1. 122012magazine over het verbindenvan stad en landKathedraaleconomieTom BadePlek van herinnering Yme KuiperIn ballingschapAlles van Tommy Wieringa waarde en verder De Wegh der weegenProfiel Koninklijke WoudenbergGeestelijk eigendom, Dirk SijmonsMuizenhuis op zolder, Karina Schaapman

2. [ advertorial ]Waarom willen we miljoenen dierendieren is te zien hoe kuikens envooral bekend met zijn fotoboeken:buitenlandse filmfestivals en wonin de bio-industrie niet zien, terwijl biggen als producten zonder zielA touch of Divinity, New Neighbours de Grand Prix Short Films op hetwe andere dieren vertroetelen? verwerkt worden, hoe koeien en Dierbaar.Split Int. Film Festival in Kroati.Deze vragen stelt fotograaf/filmknuffels krijgen en honden eenFacing Animals ging tijdens hetmaker Jan van IJken in de documen heuse begrafenis. Nederlands Filmfestival inFacing Animals ( 22,50 incl. btw entaire Facing Animals (30 minuten). Facing Animals is de debuutfilm van premire. De film is inmiddelsverzendkosten) kan worden besteld via:Vanuit het perspectief van deJan van IJken. Als fotograaf werd hij geselecteerd voor een aantalwww.facinganimals.com 3. 03Colofon VoorafGRNVLD is een uitgave van Sjaalman Mediain opdracht van Kasteel Groeneveld.GRNVLD verschijnt vier keer per jaar.Het volgende nummer verschijnt in hetvoorjaar van 2013.GRNVLDBeeld: Hans van OudenaardenGroeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nlUitgever Sjaalman Media, Chris van KoppenRedactie Caroline van der Lee (hoofdredacteur),Brigitte van Mechelen (managing editor),Mariken Bokeloh (redacteur)Vormgeving Volta_ontwerpers, UtrechtDruk Wilco, AmersfoortMedewerkers Marco Bakker, Kees de Boer,Arjan Bronkhorst, Jos Collignon, Comic House, Caroline van der LeeHoofdredacteurRen Dessing, Jan Dobbe, Kester Freriks,Jaap Huisman, Michiel de Jong, Frank Jonker,Cees Nooteboom, Aloys Oosterwijk,Dat is niet meer van deze tijd.Hans van Oudenaarden, Eddy Posthuma De Boer,Hugo Schuitemaker, Matthijs Sienot, Marjan Slob,Het is tegenwoordigNolle Smit, Irene Stevens, Christine Tinssen,een van de meest gehoorde opmerkingen. Je kunt het zo gek nietJan van der Veken, Willemien de Vries bedenken of het wordt niet meer van deze tijd genoemd. Een vaste baan,het huidige natuurbeleid, tijdschriften in de vorm van drukwerk, deAlle zorg is besteed aan het achterhalen van de verzorgingsstaat, gedeelde verantwoordelijkheid, om maar een paarnamen van de rechthebbenden. Degenen dievoorbeelden te noemen.desondanks menen zekere rechten te kunnen doenAfgezien van het feit dat niemand kan aangeven wanneer deze tijdgelden, kunnen contact opnemen met de uitgever.precies is begonnen en daarmee de vorige tijd werd afgesloten, vreesMarketing en advertentieacquisitie ik dat mensen die menen dat iets niet meer van deze tijd is, zelden ietsIsabelle van der Weijden, info@belenjet.nl,belangrijks bijdragen aan het discours. De achterliggende boodschapm 06 52 00 81 23 achter niet van deze tijd is dat iets hopeloos ouderwets is en daaromISSN 1566-6190 hoeven wij het er niet meer over te hebben. Einde discussie!Abonnementen Een abonnement kost 25, voorTegelijk bespeur ik de laatste jaren juist een verlangen naar restauratie.vier nummers per jaar. Voor een abonnement ziep. 50. Als abonnee bent u tevens vriend van deZo is er een opleving van de belangstelling voor cultureel erfgoed, zoalsStichting Groeneveld. De Stichting Groeneveld de 17e en 18e-eeuwse buitenplaatsen. Maar de hernieuwde interesseondersteunt de activiteiten van Kasteel Groeneveld. voor monumenten uit het verleden is zeker niet het enige symptoom vanAls vriend heeft u gratis toegang tot het kasteel herstelgedachten. Ook de aandacht van bewegingen als Slow Food voorvoor uzelf en een introduc, wordt u uitgenodigd het terugbrengen van oorspronkelijke geuren en smaken en vergetenvoor openingen en evenementen en krijgt u kortinggroenten of productiemethoden, heeft te maken met een verlangen naarop speciale publicaties. de tijd dat het leven goed was. En wat te denken van het enorme succesAanmelden voor de maandelijkse nieuwsbrief van Het Muizenhuis? Niet alleen herintroduceert Karina Schaapmankan via www.kasteelgroeneveld.nl met haar werk het vakmanschap van de ambachtsman; haar verhalen ademen daarnaast een ouderwets warme gezelligheid.Nieuws en persberichten kunt u sturen naar GRNVLD,Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nlBeweging en tegenbeweging, maar tegelijk een schijntegenstelling.Kennis van het verleden kan juist de basis zijn voor vooruitgang.grnvldmagazine KasteelInnovaties kunnen genspireerd worden door historische technieken. GroeneveldLaten wij ons niet verliezen in nostalgie of in een blind geloof in de vooruitgang. Beter is het met behoud van het goede, de toekomst metvertrouwen tegemoet te zien.Foto cover Renovatie Rijksmuseum in Amsterdam.Architect Cuypers plaatste op de daklijst beelden vanambachtslieden. Op de voorgrond een steenhouwer,op de rug gezien een schrijnwerker.Foto: Hollandse Hoogte, Marco Okhuizen.Foto achterkant Wilma Elmendorp 4. [ advertorial ]Project Vochtmetingen in materiaal van Helicon.Veel is gezegd en geschreven over de invloed van zullen wij ons laten begeleiden door een klankbordgroepomgevingsfactoren op objecten. Daarbij is de nadrukwaarin onder andere vertegenwoordigers van TNO, KB,vooral gelegd op de luchtvochtigheid en de temperatuur.NA, RMV en Naturalis hebben plaatsgenomen.Er is zo veel over geschreven, en er zijn zo veel normen encriteria geformuleerd dat het beheer van de luchtkwaliteit Het kan niet vaak genoeg gesteld worden dat wij nietin de omgeving van ons cultureel erfgoed een doel op zichpretenderen een wetenschappelijk onderzoek uit teis geworden. voeren noch verwachten een sluitende bewijsvoering voor een stellingname te vinden. Wij verwachten dat onzeHet bereiken van dit doel is zo belangrijk geworden dat hetbevindingen zullen leiden tot een aantal vraagstellingen.overgrote deel aan beschikbare middelen in fondsen,En we hopen dat die vraagstellingen vervolgens gaanmenskracht en energie hieraan wordt besteed. Er is een leiden tot wetenschappelijk onderzoek.routine ontstaan die het best te beschrijven is als zolangde lucht maar goed is. Net als bij de beroemde kreetzolang je haar maar goed zit is de werkelijkheidweerbarstiger.In de loop der jaren zijn we allemaal wel eensgeconfronteerd met situaties die niet passen in de theorie.Zoals het historische interieur in een kasteel waar geenenkele wijze van klimaatbeheersing bestaat, maar waar deobjecten zelfs na eeuwen nog steeds in goede staatverkeren.Als we de gedragingen en gevoeligheden van objectenbekijken, dan kan op een droog object schimmelontstaan als de oppervlakte vochtig is. Ook verandert eenobject niet direct van dimensie als alleen aan hetoppervlak een tijdelijke droging plaatsvind. Locatie van een sample in een historisch interieurDe stelling; als de vochtigheid van de lucht stabiel is, ismijn voorwerp ook stabiel is op zn minst discutabel. Enkele voorbeelden van de vragen zijn: Vraag 1) is het voldoende om bij beheer in depotruimtenWe moeten meer weten over het object zelf. En dan niet uit te gaan van een stabiel RV en T?alleen in laboratorium omstandigheden, maar vooral overVraag 2) rechtvaardigt de reactiesnelheid van materiaal dehet gedrag van objecten in werkelijke situaties. gevraagde reactiesnelheid van de installaties? [plaatjeHelicon heeft met behulp van partners een meetprojectgrafiek klimaat]opgesteld waarmee op pragmatische wijze gegevens Vraag 3) is de reactiesnelheid van de installaties potentieelworden verzameld over het vochtgehalte van objecten. Opschadelijk voor de objectengeen enkele wijze wordt gepretendeerd hiermee eenVraag 4) is het verschil van vochthuishouding in objectenzwaar wetenschappelijk onderzoek in de touwen gehesenin goed geklimatiseerde (Ashrea AA) en minderte hebben. Daarom spreken we hier ook van eengeklimatiseerde (Ashrea B) ruimten zo groot dat hetindicatief onderzoek.verschil in investeringen, onderhoudskosten en energie hiermee zijn gerechtvaardigd?Het doel van het onderzoek is het best kort samen te Vraag 5) welke andere aspecten in een ruimte lijkenvatten als: Het in kaart brengen van de interactie van invloed te hebben op de vochthuishouding binnen eenvocht in een object met veranderende factoren in deobject.omgeving.Vraag 6) wat betekent het los laten van de temperatuur opDaarna kunnen wij onderzoeken welke inspanningen de vochthuishouding in mijn materiaal?nodig zijn om vochtveranderingen in objecten teminimaliserenIndien u op de hoogte wil blijven van de vorderingen van dit onderzoek kunt u terecht op onze websiteVoor dit doel heeft Helicon samples laten maken in dewww.helicon-cs.com of zich aanmelden voor onze nieuwsbrief via info@helicon-cs.comvorm van blokjes archiefpapier. Deze blokjes worden meteen weerstandmeter geprikt om de vochtigheid teHELICON Conservationmeten.support bvDe eerste metingen in dit project zijn in mei 2012Boerhaaveweg 9/11genomen, de verwachte doorlooptijd is tot en met2408AD Alpen aan den Rijnseptember 2013. Voor het maken van die rapportage T: +31(0)172234556 5. i n ho u d 05behouden06 zaaigoed Kort nieuws08 interview Yme Kuiper12 groo(t)s Karina Schaapman14 reportage Op de fiets over de Wegh der weegen20 mijn landschap Tommy Wieringa22 verhaal Cees Nooteboom24 20 essay Overmoed en Zegepralen28 wende Tom Bade30 ander beeld George Burggraaff32 kaf en koren Reflecties, inzichten36 oogst Hofdichten38 oorsprong Koninklijke Woudenberg43 de schutting Buitenplaatsen anno nu 44Mijn mmm Hans van der Molen46 verstript Landschap De boerderij en de koe 48 interview Bernard BronsJac. Meter51 programma Tommy Wieringa over dwangmatig naar buiten Evenementenkijken en vlassige Noormannen-baarden 6. 06 z a a igo ednieuws publicaties, tentoonstellingen, prijsvragen, campagnes,symposia, innovaties. Nieuws en persberichten kunt u sturennaar GRNVLD, Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nlaa nb ied ing :lezersaanbieding Ka st ee lge ef tGroe ne ve ldVogelscheurkalender 2013 5ex em pl ar enca de au int er es se ? en adres naarMail uw naami.nl grnvld@minelenNederland is met zijn 400 soorten vogelseenvan de beste vogellanden van Europa.Niet verbazingwekkend dat meer dan 15.000 Plastic Whale AfvalbootNederlanders er van tijd tot tijd op uittrekkenmet verrekijker en vogelgids.Voor al die vogelaars is er nu de Vogelscheur-kalender 2013. In deze eerste NederlandseDe uitdaging van Plastic Whale is eenvoudig tevogelscheurkalender met illustraties uit deomschrijven, maar minder eenvoudig om uit te voeren:Artis Bibliotheek, bieden vogelliefhebbers een boot van plastic afval bouwen. En, met de bootSander Blom en Kester Freriks een schat aandoor Nederland reizen. De planning is zeer ambitieus:vogelfeiten, illustraties, citaten uit demaart 2013 ligt de boot in het water, in de lente enwereldliteratuur, feiten over paring, nestelen,zomer van 2013 vaart de bootfoerageren en vogeltrek en markantedoor Nederland.Wie wil helpenvogeldata door de seizoenen heen.nadenken over zaken als navigatieverlichting, eenVogelscheurkalender 2013 stuursysteem, en elektrischeUitgeverij Atlas Contact|prijs 14,95 POD-aandrijving wordt vanisbn 978 90 254 3860 9 harte uitgenodigd! www.plasticwhale.org Kasteel GroeneveldKasteelwinkelOp zoek naar een origineel geschenken tuin. Alles voor een vriendelijke prijs. Kunst in de Groeneveldgalerievoor Sinterklaas of Kerst? In hetNu in de winkel: gesigneerde en De winkelgalerie is onderdeel van de winkel.souterrain van het kasteel bevindt zichgenummerde prenten van kunsteElk kwartaal is er een nieuwe expositie meteen ruime winkel met een keur aannaars/tekenaars Hanco Kolk, Hans vanbetaalbare kunst of kunstnijverheid van eenartikelen die passen bij de locatie, zoals:Oudenaarden en Pieter Hogenbirk.regionale kunstenaar. Wegens succeswandelkaarten en ansichtkaarten, Vanaf 20,- inclusief lijst. De meeste geprolongeerd tot april 2012: de uitdagende,maar ook boeken en verrassende,van deze tekeningen zijn uitsluitendspannende en duurzame vilten jasjes, sjaals,grappige of stijlvolle cadeaus voor huis verkrijgbaar via Kasteel Groeneveld.sieraden en tassen van Ellie Marbus. mode Ecoschoenen Ecoschoenen die trendy zijn enaanbod met een aantal internatioenkellaarsjes, pumps, ballerinas, bovendien betaalbaar vindt u in nale merken, zoals het Engelse sandaaltjes), maar is recent de webshop EN (www.en-enn.nl). Beyond Skin. Dit label maakt aluitgebreid met herenschoenen. De webshop werd in 2011 gestart sinds 2001 schoenen die verantOok wordt continu gezocht naar door Laura Straver. Zij deed datwoord worden geproduceerd: 100%nieuwe betaalbare labels en omdat ze had geconstateerdleervrij en veelal gemaakt van misschien zelfs een schoen onder dat dergelijke schoenen op de ecologisch imitatiesude uit 100%eigen label van Laura Straver Nederlandse markt moeilijk te gerecycled polyester.om zo het aanbod van trendy en vinden waren. EN concentreert zich vanuit debetaalbare ecoschoenen verder Ondanks het korte bestaan heeft oorspronkelijke gedachte vooraluit te breiden. EN al een behoorlijk uitgebreidop damesschoenen (laarzen, www.en-enn.nl 7. 07 tentoonstellingtentoonstelling Etende Mens Verlengd! De tentoonstelling De Etende Mens. Wie zijn kans nog niet greep kan nog t/m 6 januari 2013 in het Designhuis in Eindhoven terecht. Premsela, Nederlands Instituut voor Design en Mode presenteert De Etende Mens tentoonstelling over design en voedsel. Ontwerper Marije Vogelzang cureert de tentoonstelling die zichtbaar maakt welke ontwerp FiskFrij oplossingen vormgevers kunnen Frysk en frij (Fries en vrij) is een bekend Friese gezegde, in boek aandragen voor de noodzakelijke veranderingen in onze voedselketen. variatie hierop organiseert het Jopie Huisman Museum de tentoonstelling FiskFrij (Vis en vrij). In het Workumer Soortenstorm De tentoonstelling De Etende Mens museum wordt met onder meer werken van Jopie Huisman,Wat is het nut van biodiversiteit? toont werk van ontwerpers die Jan Mankes en Evert de Graaf tot uitdrukking gebracht dat visHoeerg is het als soorten uitsterven? nadenken over de link tussen vormniet alleen vis is, maar een cultuur, een levenswijze, een levens Vragen waarover druk discussie wordt geving, ons eten en waar het vandaangevoel. De rituelen, de sterke verhalen rond het vissen, gevoerd en voor sommigen zelfs een komt. Curator Marije Vogelzang laat de bereiding van de vis, de vis zelf; het is in Friesland een vorm moreel dilemma vormen. Het essay projecten zien die de complexe band van immaterieel erfgoed. De tentoonstelling loopt t/mDeSoortenstorm laat zien dat je dit aankaarten die de mens met voedsel30 december 2012. www.jopiehuismanmuseum.nl vraags tuk ook op natuurweten heeft en maakt bezoekers bewust vanschappelijke manier kunt benaderen. hoe ons voedsel wordt geproduceerd. tentoonstellingAuteur Gerard Jagers op Akkershuis Zo vroeg ze het Zwitserse designduo HoneyBunny om hun onderzoekNaar buitengaat terug op basisvragen: wat iseigenlijk nut? Wat is evolutie? naarde productie van alledaagseHonderden jaren lang was het omgeven buitenhuizen aan de Watisleven? Wat is biodiversiteit? etenswaren te presenteren. Hieruitde gewoonte van AmsterVecht, in s Gravenland ofWat is het belang van de mens? Volgens wordt duidelijk dat achter elke pretzel,dammers die het zich kondenKennemerland op. De tentoon Jagers op Akkershuis dienen we op een bagel of macaroni ook een design permitteren, om in de zomerstelling Naar Buiten! maakt andere manier naar het begrip evolutie gedachte zit. www.designhuis.nl de stank van de stad tehet verlangen naar dit landelijke te kijken. Als we dat doen zien we de ontv luchten en rust en plezier leven voelbaar.De parken van evolutie voorspelbare patronen volgen te zoeken op de buitenplaats.historische buitenplaatsen, en zouden we de volgende stap in de In de 17e en 18e eeuw zochtenhun geschiedenis, hun relatie evolutie zelfs kunnen voorspellen. de puisant rijke bewoners vanmet de stadspaleizen en hun De auteur nodigt uit tot een nieuw stadspaleizen, zoals het huidig onderhoud en herstel,soort discussie, niet alleen academisch Geelvinck Hinlopen Huis aanblijven fascineren. maar juist ook gericht op een praktische de Amsterdamse HerenDe tentoonstelling Naar Buiten! toepassing in de natuurbescherming. gracht, in de zomermaanden is te zien t/m 4 februari 2013De Soortenstorm is toegankelijk de gezonde buitenlucht van Geelvinck Hinlopen Huis:geschreven en gericht op een breed hun met weelderig groenwww.geelvinck.nlpubliek: biologen en natuurScholtenBaijings 2009 Stitched Vegetables, fotografie Yves Krolbeschermers, filosofen, onderzoekersKalender (foto: Hugo Schuitemakers)en studenten, maar ook politici enbeleidsmakers. Iedereen die nieuws D Vissermannenkalendergierig is en wil nadenken over de Uit een licht melig twittercontact datnog nt onder je kussen past, soorten en hun betekenis. tussen enkele vissers werd het bevat naaktportretten en idee geboren om de vrouwen interviews. De Soortenstorm. Het nut van biodiversiteit aande wal eens in het zonnetjein evolutionair perspectief tezetten. Na enkele maanden Ben je een visservrouw meld jeAuteur Gerard Jagers op Akkerhuis van casten, fotograferen,dan vooral aan via de webshop,Uitgever KNNV Uitgeverij interviewen en ontwerpen isdan krijg je de kalender cadeau.isbn 978 90 5011 435 6|prijs 14,95 hetcadeau van de NederlandseMeer informatie over het gedachtegoed vissermannen aan hun vrouwen prijs 15, inclusief btw en van De Soortenstorm: www.hypercycle.nl klaar: de Blootkalender 2013.verzendingenthe-operator-theory.wikispaces.com Dekalender, met een formaat www.vissermannenkalender.nl 8. 08 interviewBuitenplaatsenincontext 9. 09Tekst: Kester Freriks* | Beeld: Aloys Oosterwijk** Comic HouseKester Freriks in gesprek met Yme Kuiper over de buitenplaats als plekvan herinnering lieux de mmoire en de noodzaak van een integrale visieop dit fenomeen.Elke buitenplaatsheeft zijn Gelderland. Ook daar, op het platteland, ontstondeneigen geschiedenis, zegt Bijzonder Hoogleraar Religieuzevoorname huizen. Trouwens, Holland was meer dan alleenen Historische Antropologie Yme Kuiper, verbonden aanAmsterdam en omgeving. In dat klassieke beeld van dedeRijksuniversiteit van Groningen. Prof. dr. Y.B. Kuiperbuitenplaats past het idee dat de rijke bewoners s zomersontvangt zijn gezelschap in de luisterrijke buitenplaats de stad ontvluchten wegens stank en drukte. Op de buitenDekamastate in het Friese Jelsum, vlak boven Leeuwarden. plaats leefde men in een arcadische, landelijke wereld.Zelf woont hij verderop in Goutum, maar deze buitenplaatsvormt voor hem de ideale setting om het gesprek overbuitenplaatsen te voeren. tate, borg, havezatheSoases of spiekerBuitenplaatsen zoals die over heel Nederland verspreidliggen, genieten zijn gepassioneerde belangstelling. In dieTijdens de wintermaanden trok men weer naar de stad.ene observatie verspreid over heel Nederland schuilt alVolgens Kuiper mist deze visie een brede context: Juist ookmeteen een bijzonderheid. Mensen van nu beschouwen de de landadel woonde in voorname huizen en kastelen op hetbuitenplaatsen als eilanden in het landschap, vaak als een platteland. Die heetten dan state, borg, havezathe of spieker.oase van rust, grandeur en stijl. Dat is in zekere zin ook zo, Kijk maar eens hier naar Friesland waar we nu zijn. Alleenen zo heeft de wetenschap er te lange tijd naar gekeken. bestond er een opmerkelijk verschil: de eigenaren vanInmijn visie zijn het beslist geen gesoleerde plekken, dezehuizen die nu in retrospectief vaak ook voor het gemakmaarvormden ze een wezenlijk onderdeel van een veel buitenplaatsen worden genoemd, waren verbonden met hetgroter netwerk. Ik noem dat de zwammencultuur vanland. Het land zorgde voor inkomsten. Dit in tegenstellingdebuitenplaats: de buitenplaatsen ontstonden vaak intot de regenten en kooplieden van de buitenplaatsen inelkaars nabijheid, maar ook aan waterlopen, rivieren, zandHolland. Hun buitenplaatsen hadden een stadse oorsprong.afgravingen of vruchtbare polders.Hun kapitaal was verbonden met handel en speculatie, niet zozeer met grondbezit. Wie wetenschappelijk onderzoekcontextnaar buitenplaatsen verricht, moet zijn blik verruimen,Yme Kuiper is historisch antropoloog, een vakgebied datmoet een overkoepelende visie nastreven.hem ertoe inspireert menselijke activiteiten in een brederecontext te plaatsen. Zijn studie naar de buitenplaats noemtdetailshij un fait social total ofwel een studie naar de context. Het Volgens Kuiper bestond er in vroeger eeuwen een levendigewoord context zal tijdens het gesprek veelvuldig terugkeren.wisselwerking tussen de Hollandse regenten en de landadelHet standaardbeeld van de buitenplaats dateert uit de van buiten. Hij wijst op de gracht rondom de Dekamastate:zeventiende en achttiende eeuw, aldus Kuiper. We bevinden Elk detail vertelt een verhaal, zoals bijvoorbeeld de grachtons in de stille tuinkamer van de Dekamastate met uitzicht die hier stamt uit de late middeleeuwen. Waarom werdenop de formeel aangelegde tuin met fraaie zichtlijnen. In diedenieuwe buitenplaatsen veel later ook omgracht?tijd legden de machtigste regenten en de rijkste koopliedenWasdatom dieven en bedelaars op het donkere plattelandvan de Republiek der Verenigde Nederlanden, afkomstigver buiten de deur te houden? Misschien. Maar er is nog eenuitAmsterdam, langs de Vecht de buitenplaatsen aan, die andere verklaring. Een gracht verleent aan de buitenplaatsnog steeds beroemd zijn. De architectuur van de huizen was status, grandeur. En dan de torens op het hoofdgebouw vanin Hollands classicistische stijl. Maar er is veel meer dande buitenplaatsen in de zeventiende eeuw. Die schenkenalleen Holland, kijk eens naar de andere gewesten, naaraan de plaats de allure van een kasteel. En andersom, deFriesland, Utrecht, Groningen, Overijssel, Zeeland enbewoners van de Friese staten, de Groningse borgen of de *Kester Freriks (1954) is verbonden aan NRC Handelsblad. Hij is schrijver van romans en van boeken over de natuur, waaronder het recente Verborgen wildernis. Ruige natuur en kaarten in Nederland.**A loys Oosterwijk (1956) volgde de Academie van beeldende kunsten in Arnhem. Grote bekendheid verwierf hij met de strip Willems Wereld in Panorama. Vanaf 2004 is hij rechtbanktekenaar. 10. 10 interview Overijsselse havezathen kenden de buitenplaatsen aan deVecht. Sommigen gingen die bouwstijl imiteren. Trok deene buitenplaats hofdichters naar zich toe, de andere buitenplaats nam dat over. De onderlinge invloed van de sfeer van het kasteel en die van de architectuur van de buitenplaats is groot. uist ook de landadel woonde op J voorname huizen en kastelen op het platteland zelfbeeld In wetenschappelijk opzicht is voor Yme Kuiper de aristocratisering van de burgerij een beslissend gegeven. Hij herinnert aan het prestigieuze portret dat Rembrandt schilderde van de Amsterdamse regentenzoon en latere burgemeester Jan Six in 1654. Six, zelf eigenaar van een buitenplaats, staat afgebeeld met zwierige hoed, rode mantel, een vooraanstaande Hollandse burger met aristocratische allure. Dat klopt precies, legt Kuiper uit. Een sprekend detail is dat de Nederlandse vertaling in 1662 van het vermaarde Italiaanse handboek hoe de hoveling zich opvan dierentuin Artis, die al een kwart eeuw pleit voor verfijnde wijze door het leven beweegt aan Six isonderzoek naar ons groene erfgoed als wezenlijk onderdeel opgedragen. Het betreft De volmaeckte Hovelinck vanvan onze cultuur. In de visie van beide professoren is het Baldassare Castiglione. Ik zie dat als het sprekende bewijsNederlandse landschap weliswaar op en top een cultuur dat zich bij de deftige Hollandse burgers een aristocratisch landschap, maar is het verlangen naar groen, naar natuur en geleerd zelfbeeld ontwikkelde. Hun ideaal was dezelfdeenzelfs wilde natuur altijd aanwezig in ons collectieve stijl uit te dragen als de Italiaanse hovelingen: nonchalant,bewustzijn. Kuiper: In de tuinaanleg van de buitenplaatsen zwierig.komen natuur en cultuur op een bijzondere manier samen.Reizigers uit vroeger eeuwen stonden versteld van de zwiertuinaanleg (rondom) in de Nederlanden. Hoe konden de Nu we ons bevinden op deze stoere buitenplaats ofwel state,hoveniers en tuinarchitecten in dat vlakke, grijze land zulke wat weer teruggaat op stins ofwel een stenen huis, lijkt die kunstige en vaak licht glooiende tuinen aanleggen, Italiaanse zwier ver weg. Dat is maar schijn. We hebben de boompartijen creren alsof het wouden zijn en vergezichten blik als van Yme Kuiper nodig om hier op het Friese platteen zichtassen creren, zodat je op duizelingwekkende wijze land die stijl in de ruimste betekenis van het woord terug de diepte in keek? tevinden. Kuiper: De buitenplaats is altijd een eenheid, eenensemble van het huis, bijgebouwen, tuin en hetgrand tour aangrenzende park. Sterker nog: het grootste belang valt toe Vooral de zeventiende-eeuwse Nederlander had een aan de tuin. De volgende stap die we moeten nemen, zeker enorme gretigheid naar het nieuwe, er heerste een bijna ook in wetenschappelijk opzicht, is om elke individueleonverzadigbare experimenteerlust en drang tot innovatie. buitenplaats te beschouwen als een onderdeel in eenIn de tuinaanleg kwamen vele disciplines samen. mozaek. Kuiper wijst op een vroeg achttiende-eeuwseDehoveniers betrokken bijzondere planten, kruiden en landkaart van Friesland die in de Dekamastate aan de wandstruiken van bijvoorbeeld de schippers van de VOC. hangt. Overal zijn keurige vierkanten of rechthoeken groen Diekwamen aanvaren met exotische gewassen. door de cartograaf ingetekend. Dat zijn allemaal staten, Wetenschappers hadden daarin weer interesse. Eigenaren eenonwaarschijnlijke hoeveelheid. Het lijken gesoleerde van de buitenplaatsen hadden contacten met de botanische eilanden, legt hij uit, maar de staten vormden onderdeel tuinen die bij de universiteiten behoorden, bijvoorbeeld die van een veel grotere sociale context. Ze vormen de spiegel Hortus Botanicus van Franeker. Op die manier kregen de van een tijdperk. De tuinen waren in de zeventiende ennatuur- en landschappelijke waarden van de buitenplaats achttiende eeuw het belangrijkste element van de buiten een enorme impuls. Ook de hoveniers waren heuse plaats. Hier komen landschap, natuur en cultuur samen. collectioneurs. Door de afhankelijkheid van de landadel van Indit opzicht sluit Kuiper zich aan bij de visie van zijn grond was de buitenplaatscultuur ook onderdeel van een vriend en collega professor Erik de Jong, tevens adviseurintensieve, commercile agrarische cultuur. In mijn studie 11. 11Yme Kuiper Bijzonder Hoogleraar Religieuze en Historische Een essentieel onderdeel daarvan vormt, behalve beleving,Antropologie aan de Rijksuniversiteit van Groningen.het onderwijs. Kuiper: Buitenplaatsen vormen een levendigCoauteur, naast Rob van Vuure van het standaardwerk onderdeel van onze sociale en culturele geschiedenis. Het isBeelden van Buitenplaatsen. een misverstand te denken dat die geschiedenis uitsluitendverwijst naar de onvermijdelijke komst van de burgerlijkenaar de buitenplaatsen kies ik dus voor een veel breder samenleving, waarin de meer aristocratisch ogendevertrekpunt dan het traditionele idee van de Hollandsewerelden van een landgoed of buitenplaats eigenlijkbuitenplaats als gesoleerd zomerverblijf. Vergeet niet dat niet passen of hooguit marginale verschijnselen waren.de welgestelden uit die tijd de kans namen om een grand Onderwijs kan er zorg voor dragen dat buitenplaatsen aantour te maken, een reis door Europa met Frankrijk en Itali de leerlingen maar ook aan het bredere publiek historischals hoogtepunt. Hun bevindingen namen ze mee naar besef kan schenken. Dan gaat het om de functie van eenNederland. buitenplaats op alle denkbare terreinen: sociaal,economisch, wetenschappelijk, agrarisch en kunstzinnig.Een mooi detail vind ik nog altijd een aantekening in het piegel van een tijdperk Sdagboek van stadhouder Willem Frederik van Nassau,woonachtig op het stadhouderlijk hof in Leeuwarden.verknopingenIn1645 noteerde hij dat er in de zomer in Friesland geenDankzij deze integrale visie op de buitenplaats, genspireerd vergadering kon plaatsvinden over belangwekkendedoor zowel Yme Kuiper als Erik de Jong, ontstaat een rijk staatszaken, omdat een yeder hadt te doen mit poten,beeld van het Nederlandse groene erfgoed. Een buiten planten en andere dingen. Zo belangrijk waren de tuinenplaats heeft in de visie van Kuiper vele betekenissen:inde buitenplaatsen dus. Men besteedde er alle tijd aan.sociaal, cultureel, economisch, kunsthistorisch. Hij noemtDenatuur in en rondom een buitenplaats droeg bij tot eendat verknopingen. Een van die aspecten van verknopingcultuur van tal van andere bezigheden. Dichtkunst hoordeis de liefde van de Nederlander voor de tuincultuur, zegtdaarbij, wetenschap, sociale geneugten. Alleen als we alKuiper. Iedereen heeft iets met tuinen, of we nu hier in dedieelementen samenvoegen, dan neemt onze kennis vanDekamastate zijn met die overweldigend mooie tuin met debuitenplaatsen toe en kunnen we deze plekken vangeometrische aanleg of dat iemand een volkstuintje heeft of herinneringen voor de toekomst behouden.zelfs een balkontuintje. Aan de tuinen bij de buitenplaatsenis heel goed de ontwikkeling van onze houding tot hetlandschap af te lezen. In de huidige tijd bepaalt urbanisatieonze landschapsbeleving. Er is de stad, er zijn de industrien. eventiende-eeuwse ZOnze natuurbeleving heeft te maken met die urbanisatie.Buitenplaatsen zijn daardoor getransformeerd tot Nederlander hadbeschutte eilanden van groen. Een duidelijke hedendaagseontwikkeling is dat we het verleden willen koesteren,enorme gretigheiddatis het sleutelwoord. Een buitenplaats is een plek vanherinnering, een lieux de mmoire. Landschappelijk geziennaar het nieuwevertellen buitenplaatsen ons over de manier waarophistorische elites zich een ideale wereld voorstelden.Datkun je hier aan de Dekamastate goed zien. De tuin isommuurd, waardoor een groot besef van geborgenheidontstaat. Maar aan de achterzijde strekt zich een romantischparklandschap uit met schelpenpaden, boompartijen,kronkelwegen.onderwijsAls we buitenplaatsen in de toekomst een plek willen gevenin ons denken, dan zijn twee invalshoeken essentieel.Teneerste dient de beleving voorop te staan. Bezoek eenbuitenplaats, kijk naar het samenspel tussen de wijdeomgeving, de tuin zelf, het parklandschap eromheen eninhet hart daarvan het huis. Landschap en natuur gaanoverin cultuur, want een aangelegde tuin is cultuur. Maaranderzijds vervloeit cultuur met natuur. Om dit alles tebehouden is het van groot belang de geschiedenis van debuitenplaatsen te reconstrueren volgens de methode vanhet fait social total, dus alle aspecten belichten. 12. 12 groo(t)sTekst: Brigitte van Mechelen | Beeld: Hugo Schuitemaker*Karina Schaapman over het belang van een wereldwaarin je kunt wegdromen.In 2011 verscheen Het Muizenhuis, een prentenboek gebaseerdop een driedimensionaal muizenhuis met honderd kamertjes.Op uitnodiging van Kasteel Groeneveld bouwde KarinaSchaapman een aantal kamers in het groot na.Muizenhuisals oevluchtsoordtEen kasteelzolder is eventjes een andere schaalDebuitenmuren van het atelier zijn letterlijk met mens. Ik ben heel erg voor insluiten, niet voordan een huis opgebouwd uit sinaasappeldozen boeken behangen. Kijk je naar binnen dan zie je:uitsluiten.Driedimensionale beelden maken in combinatie hier wordt gewerkt. De kunstenaar is weliswaarmet de verhalen die ik schrijf, is iets wat ik al mijn even weg maar komt vast zo weer terug.Hoe is het eigenlijk allemaal zo gekomen?hele leven doe maar met Het Muizenhuis treed ikToen ik bedacht dat ik na boeken voor volwasseer voor het eerst ook mee naar buiten. Logisch U bent van het vinden?nen weleens een kinderboek wilde maken,dat mensen mij plaatsen in de wereld van deOp de kasteelzolder is een hoek gevuld metreesde vraag: wat voor verhaal wil ik eigenlijkminiaturisten. Maar voor mij voelt het vreemd, gebreide knuffels die mijn man gedurende jarenvertellen? Er was eigenlijk maar n ijkpunt,groot ligt mij beter. Toen het kasteel met dezebij het grof vuil heeft weggeplukt. Dus, ja ikHetMuizenboek van Clinge Doorenbos waarinuitnodiging kwam, dacht ik: Yes! benwel van het vinden. Daarnaast is het mooi jein een veilige, warme wereld verdwijnt. om te laten zijn wat je allemaal kan met al dat Ik heb het boekje dat mijn moeder mij eindeloosBedoeling was dat de geschiedenis van hetprachtige materiaal wat wordt weggegooid. heeft voorgelezen, erbij gepakt, herlas dekasteel in dit muizenhuis terug zou komen, toch?verhalen met de bijpassende, knusse illustraties Ik kende het kasteel helemaal niet en moest dus Zlf maken lijkt besmettelijk.en dacht: weet je wat, ik ga zoiets bouwen. een grondige studie verrichten. Wat me opviel Er zijn nu op allerlei plekken mensen bezig omNou, dan ga je zon dekentje naaien, bouw je een was de ruimte die er eigenlijk de hele geschie hun eigen muizenhuis te maken, een heerlijk bedje erbij en dan moet zon bedje ergens staan denis door aan kunstenaars is geboden. En het idee! Knutselen, breien, lassen, ikzelf wordt hieren moet er een kamertje komen. Vervolgens frappante is, ik doe dat in mijn werk k. Voor altijd erg gelukkig van.bedacht ik voor ieder vertrek een eigen verhaal. Het Muizenhuis bijvoorbeeld heb ik verschillende kunstenaars gevraagd om kleine schilderijtjes teOp de kasteelzolder zijn de bezoekers als het wareNiet alleen kinderen dromen erbij weg maken. Hierop heb ik dus de focus gelegd. zlf de muizen? De allereerste expositie van Het Muizenhuis was Inderdaad, het muizenhuis in de OBA in Amstergewoon voor het raam van mijn huis. Ik woon inWat heeft zon voddenkamer hiermee te maken? dam wordt bevolkt door kleine muizen, op de Amsterdam-Oost waar heel veel nationaliteitenAlles! En daarnaast heeft het een link met zolder van het kasteel kunnen mensen, als waren zijn vertegenwoordigd. En wat ik steeds hoordeelementen uit mijn biografie. Ik zal het je uitlegzij muizen, op ontdekkingstocht. Uit de muziek waren zinnen als: O, in dat bedje zou ik willengen. Mijn man kwam als klein jongetje veel overkamer bijvoorbeeld komen flarden jazz gedreven, slapen en: Hier zou ik wel willen wonen.de vloer bij een voddenboer waar hij in aanrakingmuziek die lang niet alle kinderen bekend in de Intussen is het boek in veertien landen uitgekwam met boeken, met vreemde voorwerpen. oren zal klinken. bracht en krijg ik fanmail uit Japan. Een veilige,Hier is zijn liefde voor kunst en literatuur ontstaan. warme wereld, kennelijk vinden mensen het fijn.En als ode aan het kunstenaarschap heb ik behalveKennismaken met andere werelden is een thema?een voddenkamer ook zijn atelier nagebouwd.Absoluut. In het eerste boek maakt Julia kennis met de wereld van Sam, die Joods is. In hetEn op n?tweede boek komt het Suikerfeest voorbij. IkNee, ik maakte mijn eigen vertaling ervan. hebaan den lijve ondervonden hoe verwoestendDatgeldt trouwens voor alles wat ik bouw. uitsluiting en discriminatie kan zijn voor een*H ugo Schuitemaker is freelance fotograaf. 13. 13 Ik wil gewoondat kinderen lekkerkunnen slapen 14. 14 reportage Op de fietsHoe heerelijck verschiet / Geen heuvel in dees laen / Soo verr als t oogeziet. / Wat wil dit worden voor een steeg! Een steeg der steegen. / Eenwegh van Appius, jae meer; een wegh der weegen. Everard Meyster schreefin 1655 deze dichtregels, waarin hij het laatste pronkstuk van zijn vrienden architect Jacob van Campen verheerlijkt: de Amersfoortseweg, eenweg naar klassiek voorbeeld, met een keur aan buitenplaatsen erlangs.De geschiedenis leert echter dat het anders liep. Wat de Via Appia vanNederland had moeten worden, werd uiteindelijk gewoon de N237. 15. 15Tekst: Jan Dobbe* | Beeld: Michiel de Jong Comic House**over de Weghder weegenHoe ligt de Wegh er nu bij, weegen. Hij lag tussen Zeist en Amersfoort,Een paar honderd meter verderop tref ikenwat merk je nog van het oorspronkelijke maar liefst 60 meter breed en 11 kilometer lang, eenlantaarnpaalsticker met daarop eenontwerp van 360 jaar geleden? Zie hier de vraagomzoomd door een dubbele rij Hollandse bloeddorstige pitbull en de tekst FC Utrecht,waarmee de redactie mij op pad stuurde.eiken. Uniek voor die tijd, zowel door die since 1970. Hoei boei, voetbalfanatici ook hierExperts genoeg, die er allemaal zinnige dingen enorme breedte als door zijn kaarsrechte trac.al! Mijmerend over hoe het kan verkeren, stuitover kunnen zeggen, maar ik wilde het zelf zienVergelijkbare wegen in Nederland zijn de ik weer iets later op een monument dat deen ervaren. Daarom gooide ik de vouwfietsMaliebaan in Utrecht en de door Constantijnvoorbijganger moet wijzen op het feit dat hierachterin de auto en ging op weg. Vouwfiets Huygens ontworpen Scheveningseweg in Den ooit een historische weg liep: een hekwerkuitgeladen aan het begin, bij buitenplaats Haag, die aanvankelijk Zee-straet heette.van40 meter lang, met daarop in goudenVollenhoven, en wat zie je dan? In de eerste Veel beroemder is Unter den Linden in Berlijn, koeienletters de tekst Wegh der Wegen. Als ikplaats hoor je vooral iets, en dat is het continudat eveneens naar het voorbeeld van de het kunstwerk nader bestudeer, zie ik dat het invoorbij razende verkeer. Het is een zondagAmersfoortseweg is aangelegd. Het voorbeeldfeite een webadres is: www.weghderwegen.nl.middag, dus zou het op een doordeweekse dagdat Jacob van Campen op zijn beurt had, was de Typ dit in, en je komt op een specialewel eens ng rumoeriger kunnen zijn. Vollen Romeinse Via Appia denk aan de dichtregels webpagina van de provincie, waar menhoven ligt er prachtig bij op deze zonnige dag:van Meyster. Beide beroemde tegenhangerswitgepleisterd, een vredig weiland ervoor en hebben qua voornaamheid de tand des tijdseen vijver. Het huidige huis stamt uit de jarenbeter doorstaan dan de WeghUnter den Linden18001810. Draai je je om, dan kijk je de Wegh Beroemde laan in Berlijn, praalweg van Pruisischein vanaf de kopse kant: een vierbaans asfaltwegwebsite koningen en de Duitse Keizers en de flaneerlaanmet autos, flitspalen, kantoor- en bedrijfsAl peddelend op mijn vouwfietsvan de bourgeoisie. De weg leidde naar depanden en hypermoderne oversteekplaatsen. probeer ik het geraas van het auto koninklijke jachtvelden, waar later de dierentuin verkeer buiten te sluiten. Ook probeerwerd aangelegd. In de 17de eeuw werd hij beplantklassieke idealenikhet onvermijdelijke bermafval langs de weg met lindebomen, waaraan de straat zijn naamIn de Gouden Eeuw werd gebouwd niet te zien: lege colablikjes, verpakkingen, dankt. Sinds de hereniging van Duitsland in 1990volgens de klassieke idealen:aluminiumfolie. Jacob van Campen zou zich zijn er aan Unter den Linden verschillende cafs en restaurants en een groot aantal fraaie winkelssymmetrie, rechtlijnigheid eninzijn graf omdraaien. Dan plots ontwaar ik geopend. Ook worden er veel evenementen in degrootschaligheid. Veel (buiten)huizeninhaar volle glorie, eveneens in de berm, een openlucht georganiseerd. De laan is 11,5 km lang,kregen klassieke gevels mee, maar ook wegenkring prachtige paddenstoelen. Rood-met- vergelijkbaar met zijn Nederlandse voorbeeld, dewerden naar klassiek voorbeeld aangelegd.witte-stippen, die had je in de 17e eeuwWegh der weegen.Zoook de Amersfoortseweg, de Wegh der waarschijnlijk ook al.**J an Dobbe is freelance journalist en tekstschrijver. Tot 2009 werkte hij bij de Nederlandse Vereniging tot bescherming van dieren alshoofdredacteur van het ledenblad DIER.** ichiel de Jong volgde diverse kunstopleidingen om uiteindelijk voor het vak van striptekenaar te kiezen. Hij publiceert in Zone 5300M en maakte met Milan Hulsing de strip Hanuman in het Algemeen Dagblad. De Jong wordt gezien als Nederlandse vertegenwoordiger van de Atoomstijl in de school van Yves Chaland. 16. 16reportagegegadigden oproept zich op te geven en in te vakken van ieder honderd roeden (376 meter)Nederland inspelend op de behoefte van hetzetten voor het vergroten van het draagvlak [] uit langs de Wegh. Investeerders konden gratis Amerikaanse personeel van vliegbasis Soestervoor de beleefbaarheid van de geschiedenis van een vak krijgen, op voorwaarde dat zij hun berg. Opnieuw draait Jacob van Campen zichdeze weg. De provincie toont historisch besef wegdeel zelf zouden aanleggen, beplanten enom in zijn graf.en wil helpen om een initiatiefgroep Wegh deronderhouden. Langs de randen van de vakkenwegen op te richten. Provinciaal adviseurmoest een zijweg of sortie met een breedte van fiascocultureel erfgoed Roland Blijdenstijn verdieptevijf roeden (18,8 meter) komen, ieder beplantTerug naar de zeventiende eeuw.zich in de geschiedenis van de Amersfoortsewegmet een enkele rij eiken aan weerszijden. Deze Deaanleg van nieuwe buitenplaatsen langs deen schreef er samen met Jaap-Evert Abrahamse uitgangen moesten de gemeenschappelijk weg werd een fiasco. Slechts op vier plaatsenvan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoedgebruikte heide ontsluiten voor de zijn daadwerkelijk buitenplaatsen aangelegd,een boek over. schapenhouders.waarvan Zandbergen en Beukbergen debekendste zijn. Het gebied was te droog en teeen mooie Wegh mcdriveonvruchtbaar. De verbinding over land wasDe Amersfoortseweg is in 1655Anno 2012 wil de provincie dezeslecht. Ook economisch zat het tegen, medeaangelegd. Daarvr verbondensorties weer duidelijker zichtbaar door het uitbreken van de Engelse oorlogen.slechts enkele kronkelende zand maken. Zo is de huidige Zandbergenlaan Investeerders lieten het afweten en hetwegen de steden Amersfoort en(N238) aangelegd over n van de voormaligeRampjaar 1672 betekende de doodsteek. DeUtrecht. Amersfoort nam het initiatief insorties. Om dit zichtbaar te maken, heeft menStaten van Utrecht moesten de eigenaren van1647; men wilde aansluiting met de rijkdom dwars over het huidige fietspad een karrende vakken dwingen tot onderhoud van de weginHolland, en Utrecht was met de Rijn- en spoor aangebracht, dat aangeeft waar deen de beplanting. Toen in 1808 de zandweg alsdeVechtroute interessant als poort naar het oorspronkelijke sortie liep. Halverwege ditrijksweg werd verhard, kwam het onderhoudwesten. Amersfoort wilde niet alleen een goede karrenspoor tref ik opnieuw een monument:inhanden van de overheid. Vanaf dat momentverbinding tussen beide steden, maar een bronzen tijdtafel in de vorm van een kon de weg zich ontwikkelen tot de gewonenadrukkelijk ook een mooie weg. Dit mochtboomstam met jaarringen. Daarop staan achter rijksweg die hij nu is, de N237.uiteindelijk in 1652 van de Staten van Utrecht,jaartallen historische gebeurtenissen dieop voorwaarde dat de woeste, kale grond langsplaatsvonden langs deze weg en in de omgeving: hells angelsde weg ook gecultiveerd zou worden. Dat kon: 1647 ontwerp Amersfoortseweg * 1653 aanlegEen andere oorzaak van heter werd aan weerszijden van de weg bouwgrond Amersfoortseweg met sorties * 1654 herberg mislukken van de Wegh der weegenaan particulieren uitgegeven. Die mochtent Huys Ter Heyde en zo de eeuwen door totals chique vestigingsplaats, was deereen buitenplaats op aanleggen, maar dan 2010 fietspad Zandbergen. Kennelijk kanaanwezigheid van roversbenden.was het onderhoud van de weg wel voor hundedoorsnee voorbijganger deze historische Zointhe middle of nowhere was je je leven nietrekening. Dat bespaarde niet alleen kosten,kennis niet erg appreciren: het karrenspoor zeker, en dat weerhield rijkelui er ook van zichmaar zorgde ook voor landschapsverfraaiing isoverwoekerd en de tijdtafel ligt bezaaidhier te vestigen. Tegenwoordig zijn het geeneneconomische ontwikkeling. metrestafval van McDonalds. Op de hoek isroversbenden die de Amersfoortseweg onveiligOntwerper Van Campen zette ruim twintignamelijk een McDrive gevestigd, de eerste vanmaken, maar groepen luid ronkende motoren 17. 17met ruige Hells Angels erop. Een groep vantoch nog buitenplaatsenaan: Zandbergen. Precies aangelegd zoals hetzeker zestig motoren dreunt voorbij in tegenDe eerstvolgende buitenplaats die ik de Staten van Utrecht destijds voor ogen stond:overgestelde richting. Niet het beeld dat je als ontdek, is Dijnselburg op nummer 10. een met boomsingels omzoomd vak metklassiek bouwmeester voor ogen had, 360 jaar Het valt vooral op door de witte steenlagen in centraal geplaatst buitenhuis met strakkegeleden. het rode, bakstenen geheel: speklagen. Ze zijn tuinen en voorzien van een zichtas over de weg.Regelmatig stap ik af om de zo geroemdekenmerkend voor de neorenaissancestijl Het ziet er subliem uit, maar wat ik nu zie is albreedte van de weg te meten. Ervan uitgaande waarin de buitenplaats in 1883 werd gebouwd. lang niet meer het oorspronkelijke huis.dat mijn passen zo ongeveer n meterHet Aartsbisdom Utrecht is er nu in gevestigd. huidige huis dateert uit de achttiende eeuwbedragen, kom ik op het brede deel van de wegAl gauw volgt Huis ter Wege aan de overkant op enis sinds 1947 in handen van de Kerk der(vierbaans, later wordt het tweebaans) nietnummer 17. Het is in neo-Hollandse barokstijlZevende-dags Adventisten. Men heeft eenverder dan 48 in plaats van 60 meter. Er is in gebouwd in 1905: een bakstenen gevel en eenvrolijk bordje Verboden toegang aan de wegdeloop der jaren dus wel wat van afgesnoept.zuilengalerij met daarboven een balkon. Anno geplaatst. Liever niet betreden dus. DeAan de Wegh der weegen hoort natuurlijk2012 is er een psychiatrisch ziekenhuis in buitenplaats ziet er vanaf de straatweg goedookeen elitesport: golfen. Dat kan bij golfclub gehuisvest een bestemming die meerdere onderhouden uit, een juweeltje dat kennelijkU.G.C. De Pan, opgericht in 1894. De cluboude en nieuwe panden aan de Amersfoortse bij de adventisten in goede handen is. Aan deontleent zijn naam aan herberg De Pan of het weg hebben gekregen. Het wemelt hier van deoverkant van de weg vind ik het Witte KerkjePannenhuijs, een oeroude herberg die langs rust- en verpleeghuizen, psychiatrischeuit 1858, dat op voormalige grond van dederoute tussen Utrecht en Amersfoort lag en ziekenhuizen, conferentieoorden en wellness- buitenplaats staat. Eveneens aan de overkantin 1966 plaats maakte voor de entreegebouwen centra.liet de toenmalige eigenaar Johannes Blookervan Stichting Utrechts Landschap.Iets verderop dient zich de oudste nog over in 1913 het Nieuw Zandbergen bouwen in art gebleven buitenplaats aan de Amersfoortseweg deco stijl, waarin nu een verzekeringskantoorzit. Het verkeer raast onderwijl door.beukbergenOpnieuw aan de overkant, tref ik debuitenplaats Beukbergen, nadat ikeerst onder het Beukbergen Ecoduct et wemelt hier van de rust- en Hdoor ben gefietst. Gelegen tussen de bomenspringt het woonhuis meteen in het oog, met verpleeghuizen, psychiatrische zijn vier enorme schoorstenen en de witteuitbouwtjes aan de voorkant. Boven het bordes ziekenhuizen, conferentieoorden en is een tentzeil gespannen, waaronder eenaantal tuinstoelen en -tafels. Er zit niemand. wellness-centraDe oorspronkelijke buitenplaats Beukbergen(1654) werd in de 19e eeuw afgebroken. Het 18. 18 reportagehuidige huis is in 1910 gebouwd in Engelse opstijgenepilooglandhuisstijl. Beukbergen is nu VormingsVoorbij Soesterberg heet de wegIk zei het al een paar keer: Jacob vancentrum van de Diensten Geestelijke Verzorging Amersfoortsestraat. Het wordt hier Campen draait zich om in zijn graf.bij de krijgsmacht. Ik rij het terrein op om het smaller, maar niet minder druk. Rechts weerDeWegh der weegen is immers niet gewordenhuis wat nader te bestuderen, maar stuit ook een sortie, die leidt naar een andere voormalige wat hem en zijn opdrachtgevers voor ogenhier op borden Verboden Toegang, Camerabuitenplaats: De Oude Tempel. Het complexstond. De vergelijking met de Via Appia entoezicht enzovoort. Een schier onneembare bestaat uit een neobarok landhuis met rieten dak,Unter den Linden gaat volstrekt mank. Devesting, die niet uitnodigt tot bezoek.een voormalig jachthuis en een jachtopziener N237 is een drukke verkeersweg, waarlangs woning. Behalve (weer) een zorginstelling, isanno 2012 slechts een handjevol voornamezweefvliegtuigjeshier onder meer ook de Dutch Ballooning Bar buitenplaatsen, landhuizen en villas te vindenDe bebouwing van de AmersfoortseExperience Center gevestigd. Natuurlijk vraagis. Met name ter hoogte van Soesterberg vind jeweg is pas na 1880 op gang gekomen.ik me af wat dat is. Ik krijg visioenen van eende megalomane bedrijfspanden van Kwantum,Aangetrokken door de ruimte en de nog woeste sekshuis, maar nee. Na enig research kom ik op Roobol, Smink Recycling, Securitasnatuur streken hier destijds allerlei instellingen een website en lees daar: Terwijl u geniet van Beveiliging, Van Uden Logistics. De moderneneer waarvoor geen plaats meer was in de stad. een kopje koffie of glaasje wijn, kunt u vanaf het tijd, gedreven door een nietsontziendeInternaten, kloosters, krankzinnigengestichten terras in de zomer de luchtballonnen zieneconomische motor, lijkt de Wegh der weegenen gezondheidskolonies vestigden zich langsopstijgen. Of wilt u ook mee? Dat kan! Eigenlijk meter voor meter te verslinden. Wellicht datde weg. In de loop der jaren we hebben het is bij ons niets onmogelijk. het historisch reveil van de provincie Utrechtover het overvolle Nederland zijn de bouw Snel fiets ik door, ik word moe en dorstig.dit proces nog iets kan vertragen.activiteiten onverminderd voortgegaan en isOpnaar restaurant-barbecue de Spitsheuvel,het zeker ter hoogte van Soesterberg en Huis waar vroeger de paardentrams stopten om hunLiteratuur over de Wegh der weegen:ter Heide knap vol geworden. En ook nu nog passagiers en de paarden te laten rusten. En erJaap Evert Abrahamse en Roland Blijdenstijnbieden projectontwikkelaars leuke kaveltjeswerd gewaterd vandaar de vroegere bijnaamWegh der weegen. De ontwikkeling van deaan langs de Amersfoortseweg. Zoals in de wijk Pisheuvel. Volgens eigen zeggen is dit een Amersfoortseweg 1647-2010Stokerkade cultuurhistorische uitgeverij, 2010Sterrenberg van Huis ter Heide, waar ruime gezellig restaurant waar u terecht kunt voorBoek en DVD | ISBN 978 90 7915 611 5 | prijs 24,50herenhuizen vanaf 321.500,- vrij op naam teeen drankje, lunch of diner van de allerbestekoop staan.kwaliteit,en waar uw euro wel de verhoudingBehalve druk autoverkeer is er ook vliegverkeermet de ouderwetse gulden stand heeftJacob van Campen was een architect enboven de Wegh der weegen. Een stuk rustigergehouden. Een vreemd verhaal, maar het bierkunstenaar uit de Gouden Eeuw en een belangrijk vertegenwoordiger van het Hollands classicisme.dan vr de opheffing van de militaire vliegbasissmaakt best. Als ik op het straatnaambordje Bekende werken van Van Campen zijn het KoninklijkSoesterberg in 2008 in plaats van F16 straalkijk, zie ik dat weg hier alweer anders heet: Paleis op de Dam, Paleis Noordeinde en hetjagers cirkelt een viertal zweefvliegtuigjes Utrechtseweg. De Wegh der weegen blijft Mauritshuis. Naast huizen en paleizen, ontwierpboven me. Het moeten leden zijn van de verbazingwekkend, ook anno 2012.Van Campen ook een aantal kerken o.a. deAmsterdamsche Club voor Zweefvliegen,Nieuwe Kerk in Haarlem, wegen, poorten en torens, o.a. voor de Westerkerk.diealvanaf 1946 op de vliegbasis huist. 19. [ advertorial ]U bent van harte Uitgenodigd!Wanneer: zondagmiddag 9 december 2012Waar: Kasteel groeneveld te baarnhoe laat: vanaf 14.00 UUr 20. 20 mijn landschap Een ballingTommy Wieringa over dwangmatig naar buiten kijken en vlassige Noormannen-baarden.De uiterwaarden,als je vraagt wat nu mijn landschap is. Hetlandschap zie ik graag. In Joe Speedboot beschrijfik de sporen van de winter die tot diep in deOp mijn dertigste heb ik het besluit genomen omniet alleen in Nederland te wonen, maar ook echtgebied aan weerszijden van de rivieren, meer in zomer te zien zijn, gras en stro, bewijzen van de Nederlander te zijn. Hiermee kwam een eindehet bijzonder de IJssel. Ontroering is het woordwinterse overstroming die als een soort vlassigeaan een verlangen om terug te keren naar dedat bij me opkomt als ik eraan denk.Noormannen-baarden in het prikkeldraad zijn Nederlandse Antillen waar ik op mijn negendeWaarom? Daar heb ik nooit zo over nagedacht.achtergebleven. vandaan was gekomen. Het landschap van deHet is het landschap van mijn jeugd, daar zal het Antillen met de stenige, stoffige bodem, demee te maken hebben. Ik zat in Zutphen op schoolEigenlijk verkeer ik in de Randstad waar ik nucactussen in de vorm van hoge zuilen en deen woonde nabij de Duitse grens, tussen mijnwoon in een soort ballingschap. dividivi bomen, een landschap dat inmiddelselfde en zeventiende ben ik pendelend zon zesGoed, wel veel weidsheid hier, maar ik mis hetgoeddeels is overwoekerd door de huisjespest.keer de wereld rond geweest, en steeds kwam ikcoulissenlandschap, zie vooral de leegte en daardan langs die IJssel. doorheen de ongelooflijke moeite die hier isToen ik eenmaal besloten had om Nederlander teIk heb er ook een soort ontgroening, eengedaan om al het veen hier af te graven om de worden ben ik met de Basisgids Flora en Faunainitiatierite, meegemaakt. Achter een paarmensen in de stad warm te houden. van Nederland in de hand alles wat ik zag gaanhogere klassers aan sprong ik het water in en Eigenlijk vind ik er niet zoveel aan. Bos en bergen benoemen. Nee, niet om grip te krijgen. Om mezwom naar de overkant, toen liepen we een eindook niet trouwens. Het enige aardige van bergen thuis te voelen. Om niet langs de dingen heen testroomopwaarts en zwommen terug naar waar is om er bovenop te staan, maar meestal sta je er leven maar om kennis te hebben, wat het beginwe vandaan kwamen.vanuit een dal tegenaan te kijken. Die begrenzing,kan zijn van een soortoverschrijvende empathie.Ook de voortdurende verandering van het beklemmend. Ik gebruik deze woorden ook in een verhaal over 21. 21 Tekst: Brigitte van Mechelen | Portret: Johan Jacobsin deRandstadg Riviergezicht bij Deventer, Salomon van Ruysdael, 1645 Tommy Wieringa schreefkunstenaar natuurvorser Achilles Cools (deel 5 Of dat belangrijk is? Ach, nu is het een spel. onder andere de romansineen serie gesprekken met mensen met erg Enopeen dag heeft ze er genoeg van, vindt ze Alles over Tristan en grootse plannen, de Volkskrant, red). Diehet oudemannengezeur. Maar als ze dertig is JoeSpeedboot, het boek Franciscus van Assisi-achtige behoefte om de herinnert ze het zich vast weer en is ze verbaasd waarmee hij doorbrak naar een grootnatuur tot je vriend te maken, om met de dierenals ze merkt dat anderen geen idee hebben wat lezerspubliek en dat te praten, die ken ik wel. daar vliegt. Ik denk dat het van waarde is om te werd bekroond met de weten wat en wie er rond je leeft. Blijf de aarde F. Bordewijkprijs.Of die inburgeringscursus die ik mezelf hebtrouw, zei Nietzsche al. Zijnreisverhalen werden gegeven heeft gewerkt? Geen twijfel mogelijk, gebundeld in Ik was nooit in Isfahaan. Essays ikben een echte Nederlander geworden. HeelEen beeld dat uitdrukt waaraan ik denk als we en beschouwingen vanbelangrijk daarbij is dat ik in de taal ben thuis het over mijn landschap hebben, ja dat is er. zijn hand verschenengeraakt, lang heb ik beter Papiaments gesprokenZon Hollandse meester, kom hoe heet hij? inde Volkskrant en dan Nederlands.Ja,Ruysdael. Fantastische rivierlandschappenNRCHandelsblad. In 2007 publiceerde hij De dynamicavan begeerte, een onderzoek naar de oorsprong vanEen dwangmatig naar buitenkijker ben ikheeft hij geschilderd. De IJssel tussen Zutphenbegeerte en de grote rol van pornografie in de overigens nog steeds. Ik benoem alles wat ik zie:en Zwolle als je door je oogharen kijkt, stroomtmoderne wereld. In mei 2009 kwam zijn romankraai, helmgras, sloot. Mijn dochter van tween die sinds de zeventiende eeuw onveranderd doorCaesarion uit en in 2012 Dit zijn de namen, dat lovend half kent het verschil tussen een meeuw, een het landschap.werd ontvangen. Het werk van Tommy Wieringa kauw en een houtduif.wordt wereldwijd vertaald. 22. 22 Verhaal Tekst: Cees Nooteboom* Beeld: Eddy Posthuma de Boer 4 EEN KASTEEL EN ZIJN BEWONERS, een gelukkige anarchie A ls ik mijn eerste boek voor mijn eigen gevoel bijna per ongeluk had geschreven, met het tweede kon dat nooit meer het geval zijn. Ik was verliefd geworden op een meisje van wie de vader in Suriname woonde, waar hij directeur was van de Suri- naamse Scheepvaartmaatschappij. Het waren andere tijden, er moest nogom de hand gevraagd worden, en dat deed ik dan ook. Het antwoord was dat er net in dat jaar, 1957, een schip voor zijn maatschappij in Neder- land gebouwd was dat de Gran Rio heette. Ik kon daarop meevaren als gast, maar ook als matroos aanmonsteren. Achter dat laatste had de vader geschreven een Amerikaan zou het doen en dat deed ik dan ook. De over- tocht zou via Lissabon, Trinidad en Brits Guyana naar Paramaribo gaan, een paar weken duren en ik zou 459 gulden verdienen. In Suriname zou ik een maand blijven, en vandaar reisde ik nog naar Frans Guyana. Over de dingen die ik onderweg en in de havens meemaakte zou ik op Groeneveld een eerste boek met verhalen schrijven, De Verliefde Gevangene, en ik herinner me die tijd als een van de gelukkigste van mijn leven. Voor het eerst was er weer regelmaat in mijn leven, voor zover dat met Jopie, zo noemden wij hem, mogelijk was. Voor de regelmaat zorgde Ali, Joop waaide af en toe naar binnen, dan zag je hem al uit de verte aan komen rijden, altijd in een oude deux-chevaux, vaak genoeg met onverwachte gasten. We hadden een van de grote kamers aan de achterkant gekregen, als ik niet meer wist hoe het verder moest met mijn verhalen kon ik eindeloos door de bossen achter het huis wandelen of de oude vrijdenker en pokeraar Apie Prins opzoeken die in een klein huisje verderop in het bos woonde en bezig was aan een nu helaas vergeten wonderlijk boek dat zijn jeugd in een voorgoed verdwenen Nederland zou beschrijven en dat terecht Ik ga mn eige Baan zou heten. Joop Colson, Apie Prins, mannen van de grote verhalen, hoe komt het toch dat het lijkt dat het soort is uitgestorven? Joop van wie werd verteld dat hij in de oorlog als Sinterklaas op een schimmel door de Leidsestraat had gereden met wapens onder zijn tabberd, Apie die voor de 23. 23 oorlog door de hele wereld had gezworven, ik zie nog het fijne oneindig doorgroefde gezicht van Ali als we naar die verhalen uit Indi, Rusland of Mexico luisterden. Ik herinner me geen televisie, er werd nog met elkaar gesproken en verteld aan de ronde tafel, ik kreeg een opvoeding waar geen universiteit tegenop kon, lering en theater tegelijk, want er was ook nog Gras Heyen, een schilder van abstracte doeken die eruitzag als Erik de Noorman, met een groot, bewogen hoofd met blauwe ogen vol verdachte onschuld die graag geknield retorisch in negentiende-eeuws Nederlands om vergiffenis mocht smeken voor dingen die hij niet gedaan had. Als Jopie tot wanhoop van Ali weer eens te veel mensen had uitgenodigd die allemaal te eten en te drinken moesten hebben werd het kasteel een narrenschip dat s zondags soms bijna kapseisde van de vele bezoekers, gelach en gepraat zonder Facebook en Twitter, Groeneveld als vrijplaats. En altijd weer liep het goed af. Kastelen zijn groter dan gewone huizen, misschien is het daar- door dat alles in mijn herinnering is uitvergroot, de vreugde, de opwinding, Gras, Apie, Ali, Jopie en zijn vriend de aap, die zich soms uit de bomen op de schouders van de gasten liet vallen, het feest van de anarchie.*Cees Nooteboom (Den Haag, 1933) wordt beschouwd als een van de belangrijkste Nederlandse schrijvers. Van zijn romans en reisverhalen verschenen vertalingen over de hele wereld. In 2003 kreeg hij de Oostenrijkse Staatsprijs voor Europese Literatuur, in 2004 de P.C.Hooft-prijs, en in 2009 de Prijs der Nederlandse Letteren. 24. 24essayLandschapsarchitect en hoogleraar Dirk Sijmons over zijn herinneringenaan Groeneveld en het voor hem daaruit voortvloeiende geestelijkeigendomsrecht op deze buitenplaats.*Dirk Sijmons is landschapsarchitect en directeur van H+N+S Landschapsarchitecten. Sijmons kreeg vele prijzen, zoals dePrins Bernhard Cultuurprijs voor Toegepaste Kunst en de Rotterdam-Maaskantprijs. In 2007 kreeg hij de prestigieuze Edgar Doncker Prijs in de categorie Waarachtig Nederlandse Cultuur. Van 2004 tot 2008 was Sijmons de eerste Rijksadviseur voor het Landschap. In 2008 trad hij aan als hoogleraar Environmental Design aan de faculteit Bouwkunde TU Delft. Sinds augustus 2011 is Dirk Sijmons Hoogleraar Landschaps rchitectuur aan de afdeling Urbanism aan dezelfde Faculteit.a 25. 25Tekst: Dirk Sijmons* | Beeld: Jan van der Veken Comic HouseOvermoed ZegepralenHet jaarvan de buitenplaats dwingt mij samengesteld uit personen bij wie zich, langs andere wegen,tottwee bekentenissen. De eerste, die ik maar een halve hetzelfde proces heeft voltrokken. Een gezelschap vanbekentenis zou willen noemen, gaat over het aanmatigende louter kasteelheren en dames dus.gevoel dat ik een soort geheimzinnig geestelijk eigendomsrecht kan laten gelden op Kasteel Groeneveld wegenslanger-jarige herinneringen dan de nieuwlichter-eigenaars van het SBB. Iedereen kent misschien wel het ilt u weggaan, u bederft hetWverschijnsel dat, zodra iets stevig op je mentale kaart staat,je ook een beetje eigenaar bent. Dit verschijnsel is des te gras van ons stamboekvee!sterker naarmate zich allerlei herinneringen aan de plekgaan hechten. Met de ouders van een vriendje van de lagere plomp gevalschool was ik eens op de day after, na een van de beruchte Nee, de tweede bekentenis is waar het hier om draait.vijftiger jaren feesten van de toenmalige bewoners Joop en Deovermoed dat je er ook feitelijk denkt te kunnen gaanAli Colson. Ik herinner me de grote geheimzinnigheid van wonen. Nu hebben de Nederlandse buitenplaatsen dehet vervallen gebouw en heb een vage reminiscentie aan een prettige eigenschap dat ze geen Engelse afmetingen hebbenzaal met een doorgerotte vloer (nu de muziekzaal) en een of als de Franse koninklijke landhuizen van de buitendrietal oude pianos met punaises in hun hamertjes. Er was categorie zijn. Onze buitenplaatsen hebben allemaal nogmaar een deel van het kasteel bewoonbaar. Ook een stukje net een bewoonbare maat. Maar het kan alleen maarvan de opbouw van de set voor de Appel film door Jan Vrijman worden toegeschreven aan jeugdige overmoed dat ik opmaakte ik met mijn eigen ouders mee op Groeneveld. twintigjarige leeftijd een serieuze gooi deed om het huis teElswout te betrekken. Ik was vaak in Elswout geweest.meehuilenIeder jaar gingen wij naar Zandvoort aan Zee op vakantie.Een tweede algemeen voorkomend fenomeen is dat mensenKraantje Lek met zn hoge kale duin, de holle boom, grotezich verzetten tegen veranderingen van plekken waar hunschommel en de pannenkoeken waren daarbij deherinneringen op geprojecteerd zijn. Niemand kan het mij bescheiden slechtweervoorzieningen. Om daar te komenkwalijk nemen dat ik, in een taxi, voor het eerst sinds heel volgde je een lange slingerweg in de binnenduinrand metlang, onderweg was naar het pas opgeknapte kasteel, mee aan n kant een oneindig lang lijkend houten hek, dat ookhuilde met de chauffeur die zich beklaagde dat alle mysterie,nadat je Kraantje Lek al bereikt had, zijn weg vervolgde.zowel in het gebouw als in de tuin was weggerestaureerd. IkDaarachter ligt Elswout, zei mijn moeder steevast.werkte bij Staatsbosbeheer en als de vergaderzalen van het Daarvoor moet je een kaartje kopen. Zij was niet zo van dehoofdkantoor Westraven waren volgeboekt mocht je ook natuur dus het duurde tot mijn veertiende voor ik een keeropGroeneveld een zaal boeken. Ik kwam er dus erg vaak.zag wat zich achter het hek bevond. Sindsdien kwam ik erDie betrokkenheid werd later omgezet in een lidmaatschap regelmatig. Het mooie park met zijn overdreven duinrelif,van de Programmaraad van het kasteel dat ik mij al jaren gestileerde bruggetjes en langs een kronkelrouteeerder geestelijk had toegeigend. Naar ik heb kunnenuitgestrooide vreemde huisjes, het mooie woud met, naar ikconstateren is deze Programmaraad vrijwel geheel ontdekte, ook in het voorjaar paddenstoelen. De wandeling 26. 26 Essaypresenteert op een gegeven moment vrij plotseling een bewoner ons in de gaten. Een tengere man met wilde harenspectaculair doorzicht op het landhuis. (Een nogal plompliep naar de balkonrand en sprak ons vermanend toe:geval vond ik het eerlijk gezegd).Wiltuweggaan? En enige minuten later daarna zonderveel overtuiging: Wilt u weggaan, u bederft het gras van onsminizeppelins stamboekvee! Wij reageerden niet, wetend dat hier niet deOok toen ik studeerde kwam ik er graag in het weekeinde.eigenaar maar slechts de door de gemeente BloemendaalOp een van die wandelingen viel het mij op dat het huis geprefereerde partij aan het woord was. Hij en wij lietenleegstond. Het moet rond 1970 geweest zijn, in de jaren dat heterbij zitten en hadden aan beide zijden van het gazonhet Jac. P. Thijsse Lyceum er al was uitgetrokken en de een geweldige avond. Overmoedig geworden riepen wij hemZocher Tuinbouwschool er nog niet ingetrokken. Eenom zich bij ons te voegen en nog wat na te tafelen. Hij steldepraatje met de boswachter leerde dat de gemeente Bloemen zich voor als Peter van Gogh en dronk en rookte wat metdaal zocht naar een passende herbestemming van het pand.ons. Toen hij hoorde dat een aantal van ons bouwkundeIk was in die tijd bezig met een gezamenlijk (al even over studeerden stond hij erop ons mee te nemen. Hij wilde watmoedig) project tussen de TH Delft en de Rietveldacademie laten zien.om vliegpakken een soort minizeppelins voor persoonlijkgebruik te ontwerpen en te maken en we konden wel watextra werkplaatsruimte gebruiken. Bovendien was iedereen taat iets stevig op je Snatuurlijk chronisch ontevreden met de huisvestingssituatie. Met tiental gelijkgestemden werd daarom hetmentale kaart, dan ben jestoutmoedige plan ontwikkeld voor het opzetten van eencreatieve multidisciplinaire woon-werkgemeenschapwaarvoor we een Stichting oprichtten (WAVE geheten, ook een beetje eigenaaralsik het mij goed herinner). Schitterend briefpapierreuzenringontwerpen was met zon naam natuurlijk kinderspel enIn de grote hal beneden hing een reusachtige houtskoolzokwam het dat de gemeente Bloemendaal van ons een tekening die een hele wand besloeg met snelheidsstrepenkeurige brief ontving. Een informatief telefoontje leerde die beweging suggereerden, een nauwelijks herkenbareons dat de brief niet alleen was aangekomen maar ooktopografie en veel wolken. Hij wees ons op een zilverenserieus zou worden behandeld. Met een mengsel van glinsterende ring in het midden van de tekening en liet onsteleurstelling en opluchting (toch een beetje eng natuurlijk) raden wat we zagen. Wij zouden zelfs niet meer in staat zijnlazen we anderhalve maand later dat na een uitvoerigegeweest een konijn van een haas te onderscheiden en gavenafweging, de voorkeur van de gemeente uitging naar de het na enige halfhartige pogingen op. Dat is de klimatoandere kandidaat we waren dus bij de laatste tweelogische stad, zei van Gogh, zoals door astronauten geziengeindigd. en utopische architect E die, uitgerekend in een buitenplaats, een onhaalbaar nieuw stad-landmodel postuleertwilde harenAnderhalf jaar later was een warme zomerdag aanleidingom met een aantal vrienden onder wie een aantaloud-leden van WAVE te gaan picknicken op Elswout.Weinstalleerden ons in de bosrand op de weide die aandezuidzijde aan het grote huis grenst. Muzikale, culinaire,alcoholische versnaperingen en fijne gesprekkenboekcombineerden op een geestverruimende manier met de Zegepralend Kennemerlandfantastische plek. Om een uur of zes zagen we dat op het Een BLEEKER Editie 2012grote balkon van het huis tegenover ons ook een tafel werd tekst: Dirk Sijmons prenten: Willem Snitker foto: Harm Botman In een genummerde en gesigneerde oplage van 150 exemplarengedekt, voor twee, met een paar mooie kandelaars. Wij www.debleeker.nlwaren benieuwd. Vanaf het balkon kreeg ook de nieuwe 27. 27bestemming Het huis op landgoed Elswout heeft een plaatste. Daarna had het huis vele tijdelijke zestig serieus werden genomen. Ruim negen bewogen geschiedenis. Dat weer eensfuncties. Tijdens de Tweede Wereldoorlogjaar later, werd Cobraspen Vastgoed aangeeft hoe ingewikkeld en langdurig eenwerd het in gebruik genomen door de ontwikkeling BV als winnaar aangewezen. proces van restaureren, behouden enDuitsers. Zij voorzagen het huis van vloerenHet bedrijf is in 2002 begonnen met het herbestemmen van cultureel erfgoed zoals en een echt dak, en gebruikten het alsrestaureren en afbouwen van het huis buitenplaatsen soms kan zijn. En waarbij militaire basis voor het lanceren van V1. Elswout, op basis van de originele plannen en functies nogal eens door de tijdNade bevrijding bood Elswout achtereentekeningen van de toenmalige architect worden ingehaald.volgens onderdak aan het J.P. Thijsse Muysken en voltooid in de stijl zoals dieLyceum en een tuinbouwschool. In 1970 ooitdoor de oorspronkelijke eigenaar was Met de bouw van het huidige huis werdkwam landgoed Elswout in het bezit vanbedacht. gestart in 1882 in opdracht van Willem Staatsbosbeheer. Deze organisatie deedBij start van de voltooiing werd gekozen Borski III. Helaas overleed hij in 1884 zonder eind jaren tachtig een oproep om plannen in voor een kantoorbestemming waardoor het het huis te voltooien. Slechts de gevels, de te dienen voor de restauratie van Landhuisgebruik van het landhuis in balans blijft met terrassen en het botenhuis waren op datElswout. Belangrijk uitgangspunt was datde openbare bestemming van het landgoed. moment klaar. De zus van Borski erfdede voorstellen in balans waren met hetDe vraag is of dit met het instorten van Elswout, maar liet het vervallen. Twintigopenbare karakter van het landgoed zelf.dekantorenmarkt (mede) als gevolg van de jaar later kwam het in bezit van deRuim driehonderd plannen werden bij crisis nog steeds relevant is. gemeente Bloemendaal die een nooddak Staatsbosbeheer ingediend, waarvan er en drietal oude pianos metE vanuit een Mercury-capsule. Ja, de kli-ma-to-lo-gische stad, herhaalde hij op dicteersnelheid, een stad voor 1,5miljoen inwoners in een superstructuur met een doorsnede van 10-30 km in een 1 kilometer hoge ring die zogedimensioneerd is dat het middenin zijn eigen voedselpunaises in hun hamertjes kan verbouwen. Mijn oplossing voor het verstedelijkings probleem. De gebiedende toon maakte duidelijk dat erArchizoom, Superstudio en Buckminster Fuller mee geenontsnappen mogelijk was en dat we in waren voor gekregen en glimpen opgevangen van de utopische eenpittige staart aan de avond. Een lange monoloog volgde,architectuur van de Verlichting, maar nog nooit een ondersteund door het tonen van talloze tekeningen. utopische architect in levende lijve meegemaakt. We Ooktoonde hij een schaalmodel van een proefspant van de hadden het gevoel een alien te hebben ontmoet. Wij gaven reuzenring, die volgens zijn zeggen al in de windtunnel vanflink tegengas, niet moeilijk natuurlijk, oog in oog met Fokker was getest en welks voortreffelijke aerodynamischezonwonderlijke utopie. Van Gogh genoot er van met ons eigenschappen er voor zorgden dat de wind over detesparren. Een magische avond. structuur werd heengeleid en daarmee een microklimaat schiep voor een optimale agrarische productie. Een strakke concidentie zonering, de industrie onder de grond in de fundering vanPas toen ik mij in de landschapsarchitectuur begon te de ring, transport en diensten daarboven en daarbovenverdiepen, begreep ik dat Kraantje Lek betrekking had uiteraard enige tientallen lagen woningbouw, waarna er opde duinrellen die daar door kwel van het hoge duin weer een transportring met diensten volgde en weer enige ontsprongen, dat de voorjaarspaddenstoelen Morieljes tientallen verdiepingen; net zolang tot de ambitieuze bouwzullen zijn geweest, dat het overdreven duinrelif een hoogte van 1 kilometer was bereikt. Een verhandeling overAlpenillusie moest oproepen, dat de rustieke bruggetjes een kabelradiosysteem waarmee alle inwoners constant daarbij moesten helpen, de vreemde huisjes Follies verbinding konden hebben met het ring-bestuur en ook genoemd worden, dat de gensceneerde route tot de vaste interactief konden stemmen (25 jaar voor het internet!). ingredinten van de landschapsarchitectuur behoort en dat Deringstad was in alles the cutting edge van 1970.het huis genspireerd was door de villa Farnese in Caprarola(mijn appreciatie van het huis is intussen niet echt wonderlijke utopie veranderd, gewoon een verdieping te hoog). Maar wat ik Wat we ook vroegen, aan alles was gedacht en het was vooral toen pas begreep is dat de magie van die avond hem uitgezocht, zoals het hoort bij dit soort ontwerpen. Hij ook zat in de prachtige, maar ook tragische concidentie verzette zich fel tegen stedenbouwkundigen die de mensen tussen een utopische architect, die een onhaalbaar nieuw een manier van leven opdrongen. Wij keken naar de enorme stad-landmodel postuleert in uitgerekend een buitenplaats: ring en vroegen: Wat is dit dan? Nee, zijn stad was eende eeuwenlang beproefde formule met een gestileerde en neutraal stuk gereedschap dat een einde zou maken aanverfijnde verhouding tussen stad en landschap. De dat soort moralisme en een definitieve vorm meegaf aan gemeente Bloemendaal heeft destijds de goede beslissing derelatie tussen stad en land. Als de ring vol was begongenomen. jegewoon aan een nieuwe. Wij hadden als studenten natuurlijk ook de ideen over superstructuren van 28. 28 wende en je het principe van K de Kathedraal-economie? Gewoon beginnen en even stoppen als er geen geld meer is 29. 29Tekst: Matthijs Sienot* | Beeld: Marco Bakker**Tom Bade, initiatiefnemer van Triple E, over het toevoegen van waarde.zonderNatuur kan heel goedsubsidie giften enBij het beginvan de huidige economischeonderscheidt zich niet alleen in winstbejag van decrisis, in 2008, besloot Tom Bade dat het roer om moest. conventionele maatpakmanager, ook zijn personeelsbeleidHijverdiende zijn geld als consultant met zijn bedrijf Triple E,isopmerkelijk: het liefst omringt hij zich met nerds. Waaromeen kenniscentrum op het gebied van natuur en economie.hebben de beste jongetjes van de klas het niet voor hetIkschatte in dat deze crisis lang zou gaan duren, misschienzeggen? vraagt hij me retorisch. Dat vind ik raar! Waaromwel 15 jaar, want het is een vastgoedcrisis en het duurt wel werd Apple succesvol? Steve Jobs was de bernerd.even voordat alle valse lucht uit deze bubbel is. Ik verwachttedan ook dat het tijdperk van uurtje-factuurtje voorbij was.En ik betaal trouwens ook niks meer voor vastgoed.Detoekomst was aan bedrijven die zelf dingen mken. Datis niks meer waard, als het tomaten waren geweestDatmoesten wij dus ook gaan doen met Triple E: zelf waardehadden we het doorgedraaid, maar dat staat een beetjetoevoegen.slordig, al die lege plekken in de stad Ik kan dus een economische activiteit beginnen, zonder vreemd kapitaalSindsdien heeft het bedrijf diverse natuur- en milieu vanbanken of investeerders. Zo kan ik ook genoegen nemenorganisaties overgenomen om deze zelf te exploiteren, zoalsmet tientjes als inkomsten. Bovendien houden we de ruimtestichting Reinwater, het Nederlands Watermuseum en deom zaken snel anders te doen, als de situatie daarom vraagt.Hortus Arcadi in Nijmegen. Zo ruimt Triple E bij wijze vanEn als er even geen geld is voor een nieuwe ontwikkeling, danspreken de puinhopen op die het vorige kabinet heeft veroor maar even niet. Ik noem dat de Kathedraal-economie: gewoonzaakt door het natuurbudget te halveren. Dit bracht veel beginnen, en even stoppen als er geen geld meer is. De bouwnatuurorganisaties in de problemen, ook de clubs die Triple Evan kathedralen lag soms jaren stil. Maar vooral geen geld lenen.nu exploiteert. Wij nemen die activiteiten voor een symbolischbedrag over en zorgen dat ze kunnen blijven bestaan, maarIn zijn blauwe spijkerbroek en stevige zwarte schoenendan met nieuwe economische dragers en zonder overheidslijkt Tom Bade in niets op een consultant en auteur vansteun, vertelt Tom Bade vol vuur. Het is nauwelijks te geloven35publicaties op zijn vakgebied. Hier spreekt een vakmandat de energieke prater die tegenover mij zit slechts drie uur diezijn handen uit de mouwen steekt.per nacht slaapt. In zijn eigen woorden: Soms val ik even omen dan slaap ik weer bij. Ik word gedreven door woede. Ik ben het helemaal niet eens met hoe dingen lopen. Mijn vrouw en ik hebben ookMaar wat doen jullie anders? Onze visie is dat natuur de afspraak om niet samen naar nieuwsprogrammas tezo min mogelijk afhankelijk moet zijn van subsidies en giften. kijken, want ik word soms zo boos. Ik riep bijvoorbeeld keihardEchte economie draait om rechten. Want economie is ecologielul naar Frits Wester bij het Premiers-debat. Hij zei: Wemaar dan verkeerd gespeld, in ecologie gaat het om recht omgaan het hebben over de economie: de bezuinigingen! Maarvoort te planten en om territoriumrecht. In de echte economieeconomie gaat helemaal niet over bezuinigen, het gaat omgaat het ook om recht: jachtrecht, pachtrecht, octrooirecht, geld verdienen. Er wordt in ons land niet meer nagedachtals je het recht op iets hebt, verdien je telkens een klein beetje.overhoe we geld kunnen verdienen. Dat komt omdat wij eenAls wij dus de Hortus overnemen vragen wij geen geld, maar klasse van bestuurders hebben die nog nooit een dag in deeen horecavergunning, zodat we geld verdienen om die HortusBTW-economie heeft gewerkt. Belasting op Toegevoegdete onderhouden. De meeste mensen willen zon recht om zelf Waarde? Ze weten helemaal niet hoe je waarde toevoegt!rijk te worden, ik vraag het aan om die Hortus te onderhouden. Maar dat is wel de basis voor belastingen.Ik rijd dan ook al tien jaar dezelfde auto, een Skoda. Tom Bade *Matthijs Sienot is publicist en uitgever van hetkanWel, de website over groener, eerlijker en leuker leven.**Marco Bakker is freelance portretfotograaf. 30. 30 Ander beeld 31. 31Tekst: Brigitte van MechelenBeeld: George Burggraaff, Hollandse Hoogte Ook opgesloten De FOBA van de PIOA, oftewel de Forensische Observatie en Begeleidings Afdeling van de Penitentiaire Inrichting Over-Amstel, heeft twee geasfalteerde luchtplaatsen. En heeft een basket balveld. De ander een kippenhok, metdrie kippen. Ook opgesloten. Er is altijd een overtreffende trap. A Bijlmerbajes, kippenhok op de luchtplaats 32. 32K a f en Kor e nTekst: Matthijs Sienot | Beeld: Jos Collignon*Verslagen, samenvattingen, reflecties, standpunten en inzichten PolitiekPaars kabinet kan aan deslag met groen bouwpakketIs politiek Den Haag groenmoe? Je zou hethaast denken want de afgelopenverkiezingen werden gedomineerd door hetOvershoot Day. Vanaf die dag teren we in opdereserves van de planeet: grondstoffen,voedsel, water, lucht, ecosystemen. Om Loesje windmolenpark, maar dat werd overschaduwd door de interne strijd bij GroenLinks. Daarnaast ontkende alleen de PVV in zijn verkiezingsthema financile begrotingstekort; voor te parafraseren: aan het eind van onze hulpprogramma het belang van duurzaamheid, deduurzaamheid leek geen plaats. Terwijlbronnen houden we steeds een stukje meer meeste andere partijen wijdden wl paragrafenbuurland Duitsland juist laat zien dat groenjaar over. aan themas als schone energie, fair trade ofbeleid een weg uit de economische crisis biedt.biologisch voedsel. Duurzaamheid leek zo geenMaar schijn bedriegt ook hier: politieke partijen eco-genenpunt om mee te kunnen scoren.maken weinig kabaal over duurzame themas,Als je dat beseft, is het gek dat niemand zichomdat veruit de meeste partijen er belang aanhechtten in hun partijprogrammas. Het themabijde verkiezingen durfde op te werpen alseenambitieuze groene leider. Hiervoor zijnSchijn bedriegtwas niet onderscheidend, maar daarom nietminder urgent.verschillende verklaringen. Allereerst hadden delijsttrekkers geen eco-genen, behalve Diederikook hierSamsom van de PvdA, die activist bij Hierdoor spitste het verkiezingsdebat zichovershoot Greenpeace was. Hij durfde dan ook als enige vooral toe op bezuinigingen in plaats van banen,Bij Begrotingstekort denkt iedereen direct aanopduurzaamheid te hameren als prioriteit, terwijl die voor het opscheppen liggen bij eenhet financile begrotingstekort dat niet meer aldeed hij dat telkens heel kort. De andere groen beleid. Duitsland doet het trucje voor:dan 3% mag bedragen, maar niemand begintlijsttrekkers misten wellicht vertrouwdheiddaar werken al meer dan 300.000 mensen in deover het ecologische begrotingstekort dat almethet thema om duurzaamheid overtuigendschone energiesector. Het idee dat ons land nietisopgelopen tot 35%. Dit jaar hadden we de als kans in de crisis te presenteren. Jolande Sapgeschikt zou zijn voor een bloeiende schonevolledige jaaropbrengst van de aarde al opprobeerde het wel met haar voorstel voor een energiesector, wordt bovendien gelogenstraft22augustus opgebruikt, de zogenaamde stopcontact op zee in de vorm van eendoor Denemarken, waar al 40% van de stroom*J os Collignon is tekenaar en cartoonist en maakt sinds 1992 politieke prenten voor de Volkskrant. In januari 2010 won hij de Inktspotprijs voor de beste politieke tekening. 33. 33 wordt opgewekt door lokale hernieuwbare bronnen, voornamelijk wind en in toenemende mate zon. miljardeninkomsten Duurzaamheid was dus de collectieve blinde vlekbij de verkiezingen, maar betekent dit ook dat groen beleid het kind van de economische rekening wordt? Dat is niet uitgesloten, zekerwanneer we bedenken dat de olielobby inNederland sterk is, onder leiding van Shell, hetgrootste bedrijf ter wereld. Daarnaast is de Nederlandse staat verslaafd aan de miljarden column marjan slob inkomsten van de gasbel in Slochteren. Koeienmens Overschakelen op schone energie kan op korte termijn een gat slaan in de nationale schatkist. Maar hier staat tegenover dat een brede Kamer meerderheid de transitie naar een groenere economie omarmt. De fractiespecialisten energie van een groot aantal politieke partijen overleggen op dit moment bijvoorbeeld over eenJe hebt hondenmensen en kattenmensen, dat weet iedereen. De volkswijsheid wil dat een energietransitie-akkoord. Deze partijen hebbenvoorkeur voor hond dan wel kat veel zegt over de liefhebber zelf. Mocht je via een datingsite gezamenlijk een absolute meerderheid van 130een partner willen opdoen, dan heeft het dus zin om discreet te informeren naar zijn of haar zetels: VVD, CDA, PvdA, ChristenUnie, D66,lievelingsdier. GroenLinks, SP en Partij voor de Dieren. En het Maar wat nu als die persoon zegt: Mijn lievelingsdier is de koe? In eerste instantie lijkt regeerakkoord komt ook opmerkelijk groen uitdateen afknapper. Koeien hebben een ietwat sullig en sloom imago. Toch bestaan ze, dehoek met ambitieuzere klimaatdoelstellingendezekoeienmensen. en veel meer ruimte om schone energie teEen koe lijkt misschien suf, zegt een koeienvriend van mij, maar ze moet ook zoveel stimuleren. herkauwen! De koe doet dat geduldig. En om de koe te waarderen, heb je zelf ook geduld nodig. Hoe langer je naar koeien kijkt, hoe onvoorspelbaarder ze worden. Dan valt opeens einig kabaal over W een zekere speelsheid op. Een verrassende wending van de flank, een gezamenlijk spurtje dat uit het niets lijkt te komen. duurzame themas bouwpakket Niemand kijkt naar ons zoals Kortom, ook al vielen er weinig groene woorden bij de verkiezingsdebatten, ongemerkt is er een dieren naar ons kijken[John Berger] groot politiek draagvlak gegroeid voor duurzame Maar het is vooral de spirituele kant van de koe die haar bewonderaars aanstaat. Mijn keuzes. En in het regeerakkoord ziet ook hetkoeienvriend is diergeneeskundige en verbaast zich over de overgave van de koe. De koeien kabinet verduurzaming als een kans om ons uit in mijn kliniek kennen mij. Ik ben niet lief voor ze; ik moet ze steeds prikken om een of andere de crisis te halen. Een groene economie biedt dan bloedwaarde te onderzoeken. En toch komen ze vol vertrouwen op me af. ook precies datgene waar de verbouwers vanJohn Berger zegt het mooi: Niemand kijkt naar ons zoals dieren naar ons kijken. In het hele onze economie, Rutte en Samsom, naar streven: universum zijn dieren de enigen die van ons bestaan getuigen, die in de positie zijn om iets werk. Met de voorbeelden van Duitsland en van ons te vinden. En van alle dieren kijkt de koe wel op de meest bijzondere wijze naar ons. Denemarken binnen handbereik lijkt het klussenWeersta de blik van een koe maar eens. Dat is zachte kracht. Haar blik is zonder enige aan de economie trouwens op het opzetten vanagressie. Ze kijkt slechts naar je, heel lang en heel goed. Haar blik is niet behoeftig zij hoeft een IKEA bouwpakket. Als Rutte en Samsom de niets van je, in tegenstelling tot een hond of een kat. Ze wekt de indruk een beetje treurig te plaatjes op het voorbeeld volgen, moeten ze ook worden van wat zij ziet. Maar ze vergeeft je ook. Zij gelooft in jouw betere ik. in Nederland een duurzame kast in elkaar kunnen Zij verwerkt meer voor jou dan gras alleen. zetten. Mocht ik weer gaan daten, dan ga ik voor een koeienman. Marjan Slob is filosoof, schrijver en moderator. www.marjanslob.nl 34. 34K a f en Kor e nTekst: Ren W.Chr. Dessing*BEHEER EN BEHOUDZin en onzin van eenNederlandse National TrustFinanciering buitenplaatsen vraagt om samenwerking en creativiteitDe aanwezigheid van dame Fiona Reynolds, aan verbanden waarbinnen gewerkt kan worden onderlinge samenwerking zinvol en noodzakelijkalgemeen directeur van de Engelse National aan de instandhouding van historische buiten is. Zeker nu diverse buitenplaatsen kampen metTrust, op een symposium eind mei, leverdeplaatsen. uiteenlopende zorgen, kan bundeling vantijdens de dag zelf al talrijke reacties op. Hierbij komt dat groenbeherende organisatieskrachten en zorg tot reductie van kosten leidenMetenige afgunst werd geluisterd naar dezoals Staatsbosbeheer, De Landschappen en en tot meer creatieve mogelijkheden.wijze waarop men in Engeland de buitenplaats Natuurmonumenten tot voor kort vooral op debeschermt. Mede naar aanleiding hiervaninstandhouding van natuurwaarden warensynergieontstond op de LinkedIn groepsite Jaar van degericht. De monumenten, onlosmakelijk onderProvincies en Rijk zouden initiatieven die totHistorische Buitenplaats 2012 en De Erfgoed deel van een buitenplaats, deden er minder toe. nauwere samenwerking leiden moeten steunenstem een discussie over wenselijkheid en Dit laatste lijkt, mede door dit succesvolleomdat het voor hen uiteindelijk ook leidt tot relehaalbaarheid van een Nederlandse trust.Themajaar van de Historische Buitenplaats, te besparingen.Hoewel deze discussie de afgelopen jaren vaker worden doorbroken. Verbintenis tussen stad en Enkele jaren geleden nam ik deel aan een overlegoplaaide, leidde dit nooit tot enig initiatief.land blijft een lastig probleem, terwijl juist ditdat dit als inzet had. Door historische huismusea element in de geschiedenis van historischeen buitenplaatsen werd gezamenlijk nagedachtEen lastige omstandigheid in ons land is debuitenplaatsen op een uiterst natuurlijke wijze over vormen van samenwerking die tot besparing,enorme versnippering van het erfgoedveld.vorm heeft gekregen. In het Westen zijn buiten synergie en vernieuwing konden leiden. HelaasNietalleen zijn er lokale, regionale en provinciale plaatsen in veel opzichten verplicht aan steden,isdat overleg gesneuveld. Wel wasmij toenvoorzieningen, voor haast ieder onderwerp datmet name aan Amsterdam. duidelijk dat het opzetten van (vergaande)buitenplaatsen aangaat, bestaat wel een instelling samenwerking niet eenvoudig is maar tegelijken onderlinge aansluiting ontbreekt vaak.niet onhaalbaar hoeft te zijn. Zeker als overhedenWat zich ook wreekt is de slordige wijze waarop ijzonder mistig werkveldBhierbij een stimulerende rol gaan vervullenwij in ons land de laatste vijftig jaar de definiring door financile steun toe te kennen aan buitenvan het begrip historische buitenplaatsondernemerschap plaatsen die hiervoor kiezen. Er zijn velehanteerden. De belangen van landgoederen Biedt een organisatie la de Engelse Nationalkandidaten die bij deze vorm van samenwerkingenbuitenplaatsen en alle hiermee verwante Trust de oplossing? Ons erfrecht en ons belastingbaat kunnen hebben. Belangrijk is te voorkomenverschijningsvormen lopen zo door elkaar,systeem steken anders in elkaar dan in Engeland.dat we over tien jaar wederom een Themajaardateen bijzonder mistig werkveld is ontstaan. Daarnaast kampen wij met ruim honderd jaarvoor de historische buitenplaatsen moetenOverheden, publiek, noch politiek, hebben eenachterstand en zijn de economische omstandig houden. vastomlijnd begrip van waar het precies over heden wezenlijk anders dan bij de oprichting vangaat. Door alles op een hoop te vegen, wordende National Trust in 1894. Evenmin acht ik een De National Trust is een organisatie in het Verenigdappels met peren vergeleken. Dat kan kwalijketrust haalbaar omdat voor toetreding eenKoninkrijk, opgericht in 1895, met als doel hetgevolgen hebben voor de bescherming van ditbruidsschat nodig is en dat is net waar het behoud van plaatsen van historisch belang ofeeuwenoude culturele erfgoed. Tegelijk lopen noodlijdende stichtingen, familiebvs of andere natuurlijke schoonheid. Het werk van de Nationalcultuurhistorische bedreigingen hand in hand buitenplaatseigenaren aan ontbreekt. De crisisTrusts is deels vergelijkbaar met dat vanmet land- en grondproblematiek, en dat terwijl inwaarmee de Engelse National Trust rond 1965 Monumentenzorg en de Vereniging Natuur monumenten in Nederland. De organisatie isWest-Nederland vele buitenplaatsen nauwelijkstekampen had en die bijna leidde tot haar volkomen onafhankelijk van de overheid. Hetgrond hebben.ondergang, had onder meer hiermee te maken.inkomen bestaat uit entreegelden, abonnementen Tot slot speelt mee dat in ons land de zorg van van leden, donaties en legaten en winst uitverbintenisbuitenplaatsen grotendeels bij de provincies ligt.commercile nevenactiviteiten. Het dagelijksOok de weinig vruchtba