Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2015-2016

STUDENARBEID: HET BESTE VAN TWEE WERELDEN?

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Clara Creve

(studentennr. 01006072)

Promotor: Prof. Dr. Patrick Humblet

Commissaris: Isabel Plets

III

DANKWOORD

Voor ik mij in het voorwoord richt tot al de lezers van deze masterproef, wil ik deze gelegenheid

aangrijpen om enkele personen te bedanken.

Vooreerst had ik graag professor Patrick Humblet bedankt voor het aanreiken van een boeiend

onderwerp. Ik stel het zeer op prijs dat u steeds tijd maakte voor vragen die ik had, maar mij toch alle

vrijheid liet bij de uitwerking van mijn onderwerp. Graag zou ik ook alvast mijn commissaris, Isabel

Plets, willen bedanken voor het lezen van deze masterproef.

In het bijzonder ben ik mijn papa dankbaar, voor het nalezen van deze masterproef maar vooral voor de

onvoorwaardelijke steun die hij mij gedurende de voorbije jaren heeft geboden. Ik ben ervan overtuigd

dat ik dit niet had kunnen doen zonder hem. Ook mijn zus, Rhea, verdient een plaats in dit dankwoord.

Zij bleef steeds in mij geloven en legde veel geduld aan de dag. Ten slotte wens ik mijn vriend,

Alexander, te bedanken voor de steun die hij mij de voorbije maanden heeft geboden.

IV

VOORWOORD

Het initiële opzet van deze masterproef bestond erin een rechtsvergelijkende studie uit te voeren van

studentenarbeid in België, Frankrijk en Nederland. Al snel bleek echter dat het slechts in België is dat

dit fenomeen een vaste waarde heeft verworven binnen het recht. In Frankrijk en Nederland is dit niet

zozeer een onderwerp dat de jurist bezighoudt, maar eerder een materie voor sociologen en economen.

De inhoud van deze masterproef werd dan ook bijgestuurd in functie van de voorhanden zijnde

informatie. In wat volgt staat het Belgisch recht bijgevolg centraal. Niettemin wordt er waar mogelijk

ook aandacht besteed aan het Frans en Nederlands recht.

De behandeling van dit onderwerp was een uitdaging omdat studentenarbeid vaak als een marginaal

verschijnsel wordt beschouwd, hetgeen allesbehalve waar is. Studentenarbeid is een aspect van mijn

persoonlijke leefwereld, hetgeen het werken aan deze masterproef zeer interessant maakte. Bovendien

had ik de kans te werken met verschillende rechtstakken binnen mijn interesseveld.

Ten slotte is het werken met buitenlandse rechtsstelsels nagenoeg afwezig in de rechtenopleiding. Deze

masterproef was dan ook een unieke kans om mij te verdiepen in verwante rechtsstelsels. Bovendien

heb ik mij kunnen bekwamen in het werken met bronnenmateriaal van uiteenlopende aard.

V

INHOUDSOPGAVE

DANKWOORD ...................................................................................................................... III

VOORWOORD ...................................................................................................................... IV

DEEL I. INLEIDING ............................................................................................................... 1

1. INLEIDING .................................................................................................................................... 1

2. HISTORIEK ................................................................................................................................... 2

3. OMVANG ...................................................................................................................................... 3

4. REGELGEVING IN BELGIË ............................................................................................................ 6

DEEL II. ARBEIDSRECHT ................................................................................................... 7

1. WERKNEMER VERSUS ZELFSTANDIGE ......................................................................................... 7

2. MINDERJARIGE STUDENTEN ........................................................................................................ 9

3. ARBEIDSOVEREENKOMST .......................................................................................................... 12

3.1. DE OVEREENKOMST VOOR TEWERKSTELLING VAN STUDENTEN ....................................... 13

3.1.1. BEKWAAMHEID ......................................................................................................... 15

3.1.2. BEGRIP STUDENT ....................................................................................................... 16

3.1.2.1. UITSLUITINGEN ...................................................................................................... 19

3.1.2.2. BUITENLANDSE STUDENTEN .................................................................................. 26

3.1.2.3. SCHOOLVERLATERS ............................................................................................... 28

3.1.3. ARBEIDSONGESCHIKTHEID ........................................................................................ 29

3.1.4. FORMALITEITEN ........................................................................................................ 29

3.1.4.1. VORM EN INHOUD .................................................................................................. 29

3.1.4.2. PUBLICITEIT ........................................................................................................... 33

3.1.4.3. SANCTIES ............................................................................................................... 34

3.1.5. EINDE OVEREENKOMST ............................................................................................. 36

4. LOON ......................................................................................................................................... 37

5. ARBEIDSDUUR ........................................................................................................................... 40

5.1. PROEFTIJD .......................................................................................................................... 40

VI

5.2. ARBEIDS- EN RUSTTIJDEN .................................................................................................. 40

5.3. ARBEID OP ZONDAG EN FEESTDAGEN ................................................................................ 49

5.4. OVERWERK EN INHAALRUST ............................................................................................. 51

5.5. NACHTARBEID ................................................................................................................... 51

6. WELZIJN OP HET WERK .............................................................................................................. 52

6.1.1. ONTHAAL-EN BEGELEIDINGSMAATREGELEN ............................................................ 53

6.1.2. VEILIGHEID ................................................................................................................ 53

6.1.3. WERKZAAMHEDEN .................................................................................................... 55

6.1.4. GEZONDHEID ............................................................................................................. 56

DEEL III. SOCIALE ZEKERHEIDSRECHT .................................................................... 58

1. WERKNEMER ............................................................................................................................. 58

1.1. ONDERWERPING ................................................................................................................ 58

1.2. BIJDRAGEN ........................................................................................................................ 62

1.3. CONTINGENT ..................................................................................................................... 64

1.3.1. VERHOUDING MET ANDERE CONTINGENTEN ............................................................. 64

1.3.2. STUDENT@WORK ...................................................................................................... 67

1.3.3. OVERSCHRIJDING CONTINGENT ................................................................................. 67

1.3.4. TELLEN IN UREN ........................................................................................................ 69

1.3.5. WERKEN MET VRIJGESTELDE PERIODES .................................................................... 69

1.4. DIMONA EN DMFA ............................................................................................................. 70

1.5. SOCIALE UITKERINGEN ...................................................................................................... 72

1.5.1. KINDERBIJSLAGREGELING ......................................................................................... 72

1.1.1. ZIEKTEVERZEKERING ................................................................................................ 73

1.1.2. ARBEIDSONGEVALLENREGELING .............................................................................. 74

1.1.3. WERKLOOSHEIDSVERZEKERING ................................................................................ 74

1.1.4. PENSIOENREGELING .................................................................................................. 75

2. ZELFSTANDIGE .......................................................................................................................... 75

1. BIJDRAGEN ............................................................................................................................ 75

VII

2. SOCIALE UITKERINGEN .......................................................................................................... 75

DEEL IV. ANDERE RECHTSTAKKEN ............................................................................ 77

1. BURGERLIJK RECHT ................................................................................................................... 77

2. FISCAAL RECHT ......................................................................................................................... 79

2.1. STUDENT ALS BELASTINGPLICHTIGE ................................................................................. 79

2.2. BEDRIJFSVOORHEFFING ..................................................................................................... 79

2.3. STUDENT ALS PERSOON TEN LASTE ................................................................................... 80

3. ONDERWIJSRECHT ..................................................................................................................... 81

BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................... 84

1. BELGIË ....................................................................................................................................... 84

2. FRANKRIJK ................................................................................................................................. 93

3. NEDERLAND .............................................................................................................................. 95

4. ALGEMEEN ................................................................................................................................ 97

1

DEEL I. INLEIDING

1. Het eerste deel van deze masterproef bevat enkele inleidende beschouwingen met betrekking

tot studentenarbeid.

1. INLEIDING

2. Vandaag de dag is studentenarbeid allesbehalve een marginaal verschijnsel. Het betreft een

aanzienlijk aantal jongeren en is wijdverspreid in Europa.1 Studentenarbeid is het werk dat tegen

betaling wordt gedaan door scholieren of studenten tijdens de schoolvakanties en het schooljaar. Deze

masterproef heeft hoofdzakelijk betrekking op de student-werknemer. De term student wordt

doelbewust vooraan geplaatst. Voor deze persoon is het werken immers ondergeschikt aan het studeren.

3. Een student-werknemer behoort tot twee werelden. De wereld van het werk en de wereld van

het onderwijs. Hij bevindt zich dus in een bijzondere situatie. In België wordt deze persoon beschermd

door een specifiek type contract, met name de overeenkomst voor tewerkstelling van studenten. Een

dergelijk contract kent men niet in Frankrijk en Nederland. De vraag rijst dus of er überhaupt nood is

aan een bijzonder contract voor studenten.

4. Op dit moment naderen we in België het 50-jarig bestaan van het juridisch statuut van de

student-werknemer. De arbeidsrechtelijke regeling heeft sinds haar ontstaan amper enige wijziging

ondergaan. Men kan zich afvragen of dit te wijten is aan de kwaliteit van het werk dat de wetgever in

de jaren ‘70 heeft verricht of dat er iets anders aan de hand is. Op deze en andere vragen beoogt deze

masterproef een antwoord te geven.

1 L. BÉRAIL, “Le travail des étudiants”, Journal officiel de la République française, avis et rapports du Conseil

économique et social 2007, II-77; K. HAUSCHILDT, C. GWOSĆ, N. NETZ en S. MISHRA, Social and Economic

Conditions of Student Life in Europe. Synopsis of Indicators. EUROSTUDENT V 2012-2015, Bielefield, wbv,

2015, 96.

2

2. HISTORIEK

5. Studentenarbeid kan niet los worden gezien van de maatschappelijke context waarin zij zich

ontwikkeld heeft. Twee belangrijke sociaaleconomische evoluties droegen bij tot de ontwikkeling van

deze vorm van arbeid.2 Vooreerst was er de democratisering van het onderwijs vanaf de jaren zestig van

vorige eeuw die gepaard ging met besparingsmaatregelen vanwege de overheid inzake

studiefinanciering.3 Ten tweede was er de flexibilisering van de arbeidsmarkt.

6. De Franse econoom LÉVY-GARBOUA sprak van l’université de masse. Hiermee doelde hij op de

expansie van het hoger onderwijs gedemonstreerd door de massale toestroom van studenten aan de

universiteiten. In Frankrijk resulteerde dit in een gebrek aan steun ten behoeve van studenten van

bescheiden afkomst die soms gedwongen waren de gezinswoning te verlaten.4 Deze studenten gingen

loonarbeid verrichten om hun tekort aan financiële middelen op te vangen.5

7. Ook in Nederland ontwikkelde studentenarbeid zich vanaf de jaren zestig. In de jaren zestig en

zeventig werden studenten met een job echter eerder beschouwd als werknemers-studenten die hun werk

combineerden met een studie. Pas vanaf de jaren ’80 werden dit studenten-werknemers die werkten

tijdens hun studies.6 Sinds dat moment is de arbeidsmarktparticipatie van studenten in Nederland

aanzienlijk gestegen.7 Deze tendens weerspiegelde twee belangrijke ontwikkelingen in de Nederlandse

samenleving. Een eerste ontwikkeling betrof de door de overheid genomen besparingsmaatregelen die

tot minder financiële steun aan studenten leidden. Bijgevolg gingen studenten op zoek naar werk dat

hen toeliet loonarbeid en hun studies te combineren. Een tweede ontwikkeling was de zoektocht naar

arbeidsflexibiliteit, in het bijzonder in arbeidsintensieve sectoren. Dit leidde tot een toename van het

aantal jobs waarin studenten geïnteresseerd waren.8

2 C. BÉDUWÉ en J.-F. GIRET, “Le travail en cours d’études a-t-il une valeur professionnelle ?”, Économie et

Statistique 2004, nr. 378-379, 56. 3 L. BÉRAIL, “Le travail des étudiants”, Journal officiel de la République française, avis et rapports du Conseil

économique et social 2007, I-7. 4 L. LÉVY-GARBOUA, “Les demandes de l'étudiant ou les contradictions de l'université de masse”, Revue

française de sociologie 1976, 70. 5 L. LÉVY-GARBOUA, “Les demandes de l'étudiant ou les contradictions de l'université de masse”, Revue

française de sociologie 1976, 70. 6 P. VAN DER MEER EN R. WIELERS, “The Increased Labour Market Participation of Dutch Students” , Work,

Employment & Society 2001, 58. 7 P. VAN DER MEER EN R. WIELERS, “The Increased Labour Market Participation of Dutch Students” , Work,

Employment & Society 2001, 55. 8 P. VAN DER MEER EN R. WIELERS, “The Increased Labour Market Participation of Dutch Students” , Work,

Employment & Society 2001, 70.

3

8. Als een reactie op het fenomeen van loonarbeid door studenten, werd studentenarbeid in België

reeds in 1970 wettelijk geregeld.9 J. JACQMAIN stelde in 1996 dat de tewerkstelling van studenten zich

op dat moment geleidelijk aan tot een vast onderdeel van de arbeidsmarkt had ontwikkeld.10

9. In Nederland was er vijftien jaar geleden nog weinig bekend over het fenomeen van

studentenarbeid. Beleidsmakers en academici toonden weinig interesse.11 In Frankrijk bleef

studentarbeid nog langer onbekend. In 2007 stelde men vast dat er nog veel te weinig geweten was over

deze realiteit omwille van het kleine aantal kwalitatieve studies hierover en vooral het bestaan van

verschillende statistische benaderingen.12 In België was studentenarbeid daarentegen reeds in de jaren

zeventig een onderwerp dat juristen bezighield.13

10. Vanaf eind jaren negentig nam de internationale belangstelling voor de participatie van

studenten op de arbeidsmarkt toe. Er viel echter geen algemene trend waar te nemen. Terwijl sommige

landen, zoals Nederland, een toenemende arbeidsmarktparticipatie van studenten kenden, was dat in

andere landen, zoals Frankrijk, niet het geval.14

3. OMVANG

11. Eenduidig cijfermateriaal dat toelaat het aantal studenten-werknemers in de onderscheiden

landen te vergelijken, ontbreekt. Dit is bijvoorbeeld te wijten aan het feit dat sommige cijfers slechts

betrekking hebben op studenten in het hoger onderwijs of dat er bepaalde leeftijdsgrenzen worden

gesteld. Er zijn wel gegevens voorhanden die een beeld trachten te schetsen van het aantal studenten dat

actief is op de arbeidsmarkt. Deze cijfers lopen echter sterk uiteen naargelang de geraadpleegde bron.

9 Wet 9 juni 1970 betreffende de tewerkstelling van studenten, BS 18 juni 1970; NATIONALE ARBEIDSRAAD

(NAR), Advies tewerkstelling van studenten tijdens de vakantie – wetsvoorstel van de heren C. DE CLERQ c.s.,

27 november 1969, nr. 313, 2. 10 J. JACQMAIN, “Les étudiants, les mineurs, les jeunes et cette sorte de choses: une directive exécutée par

surprise”, Soc.Kron. 1996, 417. 11 P. VAN DER MEER EN R. WIELERS, “The Increased Labour Market Participation of Dutch Students” , Work,

Employment & Society 2001, 56. 12 L. BÉRAIL, “Le travail des étudiants”, Journal officiel de la République française, avis et rapports du Conseil

économique et social 2007, I-7. 13 M. DE ZAGON en P. VAN DER VORST, “De aanwerving van studenten”, Arbbl. 1970, 1261-1271; J.

JACQMAIN, “L’occupation d’étudiants”, JTT 1971, 181-187; A. ROEMEN, “Belangrijkste verplichtingen

voortvloeiende uit de wet betreffende de tewerkstelling van studenten”, Or. 1970, 71-74. 14 P. VAN DER MEER EN R. WIELERS, “The Increased Labour Market Participation of Dutch Students” , Work,

Employment & Society 2001, 56.

4

12. Onderstaande grafiek laat in bepaalde mate toe België, Nederland en Frankrijk te vergelijken.

De weergave betreft het aantal jongeren van 16 tot 29 jaar die studeren en werken combineren. Deze

leeftijdsgrens sluit bepaalde studenten-werknemers uit. Studenten die arbeid verrichten in het kader van

een stageovereenkomst zijn ook begrepen in deze aantallen. Deze groep jongeren valt echter niet onder

het begrip student-werknemer. Wat betreft België, moet worden opgemerkt dat de cijfers enkel

betrekking hebben op Vlaanderen. Toch is deze grafiek nuttig. Ze demonstreert immers een groot

verschil tussen enerzijds België en Frankrijk en anderzijds Nederland wat betreft studentenarbeid. In

België en Frankrijk zouden aldus ongeveer 20 % van de studenten werken, terwijl dat in Nederland 60

% is.

13. Om de omvang van arbeid verricht door studenten in het hoger onderwijs in Frankrijk en

Nederland in kaart te brengen kan een beroep worden gedaan op de databank van EUROSTUDENT.

EUROSTUDENT is een netwerk van onderzoekers, vertegenwoordigers van nationale ministeries en

andere belanghebbenden die hun krachten hebben gebundeld om de sociaaleconomische dimensie van

studeren in het hoger onderwijs in Europa te onderzoeken.15 Daartoe onderzoeken zij onder andere

studentenarbeid. Met betrekking tot dit onderwerp bevat de database relevante en vergelijkbare

15 EUROSTUDENT, EUROSTUDENT VI, 2, www.dzhw.eu/aktuell/presse/material/forschung/brochure_

eurostudent_vi.pdf.

5

gegevens. Deze vergelijkbaarheid is de voornaamste doelstelling van het EUROSTUDENT project. Het

project streeft ernaar betrouwbare en duidelijke vergelijkingen tussen landen mogelijk te maken.16

14. Zowel Frankrijk als Nederland zijn vertegenwoordigd in het achtkoppig bestuur van het project

en dragen er aan bij.17 België neemt geen deel aan dit netwerk van onderzoekers. In Frankrijk is

l’Observatoire national de la Vie Étudiante (OVE) de instelling die verantwoordelijk is voor de

gegevensverzameling. Dit observatorium werd in 1989 opgericht door de Franse Minister van

Onderwijs. De missie van het OVE is om zo volledig en gedetailleerd mogelijke informatie te

verstrekken met betrekking tot het studentenleven. Om deze missie te vervullen, voert het OVE

regelmatig een nationale enquête uit onder de studenten in het hoger onderwijs. Sinds 1994 neemt het

OVE ook deel aan het Europees EUROSTUDENT-project.18 In Nederland is ResearchNed

verantwoordelijk voor de gegevensverzameling. ResearchNed is een onafhankelijk onderzoeksinstituut

dat is gespecialiseerd in sociaalwetenschappelijk onderzoek, beleidsadvisering en kennisoverdracht op

onderwijsgerelateerde thema’s in de brede zin.19

15. Uit de database van Eurostudent blijkt dat zes op de tien Nederlandse studenten in het hoger

onderwijs werkt gedurende het volledige semester. In Frankrijk is dat gedurende het volledig

academiejaar slechts iets meer dan één op de tien studenten.20 Deze laatste verhouding staat in schril

contrast met de vijf op de tien studenten waarvan sprake is in bepaalde Franse literatuur.21

16. Uit de Randstad-studie blijkt dat 87 % van de Belgische studenten werkt. Het gaat echter niet

enkel om betaalde arbeid in het kader van een arbeidsovereenkomst maar ook om vrijwilligerswerk en

klusjes. Bovendien wordt er rekening gehouden met zwart werk.22 Het lijkt onwaarschijnlijk dat deze

zaken de enorme discrepantie tussen dit percentage en dat uit de hoger weergegeven tabel (20 %)

volledig kunnen verklaren. De door Randstad uitgevoerde studie lijkt nochtans een compleet beeld te

geven van de arbeid die door studenten wordt verricht. Bovendien voerde men een representatieve

16 EUROSTUDENT, About eurostudent, www.eurostudent.eu/about/intentions. 17 EUROSTUDENT, Project organisation, www.eurostudent.eu/about/organisation. 18 L’OBSERVATOIRE NATIONAL DE LA VIE ÉTUDIANTE (OVE), Qu'est-ce que l'OVE ?, www.ove-

national.education.fr/l-ove/qu-est-ce-que-l-ove. 19 RESEARCHNED, Over ons, www.researchned.nl/over-ons/. 20 K. HAUSCHILDT, C. GWOSĆ, N. NETZ en S. MISHRA, Social and Economic Conditions of Student Life in

Europe. Synopsis of Indicators. EUROSTUDENT V 2012-2015, Bielefield, wbv, 2015, 98. 21 K. M.-D. BODY, L. BONNAL en J.-F. GIRET, “Does student employment really impact academic

achievement? The case of France”, Applied Economics 2014, p. 3061. 22 RANDSTAD, Studie Randstad 2015: Studenten aan het werk, 5, www.randstad.be/nl/over-randstad/pers-

communicatie/publicaties-studies.

6

steekproef uit onder een groot aantal studenten. Desalniettemin wordt in het algemeen gesteld dat in

België relatief minder studenten werken dan in het buitenland.23

17. Dit is nog maar een selectie uit het voorhanden zijnde cijfermateriaal. Onderstaande tabel plaatst

de resultaten tegenover elkaar. Duidelijk wordt dat van zodra men gegevens uit verschillende bronnen

vergelijkt er geen algemene conclusies kunnen worden getrokken omtrent het aantal studenten-

werknemers in de onderscheiden landen.

België Frankrijk Nederland

OESO 20 % 20 % 60 %

EUROSTUDENT

(enkel hoger

onderwijs)

/ 10 % 60%

RANDSTAD

(enkel België)

87 %

FRANSE

LITERATUUR

50 %

4. REGELGEVING IN BELGIË

“De student is voor alles een student en geen werknemer met een bijzonder statuut”

18. Bovenstaand principe werd in 2012 door J. MILQUET naar voren geschoven als leidend principe

bij de hervorming van de regelgeving omtrent studentenarbeid.24 De realiteit is anders. Er gelden immers

specifieke regels op het vlak van het arbeidsrecht en het socialezekerheidsrecht. Deze regels worden

besproken in Deel II respectievelijk Deel III. Studentenarbeid kan ook een invloed hebben in andere

rechtstakken, zoals wordt aangetoond in Deel IV.

19. J. JACQMAIN omschrijft de regelgeving omtrent studentenarbeid als un échantillon de brico-

réglementation.25 In de loop der jaren werd er immers veel aan de wetgeving gesleuteld. Hierbij durfde

23 HOGE RAAD VOOR DE WERKGELEGENHEID (HRW), Verslag 2015, 19, www.werk.belgie.be/

publicationDefault.aspx?id=43631 24 Verslag over het wetsontwerp houdende maatregelen met het oog op de invoering van een solidariteitsbijdrage

op de tewerkstelling van studenten die niet onderworpen zijn aan het stelsel van sociale zekerheid, Parl.St. Kamer

2010-11, nr. 53-1637/003, 5. 25 J. JACQMAIN, “Travail des étudiants: un échantillon de brico-réglementation”, J.dr.jeun. 2005, afl. 250, 69.

7

men de coherentie van het systeem wel eens uit het oog te verliezen.26 Dit gegeven zal in de verschillende

delen van deze masterproef duidelijk worden gemaakt.

DEEL II. ARBEIDSRECHT

1. WERKNEMER VERSUS ZELFSTANDIGE

20. Zowel in België, Frankrijk als in Nederland worden studenten in het overgrote merendeel van

de gevallen tewerkgesteld met een arbeidsovereenkomst. Zelfstandige arbeid is de uitzondering.27

Niettemin hebben ruim 5.000 Belgische studenten hebben een eigen onderneming, aldus UNIZO.28

21. Artikel 120 van de Belgische Arbeidsovereenkomstenwet bevat een expliciete verwijzing naar

het ondergeschikt verband waarin de tewerkstelling van een student plaatsvindt.29 Dit artikel stelt dat

Titel VII van de Arbeidsovereenkomstenwet de tewerkstelling van studenten regelt die tegen loon arbeid

verrichten onder het gezag van een werkgever.

22. Bovendien bestaat er een vermoeden van werknemerschap in het geval van de tewerkstelling

van een student. Elke overeenkomst die wordt afgesloten tussen een werkgever en een student, ongeacht

de benaming daarvan en niettegenstaande elk uitdrukkelijk beding, wordt vermoed een

arbeidsovereenkomst te zijn, tenzij het tegendeel wordt bewezen.30 Dit weerlegbaar vermoeden heeft

een groot praktisch belang. Wanneer er discussie bestaat tussen de partijen of met een derde partij zoals

de RSZ, wordt het bestaan van een ondergeschikt verband vermoed. Degene die het bestaan van de

arbeidsovereenkomst ontkent, draagt daartoe de volle bewijslast.31

23. De RSZ zou zich ook in zijn voordeel kunnen beroepen op het vermoeden om aan te tonen dat

studenten onderworpen zijn aan de sociale zekerheid. Het is dan aan de werkgever die dit betwist om

aan te tonen dat bepaalde kenmerken van de samenwerking onverenigbaar zijn met het bestaan van een

26 L. VAN HOESTENBERGHE en R. VERSTEGEN (eds.), Studentenrecht. Juridische en sociale gids voor het

hoger onderwijs, Leuven, Acco, 2007, 705. 27 L. VAN HOESTENBERGHE, “Jobstudenten: sociaalrechtelijke en fiscale aspecten”, Or. 1986, 137. 28 X., “Unizo lanceert nieuw statuut voor student-ondernemers”, www.unizo.be/nieuws-pers/unizo-lanceert-

nieuw-statuut-voor-student-ondernemers. 29 L. VANHOESTENBERGHE, “De tewerkstelling van studenten”, Or. 1990, 114. 30 Art. 121 wet 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, BS 22 augustus 1978 (hierna verkort geciteerd:

Arbeidsovereenkomstenwet); Cass. 7 oktober 1996, RW 1996-97, 1159. 31 L. VANHOESTENBERGHE, “De tewerkstelling van studenten”, Or. 1990, 114.

8

arbeidsovereenkomst.32 Het vermoeden zou bijvoorbeeld weerlegd kunnen worden door te bewijzen dat

de student als vrijwilliger werkt.33

24. Het vermoeden van het bestaan van een arbeidsovereenkomst bij de tewerkstelling van een

student geldt slechts voor een tijdspanne van twaalf maand.34 Dit is de maximumduur van een

studentenovereenkomst. Wanneer een student wordt tewerkgesteld voor ten hoogste twaalf maanden,

zal het vermoeden logischerwijze gelden. Het is echter ook mogelijk dat een werkgever met een student

een overeenkomst afsluit voor een duur die twaalf maanden overschrijdt of dat een student in feite meer

dan twaalf maanden werkt terwijl de partijen dit niet voorzien hadden. Na afloop van de ononderbroken

tewerkstelling van twaalf maanden bij dezelfde werkgever, blijft de oorspronkelijk gesloten

overeenkomst bestaan maar wordt deze niet langer beheerst door de wettelijke bepalingen inzake de

studentenovereenkomst.35 Vanaf dat moment zijn de algemene regels met betrekking tot de

arbeidsovereenkomst van toepassing. Dit betekent dat de student de eerste twaalf maanden van zijn

tewerkstelling vermoed wordt in ondergeschikt verband te werken terwijl het daarna aan hem is het

bestaan van een arbeidsovereenkomst te bewijzen.36 Als algemene bewijsregel in het arbeidsrecht geldt

immers dat degene die zich op het bestaan van de arbeidsovereenkomst beroept, het bewijs daarvan

moet leveren.37 Zowel wanneer een student vanaf het begin wordt tewerkgesteld voor meer dan twaalf

maanden als wanneer de student in feite meer dan twaalf maanden werk, geldt het vermoeden gedurende

de eerste twaalf maanden van de tewerkstelling en verdwijnt het vervolgens.38

25. Aangezien studenten, zoals vermeld, in het overgrote merendeel van de gevallen worden

tewerkgesteld in het kader van een arbeidsovereenkomst, wordt hieronder slechts ingegaan op de

student-werknemer en niet op de student-zelfstandige.

32 B. PATERNOSTRE, “Noot” (noot onder Arbh. Brussel 12 augustus 2008), Or. 2009, 140. 33 A. ROEMEN, “Belangrijkste verplichtingen voortvloeiende uit de wet betreffende de tewerkstelling van

studenten”, Or. 1970, 72. 34 Arbh. Luik 23 mei 2006, JTT 2006, 396. 35 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 19-20. 36 Arbh. Brussel 13 juni 2001, JTT 2001, 441. 37 W. VAN EECKHOUTTE, Sociaal Compendium arbeidsrecht met fiscale notities 2014-2015, Mechelen,

Kluwer, 2014, 685. 38 Arbh. Brussel 13 juni 2001, JTT 2001, 441.

9

2. MINDERJARIGE STUDENTEN

26. In het kader van de tewerkstelling van minderjarige studenten is de Europese Richtlijn 94/33/EG

van de Raad van 22 juni 1994 inzake de bescherming van jonge mensen op de arbeidsplaats (hierna “de

Richtlijn”) van belang.39 België, Frankrijk en Nederland hebben deze richtlijn omgezet in hun nationaal

recht. Er bestond echter reeds voor de goedkeuring van deze richtlijn wetgeving in deze lidstaten die tot

doel had om jonge werknemers te beschermen en kinderarbeid te verbieden.

27. De Richtlijn heeft tot doel jongeren te beschermen tegen economische uitbuiting, arbeid die

schadelijk kan zijn voor hun veiligheid, gezondheid of voor hun lichamelijke, psychische, morele of

sociale ontwikkeling en arbeid die hun opvoeding kan hinderen.40 Een jongere in de zin van de richtlijn

is elke persoon jonger dan achttien jaar.41 Een jongere die nog geen 15 jaar is of nog onder de door de

nationale wetgeving opgelegde voltijdse leerplicht valt, wordt als een kind beschouwd.42 Een adolescent

is een jongere die minstens 16 en nog geen 18 jaar is en niet meer onder de door de nationale wetgeving

opgelegde voltijdse leerplicht valt.43

28. De omzetting van de Richtlijn vond in België plaats in twee fasen door middel van de wet van

21 maart 1995 en het koninklijk besluit van 3 mei 1999 betreffende de bescherming van de jongeren op

het werk.44 Deze teksten hebben bepaalde regels die van toepassing waren op jongeren vervangen of

aangepast.45 In Frankrijk werd de richtlijn volledig omgezet in 2001. Het merendeel van de bepalingen

ervan waren reeds in de van kracht zijnde wettelijke regeling opgenomen maar op een aantal punten

waren aanpassingen nodig.46 De Europese Commissie maakte in 1999 een zaak aanhangig bij het Hof

39 Richtl.Raad nr. 94/33/EG, 22 juni 1994 betreffende de bescherming van jongeren op het werk , Pb.L. 20 augustus

1994, afl. 216, 12-20. 40 Art. 1, 3, lid 2 Richtl.Raad nr. 94/33/EG, 22 juni 1994 betreffende de bescherming van jongeren op het werk ,

Pb.L. 20 augustus 1994, afl. 216, 13. 41 Art. 3, a) Richtl.Raad nr. 94/33/EG, 22 juni 1994 betreffende de bescherming van jongeren op het werk , Pb.L.

20 augustus 1994, afl. 216, 14. 42 Art. 3, b) Richtl.Raad nr. 94/33/EG, 22 juni 1994 betreffende de bescherming van jongeren op het werk , Pb.L.

20 augustus 1994, afl. 216, 14. 43 Art. 3, c) Richtl.Raad nr. 94/33/EG, 22 juni 1994 betreffende de bescherming van jongeren op het werk , Pb.L.

20 augustus 1994, afl. 216, 14. 44 KB 3 mei 1999 betreffende de bescherming van de jongeren op het werk, BS 3 juni 1999; Verslag (Comm.) aan

het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's over

de toepassing van Richtlijn 94/33/EG betreffende de bescherming van jongeren op het werk, 16 februari 2004,

COM(2004)105 def. 45 Verslag (Comm.) aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het

Comité van de Regio's over de toepassing van Richtlijn 94/33/EG betreffende de bescherming van jongeren op het

werk, 16 februari 2004, COM(2004)105 def. 46 Verslag (Comm.) aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het

Comité van de Regio's over de toepassing van Richtlijn 94/33/EG betreffende de bescherming van jongeren op het

werk, 16 februari 2004, COM(2004) 105 def.

10

van Justitie omdat Frankrijk de richtlijn niet volledig in haar nationale rechtsorde had omgezet.47 De

Commissie werd door het Hof in het gelijk gesteld.48 De procedure werd in eerste instantie voortgezet,

maar in een later stadium zette de Commissie deze stop vanwege de door Frankrijk genomen stappen

om aan het arrest te voldoen.49 In Nederland gebeurde de omzetting in de Arbeidstijdenwet en het

Arbeidsomstandighedenbesluit.50 Deze wetgeving ter omzetting van de Richtlijn was flexibeler en

algemener in vergelijking met de oude wet, hetgeen in het voordeel van jonge werknemers was.51

29. Vandaag bestaat het Belgische wettelijk kader voor het verrichten van arbeid door personen

jonger dan 18 jaar uit de Arbeidswet en het koninklijk besluit van 3 mei 1999 betreffende de

bescherming van de jongeren op het werk.52 In Nederland voorzien enerzijds de Arbeidstijdenwet en de

Nadere regeling kinderarbeid en anderzijds de Arbeidsomstandighedenwet en het

Arbeidsomstandighedenbesluit in dergelijke regeling.53 Daarnaast bestaan er individuele bepalingen in

bepaalde wetten.54 Frankrijk heeft de regels inzake minderjarige werknemers opgenomen in de Code du

travail.

30. Ter verwezenlijking van de doelstelling van de Richtlijn moeten de lidstaten er vooreerst op

toezien dat kinderarbeid verboden is.55 Bovendien moet men de arbeid van adolescenten strikt regelen

en beschermen en moet men erop toezien dat werkgevers jongeren arbeidsomstandigheden bieden die

aangepast zijn aan hun leeftijd.56 Dit tweede aspect komt later aan bod.

47 Concl. Adv. Gen. A. SAGGIO 10 februari 2000, nr. C-45/99, ECLI:EU:C:2000:81, Commissie/Frankrijk, 1. 48 HvJ 18 mei 2000, C-45/99, ECLI:EU:C:2000:273, Commissie/Frankrijk, 5. 49 Verslag (Comm.) aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het

Comité van de Regio's over de toepassing van Richtlijn 94/33/EG betreffende de bescherming van jongeren op het

werk, 16 februari 2004, COM(2004)105 def. 50 Wet van 23 november 1995, houdende bepalingen inzake de arbeids- en rusttijden, Stb. 19 december 1995;

Besluit van 15 januari 1997, houdende regels in het belang van de veiligheid, de gezondheid en het welzijn in

verband met de arbeid, Stb. 25 februari 1997. 51 Verslag (Comm.) aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het

Comité van de Regio's over de toepassing van Richtlijn 94/33/EG betreffende de bescherming van jongeren op het

werk, 16 februari 2004, COM(2004)105 def. 52 Arbeidswet 16 maart 1971, BS 30 maart 1971 (hierna verkort geciteerd: Arbeidswet); KB 3 mei 1999 betreffende

de bescherming van de jongeren op het werk, BS 3 juni 1999. 53 Wet van 23 november 1995, houdende bepalingen inzake de arbeids- en rusttijden, Stb. 19 december 1995

(hierna verkort geciteerd: Arbeidstijdenwet); Wet van 18 maart 1999, houdende bepalingen ter verbetering van de

arbeidsomstandigheden, Stb. 29 april 1999 (hierna verkort geciteerd: Arbeidsomstandighedenwet); Nadere

regeling kinderarbeid 13 december 1995, Stcrt. 13 december 1995 (hierna verkort geciteerd: Nadere regeling

kinderarbeid); Besluit van 15 januari 1997, houdende regels in het belang van de veiligheid, de gezondheid en het

welzijn in verband met de arbeid, Stb. 25 februari 1997 (hierna verkort geciteerd: Arbeidsomstandighedenbesluit). 54 Verslag (Comm.) aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het

Comité van de Regio's over de toepassing van Richtlijn 94/33/EG betreffende de bescherming van jongeren op het

werk, 16 februari 2004, COM(2004)105 def. 55 Art. 1, 1 Richtl.Raad nr. 94/33/EG, 22 juni 1994 betreffende de bescherming van jongeren op het werk , Pb.L.

20 augustus 1994, afl. 216, 13. 56 Art. 1, 2 en 3 Richtl.Raad nr. 94/33/EG, 22 juni 1994 betreffende de bescherming van jongeren op het werk ,

Pb.L. 20 augustus 1994, afl. 216, 13.

11

31. Het verbod op kinderarbeid impliceert dat een bepaalde categorie van personen geen

studentenarbeid kan verrichten omwille van hun leeftijd. Dit verbod wordt erkend in de internationale,

Europese en nationale rechtsorde. Het verdrag nummer 138 van de Internationale Arbeidsorganisatie

(IAO), het Europees sociaal handvest en de Richtlijn bepalen dat jongeren slechts toegang behoren te

hebben tot het arbeidsproces op het moment van voltooiing van de voltijdse leerplicht en in ieder geval

pas wanneer zij 15 jaar oud zijn.57 De Richtlijn laat daarnaast toe dat kinderen vanaf 13 jaar bepaalde

arbeid verrichten.58

32. In overeenstemming met de Richtlijn bevat de Belgische Arbeidswet een principieel verbod op

kinderarbeid voor jongeren van minder dan 15 jaar oud of jongeren die nog aan de voltijdse leerplicht

onderworpen zijn.59 De voltijdse leerplicht eindigt wanneer de jongere minstens de eerste twee leerjaren

van het secundair onderwijs met volledig leerplan heeft gevolgd en in ieder geval wanneer hij de leeftijd

van 16 jaar heeft bereikt.60 Een jongere kan in België dus deelnemen aan het arbeidsproces vanaf de

leeftijd van 15 respectievelijk 16 jaar, afhankelijk van de studievoortgang.

33. De Nederlandse Arbeidstijdenwet bevat een verbod op arbeid door jongeren onder de 16 jaar.61

Ook dit verbod is gekoppeld aan de voltijdse leerplicht. In Nederland bestaat die tot 16 jaar. In principe

kan een Nederlandse jongere dus deelnemen aan het arbeidsproces vanaf hij 16 jaar oud is. Op dit

principe zijn er echter verscheidene uitzonderingen voorzien. Sinds 1996 kunnen jonge kinderen vanaf

13 jaar onder bepaalde voorwaarden betaalde werkzaamheden uitoefenen. De regels verschillen al

naargelang het kind 13, 14 of 15 jaar oud is.

34. Als één van de fundamentele principes van het arbeidsrecht, is het in Frankrijk verboden om

jongeren onder de 16 jaar tewerk te stellen. In overeenstemming met de Richtlijn legt ook de Franse

wetgever een impliciete link tussen de minimumleeftijd voor het verrichten van arbeid en de voltooiing

van de leerplicht. De leeftijdsgrens heeft een dubbele doelstelling. Enerzijds wordt beoogd de

gezondheid van de jongeren te beschermen tegen arbeid die hun krachten te boven gaat. Anderzijds wil

57 Conv. nr. 138 van 26 Juni 1973 betreffende de minimumleeftijd voor toelating tot het arbeidsproces; art. 7, 1

Europees sociaal handvest. 58 Art. 4, 2, c) Richtl.Raad nr. 94/33/EG, 22 juni 1994 betreffende de bescherming van jongeren op het werk ,

Pb.L. 20 augustus 1994, afl. 216, 14. 59 Art. 7.1., eerste lid j° art. 6 Arbeidswet. 60 Art. 1, § 1, tweede lid wet 29 juni 1983 betreffende de leerplicht, BS 6 juli 1983. 61 Art. 3:2, eerste lid j° art. 1:2, eerste lid Arbeidstijdenwet.

12

men hen een toereikende opleiding garanderen.62 Niettemin is het onder voorwaarden toegelaten voor

minderjarigen ouder dan 14 jaar om te werken tijdens de schoolvakantie.63

35. Artikel 130bis van de Belgische Arbeidsovereenkomstenwet maakt duidelijk dat de

leeftijdsgrens zoals bepaald door de Arbeidswet, ook bepalend is voor het toepassingsgebied van Titel

VII. Arbeid in het kader van een studentenovereenkomst is mogelijk vanaf de leeftijd van 15 jaar, voor

zover de persoon niet meer onderworpen is aan de voltijdse leerplicht. Artikel 130bis werd in die zin

gewijzigd bij wet van 21 maart 1995.64 Op dat moment was door de wet van 9 augustus 1992 betreffende

de kinderarbeid, in navolging van de toepasselijke internationale normen, in artikel 6 van de Arbeidswet

immers de dubbele voorwaarde ingevoerd dat men ouder moet zijn dan 15 jaar en niet meer onderworpen

mocht zijn aan de voltijdse leerplicht om arbeid te verrichten. Het was aangewezen hetzelfde principe

te handhaven in de Arbeidsovereenkomstenwet.65 Voordien gaf het artikel de bevoegdheid aan de

Koning om de voorwaarden en modaliteiten te bepalen waaronder de minderjarigen van vijftien jaar en

meer overeenkomsten voor de tewerkstelling van studenten konden sluiten. Hieraan werd uitvoering

gegeven bij koninklijk besluit van 28 juni 1984.66 Dit koninklijk besluit werd vervangen door het

koninklijk besluit van 19 juni 1985.67 Dit laatste koninklijk besluit werd opgeheven met ingang van 1

juli 1995. De formulering van het huidige artikel 130bis luidt als volgt: “De Koning bepaalt de

voorwaarden en de modaliteiten waaronder minderjarigen van vijftien jaar en meer en die niet meer

onderworpen zijn aan de voltijdse leerplicht, overeenkomsten voor de tewerkstelling van studenten

kunnen sluiten”.

3. ARBEIDSOVEREENKOMST

36. Een Belgische student-werknemer moet steeds met een overeenkomst voor de tewerkstelling

van studenten worden tewerkgesteld. Dit is noodzakelijk een arbeidsovereenkomst voor bepaalde duur.

Dit valt af te leiden uit artikel 124, 2° van de Arbeidsovereenkomstenwet dat stelt dat de

arbeidsovereenkomst de begin- en einddatum van de uitvoering van de overeenkomst moet vermelden.

62 Y. LEROY, “Âge du salarié” in Répertoire de droit du travail, Froidevaux, Dalloz, 1980, rn. 71 63 Art. L4153-2 Code du travail. 64 Art. 4 wet 21 maart 1995 betreffende de studentenarbeid en de arbeid van jeugdige werknemers, BS 21 april

1995. 65 Ontwerp van wet betreffende de studentenarbeid en de arbeid van jeugdige werknemers, Parl.St. Senaat 1994-

95, nr. 1210-1, 3. 66 KB 28 juni 1984 tot vaststelling van de voorwaarden waaronder minderjarigen van vijftien jaar en meer

overeenkomsten kunnen sluiten voor tewerkstelling van studenten, BS 12 juli 1984. 67 KB 19 juni 1985 tot vaststelling van de voorwaarden waaronder minderjarigen van vijftien jaar en meer

overeenkomsten kunnen sluiten voor tewerkstelling van studenten, BS 28 juni 1985.

13

3.1. DE OVEREENKOMST VOOR TEWERKSTELLING VAN STUDENTEN

37. In België zijn de wettelijke bepalingen die betrekking hebben op de overeenkomst voor

tewerkstelling van studenten (hierna “studentenovereenkomst”) opgenomen in Titel VII van de wet van

3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten. De artikelen 120 tot 130ter regelen de tewerkstelling

van studenten die tegen loon arbeid verrichten onder het gezag van een werkgever en hernemen

grotendeels de principes die reeds waren opgenomen in de wet van 9 juni 1970 betreffende de

tewerkstelling van studenten.68

38. In Frankrijk acht men het noch noodzakelijk, noch wenselijk een specifiek type van contract in

het leven te roepen voor de student-werknemer. Een student-werknemer moet een student zijn zoals alle

anderen. Hij moet met name de lessen bijwonen en op deze basis geëvalueerd worden. Bovendien moet

de student een werknemer zijn zoals de anderen. Zijn integratie in de onderneming en zijn loon zouden

dus niet afwijkend mogen zijn, dit in zowel zijn persoonlijk belang als in het belang van de andere

werknemers, om elke vorm van dumping te vermijden. Studentenarbeid wordt bijgevolg beheerst door

het gemeen arbeidsrecht.69

39. In Nederland is bijna alle arbeidsrechtelijke wetgeving van toepassing op “de werknemer”,

zonder de minderjarige werknemer daarvan uit te zonderen.70 Indien er een rechtsgeldige

arbeidsovereenkomst wordt afgesloten met de minderjarige, wordt de minderjarige gelijkgesteld met

een meerderjarige voor alles wat betrekking heeft op deze arbeidsovereenkomst.71

40. In België kreeg de student-werknemer voor het eerst een eigen juridisch bestaan bij wet van 9

juni 1970 betreffende de tewerkstelling van studenten.72 Op dat moment was loonarbeid door studenten

een belangrijk sociologisch fenomeen geworden.73 Gedurende de schoolvakanties gingen studenten

werken in sectoren waar er op dat moment een gebrek aan traditionele arbeidskrachten was wegens de

jaarlijkse vakantie of de tijdelijke aangroei van arbeidsplaatsen in de streken die een

68 Wet 9 juni 1970 betreffende de tewerkstelling van studenten, BS 18 juni 1970; V. NEUPREZ, “Le contrat

d’occupation d’étudiants” in Le droit penal social et les contrats de travail spéciaux, Brussel, Larcier, 1997, 491. 69 L. BÉRAIL, “Le travail des étudiants”, Journal officiel de la République française, avis et rapports du Conseil

économique et social 2007, I-17. 70 W.H.N.C. VAN BEEK en J.A.J. HOOYMAKERS, “De minderjarige in het arbeidsrecht”, AR 2007, 38. 71 Art. 7:612, 1 Nederlands Burgerlijk Wetboek (hierna verkort geciteerd: NBW). 72 Wet 9 juni 1970 betreffende de tewerkstelling van studenten, BS 18 juni 1970. 73 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies tewerkstelling van studenten tijdens de vakantie – wetsvoorstel

van de heren C. DE CLERQ c.s., 27 november 1969, nr. 313, 2.

14

seizoentewerkstelling kenden. Ook was er een mentaliteitsverandering bij de studenten. Door te werken

werden zij zelfstandiger en konden zij een deel van de kosten van hun studies zelf dragen. 74

41. De tewerkstelling van studenten ging gepaard met bepaalde misbruiken zoals onvoldoende

betaling, een overmatig aantal gepresteerde arbeidsuren en een gebrekkige huisvesting. De opstellers

van het wetsvoorstel weten dit – al dan niet terecht – aan de onervarenheid van studenten bij het sluiten

van een arbeidsovereenkomst. Studenten waren doorgaans niet vertrouwd met de arbeidsmarkt en zijn

organisatie. 75 De bewoordingen van het wetsvoorstel wijzen op de ietwat paternalistische geest die

heerste bij het opstellen ervan. In ieder geval wenste men de bestaande wanpraktijken aan te pakken en

was de eerste regelgeving opgebouwd rond de ratio legis van bescherming van de student.76 Opvallend

is dat deze eerste wetgeving tot stand is gekomen zonder voorafgaand overleg met de partij die men

beoogde te beschermen.77

42. De bepalingen van de wet van 9 juni 1970 werden een aantal jaren later opgenomen onder titel

VI van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten vanuit de wens de verschillende

wetten betreffende de arbeidsovereenkomsten te verenigen in een algemene wetgeving.78 De

oorspronkelijke titel VI werd hernummerd tot titel VII bij wet van 6 december 1996. Zoals reeds

vermeld, heeft deze titel betrekking op de studentenovereenkomst. Deze benaming laat uitschijnen dat

het om een apart soort arbeidsovereenkomst gaat, dit is echter niet het geval. De overeenkomst die tussen

een werkgever en een student wordt gesloten, wordt onweerlegbaar vermoed een arbeidsovereenkomst

te zijn voor werklieden, bedienden, handelsvertegenwoordigers of dienstboden, al naargelang de aard

van het werk dat de student verricht.79 Het was reeds in 1970 duidelijk dat niet werd beoogd een nieuw

soort arbeidsovereenkomst in het leven te roepen.80 Studenten bleven onderworpen aan de bestaande

wetgeving betreffende de arbeids- en bediendenovereenkomst.81 De wet van 9 juni 1970 was een lex

specialis die dit algemeen kader aanvulde met bijzondere bepalingen ter bescherming van de student.

Vandaag is het nog steeds zo dat wanneer Titel VII geen specifieke oplossing voorschrijft voor een

bepaald probleem, de volledige wettelijke regeling aangaande de werknemerscategorie waartoe de

74 Voorstel van wet (C. DE CLERCQ e.a.) betreffende de tewerkstelling van studenten gedurende de

vakantieperioden, Parl.St. Senaat 1968-69, nr. 190, 1. 75 Voorstel van wet (C. DE CLERCQ e.a.) betreffende de tewerkstelling van studenten gedurende de

vakantieperioden, Parl.St. Senaat 1968-69, nr. 190, 1. 76 Voorstel van wet (C. DE CLERCQ e.a.) betreffende de tewerkstelling van studenten gedurende de

vakantieperioden, Parl.St. Senaat 1968-69, nr. 190, 2; S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013,

11. 77 J. JACQMAIN, “L’occupation d’étudiants”, JTT 31 oktober 1971, 182. 78 Ontwerp van wet betreffende de arbeidsovereenkomsten, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr. 381, 1-2. 79 Art. 121 Arbeidsovereenkomstenwet. 80 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies tewerkstelling van studenten tijdens de vakantie – wetsvoorstel

van de heren C. DE CLERQ c.s., 27 november 1969, nr. 313, 3. 81 M. DE ZAGON en P. VAN DER VORST, “De aanwerving van studenten”, Arbbl. 1970, 1263.

15

student behoort van toepassing is.82 De huidige regeling in Titel VII van de Arbeidsovereenkomstenwet

is quasi identiek aan de regeling zoals die vanaf 1970 bestond.

3.1.1. BEKWAAMHEID

43. Het sluiten van een geldige arbeidsovereenkomst veronderstelt dat de partijen bekwaam zijn om

dergelijke overeenkomst aan te gaan.83 Dit principe bestaat zowel in het Belgische, het Franse als het

Nederlandse recht. In de drie rechtstelsels is het echter ook zo dat minderjarigen in principe onbekwaam

worden geacht om zelfstandig te contracteren.84 Wanneer men een minderjarige wil aanwerven, moet

men dus rekening houden met de bepalingen inzake de handelingsbekwaamheid.

44. Zoals reeds vermeld, kunnen Belgische jongeren vanaf vijftien jaar of vanaf het moment dat zij

niet meer aan de voltijdse leerplicht onderworpen zijn, worden tewerkgesteld in het kader van een

studentenovereenkomst.85 Logischerwijze zijn zij ook vóór de meerderjarigheid handelingsbekwaam

om een arbeidsovereenkomst aan te gaan.86 Artikel 130bis van de Arbeidsovereenkomstenwet bevat de

bijzondere regel inzake de bekwaamheid van studenten om een arbeidsovereenkomst te sluiten.

Minderjarige studenten kunnen zelf een studentenovereenkomst afsluiten. Dit kan van zodra zij 15 jaar

oud zijn en niet meer onderworpen zijn aan de voltijdse leerplicht. Studenten mogen dus steeds

tewerkgesteld worden zonder de toestemming van hun ouders of voogd. Indien ze jonger zijn dan

achttien jaar kunnen de ouders of de voogd zich wel verzetten. In dat geval kan er eventueel nog een

toestemming verleend worden door de jeugdrechtbank.87

45. In Nederland wordt de rechtspositie van minderjarige werknemers geregeld door artikel 7:612

van het Burgerlijk Wetboek.88 Dit artikel is een uitzondering op de algemene burgerrechtelijke regel die

stelt dat minderjarigen geen rechtshandelingen kunnen stellen zonder toestemming van hun wettelijke

vertegenwoordiger.89 In principe zou een student die nog geen 18 jaar is dus toestemming moeten vragen

82 L. VANHOESTENBERGHE, “De tewerkstelling van studenten”, Or. 1990, 114. 83 I. VANDEN POEL, A. VAN EECKHOUTTE, S. HEYNDRICKX, G. DE MAESENEIRE en E. DE KEZEL,

Sluiten van de overeenkomst - Vorm en bewijs - Soorten arbeidsovereenkomsten in I. VANDEN POEL, A. VAN

EECKHOUTTE, S. HEYNDRICKX, G. DE MAESENEIRE en E. DE KEZEL Overzicht van rechtspraak.

Arbeidsovereenkomsten (2005-2012), TPR 2014, 161. 84 Art. 488 BW; Art. 1:134, eerste lid NBW; J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 540. 85 Supra, rn. 33. 86 D. SIMOENS, “Kinderen, jongeren en minderjarigen in het recht van de sociale zekerheid en de sociale bijstand”

in CENTRUM VOOR BEROEPSVERVOLMAKING IN DE RECHTEN (CRB) (ed.), Jongeren en recht,

Antwerpen, Intersentia, 2003, 212. 87 L. VAN HOESTENBERGHE, “Jobstudenten: sociaalrechtelijke en fiscale aspecten”, Or. 1988, 138. 88 P.F. VAN DER HEIJDEN, J.M. VAN SLOOTEN en E. VERHULP (eds.), Arbeidsrecht. Tekst & Commentaar.

De tekst van Titel 7.10 BW en andere relevante regelgeving met betrekking tot het arbeidsrecht, voorzien van

commentaar, Deventer, Kluwer, 2008, 15. 89 Art. 1:134, eerste lid NBW.

16

aan één van zijn ouders of aan zijn voogd voor het sluiten van een arbeidsovereenkomst.90 Artikel 7:216

van het Burgerlijk Wetboek wijkt hier echter van af en maakt daarbij een onderscheid tussen enerzijds

minderjarigen van 16 en 17 jaar en anderzijds minderjarigen jonger dan 16 jaar.

46. Een minderjarige werknemer van 16 jaar en ouder is volledig bekwaam om een

arbeidsovereenkomst aan te gaan.91 Hij kan dus zelfstandig een arbeidsovereenkomst afsluiten zonder

toestemming van een ouder of voogd. Ook een minderjarige die jonger is dan 16 jaar, kan een geldige

arbeidsovereenkomst sluiten. Hij moet daartoe wel toestemming vragen aan één van zijn ouders of aan

zijn voogd.92 Wanneer een arbeidsovereenkomst wordt aangegaan zonder toestemming, kan de ouder of

voogd een beroep doen op de onbekwaamheid van de minderjarige als grond tot vernietiging van de

overeenkomst. Deze vernietigingsgrond kan worden ingeroepen gedurende de eerste vier weken van de

tewerkstelling. Daarna wordt de ouder of voogd geacht te hebben toegestemd met het aangaan van de

arbeidsovereenkomst. De onbekwaamheid kan enkel worden ingeroepen door de wettelijke

vertegenwoordiger van de minderjarige, hetzij één van zijn ouders of een voogd. De werkgever of de

minderjarige kunnen er dus geen beroep op doen.93

47. De Franse Code du travail bevat geen bepaling inzake de bekwaamheid van een minderjarige

om een arbeidsovereenkomst aan te gaan.94 In principe heeft een minderjarige de voorafgaande

toestemming nodig van zijn of haar wettelijke vertegenwoordigers opdat hij een arbeidsovereenkomst

kan aangaan. In de regel zijn dat zijn ouders. Zij moeten dus hun ouderlijke toestemming verlenen voor

de tewerkstelling en het ontvangen van loon.95

3.1.2. BEGRIP STUDENT

48. De bepalingen van Titel VII van de Arbeidsovereenkomstenwet zijn voorbehouden aan

studenten. Eenmaal het vaststaat dat de persoon in kwestie een student is, is de werkgever verplicht deze

tewerk te stellen met een studentenovereenkomst.96 Er is dus geen vrije keuze. Niettegenstaande de

hoedanigheid van student bepalend is voor de toepassing van de beschermende bepalingen, wordt dit

begrip niet gedefinieerd. Bij gebrek aan wettelijke definitie heeft de Federale Overheidsdienst

90 E.J. KRONENBURG-WILLEMS (ed.), PS Special Jongeren, Deventer, Kluwer, 2008, 33. 91 Art. 7:612, 1 NBW; G.J.J. HEERMA VAN VOSS, Inleiding Nederlands sociaal recht, Den Haag, Boom

Juridische uitgevers, 2003, 51. 92 G.J.J. HEERMA VAN VOSS, Inleiding Nederlands sociaal recht, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2003,

51; E.J. KRONENBURG-WILLEMS (ed.), PS Special Jongeren, Deventer, Kluwer, 2008, 33. 93 E.J. KRONENBURG-WILLEMS (ed.), PS Special Jongeren, Deventer, Kluwer, 2008, 33-34 94 A. GOUTTENOIRE, “Mineur” in Répertoire de procédure civile, Froidevaux, Dalloz, 1980, rn. 241. 95 Y. AUBRÉE, “Contrat de travail (Existence - Formation)” in Répertoire de droit du travail, Froidevaux, Dalloz,

1980, rn. 418. 96 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 12.

17

Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO) een administratieve definitie opgesteld.97

Een ruime interpretatie is aangewezen. Een student is elke persoon die het hoofdstatuut van student heeft

en die in een onderwijsinstelling middelbaar (algemeen, technisch, beroeps- of kunstonderwijs), hoger

of universitair onderwijs volgt, of die een examen voorbereidt voor de centrale examencommissie.98 Het

begrip is dus niet gebonden aan een leeftijd.99 Noch de administratieve definitie, noch de wettelijke

bepalingen leggen een maximale leeftijdsgrens vast.100 Het is de activiteit van de persoon in kwestie die

bepalend is. Het gaat om personen voor wie het studeren de hoofdactiviteit is waaraan het verrichten

van arbeid duidelijk ondergeschikt is.

49. De administratieve definitie gaat duidelijk terug op de in 1970 gevoerde parlementaire

besprekingen. De toenmalige Minister van Tewerkstelling en Arbeid stelde dat het begrip “student”

breed moest worden opgevat en niet beperkt was tot de personen die hogere studies deden of les volgden

aan de universiteit. Volgens hem omvatte het begrip in het bijzonder degenen die middelbaar of hoger

onderwijs, kunst of technisch onderwijs volgen of die een examen voorbereiden voor de centrale

examencommissie.101

50. Het gebrek aan wettelijke definitie is de oorzaak van veel toepassing- en

interpretatieproblemen.102 Er moet immers telkens in concreto worden nagegaan wat het hoofdstatuut is

van de persoon in kwestie. Dit vereist een feitelijke beoordeling die geval per geval moet worden

uitgevoerd in een steeds complexer wordende realiteit.103

51. De Raad Hoger onderwijs, een deelraad van de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) sprak zich in

2009 uit voor een eenvormige definitie van het begrip student.104 Zij formuleerde ook een voorstel tot

definitie die een student omschrijft als een persoon die ingeschreven is in een ambtshalve geregistreerde

instelling hoger onderwijs voor

97 Informatie meegedeeld door mevrouw S. Depuydt, juriste bij de Algemene Directie Individuele

Arbeidsbetrekkingen van de FOD WASO (7 april 2016). 98 J. DIERCKX., “Studentenarbeid: de belangrijkste principes toegelicht”, Soc.Weg 2015, afl. 11, 13, X., “Wegwijs

in de studentenarbeid”, http://www.werk.belgie.be/detailA_Z.aspx?id=38988. 99 L. VAN HOESTENBERGHE en R. VERSTEGEN (eds.), Studentenrecht. Juridische en sociale gids voor het

hoger onderwijs, Leuven, Acco, 2007, 710. 100 F. VERBRUGGE, “De tewerkstelling van een student: enkele essentiële beginselen”, Or. 2006, 135. 101 Verslag over het voorstel van wet betreffende de tewerkstelling van studenten gedurende de vakantieperioden,

Parl.St. Senaat 1969-70, nr. 279, 8. 102 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies studentenarbeid – evaluatie, 25 maart 2014, nr. 1900, 10,

www.cnt-nar.be/ADVIES/advies-1900.pdf. 103 Informatie meegedeeld door mevrouw S. Depuydt, juriste bij de Algemene Directie Individuele

Arbeidsbetrekkingen van de FOD WASO (7 april 2016). 104 RAAD HOGER ONDERWIJS, Advies over het sociaal statuut van de student, 10 maart 2009, 7,

RHO/IDR/ADV/005, www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/advies/rho-adv005-0809.pdf.

18

- eender welke opleiding (initiële bachelor en master, ba-na-ba’s en ma-na-ma’s, postgraduaten,

schakel- en voorbereidingsprogramma’s, specifieke lerarenopleiding,…);

- voor minstens 27 studiepunten per academiejaar (met uitzondering van het diplomajaar);

- met eender welk contract (diploma, credit- of examencontract).

Niettegenstaande deze definitie enkel betrekking op de studenten in het hoger onderwijs, kan ze bij het

formuleren van een wettelijke definitie eventueel in acht worden genomen.

52. In een wetsvoorstel dat dateert van 2010 definieert men het begrip “student” als een jongere van

minstens 15 jaar die ingeschreven is aan een erkende onderwijsinstelling voor minstens 27 studiepunten

per jaar (hoger onderwijs) of 17 uur les per week (middelbaar onderwijs).105

53. Indien men ervoor opteert het begrip “student” wettelijk te definiëren, zal men bepaalde keuzes

moeten maken. Men zal onder andere voor een ruime of enge definitie moeten kiezen. L. VAN

HOESTENBERGHE stelde zich reeds vijftien jaar geleden de vraag of er geen nood was aan een striktere

definitie van het begrip student, gelet op de specifieke bescherming en voordelen die hen zowel in het

arbeidsrecht als in het socialezekerheidsrecht worden toegekend.106 In het belang van de student-

werknemer is een ruime definitie echter aangewezen. Dit strookt wellicht het best met het opzet van de

bijzondere bepalingen inzake de studentenovereenkomst. Deze strekken er immers toe de student te

beschermen, het kan bijgevolg niet de bedoeling zijn haar reikwijdte te sterk te beperken.

54. Het begrip student is niet alleen relevant in het arbeidsrecht, maar ook in het

socialezekerheidsrecht.107 Het voordelig sociale zekerheidsregime voor studenten is slechts van

toepassing indien de student wordt tewerkgesteld in het kader van een studentenovereenkomst. Daartoe

moet die uiteraard de hoedanigheid van student bezitten. Het is frappant dat men de al dan niet

toepasselijkheid van een sociaal voordeel laat afhangen van een hoedanigheid die door de partijen bij

de studentenovereenkomst zelf wordt bepaald en waarop geen enkele controle wordt verricht.108 De

studentenovereenkomst is immers een arbeidsovereenkomst en dit is in wezen een privaatrechtelijke

overeenkomst waarop het Burgerlijk Wetboek van toepassing is. De studentenovereenkomst wordt

105 Wetsvoorstel (W.-F. SCHILTZ e.a.) tot wijziging van de regelgeving betreffende de studentenarbeid, Parl.St.

Kamer 2010-11, nr. 53-0715/001, 5. 106 L. VAN HOESTENBERGHE, “De tewerkstelling van studenten”, Or. 1990, 115. 107 L. VAN HOESTENBERGHE en R. VERSTEGEN (ed.), Studentenrecht. Juridische en sociale gids voor het

hoger onderwijs, Leuven, Acco, 2007, 709. 108 Informatie meegedeeld door mevrouw S. Depuydt, juriste bij de Algemene Directie Individuele

Arbeidsbetrekkingen van de FOD WASO (28 april 2016).

19

bijgevolg beheerst door het beginsel van contractvrijheid. De partijen bij een arbeidsovereenkomst zijn

bijgevolg vrij de inhoud van de overeenkomst zelf te bepalen.109

3.1.2.1. UITSLUITINGEN

55. Bovenstaand studentenbegrip werd van meet af aan weer beperkt. Niet alle studenten kunnen

worden tewerkgesteld in het kader van een studentenovereenkomst.110 De studenten die worden

uitgesloten kunnen geen studentenovereenkomst afsluiten maar kunnen in principe wel prestaties

verrichten in het kader van een gewone arbeidsovereenkomst.111 De wet van 9 juni 1970 voorzag

uitdrukkelijk in de mogelijkheid om bepaalde categorieën studenten uit het toepassingsgebied te

sluiten.112 Aan deze bepaling werd uitvoering gegeven bij koninklijk besluit van 12 juni 1970.113 Na de

opheffing van de wet van 9 juni 1970 werd de mogelijkheid tot uitsluiting opgenomen in artikel 122 van

de Arbeidsovereenkomstenwet. Vanuit legistiek oogpunt was het dan ook aangewezen het koninklijk

besluit van 12 juni 1970 op te heffen en op grond van de bepalingen van de arbeidsovereenkomstenwet

een nieuw koninklijk besluit uit te vaardigen.114 Dit gebeurde bij koninklijk besluit van 27 april 1990

waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van de wet van 3 juli

1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten werden gesloten.115 Dit koninklijk besluit was strikter

geformuleerd waardoor een al te ruime toepassing van het begrip student werd verhinderd.116 Het

koninklijk besluit van 1990 werd vijf jaar later opgeheven en vervangen door het koninklijk besluit van

14 juli 1995 waarbij bepaalde categorieën van studenten uitdrukkelijk worden uitgesloten van het

toepassingsgebied van Titel VII van de Arbeidsovereenkomstenwet.117 Dit laatste koninklijk besluit

geldt ook vandaag nog. De erin voorziene uitzonderingen hebben sinds 1970 amper een wijziging

109 T. MESSIAEN en K. VAN DEN LANGENBERGH, “Contractvrijheid en de ontwijking van het

werknemerschap: is de Arbeidsrelatiewet een afdoende remedie tegen de schijnzelfstandigheid?” in A. LATINNE

en M. RIGAUX (eds.), Actuele problemen van het arbeidsrecht 9 in Opstellen arbeidsrecht, Antwerpen,

Intersentia, 2014, 116-117. 110 L. VAN HOESTENBERGHE, “De tewerkstelling van studenten”, Or. 1990, 115. 111 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 15. 112 Art. 2 wet 9 juni 1970 betreffende de tewerkstelling van studenten, BS 18 juni 1970. 113 KB 12 juni 1970 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van de wet van 9 juni 1970

betreffende de tewerkstelling van studenten worden gesloten, BS 18 juni 1970. 114 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies ontwerp van koninklijk besluit waarbij sommige categorieën

studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten

worden gesloten, 24 oktober 1989, nr. 1011. 115 KB 27 april 1990 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van de wet

van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten worden gesloten, BS 15 mei 1990. 116 L. VAN HOESTENBERGHE (ed.), Studentenrecht. Sociale en juridische gids voor de student hoger onderwijs,

Leuven, Acco, 1988, 232. 117Art. 122 Arbeidsovereenkomstenwet; KB 14 juli 1995 waarbij sommige categorieën studenten uit het

toepassingsgebied van Titel VI van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten worden gesloten,

BS 8 augustus 1995.

20

ondergaan. Zowel wat betreft de gehanteerde begrippen als de ratio legis zijn de uitzonderingen niet

meer aangepast aan de huidige realiteit.118

56. Een eerste uitzondering betreft de studenten die sinds minstens 12 maanden ononderbroken bij

dezelfde werkgever zijn tewerkgesteld.119 Deze regel belet een langdurige tewerkstelling bij dezelfde

werkgever. Een studentenovereenkomst heeft dus een maximale duurtijd.120 Deze werd opgetrokken van

6 naar 12 maanden vanaf 2012.121 De aanpassing gebeurde omwille van de nieuwe regelgeving op het

vlak van de sociale zekerheid. Op dat moment werd het immers mogelijk vijftig dagen per jaar

tewerkgesteld te worden als student tegen een solidariteitsbijdrage. Wanneer een student twaalf

maanden lang één dag per week werkt in het kader van een studentenovereenkomst, zal hij in totaal

ongeveer 50 dagen gewerkt hebben.

57. In het kader van een hervorming van het socialezekerheidsrecht werd dus een aanpassing

aangebracht aan het arbeidsrecht. Hierbij werd voorbij gegaan aan de ratio legis die aan de

maximumduur van 6 maand ten gronde lag. Men veronderstelde immers dat studenten na 6 maand

voldoende ervaring hadden opgedaan op de arbeidsmarkt en bijgevolg geen nood meer hadden aan de

bijzondere bescherming. Zij zijn op dat moment regelmatige werknemers geworden.122 Bij de

verdubbeling van de termijn werd geen aandacht besteed aan deze onderliggende logica. Men

motiveerde niet waarom studenten plots slechts na 12 maanden voldoende ervaring zouden opgedaan

hebben op de arbeidsmarkt. Door middel van deze wijziging werd het toepassingsgebied van Titel VII

van de Arbeidsovereenkomstenwet wel onrechtstreeks uitgebreid.

58. De ononderbroken periode van 12 maanden is een periode die ingaat op de eerste dag van de

uitvoering van de overeenkomst en 12 maanden later eindigt.123 Het is irrelevant of deze periode al dan

niet verstrijkt binnen hetzelfde kalenderjaar of schooljaar.124 De RSZ verstaat onder een ononderbroken

periode van 12 maanden een overeenkomst van één jaar of opeenvolgende overeenkomsten die samen

118 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 16. 119 Art. 1, 1° KB 14 juli 1995 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van

de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten worden gesloten, BS 8 augustus 1995. 120 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies studentenarbeid – evaluatie, 25 maart 2014, nr. 1900,

www.cnt-nar.be/ADVIES/advies-1900.pdf. 121 Art. 7 wet 28 juli 2011 houdende maatregelen met het oog op de invoering van een solidariteitsbijdrage op de

tewerkstelling van studenten die niet onderworpen zijn aan het stelsel van sociale zekerheid, BS 19 augustus 2011. 122 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 17. 123 F. VERBRUGGE, “L’occupation d’un étudiant – Nouveau régime applicable à partir du 1er janvier 2012, Or.

2012, 20. 124 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 17

21

een jaar omvatten.125 Merk op dat de RSZ hier een eigen interpretatie geeft aan een arbeidsrechtelijk

begrip.

59. Alle vormen van bezoldigde arbeidsprestaties worden in aanmerking genomen voor de

berekening van de periode van 12 maanden. Wanneer iemand bijvoorbeeld 3 maanden werkt bij een

werkgever in het kader van een gewone arbeidsovereenkomst en vervolgens het statuut van student

verwerft, wordt de maximumduur overschreden wanneer hij vervolgens 9 maanden werkt bij dezelfde

werkgever in het kader van een studentenovereenkomst.126 Men maakt bovendien geen onderscheid

tussen een voltijdse en deeltijdse tewerkstelling. Ook wanneer een student elke zondag bij een bakker

werkt gedurende een ononderbroken periode van 13 maanden, wordt de maximumduur overschreden.127

60. De term onderbreking moet beoordeeld worden in het licht van artikel 10 van de

Arbeidsovereenkomstenwet. Dit impliceert dat het om een werkelijke onderbreking moet gaan die toe

te schrijven is aan de werknemer.

61. De maximumduur van 12 maand impliceert dat er nooit meer een studentenovereenkomst kan

worden afgesloten met de werkgever waarbij de student gedurende 12 maanden ononderbroken werkte.

Indien de tewerkstelling van de student daarentegen wordt onderbroken vooraleer de maximumduur is

verstreken, kan de student in principe opnieuw voor maximaal 12 maanden worden tewerkgesteld bij

dezelfde werkgever met een studentenovereenkomst.128 Een student kan ook langer dan 12 maanden

werken in het kader van een studentenovereenkomst, wanneer hij bij verschillende werkgevers werkt en

voor zover de maximumduur bij geen enkele werkgever wordt overschreden.129

62. Als een student langer dan 12 maanden bij dezelfde werkgever tewerkgesteld wordt, zullen de

bepalingen van Titel VII van de arbeidsovereenkomstenwet gedurende de eerste twaalf maanden van de

tewerkstelling van toepassing zijn. Na deze periode zijn nog enkel de bepalingen van de

arbeidsovereenkomstenwet inzake arbeiders, bedienden, handelsvertegenwoordigers of dienstboden van

toepassing.130

125 RIJKSDIENST VOOR SOCIALE ZEKERHEID (RSZ), Administratieve instructies RSZ - 2016/1. De

personen.Studenten.,www.socialsecurity.be/employer/instructions/dmfa/nl/latest/instructions/persons/specific/stu

dents.html. 126 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 17. 127 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 17. 128 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 17-18. 129 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 19. 130 L. VAN HOESTENBERGHE, “Tewerkstelling van studenten”, TSR 1986, 288.

22

63. Naast de studenten die sinds minstens 12 maanden ononderbroken bij dezelfde werkgever zijn

tewerkgesteld kunnen studenten die avondschool of die onderwijs met beperkt leerplan volgen geen

studentenovereenkomst afsluiten.131 Bij de invoering van deze uitzondering ging men ervan uit dat een

persoon een voldoende aantal lesuren moest volgen om de hoedanigheid van student te kunnen hebben.

In het geval van onderwijs met een beperkt leerplan en avondonderwijs achtte men het vereiste minimum

aantal lesuren niet bereikt.132 Vandaar werd deze categorie van studenten uitgesloten.

64. De begrippen avondschool en onderwijs met beperkt leerplan worden niet nader omschreven in

het koninklijk besluit van 1995. Het koninklijk besluit van 1970 verwees naar de reglementen van het

toenmalige Ministerie van Nationale opvoeding.133 Volgens die reglementen was er sprake van

onderwijs met beperkt leerplan wanneer het aantal lesuren geen 15 uren per week bereikte.134 Dit

Belgische ministerie hield echter op te bestaan in 1988. Na de eerste staatshervorming van 1967 tot 1970

werd het onderwijs immers daadwerkelijk geregionaliseerd bij de grondwetsherziening van 15 juli 1988

en kregen de gemeenschappen de volledige regelgevende en uitvoerende bevoegdheid inzake

onderwijs.135 De verwijzing naar de reglementen van het Ministerie van Nationale opvoeding was dan

ook niet meer terug te vinden in het koninklijk besluit van 1990.136 De verwijzing werd echter niet

vervangen en het was dan ook niet duidelijk hoe de begrippen avondschool en onderwijs met beperkt

leerplan voortaan moesten worden ingevuld. Ook in het vandaag geldende koninklijk besluit van 1995

werd geen verduidelijking aangebracht.137

65. In lijn met het advies van de Nationale Arbeidsraad dat aan het koninklijk besluit van 1970

voorafging en dat koninklijk besluit zelf, zou men kunnen aannemen dat de begrippen moeten worden

ingevuld in overeenstemming met de vandaag geldende onderwijsreglementering.138 De

onderwijsreglementering is vandaag echter niet langer een federale aangelegenheid maar een

131 Art. 1, 2° KB 14 juli 1995 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van

de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten worden gesloten, BS 8 augustus 1995. 132 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies toepassing van artikel 2 van het wetsontwerp betreffende de

tewerkstelling van studenten, 9 juni 1970, nr. 330, 3. 133 Art. 1, 2° KB 12 juni 1970 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van de wet van 9

juni 1970 betreffende de tewerkstelling van studenten worden gesloten, BS 18 juni 1970; M. DE ZAGON en P.

VAN DER VORST, “De aanwerving van studenten”, Arbbl. 1970, 1264. 134 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies toepassing van artikel 2 van het wetsontwerp betreffende de

tewerkstelling van studenten, 9 juni 1970, nr. 330, 3. 135 L.M. VENY, Onderwijsrecht – I. Dragende beginselen, Brugge, die Keure, 2010, 15-17. 136 Art. 1, 2° KB 27 april 1990 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van

de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten worden gesloten, BS 15 mei 1990. 137 Art. 1, 2° KB 14 juli 1995 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van

de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten worden gesloten, BS 8 augustus 1995. 138 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies toepassing van artikel 2 van het wetsontwerp betreffende de

tewerkstelling van studenten, 9 juni 1970, nr. 330, 3.

23

gemeenschapsaangelegenheid.139 Men zou dus per gemeenschap het begrippenkader moeten nagaan. In

een Vlaamse Omzendbrief van 2005 wordt onderwijs met beperkt leerplan bijvoorbeeld omschreven als

een centrum voor volwassenonderwijs en het deeltijds kunstonderwijs.140 Het is duidelijk dat dit begrip

vandaag volledig anders wordt ingevuld dan dat vroeger het geval was. Ook het begrip avondschool

wordt vandaag op een andere wijze ingevuld dan op het ogenblik van de oorsprong van de uitzondering.

S. DEPUYDT stelt dat men de begrippen vandaag dan ook het best invult overeenkomstig de ratio legis

van de studentenregeling. Dit impliceert dat men geval per geval moet nagaan of de student die

avondonderwijs volgt of slechts een beperkt aantal uren per week les volgt een student-werknemer is,

voor wie het studeren de primaire doelstelling is, dan wel een werknemer-student voor wie het studeren

ondergeschikt is aan het verrichten van arbeid.141

66. Een actueel probleem is de vraag of een brugjongere kan tewerkgesteld worden in het kader van

een studentenovereenkomst. Hieromtrent krijgt de FOD WASO momenteel veel vragen.142

Brugjongeren zijn jongeren uit het deeltijds onderwijs met een maximale kwalificatie van het tweede

jaar secundair onderwijs die in het kader van een opleidingsovereenkomst een eerste werkervaring

opdoen.143 De FOD WASO heeft besloten dat zo iemand geen studentenovereenkomst kan sluiten omdat

de persoon in kwestie een beroep kan doen op een zekere praktijkervaring.144 Bijgevolg is de bijzondere

bescherming overbodig.

67. Niettegenstaande studenten die onderwijs met beperkt leerplan uitgesloten worden van het

toepassingsgebied, kunnen scholieren in het middelbaar onderwijs die na hun voltijdse leerplicht enkel

deeltijds onderwijs of deeltijdse vorming volgen wel studentenarbeid verrichten onder bepaalde

voorwaarden.145

68. Een derde uitzondering betreft de studenten die bij wijze van stage onbezoldigde arbeid

verrichten die deel uitmaakt van hun studieprogramma.146 In een advies van de NAR valt te lezen dat de

uitsluiting niet enkel de stagiairs beoogt die nog ingeschreven zijn in een onderwijsinstelling, maar ook

139 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 22. 140 Omz. Vl. 25 oktober 2005 betreffende het overzicht van de cumulatieregeling in het onderwijs, http://data-

onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=13707. 141 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 20-22. 142 Informatie meegedeeld door mevrouw S. Depuydt, juriste bij de Algemene Directie Individuele

Arbeidsbetrekkingen van de FOD WASO (28 april 2016). 143 T. DIRIX en O. MARCQ, “Alternerend leren en werken: het hertekende landschap na 1 juli 2015”, Soc.Weg.

2015, afl. 19, 3. 144 Informatie meegedeeld door mevrouw S. Depuydt, juriste bij de Algemene Directie Individuele

Arbeidsbetrekkingen van de FOD WASO (28 april 2016). 145 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 22. 146 Art. 1, 3° KB 14 juli 1995 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van

de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten worden gesloten, BS 8 augustus 1995.

24

diegenen die na het bekomen van hun diploma, een stage doen die deel uitmaakt van hun

studieprogramma.147 Volgens het Hof van Cassatie moet deze uitsluiting strikt geïnterpreteerd worden

en is ze beperkt tot het verrichten van de bij het studieprogramma voorgeschreven arbeid.148 De

prestaties voorzien in het studieprogramma mogen niet het voorwerp uitmaken van een

arbeidsovereenkomst. Dergelijke stage is immers een element van de studies dat leidt tot het behalen

van een diploma en kan niet beschouwd worden als bezoldigde arbeid. Uiteraard kan een student buiten

zijn stageperiode eventueel wel een studentenovereenkomst afsluiten.149

69. In het koninklijk besluit van 12 juni 1970 bestond ook een uitsluiting voor de studenten die

gewoonlijk niet meer dan twee uur per dag werkten.150 Men wenste de studenten wiens prestaties te

gering waren om onderworpen te worden aan de sociale zekerheid uit het toepassingsgebied van de

studentenregeling te sluiten. Voor de toepassing van de sociale zekerheid was immers een gewoonlijke

tewerkstelling van meer dan twee uur per dag noodzakelijk.151 Werknemers die minder dan twee uren

per dag werkten, waren niet onderworpen aan het stelsel van de sociale zekerheid. Ingevolge het

koninklijk besluit van 12 juni 1970 vielen voortaan ook studenten onder deze regeling.152 Deze

uitzondering voor studenten werd van meet af aan bekritiseerd. J. JACQMAIN stelde hieromtrent treffend

dat het koninklijk besluit daarmee met de linkerhand terugnam wat de wet van 9 juni 1970 met de

rechterhand had gegeven. De meerderheid van de studenten kon of wenste tijdens het schooljaar immers

niet meer te werken dan twee uren per dag.153 De meerderheid van de studenten werd dus meteen weer

uitgesloten van het toepassingsgebied van de beschermende bepalingen. Niettemin had de regeling een

aantal voordelen voor studenten. Men kon kleine jobs verrichten tijdens het jaar en men behield het recht

om in de vakantiemaanden voordelig bij te verdienen.154

147 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies toepassing van artikel 2 van het wetsontwerp betreffende de

tewerkstelling van studenten, 9 juni 1970, nr. 330, 3. 148 Cass. 10 september 1990, RW 1990-91, 886. 149 S. DEPUYDT, Studentenarbeid, Mechelen, Kluwer, 2013, 23. 150 Art. 1, 4° KB 12 juni 1970 waarbij sommige categorieën studenten uit het toepassingsgebied van de wet van 9

juni 1970 betreffende de tewerkstelling van studenten worden gesloten, BS 18 juni 1970. 151 NATIONALE ARBEIDSRAAD (NAR), Advies ontwerp van koninklijk besluit waarbij sommige categorieën

studenten uit het toepassingsgebied van Titel VI van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten

worden gesloten, 24 oktober 1989, nr. 933, 3. 152 ABVV-JONGEREN, Dossier jobstudenten, 1988, 10. 153 J. JACQMAIN, “L’occupation d’étudiants”, JTT 31 oktober 1971, 182. 154 ABVV-JONGEREN, Dossier jobstudenten, 1988, 10.

25

70. Met ingang van 1 oktober 1987 werd de twee-urenregel, ook wel spottend het kuisvrouwen-

statuut genoemd, afgeschaft in de sociale zekerheidswetgeving.155 Voortaan waren dus ook werknemers

die gewoonlijk niet meer dan twee uur per dag werkten aan die wetgeving onderworpen.156 De

uitzondering voor studenten had bijgevolg zijn betekenis verloren en werd opgeheven bij koninklijk

besluit van 27 april 1990.157 De universiteiten reageerden op deze situatie omdat de nieuwe regeling een

belangrijke meerkost voor hen betekende.158 De onderwijsinstellingen stelden traditioneel immers een

groot aantal van hun eigen studenten tewerk. Deze studenten presteerden telkens minder dan twee uren

per dag maar samen waren zij goed voor een groot volume aan arbeidsuren. Op deze arbeid waren

voortaan sociale zekerheidsbijdragen verschuldigd, hetgeen de loonkost aanzienlijk opdreef. Voor de

KU Leuven zou dit een meeruitgave van meer dan twee miljoen euro op jaarbasis betekend hebben.159

De universiteiten wierpen zich op als de verdedigers van de belangen van de studenten maar in

werkelijkheid waren zij vooral gedreven door hun benarde financiële situatie.160

71. De afschaffing van de twee-urenregel had ook belangrijke gevolgen op de

tewerkstellingsmogelijkheden van studenten. Tot 2005 was er immers slechts een vrijstelling van RSZ-

bijdragen tijdens de zomermaanden wanneer de student niet onderworpen was geweest aan de sociale

zekerheid in de loop van het school- of academiejaar. Voortaan zou een student die reeds had gewerkt

tijdens het schooljaar dus duurder worden voor de werkgever die hem tijdens de zomermaanden wenste

tewerk te stellen. Voor deze arbeid zou er immers geen vrijstelling zijn en de werkgever zou dus

waarschijnlijk verkiezen een student aan te werven die nog niet had gewerkt tijdens het schooljaar omdat

hij in dat geval kon genieten van de vrijstelling.161 Bijgevolg werd het voor de eerste groep studenten

moeilijker een job te vinden tijdens de zomermaanden.162 Bovendien kwamen kleine en wisselende jobs

tijdens het schooljaar in het gedrang.163