die maatregelen. Ook aan de kost

voor de Europese Unie zelf wordt een sectie besteed. Tot slot wordt het Gemeenschappelijke

Landbouwbeleid van dichterbij bekeken, omdat dit beleid grote gevolgen heeft op de internationale

markten en op de toegangsmogelijkheden van derden op de Europese markt.

4.2.a. De Europese Handelsbelemmeringen

Tabel 4.2. 1

De Europese Unie en de Mercosur: Gemiddelde douanetarieven voor 1997 en 2001-2005.

Europese Unie Mercosur Categorie Gemiddelde Tarifaire Piek Gemiddelde

Alle Producten 10 1009,9 14,2 Landbouw, Bosbouw en Visserij 15,1 199,1 10 Ontginningsindustrie 0,5 13,8 6,4 Gemanufactureerde Producten 9,1 1009,9 14,5 Voeding, Drank en Tabak 26,5 1009,9 14,5 Vlees 39,8 826 14,6 Melkproducten 51,4 156,3 Bloem 52,2 150 Fabricage en raffinering van Suiker 41,4 79,1 Tabaksindustrie 58,8 103 nb Textiel, Kleding en Leder 9 25 20,1 Hout en houtproducten 3,2 10 13,5 Papier en afgeleiden 5 9,6 13,9 Chemische substanties en afgeleide producten 4,8 71,3 11,1 Niet metalen Mineralen (uitgezonderd petroleum) 4,6 12,6 13,9 Basisch Metaalindustrie 3,6 10 12,9 Metaalproducten, Machines en Uitrusting 3,7 22 16,3 Andere Gemanufactureerde Producten 4,1 18,2 19,6

Bron: BOUZAS, 2001, p 168, eigen vertaling

Het huidige handelspatroon is natuurlijk in grote mate gecorreleerd met de bestaande

handelsbelemmeringen – zowel tarifaire als niet tarifaire – tussen de twee blokken. De Mercosur export


71

naar de Europese Unie is onderhevig aan belangrijke heffingen en kwantitatieve beperkingen,

voornamelijk in de agro-industriële sector en die van halfafgewerkte producten. Daarnaast wordt de

Mercosur export belemmerd door belangrijke fytosanitaire standaarden, technische reguleringen en anti-

dumping maatregelen. Het niveau van de bescherming van de Europese markt is redelijk stabiel,

ondanks de onderhandelingen in de Uruguay en Doha rondes, die eerder een daling van de

beschermingsniveaus in de hand zou moeten werken. Ook de eenmaking van de Europese markt heeft

de liberalisering van de handel niet gestimuleerd. Over het algemeen zijn de handelsbelemmeringen op

gemeenschappelijk niveau niet anders dan een substitutie van wat vroeger op nationaal niveau

gebeurde. De bescherming is verder heel gericht: er is een groot verschil tussen de diverse sectoren.

Niet verwerkte landbouwproducten en verwerkte voedingswaren zijn gemiddeld onderhevig aan veel

hogere tarieven dan die, geldig voor de Mercosur export in de secundaire sector. Daarenboven is het ook

in deze sectoren dat tarifaire pieken hoog zijn en het vaakst voorkomen. De pieken zijn te zien in Tabel 1

voor de tarieven van 1997 en 2001-2005. Deze pieken kunnen tot boven de 1000% gaan en komen –

zoals te verwachten viel – het vaakst voor bij de belangrijkste exportproducten van de Mercosur. Het

betreft voornamelijk verwerkte granen, gevogelte, melkproducten, fruitsap, suiker en tabak. De tarifaire

pieken die de Europese Unie handhaaft genereren zowel binnenlandse kosten als internationale

spanningen. Toch moet opgemerkt worden dat ze vergelijkbaar zijn met deze van de andere OESO

landen. Het gaat vaak om intermediaire goederen die als input gebruikt worden door Europese

producenten en waarvoor ontwikkelingslanden een comparatief voordeel hebben. Estevadeordal maakte

een tabel die de correlatie toont tussen de Revealed Comparative Index (RCA) van de sectoren in de

Mercosur en het tarief dat de Europese Unie oplegt bij de import van goederen uit die sectoren. De

resultaten worden als figuur weergegeven (Figuur 1). De figuur toont inderdaad aan dat de producten

waarvoor de Mercosur een comparatief voordeel heeft, aan hogere invoerbelastingen onderhevig zijn. De

reden dat die sectoren het sterkst beschermd zijn weerspiegelt de ondermaatse aanwezigheid van

ontwikkelingslanden tijdens de voorgaande rondes in de WTO (BOUZAS, 2001, p167-175;

ESTEVADEORDAL, 2001, p237-243; FAUST, 2002, p10; MESSERLIN, 2001, p105-108).

Daarenboven kent de Europese Unie een escalerend tariefsysteem. Hierbij worden producten steeds

hoger belast naarmate ze verder verwerkt worden, grondstoffen worden dus minder belast. Dit systeem is

wat minder scherp geworden sinds de Uruguay ronde voorzag dat de hoogste tarieven het hardst

moesten ingeperkt worden, maar het is nog ver van verdwenen. Het systeem laat zich het sterkst voelen

in de voedings- en drankensector. Het ontmoedigt de Mercosurlanden om hun grondstoffen te verwerken

en zorgt ervoor dat de regio voornamelijk grondstoffen in hun basistoestand exporteert. Dit vormt dan ook

een stevige rem op de Mercosuriaanse industrie en zorgt ervoor dat activiteiten met meer toegevoegde

waarde zich niet kunnen ontwikkelen. Een illustrerend voorbeeld is dat van de soja: de graneninvoer op

de Europese markt is niet onderhevig aan tarifaire belemmeringen, maar eenmaal geraffineerd of

verwerkt zijn de tarieven hoog. Uiteindelijk blijft de Mercosur export dus steken in die van

basisgrondstoffen gekenmerkt door een lage toegevoegde waarde, weinig aanmoedigende internationale

prijzen en een weinig dynamische Europese vraag (BOUZAS, 2001, p167-175; ESTEVADEORDAL,

2001, p237-243; FAUST, 2002, p10; MESSERLIN, 2001, p105-108).


72

Figuur 4.2. 1

De correlatie tussen de Revealed Comparative Index van de Mercosur en de Europese importtarieven

0

5

10

15

20

25

0 0,5 1 1,5 2 2,5

RCA

Tar

if M

erco

sur

Bron: ESTEVADEORDAL, p2001, p231, eigen bewerking

Verder zijn er ook een heel aantal industriële producten die onderhevig zijn aan controlesystemen en aan

de concurrentie van andere producenten die betere toegang krijgen tot de Europese markten (Turkije,

Mexico, Middellandse gebieden en andere). De Europese Unie is met haar General System of

Preferences (GSP) immers “bijzonder vrijgevig voor de minst ontwikkelde landen, waar de leden van de

Mercosur geen deel van uitmaken” (DROGUE, 2005, p 2, eigen vertaling). Alle producten die gedekt zijn

door dit GSP worden ingedeeld in vier groepen: zeer gevoelig, gevoelig, half-gevoelig, niet gevoelig. Hoe

minder gevoelig hoe groter de mogelijke vrijstelling op de te betalen importrechten. Toch worden er ook

verschillen gemaakt tussen de landen. Bepaalde sectoren worden voor sommige landen uit het systeem

gesloten. Dit wordt bepaald aan de hand van een combinatie tussen een ontwikkelingsindex en een

specialisatie-index. De eerste “stelt het niveau van de algemene ontwikkeling van de industrie voor in

vergelijking met dat van de Europese Unie” (ESTEVADEORDAL, 2001, p240, eigen vertaling). De

specialisatie-index wordt voor een bepaalde sector berekend als het aandeel van de Europese import in

die sector dat het beschouwde land voor zijn rekening neemt. Rekening houdend met deze regels stelt

Estevadeordal dat 78% van de producten uit Argentinië genieten van het preferentieel systeem. Voor

Brazilië, Uruguay en Paraguay is dat respectievelijk 72%, 83% en nogmaals 83%. In 2000 waren 17%

van de Europese importen onder GSP regime van Argentijnse afkomst. (BOUZAS, 2001, p167-175;

DROGUE, 2005, p 2; ESTEVADEORDAL, 2001, p237-243; FAUST, 2002, p10; MESSERLIN, 2001,

p105-108).


73

4.2.b. De Kost van de Handelsbescherming in de Europese Unie

Messerlin duidt in zijn uiteenzetting van 2001 op de binnenlandse kost van de tarifaire bescherming

waarvan de Europese producenten kunnen genieten. Hij onderzoekt daarbij 22 goederen en diensten.

Door het gebrek aan informatie over de relatie tussen deze goederen en diensten en de rest van de

economie houdt hij het bij een partieel evenwichtsmodel met aggregatie van sectoren. Het partiële

evenwichtsmodel kan de inkomenseffecten en de evolutie van de allocatie van inputs niet in rekening

nemen. De geaggregeerde sectoren laten de tarifaire pieken voor specifieke producten niet helemaal tot

hun recht komen waardoor de uiteindelijk gevonden beschermingskosten duidelijk worden onderschat. Hij

stelt dat de kost van de handelsbescherming in de primaire en secundaire sectoren overeenkomt met 6%

van de toegevoegde waarde in de twee sectoren. Dit resultaat is gevonden onder de hypothese van

perfecte concurrentie, en aangezien zo goed als alle beschouwde producten in het kader van imperfecte

concurrentie zouden moeten gezien worden, zijn deze 6% een onderschatting. Ook de hypotheses over

de economische groei in de sectoren die zou bekomen worden door handelsliberalisering zijn bijzonder

voorzichtig. Messerlin stelt verder dat de Europese Unie extra gevoelig is voor de kosten van

handelsbelemmeringen omdat de imperfecte concurrentie niet enkel binnen de sectoren speelt, maar dat

ook de grenzen tussen de verschillende lidstaten een blijvende rol spelen. In tegenstelling tot wat de

gemiddelde Europese burger zou kunnen denken, is de Europese bescherming - die verondersteld is de

werkgelegenheid te beschermen – een zeer duur instrument. In de 22 bestudeerde sectoren zorgen de

tarifaire barrières voor een vrijwaring van 3% van de werkgelegenheid in die sectoren (dit zijn dus de jobs

die niet zouden bestaan bij handelsliberalisering). Naar Messerlin’s schatting, staat dit tegenover een kost

van 220.000 euro per arbeidsplaats die gered is. Dit is 10 maal hoger dan het gemiddelde Europese loon

(MESSERLIN, 2001, p 108-112).

4.2.c. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid dat zijn oorsprong vindt in de jaren ’60 heeft een heel negatieve

impact op de uitvoer van de Mercosur. Enerzijds doordat het rechtstreeks de toegang tot de Europese

markt beperkt en anderzijds omdat het beleid ook negatieve effecten heeft op de internationale markten.

De Europese Unie is de grootste subsidieverlener van de landbouwsector onder de OESO landen. In de

jaren ’90 nam de Unie 91% van de bij de WTO gemelde exportsubsidies voor zijn rekening. De

oorspronkelijke bedoeling was ervoor te zorgen dat er in de EU voldoende voedsel geproduceerd werd

voor de Europeanen en dat inkomen getransfereerd werd van de stad naar het platteland. Binnen het

kader van het landbouwbeleid kunnen promotiecampagnes opgesteld worden en kan steun geleverd

worden bij de opslag van de productie en de afzetmogelijkheden, maar het beleid is voornamelijk

gebaseerd op een systeem van gegarandeerde prijzen: wat niet kan verkocht worden op de Europese

markt wordt door de communautaire organisaties gekocht aan de gegarandeerde prijs. Deze overtollige

productie wordt dan op de internationale markten gezet aan een prijs die lager is dan degene die de

organisaties betaald hebben (dus lager dan de gegarandeerde prijs). Dit is dus niet anders dan een


74

exportsubsidie. Zo goed als de hele export van boter, melkpoeder en rundvlees wordt via deze

exportsubsidies gesteund. Dit beleid heeft intussen voor een overtollige productie gezorgd in de graan-,

rund- melk- en suikersector. In deze sectoren is het zo goed als onmogelijk toegang te krijgen tot de

Europese Markt. Daarenboven zorgt het Europese overtollige aanbod ervoor dat de prijzen op de

internationale markten steeds minder gunstig worden. Merk op dat de sectoren waarvan sprake, opnieuw

de belangrijke exportsectoren van de Mercosur zijn. Deze landbouw “dumping” is niet verboden door de

WTO, maar wordt wel gelimiteerd. In de Uruguay ronde zijn de eerste regels afgesproken die deze

praktijken moeten inperken, maar het heeft nog maar weinig afgedaan van het belang van dit

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (BOUZAS, 2001, p167-176; BIRB, 2005, p 29-36; BUREAU, 2002,

p1-4; MESSERLIN, 2001, p105). Er wordt dieper op deze regels ingegaan in sectie 4.3.f.

4.2.d. De Economische Effecten van het Europese Gemeenschappelijk

Landbouwbeleid

Zoals in vorige sectie werd besproken, kan het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid gezien

worden als een exportsubsidie. Hoewel de Europese instellingen eerder de term “restitutie” zullen

gebruiken (BUREAU, 2002, p2). De effecten van deze subsidies worden samengevat in figuur 2. De

verticale as is een prijzen-as (hier uitgedrukt in euro). De horizontale as is een hoeveelheidsas. Di is de

binnenlandse vraag voor een bepaald agrarisch product – laat ons zeggen, melk –. RmDi is de marginale

opbrengst van een bijkomende geproduceerde eenheid melk. De is de buitenlandse vraag voor melk, en

RmDe is de marginale opbrengst van één eenheid melk die op de internationale markt wordt gezet.

Zolang de binnenlandse marginale opbrengst groter is dan de buitenlandse marginale opbrengst, zullen

de geproduceerde eenheden op de binnenlandse markt afgezet worden. Eenmaal RmDe groter dan

RmDi, zal de Europese melkproducent de internationale markt aanspreken. Voor de eenvoud van de

grafiek wordt verondersteld dat eenmaal de producent beslist om op de internationale markt te verkopen,

hij de optie “binnenlandse markt” niet meer overweegt. Deze veronderstelling is weinig geloofwaardig,

maar heeft geen invloed op de resultaten. De Europese melkproducten gaan dus Qi op de binnenlandse

markt afzetten aan prijs Pi. (Qe – Qi) is de hoeveelheid die op de internationale markt verkocht wordt.

Verkoopt onze producent meer, dan kost zijn nieuw verkochte eenheid meer dan wat het hem opbrengt

(marginale kost, Cm, is groter dan RmDe). De internationale markt krijgt zijn Europese melk aan prijs Pe,

wat onder Pi ligt in dit geval. (Dit is dus een typisch geval van “dumping” zoals beschreven in CUYVERS,

2002, p210).

Beschouwen we nu het geval van een exportsubsidie S. S is de verticale afstand tussen De en De’. De’ is

de internationale vraag naar melk, rekening houdend met de subsidie (Het komt erop neer dat de vraag

hetzelfde blijft op de internationale markten, maar dat de producent voor elke verkochte eenheid een

bedrag S van de Europese Instellingen krijgt). De nieuwe marginale opbrengst van de verkoop op de

internationale markten is RmDe’. Vanaf RmDi onder RmDe’ komt, beslist de melkproducent te verkopen

op de internationale markt. Er wordt dus Qi’ verkocht in het binnenland. (Qe’ - Qi’) is de hoeveelheid die


75

naar het buitenland gaat. De Europese consument moet Pi’ betalen voor een eenheid melk, terwijl de

buitenlandse consument Pe’ betaald (ermee rekening houdend dat de subsidie S door de Europese Unie

zelf wordt betaald).

Figuur 4.2. 2

De economische effecten van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de exportsubsidies

Bron : eigen bewerking

Samengevat kunnen we stellen dat de exportsubsidies van het Europese Gemeenschappelijk

Landbouwbeleid volgende gevolgen heeft:

• De Europese landbouwer kan meer produceren: Qe’ in plaats van Qe.

• De Europese landbouwer gaat echter minder afzetten op de Europese markt: Qi’ in plaats van Qi.

(Dit komt overeen met de doelstelling van het CAP om de overtollige productie weg te werken).

• De Europese landbouwer zal daarom meer afzetten op de internationale markt: (Qe’ – Qi’) in

plaats van (Qe – Qi).

• De Europese consument zal meer moeten betalen: Pi’ in plaats van Pi. (Dit komt overeen met de

doelstelling van het CAP om een minimale prijs aan de landbouwer te garanderen voor zijn

productie).


76

• De buitenlandse consument zal echter minder moeten betalen: Pe’ in plaats van Pe. (Deze druk

op de internationale prijzen komt de buitenlandse producent echter niet goed uit. Dit is een

belangrijk struikelpunt voor de onderhandelingen tussen de Mercosur en de Europese Unie.)

• De Europese producent zal ook meer inkomens hebben: [Pi’ * Qi’ + Pe’S * (Qe’ – Qi’)] in plaats

van [Pi * Qi + Pe * (Qe – Qi)]. (De producent krijgt immers een betere prijs voor wat hij op de

Europese markt verkoopt. Op de internationale markt krijgt de boer een lagere prijs door het

vergrote aanbod, maar dit wordt gecompenseerd door de Europese subsidie.)

• De Europese belastingsbetaler zal een grotere bijdrage moeten betalen om de subsidie te

financieren. De te betalen subsidie bedraagt (Qe’-Qi’)*S.

Dit zijn ook de resultaten waar Bureau et al. aan komen. Zij merken ook op dat op internationaal niveau

er een verlies aan welvaart is. Dit verlies wordt “opgenomen in de groei van de productiekosten (de

exportsubsidie verplaatst immers een deel van het aanbod naar zones waar de marginale productiviteit

inferieur is) en door de verschuivingen in de consumptiemand van zowel Europese als buitenlandse

consumenten” (BUREAU, 2002, p5). (BUREAU, 2002, p 4-5). De inferieure marginale productiviteit is niet

rechtstreeks te zien op figuur 2, maar er kan wel gezien worden dat de gestegen Europese productie leidt

tot de stijging van de marginale kosten.

Bureau et al. onderstrepen ook het belang van de vraagelasticiteit. Hoe minder elastisch de internationale

vraag naar de Europese goederen, hoe minder efficiënt de exportsubsidie is (BUREAU, 2002, p5-6). Het

argument van Bureau et al. wordt in figuur 3 in schema gebracht. Seu is het Europese aanbod van een

bepaald agrarisch goed. Dg is de internationale vraag naar dat goed. Rekening houdend met een

exportsubsidie wordt dit Dg’ (naar analogie met de De en De’ in de vorige paragraaf). De prijs die de

Europese producent krijgt voor zijn goed vóór de subsidie is Pg. Met subsidie krijgt de producent Pg’S,

terwijl de buitenlandse consument Pg’ betaalt. De subsidie betaald door de Europese instellingen komt

overeen met het vlak abfe. Het deel abdc van deze subsidie gaat naar de Europese producent (dit komt

overeen met het groene vlak van de rechter figuur). Het producentensurplus stijgt immers van cdi naar

abi. Ook het buitenlandse consumentensurplus stijgt. Dit gaat immers van hcd naar hfe. Het deel cdfe

van de subsidie gaat dus naar de buitenlandse consument (dit komt overeen met het blauwe vlak van de

rechter figuur). Het overige deel van de subsidie, bfd, is het welvaartsverlies op internationaal niveau. Dit

komt overeen met het rode vlak van de rechter figuur.

De rechter figuur stelt het geval voor van een inelastische buitenlandse vraag naar het Europese goed.

Een sterke daling van de prijs doet de buitenlandse consumptie maar weinig toenemen. In dit geval is het

welvaartsverlies (rood) klein. Het grootste deel van de subsidie gaat echter naar de buitenlandse

consument (blauw) door de sterke prijsdaling op de internationale markt. Dit terwijl de Europese

producent (groen) maar weinig van de steunmaatregelen kan genieten. Het lijkt er dus op dat hoe kleiner

de elasticiteit van de buitenlandse vraag naar een Europees goed is, hoe minder geschikt de

exportsubsidie als steunmaatregel is. Vertaald naar het systeem van gegarandeerde prijzen voor de


77

Europese producent, betekent dit dat de Europese instellingen, bij inelastische internationale vraag, een

zeer grote subsidie zullen moeten betalen om de overtollige productie aan derde landen kwijt te geraken.

Figuur 4.2. 3

De invloed van de elasticiteit van de internationale vraag naar Europese goederen op de efficiëntie van

exportsubsidies.

Bron : eigen bewerking, gebaseerd op CUYVERS, 2002, p 208-210.

In het algemeen zijn Bureau et al. van mening dat het toekennen van exportsubsidies geen efficiënte

manier is om de landbouw te subsidiëren. In een algemeen evenwichtsmodel berekenen ze dat slechts

25 tot 40% van de steun werkelijk bij de landbouwer belandt. Door de binnenlandse en buitenlandse

prijzen te beïnvloeden en zo ook het consumptie- en productiegedrag, gaat een groot deel van de

subsidie verloren aan welvaartsverlies en aan de buitenlandse consument (zie hierboven). Als alternatief

stellen ze de “losgekoppelde directe betaling” voor, waarbij het geld rechtstreeks van de belastingsbetaler

naar de producent gaat. Sinds ’92 is er in Europa een verschuiving van exportsubsidies naar deze directe

betaling (zie sectie 4.3.f) (BUREAU, 2002, p 6-8).

Toch zijn er een aantal redenen om exportsubsidies te kiezen boven een systeem van directe betalingen

(BUREAU, 2002, p 6-12):

• Exportsubsidies doen minder beroep op de belastingsbetaler en meer op de consument. “Zijn

vlees duurder betalen heeft een meer diffuus effect dan een bijkomende inkomensbelasting te

betalen” (BUREAU, 2002, p7, eigen vertaling).


78

• Exportsubsidies zouden de Europese producent tot een sterke marktpositie kunnen leiden door

zijn productie te verhogen. Voornamelijk in sectoren met grote schaalvoordelen, waar men tot

een natuurlijk monopolie zou kunnen komen. Zulke schaalvoordelen zijn echter niet

vanzelfsprekend in de landbouwsector, wat dit argument verzwakt.

• De exportsubsidie zou kunnen fungeren als signaal voor de internationale markt, waarbij Europa

zijn engagement in een bepaalde sector in de verf zet. Buitenlandse producenten zouden dan

rekening houden met deze Europese inname van de markt en zichzelf opstellen als

“marktvolgers”: ze verminderen hun eigen productie en Europa neemt plaats als marktleider in

de gesubsidieerde sector. De praktische relevantie van dit argument is beperkt: het geldt

bijvoorbeeld enkel in een markt waar de verschillende producenten niet via prijs, maar via

hoeveelheden concurreren.

• De Europese traditie van exportsubsidies wijst ook op de grote politieke kracht van de

landbouwsector in Europa. Hierdoor is de “voorkeur” van de maatschappij groter voor de

landbouwproducenten dan voor de anderen (consumenten, belastingsbetalers, …).

• Exportsubsidies, hoewel ze marktdistorties teweegbrengen, worden enkel op de export

uitgekeerd. Het mogelijke alternatief, productiesubsidies, zou voor de hele productie gelden.

Daardoor zijn de administratiekosten en de “marginale sociale belastingskost” veel hoger.

Bureau stelt dat, bij productiesubsidies, elke uitgekeerde euro aan de natie 1,10 tot 1,50 euro

kost. De exportsubsidie zou dus de betere optie kunnen zijn voor zover de internationale vraag

niet te inelastisch is.

In het geval van melkproducten kunnen we, rekening houdend met de bemerkingen in deze paragraaf,

concluderen dat toekenning van exportsubsidies niet de aangewezen manier is om de sector te steunen.

De Europese Unie is een grote melkproducent en de internationale markt is weinig elastisch. De effecten

van de Europese subsidie in de melksector zijn dus over de hele lijn negatief: Het afzetten van Europese

melk op een niet elastische internationale markt doet de consumptie maar weinig stijgen en er is een

enorme druk op de internationale prijzen, het grootste deel van de subsidie gaat naar de buitenlandse

consument en de Europese producent krijgt er maar een klein aandeel van. Rekening houdend met de

uitbreiding van de markt van de EU had het inperken van dit type subsidies geen probleem moeten zijn

(BUREAU, 2002, p 12).

De Europese onbuigzaamheid in het thema van het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid is voor een

groot deel het resultaat van de door Frankrijk uitgeoefende druk. Maar deze politiek wordt steeds verder

in vraag gezet door de andere lidstaten: de Europese belastingsbetaler wil, in ruil voor de steun aan de

landbouwsector, een economisch rationeler systeem. Hij wil ook een systeem waarbij de Europese

steunmaatregelen rechtvaardiger verdeeld worden onder de landbouwers (BUREAU, 2002, p 13-15).


79

4.2.e. De Mercosuriaanse Handelsbelemmeringen

Het bestaan van de Mercosur houdt in dat er een project is om tot een douane-unie te komen tussen de

lidstaten van het blok (zie hoofdstuk 1.2). Dit betekent dat er ook een convergentie moet zijn van de

importen exporttarieven om uiteindelijk tot een gemeenschappelijk buitentarief te komen. De grootste

moeilijkheden om tot die convergentie te komen bevinden zich op vlak van de niet tarifaire

handelsbelemmeringen. Het gaat dan om technische maatregelen en maatregelen ter controle van de

prijzen en kwaliteit (ESTEVADEORDAL, 2001, p232-237).

De Mercosur heeft veel vooruitgang geboekt op vlak van handelsliberalisering. Toch zijn er nog een heel

aantal protectionistische maatregelen die voornamelijk geconcentreerd zijn in de secundaire sector. Het

is vooral de Braziliaanse regering die geïnteresseerd is in een trage liberalisering, omdat er gevreesd

word voor de hoge kost die de liberalisering zou betekenen voor de grote industriële sector van het land

(FAUST, 2002, p10). Gemiddeld zijn de tarieven dus hoger voor de secundaire sector; in het bijzonder

voor machines en transportgereedschap. Deze tarieven hebben de groei van de Europese export naar de

regio niet belemmerd, maar zouden wel een reden kunnen zijn tot handelsverplaatsing, indien de

Mercosur tot een vrijhandelsakkoord komt met bijvoorbeeld de FTAA. Wat de kwantitatieve beperkingen

betreft, zijn de meeste barrières reeds geëlimineerd (BOUZAS, 2001, p169-176).

4.2.f. Conclusie

De Europese tarifaire en niet tarifaire maatregelen treffen vooral de agroalimentaire sector van de

Mercosur. De maatregelen van de EU zijn zeer gericht, hetgeen wordt verwezenlijkt aan de hand van

tarifaire pieken. Deze pieken zijn het hoogst en komen het vaakst voor bij de producten waarvoor de

Mercosur een comparatief voordeel heeft. Verder moet vermeld worden dat de Mercosur niet van de

voordeligste positie kan genieten in het General System of Preferences, hetgeen ook repercussies heeft

op haar export van industriële producten. Ook het systeem van escalerende tarieven is nadelig voor de

Mercosur: het belemmert er de ontwikkeling van een industrie met een grotere toegevoegde waarde.

In het onderzoek van Messerlin wordt duidelijk dat het Europese beleid niet alleen de Mercosur schaadt:

ook de Europese Unie zelf moet een groot deel van de kost dragen. Het beleid, dat verondersteld is de

werkgelegenheid te beschermen, is erg duur: de kost per geredde werknemer is beduidend hoger dan

het gemiddelde Europese loon.

Tot slot werd in dit hoofdstuk aandacht besteed aan het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Dit beleid

is gebaseerd op een systeem van gegarandeerde prijzen. Het zorgt ervoor dat de Europese

landbouwproducenten een grotere loonzekerheid hebben en dat ze ook meer gaan produceren (het was

oorspronkelijk de bedoeling de voedingsproductie voor de Europese bevolking te verzekeren). De


80

consumenten moeten daardoor echter meer betalen voor hun voedsel en er is een enorme druk op de

internationale prijzen van de producten die op deze manier door de EU worden gesubsidieerd. Dit is

bijzonder relevant voor producten waarvan de internationale markt niet elastisch is, zoals het geval is

voor melk.


81

DE LANDBOUWONDERHANDELINGEN : DE IMPASSE?

Dit hoofdstuk wordt volledig besteed aan de onderhandelingen in het kader van de liberalisering van

handel in landbouwproducten. Zowel op regionaal als op multilateraal niveau, is dit thema immers één

van de grootste knelpunten tijdens de onderhandelingen. De gesprekken worden enerzijds bemoeilijkt

door de stijgende competitiviteit en productiviteit van de Mercosurianen en anderzijds door de forse

subsidiëring van de sector in de Europese Unie. Wat het bilaterale niveau betreft, wordt in dit hoofdstuk

aandacht besteed aan het voorstel dat Europa maakte in 2004. Op multilateraal niveau, wordt de Doha

Ronde besproken. Eerst zal een overzicht gegeven worden van de voorstellen die gemaakt werden in het

kader van tarifaire reducties. Daarna worden de meest omstreden landbouwproducten op een rij gezet,

waarbij ook gekeken wordt naar de huidige quota’s en invloed ervan op de handel. Tot slot worden ook

de niet tarifaire aspecten van de Doha onderhandelingen aangehaald.

4.3.a. Een Productieve Mercosur

De Mercosurlanden exporteren landbouwproducten, zoveel is duidelijk. En ze hebben een aantal

competitieve voordelen bij de productie van die producten: de lage productiekosten, de zwakheid van de

munt, maar ook de stijging van de productiviteit. Vooral in de sectoren zoals soja, suiker en maïs, waar

de productiviteit van de Mercosuriaanse producenten de Europeanen met grote passen inhaalt. Er is een

merkbare vooruitgang geboekt op vlak van research & development, wat de rendementen doet stijgen en

de weerstand tegen ziektes verbetert. In het Zuid-Amerikaanse blok kunnen ze ook genieten van

klimatologische voordelen, een uitstekende grondkwaliteit en groeiende schaalvoordelen dankzij de

regionale integratie (DROGUE, 2005, p 3-8).

Er zijn echter sectoren in de Mercosur waar die vooruitgang niet doorgedrongen is: zo blijft de

productiviteit in de sectoren van gevogelte en tarwe laag. In die sectoren zorgen de relatief lage

arbeidslonen ervoor dat weinig kapitaalintensieve investeringen worden gedaan. Ook de zwakke sanitaire

en technische normen, alsook de infrastructuur kunnen de competitiviteit van de Mercosur export

beperken. De intraregionale transportkosten zijn vaak prohibitief en de prijs van het vervoer via havens is

aanzienlijk. In Brazilië is de situatie wat verschillend: de privatisering van vele infrastructuren en de

stijgende efficiëntie van het havenbeheer drukt de transportkosten. Dit gebeurde onder invloed van grote

agroalimentaire ondernemingen, waaronder Europese groepen als Nestlé, Danone, Carrefour en andere.

Verder moet rekening gehouden worden met de wispelturigheid van het klimaat in sommige regio’s, de

verouderde installaties, een taai traditionalisme in de organisatiestructuur en een R&D waarvan de

resultaten niet tot bij alle producenten geraakt. Ook moeten de inputs in euro of in dollar aangekocht

worden, wat een grote kost kan betekenen (DROGUE, 2005, p 3-8; SAWAYA, 2001, p 395).


82

4.3.b. Tariff Rate Quota’s

Een Tariff Rate Quota (TRQ) is een importquota. Binnen die importquota zijn de invoerproducten

onderhevig aan een in-quota tarief dat vaak 0 is. Vanaf de quota overschreden zijn, wordt

overgeschakeld op een over-quota tarief dat vaak prohibitief hoog is.

Tijdens de Uruguay Ronde werd werk gemaakt van het afschaffen van niet tarifaire barrières. Deze

werden omgezet in tarieven die vaak zo hoog waren dat de betreffende producten onder het regime niet

verhandeld werden (prohibitieve tarieven). Daarom werden de WTO landen verzocht TRQ’s te openen.

Enerzijds waren er de current acces TRQ’s, die ervoor moesten zorgen dat de historisch verhandelde

hoeveelheden werden aangehouden (bijvoorbeeld voor graanproducten, boter, rundvlees en

schapenvlees wat de EU betreft). De EU verbond de current acces TRQ’s aan specifieke landen,

waardoor de concurrentie tussen exporterende landen beperkt bleef. Ten tweede kwamen er ook

minimum acces TRQ’s die voor nieuwe importmogelijkheden zorgden van producten die vroeger door

niet tarifaire barrières werden beschermd (voor de EU betrof het tarwe, maïs, kaas, varkensvlees,

gevogelte, magere melkpoeder en eieren). In de July Package28 werd de uitbreiding van TRQ’s gezien

als een “special and differential treatment” (SDT, zie sectie 3.2.b), die kon toegekend worden voor

gevoelige producten (KUTAS, 2006, p 20-21).

4.3.c. Bilaterale Onderhandelingen – Het Europese September 2004 Voorstel

De huidige preferentiële toegang van de Mercosur tot de Europese markt is beperkt. De Mercosurlanden

genieten van het General System of Preferences (GSP) in het kader van de WTO Agreement on

Agriculture (URAA). De Mercosur wordt echter voor vele landbouwproducten uit het GSP uitgesloten of

krijgen verminderde voordelen (JUNKER, 2006, p 6).

Het laatste officiële voorstel van de EU in het kader van de bilaterale landbouwonderhandelingen vond

plaats in september 2004. De EU stelde voor de TRQ voor bepaalde producten te verbeteren, met

implementering binnen het eerste jaar van het akkoord, maar bleef aandringen voor de betere

bescherming van geografische aanduidingen en intellectuele eigendomsrechten. De EU deelde alle

tarieflijnen in 5 categorieën met elk een verschillende kalender voor tariefreducties. Dit is te zien in Tabel

1. 31% van de tarieflijnen worden onmiddellijk en volledig geliberaliseerd (categorie A), maar de meeste

van deze producten zijn niet onderhevig aan douanerechten, wat de impact van categorie A sterk

beperkt. Categorie B, C en D nemen samen 29% van de tarieflijnen voor hun rekening. In deze

categorieën – met producten als fruit, planten en voeding – is een progressieve liberalisering voorzien

met een termijn van 4 tot 10 jaar. 10 jaar na het akkoord zou dus 60% van de tarieflijnen geliberaliseerd

zijn. Voor de volgende 20% is geen volledige handelsliberalisering voorzien, maar wel een schema van

TRQ’s en preferentiële tarieven. De preferentiële tarieven zouden geleidelijk aan ingevoerd worden over

een periode van maximaal 10 jaar (De Mercosur zou liever een onmiddellijke doorvoering zien). Het


83

betreft producten als tabak, olijfolie, zetmeel en bepaalde rijstproducten. De laatste 20% (categorie E) zijn

de “gevoelige” producten en zijn uit het voorstel uitgesloten. De invoerrechten voor deze producten in de

EU zijn gemiddeld boven de 50% (AVE tarieven: wanneer de tarieven uitgedrukt zijn per

hoeveelheideenheid worden ze dus omgezet in tarieven als procent van de waarde). Deze categorie

omvat producten als suiker, levende dieren, lams- en schapenvlees, wijn, sommige fruitsoorten en

groenten en vele melkproducten zoals yoghurt.

Sommige van deze producten zijn wel onderhevig aan TRQ’s in het kader van de WTO. De EU is

voorstander voor een uitbreiding van de TRQ’s eerder dan een verlaging van de tarieven. In tegenstelling

tot de Mercosur stelt de EU dat een uitbreiding van de quota’s gecombineerd met een tariefreductie zou

leiden tot een onevenwichtig akkoord. Verder liet de EU weten dat het niet over over-quota tarieven zal

onderhandelen zolang dat de Europese in-quota tarieven lager zijn dan die vereist door het MFN systeem

(JUNKER, 2006, p 3; KUTAS, 2006, p 2-24, STANDERTSKJOLD-NORDENSTAM, 2006).

Tabel 4.3. 1

EU voorstel voor landbouwproducten - september 2004

Aantal

Tarieflijnen % van

Tarieflijnen Categorie A 665 31 Categorie B 121 6 Categorie C 188 9 Categorie D 311 14 TRQ 231 11 Preferentieel Tarief tussen -20 en -25% 106 5 Preferentieel Tarief - 50% 94 4 Categorie E 429 20

Bron: KUTAS, 2006, p4, eigen vertaling

Voor 11% van de tarieflijnen stelde de EU een partiële liberalisering voor aan de hand van de opening

van TRQ’s. Deze quota’s waren reeds verruimd ten gevolgde van de Agreement on Agriculture van de

Uruguay Round (URAA), maar de producten blijven struikelpunten tijdens de onderhandelingen tussen de

2 regio’s. Het voorstel omvatte een opening van de TRQ’s in twee stappen, zoals te zien in Tabel 2. Het

volume TRQ’s dat aan de Mercosur geboden wordt door de EU hangt dus af van wat op WTO vlak

bereikt wordt, omdat de Europese Unie geen “twee keer wil betalen”. Voor elk procent meer dat

aangeboden wordt op de WTO onderhandelingen, wordt 5% afgetrokken van het biregionale akkoord. Als

de TRQ’s op WTO niveau met 20% meer worden geopend dan voorzien in het onderstaande schema,

dan zal van stap 1 niets overblijven. Het probleem is dan dat de EU niet kan garanderen dat het de

bijkomende TRQ ruimte in de WTO aan de Mercosur zal toekomen aangezien TRQ uitbreidingen

gebeuren op een Most Favoured Nation (MFN) basis. Hierdoor zal de Mercosur met alle WTO leden

moeten concurreren. Anderzijds is de competitiviteit van de Mercosur voor producten als rundvlees,


84

gevogelte en maïs zo hoog dat het blok weinig moeite zal hebben een groot deel van de WTO quota’s

voor zich te nemen. Het Mercosuriaanse uitvoerpotentieel voor rundvlees, gevogelte, look, bananen en

maïs is echter veel groter dan de door Europa aangeboden TRQ’s, ook al wordt Tabel 2 volledig

verwezenlijkt. De Mercosur zou daarom bredere quota’s willen om een groter handelsvolume te kunnen

bereiken.

Van de huidige WTO quota’s is een groot deel van het aangeboden volume “erga omnes”. Dat betekent

dat de Mercosurlanden moeten concurreren met de andere WTO leden. Enkel voor rundvlees en

gevogelte geniet de Mercosur van een landspecifieke quota (KUTAS, 2006, p 4-28). Wat er ook van zij,

zijn de huidige TRQ’s die aan de Mercosur zijn toegekend ondermaats tegenover het exportpotentieel

van de blok (DROGUE, 2005, p 2).

Tabel 4.3. 2

De opening van TRQ's

Douanerecht (AVE)

Huidige WTO quota *** Voorstel EU - september 2004

Stap 1 Stap 2 Stap 1 + Stap 2

Mercosur export naar

de EU - 2002

EU-MS Akkoord

WTO onderhandelingen

Rundvlees 10% 40.300 + 103.700** 60.000 40.000 100.000 < 206.084

Varkensvlees 5 tot 10% * 72.600** 6.000 5.000 11.000 0,5

Gevolgelte 1 tot 5% * 8.900 + 11.900** 45.000 30.000 75.000 < 76.645

Melk- & roompoeder 30 tot 60% * 68.000** 6.500 6.500 13.000 116

Boter 19 tot 21% * 10.000** 2.000 2.000 4.000 0,51

Kaas 7 tot 17% * 83.400** 10.000 10.000 20.000 132

Look 4,8% 4.400** 6.000 4.000 10.000 < 11.435

Bananen 12% * **** 30.000 0 30.000 < 36.053

Tarwe (lage kwaliteit) 5% * 2.371.600** 120.000 80.000 200.000 51.326

Maïs 4 tot 8% * 2.500.000** 400.000 300.000 700.000 < 1.823.823

Rijst 7 tot 17% * 26.000 14.000 40.000

Etanol 9 tot 23% * Geen TRQ 600.000 400.000 1.000.000 36.360 * = AVE; ** = Erga Omnes; *** = GATT TRQ's toegekend aan de Mercosur (of aan één van de lidstaten); **** = TRQ’s vervangen door tariefsysteem

Bron: KUTAS, 2006, p5&7, eigen vertaling en herbewerking op basis van JUNKER, 2006, p 3-15

Aan dit Europese voorstel waren een aantal voorwaarden verbonden die te maken hadden met de

bescherming van geografische aanduiding voor kaas, ham, wijn en andere alcoholen. De EU wil verder

gaan dan de maatregelen in Art. 22 en 23 van de TRIP overeenkomst (over bijvoorbeeld homoniemen en

handelsmerken). Deze artikelen gelden voor wijn en alcoholische drank, maar de EU wil ze uitbreiden

naar andere producten waaronder kaas en ham. Deze eis vormde een probleem voor de Mercosuriaanse

landen die moeilijkheden zouden krijgen bij het afschaffen van bepaalde handelsmerken en de regeling

van de compensatie voor die af te schaffen handelsmerken (KUTAS, 2006, p 9).


85

De administratie van de importrechten – hoe de importlicenties aan in-quota tarief worden verdeeld – is

ook van belang voor de WTO voor zover het invloed heeft op het volume en de distributie van de handel.

De WTO heeft dus ook interesse voor de manier waarop de tariefinkomsten van TRQ’s worden verdeeld.

Dit beïnvloedt namelijk het beleid van TRQ administratie – wie krijgt welk deel van de quota – en dus ook

hoe uiteindelijk de handel verdeeld wordt. Daarom is het thema ook vaak besproken binnen de WTO.

Maar ondanks alles is er geen overeenkomst betreffende de administratiemethodes. Wat de Mercosur

betreft, en in het bijzonder de gevoelige Mercosuriaanse producten, wordt een “licentie op aanvraag”

methode gebruikt. De importquota-aandelen worden toegewezen vooraleer de fysieke import plaatsheeft.

Dit kan gebeuren op een first-come-first-serve basis of via een systeem waarbij de licentie pro-rata wordt

verminderd wanneer de totale quota wordt overschreden. Soms worden bijkomende voorwaarden

opgelegd: Voor bepaalde vleesproducten en kazen en voor magere melkpoeder en boter, worden

importlicenties slechts toegewezen als er reeds een geschiedenis van handel in dat product is. In de

meeste gevallen wordt gebruik gemaakt van importlicenties die enkel kunnen aangevraagd worden door

bedrijven die in de EU zijn gevestigd. Voor bepaalde producten (waaronder kaas en rundvlees) worden

exportlicenties gebruikt. Dit systeem zorgt ervoor dat de exporterende landen een deel van de inkomsten

van de douanerechten voor zich kunnen nemen. Tot slot kan gesteld worden dat de WTO waarschijnlijk

weinig invloed zal hebben op de administratiemethodes. Desondanks, kan de Mercosur baat hebben bij

de uitwerking van WTO regels voor niet discriminerende, transparante en niet handelsverstorende

administratiemethodes (KUTAS, 2006, p 24-26).

4.3.d. Multilaterale Onderhandelingen – De Doha Ronde

Tabel 4.3. 3

De lineaire methode van de G-20 met de Europese parameters

Ontwikkelde landen Ontwikkelingslanden

Huidige Tarief (AVE) Lineaire vermindering Huidige Tarief (AVE) Lineaire vermindering

0 ≤ 30 35% (20%-45%) 0 ≤ 30 25% (10%-40%) > 30 ≤ 60 45% > 30 ≤ 80 30% > 60 ≤ 90 50% > 80 ≤ 130 35%

> 90 60% > 130 40%

Maximum : 100 Maximum : 150

Bron, ABCD, 2005, p 5, eigen vertaling

De Doha Ronde heeft als één van de doelstellingen: een substantiële opening van de markten. Dit

gebeurt aan de hand van tariefreducties waarbij “dieper moet gesneden worden in de hoogste tarieven


86

met flexibiliteit voor gevoelige producten” (ABCD, 2005, p 5, eigen vertaling) (ABCD, 2005, p 4-5).

Wanneer de hoogste tarieven het hardst aangepakt worden, spreekt men van een “harmoniserende

formule”. De Zwitserse Formule is daar een speciaal geval van (Annex D).

De Europese Unie sprak oorspronkelijk alleen over de minder harmoniserende Uruguay Formule (Annex

E). In haar gezamenlijk voorstel met de Verenigde Staten kwam ze echter op de proppen met een

“gemengde formule” (Blended Formula) die voorzag dan een vast te stellen percentage van de tarieflijnen

aan de hand van de Zwitserse Formule moest aangepakt worden. De G-20 verving de “gemengde

formule” echter in een “gelaagde formule” (Banded Fomula) met een lineaire formule als substituut voor

de Uruguay Formule, om te vermijden dat sterk beschermde producten aan consistente tariefreducties

zouden ontsnappen. Een overzicht van de voorstellen is gegeven in Tabel 4.

Tabel 4.3. 4

Overzicht van de voorstellen in het kader van de opening van de markten

EU • Gebruik van de formule van de Uruguay Ronde (Annex E) voor de tariefreductie: gemiddelde verlaging van 36%, met een minimale verlaging van 15% voor elke tarieflijn. In principe van toepassing op alle ontwikkelde landen en de ontwikkelingslanden die de mogelijkheid hebben dit toe te passen (de “geavanceerde” ontwikkelingslanden – waaronder de G-20 en dus ook de Mercosur landen –)

• Te implementeren binnen de 6 jaar voor ontwikkelde landen en binnen de 10 jaar voor ontwikkelingslanden

• Geen bepalingen voor TRQ’s EU & VS • “Blended Formula” voor tariefreductie: vast te stellen % met vrije toegang zonder

douanerechten, vast te stellen % onderhevig aan tariefreductie volgens de Zwitserse Formule met vast te stellen coëfficiënt, vast te stellen % onderhevig aan de Uruguay Ronde Formule

• Gevoelige producten: Toegang tot markt wordt geregeld door een combinatie van tariefreductie en quota’s

• Tarifaire pieken: optie tussen minimale tariefreductie of een “request-offer” systeem binnen TRQ

• Ontwikkelingslanden: lagere tariefreducties en langere implementatietermijnen G-20 • Transformatie van de “Blended Formula” in “Banded Formula”. Voor ontwikkelde landen: een

lineaire formule als substituut van de Uruguay Ronde om te vermijden dat producten met de hoogste tarieven de laagste reducties krijgen. Voor ontwikkelingslanden: Enkel de formule van de Uruguay Ronde en afschaffing van de Zwitserse Formule en de duty-free optie

• Tarifaire pieken: Eliminatie van de request-offer optie, enkel de minimale tariefreductie blijft over

• Tarifaire escalatie: Formule van vermenigvuldiging van de tariefreductie wanneer een verwerkt product aan hogere tarieven onderhevig is dan het product in zijn originele vorm

• TRQ’s moeten uitgebreid worden tot een bepaald percentage van de binnenlandse consumptie, in-quota tarieven moeten worden afgeschaft. Geen maatregelen voor ontwikkelingslanden voor TRQ’s

• Special safeguards27 moet worden afgeschaft voor ontwikkelde landen, een special safeguards mechanisme moet worden gecreëerd voor ontwikkelingslanden

• Ontwikkelingslanden: idee van “speciale producten” die niet onderhevig zijn aan tariefverlagingen

Bron: RIOS, 2006, p 12, eigen vertaling


87

De EU is bereid mee te gaan met de lineaire methode die de G-20 voorstelt, voor zover de parameters

van Tabel 3 gebruikt worden. Dit schema moet ervoor zorgen dat de hoogste tarieven inderdaad het

hardst aangepakt worden. WTO leden kunnen wel een aantal gevoelige producten aanduiden waarvoor

een betere markttoegang moet worden voorzien, maar die toch gematigder is dan die voor andere

producten. Voor deze gevoelige producten zou dan gekozen worden voor een deviatie tegenover de

voorziene tariefreductie. Wel is er een systeem voorgesteld dat een hogere TRQ expansie zou opleggen

naarmate de afwijking tegenover de voorziene tariefreductie belangrijker is (ABCD, 2005, p 4-6).

4.3.e. Omstreden Landbouwproducten in Bilaterale en Multilaterale

onderhandelingen

Traditioneel komen de Mercosur en de Europese Unie niet overeen op gebied van de landbouwindustrie.

De G-20, waar de Mercosur lid van is samen met China en India, is een belangrijke tegenstander van het

Europese landbouwbeleid. Men mag echter niet vergeten dat, binnen de G-20, Brazilië veel minder

protectionistisch is ingesteld dan de twee Aziatische reuzen (CALFAT, 2005, p 12). Deze laatste hebben

hun defensieve standpunten verscherpt door verschillende uitzonderingsmaatregelen aan te vragen voor

hun “gevoelige” landbouwproducten en zijn ook van plan de binnenlandse steun voor hun

landbouwproductie te beschermen. De Verenigde Staten begonnen de landbouwonderhandelingen met

aanvallende voorstellen, maar evolueerden naar een eerder Europees getinte defensieve positie met het

oog op behoud van haar binnenlandse landbouwsteunbeleid. Europa concentreert haar inspanningen op

de onderhandelingen betreffende de toegang tot haar markt en streeft naar minimale tariefreducties voor

haar gevoelige producten. Dit creëerde de kloof tussen enerzijds de G-20 en anderzijds het blok VS-EU.

Hoogst waarschijnlijk zullen de onderhandelingen uitmonden in weinig vooruitstrevende resultaten, wat

dan wel manoeuvreerruimte aan de Europese Unie zou geven voor haar onderhandelingen met de

Mercosur (RIOS, 2006, p 10-17). De MEBF blijft aan zijn kant lobbyen voor de liberalisering van de

handel in landbouwgoederen om “een groot aantal ontwikkelingslanden te stimuleren zich verder te

integreren in de wereldeconomie” (MEBF, 2003, p 3, eigen vertaling).

Maïs.

Argentinië kan dan wel een kleine producent zijn, het land is wel tweede exporteur van maïs ter wereld.

Het voert voornamelijk “flint” maïs uit, een product dat weinig concurreert met de Europese producties.

Stilaan komt daar echter verandering in. Andere soorten maïs worden steeds goedkoper geproduceerd in

Argentinië dankzij het gebruik van genetische gemodificeerde zaden. De Argentijnse maïs wordt dus

steeds competitiever ondanks de opgelegde exportheffing die bedoeld is om de binnenlandse verwerking

aan te moedigen. Het grootste probleem in de Argentijnse sector is de stockering en de beperkte

capaciteit van de havenfaciliteiten. Internationale investeerders zijn echter volop bezig met de aanpak

van dit probleem. Ook Brazilië begon recent aanzienlijke volumes maïs te exporteren, voornamelijk

verbonden met de ontwikkeling van maïs-soja complexen. De transportkosten blijven echter hoog


88

waardoor de binnenlandse afzetmarkt in vele gevallen het interessantst blijft voor de Braziliaanse

producent (DROGUE, 2005, p 3).

De Mercosur heeft geen preferentiële quota voor haar uitvoer naar de Europese Unie, maar geniet wel

van een specifieke erga omnes quota voor haar uitvoer naar Spanje en Portugal, van respectievelijk 2

miljoen en 500 duizend ton maïs (geen zaden) (zie Tabel 2). Het in-quota tarief is wettelijk niet duidelijk

bepaald, maar is gedefinieerd zodat “enerzijds de Spaanse en Portugese markt niet verstoord wordt,

maar anderzijds de quota wel gevuld wordt” (JUNKER, 2006, p 14, eigen vertaling). De graad van vulling

van de TRQ wordt uitgebeeld in figuur 1. In 98/99, 00/01 en 02/03 werd de quota overschreden, andere

jaren werd de quota niet volledig gevuld. Er kan dus weinig gezegd worden over het prohibitieve karakter

van het over-quota tarief. Argentinië nam het grootste deel van de quota voor haar rekening (JUNKER,

2006, p 14-15).

Figuur 4.3. 1

EU-15 import van maïs (excl. zaden)

Bron: JUNKER, 2006, p 15, eigen vertaling


89

Suiker en ethanol.

Figuur 4.3. 2

EU-15 import van Braziliaanse ruwe suiker


Verwacht wordt dat de Europese productie van bioethanol stijgt, als gevolg van de richtlijn van de

Europese Commissie voor de “promotie van het gebruik van biologische brandstof en andere

vernieuwbare brandstof voor transport”. Bioethanol wordt geproduceerd op basis van graangewassen en

suikerbieten en de stijging van de olieprijzen wekt de interesse op voor alternatieve brandstoffen op basis

van ethanol of andere producten afkomstig van suiker. Dit kan een interessant alternatief zijn voor de

suikerproducenten in het kader van de EU suikerhervormingen. Maar de Braziliaanse

ethanolproducenten bedreigen de ontwikkeling van deze bedrijvigheid (KUTAS, 2006, p 4-9). De

competitiviteit van de Braziliaanse suikersector wordt indrukwekkend onder invloed van een efficiënt R&D

beleid. De Braziliaanse ethanolproducenten genieten ook van forse fiscale aanmoediging onder het “Plan

Proalcohol”. Zelfs indien de Europese suikerproducenten aan verregaande hervormingen worden

onderworpen, zal het moeilijk worden om met de Mercosuriaanse reus te concurreren. De flexibiliteit van

de infrastructuur waarin, naargelang de vraag, suiker of ethanol kan geproduceerd worden, is eveneens

een troef. Het vermindert het risico van de investeerders in Brazilië. Ook Argentinië vreest voor de

Braziliaanse productie. De suikerproductie is een belangrijke bron van inkomsten voor de noordelijke


90

provincies van het land. Ondanks de inspanningen van de CMC en de GMC (zie sectie 1.2.b.), heeft

Argentinië daarom extra heffingen aangekondigd tegen de import van Braziliaanse suiker (DROGUE,

2005, p 4; VAN IWAARDEN, 2005, p 6).

De EU bood in haar september 2004 voorstel een quota aan van 1 miljoen ton ethanol voor de Mercosur.

Dit quota kwam er voornamelijk als compensatie voor de uitsluiting van suiker uit het voorstel (zie Tabel

2) (KUTAS, 2006, p 4-9). De toegang van suiker tot de EU markt blijft daarom onderhevig aan de

“Finland”-quota. Dit is een quota van 23.930 ton ruwe suiker dat toegekend is aan Brazilië en is het enige

quota waarvan de Mercosur geniet. Het in-quota tarief is € 9,80 / 100 kg. Het over-quota tarief is

prohibitief zoals te zien is op figuur 2. Het staat op € 33,90 / 100 kg en zorgt ervoor dat er geen suiker

wordt ingevoerd boven de voorziene quota. Om de import van Braziliaanse suiker in de Europese Unie

onder controle te houden, zien de Europeanen een verlaging van het MFN over-quota tarief niet zitten.

De uitbreiding van de quota zelf is een plausibelere mogelijkheid, omdat dan geen Braziliaanse suikergolf

op de Europese markten moet gevreesd worden. De stijging van de suikerprijzen op de internationale

markten en de daling van de Europese prijzen zou een beleid in deze richting op gang kunnen zetten en

de Braziliaanse ambities op dit vlak zouden dan althans gedeeltelijk kunnen bevredigd worden (JUNKER,

2006, p 13-16).

Rundvlees.

De Braziliaanse rundsector groeide, maar staat nog ver van zijn potentiële niveau. De sector is slecht

georganiseerd en de slachting- en de traceringsystemen zijn weinig efficiënt. De export komt daarom op

slechts 10% van de nationale productie. Ook in Argentinië is het leeuwendeel van de productie bestemd

voor de binnenlandse markt, maar er is wel een differentiatiebeleid voor de exportproducten met de

ontwikkeling van een moderner filiaal. Er is ook een traceringsysteem op punt gezet dat aan de Europese

normen zou kunnen voldoen, hoewel enkele sanitaire problemen de uitvoer blijven beperken. De

uitstekende reputatie van het Argentijnse vlees is een belangrijke troef om op de Europese markt door te

breken (DROGUE, 2005, p 4).

Er is een bilaterale quota voor “vers of gekoeld rundvlees van hoge kwaliteit”: de zogenaamde “Hilton”-

quota van 58.100 ton voor 10 landen. De respectievelijke quota’s voor Argentinië, Brazilië en Uruguay

zijn 28.000, 5000 en 6300 ton. Het preferentiële tarief is 20% terwijl het MFN tarief bestaat uit een ad

valorem deel van 12,8% en een specifiek deel van € 303,40 tot € 304,00 / 100 kg, afhangend van de

tarieflijn. De importlicenties worden verstrekt door het exporterende land. Er is ook een GATT quota voor

“bevroren rundvlees” als resultaat van de Agreement on Agriculture (URAA). Het is een niet

landspecifieke quota van 53.000 ton met een preferentieel tarief van 20%. Het over-quota tarief is 12,8%

plus € 141,40 tot € 304,10 / 100 kg afhangend van de tarieflijn. De licenties worden verstrekt via een

“historical imports” methode, met andere woorden “in relatie met historische invoer van het beschouwde

product” (KUTAS, 2006, p 25, eigen vertaling). Tot slot is er nog een tweede WTO quota voor “bevroren

rundvlees dat bedoeld is voor verdere verwerking in Europa”. Dit is ook een erga omnes quota, deze keer


91

van 50.700 ton en waarvan de licenties worden verstrekt aan geregistreerde vleesverwerkers van de

Europese Unie. Het preferentieel tarief is vastgelegd op 20% met een bijkomend bedrag van € 99,45 tot €

213,84 per 100 kg, afhankelijk van het eindproduct (MFN tarief is 12,8% + € 176,80 tot € 304,10 / 100

kg). Sommige tarieflijnen komen in aanmerking voor verschillende quota’s. Een overzicht daarvan wordt

gegeven in Tabel 5 (JUNKER, 2006, p 6-8; KUTAS, 2006, p 25). De tarieflijnen in cursief komen in

aanmerking voor verschillende quota’s. Er is dan sprake van overlapping van de quota’s.

Tabel 4.3. 5

TRQ voor rundvlees met de respectievelijke tariefli jnen Argentinië Brazilië Uruguay Paraguay Hoge Kwailiteits Rundvlees CN02013000 Bilateraal CN02023090 CN02062991 CN02061095

GATT Bevroren Rundvlees CN0202 Multilateraal CN02062991

Rundvlees voor verdere verwerking CN02022030 Multilateraal CN02023010 CN02023050 CN02023090 CN02062991


De nummers van de tarieflijnen komen overeen met volgende producten (European Commission, 2006b):

• CN02013000: gekoeld of vers rundvlees, uitgebeend

• CN0202: bevroren rundvlees

• CN020230: bevroren rundvlees, uitgebeend

• CN020610: vers of gekoeld eetbaar slachtafval van rund.

• CN02062: bevroren eetbaar slachtafval van rund

De vulling van de bilaterale “Hilton”-quota door het Argentijnse hoge kwaliteitsrundvlees wordt getoond in

figuur 3. Voor dit type vlees is er geen andere quota beschikbaar, alle Argentijnse export naar Europa valt

dus onder deze quota. Enkel tarieflijn CN02013000 werd naar de EU uitgevoerd, waarbij het ene jaar de

quota werd overschreden en het andere jaar de quota niet werd gevuld. Brazilië zit wel systematisch over

zijn “Hilton”-quota, zoals in figuur 4 duidelijk wordt. De tarieflijnen CN02013000 en CN02061095 komen

uitsluitend voor deze quota in aanmerking, en deze lijnen zorgen op zich al voor een aanzienlijke over-

quota export naar de EU. Het Braziliaans hoge kwaliteitsrundvlees is dus competitief, zelfs wanneer het

aan het MFN tarief onderhevig is. Ook Uruguay krijgt met tarieflijn CN02013000 zijn “Hilton”-quota goed

gevuld en soms gaat de uitvoer van het land over de quota. Daarbij komt dat een deel van lijnen


92

CN02023090 en CN02062991 ook in deze quota worden ondergebracht, wat doet vermoeden dat de

uitvoer van Uruguay ook op een hoge competitiviteit kan rekenen. Paraguay kan pas sinds marktjaar

2001/2002 genieten van een autonome bilaterale quota (dus niet afkomstig van de URAA). Er is nog

geen duidelijk patroon te zien, buiten het feit dat de vleesproductie in Paraguay sterkt fluctueert.

(JUNKER, 2006, p 8-12).

Figuur 4.3. 3

EU-15 import van Argentijns hoge kwaliteitsrundvlees


De tarieflijnen CN02023090 en CN02062991 kunnen in principe ook onder de bilaterale quota worden

ingevoerd. Argentinië kan dit niet (cf Tabel 5) en Brazilië en Uruguay zitten over hun “Hilton”-quota met

de lijnen CN02013000 en CN02061095. We kunnen veronderstellen dat deze landen de rest uitvoeren

onder de multilaterale quota’s, waar ze van hetzelfde preferentiële tarief kunnen genieten. We gaan er

dus vanuit dat de lijnen CN02023090 en CN02062991 (die in principe onder de “Hilton”-quota kunnen

uitgevoerd worden) onder multilaterale quota’s op de Europese markt worden gezet. De uitvoer van

Paraguay kan hierbij verwaarloosd worden. De resultaten zijn te zien op figuur 5 waarbij de “GATT quota

voor bevroren vlees” en de “quota voor bevroren vlees voor verdere verwerking” werden samengenomen

(samen zijn de quota’s goed voor 103.700 ton). In 2002/2003 vulden Uruguay, Argentinië en Brazilië

alleen al met hun drieën deze twee erga omnes WTO quota’s (JUNKER, 2006, p 12-13).


93

Figuur 4.3. 4

EU-15 import van Braziliaans hoge kwaliteitsrundvlees


De Mercosurlanden hebben weinig interesse in een uitbreiding van de quota’s voor dit soort producten:

zelfs aan de hoge MFN over-quota tarieven, blijft de rundvleesproductie van Uruguay en Brazilië

competitief en een deel van de quota inkomsten komen toe aan de exporterende landen. Argentinië vult

zijn quota niet altijd en heeft dus ook weinig te winnen bij een uitbreiding van de TRQ. Voor dit land zou

een lager in-quota tarief wel interessant kunnen zijn (JUNKER, 2006, p 16-17).

Tarwe.

Argentinië is een belangrijke uitvoerder van tarwe, maar het grootste deel van die uitvoer gaat naar

andere Mercosurlanden. De kwaliteit van haar productie is hoog en haar productiekosten zijn laag,

waardoor ze sterk staat op de Zuid-Amerikaanse markt ondanks de exportheffing van 20%. Grootste

remmen op de sector zijn de problemen op vlak van stockering, infrastructuur en havenbeheer, alsook de

groeiende productie van zonnebloemen en soja. In Brazilië leiden de inspanningen op vlak van R&D tot

een aanzienlijke verbetering van de kwaliteit van de tarweproductie in het land. Het land kan echter nog

steeds haar binnenlandse vraag niet bevredigen en blijft daarom de belangrijkste klant van Argentinië

(DROGUE, 2005, p 3-4).


94

Figuur 4.3. 5

EU-15 import van bevroren rundvlees

Bron: Eigen bewerking op basis van Eurostat, 2006

Varkensvlees.

Brazilië is de vierde producent van varkensvlees in de wereld en geniet van een aanzienlijke verbetering

op vlak van sanitaire en technische normen, een stijging van de competitiviteit en dus ook van haar

exportprestaties. Het prijsverschil tussen een Braziliaans en een Europees karkas bedraagt drie keer de

transportkosten, waardoor een grote druk op de Europese producenten zou komen, moesten de

douanetarieven verlagen. In Argentinië is de sector bescheidener (DROGUE, 2005, p 4-5). Voor

varkensvlees is er een erga omnes quota voorzien van 72.600 ton (cf Tabel 2).

Gevogelte.

De Braziliaanse productie van gevogelte stijgt heel snel onder invloed van een zwakkere Braziliaanse

munt, investeringen in de infrastructuur, een goedkope arbeidskracht en aanzienlijke vooruitgang op vlak

van sanitaire normen en traceringsystemen. In Argentinië is het leeuwendeel van de productie gericht

naar de binnenlandse markt. Het land voert wel het grootste deel van haar eierenproductie uit met als

belangrijkste bestemming de Europese Unie (DROGUE, 2005, p 5). De export van gevogelte naar de

Europese Unie is veel groter dan de aan de Mercosur toegekende quota van 8.900 ton + 11.900 ton erga


95

omnes. Ook het voorstel tot verdere opening van de Europese Unie van september 2004 is naar alle

waarschijnlijkheid niet toereikend voor het exportpotentieel van de Mercosurlanden.

Melkproducten.

Slechts de helft van de Argentijnse productie van melkproducten is conform met de internationale

vereisten op sanitair- en kwaliteitsvlak. Daardoor gaat het grootste deel van haar export naar haar

buurland Brazilië. Deze laatste is een belangrijke producent, maar blijft netto invoerder. Wel wordt

verwacht dat het Argentijnse differentiatiebeleid ervoor zal zorgen dat een deel van de productie voor

export zal bestemd worden en dus ook op niveau van de Europese normen zal worden gebracht. Dit,

samen met de lage loonkosten in Argentinië, zou aanleiding kunnen geven tot belangrijke exportvolumes

naar de Europese Unie (DROGUE, 2005, p 5). Ondertussen blijft de export van melkproducten naar de

EU onderhevig aan belangrijke tarifaire en niet tarifaire barrières. Voor de export naar de EU is er een

erga omnes quota voorzien van 68.000 ton, waarvan de Mercosur slechts een klein aandeel afneemt (cf

Tabel 2). Toch blijft de export van melk naar de unie stijgen wat de EU kan aanzetten om de invoer van

melk verder te proberen inperken. De over-quota tarieven voor magere melkpoeder zijn, met 68,4% tot

80% AVE, prohibitief. Ook de uitvoer van boter is onderhevig aan TRQ’s. De enige manier om de uitvoer

van deze twee laatste producten naar Europa uit te breiden is via quota verhogingen of over-quota

tariefreducties (KUTAS, 2006, p 4-22).

4.3.f. De Niet Tarifaire Onderhandelingen in de Doha Ronde

Een aantal onderwerpen worden beter op multilateraal niveau besproken omdat de resultaten van de

onderhandelingen ook invloed zullen hebben op de handel van derde landen. Het gaat over zogenaamde

spillovers op internationale prijzen en marktaandelen. De EU heeft steeds geweigerd op bilateraal niveau

te onderhandelen over binnenlandse steunmaatregelen en exportsubsidies, ondanks het feit dat de

Mercosur lang aandrong om de thema’s ook aan te vatten tijdens de Mercosur-EU onderhandelingen

(vooral omdat de producten die het meeste voordeel hebben bij de Europese steunmaatregelen en

subsidies, die producten zijn die gevoelig liggen voor de Mercosur). De Mercosur heeft er dus alle belang

bij dat de WTO onderhandelingen uitmonden in substantiële vooruitgang op vlak van steunmaatregelen

en subsidies. (KUTAS, 2006, p 10-15). In deze sectie worden een aantal belangrijke thema’s aan bod

gebracht in het kader van de multilaterale onderhandelingen in de Doha Ronde. Er volgt ook een

overzicht van de belangrijkste punten van de voorstellen die de verschillende blokken maakten tijdens de

ronde.

Binnenlandse steunmaatregelen.

De steunmaatregelen aan de binnenlandse productie is één van de belangrijke thema’s in het kader van

de landouwonderhandelingen. Het gaat om de staatsgebonden ondersteuning van marktprijzen en


96

directe betalingen aan producenten. In Europa gaat het grootste deel van dit type steunmaatregelen naar

slechts 6 producten: rundvlees, tarwe, melkproducten, suiker, maïs en oliezaden. Dit zijn allemaal

producten die gevoelig liggen in de EU-Mercosur onderhandelingen. De afschaffing van de

steunmaatregelen zal echter geen volledige oplossing zijn voor het Mercosuriaanse probleem, aangezien

diezelfde producten – met uitzondering van oliezaden – ook onderhevig zijn aan de hoge tarifaire

barrières. Als gevolg van de Uruguay Round Agreement on Agriculture (URAA) werden de

steunmaatregelen voor de binnenlandse productie ingedeeld in drie “boxes” (KUTAS, 2006, p 11-17;

WTO, 2002A):

• Amber Box (Gele Doos): Steunmaatregelen die beschouwd worden als verstorend voor de

markt, zoals prijsondersteuning of subsidies gelinkt aan de geproduceerde hoeveelheden. Art.6

van de URAA definieert de Amber Box als de doos waar alle binnenlandse steunmaatregelen in

vallen, tenzij ze voor de Blue of Green Box in aanmerking komen. De steunmaatregelen in deze

doos moeten op termijn worden afgeschaft, maar er wordt wel een “minimis” van 5% toegelaten.

Dit betekent dat slechts 5% van de landbouwproducten van zulke maatregelen kunnen genieten

(10% voor ontwikkelingslanden). Landen die meer steunmaatregelen aanbieden dan de

toegelaten minimis moeten deze dus beperken. De evolutie van de inkrimping van het aantal

steunmaatregelen wordt gemeten aan de hand van een index, die rekening houdt met alle

productspecifieke en niet productspecifieke steunmaatregelen. Deze index heet de AMS, de

Aggregated Measurement of Support. Landen met de hoogste AMS worden verondersteld de

grootste reducties van steunmaatregelen door te voeren. Zowel de minimis als de AMS zijn niet

productspecifiek: het zijn cijfers die slaan op een algemeen niveau van steunmaatregelen in de

landbouwsector. Er werden nog geen verbintenissen aangegaan voor specifieke producten,

waardoor landen konden vermijden de steunmaatregelen voor de meest gevoelige producten al

te drastisch te verlagen. In de July Package28 werden echter de eerste stappen ondernomen om

dit aan te pakken. De tekst stelt immers dat de producten die van de meeste steunmaatregelen

genieten, het hardst moeten aangepakt worden en dat zijn net de “gevoelige” producten.

Ontwikkelingslanden kunnen genieten van langere implementeringperiodes en lagere

reductiecoëfficiënten.

• Blue Box (Blauwe Doos): Dit is een Amber Box maar “met voorwaarden”. Steunmaatregelen die

normaal in de Amber Box komen, worden in deze doos geplaatst indien de maatregel wordt

verbonden met een beperking op de geproduceerde hoeveelheden van het gesteunde product.

Deze steunmaatregelen worden in principe onbeperkt toegelaten, hoewel in de July Package

voorstellen worden gemaakt om ook deze in te perken tot 5% van de totale waarde van de

landbouwproductie. Er worden in dit voorstel wel uitzonderingen voorzien voor WTO leden, zoals

de EU, die een heel groot aandeel van hun marktverstorende steunmaatregelen in deze doos

hebben kunnen onderbrengen door ze te verbinden aan productiebeperkende voorwaarden.

• Green Box (Groene Doos): Deze steunmaatregelen zijn toegelaten en worden niet beperkt. Het

gaat om maatregelen die de handel niet of minimaal verstoren. Ze moeten door de staat


97

gefinancierd worden (dus niet door bijvoorbeeld hogere consumentenprijzen) en kunnen geen

prijsondersteunende maatregelen zijn. Het kunnen bijvoorbeeld wel directe financiële transfers

zijn die volledig onafhankelijk zijn van de geproduceerde hoeveelheid of van de prijzenniveau’s.

Ook programma’s voor de bescherming van het milieu en de ontwikkeling van het platteland

kunnen in deze doos komen.

Tabel 4.3. 6

Overzicht van de voorstellen in het kader van de steun aan de binnenlandse productie

EU • Vermindering van 55% van het AMS • Belangen van de ontwikkelingslanden moeten verwerkt worden via een Food Security Box • De minimis zou moeten geëlimineerd worden voor de ontwikkelde landen • Behoud van de Blue Box • Ondersteuning voor de noden van ontwikkelingslanden • Ondersteuning van de bescherming van het milieu, van de ontwikkeling van het platteland en

van het welzijn van de dieren, moet via de Green Box aangeboden worden EU & VS • Reductie van de AMS en de minimis

• Reductie van de Amber Box binnen vast te stellen limieten • Herformulering van de Blue Box. Een nieuwe categorie van “minder handelsverstorende

binnenlandse steunmaatregelen” die niet verbonden zijn aan productiebeprekende programma’s. Limiteren tot 5% van de productie. De som van de toegelaten AMS, minimis en de nieuwe Blue Box zou kleiner moeten zijn dan de in 2004 toegelaten som van de AMS, de minimis en de toenmalige Blue Box

G-20 • De G-20 werkte verder op het gemeenschappelijke voorstel van de EU en de VS • Definitie van een maximaal verschil tussen de boven- en onderlimiet voor de reductie van de

Amber Box (vermijden van product shifting) • Producten die meer steun krijgen dan gemiddeld worden onderhevig aan de bovenlimiet voor

de reductie • Vraag naar een toepassing van de bovenlimiet voor exportproducten waarvan de productie

gesteund wordt en waarvan het marktaandeel in de totale wereldexport boven een bepaald percentage ligt

• Enkel ontwikkelde landen moeten de minimis verlagen • Minimale reductie van de som van AMS en de minimis • Voor de Blue Box: afschaffing van Art 6.5 van de Agricultural Agreement • Voor de Green Box: stelt een limiet en/of een reductie voor voor directe betalingen


Met meer dan 40% van het Europese budget dat naar het landbouwbeleid gaat, is de EU de grootste

landbouwondersteuner onder WTO leden. De Europese AMS is echter al sterk gedaald, maar vele van

de steunmaatregelen die vroeger in de Amber Box zaten, zitten nu gewoon in de blauwe of groene doos.

Het volume aan steunmaatregelen is dus niet aanzienlijk gedaald, maar wordt wel steeds minder markt

verstorend. Dit gebeurt door die maatregelen volledig of gedeeltelijk te gaan loskoppelen van de

geproduceerde hoeveelheden (KUTAS, 2006, p 13-14). De G-20 probeert in haar voorstellen op WTO

niveau juist te vermijden dat de subsidies van de ene Box naar de andere worden gebracht en de

Mercosur dringt aan op een strenge controle op de steunmaatregelen die in de groene doos worden

geplaatst. De Europeanen volgen de defensieve positie van de VS op: er zijn weinig relevante reducties

of afschaffingen van steunmaatregelen voorzien in de onderhandelingen van de Doha Ronde. Dit is te


98

zien in Tabel 6 waar een overzicht gegeven wordt van de voorstellen op vlak van steunmaatregelen aan

de binnenlandse productie (KUTAS, 2006, p 15; RIOS, 2006, p 13-14). De Europese Unie is bereid haar

AMS met tot 70% terug te schroeven, maar verwacht dan wel bijkomende inspanningen van de

Verenigde Staten en van landen die de AMS slechts voor 50% zouden reduceren. De Europese Unie is

ook bereid de Blue Box te beperken tot 5% van de totale waarde van de landbouwproductie, zoals

voorzien in het July Package. De unie vraagt tevens maatregelen om te verzekeren dat de

steunmaatregelen in de Blue Box wel degelijk minder handelsverstorend zijn (ABCD, 2005, p 3-4).

Exportsubsidies.

Europa is de grootste gebruiker van exportsubsidies: De unie neemt 90% van alle exportsubsidies onder

WTO leden voor zijn rekening. De EU gebruikt dit type subsidies voor producten die gevoelig liggen voor

de Mercosur, zoals rundvlees, suiker en melkproducten. Deze laatste zijn “topproducten” voor wat de

Europese exportsubsidies betreft. De Mercosurlanden vrezen daarom dat bij de ondertekening van een

vrijhandelsakkoord, hun markten bijvoorbeeld zullen overspoeld worden door Europese gesubsidieerde

melk. Aangezien de Europese Unie het thema niet wil bespreken op biregionaal niveau, is het voor de

Mercosurianen belangrijk om in de WTO grote stappen voorwaarts te maken. Dit zou de kans op een

akkoord tussen de Mercosur en de EU aanzienlijk doen toenemen (KUTAS, 2006, p 17-19).

De exportsubsidies worden sinds de URAA sterker in de gaten gehouden en zijn dus sindsdien ook

beginnen dalen. De verbintenissen in het kader van de exportsubsidies zijn productspecifiek (in

tegenstelling tot de gesprekken over de AMS, waar algemene indexen worden gebruikt, cf hierboven).

Het is opvallend dat de Europese Unie ver onder de overeengekomen URAA limiet blijft. Dat komt omdat

de unie haar nood aan exportsubsidies tijdens de Uruguay Round had overschat. De term

“exportsubsidies” moet ook verder gedefinieerd worden, omdat teveel WTO leden achterdeuren vinden

om, ondanks de aangegane verbintenissen, hun export te blijven subsidiëren. Populair daarbij is het

gebruik van exportkredieten of verzekeringsprogramma’s met opvallend lange terugbetalingstermijnen.

Deze achterdeuren moeten worden geëlimineerd zoals gesteld wordt in de July Package, maar er zijn

nog geen termijnen vastgelegd. De EU maakt minder gebruik van deze alternatieve vormen van

exportsubsidies in vergelijking met bijvoorbeeld landen als de Verenigde Staten (KUTAS, 2006, p 17-19).

In Cancún werd er niet in geslaagd een compromis te bereiken, maar met de “General Council Decision

on the Doha Framework” in augustus 2004 werd nieuw leven in de onderhandelingen geblazen. Deze

kaderbeslissing voorzag de volledige afschaffing van exportsubsidies, maar was aan de andere kant te

toegevend wat de binnenlandse steunmaatregelen betrof. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de

belangrijkste punten van de voorstellen die in de WTO werden gemaakt in het kader van de

exportsubsidies. De EU doet een kleine stap voorwaarts in haar gezamenlijk voorstel met de Verenigde

Staten door de totale afschaffing van exportsubsidies voor te stellen voor een aantal producten die de

ontwikkelingslanden specifiek aanbelangen. (RIOS, 2006, p 13-14).


99

Tabel 4.3. 7

Overzicht van de voorstellen in het kader van de exportsubsidies

EU • Substantiële verlaging van het volume van exportsubsidies en een gemiddelde verlaging van 45% van de niveau’s van de budgetverwachtingen

• Reductie van de gesubsidieerde exportkredieten • Voedselhulp zou enkel onder de vorm van donaties moeten verstrekt worden • Maatregelen voor gouvernementele handelsondernemingen

EU & VS • Eliminatie van de exportsubsidies voor een lijst van producten die de ontwikkelingslanden specifiek aanbelangen over een te bepalen tijdsperiode

• Reductie van volume en budgetverwachtingen voor de andere producten • Gelijkaardige maatregelen voor de marktverstorende elementen van exportkredieten • Maatregelen voor het vermijden van handelsverlegging veroorzaakt door

voedselhulpprogramma’s of door de werking van gouvernementele handelsondernemingen G-20 • Eliminatie van alle exportsubsidies met een gedifferentieerde kalender voor de producten die

de ontwikkelingslanden specifiek aanbelangen • Uitzonderingsmaatregelen voor ontwikkelingslanden overeenkomend Art. 9.4 van de

Agricultural Agreement • Maatregelen voor exportkredietprogramma’s en kredietverzekeringen met de afschaffing van de

impliciete subsidies van deze instrumenten • Maatregelen tegen de handelsverlegging veroorzaakt door voedselhulpprogramma’s


De Europese Unie is bereid alle exportsubsidies af te schaffen indien de andere WTO leden volgende

verbintenissen aangaan (ABCD, 2005, p 4):

• Afschaffing van alle exportkredieten, garanties voor exportkredieten en verzekeringsprogramma’s

met terugbetalingstermijnen van meer dan 180 dagen.

• Afschaffing van alle statutaire privileges en maatregelen waarvan gouvernementele

handelsondernemingen genieten als die handelsverstorend zijn.

• Afschaffing van alle voedselprogramma’s die tot handelsverlegging leiden en invoering van een

“cash only” systeem.

Geografische Aanduidingen.

Zoals hierboven vermeld, heeft Europa haar September 2004 Voorstel gemaakt met de voorwaarde dat

de geografische aanduiding in namen van producten als wijn, alcohol, kaas en ham beter zouden worden

beschermd. “De Europese Unie is zich als nooit tevoren aan het focussen op producten met een hoge

toegevoegde waarde waarvoor een gepaste bescherming (…), dit is geografische aanduiding, essentieel

is” (ABCD, 2005, p 6, eigen vertaling). Voorbeelden daarbij zijn namen als “Bordeaux”, “Champagne”,

“Porto”, “Camembert” of “Prosciutto di Parma”. Op WTO niveau worden de geografische aanduidingen

beschermd via Art. 22 en 23 van de WTO Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIP).

Het beschermingsniveau is hoger voor wijnen en alcohol, waar ook vertalingen van geografische


100

aanduidingen en uitdrukkingen als “type” of “methode” niet door de beugel kunnen. Een aanvulling zoals

“made in USA” is ook geen reden om de geografische aanduiding te kunnen gebruiken. De EU gaat

ervan uit dat de huidige bescherming zoals voorzien in het kader van de TRIP’s onvoldoende is en

vragen volgende aanvullingen (ABCD, 2005, p 6; KUTAS, 2006, p 26-27):

• Een multilateraal register voor geografische aanduidingen zoals voorzien in Art. 23.4 van de

TRIP overeenkomst.

• De uitbreiding van de bescherming van kaas, rijst, ham en thee om ze op hetzelfde niveau te

krijgen als de wijn en alcohol. Art. 23 van de TRIP’s moet dus ook voor deze producten gelden.

• Het verzekeren van de markttoegang van EU producten met geografische aanduiding door

bestaande handelsmerken af te schaffen en geen nieuwe toe te laten. Dit voor een selecte groep

producten met significante economische waarde. De EU zou echter van plan zijn uitzonderingen

te voorzien voor reeds bestaande handelsmerken.

De bescherming van het milieu.

Milieukwesties komen steeds vaker aan bod in de WTO onder druk van honderden NGO’s. De

Braziliaanse regering is in principe niet van plan dergelijke thema’s aan te kaarten tijdens de

onderhandelingen en brengt daarvoor het argument van nationale soevereiniteit aan. Toch zou de

Braziliaanse regering moeten rekening houden met een opkomend milieuprotectionisme. En als dat niet

op multilateraal niveau kan besproken worden, dan is het risico hoog dat absurde en willekeurige

nationale wetgevingen de kop opsteken (SAWAYA, 2001, p 402-403).

4.3.g. Toekomstperspectieven

Landbouw is een heel delicaat onderhandelingsonderwerp en zorgt voor problemen op zowel bilateraal

als multilateraal niveau. Het EU September 2004 voorstel was het meest ambitieuze dat de unie ooit

maakte, maar werd toch koel ontvangen door de Mercosur. Dit komt omdat de Mercosur een zeer groot

uitvoerpotentieel heeft aan landbouwproducten en dus ook hooggespannen verwachtingen heeft. De

biregionale onderhandelingen draaien dus op halve toeren, en dat zal zo blijven tot de afsluiting van de

Doha Ronde. De resultaten van de ronde zullen dan het vertrekpunt zijn voor de onderhandelingen met

de Mercosur. WTO tariefreducties die gebaseerd zouden zijn op een gelaagde formule waarbij de

hoogste beschermde producten het hardst aangepakt zouden worden, is intussen wel goed nieuws voor

de Mercosur. Het zou immers onder andere om producten gaan die in het September 2004 voorstel in

categorie E werden geplaatst, die met andere woorden uit het voorstel waren uitgesloten. Wel moet

gezegd worden dat Europa de mogelijkheid zou behouden deze producten als gevoelig aan te duiden en

op die manier een hoger beschermingsniveau aan te houden. Eén van de interessantste impulsen in de

Doha Ronde is de onderhandeling voor de afschaffing van alle vormen van exportsubsidies. Wordt dit

verwezenlijkt, dan zullen ook de onderhandelingen tussen de EU en de Mercosur op stevigere schoenen

staan. Er moet echter rekening gehouden worden met het feit dat de Doha Ronde een “Single


101

Undertaking” is: niets is afgesproken, tot er een overeenkomst is voor alle thema’s (KUTAS, 2006, p 27-

30).

4.3.h. Conclusie

Ondanks het gevoelige karakter van de onderhandelingen bij een thema als dat van de landbouwsector,

deed de Europese Unie in september 2004 haar meest ambitieuze voorstel ooit. Toch kreeg dit voorstel

een onvoldoende van de Mercosur: ten eerste had Categorie A (onmiddellijke liberalisering van de

handel) weinig impact op de handel, omdat de meeste producten onder deze categorie reeds van lage

tarieven kunnen genieten. Categorie E (geen liberalisering) daarentegen, bevatte wel enkele producten

die interessant zijn voor de Mercosur, zoals suiker en een aantal melkproducten. Er werd voor een deel

van de tarieflijnen een opening van de TRQ’s voorgesteld. Dit zou gebeuren aan de hand van een twee

stappen methode, die echter niet kon garanderen dat de opening van de quota’s wel degelijk aan de

Mercosur zouden toekomen. Volgens de mening van de Zuid-Amerikanen schoot dus ook hier het

Europese voorstel tekort. Het september 2004 voorstel omvatte trouwens een aantal voorwaarden,

waaronder de betere bescherming van geografische aanduidingen. De Europese producenten

concentreren zich steeds vaker op het maken van producten met een bijzondere toegevoegde waarde.

Een gepaste bescherming van de differentiatie van deze producten is essentieel. Vooral producten als

ham, kaas, rijst en thee moeten van bijkomende beschermingsmaatregelen kunnen genieten, om zo op

het niveau van wijn en alcohol te komen.

Hoewel het traag gaat, wordt er op de Doha Ronde toch vooruitgang gemaakt in het kader van de

reductie van tarifaire barrières. De gesprekken gaan steeds vaker in de richting van harmoniserende

formules zoals de Zwitserse, waarbij de sterkst beschermde producten het zwaarst aangepakt worden.

Toch blijven er een heel aantal omstreden producten die de onderhandelingen bemoeilijken. Zo is er de

Europese argwaan tegenover de stijgende productiviteit van de Mercosurianen voor de productie van

melk, maïs en varkensvlees. Ook over rundvlees maken de Europeanen zich zorgen: de Mercosur slaagt

er immers in rundvlees aan over-quota tarief uit te voeren naar de Europese Unie en het Argentijnse

differentiatiebeleid zou er kunnen voor zorgen dat steeds meer vlees aan de Europese normen gaat

voldoen. Ten slotte is er de suiker- en ethanolproductie. De samenloop van de forse Braziliaanse

subsidiëring, de Europese hervormingen in de suikersector en de plannen van de Europese Commissie

om de productie van ethanol te stimuleren, maakt de situatie er niet makkelijker op. Ook binnen de

Mercosur is de handel in suikerproducten niet geliberaliseerd uit vrees voor de Braziliaanse reus.

Bij de onderhandelingen over de niet tarifaire barrières, wordt er naar Europa gekeken als het gaat om

binnenlandse steunmaatregelen en exportsubsidies. Dankzij de Uruguay Ronde zijn de Europese

steunmaatregelen echter minder marktverstorend geworden, hoewel het volume aan steun niet echt is

gedaald: vele maatregelen gingen van de Amber Box naar de Green of de Blue Box. In de Doha Ronde

wordt daarom bijkomende aandacht besteed aan de maatregelen die van de ene doos naar de andere


102

worden verschoven. Ook gaan er stemmen op om de groene doos beter te controleren en het volume

aan steunmaatregelen die in aanmerking komen voor de blauwe doos te beperken. Betreffende de

exportsubsidies, stelde de Europese Unie voor alle subsidies af te schaffen. Wel hingen er een

voorwaarden aan: ook “achterdeuren” als exportkredieten en verzekeringsprogramma’s met te lange

betalingstermijnen moeten geëlimineerd worden; voedselprogramma’s mogen enkel in de vorm van “cash

only” systemen worden aangeboden.

De flexibiliteit die de Europese Unie toont tijdens de landbouwonderhandelingen, hangt ook af van de

gesprekken over andere thema’s op bilateraal en multilateraal niveau. Eén daarvan is de dienstensector,

welke in het volgende hoofdstuk wordt besproken.


103

DE DIENSTENSECTOR, HET EUROPESE OFFENSIEF

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de liberalisering van de handel in diensten. In eerste instantie wordt

gekeken in hoeverre de Mercosuriaanse dienstenmarkt is geïntegreerd. Vervolgens wordt het specifieke

karakter van de liberalisering van de dienstensector uit de doeken gedaan, en wordt gekeken hoe dit

karakter de onderhandelingen tussen de twee blokken kan beïnvloeden. De daaropvolgende sectie is

besteed aan de multilaterale scène. Er wordt aangevangen met een stukje geschiedenis: de resultaten

van de Uruguay Ronde. Dit is immers het startpunt voor de onderhandelingen in het kader van de Doha

Ronde. Deze laatste worden besproken in sectie 4.4.d. Daarbij wordt de vraag gesteld in hoeverre er

vooruitgang is gemaakt tegenover de Uruguay Ronde. Dit wordt gedaan aan de hand van een

kwantitatieve evaluatie van het aantal verbintenissen die aangegaan zijn door de Mercosurleden en de

Europese Unie. Verder in de sectie wordt ook een thematisch overzicht gegeven van de belangrijkste

onderhandelingsthema’s in het dienstenhoofdstuk van de Doha Ronde. Tot slot wordt op de bilaterale

onderhandelingen ingegaan. Hierbij wordt bekeken of het bilateraal gesprek op weg is om een

meerwaarde te vormen tegenover hetgeen in de Doha Ronde kan bereikt worden.

4.4.a. Het Verkeer van Diensten in de Mercosur

De Mercosur is geen vrijhandelszone voor diensten zoals dat voor de Europese Unie het geval is. Er is

wel een politiek project over de liberalisering van de handel in diensten onder de Mercosurlanden, dat

werd vastgelegd bij de ondertekening van het Verdrag van Asunción in 1991. De regionale integratie van

de dienstensector heeft echter op zich laten wachten en het is pas in 1997 dat het Protocol van

Montevideo over Handel in Diensten werd ondertekend. Dit is het instrument waarmee de Mercosur op

termijn van 10 jaar alle barrières in het kader van de handel in diensten moest afbouwen. Hoewel er nog

helemaal geen sprake is van vrij verkeer van diensten, heeft het Protocol incidenteel voor successen

gezorgd, zoals op gebied van openbare aanbestedingen. Sinds het Protocol van kracht werd, moeten alle

Mercosurleden zich houden aan de MFN voorzieningen onder GATS regels. Deze MFN clausule voorziet

dat elk lid de dienstverleners van een andere lid “onmiddellijk en onvoorwaardelijk” een behandeling

verleent die niet minder gunstig is dan de behandeling van de dienstverleners van eender welk ander

land. Ook werden stappen ondernomen om de barrières voor de handel in diensten beter te definiëren en

transparanter te maken. Het domein waar de grootste vooruitgang is geboekt is dat van de diensten

geleverd door individuele natuurlijke personen. Dit is de Mode 4 zoals beschreven in de GATS

akkoorden. Er werden verbeteringen aangebracht in verband met de vereenvoudiging van de

migratieprocedures, de administratie voor werkvergunningen en de erkenning van diploma’s en licenties.

Het “Mercosur Visum” is daar een voorbeeld van (MEBF, 2003, p 20; PENA, 2005, p 5-7; ROMERO,

2001, p 4; VAN IWAARDEN, 2005, p 7).


104

4.4.b. Het Verkeer van Diensten tussen de Mercosur en de Europese Unie

De handel in diensten tussen de EU en de Mercosur wordt overschaduwd door niet tarifaire barrières,

zoals wetgevingen, die sterk variëren naargelang de verstrekte dienst. De internationale restricties zijn

ook verschillend over de landen en landenblokken heen. De dienstensector kent geen tarifaire barrières

en er is dus ook een gebrek aan informatie over prijzen van diensten en de verhandelde hoeveelheden

(MEBF, 2003, p 20).

Toch is de liberalisering van de handel in diensten zeer belangrijk, zo stelt de MEBF. De organisatie

“gelooft dat de liberalisering van de handel in diensten significante economische en sociale voordelen tot

gevolg zal hebben voor de EU en de Mercosur. Deze liberalisering zal een win-win situatie creëren en

buitenlandse investeringen aantrekken wat tegelijk de algemene economische efficiëntie en industriële

ontwikkeling zal stimuleren. Deze positieve effecten van de liberalisering zijn in het bijzonder relevant

door het hoge aandeel van de dienstensector in het BBP van de Mercosur- en EU-landen” (MEBF, 2003,

p 20, eigen vertaling). De dienstverleners van de EU worden trouwens geconfronteerd met belangrijkere

concurrenten dan de Mercosur, waardoor de opening van de handel met de Zuid-Amerikaanse regio

geen bijzondere moeilijkheden met zich mee zou mogen brengen (PENA, 2005, p 37).

De resultaten van de handelsliberalisering kunnen echter afhangen van het niveau waarop ze

onderhandeld worden. Met andere woorden naargelang het gaat om een multilaterale of een bilaterale

liberalisering. Dit hangt samen met het specifieke karakter van de dienstensector zoals Pena beschrijft:

op de goederenmarkt kunnen regionale preferentiële akkoorden aan waarde verliezen als er op

multilateraal niveau onderhandeld wordt over nieuwe liberaliseringen. Dit is het zogenaamd “preference

erosion” (cf sectie 3.2.b). De prijs die een land of regio bereid is te betalen tijdens bilaterale

onderhandelingen om toegang te krijgen tot een bepaalde markt, hangt dus af van de kans dat die markt

ook geopend wordt voor derde landen. Voor de dienstensector ligt dat anders: na het treffen van een

bilateraal akkoord wordt een initiële investering gemaakt, die bijvoorbeeld te maken heeft met de

opstelling van distributienetwerken. Vanaf dat punt is er een lock-in effect dat ervoor zorgt dat er een

lange termijn voordeel is tegenover derde landen, ook al krijgen deze later toegang tot diezelfde markt.

Dit lock-in effect is specifiek uitgesproken voor diensten in de financiële, transport- en

telecommunicatiesector. De vraag is dan in hoeverre de Mercosur dus van plan is zijn dienstensector

open te stellen voor de Europese leveranciers, die een permanent voordeel zullen krijgen op de

Mercosurmarkt, als dat in ruil is voor een toegang tot de Europese goederenmarkt die hoofdzakelijk

tijdelijke effecten zal sorteren. Daarenboven is de Mercosur, wat betreft de dienstensector, voornamelijk

geïnteresseerd in de Mode 4, en ook daar zijn de voordelen van een toegang tot de Europese markt van

tijdelijke aard (in de Mode 4 diensten is er weinig plaats voor lock-in effecten). Voor de Mercosur is het

dus weinig interessant om te onderhandelen over de opening van haar dienstensector op biregionaal

niveau. Op multilateraal niveau kunnen, in ruil voor de liberalisering van de dienstensector, wel lange


105

termijn voordelen bekomen worden voor de goederensector, omdat er dan minder kans is op prefence

erosion door voorkeursbehandeling voor derde landen (PENA, 2005, p 35-39).

4.4.c. Uruguay Ronde – GATS

Binnen het kader van de Uruguay Ronde en de Protocollen voor Financiële Diensten en

Telecommunicatie konden 620 verbintenissen aangegaan worden. Elk lid moest dus een “positieve lijst”

van verbintenissen opstellen. Het aantal dat aangegaan werd door de Europese Unie en de

Mercosurlanden wordt in Tabel 1 weergegeven. Met 23% verbintenissen zonder enige restrictie is

Argentinië het land met de meest open wetgeving in de Mercosur. Brazilië onderhandelde over een

gelijkaardig aantal verbintenissen, maar slechts 8,1% werd uiteindelijk zonder beperkingen aangenomen.

Uruguay en Paraguay hebben respectievelijk 11,6 en 2,9% van de verbintenissen (in de GATS lijst)

zonder restrictie opgenomen. Het pakket verbintenissen van de Europese Unie is dubbel zo groot als dat

van Argentinië, maar als het gaat om verbintenissen zonder restricties, scoort de unie slechts 5

procentpunten beter dan de Argentijnen. In alle landen is er dus nog veel ruimte voor verbetering (PENA,

2005, p 7-9).

Tabel 4.4. 1

GATS & Protocollen voor Financiële Diensten en Tele communicatie - Verbintenissen over markttoegang in het kader van de dienstensector Argentinië Brazilië Paraguay Uruguay EU 12

Verbintenissen vermeld in GATS lijst 620 620 620 620 620

Onderhandelde verbintenissen 232 224 36 108 424

% t.o.v. totale GATS lijst 37,4% 36,1% 5,8% 17,4% 6 8,4%

Verbintenissen aangegaan zonder restrictie 144 50 18 72 177

% t.o.v. totale GATS lijst 23,2% 8,1% 2,9% 11,6% 28 ,5%

Bron: PENA, 2005, p 9, eigen vertaling en bewerking

De GATS heeft wel een aantal zwakheden. Eén daarvan is het gebrek aan transparantie: de term

“restrictie” geeft geen informatie over de oorsprong van de uitzonderingsmaatregelen. Een tweede punt is


106

dat veel landen zich konden aansluiten bij het akkoord met een minimum aan verbintenissen (ROMERO,

2001, p 6-7).

4.4.d. Doha Ronde

Er wordt niet verwacht dat de Europese Unie tijdens de Doha Ronde een veel groter aantal

verbintenissen zal aangaan dan wat de unie deed tijdens de Uruguay Ronde. Wel wordt er gehoopt op de

afschaffing van een aantal beperkingen die gelden op de tot nog toe aangegane verbintenissen. 68,4%

van de 620 verbintenissen op de GATS lijst komen daarvoor in aanmerking (cf Tabel 1). De unie heeft

daarom ook voorgesteld om de restricties in te perken voor activiteiten in de farmaceutische en

telecommunicatiesector. Toch heeft de EU ook 14 nieuwe dienstensectoren in haar Doha voorstel naar

voren gebracht (waaronder postdiensten, maritieme passagiersvervoer, diensten verbonden aan maritiem

transport, gronddiensten verbonden met luchtvaart en luchthavenadministratie). Achterblijvers zijn de

audiovisuele, energie, drinkbaar water, gezondheid en transport via pijpleidingen. Wat de horizontale

verbintenissen betreft (dit is “verbintenissen over alle sectoren heen”) zijn er 12 voorstellen gedaan door

de Europese Unie waarvan 8 betreffende Mode 4, wat van belang is voor de Mercosur. Zo voegde de EU

de nieuwe categorie, Intracorporatieve Transfers, aan haar voorstel toe. Onder deze categorie kunnen

managers, specialisten en stagiaires, die houder zijn van een universitair diploma, zich in de unie

begeven voor professionele doeleinden. Andere veranderingen hebben de beperkingen in Mode 4 echter

opgetrokken. Dit gebeurde bijvoorbeeld voor de “nationale behandeling”. Deze behandeling betekent dat

de dienstverlener die uit de andere regio komt, dezelfde rechten moet hebben als degene van de regio

zelf. In Mode 4 werden er echter nieuwe voorwaarden opgelegd om van deze “nationale behandeling” te

kunnen genieten: het kunnen voorleggen van een bewijs van “bijzonder kennis” en de verplichting om

een verblijfplaats te hebben. Nieuwe verbintenissen werden ook voorgesteld voor diensten als

boekhouding, wetenschappelijke en technologische consultancy, onderhouden hersteldiensten en

diensten verbonden met het milieu. Voor deze diensten werden nieuwe stappen gezet in verband met de

toegang van “werknemers van een juridische persoon die geen commerciële aanwezigheid heeft binnen

de Europese Unie”. Wel zullen deze werknemers rekening moeten houden met quota’s die de unie wil

handhaven. Er wordt aangenomen dat dit een quota zou worden van ongeveer 4000 plaatsen. Ook

zelfstandige beroepsmensen kregen de aandacht van de unie. Voor deze werd de toegang tot de

Europese markt verbeterd aan de hand van nieuwe categorieën: diensten in de architectuur, stedenbouw,

technische wetenschappen, computerwetenschappen, management consultancy en vertalingen (PENA,

2005, p 16-26).

Van de Mercosurlanden is Argentinië het land dat de meeste verbintenissen was aangegaan tijdens de

Uruguay Ronde (cf Tabel 1). Het land heeft de beweging echter niet verder gezet tijdens de Doha Ronde.

Er is geen vooruitgang in het kader van de sectoriele verbintenissen en er zijn slechts enkele

veranderingen in de horizontale sectie. Wel moeten de successen gemeld worden in de Mode 4

verbintenissen, waar Intracorporatieve Transfers een nieuwe categorie is en zakenmannen,


107

beroepsmensen, gespecialiseerde technici en vertegenwoordigers nieuwe faciliteiten krijgen. Tegenover

de Uruguay Ronde pakt Brazilië uit met een nieuwe sector (sportdiensten) en 13 nieuwe subsectoren

(waaronder dierenheelkunde, fotografie en toeristische diensten). De meerderheid van deze subsectoren

werden geconsolideerd in Mode 3 (waarbij het dienstverlenende bedrijf zelf over de grens gaat via

buitenlandse investeringen). Ze werden niet geconsolideerd onder Mode 1 (waarbij de dienst over de

grens gaat via bijvoorbeeld post, telefoon, fax of internet), noch onder Mode 2 (waarbij de afnemer over

de grens gaat, zoals bij toerisme). Paraguay en Uruguay gingen respectievelijk 4 en 5 subsectoren

vooruit tegenover de vorige ronde. De reeds aangegane verbintenissen werden niet uitgebreid en

restricties werden niet opgeheven (EUR-LEX, 2005; PENA, 2005, p 19-20).

De basisdocumenten voor de onderhandelingen tijdens de Doha Ronde in het kader van de liberalisering

van de handel in diensten zijn Artikel XIX van de GATS, de ministeriële verklaring van Doha en het

Werkprogramma van juli 2004. Deze teksten promoten verdere liberalisering, rekening houdend met de

belangen van alle WTO leden en in het bijzonder met die van de ontwikkelingslanden. Er zouden ook a

priori geen dienstensectoren mogen uitgesloten worden. De belangrijkste thema’s voor de

onderhandelingen tijdens de Doha Ronde zijn de volgende (AIV, 2004; PENA, 2005, p 10-35):

• Binnenlandse wetgeving : Beschreven in Art. VI en XVIII van de GATS. De bedoeling is de

nationale wetgevingen aan te passen, rekening houdend met de sociale en economische

doelstellingen van de verschillende landen en zonder de nationale soevereiniteit aan te tasten.

De nodige regels moeten worden opgesteld om ervoor te zorgen dat de nationale wetgevingen

betreffende diploma’s, technische standaarden en licenties geen onnodige barrières oprichten

voor de handel in diensten. Er is eveneens sprake van de opstelling van een “noodzakelijkheids

test” (ENT), een mechanisme dat moet bepalen of een bepaalde maatregel nodig is om een

bepaalde politieke doelstelling te bereiken.

• Emergency Safeguard Measures (ESM): Onderhandelingen, voorzien in Art. X.1 van de GATS,

over mogelijkheden tot het (tijdelijk) opschorten van bepaalde verplichtingen, in het bijzonder

voor ontwikkelingslanden, als de verplichting een te grote verstoring zou teweegbrengen op de

binnenlandse markt. Gerelateerd zijn de Artikels XIV over algemene uitzonderingen voor de

toepassing van de regels, XII over de beperking van de handel in diensten bij onevenwicht van

de betalingsbalans of bij buitenlandse financiële crisis en XXI over de heronderhandeling van

specifieke verbintenissen. Het bestaan van deze vrijwaringen kan landen – en in het bijzonder

ontwikkelingslanden – aanzetten tot meer openheid en handelsliberalisering. De praktische

uitvoering van zulke vrijwaringen zijn echter nog helemaal niet duidelijk en de Europese Unie is

ook niet overtuigd over de meerwaarde die ESM’s voor de unie zouden kunnen betekenen. Ook

de Mercosur is niet bijzonder actief op dit vlak. ESM’s worden in principe niet op biregionaal

niveau onderhandeld, hoewel de blokken zouden kunnen overgaan tot het opstellen van

safeguards op sectorieel niveau.


108

• Subsidies : De onderhandelingen over de subsidiëring van diensten – bijvoorbeeld in het kader

van politieke doelstellingen of R&D – worden voorzien in Art. XV van de GATS, maar komen

maar niet uit de startblokken. Nochtans is vooruitgang binnen het thema belangrijk om te kunnen

vorderen in de onderhandelingen over toegang tot de respectievelijke markten. Het zijn vooral

ontwikkelingslanden die druk op de ketel zetten aangezien hun lokale dienstenleveranciers

beconcurreerd worden door de vaak gesubsidieerde buitenlandse.

• Openbare Aanbestedingen : Het onderhandelingsmandaat voor openbare aanbestedingen is

opgenomen in Art. XIII van de GATS. Ontwikkelingslanden zijn van mening dat het artikel enkel

ruimte laat voor gesprekken over de transparantheid en degelijkheid van de processen van

openbare aanbestedingen. Ontwikkelde landen willen echter ook thema’s bespreken als niet

discriminatie, markttoegang en nationale behandeling (dit is wanneer buitenlandse bedrijven van

een behandeling kunnen genieten die niet minder gunstig is als die van de lokale bedrijven).

Markttoegang tot openbare aanbestedingen verlenen aan de Europeanen zou echter de

budgettaire politiek in de Mercosur veel minder efficiënt kunnen maken.

• Verkeer van natuurlijke personen (Mode 4) : Het afschaffen van quota’s, ingewikkelde

migratieprocedures en het bewerkstelligen van speciale visa’s voor dienstenleveranciers,

regelgeving voor de onderlinge erkenning van diploma’s en licenties en het definiëren van een

aangepaste verblijfsperiode.

4.4.e. Bilaterale Onderhandelingen

De Europese Unie heeft een uitgebreide ervaring met het onderhandelen van vrijhandelsakkoorden. De

unie tekende al dergelijke akkoorden met Mediterrane landen, Zuid-Afrika, Mexico en Chili. Natuurlijk is er

ook de Europese Unie zelf, met vrij verkeer van personen, diensten, goederen en kapitaal sinds het

Verdrag van Rome. De interne markt voor diensten zit echter achter op de andere peilers van de unie.

Binnen de dienstensector is de interne markt het verst gevorderd voor de financiële diensten. Achteraan

in de lijst staan toerisme, distributie, bouw en arbeidsbureaus. De belangrijkste barrières zijn het recht tot

vestiging, het gebruik van productiefactoren en de implementering van verkoops- en naverkoopsdiensten.

De Europese Commissie presenteerde in januari 2004 een richtlijn die moet zorgen voor een onderlinge

erkenning van officiële documenten en voor het principiële verbod op al te veeleisende licenties (PENA,

2005, p 4-10). In vergelijking met de Mercosur is de wetgeving over de Europese landen heen alleszins

relatief homogeen (MEBF, 2003, p 20). De ervaring van de EU is een stap die de unie voor heeft op de

Mercosur.

De onderhandelingen tussen de unie en de Mercosur gingen in praktijk van start in juli 2001, toen de EU

haar eerste voorstel indiende voor het dienstenhoofdstuk van het te onderhandelen vrijhandelsakkoord.


109

Het doel is te komen tot een substantiële en transparante liberalisering, zonder het GATS kader uit het

oog te verliezen (en in het bijzonder Art. V van de GATS) (PENA, 2005, p 20-22).

Beide blokken verwijten elkaar voorstellen te maken die maar weinig meerwaarde hebben tegenover

hetgeen op WTO niveau wordt besproken in het kader van de Doha Ronde. De Europese Unie heeft een

hele reeks sectoren in het akkoord gezet, maar er zijn slechts weinig WTO-plus elementen aangebracht.

Het Europese voorstel voor de biregionale onderhandelingen telde 20 subsectoren meer dan wat de unie

in het begin van de Doha Ronde op WTO niveau heeft aangeboden. Maar al de verbintenissen in deze

extra subsectoren werden aangegaan met restricties waardoor de EU eigenlijk maar weinig afweek van

haar voorstel in het begin van de Ronde. De Mercosur is op biregionaal niveau veel verder gegaan dan

wat op de Doha Ronde voorgesteld werd. Zowel Argentinië, Brazilië, Paraguay als Uruguay kwamen op

biregionaal niveau op de proppen met nieuwe sectoren en subsectoren en een uitbreiding van de

strekking van de aangegane verbintenissen. De waarde van het voorstel is echter geconcentreerd in de

Braziliaanse financiële diensten en telecommunicatiesector. Het Braziliaanse voorstel hangt verder af van

een aantal voorwaarden met inbegrip van een discretionnaire presidentiële goedkeuring. Men moet

verder in gedachte houden dat de Mercosuriaanse dienstenmarkt minder attractief is doordat ze niet

geïntegreerd is. De stand van zaken van de onderhandelingen kunnen als volgt worden samengevat

(MEBF, 2003, p 21-26; PENA, 2005, p 22-35; ROMERO, 2001, p 4):

• Strekking van het akkoord : alle maatregelen die de handel in diensten kunnen aantasten, met

uitzondering van de nationale maritieme kusthandel en bepaalde luchtvaartdiensten. De EU zou

ook de audiovisuele diensten uit het akkoord willen houden. De Mercosur zou de luchtvaart- en

maritieme diensten in een apart hoofdstuk willen onderbrengen.

• Markttoegang : Het belangrijkste struikelpunt tussen de twee blokken is de Economic Needs Test

(ENT).

• Nationale behandeling : Beide blokken kwamen overeen dat dienstverleners die in de andere

regio hun diensten aanbieden op een niet minder gunstige manier moeten behandeld worden

dan de leveranciers van de regio zelf.

• Aanpassen van de kalenders : De Mercosur stelt een systeem voor waarbij elke aangegane

verbintenis kan gewijzigd of teruggetrokken worden. Dit zou moeten gebeuren, volgend op een

notificatie en zou als gevolg hebben dat nieuwe onderhandelingen moeten gestart worden om

compenserende maatregelen te voorzien. Hierbij zou het “algemene niveau” van onderlinge

verbintenissen minstens even hoog moeten zijn als het oorspronkelijk. De Europese Unie

verwerpt deze idee. Deze verwerping kan problemen veroorzaken in een toekomstige situatie

waar één van de partijen een bepaalde verbintenis wil veranderen op bilateraal en multilateraal

niveau. Op dat moment zou een aanpassing volgens de GATS regels mogelijk zijn, maar zal

deze aanpassing niet vertaald kunnen worden op het biregionale niveau. Gezien het belang van

de EU als handelspartner voor de Mercosur, is dit voor deze laatste een delicaat thema.

Omgekeerd is dit minder belangrijk. Wil de EU een verbintenis aanpassen, kan ze dat doen op

multilateraal niveau. Dat ze haar akkoord moet aanhouden met de Mercosur is dan geen groot


110

probleem, omdat het Zuid-Amerikaanse blok geen groot gewicht heeft in de Europese handel.

Het is daarom dat de unie niet voor de flexibele aanpak te vinden is.

• Nationale wetgeving : De nationale soevereiniteit op vlak van wetgeving wordt erkend. De

wetgeving mag echter niet discriminerend zijn. De Mercosur wil de tekst over de nationale

wetgeving verrijken met de volgende kenmerken:

o “Algemene implementeringmaatregelen moeten redelijk, objectief en onpartijdig worden

beheerd” (MEBF, 2003, p 24, eigen vertaling)

o Mogelijkheid tot het oprichten van juridische procedures .

o Evaluatie van de licenties, certificaten of registers verbonden aan diensten.

o Algemene criteria voor maatregelen die verbonden zijn aan technische normen.

o Vaststelling van procedures voor de controle op de bekwaamheid van de

beroepsmensen van de andere regio.

• Onderlinge erkenning : Richtlijnen voor de onderlinge erkenning van onder andere diploma’s en

licenties moeten worden opgesteld binnen een bepaalde periode (3 jaar als het van de EU

afhangt, 1 jaar voor de Mercosur).

• Transparantie : Algemeen is er een consensus over het publiceren van alle maatregelen die met

het akkoord te maken zouden hebben en het opstellen van een mechanisme voor onderlinge

consultatie.

• Uitzonderingsmaatregelen : Landen kunnen uitzonderingenmaatregelen uitvoeren die tegen de

handelsliberalisering ingaan voor redenen die in de GATS beschreven staan. Deze kunnen zijn:

de bescherming van de openbare veiligheid en ethiek, de bescherming van het artistieke,

historische en archeologische patrimonium, de aanpassing van maatregelen die niet in

overeenkomst zijn met de voorzieningen in het akkoord. Maatregelen in het kader van de sociale

zekerheid en andere activiteiten verbonden aan de officiële autoriteit zijn uitgesloten uit de GATS.

De bescherming van het leven van mensen, dieren of planten en het behoud van niet-

hernieuwbare energiebronnen ziet de Mercosur niet als mogelijke reden voor

uitzonderingsmaatregelen. De Mercosur hoopt wel op bijkomende uitzonderingen voor

maatregelen die als doel sociale inclusie hebben. De maatregelen die bedoeld zijn om de

concurrentie te verzekeren, worden door de Mercosur niet beschouwd als incompatibel met de

aangegane verbintenissen.

• Verhoogde participatie van de Mercosurlanden : De Mercosur voorziet specifieke

verbintenissen voor een gemakkelijkere participatie van haar leden, waarbij het

liberaliseringproces aan de specifieke kenmerken en doelstellingen van de Mercosurlanden wordt

aangepast. De EU moet ook de toegang tot informatie voor de Mercosur vergemakkelijken.

• Mode 4 - Vrij verkeer van personen : Omvat “natuurlijke personen die diensten leveren” en

“natuurlijke personen die werken voor een dienstverlener”. Er is dus geen akkoord voor personen

die zich willen integreren in de arbeidsmarkt van de andere regio, noch voor personen die zich

permanent willen vestigen in die ander regio. Het aanbod van de Europese Unie is hetzelfde als

wat ze op WTO niveau aanbood met verbintenissen in het kader van “intracorporatieve

transfers”, “werknemers van een juridische persoon die geen commerciële aanwezigheid heeft in


111

de Europese Unie” en “zelfstandige beroepsmensen” (zie hierboven). De “intracorporatieve

transfers” zijn vooral van belang voor de EU die de migratie van personeel binnen multinationale

ondernemingen gemakkelijker wil maken. Wat de unie op dat vlak voorstelt als liberalisering is

daarom ook veel uitgebreider dan wat ze voor de “zelfstandige beroepsmensen” voorziet (dit

laatste is dan vooral van belang voor de Mercosur). Tabel 2 geeft een overzicht van de sectoren

en subsectoren die enerzijds uitgesloten zijn voor “werknemers van juridische personen” en

“zelfstandige beroepsmensen”, maar anderzijds toch inbegrepen zijn in het EU voorstel voor

“intracorporatieve transfers”. Deze sectoren werden in het vet gezet om aan te tonen dat de EU

inderdaad vooral geïnteresseerd is in haar MNO’s. Tot slot heeft de Mercosur ook nog volgende

voorstellen:

o migratieprocedures (in het kader van de handel in diensten) die niet ingewikkelder zijn

dan nodig en voldoende transparant zijn,

o toelatingen, licenties en certificaten die enkel gevraagd worden wanneer ze essentieel

zijn voor het uitvoeren van een bepaalde dienst,

o visums, waarvan toekenning niet gebruikt kan worden als barrière voor de handel in

diensten.

• Sectoriele onderhandelingen : De onderhandelingen over de financiële diensten zijn het verst

gevorderd. De EU maakte echter ook nieuwe voorstellen in het kader van het maritieme transport

en de diensten in de telecommunicatie en de postsector.

• Intraregionale handel : De Europese Unie vraagt de Mercosur extra inspanningen te doen om de

intra-Mercosur handel van diensten te vergemakkelijken. De kans dat de Mercosur deze externe

druk zal aanvaarden voor een thema dat in het kader van het Protocol van Montevideo is

bepaald, is weinig waarschijnlijk.

• Progressieve handelsliberalisering : De EU stelt dat, van zodra het biregionaal akkoord van

kracht is, beide partijen de dienstverleners van de andere regio minimaal moeten behandelen

zoals voorzien in Annex I van het akkoord. De Mercosur vraagt om de verbintenissen van Annex

I te voorzien van implementeringkalenders.

• Coöperatie : De Mercosur hoopt op een verbeterde samenwerking om de competitiviteit van de

dienstensector te bevorderen en de toegang tot nieuwe technologieën te vergemakkelijken. Ook

distributie- en informatiekanalen moeten nauwer samenwerken.

Ondanks het feit dat de “GATS de enige bron van inspiratie was voor de twee regio’s” (PENA, 2005, p 30,

eigen vertaling) is er tot nog toe geen garantie over de compatibiliteit tussen de biregionale voorstellen en

de GATS. Dit geldt voornamelijk voor de onderhandelingen over de “aanpassing van kalenders” en de

“uitzonderingsmaatregelen” (of safeguards). Het thema van de subsidiëring is daarentegen geen

struikelpunt daar het enkel op multilateraal niveau onderhandeld wordt. Er wordt op multilateraal niveau

echter geen vooruitgang geboekt op dit vlak, waardoor de aandacht op bilateraal niveau zou kunnen

toenemen. Openbare aanbestedingen worden in principe ook enkel op multilateraal niveau aangekaart,

hoewel de vraag blijft of bijkomende verbintenissen op bilateraal niveau zullen worden toegevoegd. De


112

intra-regionale handel wordt enkel op bilateraal niveau bekeken, waardoor er ook voor dit onderwerp

geen conflict mogelijk is tussen de twee niveau’s (PENA, 2005, p 22-32).

4.4.f. Conclusie

In de Mercosur was het Protocol van Montevideo over de integratie van de dienstenmarkt een zeer

ambitieus plan. Met een uitvoeringstermijn van 10 jaar voor een volledige liberalisatie was het zelfs

ambitieuzer dan de GATS. Toch zijn de bepalingen van het Protocol nog verre van uitgevoerd. Ook voor

het dienstenverkeer tussen de Mercosur en de Europese Unie is er nog een hele weg te gaan. Het

belang van de dienstensector in het BBP van de twee blokken toont echter aan hoe belangrijk deze

vooruitgang is en hoeveel mogelijkheden kunnen gecreëerd worden op dit vlak.

Ook moet rekening gehouden worden met het specifieke karakter van de dienstensector. De openstelling

van de Mercosuriaanse markt zou voor de Europeanen een permanent voordeel hebben. Dit is het

zogenaamde lock-in effect. Omgekeerd is dit niet het geval, omdat de Mercosurianen voornamelijk

geïnteresseerd zijn in de Mode 4 diensten en de uitvoer van landbouwproducten, waar dat lock-in effect

niet bestaat en de voordelen dus slechts tijdelijk kunnen zijn (dit is de preference erosion). De vraag is

welke prijs de Mercosur bereid is te betalen voor deze tijdelijke voordelen.

Op multilateraal niveau wordt onderhandeld op basis van positieve lijsten van aangegane verbintenissen.

Argentinië is tijdens de Uruguay Ronde het grootst aantal verbintenissen aangegaan onder de

Mercosurleden en rekent dus op de meest open wetgeving van het blok. Tijdens de Doha Ronde is de

kloof tussen Brazilië en Argentinië echter verkleind, omdat vooral het Braziliaanse voorstel een werkelijke

vooruitgang betekende tegenover wat tijdens de Uruguay Ronde was voorgesteld. Ook de EU ging erop

vooruit in de Doha Ronde, met de afschaffing van een aantal restricties en de toevoeging van een aantal

nieuwe sectoren. Bilateraal deed de Europese Unie echter geen extra inspanning, daar waar de

Mercosur wel uitpakte met een werkelijke upgrade.

Er blijven voor de dienstensector nog een heel aantal struikelpunten. Voorbeelden daarvan zijn de

“Economic Need Test” (ENT) of de onderhandelingen over de subsidies, die maar niet uit de startblokken

geraken. Andere divergentiepunten zijn die over de “safeguard measures” en de mogelijkheid tot

aanpassing van de kalenders en het heronderhandelen van aangegane verbintenissen. De EU, voor wie

de Mercosur een klein handelspartner is, ziet niet echt het voordeel in van deze versoepelingen.

Nochtans kan een soepele positie op dit punt, landen aanzetten om verder te gaan in de liberalisering

dan ze oorspronkelijk van plan waren. Ook moet nog werk gemaakt worden van de onderlinge erkenning

van diploma’s, licenties en andere documenten. Tot slot is er nog het Mode 4 struikelpunt: in dit hoofdstuk

zet de Europese Unie de nadruk op de intra-corporatieve transfers, wat haar MNO’s ten goede zou

komen. De Mercosur zou echter liever meer vooruitgang zien in de diensten die werknemers en

zelfstandigen leveren.


113

Tabel 4.4. 2

Mode - 4 Voorstel van de Europese Unie voor dienstensectoren die van belang zijn voor de Mercosur

Intracorporatieve

Transfers

Werknemers van Juridische Persoon

Zelfstandige Beroepsmensen

Architectuur ja ja ja

Technische diensten ja ja ja Geïntegreerde Technische Diensten ja ja

Stedenbouw ja ja ja

Dierengeneeskunde ja

Andere diensten verbonden aan technisch of wetenschappelijk onderzoek ja* ja** Computerdiensten en aanverwanten ja ja ja

R&D ja ja

Reclame ja ja

Management consultancy en daaraan aanverwante diensten ja ja ja

Technische testen en analyse ja* ja

Diensten gerelateerd met de landbouw, de jacht en bosbouw ja*

Diensten gerelateerd met veehouderij Diensten gerelateerd met de visserij ja*

Onderhoud en herstellingen van uitrusting en gereedschap (uitgez. transportuitrusting) ja* ja**

Fotografie ja

Vertalingen ja ja ja

Interieurvormgeving ja*

Bouw en gerelateerde technische diensten ja* ja*

Commission Agent ja* Hotels en restaurants (incl. catering) ja Reisagentschappen en tour operators ja ja*

Toeristische gidsen ja*

Ontspanning (incl. toneel, live bands en circus) ja* ja*

Sport en andere recreatie ja*

Onderhoud en herstellingen van vliegtuigen ja*

Andere transportdiensten ja*

* gelimiteerd voor sommige leden, ** nieuwe verbintenis in de Doha Ronde

Bron: PENA, 2005, p 26-27, eigen vertaling en bewerking


114

DE VIERDE BI-REGIONALE TOP (WENEN, 12 MEI 2006)

Dit hoofdstuk is een kort verslag over de biregionale top van 12 mei 2006 tussen de Europese Unie, de

Latijns Amerikaanse landen en de Caraïben. In deze top kwam immers de recentste evolutie van de

relatie tussen de verschillende blokken in beeld. De resultaten van de top worden ook in verband

gebracht met wat reeds gezegd werd op de 3de zitting van de Integratieparlementen in Bregenz.

5.1.a. Strengthening the Biregional Strategic Association”.

De biregionale top die dit jaar plaats vond in Wenen op 12 mei 2006 is de vierde op een rij. Het komt na

de top in Rio de Janeiro van 1999, die van Guadalajara in 2002 en die van Madrid in 2004 (European

Commission, 2002a; European Commission, 2006c, p 1). De volgende top is voorzien tegen 2008 in Lima

(QUAK, 2006, p 2).

Het gaat hem om bijeenkomsten van staats- en regeringshoofden van Latijns Amerika, de Caraïben en

de Europese Unie, met als doel de politieke, economische en culturele band tussen de blokken uit te

diepen. Tijdens de top van Rio in 1999 werd de aandacht vooral gevestigd op de representatieve

democratie, de “rule of law”, de internationale veiligheid en de politieke stabiliteit. Ook de mensenrechten,

het onderwijs, de ondersteuning van het multilaterale handelssysteem, de handelsliberalisatie en de

stimulering van productieve investeringen zijn tijdens dit evenement bekeken. Een bilaterale groep werd

opgericht voor de opvolging en de uitvoering van het strategische partnerschap dat in Rio van start ging.

Ook @LIS (Alliance for an Information Society) werd naar aanleiding van deze top opgericht als bilateraal

programma voor de uitwisseling van ervaringen op vlak van ICT (European Commission, 2001a).

Zowel in Madrid als in Guadalajara werd op deze thema’s verder gewerkt, hoewel steeds met nieuwere

realiteiten rekening moest gehouden worden. Het Europa van Rio was niet hetzelfde als het Europa van

Madrid of Guadalajara. De invoering van de Euro of de uitbreiding van de Unie met tien Centraal

Europese landen zijn slechts enkele aspecten waardoor een nieuw en gemoderniseerd licht op de

onderhandelingen moest geworpen worden (European Commission, 2002a; European Commission,

2004).

In de laatste top Wenen kwam het er op neer een “routeplanning” te maken om tot integratieakkoorden te

komen tussen de Europese Unie en Latijns Amerika en meer continuïteit en opvolging van de reeds

ondertekende akkoorden te verzekeren. Er moest ook aandacht geschonken worden aan de regionale

integratie van het Zuid-Amerikaanse continent, de uitbouw van energienetwerken en andere

infrastructuren. Maar ook thema’s als veiligheid, terrorisme, drugs en georganiseerde misdaad, de

mensenrechten, de markteconomie, vrijhandelsakkoorden, groei, arbeidsgelegenheid, armoede, migratie,

energie, technologische transfers, democratie en de rol van de Verenigde Naties kwamen er aan bod


115

(European Commission, 2006a; European Commission, 2006d; FRERES, 2005, p 61-64). Ook sociale

cohesie blijft een belangrijk aandachtspunt. In dit kader werd begin dit jaar het programma EUROsociAL

opgericht. Het gaat hem om een Frans-Spaans initiatief dat 4 jaar zal duren. Met een budget van 36

miljoen euro is het project gericht naar de verbetering van het beleid van de fiscaliteit, werkgelegenheid,

recht, onderwijs en volksgezondheid. De Europese Unie bevestigt zo zijn plaats als belangrijkste

financiële steun voor ontwikkelingshulp. (Présidence de la République, 2006).

De EU-LAC top van Wenen eindigde op 12 mei en met de eindverklaringen kwamen tussen de

veelvuldige zelffelicitaties een aantal donkere wolken opsteken: De Europese Unie schrijft Latijns

Amerika de wet voor, is één van de bezwaren. De lange hoofdstukken over democratie,

werkgelegenheid, armoede en migratie gaan uitsluitend over Latijns Amerika. “De EU is geenszins van

plan om Latijns Amerika mee te laten praten over die thema’s waar het Europa aangaat. Niets wordt er

gezegd over het Europese migratiebeleid, over maatregelen om de Europese vraag naar drugs te

beperken of (…) de Europese landbouwsubsidies” (QUAK, 2006, p 1), zo melden Quak en de Voogd in

hun politieke analyse en bevestigen hiermee het eenzijdige karakter van wat een biregionale top moet

zijn. Enkel de alternatieve top, “Enlazado Alternativas”, spreekt zicht uit over de Europese politieke en

economische situatie, over het migratiebeleid van de Unie, enz. Het tweede bezwaar is dat Europa vooral

van zinnens blijkt te zijn haar Europese bedrijven in Latijns Amerika te steunen om meer winst te maken.

Het leeuwendeel van de aandacht van de Unie gaat naar de handelsliberaliseringthema’s en het

neoliberale vrijhandelideaal. Hoofdstukken over milieu, mensenrechten en migratie lijden onder het

gebrek van concrete maatregelen. En dit zint de Zuid-Amerikanen niet: De President van Bolivia, Evo

Morales, liet – net zoals zijn Venezolaanse homoloog Chavez – weten dat de vrijhandel niet ten goede

komt aan zijn volk. Vrijhandelsakkoorden zijn gebaseerd “op ongelijke en geheime verhoudingen tussen

arme en rijke onderhandelingspartners” staat in de slotverklaring van “Enlazado Alternativas”. En hoewel

artikel 4 van de eindverklaring van Wenen stelt dat er niet één democratisch model is, wat de weg

openzet voor de ontwikkeling van participerende democratieën, blijft Europa bezorgd voor het gevaar

voor instabiliteit in de regio ten gevolge van populistische leiders als Chavez en Morales. (European

Commission, 2006c, p 2-3; QUAK, 2006; VAN HAASTER, 2006).

5.1.b. Vooruitgang in Bregenz en Wenen

Toch is er ook vooruitgang geboekt en dat staat ook in de slotverklaringen van de top in Wenen. Ze

worden tevens in verband gebracht met de slotverklaring van de 3de zitting van de integratieparlementen

EU/LAC. Dit was de ontmoeting van 24 en 25 april 2006 van leden van het Europese Parlement, het

Latijns Amerikaans Parlement, het Parlamento Andino, het Centraal Amerikaanse Parlement en de

Gemeenschappelijke Parlementaire Commissie van de Mercosur. Deze top vond plaats in Bregenz.

(European Parliament, 2006, p 1).


116

Bregenz,24 en 25 april 2006, 3de zitting van de Integratieparlementen EU/LAC (European Parliament,

2006)

Wenen,12 mei 2006, 4de biregionale top EU-LAC (European Commission, 2006c)

• Het Tribunaal tegen de Europese Multinationals kon 70 zaken beoordelen waarbij multinationale

ondernemingen een bedreiging vormden voor de toegang tot essentiële basisvoorzieningen, het

recht op land, op voedselveiligheid, op voedselsoevereiniteit, op arbeidsrechten, enz. Verder

onderzoek is echter nodig om een internationaal rechtsinstrument te creëren dat de MNO’s

daadwerkelijk verantwoordelijk zou kunnen stellen bij rechtsovertredingen (VAN HAASTER,

2006).

• Betreffende de internationale vrede en stabiliteit: Artikel 14 van de slotverklaring van de Top van

Wenen lijkt wel rechtstreeks tot de Verenigde Staten gericht. Het spoort alle landen aan zich op

“internationale instituties te beroepen bij het beslechten van geschillen, in het bijzonder op het

Internationale Hof van Justitie” (European Commission, 2006c, p6, eigen vertaling). Het artikel

getuigt ook van de onvoorwaardelijke steun voor het Internationale Strafrecht (IPC) en roept alle

staten op het Statuut van Rome voor de IPC te ratificeren (European Commission, 2006c, p 4-6).

• Betreffende de energie: De experts van de Europese Unie en de landen van Latijns Amerika en

de Caraïben hebben een eerste reünie gehouden op 20 en 21 april 2006 om over de energie te

praten (European Commission, 2006c, p 13). Initiatieven voor de integratie van de

energienetwerken in de Mercosur en Latijns Amerika in zijn geheel blijven een hoeksteen voor de

ontwikkeling van de regio.

• Betreffende de Associatieakkoorden: De slotverklaring van Wenen beschrijft vooruitgang van de

onderhandelingen tussen de Europese Unie en de Mercosur en bevestigt tevens de

onvoorwaardelijke steun aan het multilaterale handelssysteem. In de verklaringen van de III

Parlementaire ontmoeting van Bregenz, wordt herinnerd aan de doelstelling om een Euro-Latijns

Amerikaanse Zone te creëren. Dit houdt in dat eerst biregionale akkoorden zullen moeten worden

afgerond, zoals dat tussen de EU en de Mercosur, om tenslotte te kunnen komen tot een

Akkoord voor een Globale Interregionale Associatie. De Europese financiële instellingen worden

in de verklaring van Wenen ook aangespoord de fysieke integratie van Zuid Amerika en de

Caraïben te ondersteunen (European Commission, 2006c, p 13-16; European Parliament, 2006,

p 5).

• Betreffende de samenwerking en ontwikkelingshulp: In de slotverklaring van Wenen wordt

aandacht geschonken aan de bijzondere inspanningen van de Latijns Amerikaanse landen en de

Caraïben om de Millenniumdoelstellingen te bereiken. De schuldenlast van sommige Latijns

Amerikaanse landen blijven echter voor problemen zorgen. Zowel debiteurs als crediteurs

worden verantwoordelijk gesteld voor deze onhoudbare schuld in sommige landen van de regio.

Er wordt gevraagd deze op een efficiënte manier aan te pakken. Artikel 46 geeft als voorbeeld de

conversie van schulden tot investeringen in ontwikkeling, in het bijzonder voor het onderwijs

(European Commission 2006b, p 18-21).


117

• Betreffende de armoede en uitsluiting: In Bregenz stellen de parlementsleden voor een Fonds

voor Biregionale Solidariteit op te richten dat gesteund zou moeten worden door onder andere de

Europese Investeringsbank en de Wereldbank. Dit fonds zou moeten strijden tegen de sociale

uitsluiting en de extreme armoede. Ook moeten er faciliteiten voor Latijns Amerika komen om

aan kapitaal te komen voor investeringen. Dit zou een via samenwerking tussen de Europese

Investeringsbank en andere geïnteresseerde instellingen van beide regio’s moeten worden

verwezenlijkt (European Parliament, 2006, p 6).

• Betreffende de samenwerking op vlak van onderwijs, wetenschappen en technologie: “We zijn

bewust van de rol die de informatie- en communicatietechnologie speelt ten voordele van de

sociale cohesie, de regionale integratie en de competitiviteit van onze economieën” (European

Commission, 2006c, p22, eigen vertaling) staat in de slotverklaring. Er wordt dan ook een

prioritaire rol toegekend aan de oprichting van een Gemeenschappelijke Ruimte voor Hoger

Onderwijs Latijns Amerika – Caraïben – Europese Unie. Ook de Europese Commissie zelf heeft

meer vaart gezet achter de ontwikkeling van uitwisselingsprogramma’s. Verder worden ook de

EU-ALC platformen voor wetenschappen en technologie positief onthaald. Deze zullen verder

ondersteund worden met het organiseren van gemeenschappelijke activiteiten voor research en

development (European Commission, 2006c, p 22-23).

• Andere thema’s die aan bod zijn gekomen: Democratie en mensenrechten, Terrorisme, Drugs en

georganiseerde criminaliteit, Milieu, Groei en werkgelegenheid, Regionale integratie en Migraties

(European Commission, 2006c).

5.1.c. Conclusie

De bedoeling was tijdens de top in Wenen tot een routeplanning te komen om de integratieakkoorden tot

een succesvol einde te begeleiden. Er werden tijdens de top een aantal punten, waarop vooruitgang werd

geboekt, in de verf gezet. Zo was er bijvoorbeeld de werking van het Tribunaal tegen de Europese

Multinationals en de recente reünies voor samenwerking op vlak van energie-infrastructuren. Ook werden

er een aantal voorstellen opgeworpen: de aansporing van de Europese financiële instellingen om de

fysieke integratie in de Zuid-Amerikaanse regio te versnellen; de conversie van de enorme schuldenlast

in Zuid-Amerika in investeringen voor de ontwikkeling; de oprichting van een Fonds voor Biregionale

Solidariteit tegen de armoede en uitsluiting en tot slot de versterking van de wetenschappelijke

samenwerking tussen de twee blokken. Toch was de slotverklaring in Wenen ook kritisch op een aantal

punten. Aan Zuid-Amerikaanse kant wordt geklaagd over de eenzijdigheid van de gesprekken: er wordt

weinig gezegd over de Europese politieke en economische situatie, enkel de Zuid-Amerikaanse wordt

besproken. Ook het uitgesproken neoliberale vrijhandelsideaal van de Europeanen wordt niet in goede

aarde ontvangen in Zuid-Amerika en de Caraïben. Aan Europese kant is er dan bezorgdheid over de

opkomst van populistische leiders en hun invloed op de stabiliteit aan Zuid-Amerikaanse kant.


118

CONCLUSIE

Het Europese beleid ten aanzien van de Mercosur is gebaseerd op drie pijlers. Het is een

samenwerkings-, economisch en politiek beleid.

Het samenwerkingsbeleid is het minst controversiële. De Europese Unie staat op de eerste plaats

wanneer het gaat om financiële steun aan de Mercosur. Wel moet gewezen worden op de negatieve

invloed van de Millenniumdoelstellingen op de steun aan de Mercosur. Bij het opstellen van deze

doelstellingen ging immers het grootste deel van de aandacht naar de minst ontwikkelde landen, waar de

Mercosur geen deel van uitmaakt. De vrees is dus dat het volume aan financiële steun onder druk zal

komen te staan. Indien de Europese Unie inderdaad van mening is dat een te groot deel van de

ontwikkelingshulp naar deze “geavanceerde” groep gaat, dan zal ze ook meer aandacht moeten

besteden aan het type hulp dat ze verleent. De steun naar de Mercosur moet geconcentreerd worden in

thema’s als economische en infrastructurele integratie, ondersteuning van de instituties en research and

development.

Het economische project is boven alles een project van handelsliberalisering. In Europa zijn het vooral de

industriële en dienstensectoren die bij de afbouw van de handelsbarrières baat zullen hebben. Deze

sectoren genieten immers van een comparatief voordeel tegenover de Mercosur en zullen dus hun

activiteiten kunnen uitbreiden in de regio. De grootste aandacht zal hierbij moeten gaan naar het

overtuigen van de Braziliaanse industriële sector van de voordelen die de intra-industriële handel te

bieden heeft op vlak van efficiëntie van de productiestructuur. Rekening houdend met de lange en

vruchtbare periode van protectionistische industrialisatie van het land, is dit geen gemakkelijke taak.

Betreffende de dienstensector, zal de Europese Unie er rekening mee moeten houden dat de Mercosur

weinig ambities heeft op dit vlak. De dienstensector is trouwens een bijzondere sector: indien de

Europese dienstverleners toegang krijgen tot de Mercosurmarkt, zullen deze kunnen genieten van een

lock-in effect. Zelfs indien andere partners van de Mercosur later van dezelfde toegang kunnen genieten,

zullen de Europeanen dankzij hun initiële investering gedurende een lange tijd een stap voor hebben op

hun concurrenten. De vraag is dus aan welke prijs de Mercosurianen bereid zijn dit permanente voordeel

aan de Europeanen te verlenen. De blokken hebben wel een relatief goede verstandshouding op gebied

van vrij verkeer van personen (Mode 4), hoewel de druk van de Europeanen op intra-corporatieve

transfers niet in verhouding staat met wat voorgesteld wordt op vlak van diensten geleverd door

werknemers of zelfstandigen. Tot slot moeten de Europeanen overwegen een flexibelere positie aan te

nemen wat betreft de mogelijkheid tot aanpassing van aangegane verbintenissen. Indien de Mercosur –

voor wie de EU een zeer gewichtige partner is – van deze clausule kan genieten, zal het blok wellicht

geneigd zijn verder te gaan in de liberalisering van de handel in diensten dan het oorspronkelijk van plan

was.

De handelsliberalisering zal ook de mogelijkheid tot grotere volumes aan investeringen mogelijk maken.

Europese investeerders zijn geïnteresseerd in de regio, en de Mercosur kan het kapitaal gebruiken. Wel

is er twijfel over de Mercosuriaanse interesse voor het type kapitaal dat uit Europa zou komen: de kans


119

dat de Mercosur kapitaal met een hoge toegevoegde waarde kan aantrekken, is klein. De meeste

investeerders zijn geïnteresseerd in de Mercosuriaanse afzetmarkt én de grondstoffen in de regio.

Efficiëntiezoekende investeringen met een hogere toegevoegde waarde zullen eerder naar opkomende

economieën als China gaan.

In de Mercosur, voor wie de EU de belangrijkste handelspartner is, komt de interesse voor de

handelsliberalisering uit de agroalimentaire sector. Het blok heeft een zeer competitieve landbouwsector

en is geïnteresseerd in de enorme mogelijkheden op de Europese afzetmarkt. Maar Europa is tevens de

regio van de traditionele landbouwondersteuningen en protectionisme. De politieke macht van de

landbouwsector is groot en de sector kan dus genieten van verscheidene steunmaatregelen waaronder

een gerichte tarifaire bescherming, binnenlandse steunmaatregelen en het Gemeenschappelijk

Landbouwbeleid met de impliciete exportsubsidies. De tarifaire bescherming gebeurt aan de hand van

zeer gerichte tarifaire pieken op de import van producten die “gevoelig” zijn voor de Europese Unie. In

haar September 2004 voorstel en tijdens de Doha Ronde werd duidelijk dat de Europese Unie niet van

plan is de bescherming voor deze gevoelige producten gemakkelijk te laten vallen. Dit heeft niet enkel

een economische kost, maar brengt ook veel politieke spanningen met zich mee: opkomende

ontwikkelingslanden en nieuwe groeperingen, zoals de G-20, hebben steeds meer macht in het WTO

systeem en dulden de maatregelen alsmaar minder. Dit geldt eveneens voor de exportsubsidies. De

Europese Unie is echter bereid deze af te schaffen, maar verbindt dit met een aantal voorwaarden. Eén

daarvan is de volledige afschaffing van alle types exportsubsidies, met inbegrip van garanties voor

exportkredieten en verzekeringsprogramma’s met te lange terugbetalingstermijnen. Het volume aan

binnenlandse steunmaatregelen is niet significant verminderd, maar onder invloed van de Uruguay

Ronde is deze wel minder marktverstorend geworden.

Tot slot is er ook het politieke beleid ten aanzien van de Mercosur. Dit wordt gestimuleerd door de visie

van een multilateraal systeem van geïntegreerde landengroepen met steeds meer verantwoordelijkheden

op de internationale scène. Met andere woorden, het gaat in tegen de hegemonie van de Verenigde

Staten. Ook de integratie van de Mercosur wordt ondersteund door deze visie, hetgeen de interesse van

de Europese Unie voor het project verklaart. Toch staat deze politieke verstandhouding onder druk. Nu

de uitbreiding van de Europese Unie achter de rug is, kan men zich afvragen of de unie met hetzelfde

enthousiasme naar de Mercosur zal kijken als op het einde van de jaren ’80, bij de toetreding van Spanje

en Portugal. De moeilijkheden van de Europese Commissie om het onderhandelingsmandaat in ’99 te

verkrijgen, toonden de conflicten aan binnen het Europese besluitvormingsproces. De uitbreiding van de

unie tot 25 landen zal de situatie alleszins niet vergemakkelijken.

Maar de problemen komen niet enkel van Europese kant: de Mercosur staat, 15 jaar na de ondertekening

van de Tratado de Asunción (Verdrag van Asunción), nog steeds in haar kinderschoenen. Ondanks

enkele successen, is er nog veel werk op vlak van vrij verkeer van goederen. Over vrij verkeer van

diensten, personen en kapitaal is er zo goed als geen sprake. Ook de Mercosur als douane-unie staat

nog niet op punt en de helft van de Mercosurnormen kunnen nog niet worden toegepast. Daarenboven is

er de interesse van de Mercosuriaanse industriële sector voor de FTAA (ondanks de voornamelijk

Braziliaanse en Venezolaanse argwaan). Indien de Mercosur zou toetreden tot de Vrijhandelszone, zal


120

het bestaan zelf van het project in vraag worden gesteld en zal de Mercosur gedegradeerd worden tot

invloedszone van de Verenigde Staten.

Tot nog toe was de Europese aanpak een reactie op het handelsbeleid van de Verenigde Staten en op

de evolutie op de multilaterale scène. Door een combinatie van een protectionistisch landbouwbeleid, een

vertraging van de Doha Ronde en een stagnatie van de FTAA onderhandelingen, zou het heel lang

kunnen duren vooraleer de Mercosur en de EU tot een akkoord kunnen komen. Vooral omdat de

onderhandelingen gebaseerd zijn op een “Single Undertaking” principe. Indien Europa de

Mercosuriaanse integratie inderdaad wil steunen en het vrijhandelsproject met het blok succesvol wil

afronden, zal het proactiever moeten reageren.


121

VERTALINGEN In de hoofdtekst staan instellingen of organen vermeld in het Spaans als het gaat om Zuid-Amerikaanse en in het Nederlands als het gaat om internationale. Vermeldingen tussen aanhalingstekens zijn geen officiële vertalingen.

1 “Protocol voor Handelsexpansie” 2 “Overeenkomst voor Economische Coöperatie tussen Argentinië en Uruguay” 3 “Verklaring van Iguazú” 4 “Verdrag voor de Integratie, Coöperatie en Ontwikkeling” 5 “Acte van Buenos Aires” 6 “Akkoord voor Economische Aanvulling” 7 “Protocol over de Institutionele Structuur van de Mercosur bijgevoegd aan het Verdrag van Asunción” 8 “Commissie van Permanente Vertegenwoordigers van de Mercosur” 9 “Technische Raadgevende Tak” 10 Raad van de Gemeenschappelijke Markt 11 Groep Gemeenschappelijke Markt 12 “Handelscommissie” 13 “Gemeenschappelijke Parlementaire Commissie” 14 “Administratief Secretariaat van de Mercosur” 15 “Adviserend Economisch en Sociaal Forum” 16 “Protocol van Brasilia” 17 “Permanent Hof voor Revisie” 18 “Protocol van Ouro Preto” 19 “Akkoord voor Economische Aanvulling” 20 “FTAA, mijn rug op!” 21 Acuerdo Marco Interregional de Cooperación 22 Consejo de Cooperación 23 Comision Mixta de Cooperación 24 Subcomisión Mixta de Cooperación 25 Comisión Biregional Negociador 26 Subcomisión de Cooperación

NOTA ’S

27 Mogelijkheden tot het (tijdelijk) opschorten van bepaalde verplichtingen, in het bijzonder voor ontwikkelingslanden, als de verplichting een te grote verstoring zou teweegbrengen op de binnenlandse markt. Deze uitzonderingsmaatregelen komen niet aan bod in deze scriptie voor de landbouwonderhandelingen, maar worden wel besproken voor de dienstensector in sectie 4.4.d.

28 Kaderakkoord dat ondertekend werd in de WTO op 31 juli 2004. Omvat een pakket van niet-bindende afspraken die de onderhandelingen in de Doha Ronde nieuw leven inblies (IFG, 2004).


122

BIBLIOGRAFIE ABCD American Business Coalition for Doha, 2005, Making Hong Kong a Success: Europe’s Contribution – Brussels, 28 October 2005, 10p. URL:<http://www.abcdoha.org/agriculture/pdfs/EU_Proposal.pdf> (14/07/06). AIV Adviesraad Internationale Vraagstukken, 2004, Dienstenliberalisering en ontwikkelingslanden: leidt openstelling tot achterstelling?, Den Haag. URL:<http://www.aiv-advies.nl/ContentSuite/template/aiv/pag/page.asp?id=1889&language=NL> (12/07/06). ANDERSON K. en YAO S., 2003, How can South Asia and Sub-Saharan Africa gain from the next WTO round ?, Journal of Economic Integration 18 (3), p 466-481. BARRAU A., 1999, Union europpéenne et Mercosur : marriage ou union libre, Assemblée nationale, Rapport d’information 1721, Paris, 92p. BARRAU A., 2000, Pour un dialogue fructueux entre l’Union europpéenne et le Mercosur, Assemblée nationale, Rapport d’information 2269, Paris, 66p. BEHAR J., 2000, Cooperation and Competition in a common market : studies on the formation of MERCOSUR, Physica-Verlag, VIII, Heidelberg, 152p. BERLINSKI J. en ROMERO C.A., 2001, Las concesiones de Argentina, Brasil y Chile en el GATS y la competitividad internacional de Argentina, Buenos Aires, 30p. URL:< http://iei.uv.es/agenda/Ponencias/J.%20Berlinsky.pdf> (02/08/06). BIRB Belgisch Inteventie- en Restitutiebureau, 2006, Jaarverslag 2005, Brussel/Bruxelles, 57p. URL:<http://www.birb.be/pls/gel/fle_pa.gelx_download_sp?piv_file=F25946/Jaarrapport%202005.pdf> (27/06/06). BITTENCOURT G., 2003, Inversión extranjera y restricción externa en el Mercosur: conclusiones preliminares y temas de investigación, Departamento de Economía, Facultad de Ciencias Sociales, Universidad de la República, Montevideo, 46p. URL:< http://www.face.ufmg.br/novaeconomia/sumarios/v13n1/Bittencourt.pdf> (09/05/06). BITTENCOURT G., DOMINGO R. en REIG N., 2006, IED en los países del MERCOSUR : ganadores y perdedores en los acuerdos ALCA y UE-MERCOSUR, Documento No. 02/06, Departamento de Economía Facultad de Ciencias Sociales, Universidad de la República, Montevideo, 34p. URL:<http://decon.edu.uy/publica/2006/0206.pdf> (09/05/06). BIZZOZERO L., 2004, Más relaciones MERCOSUR-Unión Europea – Una nueva modalidad de participación de las regiones en la mundialización, in : MARÍA GÓMEZ J., 2004, América Latina y el (des)orden global neoliberal – Hegemonía, contrahegemonía, perspectivas, CLACSO Consejo Latinoamericano de Ciencias Sociales, Buenos Aires, p. 97-116. URL :http://168.96.200.17/ar/libros/relint/bizzozero.pdf (31/05/06). BOSMANS W., 1998, Les implications des accords commerciaux régionaux sur les échanges agricoles : le cas du Mercosur, Ecole nationale supérieure agronomique de Montpelier, Montpelier, 352p. BOUZAS R. en SVARZMAN G., 2001, Union Européenne et Mercosur : Structure du commerce et de la production, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.157-177. BUREAU J.-C. en REQUILLART V., 2000, Faut-il et peut-on supprimer les subventions à l’exportation ?, Institut National de la Recherche Agronomique, Journée-Débat Société Française de l’Economie Rurale du 03/02/2000, Toulouse, 15p. URL:<http://www.toulouse.inra.fr/centre/esr/CV/requillart/sfer03-02-20001.PDF> (24/05/2006). BUREAU J.-C., GOHIN A. en REQUILLART V., 2002, Faut-il et peut-on supprimer les subventions à l’exportation ?, Institut National Agronomique Paris-Grignon, Paris, 20p. URL:< http://jcbureau.club.fr/acad_agric.pdf> (24/05/06). CALFAT G. en FLÔRES R.G., 2005, China and the EU-Mercosul Relationship : Trade in Goods and Multilateral Negotiations Aspects, 2005 Research Agenda, Sciences Po – Chaire Mercosur, Paris. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20Flores_Calfat.pdf> (10/03/06). CEPAL Comisión Económica para América Latina y el Caribe, 2000, Anuario Estadístico de América Latina y el Caribe, 1999, Santiago de Chile, 778p. URL:< http://www.cepal.cl/cgi-bin/getProd.asp?xml=/publicaciones/xml/4/4444/P4444.xml&xsl=/deype/tpl/p9f.xsl&base=/tpl/top-bottom.xslt> (25/04/06).


123

CEPAL Comisión Económica para América Latina y el Caribe, 2004, Datos del estudio económico de América Latina y el Caribe, Santiago de Chile. URL:< http://www.eclac.cl/cgi-bin/getProd.asp?xml=/de/noticias/paginas/7/8597/P8597.xml&xsl=/de/tpl/p18f.xsl&base=/tpl/top-bottom.xsl> (24/04/06). CEPAL Comisión Económica para América Latina y el Caribe, 2005a, Comercio exterior de bienes y servicios, in : CEPAL Comisión Economica para América Latine y el Caribe, 2005, Anuario Estadístico de America Latina y el Caribe, 2004, Santiago de Chile, p.138-179. URL:< http://www.eclac.cl/publicaciones/Estadisticas/4/LCG2264PB/p1_2.pdf> (24/04/06). CEPAL Comisión Económica para América Latina y el Caribe, 2005b, La Inversión extranjera en América Latina y el Caribe 2004, Santiago de Chile, 208p. URL:< http://www.eclac.cl/publicaciones/DesarrolloProductivo/9/LCG2269PE/IED-2004.v.word.pdf> (25/04/06). COMISEC Comisión sectorial para el Mercosur, 1995, El Mercosur y su Origen, Montevideo, 2p. URL:<http://www.rau.edu.uy/mercosur/origen.merco.htm> (25/04/06). CUYVERS L., EMBRECHTS R., RAYP G., 2002, International Economie, Garant, Antwerpen-Apeldoorn, 528p. DA MOTTA VEIGA P., 2001, L’économie politique des négociations commerciales dans le Mercosur, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.203-212. Delegación de la Comision Europea en Uruguay y Paraguay, 2005, Estadísticas de Comercio e Inversion – Unión Europea-Mercosur, Montevideo, 5p. URL:< http://delury.cec.eu.int/pdfs/mercosurUE%20mayo%202005.pdf> (26/04/06). DEVLIN R., 2001, Les processus ALCA et Union Européenne-Mercosur – Quels enseignements réciproques ?, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.75-103. DROGUE S. en PRISCILA RAMOS M., 2005, L’accord UE-Mercosur : le blocage agricole, La Chronique des Amériques, Juin 2005 N°22, Observatoire des Amérique s, Université du Québec, Montréal, 8p. URL :< http://www.ameriques.uqam.ca/pdf/Chro_0522_UE-MERCOSUR_blocage-agricole.pdf> (07/02/06). ESTEVADEORDAL A. en KRIVONOS E., 2001, Négociation pour l’accès au marché, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.223-253. Embajada Argentina en España, 2005, El Mercosur, Madrid, 15p. URL:< http://www.portalargentino.net/merco.htm> (25/04/06). EUR-LEX, 1999, Décision du Conseil du 22 mars 1999 concernant la conclusion, au nom de la Communauté européenne, de l'accord-cadre interrégional de coopération entre la Communauté européenne et ses États membres, d'une part, et la Marché commun du Sud et ses États parties, d'autre part, Journal officiel n° L 112 du 29/04/1999, p. 0065-0084, Brussel/Bruxelles. URL :< http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31999D0279:FR:HTML> (31/05/06). EUR-LEX, 2005, Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over „De onderhandelingen over mode 4 („aanwezigheid van natuurlijke personen”) van de Algemene Overeenkomst inzake de Handel in Diensten (GATS)”, Publicatieblad Nr. C 286 van 17/11/2005, p. 0028 – 0033, Brussel/Bruxelles. URL:< http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2005:286:0028:01:NL:HTML> (25/07/06). European Commission, 2001a, The EU’s relations with Latin America – The Rio Summit, Brussel/Bruxelles, 5p. URL :<http://ec.europa.eu/comm/external_relations/la/rio/sum_06_99.htm> (20/06/06). European Commission, 2001b, V Ronda de Negociaciones Union Europea-Mercosur Oferta de Negociación de la UE, IP/O1/963, Brussel/Bruxelles. URL:< http://ec.europa.eu/comm/external_relations/mercosur/intro/ip01_963_es.htm> (31/05/06). European Commission, 2002a, EU/LAC Madrid Summit – EU-Latin America & the Caribbean (17-18 May 2002), Brussel/Bruxelles, 1p. URL :<http://ec.europa.eu/comm/world/lac> (31/05/06) European Commission, 2002b, EU-Latin America and EU-Caribbean Trade Figures, in : European Commission, 2002, The European Union, Latin America and the Caribbean, Brussel/Bruxelles, sheet 4. URL:< http://europa.eu.int/comm/external_relations/la/pub/04_en.pdf> (24/04/06). European Commission, 2002c, Unión Europea - Mercosur – Una asociación para el futuro, Comisión Europea, Montevideo, 16p. URL:< http://europa.eu.int/comm/external_relations/mercosur/intro/bro02_es.pdf> (07/02/06).


124

European Commission, 2003, Hervorming van het GLB: een lange-termijnperspectief voor duurzame landbouw, Brussel/Bruxelles, 3p. URL:<http://ec.europa.eu/agriculture/capreform/index_nl.htm> (27/06/06). European Commission, 2004, EU/LAC Guadalajara Summit – EU-Latin America & the Caribbean (28 May 2004), Brussel/Bruxelles, 2p. URL:<http://ec.europa.eu/comm/world/lac-guadal/00_index_htm> (20/06/06). European Commission, 2005a, Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid uit de doeken gedaan, Eugène Leguen de Lacroix, Brussel/Bruxelles, 34p. URL:<http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_nl.pdf> (27/06/06). European Commission, 2005b, The EU’s relations with Mercosur, Brussel/Bruxelles, 6p. URL:< http://europa.eu.int/comm/external_relations/mercosur/intro/index.htm> (25/04/06). European Commission, 2006a, 4th EU-Latin America/Caribbean Summit in Vienna (Austria), 12 may 2006, Brussel/Bruxelles, 2p. URL:<http://ec.europa.eu/comm/world/lac-vienna/> (31/05/06). European Commission, 2006b, Export Helpdesk for Developping Countries, External Trade, Brussel/Bruxelles. URL:< http://export-help.cec.eu.int> (19/07/06) European Commission, 2006c, IVème Sommet UE-ALC, Vienne, Autriche, le 12 mai 2006, Déclaration de Vienne, Brussel/Bruxelles, 24p. URL:<http://ec.europa.eu/comm/world/lac-vienna/docs/declaration_fr.pdf> (27/06/06). European Commission, 2006d, Objectives of the Vienna Summit – What is at stake?, Brussel/Bruxelles, 1p. URL:<http://ec.europa.eu/comm/world/lac-vienna/objectives_en.htm> (31/05/06). European Parliament, Parlamento Latinoamericano, Parlamento Centroamericano, Mercosul, Parlamento Andino, 2006, III Encuentro de los Parlamentos de Integración UE/LAC – Declaración Final, 24-25/04/2006, Bergenz (Austria), ALOP Asociación Latinoamericana de Organización de Promoción, San Sebastian (Costa Rica). URL:<http://www.alop.or.cr/trabajo/nuestro_proyectos/union_europa/foros/foro2005/declarac.pdf> (27/06/06). Eurostat, 2006, EU25 Trade since 1995 by CN8, External Trade, Bruxelles/Brussel. URL:< http://fd.comext.eurostat.cec.eu.int/xtweb/> (21/07/06) FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2004, The need for special safeguards for developping countries, Cancún Ministerial Conference, fact sheet 5, Rome, 3p. URL:< ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/005/y4852e/y4852e04.pdf> (13/07/06) FAUST J., 2002, The European Union’s Trade Policy towards MERCOSUR, Working Paper PEIF-7, Institut für Politikwissenschaft, Johannes Gutenberg-Universität Mainz, Mainz. URL:< http://ies.berkeley.edu/pubs/workingpapers/PEIF-7-MERCOSUR.pdf> (07/02/06). FRANCOIS J., VON WEIJL H., VAN TONGEREN F., 2003, Trade liberalization and development countries under the Doha Round, Tinbergen Institute Discussion Papaer, TI 2003-060/2, Erasmus Universiteit, Tinbergen Institute, Roterdam. FRERES Ch. en SANAHUJA J.A., 2005, Perspectivas de las Relaciones Unión Europea – America Latina. Hacia una Nueva Estrategia, Instituto Complutense de Estudios Internacionales - Universidad Complutense de Madrid, Contrato RELEX-I-2-2004-LATIN AMERICA-1, Madrid, 64p. G-20, 2006, About G-20, 2006 Australia, Parkes Act (Australia). URL:< http://www.g20.org/Public/AboutG20/index.jsp> (09/07/06). GASCÓ M., 2001, América Latina ante la nueva economía, Revista Instituciones y Desarollo N°8 y 9, Instit ut Internacional de Governabilitat de Catalunya, Barcelona, p. 411-440. URL:< http://www.e-libro.net/E-libro-viejo/gratis/gasco.pdf> (07/02/06). GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, 451p. GIORDANO P. en WATANUKI M., 2001, Les effets économiques de l’accord Union Européenne-Mercosur, in: GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.179-202. GUIRA J., 2003, MERCOSUR : trade and investment amid financial crisis, International economic development law 18, XXII, Kluwer law international, Den Haag, 336p. GUALDONI F., 2005, Venzuela se convertirá en el quinto país miembro del Mercosur, El País, 16-10-2005, Salamanca. URL:< http://www.elpais.es/articulo/20051016elpepiint_10/Tes/elpepiint/> (25/04/06).


125

IDELA Instituto para la Integración y el Desarollo Latinoamericano, 1995, Acuerdo Mercosur-UE – Acuerdo marco Interregional de cooperación entre la Comunidad Europea y sus estados miembros y el Mercado Común del Sur y sus estados partes, Universidad Nacional de Tucumán, San Miguel de Tucumán, 16p. IFG International Forum on Globalization, 2004, Rising From the Ashes of Cancun, What the WTO’s “July 2004 Package” Means, San Fransisco. URL:<http://www.ifg.org/analysis/wto/JulyPackage.html> (02/08/06). IISD International Institute for Sustainable Development, 2003, Special and Differential Treatment, No. 2 of a series, spring 2003,Winnipeg (Canada), 4p. URL:<http://www.iisd.org/pdf/2003/investment_sdc_may_2003_2.pdf> (02/07/06). JUNKER F.J., 2006, EU-Mercosur Free Trade Negociations : What’s at Stake for Agriculture?, Department for Economic and Agricultural Policy – University of Bonn, Bonn, 18p. URL:< http://www.agp.uni-bonn.de/agpo/newsDocs/merc_trade.pdf> (31/05/06). KINOSHITA F., 2001, Mercosur y Unión Europea : Consideraciones sobre una zona de libre comercio intercontinental, Universidad Católica, Montevideo. URL:< http://www.ucu.edu.uy/Publicaciones/NEGOCIOS/Articulos/MERCOSUR%20Y%20UNION%20EUROPEA%20-%20Kinoshita.pdf> (07/02/06). KUTAS G., 2006, EU-Mercosur Relations and the WTO Doha Round: The Agricultural knot, Sciences Po – Chaire Mercosur, Paris, 32p. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20G.%20Kutas.pdf> (10/03/06). Latin America-Mercosur / Ed. by Peter Coffey, 1998, International handbooks on economics intergration 1, Kluwer academic, Dordrecht, 287p. LENNART A., 2003, De relatie EU - Latijns Amerika: een vergelijkend onderzoek van de bilaterale instrumenten met klemtoon op Mercosur, Ugent, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Gent. MEBF Mercosur European Union Business Forum, 2003, Brasilia Declaration, Brasilia, 30p. URL:< http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2003/november/tradoc_114120.pdf> (24/05/2006). Mercosur : Regional intergration, world markets / Ed. by Riordan Roett, 1999, XI, Rienner, Boulder (Colo.), 139p. MESSERLIN P., 2001, Niveau et coûts du protectionnisme européen, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.105-116. Ministerio de Economía y Producción, 2005, Negociaciones en Curso – MERCOSUR – Unión Europea, Dirección Nacional de Política Comercial Externa, Subsecretaría de Política y Gestión Comercial, Secretaría de Industria, Comercio y PyME, Buenos Aires. URL:<http://www.comercio.gov.ar/dnpce/negociaciones/ue.html> (04/08/06). MONTERO, 2005, Europarlamento apura trato de UE con MERCOSUR, Radio Nederland Wereldomroep, 25-11-05, Hilversum. URL:< http://www.informarn.nl/informes/americas/mercosur/act051125_uemercosur> (31/05/06). NRC-Handelsblad, 2002, Verenigde Staten – Bush krijgt ‘Fast Track’, in: PLAN Platform Latijns-Amerika in Nederland, Nieuwsdienst Ventana, nummer 140, 7 augustus 2002, Amsterdam, p 5-6. URL:<http://www.noticias.nl/prensa/ventana/num140.html> (27/06/06). ODI Overseas Development Institute, 2005, The WTO: Towards Hong Kong – What type of effects can developing countries expect from the Doha Round – Special and Differential Treatment and the WTO, London, 4p. URL:<http://www.odi.org.uk/speeches/wto_05/nov2nd/report.html> (02/07/06). PAGE S., 2004, Special and differential treatment or divide and rule? European Union Trade Policy towards developing countries, CDS Research briefings 2004, No. 3, ODI Overseas Development Institute, London, 8p. URL:< http://www.ucd.ie/cds/html/publish/briefing2.pdf> (05/07/06). PAGE S., 2005, Special in Geneva, but equal in Brussels?, ODI Overseas Development Institute, London, 22p. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20Sheila%20Page.pdf> PDC Parlementair Documentatiecentrum, 2000, Drs. J.W. Bertens, Parlement en Politiek, Leiden. URL :< http://www.parlement.com/9291000/biof/16012> (15/08/06). PENA C., 2005, Mercosur-European Union Services Liberalization in the Context of the Doha Round: Conditionalities and Complementarities – Ideas for a Pragmatic Approach –, Sciences Po – Chaire Mercosur, Paris, 43p. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20Celina%20Pena.pdf> (10/03/06).


126

PEÑA F., 2001, Les intérêts du Mercosur dans les négociations avec l’Union Européenne, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.213-220. Présidence de la République, 2006, Le IVème somet Union européenne / Amérique latine-Caraïbes, Paris, 3p. URL:< http://www.elysee.fr/elysee/elysee.fr/francais/actualites/deplacements_a_l_etranger/2006/mai/fiches/sommet_ue-al-c/le_iveme_sommet_union_europeenne-amerique_latine-caraibes.48789.html> (27/06/06). Puerto de Negocios Rosario, Guía del Mercosur, Santa Fe (Argentina). URL:< http://www.enapro.com.ar/espanol/Mercosur/mercosur-guia.htm> (25/04/06). QUAK E-J. en DE VOOGD B., 2006, Verklaring van Wenen: EU schrijft LAC de wet voor – Politieke Analyse, Enlazando Alternativas II 2006, 13-05-2006, PLAN Platform Latijns-Amerika in Nederland,Amsterdam. URL:<http://www.noticias.nl/wenen2006_artikel.php?id=1305> (27/06/06). RAEYMAKERS K., 2000, De relaties tussen de Mercosur en de Europese Unie, RUG, Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen, Gent, 163p. RENSINK M., 1996, Mercosur in het proces van regionale integratie, RUG, Faculteit Politieke en Sociale wetenschappen, Gent, 110p. RIOS S.P., 2006, The impact of the G-20 on EU-Mercosur relations in the scope of the Doha Round and the future of bilateral relations, Sciences Po – Chaire Mercosur, Paris, 27p. URL:< http://chairemercosur.sciences-po.fr/PDF/Doha%20-%20Barcelona/Paper%20Sandra%20Rios.pdf> ROBERTSON J., 2005, Cancun to Hong Kong: Prospects for the WTO, Research Note 10 October 2005, no. 12, 2005-06, ISSN 1449-8456, Parliament of Australia, Department of Parliamentary Services, Canberra, 4p. URL:< http://www.aph.gov.au/LIBRARY/Pubs/rn/2005-06/06rn12.pdf> (05/07/06). SAWAYA JANK M., 2001, Accès aux marchés et politiques agricoles, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.393-406. STRANDERTSKJOLD-NORDENSTAM H., 2006, Telefonisch gesprek op vrijdag 4 augustus 2004 - 9u50, Directorate General Trade, European Commission, Bruxelles/Brussel. TORRENT R., 2001, Le cadre institutionnel des relations Union Européenne-Mercosur, in : GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.135-154. VALLADÃO A.G.A., 2001, Les relations Union Européenne-Mercosur après Seattle, in: GIORDANO P. e.a., 2001, Vers un accord entre l’Europe et le Mercosur, Presses de Sciences Po, Paris, p.32-50. VAN HAASTER K., DE VOOGD B. en QUAK E-J., 2006, Alternatieve top verwerpt vrijhandel – Slotverklaring, Enlazando Alternativas II 2006, 14-05-2006, PLAN Platform Latijns-Amerika in Nederland, Amsterdam, 2p. URL:<http://www.noticias.nl/wenen2006_artikel.php?id=1309> (27/06/06). VAN IWAARDEN C.C.N., 2005, Mercosur: Nieuwe Omstandigheden, Nieuwe Strategieën?, Buenos Aires, 16p. URL:< http://www.mfa.nl/contents/pages/1674/mercosur_nieuwe_omstandigheden_nieuwe_strategieen.pdf> (02/08/06). VENTURA D. en MANIN P., 2003, Les asymétries entre le Mercosur et l’Union europpéenne : les enjeux d’une association interrégionale, Logiques Juridiques, L’Hermattan, Paris, 501p. Vlaams Parlement, 1997, Ontwerp van Decreet – houdende goedkeuring van de interregionale kaderovereenkomst voor samenwerking tussen de Europese Gemeenschap en haar lidstaten enerzijds, en de Mercado Común del Sur(MERCOSUR) en zijn deelnemende staten, anderzijds, ondertekend in Madrid op 15 december 1995, Stuk 745 (1996-1997) – Nr.2, 18 november 1997, Brussel/Bruxelles, 12p. URL:<http://jsp.vlaamsparlement.be/docs/stukken/1996-1997/g745-2.pdf> (15/08/06). WTO World Trade Organization, 2002a, Domestic Support in Agriculture – The Boxes, Geneve, 1p. URL:<http://www.wto.org/english/tratop_e/agric_e/agboxes_e.pdf> (23/04/06). WTO World Trade Organization, 2002b, The Uruguay Round, Understanding the WTO: Basics, Geneve, 6p. URL:< http://192.91.247.23/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/fact5_e.htm> (02/08/06). WTO World Trade Organization, 2003, Tariff Negotiations in Agriculture – Reduction Methods, Background Fact Sheet, Geneve 4p. URL:<http://www.wto.org/english/tratop_e/agric_e/agnegs_swissformula_e.htm> (14/07/06).


127

YAÑEZ C., 2000, La inversión extranjera directa en America Latina, la gobernabilidad y el desarollo institucional, IIG-Biblio, Catalunya Global, N°2, Barcelona. URL:<http:/ /www.iigov.org/dhial/?p=2-03> (23/04/06).

ANNEX A. DE AFKORTINGEN ACP: African, Carribean and Pacific Ocean Countries – Landen van Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan AMIC: Acuerdo Marco Interregional de Cooperación – Interregionaal Kaderakkoord voor Coöperatie. AMS: Aggregated Measurement of Support ALADI: Asociación Latino Americana de Integración. ALCA: Area de Libre Comercio de las Americas, Vrijhandelszone van de Amerika’s, Engels: FTAA. ARI: Akkoord voor Regionale Integratie. ASEAN: Association of South East Asian Nations – Gemeenschap van de Zuidoost Aziatsiche Naties. AVE: Ad Valorem Equivalent BBP: Bruto Binnenlands Product BIA: Bilaterale Investeringsakkoorden BOC: Biregionaal Onderhandelingscomité CACM: Central American Common Market – Centraal Amerikaanse Gemeenschappelijke Markt (zie MCAA). CAN: Comunidad Andina de Naciones CAP: Common Agricultural Policy – Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. CARICOM: Comidad del Caribe – Gemeenschap van Caribische Eilanden CCM: Comisión de Comercio – Handelscommissie CEFTA: Central European Free Trade Area CPC: Comisión Parlamentaria Conjunta – Gemeenschappelijke Parlementaire Commissie CPRM: Comisión de Representantes Permanentes del Mercosur – Commissie van Permanente

Vertegenwoordigers van de Mercosur. DBI: Directe Buitenlandse Investeringen EC: Europese Commissie EFTA: European Free Trade Agreement EG: Europese Gemeenschappen ENT: Economic Needs Test ESM : Emergency Safeguard Measures EU: European Union – Europese Unie FDI: Foreign Direct Investment – Buitenlandse Directe Investeringen FTAA: Free Trade Area of the Americas, Vrijhandelszone van de Amerika’s. GATS: General Agreement on Trade in Services GATT: General Agreement on Tariffs and Trade GCC: Golf Cooperation Council GMC: Grupo Mercado Común – Groep Gemeenschappelijke Markt GSP: General System of Preferences ICRG: International Country Risk Guide IPC: International Penal Code – Internationaal Strafrecht LDC: Least Developped Countries – Minst Ontwikkelde Landen MCCA: Mercado Común Centroamericano – Centraal Amerikaanse Gemeenschappelijke Markt. MEBF: Mercosur Europe Business Forum MERCOSUR: Mercado Común del (Cono) Sur MFN: Most Favoured Nation MNO: Multinationale Onderneming MS: Mercosur – Mercado Común del Sur NAFTA: North American Free Trade Area NAMA: Non-Agricultural Market Acces – Toegang tot de markten voor niet agrarische producten. NGO: Niet Gouvernementele Organisatie OESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling RCA: Revealed Comparative Advantage R&D: Research & Development SAM: Secretaría Administrativa del Mercosur – Administratief Secretariaat van de Mercosur SAT: Sector de Asesoría Técnica – Technische Raadgevende Tak (van de SAM) SDT: Special and Differential Treatment TPR: Tribunal Permanente de Revision – Permanent Hof voor Revisie TRIP: Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights TRQ: Tarif Rate Quota USD: United States Dollar – Amerikaanse Dollar URAA: Uruguay Round Agreement on Agriculture VS: Verenigde Staten van Amerika WTO: World Trade Organisation – Wereldhandelsorganisatie @LIS: Alliance for en Information Society

ANNEX B. DE VARIABELEN VAN TABEL 4.1.2 BDI van ontwikkelde landen naar landen in ontwikkeling en de onafhankelijke variabelen (BITTENCOURT, 2006, p 12-16, eigen vertaling) Overzicht en samenvatting van de variabelen opgenomen in de studie van Bittencourt. Voor volledige uitleg, zie BITTENCOURT, 2006. BBP ontvanger: Logaritme van het reële BBP van het BDI ontvangende land BBP verzender: Logaritme van het reële BBP van het land van oorsprong van de BDI GelGrootte: Index voor gelijkheid van grootte van de landen. Gaat van -∞ (voor landen die helemaal niet

gelijkend zijn) tot -0,69 voor landen van gelijke grootte Pol&InsRis: Variabele die de politieke en institutionele sfeer tracht te vatten. Gebaseerd op het Politieke

Risico-index van de International Country Risk Guide (ICRG). De index staat op een schaal van 100 met 100 als beste score.

Infl: Jaarlijkse inflatie voor het BDI ontvangende land. Priv: Waarde van de privatiseringen in het BDI ontvangende land. BIA: Bilateraal Investeringsakkoorden: Dummy die 1 wordt als het BDI ontvangende land en het land

van oorsprong een bilateraal investeringsakkoord hebben. XMO: Logaritme van de som van de export en de import van het BDI ontvangende land. XO: Logaritme van de export van het BDI ontvangende land. X-ontw: Logaritme van de export van het BDI ontvangende land naar ontwikkelde landen. X-in ontw: Logaritme van de export van het BDI ontvangende land naar landen in ontwikkeling. IntraARI: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land en het land van oorsprong deel uitmaken

van éénzelfde akkoord en dit akkoord één van de volgende is: CACM, CAN, CARICOM, MERCOSUR, NAFTA.

IntraEU: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land en het land van oorsprong deel uitmaken

van de Europese Unie. IntraAndere: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land en het land van oorsprong deel uitmaken

van éénzelfde akkoord en dit akkoord één van de volgende is: ASEAN, EFTA, GCC, Vrijhandelszone Autralië – Nieuw Zeeland of CEFTA.

ExtraARI: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land deel uitmaakt van één van de volgende

akkoorden: CACM, CAN, CARICOM, MERCOSUR, NAFTA en dat het land van oorsprong er geen deel van uitmaakt.

ExtraEU: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land deel uitmaakt van de Europese Unie en

dat het land van oorsprong er geen deel van uitmaakt. ExtraAndere: Dummy die 1 wordt indien het BDI ontvangende land deel uitmaakt van één van de volgende

akkoorden: ASEAN, EFTA, GCC, Vrijhandelszone Autralië – Nieuw Zeeland of CEFTA en dat het land van oorsprong er geen deel van uitmaakt.

BBPARI: Logaritme van de som van de BBP’s van het BDI ontvangende land en alle landen die deel

uitmaken van een ARI waar het ontvangende land deel van is. #Obs: Aantal Observaties.

ANNEX C. DE FINGER EN KREININ EXPORT SIMILARITY INDEX (CALFAT, 2005, p 18, eigen vertaling) “De Finger & Kreinin index om de overeenkomst van de export van twee landen A en B naar een derde land C te meten wordt als volgt opgesteld: S (AB,C) = ∑i min ( xA

�C, i, xB

�C, i ) * 100

“i” is de index van alle classificatiegroepen gebruikt voor exportstromen, “xF

�C” is het aandeel van de export van

land F van de totale export naar land C voor classificatie i met F = A of B. S (AB,C) varieert tussen 0 en 100. 0 betekent dat de exportstromen volledig verschillend zijn. 100 betekent dat de exportstromen, in termen van aandelen, volledig gelijk zijn. Het is interessant te zien dat, rekening houdend met de beperkingen, de index gezien kan worden als een maatstaaf voor productdifferentiatie. In het bijzonder als het wordt brekend gebruik makend van de subcategorieën van een bepaalde categorie, is een combinatie van een lage waarde voor de index gecombineerd met min of meer gelijke exporttotalen voor de categorie een teken dat twee leveranciers een significant niveau van diversificatie van hun aanbod hebben.”

ANNEX D. DE ZWITSERSE FORMULE (WTO, 2003b, p 3-4) De Zwitserse formule is een speciaal geval van een tariefverlagende formule waarbij de kloof tussen hoogste en laagste tarieven verkleint. Dit is een zogenaamde “harmoniserende formule”. De Zwitserse formule heeft ook een mathematisch ingebouwd maximumtarief. De formule is de volgende: Z = AX / (A+X) Met X = het initiële tarief, A = de wegingcoëfficiënt en tegelijk het maximum tarief op het einde van de overgangsperiode* en Z = het tarief op het einde van de overgangsperiode. *: inderdaad, als X oneindig groot is, dan is X / (A+X) = 1, waardoor Z = A. Onderstaande Figuur geeft een voorbeeld van het harmoniserende effect van de Zwitserse Formule met wegingcoëfficiënt 25 en een overgangsperiode van 6 jaar. Op de grafiek wordt duidelijk dat de hoogste tarieven het hardst aangepakt worden.

ANNEX E. DE FORMULE VAN URUGUAY (WTO, 2003b, p 2) Deze formule specificeert een gemiddelde tariefvermindering, te behalen over een bepaalde periode. De formule voorziet de flexibiliteit om voor bepaalde producten minder hard te snijden in de tarieven. De formule is minder harmoniserend dan de Zwitserse formule, wat betekent dat het verschil tussen de uiteindelijke hoogste en laagste tarieven groter blijft. Dit is te zien in onderstaande figuur. Dit een Formule van Uruguay met een gemiddelde reductie van 36% over 6 jaar (6% per jaar). 36% is een vaak gebruikt percentage in de Uruguay Ronde, hoewel voor ontwikkelingslanden vaker 24% werd gebruikt. Enkel een gemiddelde tariefvermindering wordt gespecificeerd. Individuele tarieflijnen kunnen harder of minder hard aangepakt worden.

Het Beleid van de EU ten aanzien van de...

Documents

Transcript of Het Beleid van de EU ten aanzien van de...