Geachte mevrouw, geachte partner,

Er is in jullie relatie een onvervulde kinderwens. Aan de hand van de bij jullie verrichte onderzoeken is de oorzaak voor deze onvruchtbaarheid onderzocht. Na bespreking werd beslist om een medisch begeleide voortplanting behandeling op te starten. Het is de bedoeling in de volgende brochure meer uitleg te geven over de verschillende stappen tijdens deze behandeling. Hebben jullie nog vragen na het lezen van deze tekst, dan kunnen jullie altijd terecht op de raadpleging.

Types van medisch begeleide voortplanting

- Ovulatie inductie: wanneer de cyclus onregelmatig is, kan aan de hand van pillen (clomid) of spuitjes (menopur) gecorrigeerd worden.

- Inseminatie: wanneer het aantal, de bewegelijkheid of de vorm van de zaadcellen afwijkend is kan met het opwerken in het labo een verbetering worden bekomen van het sperma. Dit wordt dan op het moment van de eisprong (ovulatie) ingebracht in de baarmoeder. Dit is volkomen pijnloos voor de vrouw.

- In vitro fertilisatie: wanneer het sperma zeer afwijkend is wordt een andere methode toegepast. Deze is wel omslachtiger maar wel efficiënter. Aan de hand van spuitjes worden bij de vrouw meerdere eicellen opgewekt. Wanneer ze voldoende zijn uitgerijpt, worden ze weggenomen met een punctie. De zaadcellen worden dan in het laboratorium in de eicel ingebracht (ICSI) of rond de eicel aangebracht (IVF). Soms zijn de eileiders van de vrouw beschadigd (door vroegere operaties, infecties, endometriose) dan wordt ook de IVF procedure toegepast. Eénmaal de eicellen bevrucht zijn worden ze als embryo ingebracht met een fijne catheter.

- Preimplantatie diagnose: bij bepaalde koppels kunnen de man of vrouw drager zijn van een afwijking. Dit kan bijvoorbeeld een dragerschap zijn voor een spierziekte, of van het borstkankergen,… Ook hier wordt IVF verricht. Vooraleer het embryo terug te plaatsen worden een aantal cellen (blastomeren) weggenomen voor analyse. Indien er geen afwijkingen gevonden worden in deze blastomeren betekent dit dat het embryo niet is aangetast en kan dit terug worden geplaatst.

Wat gebeurt er bij een normale menstruele cyclus ?

De gonade (ovarium of eierstok of geslachtsklier) is het orgaan dat bij de vrouw de geslachtshormonen oestradiol en progesteron aanmaakt. Daarnaast bevat het ovarium ook de gameten (eicellen in verschillende stadia van ontwikkeling). Het ovarium is een drietal centimeter groot en bevindt zich in de buikholte. Het ovarium wordt in de buikholte vastgehouden door drie ligamenten. Bij de eisprong of ovulatie komt de eicel vrij uit het ovarium en zal worden opgevangen door de kelk van de eileider. Vervolgens wordt de eicel door de trilhaartjes in de eileider naar de baarmoeder geschoven. De eileider die ongeveer acht centimeter lang is, mondt uiteindelijk uit in de baarmoeder.

De volwassen vrouw heeft een baarmoeder (1) met een baarmoederholte (2). De binnenwand of endometrium (3) is de laag van cellen waar de bevruchte eicel zal innestelen. Het is deze laag die iedere cyclus wordt opgebouwd en afgestoten tijdens de maandstonden. De gespierde wand van de baarmoeder is het myometrium (4). Dit is een dikke wand opgebouwd uit gladde spiervezels. Bij de menses trekken deze spierenvezels

samen en drukken op die manier de afgescheurde bloedvaten (tijdens het afstoten van het endometrium) dicht. Zo stopt het bloedverlies na enkele dagen.

Het onderste deel van de baarmoeder is nauw en wordt de isthmus (5) genoemd. De toegang tot de baarmoeder is het baarmoederhalskanaal (6). De baarmoederhals (7) hangt voor een deel in de vagina (9). De baarmoederhals wordt aan de binnenzijde bekleed door een eenlagig cylindrisch epitheel (6). Aan de buitenzijde heeft men een meerlaging plaveiselepitheel (8). De eierstok (11) bevindt zich in het breed ligament en wordt met de baarmoeder verbonden door een ligament (10). De eileider (12) ligt ook in een omslagplooi van een ligament. Het uiteinde van de eileider is de kelk (13).

De voortplantingscyclus van de vrouw is een gecoördineerd proces met als functie de voortplanting mogelijk te maken. Er spelen zich op tal van niveaus,verschillende processen af, tijdens deze cyclus. Op het niveau van hormoonhuishouding zal de hypothalamus (centrum in de hersenen) de hypofyse (onderhersenkwab) aansturen tot het maken van hormonen (gonadotrofines). Deze gonadotrofine hormonen zullen zoals de naam het aangeeft de gonaden stimuleren zodat deze op hun beurt hormonen afgeven en een eicel tot ontwikkeling laten komen.

De cyclus voltrekt zich over 28 dagen. De cyclus start bij het begin van de menstruele bloeding (dag 1). Het feit dat er menstruele bloedingen optreden wil zeggen dat de vorige cyclus ten einde is en dat de ovariële hormonen terug zijn gevallen naar een zeer laag niveau (vrij wel niet meer meetbaar in het bloed). Vanaf nu begint de hypothalamus terug actief te worden. De hypothalamus zal op een regelmatige basis, hormoon vrijstellen (gonadotroop releasing hormoon of Gnrh). Dit hormoon wordt via de bloedbaan vrijgesteld en komt in de onmiddellijke nabijheid toe ter hoogte van de hypofyse. Deze hypofyse stelt follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteiniserend hormoon (LH) vrij. Deze hormonen stimuleren ter hoogte van de eierstok de groei van de follikel. Deze follikel is niets anders dan een onrijpe eicel omgeven door granulosacellen (of voedende cellen voor de eicel). Onder invloed van FSH en LH zal de eicel uitrijpen tot een rijpe bevruchtbare eicel en zal het aantal granulosacellen enorm in aantal toenemen.

Tussen deze massa cellen, die de eicel omringen, ontstaan geleidelijk aan ophopingen met vocht. Deze vochtophopingen zullen na enkele dagen samenvloeien. Zo ontstaat een rijpe follikel met centraal een rijpe eicel omgeven door vocht. De cellen in de wand van dit vochtblaasje maken het vrouwelijk hormoon (oestradiol) aan. De hoeveelheid hormoon (oestradiol) dat dit vochtblaasje vrijstelt in de bloedbaan, kunnen we meten aan de hand van een bloedafname. Voor het meten van dit hormoon moet je niet nuchter zijn (je mag dus gerust gegeten hebben). De hoogte van de oestradiol spiegel is een maat voor de rijpheid van de eicel. Het is dit vochtblaasje of follikel die de eicel omvat kunnen we meten met een echografie. Als het vochtblaasje groot genoeg is dan weten we dat de eicel rijp is. Wanneer de eicel rijp is wordt ze vrijgesteld (ovulatie of eisprong). De kelk van de eileider vangt deze eicel op. In de eileider wordt de eicel bevrucht. Via de eileider komt de bevruchte en de delende eicel in de baarmoeder terecht. Een tweede functie van het oestradiol is dat het slijmvlies van de baarmoeder (het endometrium) in gereedheid wordt gebracht voor het geval een rijpe eicel is bevrucht en zich wil innestelen.

Het oestradiol zal ook maken dat ter hoogte van de baarmoederhals meer baarmoederhalssecreet wordt aangemaakt. Dit secreet zorgt ervoor dat de zaadcellen gemakkelijker kunnen opzwemmen naar de te bevruchten eicel.

Na de vrijstelling van de eicel zal de follikel zich omvormen tot een ‘geel lichaam’ of corpus luteum. Inderdaad de cellen van follikel gaan nu progesteron beginnen maken en daardoor kleuren de cellen effectief geel aan. Dit progesteron zal terug een reeks van invloeden hebben op het lichaam. Het progesteron zal ter hoogte van de baarmoederhals het secreet taaier maken. Hierdoor kunnen geen zaadcellen maar ook geen kiemen meer vanuit de vagina naar de baarmoeder migreren en zal de baarmoeder hermetisch worden afgedicht. Dit om een beginnende innestelende bevruchte eicel te beschermen. Onder invloed van het progesteron zal het endometrium meer glycogeen beginnen af te geven om een innesteling van het embryo te bevorderen.

Onder invloed van het progesteron zal ook de baarmoederspier ontspannen en zal op die manier de baarmoeder niet samentrekken wat tot een expulsie van de beginnende zwangerschap zou aanleiding geven.

Het progesteron wordt aangemaakt door het corpus luteum of geel lichaam tot dat de moederkoek van het kind de functie overneemt rond de twaalfde week van de zwangerschap. Neemt men het corpus luteum voor de twaalfde week van de zwangerschap weg dan ontstaat er een miskraam.

Het progesteron wordt aangemaakt tot aan het einde van de luteale fase van de menstruele cyclus. Is er tegen dan geen ingenesteld embryo, dan valt de productie van oestrogeen en progesteron stil en stopt de cyclus. Hierdoor wordt het endometrium broos en begint de baarmoeder dit endometrium af te stoten. De bloedvaten die het endometrium voorzien van zuurstof en voedingstoffen scheuren door. De bloeding die hierdoor ontstaat samen met het afgestoten endometrium zijn wat de vrouw ziet als de menses of maandstonden. Dit duurt gemiddeld een viertal dagen. Is er wel een zwangerschap dat zullen bepaalde cellen van het embryo het zwangerschapshormoon (Hcg – humaan chorion gonadotrofine) aanmaken. Dit houdt de functie van het corpus luteum in stand en zo blijven de menses uit.

Medisch begeleide voortplanting

Wanneer de menstruele cyclus niet perfect verloopt kunnen we dit corrigeren. Stoornissen in de cyclus komen vaak voor. Wanneer de uitrijping van de follikel niet goed verloopt kan aan de hand van medicatie (pillen of inspuitingen) dit probleem vaak snel worden gecorrigeerd. In geval er wordt gewerkt met pillen, volstaat het meestal gedurende vijf dagen één of twee comprimés te nemen. Aan de hand van een bloedafname en een echografie kunnen we zien of de behandeling aanslaat, is er al na enkele dagen een goede reactie en kan worden gevraagd om op een bepaald tijdstip dan geslachtsbetrekkingen te hebben. Volstaat het nemen van pillen niet dan wordt er overgeschakeld op spuitjes. Hiervoor moeten een aanvraag gericht worden naar de adviseur van de mutualiteit (formulier B1). Na de goedkeuring worden deze spuitjes vrijwel volledig terugbetaald. Na het toedienen van enkele dagen van deze spuitjes komt meestal de uitrijping van de eicel op gang. Ook hier wordt de uitrijping van de follikel en de eicel gevolgd door middel van een bloedafname en een echografie.

Wanneer er een stoornis is bij de aanmaak van zaadcellen zal eerst gezocht worden naar een oorzaak. Er wordt door een androloog (mannenarts) een nauwkeurig onderzoek verricht. Wordt een oorzaak (vb infectie van de bijbal, spatader thv teelbal) gevonden, dan zal die worden behandeld. Blijft na de behandeling de verminderde zaadcel kwaliteit bestaan of is er geen oorzakelijke behandeling, dan wordt overgegaan tot inseminatie. Is de zaadcel kwaliteit zeer ernstig verstoord dan wordt overgegaan tot in vitro fertilisatie.

Wanneer de eileiders zijn beschadigd door endometriosis, of door een vroegere infectie, of door een vroegere extra uteriene zwangerschap, dan zal het ook noodzakelijk zijn om de kijken of deze beschadiging definitief is. Wanneer de eileiders onherstelbaar beschadigd zijn zal ook worden overgegaan tot in vitro fertilitisatie.

Inseminatie wil zeggen dat uw partner de zaadcellen thuis opvangt (speciaal opvangpotje zal worden meegegeven) en dan binnenbrengt op raadpleging (Coupure rechts 4, 9000 Gent). Tussen de productie van de zaadcellen en het binnenbrengen mag er maximaal één uur tussen zijn. Daarna gaat de kwaliteit van de zaadcellen sterk achteruit. Tijdens het transport moeten de zaadcellen op lichaamstemperatuur worden gehouden (tegen het lichaam). Bij aankomst op de Coupure zullen twee laboranten het staaltje in ontvangst nemen. Het voorbereiden van de zaadcellen neemt één uur in beslag. Dan is het opwerkte sperma staal klaar om in te brengen bij de vrouw. Voor al eer de inseminatie kan doorgaan moeten we beschikken over bloedtesten (hepatitis, VDRL, HIV). Deze bloedtesten zullen verricht worden bij beide partners bij een eerste consultatie.

Inseminatie is volledig pijnloos en duurt enkele minuten. Het gebeurt op de consultatie op de Coupure. Na de inseminatie mag de vrouw direct terug rechtstaan. De inseminatie is ook volledig terugbetaald door de mutualiteit.

In vitro fertilitisatie

Wanneer het sperma zeer afwijkend is wordt een andere methode toegepast. Deze is wel omslachtiger maar wel efficiënter. Aan de hand van spuitjes worden bij de vrouw meerdere eicellen opgewekt. Wanneer ze voldoende zijn uitgerijpt, worden ze weggenomen met een punctie. De punctie gebeurt in het universitair ziekenhuis op het tweede verdiep van poli vier. De punctie gebeurt onder lokale verdoving. Ter hoogte van de vagina wordt lokaal verdoving ingebracht. Door de verdoofde vaginale wand worden de vochtblaasjes (follikels) aangeprikt en de eicel wordt zo aangezogen en in het laboratorium in cultuur gebracht. De zaadcellen worden dan in het laboratorium in de eicel ingebracht (ICSI) of rond de eicel aangebracht (IVF). Soms zijn de eileiders van de vrouw beschadigd (door vroegere operaties, infecties, endometriose) dan wordt ook de IVF procedure toegepast. Eénmaal de eicellen bevrucht zijn worden ze als embryo ingebracht met een fijne catheter.

De terugplaatsing van de embryos wordt verricht met een fijne catheter. Dit is pijnloos en gebeurd vijf dagen na de punctie.

Praktisch

Voor in vitro fertilisatie moet een goedkeuring van de adviserend geneesheer worden bekomen. Er zijn daar aanvraagformulieren voor die u zullen worden mee gegeven op de raadpleging. In vitro fertilisatie wordt zes maal terugbetaald.

Voor inseminatie zijn geen aanvraag formulieren nodig.

Voor het opwekken van de eicel uitrijping (ovulatie inductie) kan het gebeuren dat er spuitjes nodig zijn omdat pillen (clomid) niet voldoende krachtig is. Voor de aanvraag van deze spuitjes zijn er eveneens aparte formulieren die zullen worden mee gegeven op de raadpleging.