Als patiënten niet mee kunnen doen

Gevolgen van laaggeletterdheid in de zorg

Dr. Mirjam Fransen

Afdeling Sociale Geneeskunde

AMC, Universiteit van Amsterdam

Symposium Zorgkoepel West-Friesland 30-6-2016

Deze presentatie

• Geletterdheid en gezondheid

• Problemen patiënten en zorgverleners

• Oplossingsrichtingen

Geletterdheid en gezondheid

Gezondheid

‘Het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie

te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale

uitdagingen van het leven.’ (Machteld Huber, 2011)

Geletterdheid

Eigen regie in gezondheid doet een groot beroep op geletterdheid

van mensen

Vaardigheden van individuen om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen, en te gebruiken bij het nemen van gezondheidsgerelateerde beslissingen. (Gezondheidsraad, 2011)

Geletterdheid in de context van gezondheid

‘Health Literacy’

Relatie geletterdheid en gezondheid

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Vooraankondiging Paarse envelop • Uitnodigingsbrief • Folder • Gebruiksaanwijzing • Antwoordformulier • Buisje, zakje en retourenvelop Website

Uitnodigingsbrief

• Lastige woorden en abstracte zinnen • Onderscheid screening en vervolgonderzoek Meedoen aan het bevolkingsonderzoek is gratis. Het vervolgonderzoek

(intakegesprek en coloscopie) maakt geen deel uit van het bevolkingsonderzoek. Uw zorgverzekering betaalt de kosten van het onderzoek. Afhankelijk van uw eigen risico moet u mogelijk zelf een deel betalen.

“Wat betekent dat ‘eigen risico’ ? Je risico op darmkanker?” “Eerst is het gratis en nu moet ik toch betalen?”

Uitnodigingsbrief

In de folder leest u wanneer u beter niet aan het bevolkingsonderzoek kunt meedoen. Dit kunt u ook bespreken met u huisarts. Als u niet meedoet, vragen wij u om het afmeldformulier op de achterzijde van het antwoordformulier in te vullen en terug te sturen in de retourenvelop.

Nu moet ik dus een afspraak maken met mijn huisarts?

Waarom niet meedoen? Het gaat om je eigen gezondheid, dus meedoen is toch altijd beter? Ik vind dit een hele rare zin.

Paarse pakket

• Volgen stappen niet • Openen buisje verkeerd • Gebruik safetybag onduidelijk • Grote hoeveelheid informatie

Informatiefolder

• Veel informatie

• Lastige woorden en abstracte zinnen

• Moeite met risicoinformatie

De test toont geen darmkanker aan, maar de aanwezigheid van bloed in de ontlasting. Dit kan te maken hebben met darmkanker of poliepen. Bloed kan ook andere oorzaken hebben.

“Hier snap ik helemaal niets van, is het nu wel of geen darmkanker?”

Bij 2 op de 1.000 coloscopieën ontstaan complicaties. De kans op overlijden zal waarschijnlijk liggen tussen 1 op de 400.000 en 1 op de 10.000.

“Ik zie een 4 met heel veel nullen, maar verder zegt mij dit helemaal niks.”

Afbeelding kans op darmkanker

R: “Ja, dit gaat over 1000

mensen die zijn overleden

aan darmkanker.”

R: “1000 mensen die hebben

darmkanker.”

R: “Dit is toch het plaatje voor

een mannentoilet?”

Kennis fout-negatief testresultaat (n=181)

‘Als iemand darmkanker heeft spoort de ontlastingstest dit altijd op’(onjuist)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

voor lezen na lezen

totaal

lage GV

hoge GV

Jongere mensen krijgen vaker darmkanker

dan oudere mensen (n=181)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

voor lezen na lezen

totaal (n=139)

lage GV (n=71)

hoge GV (n=68)

Deelname aan het bevolkingsonderzoek is

verplicht voor iedereen tussen de 55 en 75

jaar (n=181)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

voor lezen na lezen

totaal (n=139)

lage GV (n=71)

hoge GV (n=68)

Aanbod preconceptiezorg

Brief

Bewust van aanbod in Amsterdam (n=72)

%

Begrip inhoud brief en flyer (n=72)

%

Verwachtingen spreekuur (n=72)

Interviews en observaties zorgverleners

Herkennen laaggeletterdheid vaak niet

‘Ik zie ze heel vaak, ze kunnen het zelf niet. Ze beseffen niet dat het belangrijk is, beseffen de consequenties op lange termijn niet.’ (POH over diabetes patiënten)

‘Ze hebben vooral een probleem met motivatie, iedereen weet bijvoorbeeld wel dat bewegen goed is (POH over diabetes patiënten).’

‘Het zijn mensen die de Nederlandse taal niet voldoende beheersen’ (verloskundige)

Zorgverleners…

Blijven informatie geven en herhalen

‘Aanbieden en herhalen van informatie. Er is geen andere manier. Kijk.. Ik kan niet samen met ze op de fiets gaan zitten… Ze moeten het zelf doen’ (huisarts)

‘Je moet niet teveel informatie meegeven. Telkens één folder, ze moeten aanstrepen wat ze willen vragen… De folders zijn simpel genoeg voor deze mensen, ze kijken wel naar de plaatjes.’(POH)

‘Veel herhalen en vaak terug laten komen, dan kunnen ze het dus best zelf’ (POH)

Zorgverleners..

Hanteren biomedische aanpak, gericht op informeren

Veel tijd voor medische controle

Gebruik van eenvoudige taal en plaatjes

Empathie en relatie

Perceptie patiënt wordt vaak niet achterhaald

Geen specifieke richtlijnen voor laaggeletterde patiënten

Technieken zoals ‘teach back’ of ‘motivational interviewing’ nauwelijks gebruikt

Communicatievaardigheden zorgverleners

Laaggeletterdheid en gezondheid in

Hoorn

Hoe kunnen we laaggeletterden mee laten doen?

Verbeteren vaardigheden van mensen zelf

• Taalscholing

• Cursussen

Verbeteren toegankelijkheid zorg en preventie

• Eenvoudige aansprekende informatie gebruiken en ontwikkelen

• Herkennen laaggeletterdheid en communicatie afstemmen

• Mogelijkheden op organisatieniveau creëren

Verbeteren van vaardigheden

Campagnes voor bewustwording en toeleiding

Taalscholing, bijv Taal voor het Leven

https://taalvoorhetleven.nl/cursist

Voorkomen van laaggeletterdheid, bijv leesbevordering op

scholen

Interactief verbeteren basisvaardigheden op oefenen.nl

Thema’s gezondheid, werk, opvoeden

Effectiviteit taalscholing

Na 6 maanden taalscholing Taal voor het Leven

70% van de cursisten heeft betere taalvaardigheden

50-65% heeft betere plek in de samenleving

39-53% heeft betere ervaren gezondheid

De Greef et al. 2014 Impactonderzoek taaltrajecten Taal voor het Leven

door Stichting Lezen & Schrijven op het gebied van schrijfvaardigheid

Verbeteren toegankelijkheid zorg en preventie

• Herkennen laaggeletterdheid

• Bespreekbaar maken

• Communicatie afstemmen

• Gebruiken van materialen en tools

Herkennen laaggeletterdheid

• Moeite met coherente en chronologische beschrijving van klachten

• Niet scheiden van belangrijke en minder belangrijke klachten

• Boze reactie als er teveel vragen worden gesteld

• Gebrek aan kennis van het menselijke lichaam

• Formulieren zijn niet compleet of onjuist ingevuld, of komen helemaal

niet retour

30

Herkennen laaggeletterdheid

• Frequent missen van (vervolg)afspraken

• Al heel vroeg in de wachtkamer zitten

• Therapieontrouw

• Reacties van de patiënt op geschreven informatie:

“Ik heb mijn bril vergeten. Ik lees het thuis wel.”

“Ik ben mijn bril vergeten. Wilt u het even voorlezen?”

“Ik neem het mee naar huis dan kan ik het met mijn

partner bespreken.”

31

Communicatie met laaggeletterde patiënten

• Langzaam praten

• De tijd nemen voor het gesprek

• Gewone taal, vermijd jargon

• Beperk hoeveelheid informatie per gesprek

• Focus op kernboodschappen

• Vermijd abstract taalgebruik en uitdrukkingen

Communicatie met laaggeletterde patiënten

• Help patiënt vragen te stellen

‘Welke vragen hebt u nog?’

• Toets het begrip door terug te vragen wat uitgelegd is

‘Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd. Kunt u mij vertellen hoe u het medicijn gaat gebruiken?’

Communicatie met laaggeletterde patiënten

Als je er niet aan denkt,

zul je het niet opmerken;

Als je het niet vraagt,

kom je het niet te weten.’

Do I look like an idiot?

http://www.youtube.com/watch?v=dMAS2S51bM8

Materialen en tools voor in de praktijk

Pharos, expertisecentrum gezondheidsverschillen

- Trainingen voor zorgverleners ‘Effectief communiceren met laaggeletterden’

- Eenvoudige beeldmaterialen

http://www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/laaggeletterdheid-en-gezondheid/laaggeletterdheid

Materialen en tools voor in de praktijk

Toolkit ‘Laaggeletterheid’ Landelijke Huisartsen Vereniging

- Checklist herkennen laaggeletterdheid

- Posters om bespreekbaar te maken

- Handvatten communicatie

- E-learning praktijkassistenten

https://www.lhv.nl/service/toolkit-laaggeletterdheid

Materialen en tools voor in de praktijk

Alliantie Gezondheidsvaardigheden

- Netwerk bedrijven, organisaties, zorgverleners, onderzoekers

- Uitwisselen kennis en ervaring

- Bevorderen samenwerking

http://www.gezondheidsvaardigheden.nl/home/tips-materialen/

Welke vragen heeft u nog?

Mirjam Fransen

m.p.fransen@amc.uva.nl