WK 2022 Speelschema - WK 2022 Qatar - Alles over het WK ...Created Date 7/15/2020 2:26:28 PM
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent · 2011. 2. 19. · Economische activiteit ......
Transcript of Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent · 2011. 2. 19. · Economische activiteit ......
Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2009-10
KAN EN MOET SPORT ZICH AAN DE EUROPEESRECHTELIJKE
MEDEDINGINGSREGELS HOUDEN?
Masterproef van de opleiding
‘Master in de rechten’
Ingediend door
Tom Rommens
studentennr. 20051753
Promotor: Prof. Dr. I. Govaere
2
VOORWOORD
Graag had ik enkele mensen bedankt zonder wiens hulp en steun deze Masterproef nooit had
kunnen geschreven worden.
Ik wil Prof dr. Inge Govaere bedanken voor de hulp die ze geboden heeft bij de afbakening
van het onderwerp en het geven van het vak Europees economisch recht dat een gigantische
hulp is geweest tijdens het schrijven van dit werk.
Faris Younes bedank ik voor het nalezen van deze masterproef.
Daarnaast had ik graag mijn ouders bedankt omdat ze mij de kans hebben gegeven om rechten
te studeren, zonder hun zegen was ik nooit zover gekomen in mijn studies.
Ik ben ook mijn vriendin Charlotte dankbaar voor de steun die ze me heeft gegeven tijdens de
soms lastige momenten.
Tenslotte bedank ik ook mijn vrienden die steeds gezorgd hebben voor de nodige ontspanning
na de gedane inspanning.
3
INHOUDSOPGAVE
1. ONDERZOEKSVRAGEN EN METHODIEK ..............................................1
1.1. ONDERZOEKSVOORWERP ..........................................................................1
1.2. ONDERZOEKSVRAGEN ................................................................................1
1.3. ONDERZOEKSMETHODE .............................................................................1
2. INLEIDING .....................................................................................................5
3. SPORT EN DE EUROPESE UNIE ................................................................6
3.1. SPORTREGULERING: NATIONAAL OF INTERNATIONAAL? ..................6
3.2. STATUUT VAN SPORT EN HET ONTSTAAN VAN DE EU ........................7
3.2.1. Beginfase ..........................................................................................................7
3.2.2. Sport in de verdragen ...................................................................................... 10
3.2.3. Lissabon, de voorlopig laatste stap .................................................................. 13
3.2.4. Besluit ............................................................................................................. 15
4. DE EUROPESE RECHTSREGELS EN SPORT ........................................ 16
4.1. DIRECTE VERSUS INDIRECTE REGULERING IN SPORT ....................... 16
4.1.1. Directe regulering. .......................................................................................... 16
4.1.2. Indirecte Regulering ........................................................................................ 18
4.1.2.1. De regels inzake vrij verkeer van personen ...................................................... 19
4.1.2.2. Toepassingsvoorwaarden voor de regels van vrij verkeer................................. 20
4.1.2.2.1. Economische activiteit ................................................................................. 20
4.1.2.2.2. De nationaliteit ............................................................................................ 21
4.1.2.2.3. Grensoverschrijdend element. ...................................................................... 22
4.1.2.3. De belangrijkste zaken in verband met regels van vrij verkeer. ....................... 23
4.1.2.3.1. Donà en Walraeve Koch .............................................................................. 23
4.1.2.3.2. Bosman........................................................................................................ 24
4.1.2.3.3. Lehtonen, Deliège ........................................................................................ 29
4.1.2.3.4. Besluit en belang voor de mededingingszaken ............................................. 30
4.1.2.4. Regels inzake mededinging ............................................................................. 31
4.2. SPORT EN MEDEDINGINGSREGELS ......................................................... 33
4.2.1. Inleiding .......................................................................................................... 33
4.2.1.1. Toepassingsvoorwaarden art 101 EG. Verdrag ................................................ 34
4.2.1.1.1. Ondernemingen ........................................................................................... 34
4
4.2.1.1.2. Beperking van de mededinging of misbruik van machtspositie..................... 35
4.2.1.1.3. Overeenkomst .............................................................................................. 36
4.2.1.2. Toepassingsvoorwaarden art. 102 EG-verdrag ................................................. 39
4.2.1.3. Toepassingsvoorwaarden getoetst aan sport ..................................................... 43
4.3. De zaken met betrekking tot sport en mededinging .......................................... 46
4.3.1. Meca-Medina & Majcen .................................................................................. 46
4.3.1.1. De feiten ......................................................................................................... 46
4.3.1.2. Procedure voor het gerecht van eerste aanleg ................................................... 48
4.3.1.3. Procedure voor het Hof van Justitie ................................................................. 49
4.3.1.3.1. Oordeel Hof ................................................................................................. 49
4.3.1.3.2. Wouters benadering ..................................................................................... 50
4.3.1.3.2.1. De zaak Wouters ...................................................................................... 50
4.3.1.3.2.2. Wouters-benadering toegepast op Meca-Medina & Majcen ...................... 52
4.3.1.3.3. Toepassing van de Wouters benadering in sportieve context ........................ 53
4.3.1.3.3.1. Visie geschikt voor sport? ........................................................................ 53
4.3.1.3.3.2. De ENIC zaak .......................................................................................... 55
4.3.1.3.3.3. Besluit ...................................................................................................... 56
4.3.2. De zaak Piau ................................................................................................... 57
4.3.2.1. De feiten ......................................................................................................... 57
4.3.2.2. Procedure voor het Gerecht van Eerste Aanleg ................................................ 58
4.3.2.3. Procedure voor het Hof van Justitie ................................................................. 59
4.3.2.4. Evaluatie ......................................................................................................... 61
4.3.3. Tv-rechten ....................................................................................................... 62
4.3.3.1. Inleiding: belang van uitzendrechten ............................................................... 62
4.3.3.2. Afbakening van de relevante markten .............................................................. 63
4.3.3.3. Mededingingsrechtelijke problemen bij uitzendrechten ................................... 66
4.3.3.3.1. Collectieve verkoop ..................................................................................... 66
4.3.3.3.2. Exclusiviteit ................................................................................................. 69
4.3.3.3.3. Gezamenlijke aankoop ................................................................................. 70
4.3.3.4. De Premier League zaak. ................................................................................. 72
4.3.3.5. Rechtsvergelijkend: ......................................................................................... 72
4.3.3.6. Besluit ............................................................................................................. 80
4.3.4. Formule 1 ........................................................................................................ 81
4.3.4.1. Feiten .............................................................................................................. 81
5
4.3.4.2. Oplossing ........................................................................................................ 82
4.3.4.3. Besluit ............................................................................................................. 83
4.3.5. Ticketverkoop bij sportwedstrijden .................................................................. 83
4.3.5.1. WK 1990 Italië ................................................................................................ 83
4.3.5.2. WK 1998 in Frankrijk ..................................................................................... 85
4.3.5.3. Olympische Spelen 2004 in Athene ................................................................. 88
4.3.5.4. WK 2006 in Duitsland ..................................................................................... 88
4.3.6. Besluit met betrekking tot sportzaken en artikel 101 en 102 EG-verdrag ......... 90
4.4. SPORT EN STAATSSTEUN .......................................................................... 91
4.4.1. Inleiding .......................................................................................................... 91
4.4.2. De verdragsartikelen........................................................................................ 91
4.4.3. Staatssteunregels en sport? .............................................................................. 95
4.4.4. Besluit ............................................................................................................. 97
5. ALGEMEEN BESLUIT ................................................................................ 99
1
1. ONDERZOEKSVRAGEN EN METHODIEK
1.1. ONDERZOEKSVOORWERP
Het onderwerp van deze masterproef behandelt de EG-mededingingsregels en de impact die
deze regels hebben op sport.
1.2. ONDERZOEKSVRAGEN
De hoofdvraag van deze masterproef is of sport zich aan de Europeesrechtelijke
mededingingsregels moet houden. Met andere woorden is de vraag of de Europese
mededingingsregels van toepassing zijn op sport.
Uit deze hoofdvraag kunnen verschillende deelvragen worden gesplitst. De vraag rijst of men
bij het opstellen van de mededingingsregels ook sport voor ogen had om deze regels op toe te
passen? Of is sport slechts later aan het toepassingsgebied van deze regels onderworpen? Er
wordt dus afgevraagd of de toepassing is geëvolueerd en wat die eventuele verandering in
zienswijze heeft teweeg gebracht.
Heeft Europa steeds aandacht geschonken aan de reglementering van sport? En is sport wel
een geschikt terrein voor Europa om zich in te mengen?
Een tweede deelvraag is of wat onder het begrip sport binnen de Europese Unie en meer
bepaald voor de toepassing van de mededingingsregels moet worden begrepen. Zijn er
bepaalde voorwaarden waaraan ‘sport’(-activiteit, -vereniging, -atleet) moet voldoen om
onder het toepassingsgebied van deze regels te vallen?
Zijn de Europese mededingingsregels al eens toegepast op sport? Dit is uiteraard een cruciale
vraag voor het onderzoek. Zijn er al veel sportzaken geweest of zijn deze eerder een
uitzondering? En bestaat er een verklaring hiervoor?
Uiteindelijk volgt de vraag of er een visie te halen valt uit de verschillende zaken die tot nu
toe beslecht zijn. Of staan deze zaken los van elkaar en wordt er niet consequent gehandeld?
De slotvraag is of uit al het voorgaande een voorspelling naar de toekomst kan gedaan
worden.
1.3. ONDERZOEKSMETHODE
Het thema van dit werk is opgebouwd uit 2 grote peilers. Enerzijds handelt het over de
Europese mededingingsregels. Anderzijds wordt het begrip ‘sport’ aangebracht. In dit werk
2
zullen beide peilers eerst in een afzonderlijk perspectief besproken worden, om ze vervolgens
in confrontatie met elkaar te brengen en te bekijken wat de interactie is, of geweest is tussen
beide.
Bij de bespreking van de Europese mededingingsregels zal eerst hun ontstaan belicht worden.
Er zal gecontroleerd worden of sport oorspronkelijk al aan deze regels onderworpen was en
als het dus de bedoeling was van de Europese wetgever om de mededingingsregels in den
beginne al toe te passen op sport. Vervolgens zal de evolutie van de houding van de
mededingingsregels ten opzichte van sport bekeken worden. De wijziging in houding en
toepassing van mededingingsregels op sport zal bekeken worden en wat aan de basis van die
eventuele verandering heeft gelegen. Het is in het eerste deel dus vooral de bedoeling om een
historische evolutie van de Europese rechtsregels en hun verhouding tot sport te geven.
Bij de bespreking van de tweede peiler komt een bespreking van het begrip sport aan bod.
Meer bepaald zal bekeken worden aan welke voorwaarden sport moet voldoen om onder het
Europees Mededingingsbeleid te vallen. Er zal onderzocht worden of Europa ervoor kan
zorgen dat er rechtstreeks toepasselijke regels worden gehanteerd bij zaken van sport en
mededinging. Het onderzoek zal dus controleren of Europa specifieke regels die de relatie
tussen sport en mededinging uitvaardigt en of dit überhaupt mogelijk is. Er volgt een controle
of het mededingingsbeleid via een rechtstreekse dan wel via een onrechtstreekse weg gevolgd
wordt. Daarbij zal ook verduidelijkt worden wat het verschil is tussen directe en indirecte
Europese regelgeving en er zullen voorbeelden gegeven worden waarbij deze vormen van
regelgeving worden toegepast op sport.
De regels inzake vrij verkeer vormen ook een belangrijk aspect van Europese regelgeving en
sport. Deze zullen echter slechts summier behandeld worden, omdat dit niet het onderwerp
van dit werk uitmaakt en het ons te ver zou leiden. De toepassing van de regels inzake vrij
verkeer zal wel verduidelijkt worden op de aspecten waar er raakpunten kunnen gevonden
worden met ons onderwerp. Vooral de terughoudendheid van het Hof van Justitie bij het
behandelen van zaken waarbij zowel het vrij verkeer als de mededinging van toepassing was,
zal geanalyseerd worden. In deze zaken werd zo lang mogelijk geopteerd om de
mededingingsregels te ontwijken door ze op te lossen aan de hand van de regels van vrij
verkeer.
De hoofdbrok van het werk zal handelen over de werking van de Europeesrechtelijke
mededingingsregels op sport binnen de Europese Unie. Daarbij zal zowel aandacht
geschonken worden aan de regelen inzake kartelafspraken en misbruik van machtspositie als
aan de regelen betreffende staatssteun. Vervolgens zullen alle grote sportzaken kritisch
3
besproken worden die tot op heden aan de hand van deze mededingingsregels beslecht
werden. Bij elke zaak zal een uitvoerige analyse van de feiten, de standpunten van de
verschillende partijen en de uitspraak van de gerechtelijke instantie gegeven worden. Ook
zullen precedenten die belangrijk waren voor een bepaalde zaak aangebracht worden. In
totaal zullen er 5 grote blokken zijn bij deze rechtzaken. De belangrijkste zaken zijn immers:
de Meca-Medina/Majcen zaak, de Piau-zaak, de verschillende zaken met betrekking tot de
televisierechten, de problematiek rond de Formule 1, en de geschillen inzake ticketverkoop.
De zaak Meca-Medina-Majcen handelt over de geldigheid van dopingreglementering. Bij
deze zaak zal onderzocht welke instanties dopingreglementering kunnen opleggen, en wat de
vereisten zijn opdat deze geldig zijn. We zullen zien hoe het Hof staat tegenover dergelijke
dopingreglementering.
De Piau-zaak ging over een spelersmakelaar die het Fifa-reglement inzake spelersmakelaars
aanklaagde als zijnde in strijd met de Europese mededingingswetgeving. Ook hier zal
geanalyseerd worden hoe het Hof de voorwaarden van de mededingingsregels binnen dit
kader inpast en of er al dan niet tot een schending wordt besloten en op welke motieven de
uitspraak gebaseerd wordt.
De verscheidene zaken met betrekking tot de televisierechten zullen samen onderzocht
worden aangezien zij over eenzelfde onderwerp handelen. Het gaat hierbij dus om discussies
over de collectieve verkoop van uitzendrechten. Er zal een kritisch onderzoek worden gevoerd
of dergelijke verkopen wel door de beugel kunnen volgens de Europese Mededingingsregels.
We bekijken wat de oplossingen zijn die aangeboden worden. Er zal ook rechtsvergelijkend
worden gekeken over de plas in de Verenigde Staten. De problematiek is ook daar aanwezig
en er zal geanalyseerd worden of de uitkomst van gelijkaardige problemen eenzelfde
oplossing aan het licht brengen. Indien er verschillen zijn zal ook bekeken worden welke
oplossing de geschiktste is. Hier zal er dus eerder sprake zijn van een eigen opinie.
Bij de bespreking van de discussie omtrent de Formule 1, wordt vooral aandacht geschonken
aan het statuut van de FIA ( de internationale autosportfederatie). Er zal een blik geworpen
worden op de eventuele dominante positie die deze organisatie heeft en op de misbruiken die
daar misschien uit voort komen.
4
De geschillen omtrent de ticketverdeling komen veelvuldig voor, bij zeer veel grote
sportevenementen ontstaat er discussie omtrent de rechtmatigheid van de ticketdistributie.
Ook hier zal onderzocht worden hoe Europa met dergelijke problemen omgaat en de
oplossingen die er werden aangereikt.
In een eerste besluit zal dan gepoogd worden om een algemene lijn te halen uit de
behandeling van de zaken, waaruit eventueel een visie blijkt die de Europese Unie hanteert bij
het behandelen van de sportzaken.
De problematiek inzake staatssteun en sport zal een afzonderlijke kritische besproking
krijgen, aangezien het hier een beetje om een buitenbeentje gaat. De regelen inzake
staatssteun zijn duidelijk verwant met art 101 en art 102 EG-verdrag, maar worden
beoordeeld via andere criteria en toepassingsvoorwaarden. Om die reden wordt een
afzonderlijk hoofdstuk gewijd aan overheidssteun en sport. Summier zullen alle voorbeelden
van steun en sport onderzocht worden. Daaruit zal de houding van de Europese commissie
met betrekking tot staatssteun in de sportwereld afgeleid worden, en of er uitzonderingen
bestaan die specifiek voor sport gemaakt worden.
Tot slot volgt een algemeen besluit, waar er getracht zal worden om een blik te werpen op de
toekomst en wat er eventueel nog verwacht mag worden op het vlak van Europees Recht en
sport.
Dit werk zal dus eerst de historische evolutie en de theorie onderzoeken, om daarna een
uitgebreide analyse te geven van de verschillende zaken waar deze theorie reeds moest
toegepast worden. Een vergelijking van de verschillende zaken en de uitspraken die reeds
gedaan werden zal proberen om de consequentie van Europa in deze materie te ontdekken.
Daaruit zal dan gepoogd worden om een voorspelling te doen naar de toekomst toe.
5
2. INLEIDING
Sport en mededingingsrecht lijken twee terreinen die mijlenver uit elkaar liggen. Wanneer
men denkt aan de sportwereld zien men beelden van juichende spelers, pijnlijke blessures,
grote triomfen en zware ontgoochelingen. ‘Sport is emotie’ is een spreuk die men vaak hoort.
Mensen leven mee met de gebeurtenissen op het veld, supporteren alsof hun leven ervan
afhangt, en delen de vreugde en verdriet van de sporters als deden ze zelf mee. De
sportwereld omvat echter veel meer dan de menselijke emoties op het terrein. Door de jaren
heen is ze geëvolueerd en uitgegroeid tot een gigantisch web, dat zich uitstrekt over
verschillende aspecten van de maatschappij. Sport wordt gebruikt om mensen dichter bij
elkaar te brengen, om sociale projecten op te zetten, zelfs om bepaalde politieke statements
naar voor te schuiven. Zo is sport ook steeds meer in aanraking gekomen met de economie.
Op verschillende manieren heeft sport zich ontpopt tot een economische factor waarmee
rekening moet gehouden worden. Ook Europa heeft dit ingezien. Sport is dan ook een terrein
waaraan aandacht wordt geschonken binnen de Europese Unie. Op welke wijze dit gebeurt en
hoe dit is geëvolueerd wordt in dit werk besproken.
6
3. SPORT EN DE EUROPESE UNIE
3.1. SPORTREGULERING: NATIONAAL OF INTERNATIONAAL?
Oorspronkelijk werd sport aanzien als een materie die enkel een nationaal belang diende.
Meer nog: sport en nationalisme leken perfect geschikt voor elkaar. Daar zijn verschillende
redenen voor1. Sport is immers een instrument van nationale eenheid en integratie, vooral in
opkomende naties. Het is een conservatief middel dat helpt bij de bevestiging van het sterke
nationalisme en patriotisme van sommige naties. In extreme gevallen draagt het zelfs bij tot
racisme. Hierbij kunnen we denken aan de Olympische spelen van Berlijn 1936 waar Adolf
Hitler de suprematie van het Arische ras wou aantonen. Het is voor vele landen een
bevestiging van hun onafhankelijkheid. Zo heeft Montenegro sinds de onafhankelijkheid van
Servië nu ook een eigen voetbalploeg, of probeert het Baskenland ook een onafhankelijke
ploeg op de been te krijgen die losstaat van Spanje. Zo bestaat er ook geen voetbalploeg die
Groot-Brittanië of het Verenigd Koninkrijk vertegenwoordigd. Wel zijn er ploegen voor
Schotland, Engeland, Wales en Noord-Ierland. In dit opzicht kan sport dus een belangrijke
symbolische waarde hebben voor sommige volkeren. Het geeft hen immers het gevoel dat ze
in sommige aspecten toch beschouwd worden als volwaardige naties. Er zijn zelfs 13 landen
die door de FIFA aanvaard worden als onafhankelijke ploeg, terwijl ze niet als een
onafhankelijke natie naar voor komen binnen de Verenigde Naties.2 Sport is nog één van de
weinige activiteiten waar een zeer sterk nationalistisch gevoel getolereerd wordt. Hele
volkeren steunen hun nationale ploeg, of nationale atleten. Wereldkampioenschappen worden
gekleurd door vlaggen, volksliederen,… In een (meestal) vriendschappelijke sfeer tussen
naties wordt elk land verenigd achter hun ploeg. Het bekendste voorbeeld is ongetwijfeld de
Oranjegekte in Nederland.
Sportsuccessen slagen erin om landen meer uitstraling te geven naar de buitenwereld toe, om
aan te tonen wie het ‘machtigste’ land is. De medaillerangschikking die steeds gehanteerd
wordt op de Olympische Spelen is een echte prestigeslag, en landen die het uitstekend doen,
voelen zich even verheven boven de rest. Vooral ten tijde van de koude oorlog, waren
confrontaties tussen de Verenigde Staten en Rusland op sportgebied van erg groot belang.
1 T. DEJONGHE, Sport in de wereld. Ontstaan, evolutie en verspreiding, Gent, Academia press. 2004, p84-85. 2 J. THORNE, A. TOMLINSON en G. WAMMEL, Understanding Sport, an introduction to the sociological en
cultural analysis of sport, Routledge, Londen & New York, 1999. p.197.
7
Atleten waren krijgers die de eer en de suprematie van hun land moesten verdedigen. Atleten
die erin slagen om successen voor ‘hun’ land binnen te halen worden geëerd als nationale
helden, en krijgen hiervoor respect voor de rest van hun leven. Een overkoepelend Europees
sportgevoel ligt dus niet onmiddellijk voor de hand. Vele landen zijn immers trots op hun
nationale sportprestaties en zijn niet onmiddellijk bereid om deze prestaties onder een
Europese vlag te plaatsen. Vele sociologen stellen dan ook dat een gevoel van nationalisme
cruciaal is voor de beleving van sport voor sommige volkeren3. Het verenigt en zorgt voor
eenheid binnen een volk.
Anderzijds kan men er niet omheen dat sport de laatste decennia enorm geglobaliseerd is,
sport is een wereldwijde aangelegenheid geworden die ook grote economische belangen
verdedigt. Er wordt door velen aangenomen dat de Coca-Cola games van Los Angeles 1984
de grote stap was van sport naar een geglobaliseerde gecommercialiseerde sector4. Door het
groeien van die economische belangen, steeg ook de interesse van Europa in sport. De
Europese Unie had oorspronkelijk immers vooral een economische doelstelling, waar sport
niet echt in thuis hoorde. De groei van sport veranderde dit gegeven. Het ingrijpen van de
Europese Unie op het gebied van sport is dus steeds een moeilijke evenwichtsoefening tussen
het respect voor het nationalisme binnen sport en de toenemende internationale belangen door
de commercialisering.
3.2. STATUUT VAN SPORT EN HET ONTSTAAN VAN DE EU
3.2.1. Beginfase
De Europese Economische Gemeenschap (EEG) werd oorspronkelijk gecreëerd in 1957 door
de ondertekening van het verdrag van Rome. De EEG had als doelstelling om een situatie van
vrede en stabiliteit in Europa te scheppen. Langs politieke weg was dit doel moeilijk te
bereiken, aangezien een verregaande politieke samenwerking ‘vlak’ na de 2e wereldoorlog
zeer gevoelig lag. Dus werd ervoor geopteerd om die vrede en stabiliteit te creëren via de
economische weg. Namelijk via het verwezenlijken van een ééngemaakte
3 A. BAIRNER: “Sport and the nation state in the global era” in L. ALLISON, The global politics of sport ,
Abingdon Oxon, Routledge, 2005, 87-101. 4 T. DEJONGHE, Sport in de wereld. Ontstaan, evolutie en verspreiding, Gent, Academia press, 2004, 23.
8
gemeenschappelijke markt. De EEG stelde hierbij de doelstelling om alle
tariefbelemmeringen binnen een periode van ongeveer vijftien jaar weg te werken 5. Hoewel
het verdrag bijna uitsluitend regels bevatte om vrije handel en een gemeenschappelijke markt
te verwezenlijken, was er dus ook een bedoeling aanwezig om stappen te zetten naar een
eerder politieke eenmaking van Europa. Dit staat echter niet als dusdanig in het verdrag.
Robert Schuman stelde in 1950 al dat concrete verwezenlijkingen de basis moesten zijn voor
een verdere integratie van de Europese constructie. 6 Omwille van de hoofdzakelijk
economische doelstellingen was er in het oorspronkelijke EEG verdrag geen ruimte voor sport
en andere culturele bevoegdheden. Aanvankelijk had Europa dus zijn oog niet gericht op het
reguleren van sport. De Europese regels betreffende de mededinging hadden oorsponkelijk
dus enkel economische doelstellingen. De opstellers van de regels hadden enkel de bedoeling
om de economie te reguleren, dat sport aan de regels onderworpen zou worden leek niet
waarschijnlijk.
Het streven naar verdere Europese eenmaking zorgde ervoor dat er plannen gemaakt werden
om Europa ook te laten reguleren op nieuwe beleidsdomeinen.7 Het Fouchet plan was een
initiatief om een samenwerking op meerdere gebieden te bewerkstelligen. Daarop volgde het
door het Europees parlement opgestelde Ontwerp-verdrag tot oprichting van de Europese
Unie in 1984. Hoewel geen van beide plannen goedgekeurd werd, vormden ze wel een
belangrijke aanzet tot de wijziging van het oorspronkelijke verdrag en het uitbreiden van de
bevoegdheden die aan de Europese Gemeenschap gegeven werden.
Eind jaren ’80 werd het beleidsdomein sport opnieuw door het Europees parlement
aangebracht. Het parlement benadrukte in een resolutie het belang van sport in de
maatschappij en dat de Europese gemeenschap daarom een rol dient te spelen bij het
sportbeleid.8 Er zijn 5 redenen voor de EU om tussen te komen in het sportbeleid9:
5 I.P. HENRY, “Sport the role of the European Union aand the decline of the nation state” in B. HOULIHAN,
Sport and Society A student introduction , Londen , Sage Publications, 2008, 514-517. 6 Declaration of Mr. Robert Schuman: 9 mei 1950, Verzamelingen van de institutionele documenten van de
gemeenschap van 1950 tot 1982, Luxemburg, Europees Parlement, 1982, 47. 7 A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu ,2009, 42-43. 8 Resolutie van het Europees parlement, C-69/234, resolutie over sport in de Europese Gemeenschap en het
Europa van de burger, 17 februari 1989, PB.,1989.
9
1. Sport als handel: sport kan in sommige gevallen invloed hebben op het handelsverkeer
binnen de Europese Unie of sport kan als handel aanschouwd worden. Dit is de reden
waarop in dit werk uitvoerig wordt ingegaan. Indien sport immers een economische
impact heeft valt zij binnen de hoofddoelstellingen van de Europese Unie, namelijk
het creëren van een vrije Interne Markt.
2. Sport als een middel van economisch herstel: het uitbreiden van de Europese
Gemeenschap zorgde er ook voor dat er meer economische ongelijkheid tussen de
lidstaten waren. Er kwam een verschil in graad van industrialisatie, en sterkte van de
economie. Het Europees Sociaal Fonds dat vooral economische doelstellingen heeft,
stelt als doelstelling het wegwerken van werkeloosheid en economische ongelijkheid.
Dit fonds werd echter ook al gebruikt om sport en ontspanning te financieren en zo de
economische activiteit aan te zwengelen. Op deze manier werd sport dus een
‘verborgen’ manier om de economie een stimulans te geven.
3. Sport en sociale integratie: sport wordt soms aangewend om sommige mensen een
grotere beleving te laten krijgen binnen de gemeenschap. In de vroege jaren 90 hield
de Europese Gemeenschap voor het eerst een budget vrij voor sport. Dit gebeurde
echter niet zonder slag of stoot. Hoewel het om een relatief klein bedrag ging, werd
het eerst afgeschaft, om vervolgens na aandringen van het Europees Parlement toch
goedgekeurd te worden. Het budget werd vooral aangewend om sociaal achtergestelde
groepen aan het sporten te krijgen. Een groot deel ging naar het ondersteunen van
sporters met een handicap.
4. Sport als een ideologisch middel: sport wordt symbolisch gebruikt om de deelnemende
lidstaten te ‘verenigen’. Sport werd reeds lang gebruikt om het nationaliteitsgevoel
aan te wakkeren: de Tour de France werd bijvoorbeeld gedeeltelijk gecreëerd om de
eenheid van Frankrijk aan te tonen. Vele landen gebruiken sport om hun
onafhankelijkheid te benadrukken. 10 De Spaanse eersteklasser Athletic de Bilbao
speelt enkel met Baskische spelers en steunt hierdoor de ideologie voor een
onafhankelijk Baskenland. De Europese Unie beseft terdege dat er via sport een
bepaalde ideologie kan gesteund worden en vindt hierin een reden om zich met sport
9 I.P. HENRY, “Sport the role of the European Union aand the decline of the nation state” in B. HOULIHAN,
Sport and Society A student introduction , Londen , Sage Publications, 2008, 514-517. 10 Zie supra: deel 3.1 Sportregulering: nationaal of international?
10
in te laten. Zoals hierboven reeds vermeld is het moeilijk om het evenwicht te vinden
tussen de sterke nationale gevoelens die bepaalde landen bij sport koesteren en het
overkoepelende Europese belang dat soms kan spelen.
5. Sport als een middel van internationale relaties: sport kan ook aangewend worden om
internationale relaties aan te scherpen of te onderhouden. Als voorbeeld kan onder
meer aangehaald worden de pingpong-diplomatie van Richard Nixon om de
internationale banden met China te herstellen, of voetbalinterlands die helpen om de
internationale relaties weer te verbeteren. Hierbij kunnen we denken aan de interland
tussen de Verenigde Staten en Iran op het WK 1998 waarbij de spelers van beide
teams verbroederden op het veld. In 1999 speelde voor het eerst in 40 jaar een
Amerikaanse baseballploeg, de Baltimore Orioles tegen de nationale ploeg van Cuba.
Sport kan dus dikwijls fungeren als een symbolische stap naar het verbeteren van
vertroebelde internationale relaties.
Er kwam steeds meer kritiek op de EU omdat deze aanvankelijk enkel rekening hield met
sport wanneer deze in aanmerking kwam met de regels betreffende de
gemeenschappelijke markt. Ook het sociaal en cultureel aspect van sport moest aan bod
komen. Deze kritiek werd gedeeltelijk gehoord tijdens het opstellen van de
daaropvolgende verdragen, waarbij de Europese bevoegdheden inzake sport telkens
opnieuw bekeken werden.
3.2.2. Sport in de verdragen
In het verdrag van Maastricht 11 werd een belangrijke stap gezet naar het Europese
integratieproces. De Europese Unie werd opgericht, die voortvloeide uit de reeds bestaande
Europese Gemeenschappen. Daarbij werden de bevoegdheden geherstructureerd en
uitgebreid. De bevoegdheden werden gestructureerd in een Griekse tempelstructuur, waarin
deze werden onderverdeeld in 3 pijlers.12 De communautaire beleidsterreinen werden in pijler
1 opgenomen. De vorige EEG verdragen13 kwamen in deze pijler terecht. Daarnaast werden er
11 Verdrag betreffende de Europese Unie, ondertekend te Maastricht op 7 februari 1992 en in werking getreden
op 1 november 1993 PB., 1992, C191. 12 A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu ,2009, 48. 13 EEG-verdrag (Rome 1957), Euratom-verdrag (Rome 1957), EGKS-verdrag (Parijs1951).
11
ook een tweede en derde pijler gecreëerd. De 2e pijler omvat een ‘Gemeenschappelijk
Buitenlands en Veiligheidsbeleid’. De derde pijler behandelde ‘Samenwerking op het gebied
van Justitie en Binnenlandse Zaken’. Er werden voor het eerst ook beleidsdomeinen aan
Europa toegekend die niet tot doel hadden het verwezenlijken en beschermen van de
gemeenschappelijke markt. Onder meer onderwijs, volksgezondheid en cultuur werden aan de
Europese bevoegdheden toegevoegd. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat sommige
van deze terreinen erg beperkt geformuleerd werden en dat de Europese Unie dus maar
miniem kon tussenkomen. Desalniettemin was het een stap in de uitbreiding van de
bevoegdheden. Opvallend is wel dat sport als dusdanig niet vermeld staat bij de nieuw
verworven bevoegdheden van de Gemeenschap. De naamswijzigingen die Europa al had
ondergaan, van Gemeenschappelijke Markt tot de Europese Unie is weliswaar een duidelijke
aanwijzing dat er sprake is van een geleidelijke verbreding van de interesses die zich aan het
voltrekken was.14
Het verdrag van Maastricht had voorzien in een nieuwe intergourvernementele bijeenkomst
om de werking van de 2e en de 3e pijler die gecreëerd waren bij de nieuwe
bevoegdheidsverdeling te herevalueren. Een nieuwe uitbreiding van de bevoegdheden werd
niet verwacht. Er werden echter opnieuw enkele wijzigingen aangebracht, waarbij het niet-
economisch deel van de bevoegdheden versterkt werd.
De eerste ‘sportverklaring’ van de Europese Gemeenschap kwam er met het verdrag van
Amsterdam.1516 Zowel het Europees Parlement als de sportverenigingen en federaties wilden
dat Europa grotere bevoegdheden kreeg in verband met sport. Het parlement stelde dat ook
sport diende opgenomen te worden in het Europese beleid en dus aandacht verdiende.
Daarnaast wou ze ook aandacht voor de klassieke problemen die er waren in verband met
sport: de gevolgen van de interne markt, de bevordering van actieve sportbeoefening en de
bestrijding van geweld. Sportverenigingen zoals de Europese Olympische comités vroegen
ook een verwijzing in het verdrag naar sport. De sportverenigingen werden beter
14B. HOULIHAN, Sport, policy and politics, a comparative analysis, London; Routledge, 1997, 47. 15 Verdrag van Amsterdam houdende wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie, de Verdragen tot
oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijhorende akten, ondertekend te Amsterdam op 2
oktober 1997 en in werking getreden op 1 mei 1999, PB., 1997, C 340. 16 A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu ,2009, 52.
12
georganiseerd en door de grote commercialisering van sport, werden de belangen ook steeds
groter. Ook het Bosman-arrest 17 had een grote invloed op de verzoeken van de
sportverenigingen. Dit arrest wakkerde het besef aan dat Europa wel degelijk een grote
invloed kon hebben op sport, en dat een Europese regulering een voordeel kon zijn. Er werd
gepleit voor een afzonderlijk artikel dat verwees naar de specificiteit van sport. 18 De
Europese Commissie stond echter weigerachtig tegenover deze vraag omdat ze vreesde dat
ook andere ‘sectoren’ een specifieke verdragsbepaling zou willen.
Een afzonderlijk artikel werd niet in het EG-verdrag opgenomen, maar er werd wel een
verklaring betreffende sport aan het Verdrag van Amsterdam gehecht. De verklaring heeft
vooral een symbolische betekenis. De verklaring betekent immers dat er erkenning wordt
gegeven aan de Europese dimensie die sport heeft. Inhoudelijk heeft de verklaring minder
waarde, er werd enkel een bevestiging gegeven van het tot dan toe gevoerde beleid inzake
sport. De Sportverklaring is dan ook een minimum oplossing, die juridisch erg weinig
betekenis heeft. Het is wel een eerste stap tot het formaliseren van sport in het EG-verdrag.
Het verdrag van Nice19 was de volgende stap in de institutionele hervorming van de Europese
Unie. Deze was noodzakelijk omwille van de uitbreiding die de Europese Unie zou
ondergaan. Tien nieuwe lidstaten20 stonden immers op het punt om de Europese Unie te
vervoegen. Een hervorming was noodzakelijk om de grotere Unie nog vlot te laten
functioneren. De wijzigingen die waren voorzien waren dus vooral van institutionele aard.
Bevoegdheidsuitbreidingen stonden in principe niet op de agenda. De sportverklaring in het
verdrag van Nice heeft slechts een symbolische betekenis, te vergelijken met deze in het
verdrag van Amsterdam. Het verschil tussen beide is dat de sportverklaring in het Verdrag
van Nice niet is aangehecht aan de slotakte zoals het Verdrag van Amsterdam. Maar enkel is
opgenomen in een bijlage bij de conclusies van het voorzitterschap. De sportverklaring moest
17 HvJ, 15 december 1995, C-415/93, Union Royale Belge des Sociétés de Football Association t. Bosman, Jur.
1995, I- 4921. 18 R. PARRISCH ,”The Amsterdam Treaty: Declaring interest in sport”, Sport and the Law Journal, 1997, afl. 2,
25. 19 Verdrag van Nice houdende wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie, de Verdragen tot
oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijhorende akten, ondertekend te Nice op 26 februari
2001 en in werking getreden op 1 februari 2003, PB., 2001, C 80. 20 Grieks-Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië.
13
dus een stap achteruit zetten en werd op een minder prominente plaats opgenomen. Hierdoor
werd ze ook minder belangrijk geacht dan de eerste sportverklaring in het Verdrag van
Amsterdam. De inhoudelijke reikwijdte van de tweede sportverklaring is wel groter dan
diegene die werd opgenomen in het verdrag van Amsterdam. Maar aangezien het hier
wederom eerder gaat om een symbolische betekenis wordt er niet verder op ingegaan.
3.2.3. Lissabon, de voorlopig laatste stap
De volgende stap in de hervorming van de Europese Unie kwam er met het Verdrag van
Lissabon. 21De tekst was gebaseerd op de verworpen22 Europese Grondwet. Het Verdrag van
Lissabon voorzag wederom niet in een grote bevoegdheidsuitbreiding voor de Europese Unie.
Het doel van het Verdrag was vooral het verduidelijken en vereenvoudigen van de huidige
bevoegdheidsverdeling. In het verdrag van Lissabon werd wel verwezen naar sport in een
afzonderlijke bepaling. Het gaat om art 165 VWEU, dat onder de hoofding “Onderwijs,
beroepsopleiding , jeugd en sport”. De bepalingen met betrekking tot sport luiden als volgt:
1. […]De Unie draagt bij tot de bevordering van de Europese inzet op sportgebied, rekening
houdend met haar specifieke kenmerken, haar op vrijwilligerswerk berustende structuren en
haar sociale en educatieve functie.
2. Het optreden van de Unie is erop gericht:
[…]
De Europese dimensie van de sport te ontwikkelen, door de eerlijkheid en de openheid
van sportcompetities en de samenwerking tussen de verantwoordelijke
sportorganisaties te bevorderen, en door de fysieke en morele integriteit van
sportlieden, met name jonge sporters, te beschermen.
3. De Unie en de lidstaten bevorderen de samenwerking met derde landen en met de inzake
onderwijs en sport bevoegde internationale organisaties, met name met de Raad van Europa
21 Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot
oprichting van de Europese Gemeenschap, ondertekend te Lissabon op 13 december 2007, PB., 2007, C 306. 22 Weggestemd door referenda in Frankrijk en Nederland.
14
Deze bepalingen zijn vooral van belang omdat sport voor de eerste keer in de Europese
Verdragsteksten werd opgenomen. Voordien werd sport enkel opgenomen in aktes die bij het
verdrag werden gevoegd, maar nooit in het verdrag zelf. In het Verdrag van Lissabon is dit
voor het eerst wel het geval. Sport heeft echter geen apart artikel gekregen. Het werd samen
opgenomen met onderwijs, jeugd en beroepsopleiding. Waarschijnlijk gaat het hier op een
politiek signaal dat er niet al te veel belang mag gehecht worden aan het nieuw opgenomen
beleidsdomein. Sport staat immers ingeschreven bij de domeinen waar de Europese Unie geen
verregaande bevoegdheden had.
Belangrijker dan de plaats van de verdragsartikelen in verband met sport is hun inhoud23: deze
geven immers de richting en de draagwijdte aan die de Europese Unie kan uitgaan met hun
sportbeleid. De bepalingen hebben zowel betrekking op het direct als het indirect sportbeleid.
De afbakening van de bovenstaande bepalingen is zeer ruim. De Unie heeft zich een zeer
uitgebreid speelveld ter beschikking gesteld met betrekking tot sport. De enige uitgeschreven
beperkingen ‘Europese dimensie van sport’ en ‘bevordering van de Europese inzet op
sportgebied, rekening houdend met haar specifieke kenmerken’ zijn zeer vaag omschreven en
laten dus heel wat ruimte tot het voeren van een specifiek beleid. De enige voorwaarde die
lijkt vast te liggen is dat er sprake moet zijn van een grensoverschrijdend belang vooraleer
gehandeld kan worden. Louter nationale materies zullen dus niet onder Europese bevoegdheid
vallen. De doelstellingen zijn eveneens zeer ruim geformuleerd en omvatten niet veel meer
dan enkel algemene doelstellingen die door iedereen ondersteund kunnen worden. Ook hier
heeft Europa dus een zeer grote beleidsruimte. De bestaande communautaire acties kunnen
ook onder de omschreven doelstellingen gebracht worden. Door deze ruime omschrijvingen
laat de Europese Unie heel wat opties open voor een toekomstig Europees sportbeleid.
De middelen waarmee de bovenstaande doelstellingen moeten behaald worden, zijn wel strikt
omschreven. Artikel 2 , lid 5 VWEU bepaalt dat de Europese Unie de bevoegdheden van de
lidstaten niet mag overnemen en dat elke harmonisatie van wettelijke of bestuursrechtelijke
nationale bepalingen uitgesloten is. Bovendien werd hierboven ook al vermeld dat de
bevoegdheid enkel geldt als er sprake is van een Europese dimensie. Uit de expliciete
uitsluiting van harmonisatie kunnen we afleiden dat de Europese Unie slechts een beperkte rol
23 A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu , 2009, 76-79.
15
toegewezen krijgt. De bevoegdheid komt immers in de eerste plaats toe aan de lidstaten. De
regels die werden ingeschreven in het verdrag van Lissabon zullen dus in de praktijk slechts
een beperkte invloed hebben op het directe sportbeleid van de Europese Unie. Het grootste
belang van de sportbepalingen in het Verdrag van Lissabon is opnieuw symbolisch. Door
sport op een prominentere plaats te zetten, in het verdrag zelf, bevestigt Europa het belang dat
het aan sport hecht. Europa houdt de deur open om als het dat nodig acht een ruimer direct
beleid met betrekking tot sport te voeren. Daarnaast kan erop gewezen worden dat sport nog
steeds zal onderworpen worden aan de communautaire regelen met betrekking tot de Interne
markt. Het communautaire recht zal in de zaken waar sport en deze regelen met elkaar in
aanraking komen nog steeds van toepassing zijn.
3.2.4. Besluit
De toewijzing van niet-economische bevoegdheden aan de Europese Unie is een
stappenproces zoals hierboven werd beschreven. Beetje bij beetje poogt Europa meer
bevoegdheden te centraliseren. Hoewel het economische aspect duidelijk nog steeds de
bovenhand heeft bij deze bevoegdheden, worden deze geleidelijk aan uitgebreid. Het
opnemen van nieuwe bevoegdheden in het verdrag van Lissabon is voorlopig een nieuw
hoogtepunt in deze evolutie. Nochtans mag het belang van een dergelijke opname in het
verdrag niet overschat worden, de nieuwe bevoegdheden zijn wel ingeschreven, maar blijven
vooralsnog beperkt. Het is een illustratie van de voorzichtige wijze waarop Europa te werk
gaat bij het doorschuiven van bevoegdheden van het nationale naar het Europese niveau. De
deur werd langzaam maar zeker geopend om nieuwe bevoegdheden door te schuiven naar het
Europese niveau, maar grote stappen richting die opening werden vooralsnog niet genomen.
De terughoudendheid van sommige lidstaten om al te veel bevoegdheden door te schuiven
naar het Europese niveau heeft ervoor gezorgd dat er slechts kleine pasjes worden gezet
richting een groter Europees bevoegdheidsvlak. Sport komt ook langzaamaan binnen het
bereik van de Europese Unie. Aanvankelijk was er weinig interesse voor de regulering van
sport door Europa. Maar de evolutie die sport heeft gemaakt binnen de verdragen heeft de
mogelijkheid gecreëerd dat we in de toekomst te maken krijgen met een echt Europees
sportbeleid. Er is binnen de Europese Unie zeker een groeiende relatie tussen sport en recht.
Men spreekt zelf al voorzichtig van de “Birth of European Union Sports Law”.24Sport heeft
24 R. PARRISH, “The Birth of European Union Sports Law?”,Entertainment Law, 2003, afl. 1, 1-18.
16
echter ook een economische dimensie die wel aan het Europese (mededingings)recht is
onderworpen. Sport was oorspronkelijk geen terrein waarop deze regels geacht werden actief
te zijn, maar de grote economische evolutie binnen de sportwereld hebben ervoor gezorgd dat
de regels ook van toepassing zijn op de economische aspecten van sport.
4. DE EUROPESE RECHTSREGELS EN SPORT
4.1. DIRECTE VERSUS INDIRECTE REGULERING IN SPORT
4.1.1. Directe regulering. 25
Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen de twee vormen van sportbeleid die de
Europese Unie kan hanteren. Enerzijds is er directe regulering, anderzijds indirecte
regulering. Indirecte regulering wordt verderop besproken, we focussen eerst op de directe
regulering.
Men kan enkel spreken van directe regulering of een direct sportbeleid wanneer de
vertegenwoordigers van de Gemeenschap, namelijk de Europese Commissie als uitvoerend
orgaan, bewust relevante maatregelen neemt met als doel een impact te hebben op sport.
Zoals eerder vermeld is er nu voor het eerst een artikel opgenomen in het Verdrag van
Lissabon die rechtstreeks verwijst naar sport. Een dergelijk verdragsartikel kan als basis
dienen voor een direct Europees sportbeleid. Het artikel heeft echter vooral symbolische
waarde en een direct Europees sportbeleid zal voorlopig nog beperkt blijven. Dat neemt niet
weg dat Europa door de jaren heen wel al directe regulering in verband met sport heeft
doorgevoerd. Ook voor het verdrag van Lissabon en dus zonder formele wettelijke basis heeft
Europa al enkele initiatieven met betrekking tot sport doorgevoerd.
Europa toonde geen (grote) interesse in sport tot halverwege de jaren 80. Wanneer het dan
toch interesse toonde was het omdat het sport zag als een communicatiemiddel , of een manier
om reclame te maken. In het Adonnino-rapport26 werd sport omschreven als: “een belangrijk
communicatieveld tussen mensen”. Europa subsidieerde dan ook enkele sportevenementen
omdat deze organisaties de mogelijkheid hadden om mensen samen te brengen. De Europese
25 W. TOKARSKI, D. STEINBACH, K. PETRY en B. JESSE, Two players, One Goal? Sport in the European Union,
Oxford, Meyer & Meyer, 2004, 61-65. 26 Adonnino-rapport aangenomen door de Europese Raad in Milaan, juni 1995.
17
Zeil Regatta werd in 1985 voor het eerst gesubsidieerd, het ging om een zeilwedstrijd die in 8
etappes van de Baltische naar de Middellandse Zee voer. In 1986 werd de Ronde van de
Toekomst voor het eerst onder Europese vlag gereden. Ook het tennis tornooi van Antwerpen
werd gesponsord. Dit is slechts een greep uit de verschillende evenementen die gesteund
werden door Europa. Maar het wijst er wel op dat de steun die werd verleend en de
wedstrijden die werden gesubsidieerd vrij willekeurig waren. Een overkoepelend plan om
gestructureerde subsidies toe te kennen was niet aanwezig.
Begin de jaren 90 werden stappen genomen om tot een beter direct sportbeleid te komen
binnen de Europese Unie. Er werd een Europees Sport Forum gecreëerd waarin de dialoog
tussen de verschillende partijen die betrokken waren met sport beter kon worden gevoerd.
Daarnaast moest er een studie komen over de impact die de regulering van de Interne Markt
had op sport.27 Er moest ook een afzonderlijk programma komen dat zich zou bezighouden
met het promoten van verschillende sportactiviteiten. Deze maatregelen kenden wisselend
succes.
In de late jaren 90 veranderde Europa zijn houding ten opzichte van sport. Het werd niet
langer enkel aanzien als een economische factor, maar ook als een deel van de Europese
identiteit.28 Sport kon ook van betekenis zijn, zelfs als ze geen economische invloed had.
Een voorbeeld van directe Europese regulering kan gevonden worden in de strijd van de
Europese Unie tegen doping.29 Voor een lange tijd heeft de Europese Unie het probleem van
doping niet onder ogen willen zien. Door deze houding schoof ze de
medeverantwoordelijkheid voor een goed anti-dopingbeleid door naar andere instanties.
Europa had wel steeds de intentie gehad om een strijd tegen doping te voeren, maar verder
dan enkele algemene verklaringen zoals de Anti-doping Conventie van 1989 kwam ze niet. Er
waren nochtans enkele aparte onderzoeken en initiatieven (vb. mogelijke maatregelen om de
verspreiding van anabole steroïden tegen te gaan.) Maar van een coherent beleid was
absoluut geen sprake. Pas in het jaar 1998, met het grote dopingschandaal in de Tour de
France, besloot Europa onder druk van de publieke opinie om het probleem van de doping aan
te pakken. De Tour van 1998 werd immers ontsierd door een nog nooit gezien
dopingschandaal waarbij onder meer de ploegen Festina en TVM de wedstrijd moesten 27 Coopers & Lybrand studie. 28 Zie supra: Deel 3.2 Statuut van sport en het ontstaan van de EU. 29 W. TOKARSKI, D. STEINBACH, K. PETRY en B. JESSE, Two players, One Goal? Sport in the European Union,
Oxford, Meyer & Meyer, 2004, 71-79.
18
verlaten. Een tachtigtal renners moesten in dit schandaal de ronde verlaten. Sindsdien streeft
de Europese Unie naar een anti-dopingbeleid dat geharmoniseerd wordt over heel Europa. De
ministers van sport kwamen in het daaropvolgende jaar al enkele keren samen om een
gemeenschappelijk standpunt in de strijd tegen doping in te nemen. Daarmee wilden ze naar
de Wereld Anti-Doping Conferentie gaan die door het Internationaal Olympisch Comité werd
georganiseerd later dat jaar. Er werd onder meer overeengekomen dat er gestandaardiseerde
controles moesten gecreëerd worden en er vergelijkbare sancties moesten komen voor
overtreders van de dopingregels. Ook zouden de lidstaten een onafhankelijk anti-doping
agentschap oprichten dat gesubsidieerd werd door de lidstaten zelf.
De strijd tegen doping is een goed voorbeeld van directe regulering met betrekking tot sport.
Er wordt door Europa ingegrepen op het gebied van sport door rechtstreeks regels uit te
vaardigen die op sport een impact hebben. Op sommige sportgebieden is het aangewezen om
een geharmoniseerd Europees sportbeleid te voeren. Het dopingbeleid is daar een uitstekend
voorbeeld van, maar ook regels met betrekking tot tv-rechten, jeugdopleiding van sporters,…
zijn aangewezen gebieden om een éénduidig Europees beleid op te krijgen. Voorlopig is de
directe regulering van sport in Europa echter nog niet erg groot, maar er kan verwacht worden
dat naarmate de Europese bevoegdheden zich verder uitbreiden meer directe regulering met
betrekking tot sport zal tot stand komen.
4.1.2. Indirecte Regulering
Maatregelen en regels die zijn uitgevaardigd en die een algemene doelstelling voor ogen
hebben, die niet noodzakelijk iets met sport te maken heeft, maar uiteindelijk wel een impact
hebben op gebied van sport, noemt men indirecte regulering. Het gaat hier dus om regels die
worden uitgevaardigd en die omwille van een bepaald aanknopingspunt (een economische
factor, een werknemer, media) toch een impact hebben op sport, alhoewel dit niet de
bedoeling was van de regel op het moment dat die werd uitgevaardigd. Sport kan onder
bepaalde omstandigheden onderworpen worden aan deze algemene reguleringen. Het
Europees Hof van Justitie heeft in de zaak Walrave Koch 30 gesteld dat de Europese
rechtsregels van toepassing zijn op sport wanneer zij een economische activiteit in de zin van
artikel 2 van het verdrag vormt. Doorheen de jaren zijn er op dat punt wel enkele verfijningen
30 HvJ, 12 december 1974, C- 36/74, Walrave en Koch v.Union Cycliste Internationale , Jur. 1974, I-1424.
19
gekomen maar het principe is dat Europees recht van toepassing is op de economische
aspecten van sport. De indirecte regulering met betrekking tot sport is groter dan de directe
regulering. Directe regulering bleef vooralsnog beperkt31 , maar de indirecte regulering heeft
al een grote impact gehad op de sportwereld. Twee groepen van indirecte regulering hebben al
een grote invloed gehad op sport: de regels inzake vrij verkeer en de regels inzake vrije
mededinging. Door de toenemende internationalisering en commercialisering van sport,
worden de indirecte regels steeds meer van toepassing op sport, aangezien sport een steeds
groter economisch aspect met zich meedraagt. Het lijkt alsof de Europese regels zich steeds
maar uitbreiden en een steeds groter toepassingsgebied voor hun rekening nemen. Eigenlijk
klopt dit niet. Het is integendeel sport die een steeds groter economisch aspect met zich
meedraagt en dus binnendringt in de algemene economische sector. Die sector was reeds lang
onderworpen aan de Europese regelgeving.32 Sport wordt big business en daardoor zijn de
Europese regels met betrekking tot de Interne Markt steeds meer van toepassing. Het gaat dus
om het algemeen beleid van Europa dat in aanraking komt met sport.
Ten gevolge van hun economische activiteiten worden de hoofdrolspelers op sportvlak
(atleten, clubs, federaties) onderworpen aan de reglementering van de Europese Interne
Markt. Ze verschillen dus niet van personen die andere economische activiteiten uitvoeren
zoals werknemers, bedrijven,… Sport krijgt geen uitzonderingspositie wat betreft de
toepassing van de Europese regels van vrij verkeer en vrije mededinging. Europa verleent
sport geen vrijstelling, maar toetst de sportwereld (terecht) ook aan deze regels.
4.1.2.1. De regels inzake vrij verkeer van personen
Een eerste aspect waar sport en de regels van de Interne Markt regelmatig in aanraking
komen, is de situatie waarin sport in conflict komt met de regels van vrij verkeer. De Interne
Markt (een ruimte zonder binnengrenzen) waarborgt het vrij verkeer van goederen, diensten,
personen en kapitaal (art 14 EG-verdrag). De vier vrijheden zoals ze vaak genoemd worden
hebben op zeer veel sectoren een grote invloed, ook op de sport. Vooral het vrij verkeer van
personen heeft een grote impact op de sportwereld.
31 Zie supra: Deel 4.1.1. Directe regulering. 32 W. TOKARSKI, D. STEINBACH, K. PETRY en B. JESSE, Two players, One Goal? Sport in the European Union,
Oxford, Meyer & Meyer, 2004, 79.
20
De doelstelling van de regels inzake vrij verkeer van personen is om het de onderdanen van
de Europese Unie gemakkelijker te maken om hun beroep op het hele Europese grondgebied
te kunnen uitoefenen. Dit wil dus zeggen dat werknemers, zelfstandigen en dienstverleners
uit een andere lidstaat niet mogen gediscrimineerd worden, of dat regels die het vrij verkeer
van personen belemmeren ook niet toegelaten zijn.33 Op deze bepalingen zijn uiteraard
uitzonderingen toegestaan: er worden ondermeer uitzonderingen voorzien voor het
beschermen van de openbare orde, de volksgezondheid, overheidsfuncties. Daarnaast kan ook
nog toepassing worden gemaakt van de ‘rule of reason’. Dit betekent dat hoewel een bepaalde
maatregel in strijd is met het principe van het vrij verkeer van personen, deze toch in
overeenstemming kan zijn met het Europees recht. Namelijk wanneer deze zonder
onderscheid van nationaliteit wordt toegepast, wanneer een rechtvaardiging te vinden is in een
dwingende reden van algemeen nut en wanneer de maatregel doeltreffend is en niet verder
gaat dan noodzakelijk om dat doel te verwezenlijken. Opdat mensen deze regels zouden
kunnen inroepen is het noodzakelijk dat aan de toepassingsvoorwaarden voldaan is. 34
4.1.2.2. Toepassingsvoorwaarden voor de regels van vrij verkeer
4.1.2.2.1. Economische activiteit
.
Opdat er sprake zou zijn van een economische activiteit moet de sporter als werknemer of als
dienstverlener gekwalificeerd kunnen worden. Beide begrippen (werknemer en
dienstverlener) kregen door het Europees Hof van Justitie een brede invulling. In de zaak
Deliège35 werd reeds gezegd dat sportbeoefening het karakter van arbeid in loondienst of van
dienstverrichting tegen betaling kan hebben. Het grote verschil tussen de begrippen
werknemer en dienstverlener is de aanwezigheid van een gezagselement. Tennissers en
atleten worden meestal aanzien als dienstverleners omdat er bij hen geen gezagselement
aanwezig is. Daarentegen zijn ploegsporters zoals voetballers wel dikwijls onderworpen aan
een bepaald gezag. Er zijn namelijk verplichte trainingen en wedstrijden die door de
33 HvJ, 31 maart 1993, C-19/92, Kraus v. Baden-Wuerttembert , Jur. 1993, I-1663. 34 A. VERMEERSCH, “Europese spelregels gelden ook voor sport. De toepassing van Europees recht op sport.”, in
Europa in beweging. Sport vanuit Europees perspectief. J. SCHEERDER, C. VAN TUYKOM en A. VERMEERSCH
(eds.),Gent, Academia Press, 2007, 54-58. 35 HvJ, 11 april 2000, C-51/96 en C-191/97, Deliège v. Ligue Francophone de Judo et Disciplines ASBL, Jur.
2000, I-2549.
21
‘werkgever’ vastgelegd worden. Hun verloning gebeurt meestal ook op een verschillende
manier. De ‘werknemers’ krijgen een salaris die hen uitbetaald wordt door de werkgever
(ploeg). Daarnaast kunnen ze misschien ook rekenen op sponsorcontracten. Onafhankelijke
sporters (dienstverrichters) worden vooral betaald met prijzengeld, eventueel aangevuld met
sponsorcontracten. In de zaken Bosman 36 (professioneel voetballer), Lehtonen 37
(professioneel basketbalspeler), Kolpak 38 (professioneel handbalkeeper), Simutenkov 39
(professioneel voetballer) werden de sporters allen als werknemers beschouwd. Enkel in de
zaak Deliège (semi-professioneel judoka) werd geoordeeld dat het om een dienstverlener
ging.
Voor de toepassing van de regels van vrij verkeer van personen is het niet noodzakelijk dat
het gaat om professionele sporters, ook amateursporters kunnen in bepaalde gevallen een
beroep doen op de regels van vrij verkeer van personen.
4.1.2.2.2. De nationaliteit
De tweede toepassingsvoorwaarde voor de toepassing van de regels betreft de nationaliteit.
Enkel de onderdanen van de lidstaten van de Europese Unie kunnen een beroep doen op de
bepalingen. Maar ook onderdanen van landen die geen lid zijn van de Europese Unie kunnen
onder bepaalde voorwaarden gebruik maken van de bescherming van het Europees recht. Dit
is vooral mogelijk wanneer het land waarvan zij onderdaan zijn een akkoord heeft gesloten
met de Europese Unie. Hierdoor zijn nationaliteitsclausules in sport moeilijk houdbaar: de
Europese Gemeenschap heeft immers al met verschillende landen overeenkomsten gesloten
om hun inwoners op eenzelfde manier te behandelen als inwoners van de Unie zelf. Dit houdt
dus in dat inwoners van landen waarmee een overeenkomst werd gesloten niet
gediscrimineerd mogen worden. Onder meer in de zaken Kolpak en Simutenkov werden
dergelijke nationaliteitsclausules aangevochten. Maros Kolpak was een Slowaakse
36 HvJ, 15 december 1995, C-415/93, Union Royale Belge des Sociétés de Football Association t. Bosman, Jur.
1995, I- 4921. 37 HvJ, 13 april 2000, C-176/ 96, Lehtonen en Castors Canada Dry Namur- Braine v. Fédération royale belge
des sociétés de basketball, Jur. 2000, I-2681. 38 HvJ, 8 mei 2003, C-438/00, Deutcher Handballbund v. Kolpak, Jur. 2003, I-4135. 39 HvJ, 12 april 2005, C-265/03, Simutenkov t. Ministerio de Educacion y Cultura en Real Federacion de Futbol,
Jur. 2005, I-2579
22
handbalkeeper die het reglement van de Duitse handbalfederatie aanvocht. Het reglement
stelde dat slechts 2 spelers konden opgesteld worden van buiten de Europese Unie. Kolpak
vocht dit aan door te verwijzen naar het Europa-akkoord met Slowakije . Dit akkoord
stipuleerde dat legaal tewerkgestelde Slowaakse werknemers niet mochten gediscrimineerd
worden binnen de Europese Unie op het gebied van arbeidsvoorwaarden, verloning of
ontslag. Het Hof van Justitie oordeelde dat het akkoord met Slowakije directe werking had en
dat Kolpak zich wel degelijk op dit akkoord kon beroepen om zich te verzetten tegen de
toepassing van het Duitse handbalreglement.
Ook Igor Simutenkov vocht een nationaliteitsclausule aan. 40In Spanje bepaalde het reglement
van de Spaanse voetbalbond dat er voor wedstrijden in de hoogste klasse slechts 3 spelers
van buiten de Europees Economische Ruimte41 mocht opstellen. Simutenkov, een Rus die
speelde voor de Spaanse eersteklasser Tenerife, vocht dit aan op basis van de
partnerschapsovereenkomst tussen de Europese Unie en Rusland. Net als in de zaak Kolpak
kreeg de speler gelijk. Het non-discriminatiebeginsel dat opgenomen was in de overeenkomst
verhinderde de toepassing van het reglement van de Spaanse voetbalbond. Het reglement
diende dus aangepast te worden en Simutenkov haalde zijn slag thuis.
De nationaliteitsvoorwaarde die vereist wordt voor de toepassing van de regels van vrij
verkeer dient dus met een korrel zout genomen te worden. Door de vel e bilaterale akkoorden
tussen de Europese Unie en derde landen is de toepassing van de regels van vrij verkeer niet
enkel beperkt tot lidstaten van de Unie. Wanneer de gesloten akkoorden vergelijkbare non-
discriminatiebedingen bevatten, zullen de Europese regels ook van toepassing zijn op de
inwoners van deze derde landen. Een kanttekening hierbij is dat deze akkoorden geen vrij
verkeer instellen met derde landen. Wel mag een inwoner van dit land niet meer
gediscrimineerd worden omwille van zijn nationaliteit wanneer hij binnen de Europese Unie
is.
4.1.2.2.3. Grensoverschrijdend element.
Voor de toepassing van de regels is er een grensoverschrijdend element vereist. Een zuiver
interne aangelegenheid van een lidstaat valt dus niet onder het verdrag. Dat 40 F. HENDRICKX, “The Simutenkov Case: Russian Players are Equal to European Union Players”, ISLJ,
2005,afl. 3, 13-16. 41 EU en IJsland, Liechtenstein en Noorwegen.
23
grensoverschrijdend element kan ruim geïnterpreteerd worden: in de zaak Deliège oordeelde
het Hof dat het deelnemen aan wedstrijden in een andere lidstaat al een voldoende element is.
4.1.2.3. De belangrijkste zaken in verband met regels van vrij verkeer. 42
4.1.2.3.1. Donà en Walraeve Koch
De eerste zaken in verband met sport en vrij verkeer die voor het Europese Hof van Justitie
kwamen, waren de zaken Donà43 en Walraeve Koch44. In de zaak Walraeve Koch in het jaar
1974 vochten 2 gangmakers een regel van de UCI45 aan. Die regel bepaalde dat zowel de
gangmaker als de renner die hij begeleide tijdens wereldkampioenschappen van dezelfde
nationaliteit moesten zijn. De zaak Walrave Koch heeft een dubbel belang. Ten eerste stelde
het Hof dat sport als een economische activiteit onderworpen is aan de Europese regels. Wat
ook zeer belangrijk is voor de toepassing van de regels voor de vrije mededinging. Ten
tweede stelde ze dat de toepassing van nationaliteitsclausules wel geldig was voor de
samenstelling van nationale ploegen en dat het non-discriminatiebeginsel niet van toepassing
was in dergelijke gevallen. Voor de samenstelling van nationale ploegen, is een discriminatie
dus uiteraard wel toegelaten. Er mag als voorwaarde gesteld worden dat de deelnemers aan
een wedstrijd een bepaalde nationaliteit moeten hebben.
In de zaak Donà werd een zaak aangespannen door de heer Donà, die spelers had gezocht in
opdracht van de voorzitter van een Italiaanse voetbalclub.46 De voorzitter, de heer Mantero,
had hem opgedragen om in buitenlandse voetbalclubs spelers te zoeken om zijn club te
versterken. Donà deed dit, maar de voorzitter weigerde alle spelers die zich aanboden en
bovendien wou hij de kosten van de heer Donà niet terugbetalen. Daarop spande de heer Donà
een proces aan tegen zijn voormalige opdrachtgever. Deze beriep zich echter op het reglement
van de Italiaanse voetbalbond dat stelde dat enkel spelers die aangesloten waren bij een
sportvereniging mochten deelnemen aan wedstrijden en dat in beginsel enkel personen met de
42 A. VERMEERSCH, “Europese spelregels gelden ook voor sport. De toepassing van Europees recht op sport.”, in
J. SCHEERDER, C. VAN TUYKOM en A. VERMEERSCH , Europa in beweging. Sport vanuit Europees perspectief.
(eds.),Gent, Academia Press, 2007,58-64. 43 HvJ, 14 juli 1976, 13/76, Donà t. Mantero, Jur. 1976, I-1333. 44 HvJ, 12 december 1974, 36/74, Walrave en Koch v.Union Cycliste Internationale , Jur. 1974, I-1424. 45 Union Cycliste International. 46 R.PARRISH, Sports law and Policy in the European Union, Manchester, Manchester University Press, 2003,
87.
24
Italiaanse nationaliteit zich konden aansluiten bij een sportvereniging. De Italiaanse rechter
stelde daarom enkele vragen over de verenigbaarheid van deze voorwaarden met het Europees
recht aan het Europees Hof van Justitie. Het Hof oordeelde dat het reglement van de Italiaanse
bond inderdaad een discriminatie betrof, en dat deze een schending van de regels van vrij
verkeer uitmaakte.
Deze 2 zaken tonen duidelijk aan dat het Europees Hof een scheiding heeft gemaakt tussen
wedstrijden van nationale sportploegen tussen verschillende landen en ploegen die in een
binnenlandse competitie aantreden. Deze clubs kunnen ook in internationale competities
aantreden, maar dit zijn dan geen competities tussen landenteams. Nationaliteitsclausules zijn
in de eerste categorie van wedstrijden wel toegestaan, in de 2e categorie zijn deze echter niet
toegestaan, en mag er geen discriminatie zijn voor inwoners van de Europese Gemeenschap,
en inwoners van landen waar er eventueel een gelijkaardig akkoord mee gesloten werd.
4.1.2.3.2. Bosman
De belangrijkste en meest bekende zaak in verband met de regels van vrij verkeer is
ongetwijfeld de zaak Bosman47: de Belgische voetballer Jean-Marc Bosman was een speler
bij voetbalclub Royal Club Liégeois SA. Een club die op dat moment uitkwam in de
Belgische derde klasse. In de zomer van 1990 wilde Bosman na het verstrijken van zijn
contract, overstappen naar de Franse club US Duinkerken. Bij Luik kreeg hij immers een
contractvoorstel dat naar zijn mening financieel onvoldoende was. Hij kon 30000 Belgische
frank per maand verdienen. Dit was een grote salarisvermindering in vergelijking met zijn
vorig contract. Aangezien Bosman zijn contract niet wou verlengen werd hij op de
transferlijst geplaatst, waar hij voor een bedrag van 11.734.000 frank te koop stond. Dit was
een prijs die berekend was op basis van de voorgaande lonen die Bosman had verdiend. Geen
enkele club was echter geïnteresseerd om Bosman aan deze voorwaarden aan te trekken. Op 1
juni 1990 verstreek de periode waarbij deze vergoeding moest betaald worden en kon Bosman
worden aangetrokken via een zogenaamde ‘gratis’ transfer. Bij een gratis transfer moest er
een akkoord komen tussen de drie partijen in verband met verloning en de eventueel te
betalen transfersom. Duinkerken bood Bosman een maandloon aan van 90.000 Fr. RC Luik
47 R.PARRISH, Sports law and Policy in the European Union, Manchester, Manchester University Press, 2003,
91-101.
25
eiste echter nog steeds een transfersom vooraleer ze Bosman naar Duinkerken wilden laten
vertrekken. Een transfersom die Duinkerken niet kon of wilde betalen. De transfer ging niet
door. Bosman zou verplicht worden een seizoen te spelen aan de voorwaarden die voorgesteld
waren door Luik. 48 Daarop daagde Jean-Marc Bosman zijn club Luik, de Belgische
voetbalbond en uiteindelijk ook de UEFA49 voor de rechter. Hij stelde dat de reglementen
van de Belgische voetbalbond en bij uitbreiding de UEFA in strijd waren met de Europese
rechtsregels. Bosman stelde dat zowel het eisen van een transfervergoeding bij het aflopen
van het contract van een voetballer, als de nationaliteitsclausules die beperkingen oplegden
aan het aantal buitenlandse spelers die een club mocht opstellen niet verenigbaar waren met
de regels inzake vrij verkeer van personen.
De zaak had intussen al de aandacht van de volledige voetbalwereld getrokken omdat de
implicaties gigantisch konden zijn en clubs vreesden dat het volledige transfersysteem zou
moeten aangepast worden. De discussie omtrent de transferregels werd eerst behandeld. Het
Hof oordeelde dat Jean-Marc Bosman voldeed aan de toepassingsvoorwaarden omtrent de
regels van vrij verkeer, zoals hierboven besproken. Het ging om een professionele speler die
als werknemer kon gekwalificeerd worden, hij had de Belgische nationaliteit en viel dus
onder de Europese regels. Ten slotte wou hij een transfer afdwingen van een Belgische naar
een Franse club. Er was dus duidelijk sprake van een grensoverschrijdend element50.
De Franse en Italiaanse regering waren reeds tussengekomen in het geding omwille van de
grote implicaties die het proces kon hebben op de voetbalwereld. Ze wilden vooral de clubs
die in hun land gevestigd waren beschermen tegen de gevolgen van een eventuele
overwinning van Bosman. Zij stelden een viervoudige argumentatie op om het
transfersysteem zoals het bestond te behouden. Ze argumenteerden dat dit systeem wel in
overeenstemming was met het Europees recht. De regeringen stelden dat de transferregels
nodig waren om het sportief en financieel evenwicht tussen clubs te bewaren. Ook dat het
systeem geschikt was om jonge talenten op te sporen en op te leiden. Daarnaast
argumenteerden ze dat het transfersysteem noodzakelijk was om de organisatie van voetbal op
wereldvlak veilig te stellen, en dat het noodzakelijk was om kosten te vergoeden die de clubs
48N. PARISIS, «l’Application des Règles de Concurrence à l’Activité Sportive » in J.-M. DE WAELE en A.
HUSTING (eds.), Sport et Union Européenne, Brussel, Editions de l’Université de Bruxelles, 2001, 105. 49 Union of European Football Associations /Union Européenne de Football Association. 50HvJ, 15 december 1995, C-415/93, Union Royale Belge des Sociétés de Football Association t. Bosman, Jur.
1995, I- 4921, r.o. 87-91.
26
hadden gemaakt bij het aantrekken van de spelers. Het Hof weerlegde alle argumenten.51 Er
werd onder meer geoordeeld dat het systeem helemaal niet het evenwicht tussen de clubs
bewaarde, want dat rijkere clubs nog steeds de beste spelers konden opkopen of betalen. Er
werd geargumenteerd dat een beter systeem om het evenwicht te bewaren het invoeren van
een salary cap is. Dat is een systeem waarbij elke club slechts spelers mag betalen tot een
bepaald plafond. Eens een club dit plafond bereikt heeft, kan hij geen extra spelers meer
betalen, of wanneer het plafond overschreden wordt, zullen er zeer hoge taksen moeten
betaald worden. Dit systeem wordt toegepast in veel Amerikaanse sportcompetities zoals de
NBA.52 Een dergelijk systeem geeft veel meer waarborgen om de gelijkheid tussen clubs te
bewaren. Een bepaalde club zal immers niet al de betere spelers kunnen aantrekken, omdat ze
slechts een beperkt loonbudget heeft. Goede spelers die door dit plafond niet voldoende
betaald worden, kunnen dan enkel naar een andere ploeg, waar ze wel nog hoge salarissen
kunnen betalen aan deze spelers. Elk team heeft op die wijze een gelijke kans om zijn lonen te
verdelen.
Het Hof oordeelde dat het transfersysteem zoals het in werking was, de regels van vrij verkeer
bemoeilijkte. Voetballers werden beperkt in hun mogelijkheden om in het buitenland te spelen
doordat clubs een overgang konden blokkeren omwille van een transfersom, zelfs al had de
speler geen lopend contract meer bij die club.
Na het behandelen van het transfersysteem oordeelde het Hof over de nationaliteitsclausules.
Het Hof stelde dat het spelen van wedstrijden tot de belangrijkste activiteiten behoord van een
profvoetballer. De nationaliteitsclausules beperken voetballers dus om de belangrijkste
activiteit van hun arbeid uit te oefenen. Wederom trokken de Franse en Italiaanse regering in
de tegenaanval, en opnieuw was deze gebaseerd op 4 argumenten. Ze argumenteerden dat het
beperken van het aantal buitenlanders in de ploegen een goed middel was om de band tussen
de club en het land waarin ze gelegen is te versterken, de toeschouwers zouden zich op die
manier beter met de club kunnen identificeren. Wanneer clubs op het internationale niveau
aantreden, zorgen deze regels er bovendien voor dat zij hun land vertegenwoordigen: als er
slechts een beperkt aantal buitenlanders toegelaten wordt, is de meerderheid van de spelers
onderdaan van de betrokken lidstaat. Clubs behouden dus meer hun nationaal karakter. Een
51Ibid, r.o. 105-113. 52 National Basketball Association.
27
tweede argument dat werd aangevoerd stelde dat de nationaliteitsclausules ervoor zorgden dat
de nationale ploegen van de lidstaat waarin de club gelegen was een voldoende reserve aan
spelers konden opbouwen. De clubs konden dus beter ‘hun’ nationale ploeg ondersteunen
door meer aandacht te besteden aan de opleiding en het opstellen van ‘eigen’ spelers. Het
bewaren van het evenwicht tussen clubs was opnieuw een argument dat werd aangebracht.
Het laatste argument was dat de nationaliteitsclausules waren gecreëerd na overleg met de
Europese Commissie. Opnieuw weerlegde het Hof alle argumenten.53 Op het eerste argument
werd geantwoord dat de band tussen een club en de lidstaat waarin ze is gevestigd niet als
inherent aan de sportactiviteit kan worden beschouwd. Er bestaat immers ook geen regel die
een beperking oplegt over het aantal spelers uit andere steden of streken die maximaal
toegelaten mogen worden. Het argument over het versterken van de nationale ploeg werd
ontkracht door te stellen dat sterke spelers door een transfer naar een betere competitie zich
meer kunnen ontwikkelen. Doordat deze spelers zich beter ontwikkelen zal de nationale ploeg
ook sterker worden. Het bewaren van het evenwicht tussen de clubs werd opnieuw niet
aanvaard54, nationaliteitsclausules werden ook hier niet als een geschikt middel aanzien. Op
het laatste argument antwoordde het Hof dat de Commissie helemaal niet bevoegd is om met
het verdrag strijdige regelingen goed te keuren.
Het Hof oordeelde dat zowel het transfersysteem als de nationaliteitsclausules strijdig waren
met de regels van vrij verkeer voor werknemers. Het Hof antwoordde echter niet op de vraag
of de regelingen in strijd waren met de regels inzake vrije mededinging. Het Hof verklaarde
dat de regels in strijd waren met artikel 39, maar ging niet dieper in op de vraag of ze in strijd
waren met artikel 81 en 82 van het EG-verdrag. 55 Aangezien het Hof geen termijn gaf aan de
federaties om de regels aan te passen, verloren de regels hun geldigheid vanaf het moment
van de uitspraak.
53 HvJ, 15 december 1995, C-415/93, Union Royale Belge des Sociétés de Football Association t. Bosman, Jur.
1995, I- 4921, r.o. 123-136. 54 Zie supra: voorgaande argumenten. 55 N. PARISIS, «l’Application des Règles de Concurrence à l’Activité Sportive » in J.-M. DE WAELE en A.
HUSTING (eds.), Sport et Union Européenne, Brussel, Editions de l’Université de Bruxelles, 2001, 107-116.
28
Het Bosman-arrest heeft in principe geen impact op zuivere amateursport.56 Het heeft enkel
directe impact op een klein onderdeel van sporters: namelijk de gecommercialiseerde
professionals. De regels inzake vrij verkeer zijn immers slechts van toepassing wanneer het
om een economische activiteit gaat.57 Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat het zeer
moeilijk is om een duidelijke lijn te trekken tussen verschillende categorieën van sporters. Het
onderscheid tussen een zuivere amateurspeler en een speler die in de lagere klassen speelt is
niet steeds even duidelijk. Het Bosman-arrest reikt dus veel verder dan men op het eerste zicht
denkt, namelijk dat het arrest enkel van toepassing is op professionelen. De gevolgen van het
Bosman-arrest waren gigantisch. Het volledige transfersysteem werd aangepast en ook
nationaliteitsclausules werden (grotendeels) afgeschaft. Door de aanpassing van het
transfersysteem heeft het arrest ook een impact op amateursport. Elke sporter kan na elk
seizoen een aansluitingskaart tekenen bij een nieuwe club. Een regel die zowel positieve als
negatieve aspecten heeft. Positief is dat een speler niet langer ‘gegijzeld’ kan worden door
zijn club: na elk seizoen is hij vrij om te gaan en te staan waar hij wil. Negatief is echter dat
clubs die investeren in jeugdwerking daar niet steeds de vruchten van kunnen plukken.
Spelers die binnen de club werden opgeleid en waar veel tijd in werd geïnvesteerd kunnen die
club zomaar de rug toekeren en met lege handen achterlaten. Er kan immers geen
transfervergoeding worden geëist. Voetbalclubs hebben hun manier van werken moeten
aanpassen, er wordt gewerkt met langere contracten, en de spelerslonen gaan omhoog.
Sommige clubs verloren ook een belangrijke vorm van inkomsten: namelijk de
transfervergoedingen die ze ontvingen bij de (door)verkoop van spelers. Het Bosman-arrest
heeft dus voor een revolutie gezorgd binnen de sportwereld en de voetbalwereld in het
bijzonder. De machtsverhouding tussen spelers en clubs zijn door dit arrest verschoven in de
richting van de spelers: zij bezitten nu de meeste macht en het zijn de clubs die zich moeten
aanpassen aan de wensen van de spelers. Spelers kunnen nu immers dreigen dat zij bij het
einde van hun contract andere oorden zullen opzoeken, en daarom een hogere verloning
willen. Het Bosman-arrest kan dus beschouwd worden als een grote doorbraak voor
sportbeoefenaars op het gebied van vrij verkeer.
56W. TOKARSKI, D. STEINBACH, K. PETRY en B. JESSE, Two players, One Goal? Sport in the European Union,
Oxford, Meyer & Meyer, 2004, 85. 57 Zie supra: Deel 4.1.2.2.1. Economische activiteit.
29
4.1.2.3.3. Lehtonen, Deliège
Naast de zaak Bosman zijn er nog enkele andere grote cases geweest omtrent de verhouding
sport en vrij verkeer. De zaak Lehtonen58ging over de transferperiodes die gehanteerd werden
in het basketbal. Jyri Lehtonen was een Finse Basketballer die na het einde van de Finse
competitie werd getransfereerd naar de Belgische ploeg Castors Braine. Die ploeg wou zich
nog versterken voor de play-offs van het Belgische kampioenschap. Volgens de
internationale transfertermijnen was deze overgang echter te laat gebeurd, met als gevolg dat
Castors Braine twee forfaitnederlagen aangesmeerd kreeg. Daarop stelden Lehtonen en zijn
club (Castors Braine) een procedure in om de regels inzake transfertermijnen te wijzigen.
Tijdens deze procedure kwam de vraag voor of de toepassing van deze transfertermijnen in
strijd was met de regels van vrij verkeer en vrije mededinging. Het Hof stelde dat Lehtonen
een beroepsbasketballer was en daarom kon gekwalificeerd worden als een werknemer in het
licht van de Europese regels. 59 De federaties argumenteerden dat transfertermijnen
noodzakelijk waren voor het rechtmatig verloop van de Europese competities. Een club die op
het einde van het seizoen nog extra spelers aantrekt voor een korte periode kan immers zich
nog bijzonder zwaar versterken en zo de gehele competitie beïnvloeden. Het Hof gaf hen
hierin gelijk en stelde dat er maatregelen mochten genomen worden om het verloop van de
competitie zo eerlijk mogelijk te laten verlopen. 60 Het oordeelde dat het inderdaad zo was dat
bepaalde clubs zich onredelijk zouden kunnen versterken voor het beslissende deel van het
seizoen. Zeker in competities als de Belgische waar in de play-offs de prijzen verdeeld
worden, kunnen dergelijke versterkingen de doorslag geven in de titel- of degradatiestrijd. In
paragraaf 56 stelt het Hof echter wel dat de regels die de federaties mogen opstellen niet
verder mogen gaan dan noodzakelijk is voor het doel dat vooropgesteld is. Transfers van niet-
Europese spelers waren toegestaan tot 31 maart, terwijl transfers van spelers binnen de
Europese Unie slechts tot 28 maart toegestaan waren. Het Hof stelde dat dit onderscheid wel
degelijk een beperking was die verder ging dan noodzakelijk, maar liet het finale oordeel over
aan de rechter. Er konden immers “objectieve redenen zijn die enkel sport aanbelangen,
waardoor een verschil in behandeling tussen spelers die aangesloten zijn bij een federatie
58 HvJ, 13 april 2000, C-176/ 96, Lehtonen en Castors Canada Dry Namur- Braine v. Fédération royale belge
des sociétés de basketball, Jur. 2000, I-2681. 59 HvJ, 13 april 2000, C-176/ 96, Lehtonen en Castors Canada Dry Namur- Braine v. Fédération royale belge
des sociétés de basketball, Jur. 2000, I-2681, r.o. 41-46. 60 Ibid., r.o. 53-55
30
binnen de Europese Unie en spelers die aangesloten zijn bij een federatie buiten deze zone
gerechtvaardigd is”. Transfertermijnen zijn in se dus niet in strijd met de Europese regels
inzake vrij verkeer. Enkel wanneer deze de proportionaliteitstoets niet doorstaat, is er sprake
van een ongerechtvaardigde beperking van de regels inzake vrij verkeer.
In de zaak Deliège61 werd een nieuwe beperking van het vrij verkeer en de vrije mededinging
aangevochten: de selectiecriteria. Deliège was een Belgische judoka, ze ging niet akkoord met
haar niet selectie voor een internationaal judotornooi in Parijs. Omdat ze niet geselecteerd
werd voor dit tornooi miste ze een belangrijke kans om zicht te kwalificeren voor de
Olympische spelen van Atlanta 1996. Eerder had het Hof in de zaak Walraeve Koch62 al
gesteld dat de regels inzake vrij verkeer niet van toepassing waren wanneer het ging om
wedstrijden met nationale ploegen. In deze zaak werd echter geoordeeld dat regels in verband
met de deelname van individuele atleten die ongeacht hun nationaliteit bij een federatie
aangesloten zijn, onder Europese bevoegdheid vallen, en dat de regels van vrij verkeer hierop
wel toepasbaar zijn. De selectiecriteria van de Belgische judofederatie vielen dus wel onder
de toepassing van de Europese regelgeving. Het Hof besliste dat de selectiecriteria die werden
aangevochten geen verboden beperking van de regels inzake vrij verkeer waren.63 Hoewel die
regels inderdaad leiden tot een beperking van het aantal deelnemers, is dit noodzakelijk en
gebruikelijk voor een wedstrijd op internationaal topniveau. Het zijn immers de federaties die
internationale wedstrijden organiseren en daarbij komt hen ook het recht toe om de criteria
voor deelname vast te stellen. Er was dus geen schending van de regels van vrij verkeer. Op
de vraag of de criteria in strijd waren met de regels inzake vrije mededinging werd niet
geantwoord.
4.1.2.3.4. Besluit en belang voor de mededingingszaken
De regels inzake vrij verkeer hebben eerder aanleiding gegeven tot arresten van het Europees
Hof van Justitie dan de regels inzake vrije mededinging. In veel van de hierboven besproken
zaken, werden regels zowel aangevochten met de regels inzake vrij verkeer als de regels
61 HvJ, 11 april 2000, C-51/96 en C-191/97, Deliège v. Ligue Francophone de Judo et Disciplines ASBL, Jur.
2000, I-2549. 62 Zie supra: Deel 4.1.2.3.1. Donà en Walraeve Koch. 63 HvJ, 11 april 2000, C-51/96 en C-191/97, Deliège v. Ligue Francophone de Judo et Disciplines ASBL, Jur.
2000, I-2549, r.o. 64-69.
31
inzake vrije mededinging. Het Hof heeft echter lange tijd zo veel mogelijk problemen
opgelost aan de hand van de regels van vrij verkeer. Eens de zaak was beantwoord op deze
wijze, achtte ze het niet noodzakelijk om de vragen ook nog te beantwoorden aan de hand van
de mededingingsregels. Niettemin hebben deze zaken ook hun belang gehad voor de
toepassing de mededingingsregels op sport: het feit dat sport onder bepaalde voorwaarden als
een economische activiteit aanzien wordt is maar één voorbeeld van de impact die de
verscheidene zaken gehad hebben. Daarnaast kunnen de eerste zaken die voor het Hof van
Justitie werden gebracht en die handelden over de verhouding tussen sport en het EG-recht als
mijlpalen beschouwd worden voor de sportwereld. Door deze arresten besefte de sportwereld
immers dat ze geen voorkeursbehandeling genoten, en net als andere sectoren onder het
toepassingsgebied van het verdrag konden vallen.
4.1.2.4. Regels inzake mededinging
Naast de regels inzake vrij verkeer kunnen ook de regels inzake vrije mededinging een
onrechtstreekse invloed hebben op de sportwereld. De mededingingsregels kunnen in twee
grote groepen onderverdeeld worden: de regels gericht tot ondernemingen enerzijds en de
regels gericht tot staten anderzijds. De eerste categorie zullen we eerst bespreken, aan de
regels betreffende staatssteun wordt een afzonderlijk hoofdstuk gewijd.
De Europese mededingingsregels gericht tot ondernemingen liggen na het verdrag van
Lissabon vervat in art 101,102 en volgende EG-verdrag.( vroeger art. 81 en 82 EG) Vooral
artikel 101 en 102 zijn van groot belang. Hun tekst luidt als volgt:
Artikel 101
1. Onverenigbaar met de interne markt en verboden zijn alle overeenkomsten tussen
ondernemingen, alle besluiten van ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde
feitelijke gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en ertoe
strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging binnen de interne markt wordt verhinderd,
beperkt of vervalst en met name die welke bestaan in:
a)het rechtstreeks of zijdelings bepalen van de aan- of verkoopprijzen of van andere
contractuele voorwaarden,
b)het beperken of controleren van de productie, de afzet, de technische ontwikkeling of de
investeringen,
32
c)het verdelen van de markten of van de voorzieningsbronnen,
d)het ten opzichte van handelspartners toepassen van ongelijke voorwaarden bij
gelijkwaardige prestaties, hun daarmede nadeel berokkenend bij de mededinging,
e)het afhankelijk stellen van het sluiten van overeenkomsten van de aanvaarding door de
handelspartners van bijkomende prestaties welke naar hun aard of volgens het
handelsgebruik geen verband houden met het onderwerp van deze overeenkomsten.
2. De krachtens dit artikel verboden overeenkomsten of besluiten zijn van rechtswege nietig.
3. De bepalingen van lid 1 van dit artikel kunnen echter buiten toepassing worden verklaard
- voor elke overeenkomst of groep van overeenkomsten tussen ondernemingen,voor elk besluit
of groep van besluiten van ondernemersverenigingen, en
- voor elke onderling afgestemde feitelijke gedraging of groep van gedragingen die bijdragen
tot verbetering van de productie of van de verdeling der producten of tot verbetering van de
technische of economische vooruitgang, mits een billijk aandeel in de daaruit voortvloeiende
voordelen de gebruikers ten goede komt, en zonder nochtans aan de betrokken
ondernemingen
a) beperkingen op te leggen welke voor het bereiken van deze doelstellingen niet onmisbaar
zijn,
b) de mogelijkheid te geven, voor een wezenlijk deel van de betrokken producten de
mededinging uit te schakelen.
Artikel 102
Onverenigbaar met de interne markt en verboden, voorzover de handel tussen lidstaten
daardoor ongunstig kan worden beïnvloed, is het, dat een of meer ondernemingen misbruik
maken van een machtspositie op de interne markt of op een wezenlijk deel daarvan.
Dit misbruik kan met name bestaan in:
a) het rechtstreeks of zijdelings opleggen van onbillijke aan- of verkoopprijzen of van andere
onbillijke contractuele voorwaarden,
b) het beperken van de productie, de afzet of de technische ontwikkeling ten nadele van de
verbruikers,
c) het toepassen ten opzichte van handelspartners van ongelijke voorwaarden bij
gelijkwaardige prestaties, hun daarmede nadeel berokkenend bij de mededinging,
33
d) het feit dat het sluiten van overeenkomsten afhankelijk wordt gesteld van het aanvaarden
door de handelspartners van bijkomende prestaties, welke naar hun aard of volgens het
handelsgebruik geen verband houden met het onderwerp van deze overeenkomsten.
Deze artikels geven niet de indruk dat ze sport ook voor ogen hebben als een gebied waarop
ze dienen toegepast te worden, toch valt sport onder bepaalde omstandigheden onder het
toepassingsgebied van deze verdragsartikelen. Aan welke voorwaarden sport moet
beantwoorden om onder het verdrag te vallen wordt hieronder besproken.
4.2. SPORT EN MEDEDINGINGSREGELS
4.2.1. Inleiding
Er zijn minder zaken waar sport en de mededinging met elkaar in aanraking komen dan zaken
waar sport en vrij verkeer op de agenda stonden. Rechters losten zaken immers op door de
vragen over mededinging te ontwijken en het antwoord van het rechtsprobleem enkel aan de
hand van de problematiek betreffende het vrij verkeer op te lossen64. De vragen in verband
met de mededinging werden op die manier handig ontweken. Het duurde dus een tijdje
vooraleer er een antwoord kwam op de vragen betreffende sport en mededinging. De Balog
zaak65 leek voor de doorbraak te zullen zorgen: Tibor Balog was een Hongaars voetballer die
reeds een aantal jaren in de hoogste klasse speelde. Wanneer zijn contract verstreek, weigerde
hij een nieuw contract te ondertekenen, omdat clubverantwoordelijken in de pers hadden
gezegd dat hij niet langer in de toekomstplannen van de club paste. Daarop werd hij op de
transferlijst geplaatst. Een transfer naar een Noorse club mislukte, omdat er een probleem was
met de nodige papieren, vervolgens speelde hij op uitleenbasis een half jaar in de Israëlische
hoogste klasse. Balog was een Hongaar en was op het ogenblik van de zaak nog geen
Europees onderdaan, waardoor hij zich niet kon beroepen op de zaak Bosman66. Daarom
vocht hij de transferregels aan op basis van de Europese mededingingsregels. Op de dag dat
de advocaat-generaal haar opinie aan het Hof van Justitie zou meedelen, sloten de federaties
64 Zie onder meer: zaken Bosman, Lehtonen, Deliège. 65 HvJ, C-264/98,Tibor Balog v. Royal Charleroi Sporting Club, uit het register geschrapt op 2 april 2001.
66 Zie supra: Deel 4.1.2.3.2. Bosman.
34
uit vrees voor een ramp een akkoord met Balog.67 De federaties vreesden dat de uitspraak in
hun nadeel zou uitdraaien. De zaak werd geschrapt en er kwam dus geen uitspraak over een
mededingingszaak en sport. Het was wachten tot de zaken Meca-Medina & Majcen en de
zaak Piau tot er echte mededingingszaken voor de Europese rechtbanken kwamen.
4.2.1.1. Toepassingsvoorwaarden art 101 EG. Verdrag
Net als bij de zaken met betrekking tot vrij verkeer zijn er toepassingsvoorwaarden vooraleer
een sportzaak onderworpen is aan de Europese mededingingsregels.
4.2.1.1.1. Ondernemingen
De Europese mededingingsregels zijn van toepassing op ondernemingen. De regels hebben
dus enkel en alleen gelding wanneer er sprake is van een onderneming in een bepaalde case.
Ook in sportzaken is dit zo. Er staat echter geen definitie van het begrip onderneming in het
EG-verdrag. Voor de invulling van het begrip onderneming dienen we ons dus te verdiepen in
de rechtspraak, waar het al vele malen omschreven is. In de zaak Mannesmann68 werd een
onderneming omschreven als “ elke tot zelfstandig rechtssubject behorend geheel van
persoonlijk, materiële factoren en immateriële factoren, die op duurzame wijze een
economisch doel nastreven.” Het gaat hier niet echt om een definitie maar eerder om een
omschrijving, een functionele invulling. Deze omschrijving vormde de basis voor
beschikkingen van de Europese Commissie: onder meer de Christiani-Nielsen beschikking69.
Die stelde dat de regels kunnen van toepassing zijn op elke entiteit die de markt kan
beïnvloeden. Dus vanaf een entiteit een effect kan teweegbrengen zou het om een
onderneming gaan. Er werd echter één grote uitzondering gemaakt: overheden als dusdanig
werden niet als onderneming beschouwd. Daarvoor moesten ze aan 2 cumulatieve
voorwaarden voldoen: ze moest handelen in een regulerende functie en ze mocht geen
economische activiteit aan de dag leggen. Het cruciaal aspect om onder het begrip
onderneming te vallen is dus het uitoefenen van een economische activiteit. Dit werd door het
67 R. BLANPAIN, European labour law, Den Haag, Kluwer Law Internatinal, 2006, 320.
68 HvJ, 13 juli 1962, C-19/61, Mannesmann AG v. Hoge Autoriteit van de E.G.K.S., Jur. 1962, I-705. 69 69/195/EEG: Beschikking van de Commissie van 18 juni 1969 inzake een verzoek om een negatieve
verklaring (zaak IV/22548 - Christiani & Nielsen).
35
Hof van Justitie bevestigd in de zaak Höfner70. Daarin werd een onderneming gedefinieerd als
elke eenheid die een economische activiteit uitoefent ongeacht de rechtsvorm en wijze waarop
zij wordt gefinancierd. Het criterium is dus de economische activiteit. Alle natuurlijke en
rechtspersonen vallen hieronder ongeacht hun nationaliteit of locatie. Organisaties of
personen die niet als onderneming aangemerkt worden, zijn entiteiten die geen economische
activiteit uitoefen, alsook werknemers die optreden in dienstverband.
Met de definitie van wat een onderneming is, rezen ook nieuwe vraagtekens. Het cruciale
begrip werd nu doorgeschoven naar het begrip ‘economische activiteit’. Ook voor dit begrip
staat ook geen definitie vermeld in de Europese verdragsteksten. Wederom moet dus gekeken
worden hoe de rechtspraak dit begrip heeft ingevuld. Zonder een invulling van het begrip
‘economische activiteit’ wordt het ondernemingsbegrip immers uitgehold en wordt het
opnieuw moeilijk toepasbaar. Het begrip economische activiteit werd gedefinieerd als: “ elke
activiteit die bestaat uit het aanbieden van goederen of diensten op een bepaalde markt”. Een
winstoogmerk is niet vereist, wel het aanbieden van diensten tegen betaling.
Door deze zeer ruime definitie van het begrip onderneming, kunnen ook sportverenigingen,
federaties en clubs als ondernemingen beschouwd worden. Ondertussen kunnen zelfs
individuele topsporters onder bepaalde omstandigheden als een onderneming beschouwd
worden.
4.2.1.1.2. Beperking van de mededinging of misbruik van machtspositie
Artikel 101 EG-verdrag, bepaalt dat er vooreerst sprake moet zijn van een overeenkomst, een
besluit of een onderling afgestemd feitelijke gedraging. Deze overeenkomsten moeten
gesloten zijn tussen verschillende ondernemingen en tot gevolg hebben dat de vrije
mededinging beperkt wordt. Sportfederaties zijn al meermaals gekwalificeerd als
ondernemingsverenigingen: zowel in de zaak Piau71 als in de zaak Meca-Medina & Majcen72.
Reglementen die ze uitvaardigen werden dus snel aanzien als besluiten van
ondernemingsverenigingen. Het aspect dat de besluiten de vrije mededinging moeten
beperken, is iets dat vooralsnog niet echt veel aan bod is gekomen in sportzaken. Zoals
70 HvJ, 23 april 1991, C-41/90, Höfner en Elser v. Macrotron GmbH, Jur.1991, I-1979. 71 HvJ, 23 februari 2006, C-171/05, Piau v. Commissie van de Europese Gemeenschappen, Jur. 2006, I-37. 72 HvJ, 18 juli 2006, C-519/04, Meca-Medina & Majcen v. Commissie van de Europese Gemeenschappen, Jur.
2006, I-6991.
36
voorheen reeds vermeld oordeelde het Hof van Justitie in sportzaken waar zowel de vrije
mededinging als het vrij verkeer aan bod kwam, vooral aan de hand van de regels inzake vrij
verkeer. De problematiek omtrent het beperken van de mededinging bleef lange tijd links
liggen.
Belangrijk is ook erop te wijzen dat de invloed die het besluit heeft op de mededinging
merkbaar moet zijn: een zeer kleine beperking van de mededinging is wel toegestaan. Er
wordt dus enkel rekening gehouden met overeenkomsten van een zekere omvang. Dit
oordeelde het Hof voor het eerst in de zaak Völk73. Dit arrest leidde tot de de-minimis
bekendmaking van de Europese Commissie. De commissie is de merkbaarheid gaan
kwantificeren door het vaststellen van bepaalde marktaandeeldrempels. Als je onder deze
drempels zit, val je niet onder de mededingingsartikelen, wanneer je erboven zit wel. Het is
echter niet zo dat wanneer je boven deze marktaandeeldrempels zit, je automatisch een
beperking van de mededinging hebt. Wanneer de drempels overschreden worden, zal geval
per geval bekeken worden of er sprake is van een beperking van de mededinging.
Het marktaandeel bestaat uit twee verschillende factoren. Enerzijds moet er rekening
gehouden worden met de relevante productmarkt, anderzijds met de relevante territoriale
markt. Aan de hand van die 2 afbakeningen wordt het marktaandeel van de verschillende
ondernemingen bepaald. De verschillende drempels variëren naargelang het over
overeenkomsten tussen concurrenten of overeenkomsten tussen niet concurrenten gaat. Voor
overeenkomsten tussen concurrenten mag het gezamenlijk marktaandeel niet groter zijn dan
10%. Overeenkomsten tussen niet concurrenten liggen onder de drempel wanneer elk van hen
een maximum aandeel hebben van 15%. Er zijn ook echter enkele hard-core restricties, dit
zijn overeenkomsten die sowieso een beperking van de mededinging inhouden, ook al hebben
de betrokken ondernemingen een marktaandeel dat kleiner is dan de reeds vermelde drempels.
4.2.1.1.3. Overeenkomst
Ook het begrip overeenkomst wordt niet gedefinieerd in het EG-verdrag. De vorm waarin een
overeenkomst gesloten wordt is irrelevant voor de toepassing van de mededingingsregels. Het
kan dus gaan om een schriftelijke overeenkomst, maar evengoed om een mondelinge
73 HvJ, 9 juli 1969, C- 5/69, Volk v S.P.R.L. Ets. J. Vervaecke, Jur. 1969, I-295.
37
overeenkomst, een gentlemen’s agreement,.. . De vorm is niet van belang voor het bestaan
van de overeenkomst, maar kan uiteraard wel belangrijk zijn voor het bewijs. Een mondelinge
overeenkomst zal soms erg moeilijk te bewijzen zijn. De Europese Commissie zal immers
moeten bewijzen dat er een overeenkomst is. De twee bestanddelen die wel altijd aanwezig
moeten zijn bij een overeenkomst zijn de wilsovereenstemming, en het bestaan van minstens
twee onafhankelijke ondernemingen. Het is dus steeds belangrijk om te zien of er al dan niet
sprake is van onafhankelijke ondernemingen. Indien beide ondernemingen onder een
gezamenlijk gezag staan kan er immers geen sprake zijn van een overeenkomst tussen twee
ondernemingen. Beide ondernemingen moeten zich onafhankelijk op de markt kunnen
bewegen. Binnen één groep kan wel toepassing gemaakt worden van artikel 102 EG-
verdrag.74 Het is niet steeds duidelijk wanneer er sprake is van een eenzijdige handeling en
wanneer van een overeenkomst. Een eenzijdige handeling binnen een contractuele relatie kan
immers aanzien worden als het uitvoeren van een overeenkomst. Dat werd onder meer beslist
in de zaken AEG75, Ford76 en BMW 77. Door de rechtspraak van het Europees Hof van Justitie
en de Europese Commissie is de definitie van overeenkomsten die ingaan tegen de vrije
mededinging sterk uitgebreid.78 In de Consten-Grundig zaak79 besliste het Hof dat niet enkel
horizontale overeenkomsten een inbreuk kunnen uitmaken, maar dat ook verticale
overeenkomsten een inbreuk kunnen zijn. Verder werd in dezelfde zaak beslist dat wanneer
een overeenkomst tot doel heeft de mededinging te beperken, verhinderen of verstoren ze
onmiddellijk kan veroordeeld worden als strijdig met de vrije mededinging. Er is dus geen
onderzoek nodig naar het effect die de overeenkomst heeft. Bij overeenkomsten die niet
onmiddellijk tot doel hebben om de mededinging te beperken, maar dit wel teweeg brengen is
daarentegen wel een marktonderzoek nodig.
74 Zie infra, Deel 4.2.1.2. Toepassingsvoorwaarden art. 102 EG-verdrag. 75 HvJ, 6 mei 1982, C-107/82 R, Allgemeine Elektrizitäts-Gesellschaft AEG-Telefunken AG v Commission of the
European Communities, Jur. 1982, I-3151. 76 HvJ, 17 september 1985, C-25 en 26/84, Ford - Werke AG and Ford of Europe Inc. v. Commission of the
European Communities, Jur. 1985, I-2725. 77 HvJ, 12 juli 1979, C-32/78, 36/78 en 82/78, BMW Belgium SA and others v Commission of the European
Communities, Jur. 1979, I-2429. 78R.PARRISH, Sports law and Policy in the European Union, Manchester, Manchester University Press, 2003,
113. 79 HvJ, 13 juli 1966, C-56 en 58-64., Établissements Consten S.à.R.L. and Grundig-Verkaufs-GmbH v
Commission of the European Economic Community,Jur. 1966.
38
Ook het begrip ‘besluit van een ondernemingsvereniging’ moet verduidelijkt worden, in het
bijzonder omdat vele sportfederaties beschouwd worden als een ondernemingsvereniging.
Een ondernemingsvereniging zou er zich immers op kunnen beroepen dat het enkel eenzijdige
handelingen stelt, en zo het verbod van artikel 101 ontwijken. Het zou immers buiten het
toepassingsgebied vallen. Het begrip besluit van een ondernemingsvereniging is echter een
autonoom concept. Ook hier is het onbelangrijk of het besluit schriftelijk of mondeling is,
enkel voor de bewijsvoering kan een schriftelijk bewijs belangrijk zijn.
Ook onderling afgestemde feitelijke gedragingen kunnen in strijd zijn met de vrije
mededinging. Het gaat hier dus om een vorm van coördinatie tussen ondernemingen, die
zonder dat het tot een eigenlijke overeenkomst komt, de risico’s van de onderlinge
concurrentie welbewust vervangt door feitelijke samenwerking. In deze definitie zijn drie
belangrijke elementen aanwezig. Er moet contact zijn tussen de ondernemingen (direct of
indirect), dat contact moet ingaan tegen wat gebruikelijk en normaal is in een relatie tussen
concurrerende ondernemingen en tenslotte moet dit contact een impact hebben op het
marktgedrag van die ondernemingen. De derde voorwaarde is eerder theoretisch, want indien
aan de eerste twee voorwaarden is voldaan, veronderstelt men dat er met de informatie uit die
contacten rekening zal gehouden worden. Het Hof van Justitie heeft van deze laatste
voorwaarde zelfs een vermoeden gemaakt. Een echt mededingingsbeperkend plan is dus niet
noodzakelijk, het feit dat men aanwezig was bij het maken van een afspraak die de
mededinging kan beperken is reeds voldoende. Het is in principe zelfs niet nodig of je de
gedraging zal uitvoeren of niet. Het is niet steeds makkelijk om het onderscheid te maken
tussen een onderling afgestemde feitelijke gedraging en gewoon parallel gedrag. Parallel
gedrag is volgens het Hof niet strafbaar en geen inbreuk op de vrije mededinging. De
belangrijke voorwaarde daarbij is dat je gedrag echt onafhankelijk tot stand komt. Er mag
geen contact zijn met je concurrenten. Als één van je concurrenten zijn prijzen verhoogt, en
als reactie daarop verhoog je zelf je prijzen, is dit parallel gedrag maar geen onderling
afgestemde feitelijke gedraging. Men is ook onderling afgestemde feitelijke gedragingen
gaan verbieden om te verhinderen dat de Europese Commissie een zeer moeilijke bewijslast
zou hebben. Nu moet de Commissie enkel bewijzen dat er contact was,terwijl het anders ook
zou moeten aantonen dat er een akkoord was.
De overeenkomst, het besluit van een ondernemingsvereniging of de onderling afgestemde
feitelijke gedraging moet mededingingsbeperkend zijn. Indien ze niet mededingingsbeperkend
39
is, zal artikel 101 niet van toepassing zijn. Daarom is het belangrijk te weten wat als
mededingingsbeperkend aanzien wordt en wat niet. Ten eerste zijn er gedragingen die
mededingingsbeperkend zijn uit hun aard, bijvoorbeeld prijskartels, markteverdelingen. Deze
soort van gedragingen zijn altijd verboden. Het is reeds voldoende aan te tonen dat een
dergelijk gedrag bestaat. Dat de gedraging mededingingsbeperkend is moet niet worden
aangetoond. De de-minimis regeling is voor vele van die gevallen niet van toepassing, zoals
reeds eerder vermeld bij de hard-core restricties. Voor dergelijke gedragingen kan in principe
ook nooit een vrijstelling worden verleend op basis van artikel 101 lid 3. Ten tweede zijn er
ook gedragingen die tot gevolg kunnen hebben dat de mededinging wordt beperkt. Bij deze
gedragingen moet echt worden nagegaan of er een mededingingsbeperking is. Er is hierbij een
duidelijke evolutie aan de gang in de rechtspraak van het Hof, maar vooral ook in de
beschikkingen van de Europese Commissie. In de jaren 70 en 80 was de Commissie van
oordeel dat als een gedraging de handelingsvrijheid beperkte, deze gedraging verboden was.
Sindsdien is de Europese Commissie een meer economische analyse gaan aanhangen. Men
kijkt of de gedraging een effect heeft op de markt. Daarvoor is de hulp van economisten ook
vereist, voor een analyse van de markt. Men voert een onderzoek uit naar het effect van de
gedraging op het welzijn van de consumenten.
Ten slotte dient de overeenkomst een grensoverschrijdend karakter te hebben, de
overeenkomst dient dus effect te hebben in meer dan 1 lidstaat. Overeenkomsten die enkel
effect hebben in één lidstaat of overeenkomsten die enkel uitwerking hebben buiten de EU
vallen dus niet onder het toepassingsgebied van artikel 101.
4.2.1.2. Toepassingsvoorwaarden art. 102 EG-verdrag
Artikel 102 EG verdrag gaat niet over overeenkomsten tussen 2 afzonderlijke ondernemingen,
maar wel over misbruik van machtspositie. Hoewel artikel 101 en 102 verschillende artikelen
zijn, en fungeren op een ander niveau, beogen ze elk op hun manier wel hetzelfde doel te
bereiken. Ze willen namelijk beiden daadwerkelijke mededinging in stand houden op de
gemeenschappelijke markt.
Vooraleer artikel 102 kan toegepast worden, moet er eerst aangetoond worden dat er misbruik
van machtspositie is. Daarom is het uiterst belangrijk om te weten wat een machtspositie is.
Men kan immers geen misbruik van een machtspositie maken wanneer men er geen heeft.
Daarom is het belangrijk een onderzoek te voeren naar de positie die de onderneming heeft op
40
de relevante markt. Die bestaat uit 2 facetten: de relevante productmarkt en de relevante
geografische markt. Het afbakenen hiervan is zeer belangrijk, want hoe kleiner je de markt
inschat, des te groter is de kans dat er een machtspositie is. Omgekeerd geldt hetzelfde, hoe
ruimer de markt afgebakend wordt, hoe minder kans dat er een machtspositie is. De relevante
markt is dus cruciaal voor het bepalen van de eventuele machtspositie, en wanneer die
relevante markt moeilijk af te bakenen is, zal ook moeilijk bepaald kunnen worden of er
sprake is van een machtspositie. De Europese Commissie streeft er steeds naar het bestaan
van een zo eng mogelijke markt aan te tonen. Zo zal er sneller gesproken kunnen worden van
misbruik van machtspositie. Ondernemingen hebben daarentegen belang bij een zo ruim
mogelijke omschrijving van de relevante markt. Ze zullen immers minder snel geacht worden
een machtspositie te hebben indien het gaat om een erg ruime markt.
In de zaken Continental Can80 en Hoffman-La Roche81 werd een definitie gegeven van het
begrip relevante productmarkt: “ een relevante productmarkt omvat alle producten en/of
diensten die op grond van hun kenmerken, hun prijzen en het gebruik waarvoor zij zijn
bestemd, door de consument als onderling verwisselbaar of substitueerbaar worden
beschouwd.” Uit deze definitie blijkt dat het criterium hier is dat de producten door de
consument als verwisselbaar worden beschouwd. Wanneer dit zo is, zal een bepaald product
behoren tot die relevante markt. In de zaak Hoffman-La Roche werd een nuance aangebracht
op de bovenstaande definitie. Het volstaat al dat de consument een bepaald product of een
bepaalde dienst al in voldoende mate substitueerbaar vindt.
De definitie van de relevante geografische markt luidt als volgt:” De relevante geografische
markt is het gebied waarbinnen de betrokken ondernemingen een rol spelen in de vraag naar
en het aanbod van goederen of diensten, waarbinnen de concurrentievoorwaarden voldoende
homogeen zijn en dat van aangrenzende gebieden kan worden onderscheiden doordat daar
duidelijk afwijkende concurrentievoorwaarden heersen.” Deze beide definities zijn van groot
belang om te bepalen met welke criteria rekening moet gehouden worden bij het bepalen van
de relevante markt. Er bestaan verschillende testen om de omvang van een bepaalde markt te
meten. Onder meer de test betreffende de substitueerbaarheid aan de vraagzijde en de 80 HvJ, 21 april 1973, C-6-72 R, Europemballage Corporation and Continental Can Company Inc. v.
Commission of the European Communities, Jur. 1973, I-145. 81HvJ, 13 februari 1979, C-85/76, Hoffmann-La Roche & Co. AG v. Commission of the European Communities,
Jur. 1979, I-461.
41
kruiselingse prijselasticiteitstest. Daarnaast kan ook worden gekeken naar de
substitueerbaarheid aan aanbodzijde. Eens de relevante markt bepaald is, moet nog bepaald
worden of er sprake is van een machtspositie. In de zaak United Brands 82 werd gedefinieerd
wat een machtspositie precies is. Ondernemingen hebben een machtspositie wanneer ze haar
gedrag onafhankelijk kan vaststellen van consumenten, producten, afnemers en concurrenten.
Opnieuw werd deze definitie genuanceerd in de zaak Hoffman-La Roche. Daarin werd gesteld
dat een volledige onafhankelijkheid niet nodig is, maar dat de onderneming zich wel in
belangrijke mate onafhankelijk moet kunnen gedragen. Het hebben van een machtspositie kan
niet enkel worden getoetst aan het marktaandeel, hoewel dit uiteraard een rol speelt.
Daarnaast kunnen ook andere factoren van belang zijn. Onder meer de afhankelijkheid van
een andere onderneming, de eventuele technische voorsprong die een onderneming heeft, het
bestaan van entry barriers voor het betreden van de relevante markt, de uitbouw van het
distributienet en verkoopnet van bepaalde ondernemingen, de mogelijkheid om prijzen te
bepalen, de financiële slagkracht,… Het bestaan van een eventuele machtspositie wordt
bepaald door het cumulatief effect van deze factoren. Een monopolie is dus niet noodzakelijk,
het is enkel vereist dat je in grote mate je gedrag onafhankelijk kan bepalen.
Het louter hebben van een machtspositie is niet verboden volgens artikel 102. Er moet ook
misbruik van worden gemaakt. Een onderneming kan dus zonder probleem een machtspositie
verwerven. Het verwerven of hebben van een machtspositie is immers geen inbreuk op de
vrije mededinging. Het misbruiken van de machtspositie is een vereiste vooraleer er sprake
kan zijn van een inbreuk. In artikel 102 zijn enkele voorbeelden van misbruik opgenomen,
deze opsomming is echter niet limitatief. Zo is het onder meer niet toegelaten de productie,
de afzet of de technische ontwikkeling te beperken ten nadele van de verbruikers. Het
opleggen van onredelijke verkoopsprijzen mag niet, er mogen geen verschillende
voorwaarden voor handelspartners worden opgelegd,… Misbruik is een objectief concept. Dit
wil zeggen dat er al sprake is van misbruik vanaf het zich voordoet. Het is dus niet vereist dat
er een intentie is in hoofde van de onderneming om misbruik te plegen. Er kan dus een
inbreuk zijn op de vrije mededinging zelfs indien de onderneming in kwestie dit niet bewust
gedaan heeft. Er zijn drie types van misbruik van machtspositie. Er is het structureel misbruik:
dit zijn gedragingen die de daadwerkelijke mededingingsstructuur op de markt aantasten. Dit
82HvJ, 14 februari 1978, C-27/76, United Brands Company and United Brands Continentaal BV vs Europese
Commissie, Jur. 1978, 207.
42
kan gebeuren door fusies of overnames, waardoor de marktstructuur wordt aangetast. Een
opmerking hierbij is dat het verwerven van een machtspositie niet verboden is door artikel
102. Maar een bestaande machtspositie uitbreiden door overnames en hierdoor de
marktstructuur aantasten kan niet. Het vergroten van een machtspositie door interne groei is
daarentegen geen probleem. Het zijn enkel overnames en fusies die geviseerd worden. Zoals
reeds eerder vermeld is een subjectief element niet vereist. Het louter feit dat je de
marktstructuur aantast is voldoende, de onderneming moet geen misbruik willen maken. Door
de concentratieverordening83 is de problematiek van het structureel misbruik minder relevant.
Fusies en overnames worden immers op voorhand gecontroleerd en indien ze worden
toegelaten wordt aangenomen dat ze geen structureel misbruik met zich meebrengen.
Een tweede vorm van misbruik van machtspositie is het misbruik door uitbuiting. Dit is een
gedraging waarbij een onderneming met een machtspositie op de gemeenschappelijke markt
of een wezenlijk deel ervan, die positie zodanig misbruikt, zodat hij winsten kan opstrijken
die hij normaal niet zou kunnen opstrijken zonder zijn machtspositie. Ondernemingen
misbruiken hun machtspositie dus om zoveel mogelijk winst op te strijken. Een bekend
voorbeeld hierbij is de problematiek van koppelverkoop die bestaat rond Microsoft. Microsoft
koppelt zijn besturingsprogramma Windows aan softwareprogramma’s die ze zelf creëert.
Onder meer Internet Explorer en Windows Media Player worden opgenomen in Windows. De
Europese Commissie heeft geoordeeld dat het hier ging om een misbruik van machtspositie en
Microsoft daarom een boete opgelegd.
De derde vorm van misbruik is de misbruik door uitsluiting. Dit zijn praktijken die ertoe
kunnen leiden dat concurrentie van anderen wordt uitgesloten. Met andere worden dat
concurrenten uit de markt worden gedreven. Hierbij kunnen we onder meer denken aan het
misbruik van intellectuele eigendomsrechten, waardoor onredelijk lang van een
technologische voorsprong kan worden geprofiteerd. Ook extreem lage prijzen invoeren waar
de concurrentie aan kapot gaat kan gezien worden als misbruik door uitsluiting. Dit procedé
wordt predatory pricing genoemd.
83 Vo. 139/2004, vanaf 1 mei 2004.
43
4.2.1.3. Toepassingsvoorwaarden getoetst aan sport
Na de analyse van de artikelen rijst uiteraard de vraag hoe sport kan ingepast worden in deze
relatief technische materie84. Een materie die bovendien vooral is geschreven om toegepast te
worden op bedrijven. Het is dus belangrijk om sport te kunnen inpassen in de begrippen die
hierboven besproken werden. Het belangrijkste aspect is dat sport verenigingen en sporters
zelf als ondernemingen beschouwd kunnen worden. Sporters en verenigingen worden aanzien
als ondernemingen indien ze zich bezighouden met het uivoeren van een economische of
commerciële activiteit waarbij ze goederen of diensten voorzien. Zelfs indien ze met deze
activiteit weinig of geen winst maken. Voor sportorganisaties ligt die economische
doelstelling niet steeds voor de hand. Ze vaardigen immers zeer veel regels uit die enkel de
sport zelf aanbelangen. We kunnen hierbij denken aan spelregels die worden uitgevaardigd
door deze federaties. Maar de federaties hebben een veel ruimere bevoegdheid dan enkel
‘zuiver sportieve regels’ 85 uit te vaardigen . Ze zijn dikwijls bezig met economische
activiteiten om hun sport te ondersteunen. Hierbij kunnen we bijvoorbeeld denken aan het
verkopen van de tv-rechten, het ontvangen van ontvangstgelden en onderhandelen met
sponsors. Ook clubs kunnen aanzien worden als ondernemingen in de zin van het Europees
recht: zij betalen immers spelers, contracteren sponsors, regelen transfers,… De bedragen die
bij sommige transfers betaald worden kunnen niet anders dan bevestigen dat het hier om een
ondernemingen gaat. Denk maar aan Real Madrid dat de voorbije zomer 250 miljoen euro
spendeerde aan het aantrekken van nieuwe spelers. De transfer van sterspeler Christiano
Ronaldo alleen kostte de club meer dan 92 miljoen euro, maar er wordt verwacht dat de
commerciële opbrengsten van de transfer de club nog meer zullen opbrengen. Dit is een
uitstekend voorbeeld waarmee aangetoond kan worden dat voetbalclubs ook bezig zijn met
hun economische voortbestaan en denken als ondernemingen. Sommige clubs zijn zelfs zo ver
gegaan dat ze zich hebben laten noteren op de beurs. Dit is echter niet steeds een succes en
steeds meer worden deze clubs terug van de beurs gehaald. Zoals hierboven reeds gezegd
kunnen ook individuele sporters aanzien worden als ondernemingen aangezien zij betaald
worden voor de diensten die zij leveren.
84 R.PARRISH, Sports law and Policy in the European Union, Manchester, Manchester University Press, 2003,
117-118. 85 Zie infra, bij zaak Meca-Medina & Majcen.
44
Daarnaast is het ook belangrijk te weten als sportreglementen overeenkomsten zijn in de zin
van artikel 101 EG-verdrag. Gezien de ruime invulling die aan het begrip overeenkomst wordt
gegeven, is er weinig twijfel dat ook bepaalde reglementen van federaties beschouwd kunnen
worden als overeenkomsten tussen verenigingen of het besluit van een
ondernemingsvereniging. De grootste moeilijkheid voor de Europese Commissie schuilt erin
het onderscheid te maken tussen regels die enkel gevolgen hebben voor de sport, en regels
waar ook economische gevolgen aan vasthangen. Er kunnen immers regels zijn die enkel een
sportieve doelstelling hebben, maar toch grote economische gevolgen kunnen hebben. Het
onderscheid en de verschillende categorieën tussen regels is niet steeds eenduidig en laat
ruimte voor interpretatie.
Ten derde is het belangrijk te weten of sport de mogelijkheid heeft om de vrije mededinging
te beperken, verhinderen of verstoren. De mededinging op het gebied van sport heeft uiteraard
een andere invulling dan de mededinging in bepaalde andere sectoren. Bij sport zal er
bijvoorbeeld geen nood zijn aan het uitroeien van de concurrentie. Grote clubs hebben er
immers belang bij dat kleinere clubs blijven bestaan. Net als in andere sectoren zal een
overeenkomst die slechts een minimale invloed heeft op de mededinging niet verboden zijn
door artikel 101. Maar er zijn dus wel degelijk horizontale en verticale overeenkomsten bij
sport die verboden zullen zijn door het Europese Mededingingsrecht. Wederom is het hier
uitermate belangrijk dat de Europese Commissie het onderscheid kan maken tussen sportieve
regels die ook implicaties hebben op de economie binnen de Europese Gemeenschap en
sportregels die geen dergelijke gevolgen hebben.
Zoals bij de uiteenzetting van de artikels reeds werd gezegd, moet een overeenkomst een
grensoverschrijdend karakter hebben, vooraleer het valt onder het toepassingsgebied van art
101 EG-verdrag. Daarom dient dit ook bij ‘sportovereenkomsten’ het geval te zijn. Het is
duidelijk dat regels die internationale federaties zoals het Internationaal Olympisch Comité
(IOC) uitvaardigen inderdaad een grensoverschrijdend karakter hebben. Hoewel deze
organisaties veel van hun bevoegdheden delegeren naar nationale instanties, hebben de regels
die zij uitvaardigen een internationale gelding. Er zijn uiteraard ook regels die enkel
uitwerking hebben binnen één land. Het aantal punten die een ploeg krijgt voor een gewonnen
partij binnen de nationale competitie heeft enkel werking binnen dat nationaal
kampioenschap. Tenslotte moet ook onderzocht worden als overeenkomsten met betrekking
45
tot sport in aanmerking komen voor het uitzonderingsstatuut zoals is vermeld in artikel 101
lid 3.
Met betrekking tot artikel 102 EG verdrag rijst de vraag of er sporters zijn of
sportverenigingen die een machtspositie bekleden binnen hun relevante markt. Kunnen
sportfederaties überhaupt een machtspositie hebben? Het is niet eenvoudig om sportentiteiten
in te passen in het toepassingsgebied van artikel 102. Eerst zal moeten onderzocht worden wat
de relevante markt is. Volgens Parish86 zijn er drie soorten markten die relevant kunnen zijn
in de sportwereld. Ten eerste is er de exploitatiemarkt. Dit is de markt waar de club hun
secondaire producten aan de man brengen: het gaat om producten die een bijproduct zijn van
het sportieve dat de club aflevert. Het gaat hier om de tv-uitzendrechten, de verkoop van
merchandising (truitjes, sjaals, mascottes, posters), en om het exclusief verdelen van tickets.
Ten tweede is er de markt waarop het eigenlijke product, het sporten of de wedstrijd,
aanwezig is. Om een wedstrijd effectief te laten doorgaan zijn er regels nodig die het aantal
deelnemers beperken, en regels die de verhouding tussen de deelnemende partijen vastleggen.
Deze regels moeten ingesteld worden door een overkoepelende federatie. De derde markt is
de markt waar clubs spelers kopen en verkopen, de transfermarkt dus.
Zoals bij de uiteenzetting over het artikel 102 reeds werd gezegd is een machtspositie
afhankelijk van verschillende factoren87. De grote van het marktaandeel , de technologische
voorsprong, het bestaan van entry barriers,… Bij sport dienen deze begrippen ook op een
bepaalde manier ingevuld te worden. Sportfederaties bezitten dikwijls een uiterst sterke
positie en beschikken over een quasi-monopolie over de activiteiten van hun leden. Het
marktaandeel van verschillende internationale organisaties zoals de UEFA of de FIBA88is
meestal uiterst groot. Individuele clubs worden doorgaans niet geacht om een machtspositie te
hebben. Er zijn immers veel clubs die op ‘gelijke’ hoogte staan, en dus is het zeer moeilijk
voor een club om een machtspositie te verwerven. Enkel wanneer verschillende clubs hun
acties gaan coördineren, kan er eventueel een machtspositie ontstaan. Zo kunnen we denken
aan verschillende Belgische topclubs die samen een afzonderlijk standpunt ontwikkelden in
verband met de verkoop van de tv-rechten. De medewerking van deze clubs was immers een 86R.PARRISH, Sports law and Policy in the European Union, Manchester, Manchester University Press, 2003,
119. 87 Zie supra: Deel 4.2.1.2. Toepassingsvoorwaarden art 102 EG-verdrag. 88 Fédération Internationale de Basketball.
46
vereiste om tot een goed akkoord te komen. Geen enkele afnemer was namelijk bereid een
rechtenpakket aan te kopen waar de wedstrijden van de topclubs niet in vervat waren. Naar
mijn mening hadden de clubs die samenspanden op dat moment een machtspositie binnen de
markt. Indien aangenomen wordt dat de sportmarkt inderdaad kan onderverdeeld worden in
drie relevante markten is het waarschijnlijker dat een bepaalde onderneming een
machtspositie zal innemen op een markt. De sportmarkt wordt immers verengd tot
verschillende deelmarkten. En zoals reeds besproken werd leiden kleinere markten tot een
grotere kans op een machtspositie binnen een bepaalde markt. De relevante geografische
markt is minder moeilijk te bepalen, de volledige EU wordt meestal als relevante markt
beschouwd. Het is niet verboden om een machtspositie te bekleden op een relevante markt.
4.3. De zaken met betrekking tot sport en mededinging
Hierna volgt een overzicht van de belangrijkste rechtszaken die totnogtoe gevoerd zijn in de
sportwereld met betrekking tot de mededinging. Zoals zal blijken behelzen deze zaken een
zeer brede waaier aan onderwerpen. Sommige zijn zeer dicht bij de sport betrokken, terwijl
andere cases een groter economisch belang hebben. Het overzicht dat wordt gegeven is geen
poging om een exhausitieve opsomming te leveren. Wel wordt er gepoogd de belangrijke
zaken op een rijtje te zetten, met aandacht voor de verschillende terreinen waar sport en
mededinging met elkaar in aanraking komen.
4.3.1. Meca-Medina & Majcen
4.3.1.1. De feiten89
Deze zaak ging over twee langeafstandszwemmers die betrapt werden op het gebruik van
nandrolon na een wereldbekerwedstrijd in Brazilië. In die wedstrijd waren ze eerste en tweede
geworden. Nadat ze op dopinggebruik betrapt waren werden ze door het Internationaal
Olympisch Comité geschorst voor een periode van vier jaar. De straf werd herleid tot een
periode van twee jaar nadat een reeks wetenschappelijke experimenten had aangetoond dat
nandrolon door het menselijk lichaam zelf kan worden aangemaakt bij de consumptie van
bepaalde voedingswaren. Er werd onder meer bewezen dat het eten van het vlees van een
ongecastreerd mannelijk varken ervoor kon zorgen dat het lichaam dermate veel nandrolon 89 Europese Commissie, COMP/38158, Meca-Medina et Majcen, CIO, 1 augustus 2002.
47
aanmaakte dat de grenswaarden die in het dopingreglement werden opgenomen overschreden
werd.
De twee zwemmers gingen niet akkoord met deze sanctie en poogden langs alle mogelijke
wegen de schorsing te ontlopen. Tevergeefs startten ze een procedure op bij het TAS90 om de
schorsing teniet te doen. Na het uitputten van de conventionele sportieve
beroepsmogelijkheden dienden ze in klacht in bij de Europese Commissie, ze stelden dat het
dopingreglement dat gehanteerd werd door het IOC in strijd was met de Europese
mededingingsregels. Ze argumenteerden dat het vaststellen van een grenswaarde met
betrekking tot het dopingproduct nandrolon een onderling afgestemde feitelijke gedraging
was tussen het IOC en de dopinglaboratoria die met het IOC samenwerkten. Het ging volgens
hen dus om een onderling vastgestelde feitelijke gedraging zoals in artikel 101 EG verdrag.
Bovendien stelden zij dat de beperking van de mededinging nog op bijkomende wijze
versterkt werd. Ze verwezen hierbij naar het feit dat bij de definiëring van doping gebruikt
werd gemaakt van een principe van objectieve aansprakelijkheid. Daarnaast argumenteerden
de zwemmers dat de instanties die instonden voor de arbitrage met betrekking tot geschillen
over het dopingreglement verwant waren met het IOC en daardoor de vrije mededinging nog
verder werd beperkt.
Het Internationaal Olympisch Comité verdedigde zich met verscheidene argumenten. Ten
eerste bracht het aan dat indien de klachten van beide zwemmers terecht waren, de handel
tussen de lidstaten niet merkelijk werd beïnvloed door het dopingreglement. Het
argumenteerde ook dat de sportfederaties geen ondernemingsverenigingen waren in de zin
van art 81 EG-verdrag, dit was zo omdat de federaties met betrekking tot hun strijd tegen
doping hun onafhankelijkheid behouden. Het IOC bracht vervolgens aan dat een goede anti-
dopingreglementering een noodzaak is voor de organisatie van sportwedstrijden. Dit om
gelijkheid van kansen op de overwinning en de gezondheid van de verschillende atleten te
bewaren. Aangezien het reglement noodzakelijk was, kon er geen sprake zijn van misbruik
van machtspositie of beperken van de mededinging op de vrije markt. Ten slotte stelde het dat
er wel degelijk een wetenschappelijke onderbouwing was voor de vastgestelde grenswaarde
voor nandrolon en dat het TAS wel voldoende onafhankelijkheid had.
90 Tribunal Arbitral du Sport.
48
De Commissie verwierp de klacht van de beide zwemmers. Ze stelde dat hoewel het IOC kan
beschouwd worden als een vereniging van nationale en internationale
ondernemingsverenigingen, het dopingreglement inderdaad noodzakelijk was voor een goed
verloop van de sportwedstrijden. Hierbij verwees ze verschillende keren naar de Wouters-
zaak 91 ter ondersteuning van haar beslissing. David Meca-Medina en Igor Majcen
aanvaardden deze beslissing echter niet en stelden beroep in bij het Gerecht van Eerste
aanleg.92
4.3.1.2. Procedure voor het gerecht van eerste aanleg
Het Gerecht van Eerst Aanleg hield weinig rekening met de argumenten die de beide heren
aanbrachten, maar focuste op de aard en de inhoud van het dopingreglement van het IOC.93
Het Gerecht maakte in zijn argumentatie een onderscheid tussen het economische aspect van
sport en de zuiver sportieve regels, die dus buiten de economische activiteit staan.94 In de
eerste categorie horen ondermeer transferregels en verkoop van tv-rechten thuis. De tweede
categorie bestaat onder meer uit de spelregels, de samenstelling voor een nationale ploeg,…
Dit onderscheid dient toegepast te worden op de regels van vrij verkeer, maar eveneens op de
regels met betrekking tot de vrije mededinging. De belangrijkste vraag in dit geding was dus
volgens het Gerecht tot welke categorie de dopingregels van het IOC behoorden. Het Gerecht
gaf toe dat topsport inderdaad een economische activiteit was, maar dat het dopingreglement
geen economische doelstelling had. Het beoogde immers, zoals het IOC had geargumenteerd
voor de Commissie, gelijke kansen tussen atleten en het beschermen van de gezondheid van
de atleten. Het Gerecht van Eerste Aanleg besliste dat de antidopingregels geen economische
dimensie hadden, en dat het hier dus om ‘zuiver sportieve regels’ ging.95 Daarom vielen zij
91 HvJ, 19 februari 2002, C-309/99, Wouters e.a. tegen Algemene Raad van de Nederlands Orde van Advocaten,
Jur. 2002, I-577. 92 GEA, 30 september 2004, T- 313/02, Meca-Medina & Majcen t. Commissie van de Europese
Gemeenschappen, Jur. 2004, II-3291. 93 GEA, 30 september 2004, T- 313/02, Meca-Medina & Majcen t. Commissie van de Europese
Gemeenschappen, Jur. 2004, II-3291, r.o. 42-43. 94 S. WEATHERILL, “On overlapping Legal orders: What is the ‘purely sporting’ rule?” in
B. BOGUSZ, A. CYGAN, E. SZYSZCZAK (eds.), 2007 The Regulation of Sport in the European Union, Cheltenham,
Edward Elgar, 2007, 48- 53. 95Ibid. r.o. 42-43.
49
dus niet onder het toepassingsgebied van de regels van vrij verkeer en de vrije mededinging.
Er werd dus geen rekening gehouden met de argumentatie van de zwemmers die stelden dat
de regels wel een economisch karakter hadden. Het begrip ‘zuiver sportieve regels’ is dus
cruciaal in het betoog van het Gerecht. Het gaat om regels die enkel de sport aanbelangen en
in geen economische doelstelling of gevolgen hebben. Het Gerecht volgde het Oordeel van de
Europese Commissie dus en bevestigde dat het dopingreglement niet onder het
toepassingsgebied van de artikelen 101 en 102 EG-verdrag viel.96 Het Gerecht van Eerste
aanleg volgde de toepassing van de Wouters-zaak echter niet: er was immers een groot
verschil tussen beide zaken. De zaak Wouters betrof immers marktgedrag en was van
toepassing op economische activiteiten. Het Gerecht had in zijn eerdere argumentatie reeds
gesteld dat de dopingregels zuiver sportief waren en oordeelde dus dat de Wouters-zaak niet
van toepassing was op het geschil Meca-Medina & Majcen. Het Gerecht verwierp het beroep
van de atleten en bevestigde het besluit van de Commissie. Meca-Medina en Majcen lieten het
hier echter niet bij en stelden hogere voorziening in bij het Hof van Justitie. Ze
argumenteerden dat er ten onrechte geoordeeld was dat de antidopingreglementering niet
onder de werking van de regels met betrekking tot de vrije mededinging en vrij verkeer viel.
Bovendien vond ze de motivering die door het Gerecht van Eerste Aanleg in haar arrest
voerde, tegenstrijdig en ontoereikend was.97
4.3.1.3. Procedure voor het Hof van Justitie
4.3.1.3.1. Oordeel Hof
In hogere voorziening stelde het Hof van Justitie dat sport slechts onder de toepassing van het
Europese Gemeenschapsrecht valt indien het een economische activiteit betreft.98 Dit was een
bevestiging van wat onder meer in de zaak Walrave Koch reeds gezegd was.99 Daarna ging
het Hof in tegen de stelling van het Gerecht van Eerste Aanleg over het strikte onderscheid
tussen de verschillende soorten regels in de sport. Het onderscheid tussen een ‘zuiver
sportieve regel’ en regels die wel economisch gerelateerd zijn, werd dus doorprikt.
96Ibid. r.o. 60. 97HvJ, 18 juli 2006, C-519/04, Meca-Medina & Majcen v. Commissie van de Europese Gemeenschappen, Jur.
2006, I-6991, r.o. 16. 98Ibid., r.o. 22-26. 99 Zie supra: Deel 4.1.2.3.1. Donà en Walrave Koch.
50
Daarentegen maakt het Hof een onderscheid tussen de activiteiten van de sporters en de
regelgevende instanties enerzijds en de sportieve regels die deze activiteiten beheersen
anderzijds.100 Het Hof stelt dat sportzaken zowel economische als niet-economische aspecten
kan bevatten. Er mag dus niet te snel beslist worden dat een bepaalde zaak enkel over de
zuiver sportieve activiteit handelt wanneer er een grote aanwezigheid is van niet-commerciële
elementen. Voorts maakt het Hof komaf met de parallelle toepassing van de regels inzake vrij
verkeer en de regels inzake vrije mededinging.101 Er bestaat geen convergentie tussen de
beide categorieën van regels.102 Het Gerecht van Eerste Aanleg paste de twee categorieën
regels op parallelle wijze toe. Ook in voorgaande zaken werd weinig aandacht besteed aan de
verschillende manieren van toepassing van deze regels in sportzaken. Zoals voorheen reeds
werd besproken, werden in voorgaande cases steeds de regels inzake vrij verkeer onderzocht,
en werd de toepassing van de regels inzake vrije mededinging wat makkelijk terzijde
geschoven.
Het Hof van Justitie vernietigde het arrest van het Gerecht omdat het dus blijk had gegeven
van een verkeerde rechtsopvatting. Het Hof wilde hiermee niet zeggen dat er geen
gelijklopende aspecten waren bij de toepassing van beide categorieën van Europese regels,
maar uitte enkel kritiek op het strikte onderscheid dat gevoerd werd tussen zuiver sportieve
regels en regels met economische implicaties, dat gehanteerd werd door het Gerecht van
Eerste Aanleg en de gevolgen dat dit met zich meebracht.
4.3.1.3.2. Wouters benadering
4.3.1.3.2.1. De zaak Wouters103
Daarnaast greep het Hof terug naar de verwijzing die de Europese Commissie had gemaakt.
Het maakte in zijn argumentatie immers ook gebruik van de Wouters-benadering.
100, HvJ, 18 juli 2006, C-519/04, Meca-Medina & Majcen v. Commissie van de Europese Gemeenschappen, Jur.
2006, I-6991, r.o.27. 101Ibid., r.o. 31-34. 102 S. WEATHERILL, “Anti-doping revisited the demise of the rule of “purely sporting interest?”, European
Competition Law Review , 2006, 648-650.
103 HvJ, 19 februari 2002, C-309/99, Wouters e.a. tegen Algemene Raad van de Nederlands Orde van
Advocaten, Jur. 2002, I-577.
51
De Wouters zaak ging over twee advocaten uit Nederland: de heer Wouters en de heer
Savelbergh die een samenwerkingsverband wilden aangaan met een accountancykantoor. Dit
werd echter niet toegestaan door de orde van advocaten op basis van de
samenwerkingsverordening die door dezelfde orde werd opgesteld. Die
samenwerkingsverordening zei dat advocaten samenwerkingsverbanden mochten aangaan
wanneer de praktijk van alle betrokken deelnemers vooral gericht was op de uitoefening van
een rechtspraktijk. Samenwerking met andere notarissen en belastingsadviseurs zijn volgens
deze verordening toegestaan, terwijl samenwerking met accountants niet toegelaten is. De
reden hierachter is dat de vrijheid en onafhankelijkheid van het advocatenberoep op deze
manier gewaarborgd blijft. De zaak ging via verschillende gerechtelijke wegen tot bij de Raad
van State, die enkele prejudiciële vragen stelde aan het Europese Hof van Justitie. Uit het
antwoord die het Hof van Justitie formuleerde bleek dat advocaten moeten aanzien worden als
ondernemingen zoals in artikel 101 EG-verdrag Hieruit volgde dat de Orde van Advocaten
een ondernemingsvereniging was en de verordening die door de Orde was uitgevaardigd een
besluit van een ondernemingsvereniging was.104 Het Hof oordeelde vervolgens dat er een
duidelijke beperking van de mededinging was. Een verbod aan
samenwerkingsovereenkomsten tussen advocaten en accountants beperkt immers de productie
en de technische ontwikkeling. De cliënt wordt door dit verbod een voordeel onthouden. Een
samenwerkingsverband zou er immers voor zorgen dat klanten kunnen genieten van
geïntegreerde diensten die een voordeel in prijs zouden kunnen inhouden. Het is echter niet zo
dat elk besluit van een ondernemingsvereniging die de vrije mededinging beperkt automatisch
niet toegelaten is. Artikel 101 lid 3 voorziet immers in uitzonderingen waarbij de beperking
van de mededinging toch wordt toegelaten. Het is ondernemingsverenigingen immers
toegelaten om beperkingen op te leggen welke voor het bereiken van bepaalde doelstellingen
niet onmisbaar zijn. Er kan namelijk noodzaak zijn aan regels inzake deontologie,
bekwaamheid, organisatie, aansprakelijkheid,…105 Deze regels moeten zekerheid bieden over
de kwaliteit van de aangeboden diensten. Er dient dus onderzocht te worden of de beperking
van de mededinging en het verbod van deze samenwerkingsverbanden noodzakelijk is voor
het garanderen van deze doelen. Het Hof oordeelde in casu dat er inderdaad noodzaak kan
zijn aan een samenwerkingsverbod tussen advocaten en accountants, er kan immers een
104HvJ, 19 februari 2002, C-309/99, Wouters e.a. tegen Algemene Raad van de Nederlands Orde van Advocaten,
Jur. 2002, I-577, r.o.. 45-66. 105 Ibid. r.o. 97.
52
onverenigbaarheid zijn tussen beide activiteiten. De advocaten hebben een adviserende
functie terwijl accountants een meer controlerende functie hebben. Het Hof aanvaardde dus
het reglement van de Orde van Advocaten omdat ze inzag dat het mogelijk was dat een
dergelijke beperking van de samenwerking noodzakelijk was. De samenwerkingsverordening
werd dus niet aanzien als een inbreuk op artikel 101 lid 1 EG-verdrag.106
4.3.1.3.2.2. Wouters-benadering toegepast op Meca-Medina & Majcen
De Wouters-benadering houdt in dat een reglement dat eventueel in strijd is met de Europese
mededingingsregels niet in abstracto kan beoordeeld worden.107 Er moet rekening gehouden
worden met de volledige context waarin het reglement opgesteld is. Er moet onderzocht
worden of de nagestreefde doelstellingen die een reglement heeft rechtmatig zijn.Vervolgens
moet onderzocht worden als de beperking van de mededinging die het reglement met zich
meebrengt inherent zijn aan de doeleinden die nagestreefd worden. Bovendien mogen zij niet
verder gaan dan noodzakelijk voor het bereiken van deze doelen. Toegepast op de Meca-
Medina & Majcen werden dus eerst de algemene context en doelstellingen van het
dopingreglement onderzocht. Het Hof erkende dat het eerlijk verloop van een sportcompetitie,
gelijke kansen voor de atleten en de gezondheid van de atleten inderdaad waarden waren die
beschermd moesten worden. 108 De opname van sancties bij het overtreden van de
dopingreglementering was eveneens gerechtvaardigd. De regels werden dus gerechtvaardigd
door een legitiem doel. Zoals eerder besproken wil dit echter niet zeggen dat het reglement
automatisch niet onderworpen is aan artikel 101 EG-verdrag. Het straffende karakter en de
zwaarte van de sancties zou immers de mededinging nog steeds ongunstig kunnen
beïnvloeden.109 Het reglement valt dus enkel buiten het verbod van artikel 101 lid 1 EG-
verdrag indien de sancties niet verder gaan dan noodzakelijk is om het goede verloop van de
sportcompetitie te verzekeren. Een dopingreglement kan volgens het Hof van Justitie op twee
manieren verder gaan dan strikt noodzakelijk is. Ten eerste kan de drempelwaarde extreem
laag zijn. Er kan dus een dermate lage drempel worden ingesteld dat er zelfs ‘onschuldige’
106 Ibid r.o. 110. 107 HvJ, 18 juli 2006, C519/04, Meca-Medina & Majcen t. Commissie van de Europese Gemeenschappen, Jur
2006, I-6991, r.o. 42. 108 HvJ, 18 juli 2006, C-519/04, Meca-Medina & Majcen t. Commissie van de Europese Gemeenschappen, Jur
2006, I-6991, r.o. 43. 109 Ibid r.o. 47.
53
atleten kunnen ondervallen. De waardes die gehanteerd worden, moeten dus proportioneel en
rechtvaardig zijn. Daarnaast kan ook de strengheid van de sancties overdreven zijn. Een
levenslange schorsing voor een eenmalig licht vergrijp kan niet als een goede sanctie
beschouwd worden omwille van het overdreven karakter ervan. In deze zaak verwees het Hof
met betrekking tot de drempelwaarde naar de stand van de wetenschap op het moment van het
opstellen van de regelgeving. Op basis daarvan werd geoordeeld dat de vastgestelde waarden
niet overdreven waren.110 Bovendien stelde het Hof dat de zwemmers niet concreet hadden
aangebracht op welk niveau de limiet dan wel had moeten gezet zijn. Over de omvang van de
sanctie bleef het Hof zeer bondig. Meca-Medina en Majcen hadden niet aangeklaagd dat de
sanctie overdreven zwaar was, dus besloot het Hof dat de sanctie niet onevenredig zwaar was.
Het feit dat het Hof niet dieper inging op de omvang van de sanctie kan enigszins betreurd
worden111 maar is niet geheel onlogisch. Het komt immers aan de opstellers van een dergelijk
reglement toe om de modaliteiten en de sancties die gehanteerd worden vast te leggen en niet
aan de rechtbanken. Het Hof verwierp dus, net als de Commissie en het Gerecht van Eerste
aanleg , de klacht.
4.3.1.3.3. Toepassing van de Wouters benadering in sportieve context
4.3.1.3.3.1. Visie geschikt voor sport?
De Meca-Medina & Majcen zaak heeft een groot belang. Het is immers de eerste zaak waar
het Hof van Justitie een duidelijke uitspraak heeft moeten vellen over de verenigbaarheid van
sport en de Europeesrechtelijke mededingingsregels. Bovendien koos het Hof via de Wouters-
benadering voor een inhoudelijke analyse van de problematiek van sportreglementen en de
regels van de vrije mededinging. Het pad die het Hof van Justitie bewandelt bij haar
redenering omtrent deze problematiek is te verkiezen boven de meer formalistische en
simplistische weg die gevolgd werd bij het Gerecht van Eerste Aanleg. Daar steunde het
volledige betoog immers op de nogal zwakke en kunstmatige scheidingslijn tussen ‘zuiver
sportieve regels’ en regels die wel een impact hebben op de economie. Het Hof wees er
110 Ibid r.o. 49-54. 111J.J.M. SLUIJS en M.C.A. VAN WOERKOM, “Meca-Medina en Majcen (hogere voorziening): convergentie
gepreciseerd, Wouters bevestigd.”, NTER, 2006, 248-253.
54
terecht op dat de scheiding niet zo zwart-wit was als werd voorgesteld door het Gerecht van
Eerste aanleg.
De toepassing op sport van de visie die in de zaak Wouters werd gehanteerd kan evenwel
voor een dubbel probleem zorgen.112 Ten eerste vond de zaak Wouters in een context plaats
die duidelijk meer economisch was dan in sportzaken. Ten tweede was er heel wat kritiek op
de Wouters uitspraak, omdat het Hof nu ook met niet-economische belangen rekening houdt
bij het beoordelen van artikel 101 lid 1 EG-verdrag. De redenering die het Hof voert in die
zaak valt moeilijk te conceptualiseren.
Een eerste verklaring voor de Wouters benadering schuilt in de toepassing van de ‘rule of
reason’. Dit is een redenering die vaak gebruikt wordt in de Amerikaanse
mededingingsregels.113 Het komt erop neer dat alle mededingingsbeperkende aspecten en alle
mededingingsbevorderende aspecten van een overeenkomst met elkaar worden afgewogen.
Wanneer de mededingingsbevorderende aspecten zwaarder doorwegen dan de
mededingingsbeperkende, zal het mededingingsverbod niet van toepassing zijn. Een algemene
werking van de ‘rule of reason’ wordt echter niet aanvaard binnen de Europese Unie. Daarbij
wordt vooral op de verschillende structuur gewezen bij de Europese mededingingsregels in
vergelijking met de Amerikaanse regels. In de zaak Wouters wordt echter geen duidelijke
afweging van beperkende en bevorderende facetten, dus lijkt het er niet op dat men in die
casus expliciet toepassing wou maken van de ‘rule of reason’, het lijkt er eerder op dat
commentatoren er achteraf een toepassing van hebben gezien.
Een tweede reden voor de gedachtegang in de Wouters zaak betreft de doctrine van de
ondergeschikte beperkingen. Daarbij wordt de zaak Wouters dikwijls gezien als een
uitbreiding van de ‘commerciële ondergeschiktheid’ welke reeds voor Wouters bestond:
wanneer mededingingsbeperkingen tot stond komen die ondergeschikt zijn aan de
totstandkoming van een commerciële hoofdtransactie vallen deze buiten het
toepassingsgebied van de Europese mededingingregels. Een derde verklaring voor de
‘Wouters benadering is verwant met de leer van de ‘ondergeschikte beperkingen’, en betreft
112 A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu , 2009, 328-332. 113 Zie infra: Deel 4.3.3.5 Rechtsvergelijkend.
55
de toepassing van de Europese ‘rule of reason’. Die wordt toegepast met betrekking tot de
regels inzake vrij verkeer. In deze vorm van de ‘rule of reason’ worden dwingende vereisten
van algemeen belang bij het toetsen van de mededinging betrokken.
De’ Wouters benadering’ is geschikt voor sportzaken, omdat ze rekening houdt met de
specificiteit van sport, maar tegelijk het Europese recht niet bij voorbaat laat vallen. De
Europese Gemeenschap behoudt op deze manier steeds de mogelijkheid om een schending
van het mededingingsrecht aan te vechten. Dat de ‘Wouters benadering’ geschikt is voor
sportzaken blijkt uit het feit dat reeds verschillende zaken, zowel voor als na het arrest
Wouters, een gelijkaardige benadering hebben ondergaan. Daarbij werd evenwel niet altijd
expliciet verwezen naar het arrest Wouters, maar de gedachtegang die gevoerd werd is
gelijkend op die in de Wouters-zaak. Er werd veelal verwezen naar het arrest Goettrup-
Klim114 in sportzaken die dateren van voor de zaak Wouters. De zaak Goettrup-Klim is een
voorbeeld van de doctrine van de ‘ondergeschikte beperkingen’. Hoewel er verschillen zijn in
de redeneringen binnen beide zaken, kan men stellen dat met betrekking tot sport beide visies
te herleiden zijn tot de vraag of het betwiste reglement noodzakelijk is om de gestelde
doelstellingen te bereiken. Onder meer in het arrest Bosman115 verwees de advocaat-generaal
naar het arrest Goettrup-Klim. Na het arrest Wouters werd ook expliciet gebruik gemaakt van
de benadering in de ENIC zaak 116 : daarin werd het meervoudig eigenaarschap van
voetbalclubs betwist.
4.3.1.3.3.2. De ENIC zaak
In de ENIC zaak werd voor de eerste maal expliciet verwezen naar het Wauters arrest.117 De
UEFA- regel inzake meervoudig bezit van voetbalclubs werd aangevochten in deze zaak. Die
regel zegt dat een persoon (natuurlijke of rechtspersoon) niet rechtstreeks of onrechtstreeks
zeggenschap mag hebben over meer dan één voetbalclub die aan de UEFA-competitie voor
clubelftallen deelneemt. De UEFA had de Europese Commissie gevraagd om een vrijstelling
114 HvJ, 15 december 1994, C-250/92, Goettrup-Klim e.a. Grovvareforeninger v. Dansk Landbrugs
Grovvareselskan, AMBA, Jur. 1994 , I-5641. 115 Zie supra: Deel 4.1.2.3.2. Bosman. 116 Brief van Commissaris Mario Monti aan, ENIC, COMP/37.806: ENIC/UEFA, 2002, overweging 31. 117 A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu , 2009, 338.
56
op basis van artikel 101 lid 3 EG-verdrag. De Commissie stelde dat de reglementen van de
UEFA konden aangemerkt worden als het besluit van een ondernemingsvereniging in de zin
van artikel 101 lid 1 EG verdrag. Maar dat de mededingingsbeperkende gevolgen van hun
reglement inderdaad buiten de werking van dat artikel kon vallen. De Commissie nodigde
derde partijen uit om opmerkingen te maken met betrekking tot de mededingingsbeperkende
gevolgen van de reglementen, vooraleer een definitieve beslissing te vellen. ENIC, een
beleggingsmaatschappij die belangen had in zes Europese clubs diende vervolgens een klacht
in bij de Commissie. Ze stelde dat de regel van de UEFA de mededinging beperkte doordat ze
investeringen in Europese clubs verhinderde.
Voor haar definitieve beslissing verwees de Europese Commissie naar de Wouters zaak. De
hamvraag was of de beperkingen die de regel met zich meebrengt noodzakelijk zijn voor het
legitiem doel die de regel voor ogen heeft. In deze zaak was dat nagestreefde legitiem doel het
eerlijk en authentiek laten verlopen van de voetbalcompetities. Belangenvermenging tussen
verschillende clubs kunnen de indruk wekken dat sommige ploegen een verborgen agenda
hebben. In zijn besluit kwam de Commissie dan ook tot de conclusie dat de regel onder artikel
101 lid 1 valt, maar door de noodzaak om de integriteit van het verloop van de
voetbalcompetities buiten het verbod valt. Het is immers een legitiem doel dat niet
disproportioneel nagestreefd wordt.
De ENIC zaak is dus een tweede voorbeeld van de toepassing van de Wouters benadering in
sportzaken, hierbij dient opgemerkt te worden dat de ENIC zaak reeds plaatsvond voor de
zaak Meca-Medina & Majcen. De Meca-Medina en Majcen zaak kreeg echter een grotere
aandacht omwille van het feit dat deze zaak voortgezet werd tot bij het Hof van Justitie.
4.3.1.3.3.3. Besluit
De ‘Wouters benadering’ geeft het Hof van Justitie een dubbel voordeel: er wordt rekening
gehouden met de specificiteit van sport, maar tevens heeft het Hof de mogelijkheid om in te
grijpen bij een disproportionele beperking van de mededinging. Het Europese recht wordt dus
niet bij voorbaat uitgeschakeld wanneer het gaat om een zaak betreffende sport. Er blijft
immers een mogelijkheid om een dopingschorsing aan te vechten. Het Hof stelde immers dat
een onredelijke straf of onredelijk lage drempel niet aanvaard kunnen worden. Hierdoor wordt
dus nog steeds de mogelijkheid gelaten aan op doping betrapte atleten om in de toekomst de
dopingreglementering en hun sanctie aan te vechten. Mijns inziens is de Wouters benadering
57
een uitstekende denkpiste om te volgen bij sportzaken. Sport is nog steeds een bijzondere
aangelegenheid in het Europees mededingingsrecht: het is iets abstracter en moeilijker toe te
passen dan ‘gewone’ economische aangelegenheden. De Wouters benadering geeft Europa de
gulden middenweg om enerzijds sport in zijn specificiteit te erkennen, maar anderzijds ook te
kunnen ingrijpen in zaken waar een grove schending van het mededingingsrecht plaatsvindt.
4.3.2. De zaak Piau
4.3.2.1. De feiten
Deze zaak handelt over de verenigbaarheid van het FIFA-reglement inzake spelersmakelaars
en het Europees mededingingsrecht. Het FIFA-reglement werd oorspronkelijk opgesteld in
1994, het voorzag in een strengere regeling en toezicht op het uitoefenen van
makelaarsactiviteiten118. Daarom werd onder meer voorgeschreven dat spelersmakelaars een
verplichte licentie moesten halen, een waarborg hebben bij de bank, een examen moesten
afleggen om de juridische en sportieve kennis van de deelnemers te testen en werden er
onverenigbaarheidsregels ingevoerd. Bovendien kon bij miskenning van de zopas genoemde
vereisten een procedure worden ingesteld waarbij sancties en geldboetes konden volgen. In
uiterste gevallen kon de licentie van de betrokken makelaars, clubs en spelers zelfs worden
ingetrokken door de FIFA. Tegen dit reglement volgde in 1998 een klacht bij de Europese
Commissie. Vooral de examenregeling moest het ontgelden, er werd geargumenteerd dat deze
te ondoorzichtig was en een inbreuk vormde op het vrij verkeer van diensten. Ook de
waarborg en het gebrek aan beroepsmogelijkheid tegen de eventuele sancties werden
aangeklaagd. Na een onderzoek van de Commissie paste de FIFA in het jaar 2000 zijn
reglement aan. Op aangeven van de Europese Commissie werd de regeling verfijnd. De regels
in verband met het examen werden duidelijker en de bankwaarborg mocht nu tevens
vervangen worden door een beroepsaansprakelijkheidsverzekering. In het licht van deze
wijzigingen besloot de Commissie dat een onderzoek niet langer noodzakelijk was. Er was
geen communautair belang meer. Eén betrokkene handhaafde echter zijn klacht: Laurent
118 G. GEUDENS, “Fifa-reglement spelersmakelaars niet strijdig met Europees mededingingsrecht”, Juristenkrant,
2005, afl 109, 13.
58
Piau. De Commissie wees deze af in 2002119 waarop Piau hiertegen beroep aantekende bij het
Gerecht van Eerste Aanleg.120
4.3.2.2. Procedure voor het Gerecht van Eerste Aanleg
Voor het Gerecht van Eerste aanleg stelde Piau dat de meest restrictieve bepalingen van het
oorspronkelijke reglement niet ingetrokken waren. Hij stelde dat er toepassing gemaakt kon
worden van artikelen 101, 102 EG-verdrag en dat het reglement niet in aanmerking kwam
voor een vrijstelling op basis van artikel 101 lid 3.
Het Gerecht van Eerste Aanleg onderzocht eerst de aard van het aangeklaagde reglement. Ze
verklaarde dat voetbalclubs ondernemingen zijn en dat hieruit volgde dat de federaties die
deze clubs verenigen ondernemingsverenigingen zijn in de zin van art. 101 EG verdrag.121 De
FIFA die deze nationale bonden overkoepeld is dus ook een ondernemingsvereniging. Het
reglement dat door de FIFA uitgevaardigd was, is dus het besluit van een
ondernemingsvereniging. De activiteit van een spelersmakelaar is een economische activiteit
van dienstverrichting.122 Deze activiteit overstijgt de specificiteit van sport.
Het Gerecht van Eerste Aanleg stelt dat de Commissie de reglementswijziging van de FIFA
juist heeft beoordeeld. De wijziging had wel degelijk de voornaamste beperkingen van de
mededinging weggenomen. Het oordeel dat het examen nu wel voldoende waarborgen voor
de objectiviteit bezat was correct, net als het feit dat de aansprakelijkheidsverzekering geen
onevenredig zware vereiste vormde. De argumenten die Piau aanvoerde met betrekking tot het
verplicht naleven van de transferregels, de inhoud van de modelovereenkomst, het
sanctiestelsel en de beroepsmogelijkheden werden door het Gerecht van Eerste Aanleg niet
aanvaard.
Het Gerecht van Eerste Aanleg stelt dat de verplichte licentie inderdaad een beperking van de
vrije mededinging inhoudt, en dat er dus sprake is van een inbreuk zoals vermeld staat in art
119 Beschikking van de Commissie betreffende Piau t. FIFA, COMP/ 37.124, 15 april 2002, Rejection of
complaint, Web publication of non-confidential version, beschikbaar op
http://ec.europa.eu/comm/competiton/antitrust/cases/index/by_nr_74.html#i37_124. 120 GEA, 26 januari 2005, T-193/02, Piau v. Commissie van de Europese Gemeenschappen , Jur.2005, II-209. 121 GEA, 26 januari 2005, T-193/02, Piau v. Commissie van de Europese Gemeenschappen , Jur.2005, II-
209,.r.o. 69-71. 122 Ibid. r.o. 73.
59
101, 1e lid. Daarom kan het enkel aanvaard worden indien het voldoet aan de
vrijstellingsvoorwaarden gesteld in het 3e lid van datzelfde artikel.123 Alweer gaf het Gerecht
van Eerste Aanleg de Europese Commissie gelijk. De Commissie had immers gesteld dat de
beperkingen die de licenties invoerden op het gebied van de vrije markt, wel degelijk in
aanmerking kwamen voor een ontheffing zoals in artikel 101 lid 3 bepaald. Het verplicht
licentiesysteem creëert immers een kwalitatieve selectie onder de makelaars. En die selectie
dient een dubbel doel: het beter beschermen van de spelers, en de professionalisering van het
beroep spelersmakelaar. Het kon veel minder beschouwd worden als een kwantitatieve
beperking. Dit lijkt me correct. Indien een persoon geslaagd is voor het makelaarsexamen, en
aan alle voorwaarden voldoet, heeft hij de toestemming van de FIFA om het beroep van
spelersmakelaar uit te oefenen. Er staat immers geen numerus clausus ingeschreven waardoor
slechts een beperkt aantal geschikte makelaars een licentie kunnen verkrijgen.
De Commissie had verklaard dat misbruik van machtspositie zoals in artikel 102 EG-verdrag
niet van toepassing was op deze zaak. Ze stelde dat de FIFA geen macht had op de markt
aangezien ze zelf niet actief is op deze markt. Het Gerecht van Eerste Aanleg week echter af
van dit standpunt. Het Gerecht stelde dat de FIFA wel degelijk een machtspositie had op de
markt van spelersmakelaars en over een collectieve machtspositie beschikte.124 Het Gerecht
achtte echter niet bewezen dat de FIFA van deze machtspositie misbruik zou gemaakt hebben.
Er werd herhaald dat er enkel kwalitatieve beperkingen werden opgelegd, die gerechtvaardigd
waren.
4.3.2.3. Procedure voor het Hof van Justitie125
Het Gerecht van Eerste Aanleg stelde de Piau in het ongelijk en oordeelde dat de Europese
Commissie de klacht terecht had afgewezen wegen een gebrek aan Communautair belang.
Piau liet het hier niet bij en stelde hogere voorziening in. Hij stelde dat met betrekking tot
artikel 101 lid 3 het Gerecht van Eerste Aanleg niet had aangetoond op welke wijze het
betwiste reglement tot verbeteringen had geleid en dat daarnaast door het Gerecht van Eerste
Aanleg een verkeerde interpretatie was gegeven aan de voorwaarde dat het betwiste besluit 123 Ibid r.o.101. 124GEA, 26 januari 2005, T-193/02, Piau v. Commissie van de Europese Gemeenschappen , Jur.2005, II-209.,
r.o. 110-115. 125 HvJ, 23 februari 2006, C-171/05 P, Piau v. Commissie van de Europese Gemeenschappen, Jur., 2006, I-37.
60
aan de betrokken ondernemingen geen beperkingen mag opleggen, die voor het bereiken van
de concrete doelstellingen niet onmisbaar zijn. Het Hof repliceerde dat het zich in beroep niet
uitspreekt over de door het Gerecht van Eerste Aanleg gemaakt analyse van de feiten.126 Over
de toepassing van artikel 102 had Piau geargumenteerd dat het Gerecht ten onrechte een
analyse had gemaakt en besloten had dat er geen inbreuk was door de FIFA. De Europese
Commissie was er immers niet op ingegaan. Het Hof weerlegde dit argument echter en stelde
dat het gerecht deze analyse kon maken op basis van de elementen die met betrekking tot
artikel 101 naar voren waren gebracht. Het Hof verwierp bovendien ook de overige
argumenten van Piau met betrekking tot de schending van andere verdragsbepalingen en
algemene rechtsbeginselen.127
Een analyse van de uitspraak van het Gerecht van Eerste aanleg leert ons dat het Gerecht het
Fifa-reglement niet beschouwt als een zuiver sportieve regel.128 Iets wat het wel deed bij het
dopingreglement van het IOC in de Meca-Medina& Majcen zaak. Het gaat hier volgens het
Gerecht niet enkel om een reglement dat alleen rekening houdt met sport, maar ook duidelijke
economische implicaties heeft. Daarom valt dit reglement niet enkel onder de bevoegdheid
van de sportinstantie. Hoewel de FIFA dit reglement heeft opgesteld, valt het niet onder haar
exclusieve bevoegdheid. Door de commerciële gevolgen van het reglement valt het dus ook
onder de verbodsbepalingen van het verdrag.
Wederom in tegenstelling tot de Meca-Medina & Majcen zaak maakte het Gerecht hier geen
gebruik van de ‘Wouters benadering ‘. Het stelde enkel dat de vrije mededinging door het
FIFA-reglement werd beperkt en dat daardoor artikel 101 lid 1 van toepassing was. Het
Gerecht van Eerste Aanleg gaf in hun oordeel een zeer ruime interpretatie aan artikel 101 lid 3
EG-verdrag. De redenering die het Gerecht hierbij volgde is wat vreemd. Artikel 101 lid 3
bevat vier cumulatieve voorwaarden: verbetering van productie of van de verdeling van
producten of verbetering van de technische of economische vooruitgang waarbij een billijk
aandeel van de daaruit voortvloeiende voorden de gebruiker ten goede komt. Zonder daarbij
evenwel beperkingen op te leggen die voor het bereiken van deze doelstellingen niet
onmisbaar zijn. En zonder de mogelijkheid te geven voor een wezenlijk deel van de betrokken
producten de mededinging uit te schakelen. Indien aan deze vier voorwaarden voldaan wordt, 126 Ibid. r.o. 22-23. 127 Ibid r.o. 41-91. 128 A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu , 2009, 356-358.
61
zal geen werking aan het eerste lid van artikel 101 lid 1 worden gegeven. Een belangrijke
vraag die rijst in de sportieve context is of socio-politieke factoren een rol kunnen spelen bij
de invulling van 101 lid 3 EG. De Commissie liet eerder uitschijnen dat dit niet zo is. Ze
vaardigde immers richtlijnen uit die stelden dat doelstellingen kunnen worden nagestreefd met
andere bepalingen van het verdrag in zoverre dat zij onder de vier hiervoor opgesomde
voorwaarden vallen. In deze zaak negeerde het Gerecht van Eerste Aanleg de richtlijnen van
de Commissie. Het Gerecht koos ervoor een erg beperkte argumentatie en analyse te geven.
Ze verwees ernaar dat er zeer weinig nationale wetgeving over het statuut van
spelersmakelaars bestond, en het binnen de Europese Unie enkel Frankrijk is die dit beroep
gereglementeerd heeft. Daarnaast verwees ze naar het feit dat er geen collectieve vereniging
van spelersmakelaars bestaat. Hieruit kwam het Gerecht tot het besluit, dat het reglement dat
Piau aanklaagde, de mededinging niet verhinderde maar leidde tot een kwalitatieve selectie,
die overeenkomt met de doelstelling van de professionalisering van de beroepscategorie van
makelaars. Het kan dus niet gezien worden als een kwantitatieve beperking van de toegang tot
het makelaarsberoep.
4.3.2.4. Evaluatie
De uitspraak in de zaak Piau staat open voor heel wat kritiek. Het Gerecht van Eerste Aanleg
gaf in vele opzichten slechts een gebrekkige argumentatie voor het toepassen van de Europase
mededingingsregels op deze zaak. De uitspraak zelf heeft geen echte uitwerking op de
sportwereld. Het Gerecht van Eerste Aanleg zelf stelde meermaals dat deze zaak niet
sportspecifiek was. Het oordeelde in deze zaak dus zonder rekening te houden met de
specificiteit van sport.129 Daarnaast stelt het Gerecht enerzijds de rol van de FIFA in vraag,
maar door een onvolledige analyse van de feiten bevestigt ze die toch in haar rol. Het Gerecht
gaat immers volledig voorbij aan de nationale wetgeving die in bepaalde landen reeds
bestond, zo was er wel degelijk een reglementering over makelaars in Nederland en België.130
Doordat de feitelijke analyse zoals hierboven besproken werd centraal stond in de uitspraak in
de uitspraak van het Gerecht van Eerste Aanleg, staat die uitspraak wel degelijk open aan heel
129A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu , 2009, 358. 130 A. VERMEERSCH , “PIAU t. Commissie: sportieve competitie eindigt op 0-1”, NTER, 2005, 101-106.
62
wat kritiek. De onnauwkeurige analyse van de feiten zorgt ervoor dat dit een uitspraak is die
niet goed onderbouwd is.
De uitspraak van het Hof in hogere voorziening stelde, zoals hierboven reeds gezegd dat zij
geen analyse deed van de feiten, en zo bleef de gebrekkige argumentatie van het Gerecht van
Eerste aanleg overeind.
4.3.3. Tv-rechten
4.3.3.1. Inleiding: belang van uitzendrechten
Nergens komen sport en economie zo veel met elkaar in contact als bij het onderhandelen en
het verkopen van de tv-rechten van sportwedstrijden. Vooral het voetbal heeft een gigantische
commerciële waarde en het is daarom niet verwonderlijk dat er enorme bedragen geboden
worden voor de uitzendrechten van deze wedstrijden.131 Er wordt gezegd dat professionele
sport het nieuwe Hollywood is. 132 Sport is een erg krachtig commercieel instrument en
platform om reclame te maken. De gigantische bedragen die geboden worden voor het
uitzenden van voetbalcompetities hebben de aandacht getrokken van de Europese Commissie.
De verkoop van deze rechten komt immers in aanraking met het mededingingsbeleid van
Europa. 133 Er werd al een onderzoek gevoerd naar de uitzendrechten van verschillende
Europese competities zoals de UEFA Champions League, de Bundesliga en de Engelse
Premier League. De bedragen die geboden werden voor de uitzendrechten werden immers zo
groot dat enkel grote mediaconcerns nog de mogelijkheid hadden om deze rechten te komen.
Voor tv stations is het binnenhalen van de rechten van cruciaal belang voor het slagen of falen
van hun netwerk. BSKyB haalde grote successen omdat ze opeenvolgende contracten voor het
uitzenden van de Premier League kon binnenhalen. Hoewel deze contracten het netwerk
gigantisch veel geld kostten ( in het contract van 1997 743 miljoen pond, later nog meer)
brachten ze de zender nog veel meer geld op. BSKyB werd van een verlieslatend netwerk
131 N. PARISIS, «l’Application des Règles de Concurrence à l’Activité Sportive » in
J.-M. DE WAELE en A. HUSTING (eds.), Sport et Union Européenne, Brussel, Editions de l’Université de
Bruxelles, 2001, 105. 132P. SPINK en P. MORRIS, “The Battle for TV Rights in Professional Football” in A. CAIGER en S. GARDINER
(eds.), Professional Sport in the European Union: Regulation and Re-regulation, Den Haag, T.M.C. Asser Press,
2000, 165- 196. 133 A. HUSTING, l’Union européenne et le sport. L’impact de la construction européenne sur l’activité sportive,
Lyon, Editions Juris Service, 1998, 129.
63
getransformeerd in een zeer succesvol en winstgevend netwerk. Concurrent ITV Digital kon
slechts het contract voor wedstrijden van lagere klassen binnenhalen. ITV ging ten onder aan
dit contract en moest uiteindelijk zijn licentie inleveren.134 De tv-contracten zijn echter niet
alleen van belang voor de televisienetwerken, maar eveneens voor de voetbalclubs en de
federaties. De inkomsten uit de tv-rechten zijn immers een zeer grote bron van hun budget.
Het contract dat werd gesloten in 1997 in de Premier League leverde aan de clubs 26% van
hun totale inkomsten op. Er hoeft dus geen tekening bij gemaakt worden dat deze
problematiek van zeer groot belang is voor alle betrokken partijen.
4.3.3.2. Afbakening van de relevante markten
De precieze verhouding tussen de uitzendrechten en het mededingingsrecht zal in grote mate
afhankelijk zijn van de relevante markt135. De relevante geografische markt wordt normaal
gezien als nationaal aanzien, dit vooral door culturele en taalfactoren. Inwoners van een
bepaald land zijn immers meer geïnteresseerd in de nationale competitie. Zoals in het begin
van dit werk werd uiteengezet heeft sport immers een zeer groot nationaliteitsgevoel. De
laatste jaren is door de mondialisering van sport en van het voetbal in het bijzonder een
grotere internationale interesse voor buitenlandse competities. De Engelse Premier League
heeft bijvoorbeeld uitstraling over nagenoeg de hele wereld. Een grotere geografische markt
kan dus wel degelijk aanwezig zijn.
De relevante productmarkt is evenwel moeilijker vast te stellen. Er moet een onderscheid
gemaakt worden tussen betaaltelevisie en de gewone ‘gratis’ televisiezenders. Sport is immers
makkelijker substitueerbaar op gewone kabeltelevisie dan dat dit het geval zal zijn bij
betaaltelevisie. Daarnaast is er ook een vraag naar onderlinge substitueerbaarheid van
sportwedstrijden. Er werd lange tijd aangenomen dat voetbal een andere productmarkt was
dan de markt van de overige sporten. Of dit werkelijk zo is, is echter twijfelachtig. Het
verschillend succes van BSKyB en ITV toont aan dat de substitueerbaarheid van voetbal
immers varieert. BSKyB kon de wedstrijden met veel succes via pay-per-view136 aanbieden,
134R.PARRISH, Sports law and Policy in the European Union,Manchester, Manchester University Press, 2003,
121.
135 Zie supra: Deel 4.2.1.2. Toepassingsvoorwaarden art. 102 EG-verdrag. 136 Betalend kijken.
64
terwijl dit bij ITV niet het geval was. Het verschil lag erin dat BSKyB de rechten had op de
topcompetitie, terwijl ITV enkel wedstrijden uit lagere divisies kon aanbieden. De
substitueerbaarheid van echt topvoetbal is dus niet groot, mensen zijn bereid om hier voor te
betalen, terwijl dit voor wedstrijden uit lagere divisies niet het geval is. Daar zijn ze dus
sneller bereid om het aangeboden product te vervangen door een ander en minder kostelijk
alternatief.
Een derde vraag met betrekking tot de relevante productmarkt is of er een afzonderlijke markt
bestaat voor live sportwedstrijden en een afzonderlijke markt voor opgenomen
sportwedstrijden. Wederom is er geen eenduidend antwoord op die vraag. In Nederland heeft
de mededingingsautoriteit geoordeeld dat er inderdaad sprake was van twee afzonderlijke
markten: er was een markt voor het uitzenden van live wedstrijden en een markt voor het
uitzenden van hoogtepunten. Of dit echt zo is valt echter te betwijfelen. De Nederlandse
betaalzender die de sportwedstrijden rechtstreeks uitzond kende geen succes. Dit was voor
een groot deel te wijten aan de mogelijkheid om op de gratis kanalen de hoogtepunten van de
wedstrijden te bekijken. Het is dus zeer twijfelachtig dat live sportwedstrijden als niet-
substitueerbaar worden aangeduid. In Groot-Brittannië kan men door het succes van BSKyB
het omgekeerde aannemen, daar is er geen of slechts een heel kleine substitueerbaarheid. Het
succes van programma’s waar de hoogtepunten worden uitgezonden verhinderde niet dat
BSKyB ook grote successen kende met zijn live verslaggeving van wedstrijden.
De relevante productmarkt wordt veelal opgesplitst in upstream en downstream-markten.137
De upstream-markt is de markt waar de uitzendrechten worden aangekocht en verkocht. De
markt waar ‘inhoud’ wordt verworven.138Terwijl de downstream markt slaat op de markt waar
de gekochte rechten worden aangewend om de wedstrijden aan te bieden aan de consument.
De downstream-markt is dus de markt waar er een relatie bestaat tussen de televisiezender en
de kijker.
137 J. CAPIAU, S. SABBE en A. VERMEERSCH, “Sport beter in beeld. Een Europeesrechtelijke kijk op sport en
media.” in Europa in beweging. Sport vanuit Europees perspectief. J. SCHEERDER, C. VAN TUYKOM en A.
VERMEERSCH (eds.),Gent, Academia Press, 2007, 170-173. 138 S. SABBE, “Collectieve verkoop van mediarechten door voetbalverenigingen. Een analyse aan
de hand van de Premier League zaak”, TBM, 2007, afl. 1, 77-89.
65
De upstream-markt wordt door de Europese Commissie steeds streng gedefinieerd. De
relevante markt werd immers stap voor stap verengd waardoor het steeds waarschijnlijker was
dat er een misbruik was op die relevante markt139. De geleidelijke verenging kwam er eerst
toen de Commissie een aparte markt voor uitzendrechten voor sportevenementen
afbakende,140 dit werd verfijnd tot belangrijke internationale sportevenementen.141 Nog een
stap verder werd gegaan toen de Commissie in de zaak UEFA-uitzendregels stelde dat er een
aparte markt was voor de uitzendrechten op voetbalevenementen. Zelfs in die markt werd al
gewag gemaakt van een verdere opsplitsing tussen de markt voor uitzendrechten van
competities die zich elk jaar voordoen en de markt voor uitzendrechten voor competities die
zich niet elk jaar voordoen. Bij deze laatste categorie kunnen we denken aan evenementen als
het Europees Kampioenschap, het Wereldkampioenschap of de Conferderations Cup. De
eerste categorie wordt dan gevormd door de rechten op nationale competities en internationale
competities voor clubelftallen zoals de UEFA Champions League en de Europa League. In de
Premier League zaak werd nog een onderscheid gemaakt tussen de hoogste klasse en lagere
klassen. Zoals even hierboven besproken. Het steeds enger maken van deze relevante
upstream-markt hangt af van de voorkeur van de kijker.
De downstream-markten hangen in grote mate vast aan de upstream markten, door de nieuwe
technologieën zoals pay-per-view, digitale tv en on-demand video proberen de verdelers nog
beter in te spelen op de noden van de consumenten. Het vaststellen van relevante
downstream-markten vergt dus een kennis van de verschillende manieren waarop de
uitzending van sportwedstrijden de kijkers kan bereiken. Er rijzen immers steeds nieuwe
mogelijkheden om kijkers te bereiken. Zo is het in de Verenigde Staten nu reeds mogelijk om
live en integraal volledige NBA-wedstrijden op een smartphone te bekijken. Het internet is
ook een kanaal dat gebruikt kan worden om kijkers te bereiken met verslaggeving van
sportwedstrijden. Dit alles zorgt er dus voor dat er een groot verschil is tussen de
verschillende downstream-markten. Een uitzending volgen op de GSM is immers totaal iets
anders dan diezelfde wedstrijd volgen op de televisie. Er is dus een sterke interactie mogelijk
139 Zie supra: relevante markt. 140 Beschikking van deCommissie waarbij een concentratie verenigbaar met de gemeenschappelijke markt
verklaard wordt, IV/M 779 Bertelsmann/CLT op grond van Verordening (EEG) 4064/89 van de Raad, 7 oktober
1996, PB 1996, C 364/3 r.o. 18. 141 I. NITSCHE, Broadcasting in the European Union:The role of public interest in Competition analysis, Den
Haag, Assser Press, 2001, 164.
66
tussen upstream- en downstream-markten. Door de technologische evolutie is het immers
mogelijk dat door het bestaan van nieuwe downstream-markten ook nieuwe upstream-
markten gecreëerd worden.
4.3.3.3. Mededingingsrechtelijke problemen bij uitzendrechten
Tot nu toe zijn er 3 grote thema’s aan bod gekomen bij de zaken die naar voor gekomen zijn
omtrent de verkoop van tv-rechten. Deze 3 thema’s zijn de collectieve verkoop van tv-
rechten, de exclusieve verkoop en de manier waarop de rechten worden verworven.
Vooraleer deze 3 thema’s aan te snijden moet er eerst weer op gewezen worden dat de
verkoop van tv-rechten enkel onder het Europese Mededingingsrecht valt wanneer er voldaan
is aan de toepassingsvoorwaarden van de artikelen 101 en volgende. Europese sportclubs en
sporters werden al meermaals als ondernemingen aangemerkt en ook de potentiële bieders op
de tv-rechten kunnen aangemerkt worden als ondernemingen. Ook openbare omroepen, die in
principe geen winst nastreven, kunnen als ondernemingen worden aanzien. Dat besliste de
Europese Commissie in de Eurovisie zaak142. Aangezien de verscheidene deelnemers op de
markt van de televisierechten ondernemingen zijn, kunnen verenigingen van televisiezenders
en verenigingen van sportclubs beschouwd worden als ondernemingsverenigingen. Regels die
zij uitvaardigen kunnen dus aanzien worden als besluiten van een ondernemingsvereniging in
de zin van artikel 101 lid 1 EG-verdrag. De problematiek van de uitzendrechten kan dus
zeker ondergebracht worden onder de Europese mededingingsregels.
4.3.3.3.1. Collectieve verkoop
Het eerste grote thema dat naar voor komt bij de verkoop van uitzendrechten van
sportevenementen is de problematiek van de gezamenlijke verkoop van uitzendrechten. De
collectieve verkoop van uitzendrechten is een praktijk die al lang bestaat. De deelnemers aan
een bepaalde competitie verenigen zich en verkopen gezamenlijk de tv-rechten voor de
volledige competitie. Veelal is het zelfs zo dat toetreding een verplichting is vooraleer men
toegelaten wordt om deel te nemen aan de competitie. Zo werd de FA Premiership gecreëerd
om meer geld te verdienen aan de uitzendrechten van de wedstrijden. In België bestaat er ook
142 Beschikking van de Commissie inzake een procedure op grond van artikel 81 EG-verdrag, IV/32.150,
Eurovisie, 10 mei 2000, PB. 2000, L 151/18.
67
een dergelijke vereniging: de Profliga. Zij verenigt alle clubs uit eerste klasse en verdedigt
hun belangen wanneer een nieuw televisiecontract dient onderhandelt te worden. Enkele jaren
terug was er opschudding binnen deze Profliga. De topclubs Anderlecht en Standard Luik
dreigden immers uit de Profliga te stappen en hun televisierechten afzonderlijk te verkopen.
Dit deden ze omwille van het feit dat ze een competitiehervorming wilden afdwingen, waarin
minder clubs zouden aantreden. De andere clubs zijn voor dit dreigement gezwicht en de
competitiehervorming werd goedgekeurd, waardoor Anderlecht en Standard binnen de
Profliga bleven. Beide clubs maakten hun dreigement om de televisierechten afzonderlijk te
verkopen niet hard.
In de verschillende zaken omtrent de televisierechten heeft de Europese Commissie zich niet
positief uitgelaten over de collectieve verkoop van televisierechten. De onderlinge
concurrentie tussen de verschillende clubs valt immers volledig weg wat betreft het aanbieden
van televisierechten. Wanneer elke club afzonderlijk zijn rechten aanbiedt, bestaat er immers
een vorm van onderlinge concurrentie en zou elke club slechts een beperkt marktaandeel
hebben. Door de collectivisering van de uitzendrechten is er echter maar één aanbieder op de
markt en die kan dus de prijs als het ware alleen bepalen. In principe is dit alleen al een
overtreding van art. 81 van het EG-verdrag. Bovendien brengt dit ook negatieve gevolgen met
zich mee op de downstream-markten. Doordat de uitzendrechten gecollectiviseerd worden,
zullen enkel grote mediaconglomeraten nog in staat zijn om deze zeer dure pakketten aan te
kopen. Kleinere concurrenten hebben dus geen kans meer om uitzendrechten aan te kopen en
worden op deze wijze uit de markt gedreven. De rechtenpakketten zullen dus enkel nog
geconcentreerd zijn bij grote concerns die dan ook de afzet op de downstream-markten
kunnen beperken en dit komt dan weer ten nadele van de consumenten.
De Europese Commissie heeft zich al verschillende malen uitgesproken over de collectieve
verkoop van uitzendrechten. In de UEFA Champions League zaak143 verzocht de UEFA om
een uitzondering met betrekking tot artikel 101 EG-verdrag. Ze wou een gezamenlijke
verkoop en marketing doen van de rechten tot de UEFA Champions League. Daaronder
diende te worden verstaan dat ze zowel de tv-rechten wou verkopen, als ook gezamenlijke
sponsoring,… De Champions League is een internationale competitie tussen clubs uit Europa,
143 Beschikking van de Commissie inzake een procedure op grond van artikel 81 van het EG-verdrag en artikel
53 van de EER overeenkomst 37.576, UEFA-uitzendregels, 19 april 2001, PB. 2001, L 171/12.
68
waarbij enkel clubs die in de top van hun eigen competitie spelen, toegelaten worden. Deze
competitie is het paradepaardje van de UEFA. Ze verkoopt de uitzendrechten van die
wedstrijden centraal en verdeelt de opbrengst dan grotendeels onder de deelnemers. Een deel
van de opbrengsten gaat naar andere doeleinden zoals jeugdwerking, en acties omtrent
fairplay. Deze rechten werden per 4 jaar verkocht aan netwerken. In elk land krijgt één
netwerk de rechten toebedeeld. Meestal gaat het wel om zenders die vrij te verkrijgen zijn en
niet om betaaltelevisie. De UEFA verdedigde haar beleid met verschillende argumenten. Ze
betoogde dat het gezamenlijk verkopen van de uitzendrechten ervoor zorgde dat de UEFA
Champions League een grotere bekendheid verwierf. Indien de rechten door de clubs
afzonderlijk zouden verkocht worden, zou de uitstraling van de competitie en het merk UEFA
Champions League veel minder zijn. Deze verminderde aantrekkingskracht zou negatieve
gevolgen hebben voor sponsors, clubs, toeschouwers,… De Europese Commissie opende een
zaak tegen de UEFA in 2001, ze viseerde daarbij vooral het feit dat de uitzendrechten
exclusief werden verkocht aan één netwerk per land. De Commissie zag dit immers als een
beperking van de vrije mededinging omdat op die manier enkel grote mediaconcerns in staat
zijn om de rechten aan te kopen, kleine netwerken worden zo uit de markt geduwd. Doordat
er in de UEFA Champions League veel wedstrijden op hetzelfde tijdstip geprogrammeerd
staan en de rechten maar aan één verdeler worden verkocht, worden vele wedstrijden niet
uitgezonden. Grote mediaconcerns bezitten de rechten en verkiezen om een andere wedstrijd
uit te zenden. Kleinere netwerken die interesse hebben om een wedstrijd uit te zenden krijgen
de kans niet omdat de UEFA slechts verkoopt aan één netwerk per land. Hierdoor wordt de
keuze van de kijker beperkt en is er mogelijk ook een beperking op het uitzenden van
wedstrijden via andere kanalen. De Commissie besloot dat indien er middelen waren die
minder mededingingsbeperkend waren en die hetzelfde doel konden bereiken, er geen
vrijstelling van artikel 101 lid 1 kon gegeven worden. Daarop herwerkte de UEFA haar beleid
met betrekking tot de verkoop van tv-rechten. Er werd een opsplitsing gemaakt in
verschillende pakketten waarop kon worden geboden. Op die manier konden grote netwerken
nog steeds het exclusief uitzendrecht krijgen over de populairste wedstrijden, maar kregen
kleinere netwerken ook een kans om uitzendrechten te verwerven van andere partijen.
Bovendien werd een opsplitsing gemaakt waarbij het verdelen van de beelden via andere
kanalen apart te verwerven viel. De Commissie oordeelde dat deze regeling inderdaad beter
69
was om nieuwe openingen te creëren op de markt en dat de nieuwe manier van verkopen de
kijkers ten goede zou komen.144
In de Bundesliga zaak145 vroeg de Duitse voetbalbond ook een uitzondering zodat ze niet
onder het toepassingsgebied van artikel 101 EG-verdrag zou vallen. Ze wilden een
uitzondering bekomen zodat de collectieve verkoop van de uitzendrechten voor radio en
televisie niet onder de toepassing van het Europees mededingingsrecht zou vallen. De
Europese Commissie maakte echter bezwaren tegen de verkoopsregeling die gehanteerd werd.
Dit zette de Bundesliga aan om wijzigingen in deze regeling toe te passen. De belangrijkste
wijzigingen die doorgevoerd werden waren de opsplitsing van de rechten in negen
verschillende pakketten, die elk voor maximaal drie seizoenen konden verkocht worden.
Daarnaast werd ook de positie van individuele clubs versterkt, de clubs kregen immers de
mogelijkheid om hun thuiswedstrijden 24 uur na de wedstrijd aan een gratis televisiezender te
verkopen. Enkele andere maatregelen zorgen ervoor dat de clubs nog een grotere
onafhankelijkheid genoten. 146 De collectiviteit van de verkoop werd dus in zekere mate
beperkt.
4.3.3.3.2. Exclusiviteit
Het tweede grote thema is dat van de exclusiviteit van de uitzendrechten, dit is eigenlijk nauw
verbonden met de problematiek van de collectieve verkoop. Wanneer een netwerk exclusief
de rechten van een bepaald evenement kan kopen, kan hij andere netwerken verbieden om dit
evenement uit te zenden. Hierdoor kan het netwerk immers een maximaal aantal kijkcijfers
behalen en daarmee gaat uiteraard een grotere inkomst aan reclamegelden gepaard. Het
probleem daarbij is dat kleinere zenders die geen rechten kunnen aankopen, ook de
mogelijkheid ontzegd wordt om te groeien. Zij missen immers de kans om via extra 144 Beschikking 2003/778/EG van de Commissie van 23 juli 2003 inzake een procedure op grond van artikel 81
van het EG-verdrag en artikel 53 van de EER-overeenkomst in de zaak COMP/C-2/37.398.-Gemeenschappelijke
verkoop van de commerciële rechten voor de UEFA Champions League PB L 201/25. 145 Europese Commissie, bekendmaking overeenkomstig artikel 19 lid 3 van Verordening (EG)1/2003 van de
Raad in zaak COMP/C2/37-214- Gezamenlijke verkoop van de mediarechten in de Duitse Bundesliga, PB, 2004,
C/-229/13, 19 april 2004. 146 A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu , 2009, 364.
70
inkomsten uit reclame en hogere kijkcijfers zich extra te ontwikkelen. De vrees bestaat dat
men op die manier terechtkomt in een vicieuze cirkel, waarbij grote concerns steeds
machtiger worden door extra inkomsten. Die extra inkomsten kunnen ze op hun beurt dan
aanwenden om nieuwe uitzendrechten aan te kopen, waaruit dan opnieuw inkomsten worden
gepuurd,… De Europese Commissie heeft echter gesteld dat ze niet principieel tegen
exclusiviteit is. Er zal echter wel onderzocht worden als dergelijke exclusieve
overeenkomsten de mededinging niet onredelijk beperken. De Commissie wil er dus op
toezien dat de werking van de vrije markt behouden blijft en in het bijzonder dat de
marktdrempel tot toetreding niet te hoog wordt. Door de bijzonder dure aankoop van
exclusieve licenties is het immers mogelijk dat de toegang tot de markt extreem bemoeilijkt
wordt. Er zal dus geval per geval moeten onderzocht worden of de mededinging niet teveel
beperkt wordt. De Commissie verkiest contracten waarbij er slechts exclusiviteit wordt
gegeven voor een korte periode en beperkt zijn in hun omvang. Dit wil echter niet zeggen dat
lange exclusiviteitscontracten niet mogelijk zijn. De Commissie heeft wel begrip in de situatie
waar nieuwe markten aangeboord worden en de investeerder een langere periode van
exclusiviteit wil om zijn investering beter te laten renderen. Een korte periode van
exclusiviteit zou investeerders kunnen afschrikken: ze kunnen vrezen dat ze hun investeringen
niet zullen kunnen terugverdienen. Een uitzondering zoals bepaald in artikel 101 lid 3 kan
onder dergelijke omstandigheden wel worden toegestaan. Verder kunnen ook uitzonderingen
worden toegestaan wanneer de exclusieve licentie wordt ‘onderverhuurd’. Als andere
netwerken rechten of beelden kunnen aankopen is een uitzondering eveneens mogelijk. Het is
wel belangrijk erop te wijzen dat de voorwaarden die in deze overeenkomsten zijn
opgenomen van groot belang zijn. De aard en de omvang van de beelden die kunnen worden
aangekocht zullen van groot belang zijn bij de beoordeling.
4.3.3.3.3. Gezamenlijke aankoop
Het 3e grote thema dat voorkomt bij de verkoop van tv-rechten van sportevenementen is een
gevolg van de eerste twee problemen. Door de zeer hoge kostprijs van uitzendrechten
beslissen netwerken dikwijls over te gaan tot de gezamenlijke aankoop van deze rechten. De
gezamenlijke aankoop van deze rechten geeft een dubbel voordeel voor de netwerken. Ten
eerste delen ze samen in de kosten, daarnaast worden de risico’s over verschillende netwerken
71
gespreid. De EBU 147 is een duidelijk voorbeeld van de vereniging van verschillende
netwerken om samen rechten op sportwedstrijden aan te kopen. Het gaat om een vereniging
van openbare omroepen. In principe zijn commerciële omroepen niet toegelaten, er zijn echter
uitzonderingen waarbij enkele commerciële omroepen toch lid zijn kunnen worden van de
EBU. De EBU koopt dus rechten op ten voordele van hun leden die deze wedstrijden dan
kunnen uitzenden. Het doel van de EBU is om een voordeel te verschaffen aan haar leden in
vergelijking met andere netwerken. De positie en handelswijze van de EBU werd al in 2
zaken besproken: Screensport vs EBU Members148 en EBU vs Eurovision zaak149. In beide
zaken stelde de Europese Commissie vast dat er een beperking van de mededinging was door
de handelswijze van de EBU.150 In de Screensport zaak weigerde de Europese Commissie een
vrijstelling van art 101 lid 1 te verlenen. De aard van de overeenkomst was namelijk zo dat
Eurosport exclusief de aangekochte beelden verkreeg van de EBU, waardoor zijn
voornaamste concurrent Screensport volledig uit de markt gesloten werd. Ook in de Eurovisie
zaak oordeelde de Commissie dat de EBU eens ze de rechten aangekocht had, misbruik
hiervan maakte. Niet-leden kregen geen enkele kans om toegang te krijgen tot de
uitzendrechten. De Commissie stelde dat indien de EBU in aanmerking wilde komen voor een
vrijstelling op basis van artikel 101 lid 3, er een correct beleid met betrekking tot het
doorverkopen van de licenties gevoerd moest worden. Het Gerecht van Eerste Aanleg
vernietigde de beschikking van de Commissie echter omdat ze vond dat zelfs het systeem van
de sublicenties de vrije markttoegang onvoldoende garandeert. De EBU heeft daarop haar
statuten en reglementen met betrekking tot haar leden aangepast. Daarna kreeg ze van de
Europese Commissie een formele vrijstelling. In die beslissing speelde vooral de reden van de
economische efficiëntie mee. De mededingingsbevorderende effecten van de maatregel zijn
namelijk groter dan de mededingingsbeperkende. Kleinere zenders die lid zijn van de EBU
kunnen nu immers ook sportwedstrijden uitzenden , dit is dus een betere verdeling voor de
consumenten. Deze kleine zenders zouden als onafhankelijke speler op de markt immers nooit
de mogelijkheid gehad hebben om de rechten aan te kopen en de wedstrijden uit te zenden.
147 European Broadcasting Union. 148 Beschikking van de Commissie inzake een procedure op grond van artikel 85 van het EEG-Verdrag,
IV/32.524p Screensport/EBU-leden, 19 februari 1991, PB., 1991, L 63/32. 149 Beschikking van de Commissie inzake een procedure op grond van artikel 81 EG-verdrag, IV/32.150,
Eurovisie, 10 mei 2000, PB. 2000, L 151/18. 150 I. NITSCHE, Broadcasting in the European Union:The role of public interest in Competition analysis, Den
Haag, Assser Press, 2001, 93.
72
4.3.3.4. De Premier League zaak.
In de Premier League zaak verkocht de Engelse Premiership de exclusieve rechten voor de
wedstrijden in de Premier league voor 4 seizoenen aan BSKyB. De BBC verzekerde zich van
de exclusieve rechten om opgenomen hoogtepunten van de wedstrijden uit te zenden, ook
voor dezelfde periode. Deze overeenkomst werd in het jaar 1996 verlengd voor een nieuwe
periode. In deze zaak zaten 2 grote zaken die mededingingsbeperkend zijn: de exclusiviteit en
de collectiviteit. In juni 2001 had de Europese Commissie op eigen initiatief een onderzoek
gestart naar deze collectieve verkoop. In de praktijk bleek immers dat slechts 25 procent van
alle wedstrijden live op telvisie beschikbaar was. Ook in deze zaak wijzigde de federatie haar
verkoopsregeling om te voldoen aan de eisen van de Europese Commissie151.
4.3.3.5. Rechtsvergelijkend152:
Ook in de Verenigde Staten is er een grote aandacht voor de verkoop van uitzendrechten van
sportwedstrijden. De NFL 153 wordt door velen beschouwd als het pronkstuk van de
Amerikaanse sporten. De uitzendrechten voor deze wedstrijden zijn dan ook extreem gegeerd.
Het is echter pas vanaf het jaar 1951 dat de echte doorbraak is gekomen met betrekking tot het
uitzenden van deze wedstrijden. Voorheen, tijdens de eerste 30 jaar van het bestaan van de
competitie leed de NFL sterk onder de competitie van rivaliserende kampioenschappen. In
1951 besloot het Dumont Television Network vijf NFL wedstrijden per jaar uit te zenden en
daarbovenop de titelwedstrijd. Daar is de successtory van football en televisie begonnen. In
1955 betaalde CBS154 tot 1.8 miljoen dollar per seizoen voor het uitzenden van bepaalde
wedstrijden. Op dat moment onderhandelden teams en netwerken afzonderlijk voor het sluiten
van deze contracten, van collectieve aan- of verkoop was nog geen sprake. In 1960 werd
echter een nieuwe competitie opgestart: de American Football League (AFL). Als een reactie
op deze concurrentie sloot de NFL voor het eerst een grote deal met betrekking tot
151 Commission Decision declaring a concentration to be compatible with the common market (case No.
IV/M.037 – B Sky B/ Kirch PAY TV) according to Council Regulation (EEC) No. 4064/89, 21-3-2000
152 L. HALGREEN, European Sports Law. A comperative analysis of the European and American models of
sport, Kopenhagen, Thompson, 2004, 89-107. 153 National Football League. 154 Columbia Broadcasting System.
73
televisierechten. Het sloot met ABC155 een contract dat hen de rechten gaf over de wedstrijden
van een heel seizoen. In 1953 had het Department of Justice reeds een klacht ingediend tegen
de NFL. De NFL legde immers beperkingen op aan de verkoop van tv en radiorechten door
zijn leden. Deze beperkingen hielden in dat er geen wedstrijden mochten uitgezonden worden
binnen het ‘territorium’ van een andere club van de NFL. Een wedstrijd van een ploeg uit Los
Angeles mocht bijvoorbeeld niet in New York op televisie verschijnen. De Department of
Justice won de zaak, waardoor de NFL nog slechts één beperking mocht opleggen. Er mocht
enkel een verbod op een uitzending komen wanneer de club die binnen het territorium van de
uitzending zijn thuisbasis had, zelf thuis speelde. Er mocht echter geen beperking meer
worden opgelegd wanneer de club in kwestie op verplaatsing speelde of wanneer die club
helemaal niet moest spelen. Ook in 1961 diende het department of justice een klacht in tegen
de gezamenlijke verkoop van de uitzendrechten en wederom kreeg ze gelijk, hier werd een
horizontale beperking van de mededinging aangemerkt die in strijd was met de Amerikaanse
anti-trust law. Ook in de eerste zaak werd een schending van die wetgeving vastgesteld.
In de Amerikaanse mededingingszaken wordt er bijna altijd verwezen naar de Sherman Anti-
trust Act van 1890. Dit is de Amerikaanse wetgeving die de vrije mededinging moet
beschermen. De bewoordingen van deze Sherman Act zijn eerder vaag, daardoor is er steeds
ruimte voor rechterlijke interpretatie bij rechtszaken omtrent mededinging. Net zoals in de
Europese wetgeving staat er geen duidelijke definitie geformuleerd van de begrippen
‘overeenkomst’, ‘monopolie’,… De oorspronkelijke bedoeling van de Sherman Act was het
verbeteren van de welvaart voor de consument en de gemiddelde Amerikaan te beschermen
tegen machtige bedrijven die de mogelijkheid hadden over te gaan tot predatory pricing156en
andere technieken van machtsmisbruik. Door de vage bewoordingen die de Sherman Act
kenmerken is deze doelstelling niet steeds eenduidig nagestreefd omdat de wet steeds
openstond voor verschillende interpretaties.
Ook in de Sherman Act werd een onderscheid gemaakt tussen het beperken van de
mededinging door overeenkomsten tussen ondernemingen en het misbruik van machtspositie.
De Sherman Act USC § 1 behandelt de problematiek van de overeenkomsten tussen
ondernemingen. Dit artikel stelt:
155 American Broadcasting Company. 156 Zie supra: Deel 4.2.1.2. Toepassingsvoorwaarden art 102 EG-verdrag.
74
“ Every contract, combination in the form of trusts or otherwise or conspiracy, in restraint of
trade… is declared to be illegal…”.
In 1911 werd een uiterst belangrijke beslissing genomen in de zaak Standard Oil of New
Jersey versus United States157 . Vanaf toen oordeelden Amerikaanse rechtbanken dat een
overeenkomst of contract enkel in strijd was met bovenstaand artikel wanneer ze onredelijk de
mededinging beperkte. Het was dus niet zo dat eender welke beperking van de mededinging
als strafbaar werd beschouwd. De Amerikaanse rechtbanken hebben twee methodes
ontwikkelt om te oordelen of er een onredelijke beperking was van de mededinging. De ‘per
se’ rule en de ‘rule of reason’. Dit onderscheid duidt aan dat sommige categorieën
handelingen altijd een onredelijke inbreuk op de vrije mededinging zijn. Dit valt de
vergelijken met de hard-core restricties die in Europa bestaan, handelswijzen die ongeacht
hun omvang onmiddellijk een inbreuk vormen op het Europees mededingingsrecht. Net zoals
in Europa worden prijszetting en marktverdeling onder deze categorie ondergebracht.
Wanneer een dergelijke handeling voorkomt zal er dus geen onderzoek komen naar de
eventuele gevolgen of bedoelingen van de ondernemingen die de overeenkomst hebben
gesloten, het feit dat een dergelijke handeling bestaat is reeds voldoende om van een inbreuk
te spreken. De rule of reason is daarentegen een afweging die gemaakt wordt tussen de
mededingingsbeperkende en de mededingingsbevorderende gevolgen die een bepaalde
overeenkomst die een overeenkomst met zich meebrengt. Sommige Amerikaanse
rechtbanken argumenteerden dat de anti-trust wetgeving in de Sherman Act slecht één groot
doel heeft. Het vergroten van de welvaart van de consument. Volgens hen zou elke
overeenkomst in dit licht moeten bekeken worden. Het Amerikaanse Supreme Court stelde in
de NSPE case evenwel dat niet alle aspecten die een jury als redelijk beschouwd, als
mededingingsbevorderende aspecten mogen beschouwd worden in de afweging van de rule of
reason. Een algemene bevinding dat een beperking een voordeel voor de consument met zich
meebrengt is dus niet altijd voldoende om een verbod op basis van de Sherman Act te
ontwijken. In de sportzaak NCAA vs. Board of Regents of the University of Oklahoma158
werd echter weer een erg ruime omschrijving van mededingingsbevorderende aspecten
gehanteerd. Dit in tegenstelling tot de NSPE zaak. Algemene bewoordingen van de
157 Standard Oil Co. of New Jersey v. United States, 221 U.S. 1 (1911). 158 NCAA vs. Board of Regents of the University of Oklahoma, 485 US 85 (1984).
75
verdediging werden aanvaard toen ze stelde dat de regels die ze uitvaardigde de competitie in
de sport verbeterde. In de Verenigde Staten is het dus steeds de vraag als
mededingingsbeperkende acties of regels verboden zijn, indien ze voor het publiek een
voordeel met zich meebrengen, zoals lagere prijzen of een hogere kwaliteit,…
Een belangrijk verschil met de Europese mededingingswetgeving is dat er in de Verenigde
Staten geen artikel bestaat dat voorziet in een vrijstellingsmogelijkheid. In de Europese Unie
kan immers artikel 101 lid 3 worden toegepast, waardoor beperkingen van de mededinging
onder bepaalde voorwaarden toch toegelaten worden. In de Verenigde Staten is van een
vergelijkbaar artikel dus geen sprake. Er kan slechts een vrijstelling worden verleend op basis
van de rule of reason. In de Verenigde Staten is er in dat opzicht dus meer mogelijkheid tot
rechterlijke vrijheid. De afweging van positieve en negatieve effecten van een bepaald
akkoord zal de doorslag geven of er sprake is van een ongerechtvaardigde
mededingingsbeperking of niet.
De Sherman Act vereist meerdere actoren in paragraaf 1 en daarom argumenteerden vele
professionele competities dat zij niet onder de toepassing van dit artikel konden vallen. Ze
waren immers een zelfstandige entiteit. Ze konden daarom geen contract sluiten. Ze noemden
dit argument de ‘Single Entity Defense’. Dit argument werd echter niet aanvaard door het
Amerikaanse Supreme Court. Ze heeft daarentegen geoordeeld dat organisaties zoals de NFL
en de NBA een verzameling is van verschillende entiteiten en geen alleenstaande
ondernemingen zijn. In de Europese rechtspraak is een vergelijkbare gedachtegang te vinden.
De UEFA is immers volgens het Europees recht ook een ondernemingsvereniging en haar
besluiten zijn onderworpen aan het Europees recht. Nieuwere Amerikaanse sportfederaties als
de MLS159 zijn daarom verder gegaan in het vormen van één enkele entiteit. Deels om een
betere organisatie te kunnen bewerkstelligen, maar deels ook om aan de werking van de
Sherman Act te ontsnappen. Technisch gezien bezit de Major League Soccer alle ploegen,
elke ploeg heeft wel een eigenaar of investeerder, maar die heeft weinig beslissingsmacht. Ze
hebben enkel een financieel belang in de ploegen. Alle contracten worden daarom gesloten
met de federatie, niet met de individuele clubs of met hun eigenaars. Dit is een groot verschil
met bijvoorbeeld de teams in de NBA, waar de eigenaars zelf de contracten sluiten en een
zeer grote beslissingsmacht hebben. Dat de nieuwe structuur wel degelijk van groot belang
159 Major League Soccer.
76
was, werd aangetoond in de Fraser vs Major League Soccer zaak.160 In deze zaak claimden
een groep professionele voetballers dat de Major League Soccer de Sherman Act schonden.
Het feit dat alle contracten door de federatie zelf werd gesloten was slecht voor de
mededinging binnen de competitie volgens hen. Doordat de federatie de contracten allemaal
zelf sloot konden ze volgens hen minder grote salarissen binnenrijven. Indien alle clubs zelf
zouden kunnen onderhandelen met de spelers zou er een grotere concurrentie ontstaan tussen
deze clubs. Ploegen zouden immers zelf kunnen spelers contacteren en contracteren.
Meerdere clubs kunnen dan immers een opbod doen van spelerssalarissen voor spelers die ze
willen binnenhalen. De spelers voelden zich dus benadeeld doordat enkel de federatie de
contracten kunnen sluiten. In andere competities zoals de NBA bestaat er immers wel een
ware wedloop om de hoogste contracten te kunnen bieden aan de spelers. In deze zaak
oordeelde de rechtbank echter dat de Single Entity Defense wel van toepassing was. Daaruit
volgt dus dat in deze zaak niet viel onder de Sherman Act.
Het lijkt evenwel onwaarschijnlijk dat andere federaties zoals de NBA en de NFL zich zullen
hervormen om zich ook te kunnen onttrekken aan de Sherman Act. Een nieuwe poging om
deze mastodonten onder de Single Entity Defense te krijgen zou zeer moeizaam verlopen en
hoewel het arrest Fraser een kleine opening laat, is het een quasi onmogelijke opdracht om die
federaties zo drastisch te hervormen. Nieuwe, kleinere federaties die opgericht worden zullen
echter wel proberen de weg van de MLS te volgen en niet onder het toepassingsgebied van de
Sherman Act te vallen.
Sherman Act §2 handelt over misbruik van monopolie. Dit artikel stelt:
“Every person, who shall monopolize, or attemt to monopolize, or combine or conspire with
any other person or persons, to monopolize any part of the trade or commerce…, shall be
deemed guilty of a felony…”
Net zoals in Europa is het belangrijke element die hier in §2 speelt het begrip ‘relevante
markt’ een belangrijke rol. De Amerikaanse rechtbanken hebben dit begrip gedefinieerd als
“het gebied van effectieve mededinging waarbinnen die onderneming opereert”. Ook in de
Verenigde Staten wordt de relevante markt opgedeeld in de relevante productmarkt en de
160 Fraser vs. Major League Soccer, 97 F supp. 2d 130 (2000).
77
relevante geografische markt. Er loopt een grote gelijkenis tussen artikel 102 EG-verdrag en
dit artikel uit de Sherman Act. Zo wordt hier ook gesteld dat het hebben van een monopolie
op zich niet strafbaar is, er moet ook sprake zijn van onwettig gedrag. Ook bij de beoordeling
dit artikel wordt een toepassing gemaakt van de rule of reason. Er wordt dus een afweging
gemaakt tussen positieve en negatieve aspecten van een monopolie en de handelingen die
door de onderneming die een monopolie heeft gesteld worden.
Nadat de NFL de rechtszaak verloren had, keerde ze zich tot de politiek om haar slag thuis te
halen. Met succes want het Amerikaanse Congres kwam hen te hulp.161 Ze wilden het wel
mogelijk maken om de uitzendrechten gezamenlijk te verkopen. Daarom werd de Sports
Broadcasting Act gecreëerd. Deze wet verleende een vrijstelling van de mededingingsregels
voor de gezamenlijke verkoop van uitzendrechten van bepaalde professionele sporten. Het
ging om de belangrijkste en populairste sporten in de Verenigde Staten, namelijk American
football, baseball, basketball en ijshockey . Andere professionele sporten zoals voetbal,
tennis of golf vielen echter niet onder deze vrijstelling. Niet-professionele sportbeoefening
zoals de uiterst populaire college wedstrijden vielen ook niet onder het toepassingsgebied van
deze wet. De wet beschermde bovendien ploegen die gelegen zijn in een kleinere markt door
de rechten samen te verkopen met de rechten van teams die gelegen zijn in meer lucratieve
markten. Op deze manier kregen ook kleinere clubs een even groot deel van de inkomsten uit
tv-gelden toebedeeld. Er zijn wel enkele nuanceringen in deze wet opgenomen, zoals data
waarop er geen gezamenlijke verkoop mag zijn of regels met betrekking tot kleinere
organisaties van sporten die onder de werking van de wet vallen. Deze zijn hier echter niet
van belang.
De speciale behandeling die deze professionele sporten kregen, maakte het voor hen mogelijk
om zeer sterk te groeien en uit te breiden. Er stond in de wet echter nog steeds een
uitzondering die de ‘black-out provision’ werd genoemd. Deze uitzondering stelde dat de
federatie nog steeds het uitzenden van een bepaalde wedstrijd kon verbieden binnen het
‘territorium’ van een club, wanneer deze club een thuiswedstrijd afwerkt. Met deze bepaling
wou men verhinderen dat lokale televisiestations wedstrijden uitzonden die de grote 161 R. G. NOLL, “Competition Policy in European sports after the Bosman Case” in C. JEANRENAUD, S.
KÉSENNE, Competition Policy in professional sports. Europe after the Bosman Case., Antwerpen Standaard
Editions,1999, 17-44.
78
netwerken elders in het land uitbrachten. Lokale fans waren hier echter niet mee akkoord:
wanneer de thuiswedstrijd immers uitverkocht was, hadden zijn geen kans om de wedstrijd op
televisie te volgen. Ze vroegen dus om onder bepaalde omstandigheden om een opheffing van
de black-out regel. De NFL gaf aanvankelijk geen gevolg aan de oproep van de fans. In de
zaak Blaich vs. NFL162 werd deze problematiek aangeklaagd. De finale van het NFL seizoen
(de Super Bowl) mocht immers niet worden uitgezonden op tv. De fans die in New York
woonden, konden op die manier de wedstrijd niet zien, want deze was uitverkocht. Er werd
aangevoerd dat de black-out regel enkel zou gelden tijdens het seizoen, en niet tijdens de
finale wedstrijden van het seizoen. Dit werd echter snel weerlegd omdat er nergens in de
Sports Broadcasting Act vermeld staat dat de black-out regel enkel zou gelden voor normale
competitiewedstrijden. De fans riepen ook erg emotionele argumenten in, dat het een
‘mensenrecht’ was om te kunnen kijken naar wedstrijden. De rechtbank stelde de NFL echter
in het gelijk.
Zelfs president Nixon vroeg de NFL om voor bepaalde wedstrijden de black-out regel op te
heffen. In 1973 gaf de NFL voor de eerste maal toestemming om de Super Bowl overal uit te
zenden. Ze deed dit vooral om het Amerikaanse Congres te sussen, die wilde dat de black-out
werd opgeheven voor wedstrijden die uitverkocht waren. Het Congres vond deze toegeving
echter niet voldoende en vaardigde een reglementering uit, waarbij wedstrijden die 72 uur op
voorhand uitverkocht waren, wel uitgezonden mochten worden in het gebied van de
wedstrijd. In 1975 verliep deze wet, maar de NFL bleef ze toch volgen. Door dit meer
genuanceerde beleid is er nog steeds een mogelijkheid tot black-out.
Het exclusief verlenen van televisierechten op zich is in de Verenigde Staten dus niet in strijd
met het Amerikaanse mededingingsrecht. Is de bedoeling of het effect van deze exclusieve
verkoop echter om het aantal uitzendingen te beperken om zo de prijs kunstmatig te verhogen
zal dit echter wel een overtreding zijn van de Sherman Act. De rechtszaken betreffende de
vrije mededinging waarbij professionele federaties of teams betrokken zijn, zijn dus een
belangrijke indicatie van de draagwijdte van de Sports Broadcasting Act. De zaak United
States Football League vs. National Football League163 was onder meer een belangrijke
aanduiding van deze draagwijdte. De United States Football League (USFL) was een
162 Blaich vs. NFL, 212 F supp. 319 (S.D.N.Y 1962). 163 United States Football League vs. National Football League 842 F 2d 1335 (2nd Cir 1988).
79
competitie die werd opgericht in het jaar 1982. De competitie zou in de lente doorgaan in
tegenstelling tot de competitie van de NFL die doorgaat in de herfst en winter. Na enkele
jaren besliste de USFL echter om haar competitie te verplaatsen naar de zelfde periode als de
NFL en zo directe concurrentie met de NFL aan te gaan. De USFL diende klacht in omdat ze
vond dat de NFL verhinderde dat ze zelf een lucratief televisiecontract kon afsluiten. De NFL
had immers niet-exclusieve contracten gesloten met alle netwerken. De USFL vond dat dit
een zeer groot mededingingsbeperkend effect had, de netwerken zouden immers door dit
contract niet geneigd zijn om een contract met USFL te sluiten. De NFL kreeg gelijk in deze
zaak, er werd geoordeeld dat de Sports Broadcasting Act ook van toepassing was contracten
met verschillende netwerken. Er zou enkel een overtreding zijn wanneer het contract een
onrechtmatig monopolie zou creëren, of een onredelijke beperking van de mededinging zou
plaatsvinden. In deze zaak werd echter geoordeeld dat dit niet het geval was.
In Chicago Professional Sport Limited vs. National Basketball Association (NBA)164 lag een
complexe zaak voor, omdat niet alle televisierechten waren overgedragen aan de federatie in
dit geval de NBA. De Chicago Bulls hadden een contract gesloten met WGN een grote zender
die in Chicago gelegen was, waardoor WGN het exclusieve recht kreeg om 25 wedstrijden per
seizoen van de Bulls uit te zenden. De NBA had echter reeds bepaald dat een dergelijk
contract slechts kon gesloten worden voor een maximum van 20 wedstrijden. Nu moeten alle
inkomsten uit uitzendrechten gedeeld worden met de gehele competitie, maar toen mocht dus
een contract voor 20 wedstrijden gesloten worden waarvan de inkomsten door de club in
kwestie zelf mochten behouden worden. De zaak werd in het voordeel van de Chicago Bulls
beslecht. Zij waren immers volgens de reglementen van de NBA bezitter van de
uitzendrechten. Het resultaat van deze zaak was dat alle NBA-teams na een erg nipte
stemming beslisten om alle rechten over te dragen aan de federatie. De ploegen mochten nog
een individueel contract sluiten voor 25 wedstrijden, maar de inkomsten hiervan moesten
worden overgedragen aan de federatie.
De verkoop van tv-rechten in de Verenigde Staten heeft net als in Europa al aanleiding
gegeven tot verschillende rechtszaken. Een belangrijk verschil tussen de beide is dat in de
Verenigde Staten de wetgevende macht is opgetreden met specifieke bepalingen met
164 Chicago Professional Sport Limited vs. National Basketball Association 754 F supp. 1336 (Nd.Ill. 1991),
aff’d 961 F 2d 667 (7th Cir. 1996) 3rd denied 113 S.Ct 409 121 L. Ed. 2d 234 (1992).
80
betrekking tot de verkoop van televisierechten. De wet voorziet in uitzonderingen die
collectieve verkoop van uitzendrechten vergemakkelijken en ze minder snel in botsing laten
komen met het mededingingsrecht. In Europa moet er meer onderzoek gevoerd worden naar
elk televisiecontract en de manier waarop de mededinging hierdoor wordt beïnvloed en
hebben de vrijstellingen die worden verleend geen sportspecifieke basis.
4.3.3.6. Besluit
In geen enkele andere materie komen sport en economie zoveel met elkaar in aanraking als in
de zaken betreffende de uitzendrechten. Het gaat hier om een business waar er miljarden mee
gemoeid zijn. De Europese Commissie heeft dan ook terecht geoordeeld dat er moest een
toezicht gehouden worden op deze markt. De oplossing van conflicten met betrekking tot
uitzendrechten is echter niet zo eenvoudig. De Europese Commissie bevind zich in de
moeilijke situatie om enerzijds respect te tonen voor de clubs en de televisienetwerken die
grote bedragen neertellen om de rechten te verwerven en anderzijds de vrije mededinging op
de Europese Markt te bewaren. Europa wil er immers voor zorgen dat ook kleine spelers zich
op de markt van de uitzendrechten kunnen roeren. Daarom moet er van dichtbij een toezicht
worden gehouden op de verkoop van de uitzendrechten. De modaliteiten van deze
overeenkomsten zijn van cruciaal belang om te oordelen of er een overtreding van het
mededingingsrecht is of niet. Zowel de federaties als de clubs zijn zich er terdege van bewust
dat de Commissie over hun schouder meekijkt wanneer zij onderhandelen over nieuwe
overeenkomsten. Het belangrijkste hierbij is dus dat er steeds ruimte wordt gelaten op de
markt voor andere spelers en dat sommige mediaconcerns niet een monopolie op een bepaalde
markt verwerven. Andere netwerken moeten de mogelijkheid kunnen krijgen om beelden van
sportwedstrijden uit te zenden. De Europese Commissie heeft in deze dus steeds een moeilijke
situatie waarbij gebalanceerd moet worden tussen de vrije markt en het begrip voor de
netwerken die zware inspanningen leveren om televisiecontracten binnen te halen. Europa
heeft in deze geen echte harde lijn aangenomen wat betreft de vrije mededinging, maar
verzoekt partijen bij grove beperking van de mededinging om modaliteiten aan te brengen
zodat de mededinging op een minder sterke wijze wordt beperkt.
81
4.3.4. Formule 1165
4.3.4.1. Feiten
Ook de autosport is reeds in aanvaring gekomen met het Europees mededingingsrecht.166
Meer bepaald was het de FIA167 die de regels van de mededinging niet respecteerde. De FIA
is de overkoepelende organisatie verantwoordelijk voor internationale autoraces. Na enkele
klachten deelde de Europese Commissie aan de FIA mee dat ze deze beschouwde als een
onderneming die misbruik maakte van haar machtspositie. Dezelfde mededeling werd gedaan
aan twee ondernemingen die eigendom waren van Bernie Ecclestone. Het ging om Formula
One Administration Ltd (FOA), dat de uitzendrechten van het Formule 1 kampioenschap
verdeelde en International Sportsworld Communicators (ISC), die de uitzendrechten verdeelt
van enkele andere grote internationale motorsportevenementen.
De Europese Commissie zag vier zaken die voor mededingingsrechtelijke problemen
zorgden.168 Een eerste probleem is dat de FIA haar macht gebruikte om evenementen die ze
niet zelf organiseerde te blokkeren. Dit was mogelijk omdat de FIA de enige regulerende
macht in de motorsport binnen Europa is. De FIA verleent dus licenties aan rijders, teams,
circuits,… Enkel met een licentie die door de FIA is toegestaan mag er deelgenomen worden
aan de wedstrijden, of mogen er wedstrijden worden georganiseerd. Wanneer iemand zijn
licentie verliest kunnen ze dus bijna niet deelnemen aan een wedstrijd in Europa. Daarom
staan vele deelnemers weigerachtig tegenover deelname aan wedstrijden die niet door de FIA
worden georganiseerd. Aangezien de FIA zelf ook heel wat wedstrijden organiseert, kan zij
dus invloed uitoefenen op andere organisaties door het niet vrijgeven van noodzakelijke
componenten van een wedstrijd, zoals rijders en circuits.
Vervolgens bracht de Commissie aan dat de FIA haar macht wel degelijk al gebruikt had om
andere organisaties uit de markt te concurreren. Zo werd een concurrerende organisator GTR
165 R.PARRISH, Sports law and Policy in the European Union,Manchester, Manchester University Press, 2003,
135-137. 166A. CYGAN, “Competition and free movement issues in the regulation of Formula One motor racing” in
B. BOGUSZ, A. CYGAN, E. SZYSZCZAK (eds.), The Regulation of Sport in the European Union, Cheltenham,
Edward Elgar, 2007, 74-97. 167 Fédération Internationale de l’Automobile. 168 “ Commission opens formal proceedings into Formula One and other international motor racing series.
IP/99/434” 30 juni 1999.
82
uit de markt gehouden en werd het GTR kampioenschap vervangen door een kampioenschap
dat de FIA zelf organiseerde.
Daarnaast misbruikt de FIA volgens de Europese Commissie haar macht om alle
uitzendrechten van de internationale motorsportevenementen te verwerven. De FIA vaardigde
in 1995 immers nieuwe regels uit waarbij ze zich alle uitzendrechten toe-eigende van
internationale motorsportwedstrijden waarvan ze de organisatie toestond, deze rechten werden
onmiddellijk overgedragen aan de ISC van Bernie Ecclestone. Deze televisierechten zijn van
vitaal belang voor het bestaan van de motorsport. Die sport leeft immers grotendeels van
sponsorgelden die aan hen betaald worden. Uit onderzoek is gebleken dat de omvang van de
sponsorgelden sterk stijgt naargelang de organisator kan garanderen dat een bepaalde
wedstrijd op televisie zal uitgezonden worden. De gevolgen van deze regels waren dus dat een
organisator die een internationaal kampioenschap wenste te organiseren, zijn televisierechten
moest overdragen aan de FIA, of hij dit nu wilde of niet. Hoewel de FIA in 1998 de regels wat
afzwakte, vond de Commissie nog steeds dat de federatie misbruik maakte om zo
televisierechten te verwerven. Ten slotte achtte de Commissie dat er misbruik was van
machtspositie wat betreft de Formule 1 zelf. De FIA en de FOA hadden immers
overeenkomsten gesloten waardoor een concurrerende competitie erg bemoeilijkt, zo niet
onmogelijk gemaakt werd. Zo werden met eigenaars van racecircuits overeenkomsten
afgesloten dat deze enkel mochten gebruikt worden voor Formule 1 races. De ‘Concorde-
overeenkomst’ verhindert voor een lange periode dat teams deelnemen aan een competitie die
vergelijkbaar is met de Formule 1. Bovendien werd met de netwerken die de Formule 1 races
uitzonden, overeenkomsten gesloten waarbij er gigantische schadevergoedingen moesten
betaald worden wanneer deze andere wedstrijden uitzonden die volgens de FOA als een
concurrentiële bedreiging aanzien konden worden. De Commissie wou dat het misbruik van
machtspositie ophield en dat de mededingingsbeperkende effecten van de overeenkomsten
teniet zouden worden gedaan.
4.3.4.2. Oplossing
In oktober 2001 sloot de Europese Commissie haar onderzoek naar de Formule 1 en de positie
van de FIA af.169 Dit gebeurde nadat de partijen waren overeengekomen om wijzigingen aan
te brengen in de hierboven vermelde overeenkomsten. De FIA zou in de toekomst enkel nog 169“ Commissie sluit haar onderzoek naar Formule 1 en andere vierwielige motorsporten af” IP/01/1523, 30
oktober 2001.
83
een regulerende rol krijgen en bovendien werden de beperkingen die werden opgelegd aan de
eigenaars van de circuits en de tv-stations ingetrokken. De FIA ging dus akkoord gegaan om
haar eigen regels aan te passen om zo te kunnen voldoen aan de eisen die het Europees recht
stelt.
Zoals reeds gezegd werd de rol van de FIA teruggeschroefd tot een regulerende instantie,
zodat commerciële belangenconflicten uitgesloten werden. Daarnaast werden de FIA-regels
niet langer gebruikt om nieuwe wedstrijden te voorkomen of te belemmeren, tenzij om
redenen die verband houden met een veilig, eerlijk of ordentelijk verloop van
motorsportwedstrijden. Bovendien werden de interne en externe beroepsprocedures tegen
beslissingen van de FIA verbeterd. Het belangrijkste aspect was echter dat de FIA niet langer
een invloed had op de commerciële exploitatie van de Formule 1.
4.3.4.3. Besluit
In deze zaak werd een echte confrontatie voor het Gerecht van Eerste Aanleg of Hof van
Justitie vermeden. Door het akkoord dat gesloten werd tussen de Europese Commissie en de
FIA werd immers een onderhandelde oplossing gevonden. De FIA was bereid wat
aanpassingen te doen aan haar reglementen, waardoor ze niet op eenzelfde manier de
mededinging binnen Europa beperkte.
4.3.5. Ticketverkoop bij sportwedstrijden
Net zoals de verkoop van de uitzendrechten voor radio en televisie is de verkoop van tickets
een zeer grote bron van inkomsten in de sportwereld. De Europese Commissie stelde
aanvankelijk dat de verkoop van tickets inbreuken op het mededingingsrecht met zich
meebracht. Er waren vooral problemen met het alleenverkooprecht, discriminerende
verkoopsregelingen en de manier van betalen. 170
4.3.5.1. WK 1990 Italië
170 R.PARRISH, Sports law and Policy in the European Union, Manchester, Manchester University Press, 2003,
128-130.
84
De eerste keer dat de verkoop van tickets voor internationale sportwedstrijden onder de
aandacht van de Europese Commissie werd gebracht was in 1990. Dit ter gelegenheid van het
WK voetbal in Italië. 171 Een Belgisch reisbureau wenste reizen aan te bieden die een
totaalpakket aanboden: vervoer, verblijf en tickets voor wedstrijden. De lokale organisatie van
het WK had echter een regel opgesteld die reisbureaus verhinderde om tickets aan te kopen en
dus dergelijke pakketreizen aan te bieden. De organisatie die bestond uit de FIFA en de
Italiaanse voetbalbond had immers een exclusief contract afgesloten met 2 Italiaanse
reisorganisaties. Deze zouden een gemeenschappelijke maatschappij oprichten die
verantwoordelijk was voor alle hotel- en vervoersdiensten die de organisatie zou vragen.
Bovendien kregen ze het alleenrecht voor de oprichting van pakketreizen. Hiervoor kregen ze
25% van de toegangsbewijzen toebedeeld. De Italiaanse dochtermaatschappij van de
reisorganisaties sloot vervolgens contracten met verschillende reisbureaus in Europa, in
België ging het om één reisbureau. Deze reisbureaus mochten pakketreizen op hun
grondgebied aan de man brengen. Reisbureaus die geen contract hadden met de Italianen
konden geen tickets verwerven en daardoor dus ook geen pakketreizen aan de man brengen.
Het Belgisch reisbureau Pauwels Travel dat geen contract had kunnen sluiten en dus geen
pakketreizen kon aanbieden diende een klacht in bij de Europese Commissie.
De Commissie startte een onderzoek en onderzocht de gevolgen van de gesloten contracten,
meer bepaald op de markt van de pakketreizen ter gelegenheid van het WK. De Commissie
besliste eerst dat het organisatiecomité gevormd door de Italiaanse bond en de FIFA, zowel
sportieve als commerciële taken vervulde. Daarom kon de organisatie bestempeld worden als
een onderneming in de zin van artikel 101 lid 1 EG-verdrag. De verschillende contracten
konden dus bestempeld worden als overeenkomsten tussen verschillende ondernemingen
volgens datzelfde artikel. Daarenboven hadden deze contracten tot gevolg dat de mededinging
binnen de Europese Gemeenschap beperkt werd. Zowel tussen reisorganisatoren als op de
markt van de verkoop van WK-pakketreizen. Het feit dat er slechts één maatschappij was die
van de organisatie tickets kon verkrijgen, betekende een enorm nadeel voor concurrerende
reisorganisaties. Bovendien konden buitenlandse reisbureaus enkel bij deze maatschappij
tickets verkrijgen indien ze pakketreizen wilden aanbieden. De Commissie aanvaardde het 171 N. PARISIS, «l’Application des Règles de Concurrence à l’Activité Sportive » in
J.-M. DE WAELE en A. HUSTING (eds.), Sport et Union Européenne, Brussel, Editions de l’Université de
Bruxelles, 2001, 110.
85
argument van de organisatie dat deze maatregelen genomen waren om de veiligheid van het
evenement te garanderen niet. De genomen maatregel namelijk een mondiale exclusiviteit
was immers geen proportioneel middel om het doel namelijk de veiligheid te bereiken. Het
scheiden van de supporters kon volgens de Commissie op een minder beperkende manier
gebeuren dan de wijze waarop dit nu werd gepoogd. De regeling had een invloed op de
tussenstaatse handel omdat zonder deze er waarschijnlijk een grotere markt voor pakketreizen
had kunnen bestaan. Er was dus in dit geval een duidelijke inbreuk op artikel 101 lid EG-
verdrag. De Europese Commissie oordeelde echter dat er geen geldboete moest opgelegd
worden. Dit omwille van 3 redenen. Het feit dat ze slechts voor de eerste maal optrad op het
gebied van verkoop van tickets voor internationale sportwedstrijden. Daarnaast gaf ze aan dat
de zaak wel degelijk een bepaalde complexiteit met betrekking tot de veiligheid was en dat
de inbreuk na het WK zou ophouden te bestaan.
4.3.5.2. WK 1998 in Frankrijk
Ook naar aanleiding van het volgend WK in Frankrijk in 1998 werd een
mededingingsrechtelijke inbreuk vastgesteld door de Europese Commissie.172 Er werd in deze
zaak voor de verkoop van tickets een onderscheid gemaakt tussen inwoners van Frankrijk en
andere inwoners van de Europese Unie. Inwoners van Frankrijk konden immers reeds tickets
kopen vooraleer de loting had plaatsgevonden. Dit gebeurde via de zogenaamde blinde
verkoop, men kon tickets aankopen voor een bepaalde datum in een bepaald stadion, maar
men wist niet welke 2 ploegen er zouden spelen. Deze tickets konden dus enkel worden
aangekocht door personen die een adres in Frankrijk konden opgeven. Pas vanaf april 1998
konden toegangsbewijzen worden aangekocht door supporters die een adres elders in de
Europese Unie hadden.
In deze zaak onderzocht de Commissie de zaak in het licht van artikel 102 EG-verdrag dat een
verbod stelt op misbruik van machtspositie.173 Het organisatiecomité dat verantwoordelijk
was voor de organisatie van de ticketverkoop kon beschouwd worden als een onderneming
172A. VERMEERSCH, Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de
toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu , 2009, 390-392. 173 “Commission takes action against the local organizers of the 1998 Football World Cup finals competition in France” IP/99/541, 20 juli 1999.
86
volgen artikel 102. De productmarkt werd omschreven als de markt van de blinde passen,
daaronder werd verstaan de “Pass France 98” in ‘96 en ’97 en de markt voor afzonderlijke
toegangsbewijzen in 1997. Het “Pass France 98” was een combinatie van verschillende tickets
waarvan de samenstelling van de ploegen nog niet bekend was. Het Pass verschafte toegang
tot verscheidene partijen die zouden gespeeld worden. De Europese Commissie stelde een
onderzoek in naar de vervangbaarheid van de betrokken producten. Ze onderzocht of een
prijsstijging van minstens 10% zou leiden tot een meetbare wijziging van de vraag van de
consument ten gunste van vervangende producten. Concreet werd dus onderzocht of de
stijging van de ticketprijzen met minstens 10% zou leiden tot een verschuiving van de vraag
en de vraag naar tickets voor het WK zou zakken, terwijl tickets voor andere
sportevenementen of voetbalwedstrijden een grotere vraag zouden krijgen. Er werd
geoordeeld dat een dergelijke stijging van de prijs geen aanleiding zou geven tot een
verschuiving van de vraag. Dit omwille van de populariteit van het WK in vergelijking met
andere voetbalwedstrijden, het tijdstip van het WK: juni en juli wanneer andere competities
zijn afgelopen, en een vergelijking van vraag en aanbod van toegangstickets. De relevante
geografische markt waren alle landen van de Europese Economische Ruimte. Binnen deze
marktafbakening nam het organisatiecomité een duidelijke machtspositie in. Ze mocht dus
geen misbruik maken van deze machtspositie om conform art. 102 EG-verdrag te handelen.
De Commissie oordeelde dat er sprake was van misbruik van machtspositie omwille van het
feit dat de organisatie eiste dat de koper van tickets een postadres moest hebben in Frankrijk.
Dit leidde immers tot een discriminatie van potentiële toeschouwers buiten Frankrijk. Er
werden immers ongelijke voorwaarden opgelegd waardoor de markt ten nadele van de
verbruikers beperkt werd. Het organisatiecomité betoogde dat zijn gedrag niet binnen het
toepassingsgebied van artikel 102 EG verdrag zou vallen omdat deze bepaling er niet op
gericht zou zijn de belangen van de consument rechtstreeks te verzekeren en omdat zijn
gedrag een gevolgen had voor de mededingingsstructuur. De Commissie weerlegde deze
argumentatie echter door te verwijzen naar de zaak Continental Can.174 Daarin werd gesteld
dat artikel 102 kan toegepast worden in situaties waarin het gedrag van een onderneming met
een machtspositie de belangen van de consumenten rechtstreeks schaadt, zelfs al is er geen
sprake van enig gevolg voor de mededingingsstructuur. Ook het feit dat het organisatiecomité
174 HvJ, 21 april 1973, C-6-72 R, Europemballage Corporation and Continental Can Company Inc. v.
Commission of the European Communities, Jur. 1973, I-145.
87
geen financieel of concurrentievoordeel haalde uit de verkoopsregeling zorgde er niet voor dat
zijn gedrag buiten de werkingssfeer van artikel 102 viel. De organisatie argumenteerde tevens
dat de regeling werd genomen om de veiligheid van het tornooi te bewaren, door
supportersgroepen gescheiden te houden. Supporters met een postadres in Frankrijk konden
als neutraal beschouwd worden. Dit werd echter weerlegd: supporters die blind tickets kopen
op voorhand kunnen alleen als vreedzame neutrale supporters worden beschouwd, de vereiste
voor een postadres in Frankrijk is dus niet relevant. Deze regeling kon de
proportionaliteitstest niet doorstaan en werd dus beschouwd als een buitensporige beperking
van de mededinging. De Europese Commissie besloot na haar onderzoek dat het in dit geval
ging om een inbreuk op het Europese mededingingsrecht. En dat de regeling in strijd was met
de fundamentele beginselen van de gemeenschappelijke markt. Toch legde de Europese
Commissie slechts een boete op van 1000 euro. Als reden hiervoor gaf de Commissie dat de
organisatie niet op de hoogte was van het feit dat de verkoopsregeling in strijd was met de
mededingingsregels. Deze regeling was voordien immers gelijkaardig toegepast voor andere
wereldkampioenschappen. Bovendien waren er goede contacten tussen de Europese
Commissie en het organisatiecomité die leidden tot een gewijzigd regeling waarbij
toeschouwers uit de gehele Europese Unie rechtstreeks toegangstickets konden kopen. Of dit
laatste argument echt steek houdt, valt echter te betwijfelen. Na de beschikking van de
Commissie bleef er immers nog steeds een onderscheid tussen de mogelijkheid van inwoners
van Frankrijk om tickets te kopen en andere inwoners van de EG.
Het is opmerkelijk dat in beide zaken die hierboven beschreven werden, weinig tot geen
sancties opgelegd werden. De Commissie besloot nochtans in beide zaken dat het om een
duidelijke inbreuk op het Europese mededingingsrecht ging. Ze beschouwde de problematiek
in deze zaken terecht niet als sportspecifiek maar zag er de economische dimensie van in.
Enkel de problematiek omtrent de veiligheid kan als vreemd element binnen een economische
context worden aangemerkt. Het scheiden van rivaliserende supportersgroepen is een
aandachtspunt waar op gelet wordt om de veiligheid van het evenement te garanderen. Ook de
Europese Commissie aanvaard dat dit noodzakelijk is voor het veilig kunnen organiseren van
een voetbalwedstrijd. Er moeten evenwel proportionele acties worden genomen om dit doel te
bereiken. In de voorgaande twee zaken was dit niet het geval. Maatregelen die wel als
proportioneel worden beschouwd zijn onder meer een beperkt aantal tickets per persoon
verkopen en de verplichting opleggen aan federaties om enkel aan personen met hun
nationaliteit tickets te verkopen. Het veiligheidsaspect is het enige element dat nog
88
sportgerelateerd is in deze zaken, en wat de problematiek van ticketverkoop in
sportwedstrijden onderscheidt van ticketverkoop voor concerten of andere culturele
evenementen. Uit de argumentering van de Commissie kan worden afgeleid dat de niet-
sanctionering van de overtredingen niet waren omwille van het feit dat sport in deze zaken
betrokken was. De Europese Commissie wou eerder een waarschuwing geven en
duidelijkheid verschaffen voor toekomstige organisatoren van gelijkaardige evenementen.
Deze aanpak wierp dan ook vruchten af, in latere tornooien zoals EURO 2000 werden de
verkoopsmodaliteiten aangepast aan de richtlijnen die de Europese Commissie in voorgaande
zaken had uitgetekend.175
4.3.5.3. Olympische Spelen 2004 in Athene
Het recentste probleem dat naar voor kwam bij de ticketverkoop bij sportevenementen is de
wijze van betaling. Zo kon er voor de Olympische spelen van 2004 in Athene enkel
rechtsreeks tickets worden gekocht van het organisatiecomité via internet indien men betaalde
met VISA. De Europese Commissie oordeelde dat het hier niet ging om een inbreuk op de
Europese mededingingsregels indien de inwoners van de Europese Unie een redelijke toegang
hadden tot tickets via andere kanalen die niet dienden betaald te worden met VISA. Deze
alternatieven waren beschikbaar aangezien bij elk nationaal Olympisch Comité tickets konden
aangekocht worden en betaald op verschillende wijzen. De zaak werd zelfs zonder formele
beslissing van de Europese Commissie gesloten, nadat de organisatie informatie had verschaft
over de verschillende manieren waarop tickets konden worden verschaft en de verschillende
betaalwijzen die konden gehanteerd worden.
4.3.5.4. WK 2006 in Duitsland
Ook in 2006 was er een probleem met de betalingswijze van tickets, maar wederom werd een
oplossing gevonden en kon zonder formeel besluit verder gegaan worden. Tickets voor het
WK 2006 in Duitsland konden immers slechts bij het organisatiecomité op drie wijzen
aangekocht worden, met een Mastercard, via een overschrijving van een Duitse bankrekening
of via een internationale overschrijving. Voor consumenten buiten de eurozone maar binnen
de EU (zoals Groot-Brittannië) rees er een probleem. Indien zij geen bezitter waren van een
175 “De Commissie keurt de regelingen goed voor de kaarverkoop bij Euro 2000”, IP/00/591, 8 juni 2000
89
Mastercard, konden zij enkel tickets verwerven via internationale overschrijving. Een Britse
consumentenorganisatie diende hiertegen echter klacht in omdat deze internationale
overschrijving aanzienlijke extra kosten met zich meebracht. Ook hier stelde de Commissie
dat alle consumenten binnen de Europese Unie een redelijke toegang moest krijgen tot de
markt van aankoop van toegangsbewijzen. De FIFA en de Duitse voetbalbond die de
organisatoren waren van het WK 2006 openden als antwoord op deze problemen
bankrekeningen in de 16 landen van de Europese Unie die niet tot de eurozone behoorden.
Bovendien werd over deze nieuwe betaalmogelijkheid op de website van de FIFA voldoende
informatie geplaatst.
In de zaken betreffende ticketverkoop en sport, is het opvallend dat steeds op een ‘nette’
manier tot een oplossing gekomen wordt. De Europese Commissie heeft in de zaken die
hierboven werden beschreven steeds geopteerd voor een oplossing die voortvloeide uit een
goede communicatie tussen Commissie en de instanties die instonden voor de ticketverkoop.
De Commissie heeft door deze zachtere aanpak van overtredingen van het mededingingsrecht
geen echte sancties opgelegd aan de overtreders, maar eerder een reeks richtlijnen
uitgestippeld die gevolgd moeten worden door de organisatoren van sportevenementen die in
de toekomst liggen. De organisatoren zijn zich hier terdege van bewust en proberen rekening
te houden met de uitspraken die de Europese Commissie heeft gedaan bij de vorige
organisaties van sportevenementen. Het lijkt mij een goeie oplossing van de Europese
Commissie om niet steeds repressief op te treden, maar af en toe ook te zorgen voor
verduidelijking voor de toekomstige organisatoren.
90
4.3.6. Besluit met betrekking tot sportzaken en artikel 101 en 102 EG-verdrag
De sportzaken die voorlopig in Europa gevoerd werden kunnen in twee categorieën
onderverdeeld worden. Er is namelijk een onderscheid tussen de zaken die voor het Europees
Hof van Justitie zijn gekomen: Meca-Medina en Piau, en de zaken die niet voor de rechtbank
kwamen, maar opgelost werden door de Europese Commissie. Het is opvallend dat de meeste
mededingingsrechtelijke zaken die betrekking hebben op sport in der minne geregeld worden
tussen de ‘beklaagde’ en de Europese Commissie. In deze zaken is het steeds een federatie,
een bond, een organisatiecomité of een vereniging van ploegen die beschuldigd worden van
mededingingsvervalsende praktijken. Deze federaties hebben er alle belang bij om een zaak
niet voor het gerecht te laten komen. De Commissie voert in deze zaken een onderzoek en
deelt aan de federatie mee op welk vlak de mededinging beperkt wordt door hun reglementen.
De federaties worden op deze manier dus in het defensief gedrongen en moeten hun regels
aanpassen om sancties te ontlopen. In deze zaken werd steeds een onderhandelde oplossing
gevonden, waardoor zowel de bonden als de Europese Commissie tevreden gesteld werden.
Door deze onderhandelingen en de zaken die de Europese Commissie reeds onderzocht heeft
hebben heel wat federaties nu een duidelijk beeld van wat op het gebied van mededinging
toegelaten is en wat niet. De zaken zijn als het ware een leidraad geworden die de federaties
nu kunnen volgen. Vooral op het gebied van de ticketverkoop blijkt duidelijk dat organisaties
conclusies trekken uit zaken die voorheen gevoerd werden door de Europese Commissie.
De zaken waar er wel een proces gevoerd werd, onderscheiden zich van de vorige categorie
omdat het steeds particulieren zijn die iets verwezenlijkt willen zien. Zowel in de Meca-
Medina zaak als de Piau zaak gaat het om natuurlijke personen die niet akkoord gaan met de
reglementen die opgesteld werden door de federaties. In deze zaken wordt de vrije
mededinging aangewend als een middel voor persoonlijk gewin, terwijl de andere cases
dienen om eerlijke concurrentie op de Interne Markt mogelijk te maken. Mijns inziens moet
vermeden worden dat particulieren via allerlei kunstgrepen misbruik maken van de
mededingingsregels om zelf iets gedaan te krijgen. De Europese Commissie onderzoekt
regelmatig zaken waarbij de mededinging in het gedrang komt en flagrante overtreding
worden zeker aangepakt. Particuliere zaken kunnen echter wel nuttig zijn om kleinere
verboden vormen van een mededingingsbeperking aan te klagen.
91
4.4. SPORT EN STAATSSTEUN176
4.4.1. Inleiding
Een tweede grote categorie mededingingsregels is niet gericht tot ondernemingen, maar wel
tot de lidstaten zelf. Het gaat om regelen met betrekking tot de regulering van staatssteun. De
gedachtegang van Europa om een dergelijk staatssteunbeleid te voeren is als volgt: directe
steun aan ondernemingen kan de mededinging ernstig verstoren, daarom moet deze beteugeld
en gereglementeerd worden. Belangrijk is dat niet elke steun automatisch verboden is. Er
bestaan immers verschillende categorieën steunmaatregelen. Vooraleer staatsteun kan
toegelaten worden moeten de lidstaten eerst een aanmelding van deze steun doen bij de
Europese Commissie. Dit zorgt voor een stand-still, de steun mag niet gegeven worden
vooraleer de Commissie toelating heeft gegeven. De Europese Commissie wil de omvang van
de staatssteun zo veel mogelijk beperken, waar deze dan wel verleend wordt moet deze beter
gericht zijn. Daarnaast moet er oog zijn voor de economische situatie. Er moet meer
transparantie zijn en een grotere voorspelbaarheid.
Een staatssteunbeleid is dus nodig om te voorkomen dat de steun die bepaalde lidstaten aan
ondernemingen verlenen de mededinging buitensporig zou verstoren. Het toezicht is dus
nodig om de gelijkheid tussen alle ondernemingen uit verschillende lidstaten te behouden.
Zonder controle zouden er immers een concurrentiestoornis kunnen ontstaan doordat er
toetredingsdrempels kunnen worden gecreëerd voor de ondernemingen. Een belangrijke
kanttekening bij staatssteun is dat deze helemaal niet gratis is, de belastingsbetaler betaalt
voor steun aan bepaalde ondernemingen. In principe zouden ondernemingen moeten kunnen
overleven zonder steun en kunnen overleven via de markt.
4.4.2. De verdragsartikelen
De mededingingsregels zitten vervat in artikel 107 en 108 EG-verdrag.
176L. PARRET, “Sport en overheidssteun. Europa stelt grenzen maar laat toch ruimte” in Europa in beweging.
Sport vanuit Europees perspectief. J. SCHEERDER, C. VAN TUYKOM en A. VERMEERSCH (eds.),Gent, Academia
Press, 2007, 289-306 .
92
Artikel 107
1. Behoudens de afwijkingen waarin dit Verdrag voorziet, zijn steunmaatregelen van de
staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door
begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te
vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voorzover deze steun het
handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.
Art 107 lid 1bepaalt een aantal cumulatieve voorwaarden die allen moeten vervuld worden
vooraleer je onder het verbod valt. In de eerste plaats moet er sprake zijn van staatssteun, dit
zijn geldelijke steunmaatregelen. Hieronder wordt niet alleen begrepen positieve maatregelen
waarbij geld gegeven wordt, maar ook kosteloze leningen of het opleggen van minder sociale
lasten. Indien men immers enkel staatssteun zou omschrijven als het geven van geld aan
bepaalde ondernemingen zouden deze de regels met betrekking tot staatssteun veel te
makkelijk kunnen ontwijken. Om te weten of een bepaalde maatregel van een staat steun is of
niet, wordt veelal onderzocht als de staat handelt als een markteconomie-investeerder. Dit wel
zeggen dat onderzocht wordt of de markt onder dezelfde voorwaarden, op hetzelfde ogenblik
dezelfde voordelen zou hebben toegekend. Indien het antwoord op deze vraag positief is, is er
geen sprake van staatssteun, is het antwoord echter negatief, zal het gegeven voordeel wel als
staatssteun aangemerkt worden. De steun moet bekostigd worden met staatsmiddelen of moet
uitgaan van de lidstaten. Staatssteun hoeft echter niet steeds van de gecentraliseerde overheid
te komen, ook regionale overheden of lokale autoriteiten kunnen staatssteun verlenen. Het is
niet steeds duidelijk of de overheid achter een bepaalde steunmaatregel zit of niet. De
overheid kan immers bepaalde organen aansporen om bepaalde investeringen te doen of
steunmaatregelen te verlenen. Het doorslaggevende criterium om te bepalen wanneer het gaat
om staatssteun is of de overheid controle kan uitoefenen over de beslissing om steun toe te
kennen of niet.
Een tweede voorwaarde die moet voldaan zijn vooraleer we kunnen spreken van niet
toegelaten staatssteun is dat er een mogelijke vervalsing moet zijn van de mededinging. Een
derde voorwaarde is dat de steun selectief moet zijn, dus slechts enkele ondernemingen
mogen door de maatregel bevoordeeld zijn. Algemene economische maatregelen vallen hier
dus niet onder. Het is niet altijd makkelijk om te zien of een bepaalde maatregel nu niet
toegelaten staatssteun is, dan wel een algemene economische maatregel. Ten slotte moet er
93
ook een ongunstige beïnvloeding zijn van de tussenstaatse handel. Ook voor staatssteun geldt
een de-minimis regeling, beneden een bepaald bedrag moet de steun niet aangemeld worden.
2. Met de gemeenschappelijke markt zijn verenigbaar:
a) steunmaatregelen van sociale aard aan individuele verbruikers op voorwaarde dat deze
toegepast worden zonder onderscheid naar de oorsprong van de producten;
b) steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen of andere
buitengewone gebeurtenissen;
c) steunmaatregelen aan de economie van bepaalde streken van de Bondsrepubliek
Duitsland die nadeel ondervinden van de deling van Duitsland, voorzover deze
steunmaatregelen noodzakelijk zijn om de door deze deling berokkende economische
nadelen te compenseren.
Dit lid somt soorten steun op die automatisch toch verenigbaar zijn met de principes van de
gemeenschappelijke markt. Een voorbeeld bij het eerste punt is het laag houden van
broodprijzen naar de consumenten toe. Ongeacht de afkomst waar het brood vandaan komt.
Het laatste punt van dit lid is een historische bepaling die enkel betrekking heeft op Duitsland.
3. Als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kunnen worden beschouwd:
a) steunmaatregelen ter bevordering van de economische ontwikkeling van streken waarin
de levensstandaard abnormaal laag is of waar een ernstig gebrek aan werkgelegenheid
heerst;
b) steunmaatregelen om de verwezenlijking van een belangrijk project van
gemeenschappelijk Europees belang te bevorderen of een ernstige verstoring in de
economie van een lidstaat op te heffen;
c) steunmaatregelen om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische
bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën te vergemakkelijken, mits de
voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden
veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad;
d) steunmaatregelen om de cultuur en de instandhouding van het culturele erfgoed te
bevorderen, wanneer door deze maatregelen de voorwaarden inzake het handelsverkeer
en de mededingingsvoorwaarden in de Gemeenschap niet zodanig worden veranderd
dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad;
94
e) andere soorten van steunmaatregelen aangewezen bij besluit van de Raad, genomen met
gekwalificeerde meerderheid van stemmen, op voorstel van de Commissie.
Dit lid somt enkele situaties op die kunnen verenigbaar zijn met de regels van de Interne
Markt. Principieel vallen deze situaties onder lid 1 van artikel 107, maar ze kunnen door de
Europese Commissie toch beschouwd worden als verenigbaar met de Interne Markt. De
Europese Commissie heeft op dit punt een grote discretionaire bevoegdheid, het Hof van
Justitie zal in deze materies dus slechts een marginale toetsing uitvoeren. Er zijn 5 puntjes
opgenomen in het 3e lid, het 5e punt is evenwel een open categorie. Er kunnen volgens dit lid
uitzonderingen gemaakt worden voor regionale steun, streken waarbij de levensstandaard
abnormaal laag is ten opzichte van de rest van Europa. Een voorbeeld dat kan gegeven
worden bij punt b is de steun die gegeven werd voor het creëren van de hogesnelheidstrein.
Ook steunmaatregelen om de ontwikkeling van bepaalde economische bedrijvigheid of
bepaalde regionale economieën te ondersteunen kan toegelaten zijn. Onder regionale steun
dient te worden verstaan regio’s die te kampen hebben met economische problemen in
vergelijking met Europa of met de lidstaat zelf. Vanuit Belgisch standpunt gezien kunnen
bepaalde regio’s van Wallonië hiervoor in aanmerking komen. In tegenstelling tot punt a van
dit lid, waar er enkel steun is toegelaten voor lidstaten die er minder goed voorstaan dan de
rest van Europa. Sectoriële steun mag worden verleend om bepaald specifieke problemen op
te lossen, maar het mag geen overlevingsstrategie zijn. De steun zou dus best degressief zijn
in de tijd en mag er niet toe leiden dat het probleem zich verplaatst naar andere sectoren. Een
recent voorbeeld van sectoriele steun kan gevonden worden bij de recente problemen van de
luchtvaart. Dit probleem trad op na de uitbarsting van de Eyjafjallajökull, de vulkaan op
IJsland die de aswolk uitstootte. Deze uitbarsting en aswolk heeft er voor gezorgd dat het
Europese luchtverkeer enkele dagen volledig lam lag. Hierdoor leden de Europese
luchtvaartmaatschappijen gigantische verliezen. De Europese Commissie heeft daarom
onlangs beslist dat steun aan de luchtvaartsector om deze verliezen op te vangen toegelaten
was.
Er zijn bovendien heel wat groepsvrijstellingen aangenomen die ervoor zorgen dat bepaalde
steunmaatregelen vrijgesteld worden, een belangrijke die reeds vermeld werd, is de de-
minimis bekendmaking. Deze stelt dat indien de steun per onderneming het bedrag van
200.000 euro over 3 jaar niet overschrijdt, de steun niet onder de toepassing van artikel 107
lid 1 valt. Door de beperkte omvang kan er immers geen sprake zijn van invloed op het
95
handelsverkeer tussen de lidstaten en kan er dus geen vervalsing van de mededinging
optreden. Daarnaast zijn er onder meer vrijstellingen voor steun aan kmo’s en vrijstellingen
voor opleidingssteun en werkgelegenheidssteun.
De handhaving van deze Europese steunmaatregelen ligt gecentraliseerd bij de Europese
Commissie, deze is verantwoordelijk om te beoordelen of bepaalde steun toegelaten kan
worden of niet. Zij beoordeeld dus of de steun verenigbaar is met de gemeenschappelijke
markt. De procedure waarop dit gebeurd wordt beschreven in artikel 108 EG verdrag.
Daarnaast moet de nationale rechter erop toezien dat lidstaten zich houden aan de
aanmeldingsplicht zoals die wordt voorgeschreven. De nationale rechter kan evenwel niet de
verenigbaarheid van het verdrag met bepaalde steunmaatregelen beoordelen. De nationale
rechter mag enkel controleren of er in een bepaald geval sprake is van onrechtmatige steun,
hiermee wordt bedoeld: steun die reeds uitgekeerd werd, maar niet werd aangemeld bij de
Commissie en bijgevolg nog niet werd goedgekeurd. Artikel 88 lid 3 heeft rechtstreekse
werking: rechters moeten er op toezien dat rechtssubjecten beschermd worden tegen
overtredingen van de nationale overheid van het verbod op uitvoering van steunmaatregelen
in afwachting van een toelating door de Europese Commissie.
Het Europees Hof van Justitie kijkt bovendien strikt toe op de verplichting van een lidstaat om
de verleende steun terug te vorderen. Dit dient te gebeuren wanneer de Europese Commissie
een negatieve beschikking neemt.
4.4.3. Staatssteunregels en sport?
Voor de sportwereld bestaat er in principe geen enkele uitzonderingsregel wat betreft
staatssteun. Steunmaatregelen zullen dus bekeken worden als elke andere steunmaatregel
zonder een speciale behandeling voor sport. De Europese Commissie hanteert geen soepele
behandeling voor steun die sportclubs ontvangen van de overheden. De regels met betrekking
tot staatssteun zijn enkel van toepassing voor steunmaatregelen aan ondernemingen. Zoals
reeds gesteld worden sportclubs, federaties en zelfs individuele sporters als ondernemingen
beschouwd volgens het Europees mededingingsrecht. De regels met betrekking tot staatssteun
zijn dus van toepassing op de sportwereld.
Er zijn al verschillende vragen gerezen over de combinatie van sport en staatssteun, vooral
over de verenigbaarheid van steun aan clubs met financiële moeilijkheden met het EG-
96
verdrag. Meestal wil de overheid helpen met het bouwen van een nieuw stadion, of de fiscale
lasten verminderen. In België was er in de periode 2004-2005 een probleem omtrent
overheidssteun in de voetbalsector. Enkele Vlaamse Europarlementsleden hadden vragen over
vermeende steun die aan de andere kant van de taalgrens verleend werd. In de Waalse media
circuleerden immers berichten dat de Waalse regering bepaalde clubs aanzienlijke hulp zou
verlenen om hen te helpen met de uitbouw en vernieuwing van hun infrastructuur. Ook in het
Vlaams parlement werd dit probleem aangekaart. Tot een formele beslissing kwam het niet in
dit debat. Het grote probleem is het grote gebrek aan transparantie en duidelijkheid met
betrekking tot steun die door de overheid verleend wordt. Er ontbreekt een duidelijke
inventaris van wie op welke manier steun ontvangt, hierdoor is het moeilijk te doorgronden of
er werkelijk sprake is van verboden staatssteun.
Ook in het buitenland zijn er al problemen geweest over de verenigbaarheid van staatssteun
met sport. In Nederland deden zich een aantal zaken voor waarbij de vraag werd gesteld of de
gemeente investeringen mocht doen in de bouw van een nieuw voetbalstadion. Onder meer in
Alkmaar en in Den Haag wou het stadsbestuur respectievelijk AZ en ADO financieel bijstaan
voor de bouw van een nieuw stadion. Deze problematiek viel samen met het debat omtrent de
uitzendrechten van sportwedstrijden. Daarom kwam er veel aandacht voor de problematiek
van sport en mededinging. De Nederlandse regering stelde daarop vragen aan de Europese
Commissie. Ze vroeg of financiële steun aan voetbalclubs staatssteun vormt. De Commissie
stelde terecht dat steun aan clubs wel degelijk als staatssteun kon worden bestempeld, dit tot
grote verbazing van gemeentes in Nederland die niet goed op de hoogte waren omtrent de
reglementering van staatssteun. De Commissie maakte wel een onderscheid tussen
verschillende wijzen waarop steun verleend wordt. Ze gaf aan welke soorten ondersteuning
wel onder de toepassing van artikel 107 EG-verdrag vallen. De Commissie had reeds eerder al
gesteld dat subsidies aan professionele voetbalclubs die schoolonderwijs geven aan jongeren
niet als staatssteun worden aangemerkt. Over de bouw van infrastructuur is de Commissie
duidelijk: indien de bouw het algemeen belang ten goede komt en geen selectieve
bevoordeling is van één bepaalde club is er geen sprake van verboden staatssteun. Is de steun
daarentegen wel selectief en beoogt ze om 1 club een voordeel te verschaffen ten opzichte van
andere, is er wel sprake van niet-toegelaten staatssteun. Indien de overheid eigenaar is of
wordt van het stadion, moet ze aan alle gegadigden onder gelijke voorwaarden ter
beschikking worden gesteld. Hiermee bedoelt men dat alle clubs die gebruik willen maken
97
van de infrastructuur dit moeten kunnen tegen het betalen van een gepaste vergoeding. De
voorwaarden tot verhuren van de sportcomplexen moeten dus marktconform zijn.
Een andere zaak waar er sprake was van staatssteun en sport betrof wederom de voetbalclub
AZ. Deze zaak betrof een grondtransactie tussen de gemeente Alkmaar en de voetbalclub
AZ. De Commissie onderzocht of de verkoop van enkele percelen bouwgrond voor een
voetbalstadion met een bijhorend winkelcentrum aan te merken was als staatssteun. Deze zaak
had een lange gerechtelijke strijd tot gevolg en vooraleer de Commissie tot een oordeel kwam,
hadden het gemeentebestuur en AZ de overeenkomst al ontbonden waardoor de zaak zonder
voorwerp was. Een gelijkaardige problematiek werd door de Commissie bij de Spaanse
eersteklasser Real Madrid ontdekt. Ook hier bestond twijfel over de verkoop van grond ten
voordele van deze club.
Ook in Italië is er reeds controverse ontstaan met betrekking tot sport en staatssteun. De
Italiaanse regering besliste immers om een speciaal fiscaal regime toe te passen op
voetbalclubs. Dit regime was volgens de Europese Commissie in strijd met zowel de
Europese boekhoudkundige regels als met de Europese regels met betrekking to sport en
staatssteun. De Italiaanse voetbalclubs werden door deze behandeling begunstigd. Het ging
om de “salva-calcio” wetgeving. Na uitvoerig overleg tussen de Europese Commissie en de
Italiaanse regering werd uiteindelijk besloten dat het hier niet ging om steun, ook omdat Italië
de wetgeving op dat moment al had aangepast.
4.4.4. Besluit
Voorlopig zijn er nog niet veel zaken aan de oppervlakte gekomen die betrekking hebben tot
sport en staatssteun. De Europese Commissie heeft in deze materie dan ook geen
afzonderlijke visie ontwikkeld. Ze behandelt zaken met betrekking tot sport en staatssteun
zoals alle andere zaken die betrekking hebben op staatssteun. Een extra soepelheid of een
bijzondere aanpak is in deze voor sport dus niet weggelegd. Er zijn voorlopig te weinig zaken
om een algemeen beeld te kunnen schetsen van de visie die de Europese Commissie voor
ogen heeft met betrekking tot de relatie die bestaat tussen sport en staatssteun. Het feit dat het
Hof van Justitie in deze problematiek nog niet is moeten tussenkomen verklaart ook waarom
er nog geen vaste theorie bestaat. Zoals reeds vermeld behandelt de Commissie deze zaken
voorlopig niet anders, anderzijds laten artikel 107 en 108 van het EG-verdrag voldoende
ruimte om rekening te houden met sociale, culturele en economische factoren. Er bestaat dus
98
wel degelijk een mogelijkheid dat in de toekomst wanneer er nieuwe zaken voorvallen met
betrekking tot sport en staatssteun, er wel een eenduidige visie komt van de Europese
Commissie. Voorlopig blijft de visie echter vooral erg casuïstisch en dient nog verder
uitgediept te worden.
99
5. ALGEMEEN BESLUIT
Sport heeft reeds een lange weg afgelegd binnen de Europese Unie. Aanvankelijk was er
weinig tot geen aandacht voor sport. De Europese Gemeenschap werd stap voor stap
opgebouwd en richtte zich vooral op economische aspecten. De economie werd aanzien als de
beste fundering om de Europese Gemeenschap op te bouwen. Dit is logisch, want een
economische verbondenheid kan dienen als basis voor een verdere geïntegreerde
samenwerking. Naarmate deze economische samenhang en samenwerking zich verder
evolueerde kon men zich ook focussen op andere gebieden.
Met mondjesmaat worden nieuwe bevoegdheden op Europees niveau gecentraliseerd en ook
sport wordt nu geleidelijk toegevoegd als een bevoegdheidsterrein waarop de Europese Unie
zich kan manifesteren. Vooralsnog blijft de grootste macht echter geconcentreerd op nationaal
niveau. Dit kan men merken aan de geringe hoeveelheid aan directe maatregelen die de
Europese Unie heeft genomen met betrekking tot sport. Mijn inziens zal de hoeveelheid aan
directe regelgeving geleidelijk aan groeien. De evolutie in de laatste jaren wijst hier alleszins
op. De sportbevoegdheid verschuift van de nationale autoriteiten naar het Europese niveau,
het zal echter nog vele jaren duren vooraleer de grootste beslissingsbevoegdheid bij de
Europese Unie ligt. Dit is onder meer het gevolg van het feit dat sport nog steeds zeer veel
nationalistische gevoelens meebrengt. De Europese Unie zal dus geleidelijk en met respect
voor de nationale gevoelens en belangen beslissingskracht naar zich toe moeten trekken.
Voorlopig blijft de directe regelgeving van de Europese Unie de minst belangrijke categorie
van regels die een impact heeft op sport.
De belangrijkste categorie van Europese regels die de sportwereld raken zijn de indirecte
regels. Dit zijn regels die gecreëerd werden om de economische doelstellingen van de
Europese Gemeenschap te bereiken. Deze regels werden op vele gebieden onverkort
toegepast, zo ook op het gebied van sport. Doorheen de jaren is sport reeds meermaals in
aanraking gekomen met deze regels. De regels inzake vrij verkeer werden het eerst in
sportzaken aangebracht, pas later gebeurde dit ook voor de regels inzake vrije mededinging.
De vrije mededinging lijkt op het eerste zicht niet echt belangrijk voor sport. Maar wanneer
men deze problematiek van dichterbij bekijkt, blijkt dat er een hele waaier aan aspecten zijn
waar sport en mededinging elkaars pad kruisen. Er zijn problemen geweest rond de verkoop
van tv-rechten, een onderdeel waar het zuiver sportieve slechts een bijrol speelt. De verkoop
van uitzendrechten is immers duidelijk een economische aangelegenheid. Dat de
mededingingsregels hierop toegepast worden is niet meer dan logisch. Ook de verkoop van
100
tickets is een aangelegenheid waar de economische belangen erg groot zijn en waar de
toepassing van de Europese mededingingsregels weinig vragen met zich meebrengt. Er is ook
duidelijk gebleken dat Europa op deze gebieden weinig tot geen rekening houdt met de
specificiteit van sport. De zaken worden behandeld als alle andere zonder een speciale
behandeling omdat het om zogenaamde sportzaken gaat.
Er zijn echter ook andere zaken die betrekking hebben op sport en mededinging beslecht.
Deze cases hebben allen een veel groter sportief karakter en de Europese Commissie bevindt
zich veel verder van economische aangelegenheden wanneer ze besluit om tussen te komen in
dergelijke zaken. De zaken Meca-Medina & Majcen en Piau liggen veel verder van de
oorspronkelijke commerciële doelstellingen van de Europese Gemeenschap. Bij deze zaken
wordt een ruimere invulling van de mededingingsregels gehanteerd, zodat ze ook onder het
EG-recht zouden vallen. Deze zaken zijn erg belangrijke precedenten, ze wijzen er immers op
dat de sportwereld wel degelijk rekening moet houden met de mededingingsbepalingen die
zijn opgenomen in het EG-verdrag. Europa heeft dus een grote invloed op het sportgebeuren
door deze indirecte reglementering. Ook op het gebied van staatssteun zal de sportwereld
nauw in de gaten gehouden worden door Europa, totnogtoe is dit echter nog beperkt gebleven.
Op grote en sluitende theorieën over de verhouding tussen sport en het Europees
mededingingsrecht is het vooralsnog wachten. Voorlopig zijn er enkel losstaande zaken naar
voor gekomen waaruit vooral blijkt dat sport geen verschillende behandeling krijgt dan andere
gebieden. Het recht van vrije mededinging heeft reeds voor enige beweging gezorgd in de
sportwereld en in de toekomst zal dit ongetwijfeld ook nog het geval zijn.
101
BIBLIOGRAFIE
Akten van de Gemeenschapsinstellingen
Declaration of Mr. Robert Schuman: 9 mei 1950, Verzamelingen van de institutionele
documenten van de gemeenschap van 1950 tot 1982, Luxemburg, Europees Parlement, 1982,
47.
69/195/EEG: Beschikking van de Commissie van 18 juni 1969 inzake een verzoek om een
negatieve verklaring (zaak IV/22548 - Christiani & Nielsen).
Beschikking van de Commissie inzake een procedure op grond van artikel 85 van het EEG-
Verdrag, IV/32.524p Screensport/EBU-leden, 19 februari 1991, PB., 1991, L 63/32.
Verdrag betreffende de Europese Unie, ondertekend te Maastricht op 7 februari 1992 en in
werking getreden op 1 november 1993 PB., 1992, C191.
Adonnino-rapport aangenomen door de Europese Raad in Milaan, juni 1995.
Beschikking van de Commissie waarbij een concentratie verenigbaar met de
gemeenschappelijke markt verklaard wordt, IV/M 779 Bertelsmann/CLT op grond van
Verordening (EEG) 4064/89 van de Raad, 7 oktober 1996, PB 1996, C 364/3.
Verdrag van Amsterdam houdende wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie,
de Verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijhorende akten,
ondertekend te Amsterdam op 2 oktober 1997 en in werking getreden op 1 mei 1999, PB.,
1997, C 340.
“ Commission opens formal proceedings into Formula One and other international motor
racing series. IP/99/434” 30 juni 1999.
Commission takes action against the local organizers of the 1998 Football World Cup finals
competition in France” IP/99/541, 20 juli 1999.
102
Commission Decision declaring a concentration to be compatible with the common market
(case No. IV/M.037 – B Sky B/ Kirch PAY TV) according to Council Regulation (EEC) No.
4064/89, 21-3-2000.
Beschikking van de Commissie inzake een procedure op grond van artikel 81 EG-verdrag,
IV/32.150, Eurovisie, 10 mei 2000, PB. 2000, L 151/18.
“De Commissie keurt de regelingen goed voor de kaarverkoop bij Euro 2000”, IP/00/591, 8
juni 2000.
Beschikking van de Commissie inzake een procedure op grond van artikel 81 van het EG-
verdrag en artikel 53 van de EER overeenkomst 37.576, UEFA-uitzendregels, 19 april 2001,
PB. 2001, L 171/12.
“Commissie sluit haar onderzoek naar Formule 1 en andere vierwielige motorsporten af”
IP/01/1523, 30 oktober 2001.
Beschikking van de Commissie betreffende Piau t. FIFA, COMP/ 37.124, 15 april 2002,
Rejection of complaint, Web publication of non-confidential version, beschikbaar op
http://ec.europa.eu/comm/competiton/antitrust/cases/index/by_nr_74.html#i37_124.
Europese Commissie, COMP/38158, Meca-Medina et Majcen, CIO, 1 augustus 2002.
Verdrag van Nice houdende wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie, de
Verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijhorende akten,
ondertekend te Nice op 26 februari 2001 en in werking getreden op 1 februari 2003, PB.,
2001, C 80.
Brief van Commissaris Mario Monti aan, ENIC, COMP/37.806: ENIC/UEFA, 2002,
overweging 31.
Beschikking 2003/778/EG van de Commissie van 23 juli 2003 inzake een procedure op grond
van artikel 81 van het EG-verdrag en artikel 53 van de EER-overeenkomst in de zaak
103
COMP/C-2/37.398.-Gemeenschappelijke verkoop van de commerciële rechten voor de UEFA
Champions League PB L 201/25.
Europese Commissie, bekendmaking overeenkomstig artikel 19 lid 3 van Verordening
(EG)1/2003 van de Raad in zaak COMP/C2/37-214- Gezamenlijke verkoop van de
mediarechten in de Duitse Bundesliga, PB, 2004, C/-229/13, 19 april 2004.
Vo. 139/2004, vanaf 1 mei 2004.
Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het
Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, ondertekend te Lissabon op 13
december 2007, PB., 2007, C 306.
Rechtsspraak HvJ, 13 juli 1962, C-19/61, Mannesmann AG v. Hoge Autoriteit van de E.G.K.S., Jur. 1962, I-
705.
HvJ C-56 en 58-64., Établissements Consten S.à.R.L. and Grundig-Verkaufs-GmbH v
Commission of the European Economic Community,Jur. 1966.
HvJ, 9 juli 1969, C- 5/69, Volk v S.P.R.L. Ets. J. Vervaecke, Jur. 1969, I-295.
HvJ, 21 april 1973, C-6-72 R, Europemballage Corporation and Continental Can Company
Inc. v. Commission of the European Communities, Jur. 1973, I-145.
HvJ, 12 december 1974, C-36/74, Walrave en Koch v.Union Cycliste Internationale , Jur.
1974, I-1424.
HvJ, 14 juli 1976, C-13/76, Donà t. Mantero, Jur. 1976, I-1333.
HvJ, 14 februari 1978, C-27/76, United Brands Company and United Brands Continentaal
BV vs Europese Commissie, Jur. 1978, 207.
104
HvJ, 12 juli 1979, C-32/78, 36/78 en 82/78, BMW Belgium SA and others v Commission of
the European Communities, Jur. 1979, I-2429.
HvJ, 13 februari 1979, C-85/76, Hoffmann-La Roche & Co. AG v. Commission of the
European Communities, Jur. 1979, I-461.
HvJ, 6 mei 1982, C-107/82 R, Allgemeine Elektrizitäts-Gesellschaft AEG-Telefunken AG v
Commission of the European Communities, Jur. 1982, I-3151.
HvJ, 17 september 1985, C-25 en 26/84, Ford - Werke AG and Ford of Europe Inc. v.
Commission of the European Communities, Jur. 1985, I-2725.
HvJ, 23 april 1991, C-41/90, Höfner en Elser v. Macrotron GmbH, Jur.1991, I-1979.
HvJ, 31 maart 1993, C-19/92, Kraus v. Baden-Wuerttembert , Jur. 1993, I-1663.
HvJ, 15 december 1994, C-250/92, Goettrup-Klim e.a. Grovvareforeninger v. Dansk
Landbrugs Grovvareselskan, AMBA, Jur. 1994 , I-5641.
HvJ, 15 december 1995, C-415/93, Union Royale Belge des Sociétés de Football Association
t. Bosman, Jur. 1995, I- 4921.
HvJ, 11 april 2000, C-51/96 en C-191/97, Deliège v. Ligue Francophone de Judo et
Disciplines ASBL, Jur. 2000, I-2549.
HvJ, 14 april 2000, C-176/ 96, Lehtonen en Castors Canada Dry Namur- Braine v.
Fédération royale belge des sociétés de basketball, Jur. 2000, I-2681.
HvJ C-264/98,Tibor Balog v. Royal Charleroi Sporting Club, uit het register geschrapt op 2
april 2001.
HvJ, 19 februari 2002, C-309/99, Wouters e.a. tegen Algemene Raad van de Nederlands Orde
van Advocaten, Jur. 2002, I-577.
105
HvJ , 8 mei 2003, C-438/00, Deutcher Handballbund v. Kolpak, Jur. 2003, I-4135.
GEA, 30 september 2004, T- 313/02, Meca-Medina & Majcen t. Commissie van de Europese
Gemeenschappen, Jur. 2004, II-3291.
GEA, 26 januari 2005, T-193/02, Piau v. Commissie van de Europese Gemeenschappen ,
Jur.2005, II-209.
HvJ, 12 april 2005, C-265/03, Simutenkov t. Ministerio de Educacion y Cultura en Real
Federacion de Futbol, Jur. 2005, I-2579
HvJ, 23 februari 2006, C-171/05, Piau v. Commissie van de Europese Gemeenschappen, Jur.
2006, I-37.
HvJ, 18 juli 2006, C-519/04, Meca-Medina & Majcen v. Commissie van de Europese
Gemeenschappen, Jur. 2006, I-6991.
Amerikaanse rechtspraak
Standard Oil Co. of New Jersey vs. United States, 221 U.S. 1 (1911) Blaich vs. NFL, 212 F supp. 319 (S.D.N.Y 1962) NCAA vs. Board of Regents of the University of Oklahoma, 485 US 85 (1984). United States Football League vs. National Football League, 842 F 2d 1335 (2nd Cir 1988) Chicago Professional Sport Limited vs. National Basketball Association 754 F supp. 1336 (Nd.Ill. 1991), aff’d 961 F 2d 667 (7th Cir. 1996) 3rd denied 113 S.Ct 409 121 L. Ed. 2d 234 (1992) Fraser vs. Major League Soccer, 97 F supp. 2d 130 (2000)
106
Artikels
GEUDENS, G., “Fifa-reglement spelersmakelaars niet strijdig met Europees
mededingingsrecht”, Juristenkrant, 2005, afl. 109, 13.
HENDRICKX, F. “The Simutenkov Case: Russian Players are Equal to European Union
Players”, ISLJ, 2005, afl. 3, 13-16.
PARRISH , R., ”The Amsterdam Treaty: Declaring interest in sport”, Sport and the Law
Journal, 1997, afl. 2, 25.
PARRISH, R., “The Birth of European Union Sports Law?”,Entertainment Law, 2003, afl. 1,
1-18.
SABBE, S.,“Collectieve verkoop van mediarechten door voetbalverenigingen. Een analyse aan
de hand van de Premier League zaak”, TBM, 2007, afl. 1, 77-89.
SLUIJS, J.J.M. en VAN WOERKOM, M.C.A., “Meca-Medina en Majcen (hogere voorziening):
convergentie gepreciseerd, Wouters bevestigd.”, NTER, 2006, 248-253.
VERMEERSCH , A., “PIAU t. Commissie: sportieve competitie eindigt op 0-1”, NTER, 2005,
101-106.
WEATHERILL, S. “Anti-doping revisited the demise of the rule of “purely sporting interest?”,
European Competition Law Review , 2006, 648-650.
Boeken
ALLISON, L., The global politics of sport , Abingdon Oxon, Routledge, 2005, 194p.
BLANPAIN, R., European labour law, Den Haag, Kluwer Law Internatinal, 2006, 852p.
BONIFACE, P., L’Europe et le sport,Parijs, Iris, 2001, 35-42.
107
BOGUSZ, B., CYGAN, A., SZYSZCZAK, E. (eds.), The Regulation of Sport in the European
Union, Cheltenham, Edward Elgar, 2007, 233p.
CAIGER A. en GARDINER S.(eds.), Professional Sport in the European Union: Regulation and
Re-regulation, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2000, 368 p.
DEJONGHE, T., Sport in de wereld. Ontstaan, evolutie en verspreiding, Gent, Academia press.
2004, 205p.
DE WAELE, J.-M. en HUSTING, A., Sport et Union Européenne, Brussel, Editions de
l’Université de Bruxelles, 2001, 180p.
HALGREEN, L., European Sports Law. A comperative analysis of the European and
American models of sport, Kopenhagen, Thompson, 2004, 423p.
HOULIHAN, B., Sport, policy and politics, a comparative analysis, London; Routledge, 1997,
313p.
HUSTING, A., l’Union européenne et le sport. L’impact de la construction européenne sur
l’activité sportive, Lyon, Editions Juris Service, 1998, 260p.
JEANRENAUD, C., en KÉSENNE, S., Competition Policy in professional sports. Europe after the
Bosman Case. , Antwerpen, Standaard Editions, 1999, 193p.
NITSCHE, I., Broadcasting in the European Union:The role of public interest in Competition
analysis, Den Haag, Assser Press, 2001, 193p.
PARRISH, R., Sports law and Policy in the European Union, Manchester, Manchester
University Press, 2003, 271p.
SCHEERDER, J., VAN TUYKOM, C., en VERMEERSCH, A.(eds.), Europa in beweging. Sport
vanuit Europees perspectief. Gent, Academia Press, 2007, 400p.
108
SIEKMANN R. en SOEK J.(eds.), The European Union And sport. Legal and Policy documents.
, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2005, 921p.
THORNE, J., TOMLINSON, A., en WAMMEL, G., Understanding Sport, an introduction to the
sociological en cultural analysis of sport, Routledge, Londen & New York, 1999, 298 p.
TOKARSKI, W., STEINBACH, D., PETRY, K. en JESSE, B., Two players, One Goal? Sport in the
European Union, Oxford, Meyer & Meyer, 2004, 288p.
VERMEERSCH, A., Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in
wording en de toepassing van het Europees recht op sport., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu ,
2009, 522p.
Bijdragen in boeken
BAIRNER, A., “Sport and the nation state in the global era” in L. ALLISON, The global politics
of sport , Abingdon Oxon, Routledge, 2005,p. 87-101.
CAPIAU, J., SABBE, S. en VERMEERSCH, A.,“Sport beter in beeld. Een Europeesrechtelijke
kijk op sport en media.” in J. SCHEERDER, C. VAN TUYKOM en A. VERMEERSCH
(eds.),Europa in beweging. Sport vanuit Europees perspectief., Gent, Academia Press, 2007,
159-193.
CYGAN, A., “Competition and free movement issues in the regulation of Formula One motor
racing” in B. BOGUSZ, A. CYGAN, E. SZYSZCZAK (eds.), The Regulation of Sport in the
European Union, Cheltenham, Edward Elgar, 2007, 74-95.
HENRY, I.P., “Sport the role of the European Union and the decline of the nation state” in B.
HOULIHAN, Sport and Society A student introduction , Londen , Sage Publications, 2008, p.
513-531.
109
NOLL, R. G., “Competition Policy in European sports after the Bosman Case” in C.
JEANRENAUD, S. KÉSENNE, Competition Policy in professional sports. Europe after the
Bosman Case. 1999, Antwerpen Standaard Editions, 17-44.
PARISIS, N., «l’Application des Règles de Concurrence à l’Activité Sportive » in
J.-M. DE WAELE en A. HUSTING (eds.), Sport et Union Européenne, Brussel, Editions de
l’Université de Bruxelles, 2001, 103-116.
PARRET, L. “Sport en overheidssteun. Europa stelt grenzen maar laat toch ruimte” in J.
SCHEERDER, C. VAN TUYKOM en A. VERMEERSCH (eds.), Europa in beweging. Sport vanuit
Europees perspectief., Gent, Academia Press, 2007, 289-306 .
PONS, J., « Le sport et la politique européenne de la concurrence : « règles du jeu » et
exemples récents. » uit P. BONIFACE, L’Europe et le sport,Parijs, Iris, 2001, 35-42.
SPINK P. en MORRIS, P.,“The Battle for TV Rights in Professional Football” in A. CAIGER en
S. GARDINER (eds.), Professional Sport in the European Union: Regulation and Re-
regulation, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2000, 165- 196.
VERMEERSCH,A., “Europese spelregels gelden ook voor sport. De toepassing van Europees
recht op sport.”, in J. SCHEERDER, C. VAN TUYKOM en A. VERMEERSCH (eds.), Europa in
beweging. Sport vanuit Europees perspectief., Gent, Academia Press, 2007, 51-90.
WEATHERILL, S.“On overlapping Legal orders: What is the ‘purely sporting’ rule?” in
B. BOGUSZ, A. CYGAN, E. SZYSZCZAK (eds.), The Regulation of Sport in the European Union,
Cheltenham, Edward Elgar, 2007, 48- 73.
Andere
Notities uit de lessen Europees economisch recht, gedoceerd door professor I. Govaere,
jaargang 2008-2009, Universiteit Gent.