tekst mirjam remie

interview Maria Mendes

De stem van de oorspronkelijk Portugese Maria Mendes is kristalhelder, maar de schoonheid van muziek zit in imperfectie, vindt ze. Op haar tweede album, dat binnenkort verschijnt, durft ze onvolmaakt te zijn.

De nieuwe taal van de jazz

Rotterdam is haar stad geworden, vertelt zangeres Maria Mendes (30) op het terras van Hotel New York. Uitzicht op de Euromast,

een tafeltje aan de Maas. Ze houdt van de internationale vibe van de stad. Van de coole plekken die je zoeken moet, maar die er heus wel zijn. Van haar huis in de buurt van de Witte de Withstraat, waar ze met haar Nederlandse vriend woont. Van het jazzcircuit in dit land, de kansen die hier zijn. Nee, ze heeft nog niet het gevoel gehad terug te willen naar Portugal.

Mendes, die bekend staat om haar kristalheldere stem, komt uit Porto, in Noord-Portugal. Ze is de jongste van drie zussen. Drie jaar was ze toen ze opera be-gon te imiteren onder de douche. Dankzij haar moeder, kunstschilder en groot muziekliefhebber, groeide ze op met klassieke muziek. Elke zaterdag Vivaldi. Een keer per maand naar de plaatselijke concertzaal. Zelf concertjes spelen voor de buren.

docent, die veel vertrouwen had in haar toekomst als klassiek musicus, begreep haar keuze niet. En haar moeder, die haar altijd steunde, was niet blij. Haar hele leven was immers op de klassieke muziek gericht.

Toch nam Maria Mendes een tus-senjaar, om de geheel nieuwe taal van de jazz te leren begrijpen. Ze kreeg privé-les van jazzvocalist Fátima Serro, die haar leerde over harmonie en swing. Luisterde naar jazzplaten: Ella Fitzgerald, Carmen McRae, Curtis Stigers, Natalie Cole, Jane Monheit, Frank Sinatra, Nina Simone. Mainstream, veel meer mainstream dan ze nu leuk vindt. Maar van de klassiekers moet je het leren, verontschuldigt ze zich.

Na dat jaar werd ze toegelaten op het conservatorium in Porto, de enige opleiding in Portugal die jazz aanbood. Learning the hard way. Het jaar bestond uit Mendes en een andere vocalist. Er was geen stemtechniekdocent. De lessen wa-ren gericht op instrumenten, met als ge-volg dat ze in de eerste plaats werden op-geleid tot instrumentalisten in plaats van vocalisten. De Nederlandse Fay Claassen was docent. Eén keer per maand kwam zij naar Portugal, de andere drie weken was het keiharde zelfstudie. Mendes is nog altijd dankbaar dat haar universiteit Fay als docent vroeg; ze realiseert zich hoe kostbaar privé-lessen zijn.

Het was Fay Claassen die Mendes na haar derde jaar naar Nederland haalde.

Waarom kom je niet naar Rotterdam, vroeg ze. Daar is een coole universiteit, met wereldmuziek en een Braziliaanse afdeling. Mendes, door haar in Brazilië woonachtige grootouders net geïnteres-seerd geraakt in samba en bossa nova, voelde daar wel voor. Ze deed toelatings-examen en slaagde.

Ze omschrijft haar tijd op Codarts als gelukkig, als een contrast met haar studie in Portugal. Opeens kon ze allerlei lessen ‘shoppen’: wereldmuziek, jazz, techniek. Ze ontmoette muzikanten van over de hele wereld – in Porto kwamen alle expats uit Spanje. En ze proefde de vrijheid en kansen van een conservatorium met meer financiële ruimte. Zo waren er twee keer per jaar projectweken waarbij verschil-lende muzikanten ‘van buiten’ werden uitgenodigd. Het beviel haar zo goed dat ze besloot er een master in jazz achteraan te plakken.

Internationale rootsTijdens haar master richtte ze zich op de ontwikkeling van een nieuwe, jazz-achtige manier van improviseren in Braziliaanse muziek. Ze onderzocht het verschil in frasering bij jazzmuzikanten en Braziliaanse musici – vooral de groove is anders, ontdekte ze. Braziliaanse muziek is ritmisch en patronen worden herhaald, bij jazz gaat het vooral om har-monieën. Ze leerde veel van haar concept en verwerkte het in haar eerste en tweede album (Along the Road en Innocentia), beide met Braziliaanse elementen. Haar muziek wordt daarom vaak aangeduid als exotische jazz, bossa-jazz, waarin haar internationale roots voelbaar zijn.

Maar Mendes maakt géén Braziliaanse muziek, benadrukt ze. ‘De manier waarop

Op haar dertiende kreeg ze muzieklessen op een privé-muziekschool. Vanzelf-sprekend klassiek. Het paste bij haar opvoeding, maar het was ook noodzaak: er waren destijds geen jazz- of poplessen in Portugal. Ze leerde piano spelen, noten lezen, kreeg gehoortraining. Oefende vier, vijf uur per dag. Een grote toewij-ding, veel verantwoordelijkheid – dit was haar route. Bovendien kostte haar droom het gezin veel, letterlijk en figuurlijk. De muzieklessen waren duur. Er moest een piano komen. Haar moeder reed haar na school naar muziekles, de hele stad door, de files in. Ze raakte er gestresst van, maar kleine Maria zat tijdens de rit rustig haar les te oefenen.

‘Ik zie het als een geluk’, zegt Maria Mendes, ‘dat ik al op zo’n jonge leeftijd zo zeker was over wat ik wilde doen. Focus heeft me gebracht waar ik nu ben.’

WorstelingDe grote ommezwaai kwam op haar zeventiende. Via oudere muzikanten die optraden op haar school, kwam ze met jazz in aanraking. Ongeveer op hetzelfde moment kwam haar oudste zus, die altijd al een afwijkende muzieksmaak had gehad, met een ander soort platen thuis: Doris Day, Nat ‘King’ Cole, Natalie Cole, Ruishi Sakamoto. Het warme, mooie, jazzgeluid zette iets in bloei bij Mendes. Ze stortte zich op de jazz.

Gemakkelijk was dat niet. Het was ‘een worsteling’, zegt Mendes nu. Haar Maria Mendes: ‘Focus heeft me gebracht waar ik nu ben’

ma

ria

-men

des

.co

m

JB96_mariamendes.indd 8-9 17-07-2015 14:57:39

interview Maria Mendes

zikale ontwikkeling zijn haar reizen – ze woonde een maand in New York en in Rio (en heeft zelfs een keer in de vermaarde New Yorkse Blue Note-club mogen optreden – een hoogtepunt in haar car-rière). Maar vooral de zes maanden die ze doorbracht in Brussel openden haar ogen. Daar kreeg ze les van vocalist David Linx, een van de beste van dit moment, vindt Mendes. Van hem leerde ze wat vrije jazz is. Je zit te veel in de toonladder C, laat dat gaan! Vergeet de cyclus van de C-majeur! Ze leerde haar stem gebruiken als instrument. Gek doen zonder woorden, in plaats van braaf songteksten zingen.

Haar tweede album, met eigen werk en bewerkingen van Braziliaanse com-posities en jazz, komt in november uit. Mendes wilde meer breekbaarheid laten horen. Dat is wat muziek menselijk maakt, denkt ze: imperfectie, kwetsbaarheid, ook al maken moderne studio’s volmaaktheid mogelijk.

Op haar eerste album durfde ze dat nog niet, wilde ze vooral een sterke per-soonlijkheid tonen. Nu ging het haar om fragility, tevens de titel van het nummer van Sting waar ze op haar album een eigenzinnige, droeviger draai aan geeft. Ze is blij met het resultaat. ‘Dit album is persoonlijker geworden. Sterker. Mense-lijker, meer zoals ik zelf ben.’

Mendes wordt begeleid door haar trio van piano, bas en drums, maar ze wilde ook een ander, ongebruikelijk instrument aan haar album toevoegen, om mee in dialoog te treden. Op haar vorige album was dat de mondharmonica, die zorgde voor het zomerse, Braziliaanse geluid; nu werd het de klarinet (bespeeld door de Israëlische Anat Cohen), die haar nummers meer diepgang geeft. Ze vroeg

cv1985 28 juni geboren in Porto (Portugal)1988 Begint met zingen1997 Begint met muzieklessen2001 Eerste professionele concert, Gloria de Vivaldi2003 Toegelaten tot Escola Superior de Música e das Artes do Espectáculo do Porto2007 Begonnen aan jazzopleiding Codarts Rotterdam2008 Huygens Scholarship Programme toegekend door ministerie van Cultuur 2008 Derde prijs tijdens de Young Singers’ Competition, België2009 Start master jazz op Codarts2009 Publieksprijs Prix du Port Competition2009 Eerste prijs Nederlands Jazz Vocalisten Concours in Zwolle2010 Eerste prijs in categorie Improvisatie Jazz Voices, Litouwen2010 Derde prijs Montreux Jazz Voice Competition (Quincy Jones was juryvoorzitter)2012 Debuutalbum Along The Road (DotTime Records, VS)2013 - 2014 Uitverkochte toer in Europa, Brazilië en VS2014 Optreden in Blue Note-club, New York2015 Tweede album Innocentia (Karel Boehlee p, Clemens van der Feen b, Jasper van Hulten d, Anat Cohen kl; Harmonia Mundi/Sony Music Portugal)2016 Toer in Nederland, Frankrijk, Zwitserland, Brazilië en VS

ik naar muziek luister en componeer is op jazz georiënteerd. Ik zing soms in het Por-tugees en speel muziek van Braziliaanse componisten. Maar ik benader ze op een jazz-achtige manier. Ik zie mijn band met Braziliaanse muziek als poëzie: ik raak erdoor geïnspireerd, maar het is niet mijn doel, of mijn eindpunt.’

Ook essentieel in Maria Mendes’ mu-

Martin Fondse sommige arrangementen te maken, omdat hij haar stem en de mo-gelijkheden van de klarinet goed kent.

Magie van muziekIn mei presenteerde Maria Mendes haar album al in een uitverkochte Eduard Flipse Zaal in De Doelen te Rotterdam. Ze zong, praatte veel tussendoor over de keuze van de nummers, en liet foto’s zien uit haar kindertijd. Het was een persoon-lijker optreden dan gebruikelijk, en de reacties waren goed. Maar waarschijnlijk blijft het bij die ene keer. Mendes gelooft eigenlijk dat artiesten niet te veel moeten uitleggen. Magie van muziek, denkt ze, zit in de verscheidenheid aan gezichten.

Concrete dromen voor de toekomst wil Maria Mendes niet noemen. Ze wil kan-sen verdienen, meer optreden, natuurlijk, maar het liefst niet voor elk publiek. Ze wil voor mensen spelen die begrijpen dat een avond speciaal is. Want optreden, vindt ze, is speciaal. De beste plek om te zijn, is het podium.

Als ze daar staat, ziet ze niemand. Wel mensen, maar geen individuen. Ze is niet nerveus; wat gebeurt, dat gebeurt. Ze geeft alles – passie, liefde, eerlijkheid, energie. Ze bouwt op en op en op. En dan komt de energie terug. Mensen snappen wat ze doet, wat zij doen, want het gaat niet om haar, maar om het team. Ze zijn enthousiast over iets waar zij ook in ge-looft, ze delen iets hoewel ze elkaar niet kennen.

Wat volgt is iets heel spannends, vindt Mendes, iets wat onvergelijkbaar is met alles en nooit binnen de vier muren van haar huis kan plaatsvinden. ‘Dat maakt elke seconde hard werken waard. Dat is de kracht van muziek.’ ●

JB96_mariamendes.indd 10-11 17-07-2015 14:57:40