Evaluatie pilot Energiearmoede Arnhem

Pilot ter bestrijding van de (te) hoge

energielasten bij huishoudens in de

financieel kwetsbare wijken van Arnhem

September 2019 t/m februari 2020

Arjen Goodijk

Perpetear | Communicatie- en projectadvies

In het najaar van 2019 zijn we in de gemeente Arnhem gestart met de pilot Energie-armoede. We wilden onderzoeken hoe we huishoudens in financieel kwetsbarewijken effectief kunnen helpen bij het verlagen van hun energierekening. Dit medenaar aanleiding van de positieve ervaringen die op basis van persoonlijke onder-steuning zijn opgedaan in Plymouth (GB) en Brest (F), partners van Arnhem in het EUsubsidieproject Climate Active Neighbourhoods.

Het doel van de pilot was om te achterhalen of het aanbieden van gratispersoonlijke hulp bij het verlagen van de energierekening in Arnhem vergelijkbareresultaten zou opleveren. Zo wilden we toetsen of deze manier van ondersteuningmeerwaarde biedt bij het tegengaan van energiearmoede. Naast het financiëlerendement van het huisbezoek hebben we ook gekeken naar het effect op depersoonlijke leefomstandigheden van de huishoudens.

De pilot is uitgevoerd in delen van de wijken Geitenkamp, Arnhemse Broek enKronenburg-Vredenburg. In totaal kregen 50 huishoudens met een huur- ofkoopwoning het aanbod om gratis gebruik te maken van het aanbod vanenergiecoaching (inclusief gratis energiebesparende maatregelen).Per wijk is gekozen voor een andere benadering van de huishoudens en een andertype energiecoach. Het doel was te bepalen welke vorm van benadering het meeste effect heeft. Het aanbod, de coördinatie, de planning en de invulling van het huisbezoek was voor alle wijken gelijk.

Met de ervaringen uit de pilot willen we een basis leggen voor een stadsbrede uitrol van de Arnhemse Aanpak Energie Armoede.

De pilot onderscheidt zich ten opzichte van vergelijkbare aanpakken in Nederlanddoor:• De combinatie van vrijwillige en betaalde energiecoaches;• Per huishoudens minimaal 2 gesprekken (ontzorging);• Aanzienlijke investering in aanbod gratis besparingsmaatregelen

(+/- €250,- per huishouden);• Intensieve monitoring.

Huishoudens konden zich van september 2019 tot en met februari 2020 gratis aanmelden via een aanmeldkaart, via de website www.arnhemaan.nl/energiecoach en via ArnhemAAN telefoonnummer 0900 1809.

Inleiding

Inhoudsopgave

1. Onderbouwing 4

2. Werving huishoudens en selectie coaches 8

3. Planning en coördinatie 16

4. Bezoek en maatregelen 19

5. Sociaal maatschappelijke inbedding 24

6. Statistieken 27

7. Conclusie en advies voor vervolg 28

4

De opzet van de pilot werd gebaseerd op reeds opgedane ervaringen bij onder andere de Energiebank in Arnhem, ervaringen elders in het land (VNG en Platform31), op de Rapportage Energiearmoede van het ECN (2017) en op de ervaringen uit de steden Plymouth (GB) en Brest (F) vanuit het EU-project Climate Active Neighbourhoods.

De ervaringen die we hebben opgedaan in de pilot moeten de basis leggen voor een stadsbrede Arnhemse Aanpak van Energie Armoede (AAEA), waarin energiearmoede integraal onderdeel uitmaakt van de Arnhemse AANpak voor de wijkgerichte energietransitie. Mede naar aanleiding van een breedgedragen motie van de gemeenteraad van Arnhem (29 januari 2020).

Doelstelling

Het concept energiecoaching was niet nieuw en het aanbod van tips, advies en kleine maatregelen is ook niet opzienbarend. Sterker nog, met de Stichting Energiebank Regio Arnhem is er zelfs al een instantie die hierin voorziet. Vanuit de pilot willen we echter bouwen aan opschaling, professionalisering en verbreding van de inzet van energiecoaches. Een ontwikkeling die moet leiden tot meer resultaat als het gaat om financieel én maatschappelijk rendement bij de huishoudens, juist met het oog op de uitdagingen van de totale energietransitie in de komende jaren.

Gemiddelde wijk in NL met 1000 huishoudens• 500 huishoudens een inkomen onder 26.000 euro netto;• 82 huishoudens onder lage inkomensgrens;• 320 huishoudens een of meer betalingsachterstanden;• 180 huishoudens risicovolle of problematische schulden;• 69 huishoudens kwetsbaar voor energiearmoede

(13 eigenaren-bewoners / 56 huurders);• 300 huishoudens niet in staat het duurste apparaat in huis te vervangen;Bronnen: CBS, PBL, Nibud, Wijzer in Geldzaken

1. Onderbouwing

5

Sociaal-maatschappelijke uitdaging Het vraagstuk energiebesparing bij huishoudens uit de financieel kwetsbare wijken vraagt om meer dan alleen enkele energiebesparende maatregelen. Zaken als vertrouwen en een positieve houding bij de huishoudens ten opzichte van de energiebesparende maatregelen spelen een bepalende rol. Daarnaast tonen de ervaringen in Plymouth en Brest aan dat ondersteuning op het vlak van energie ook bij kan dragen aan positieve ontwikkelingen voor gezondheid, psyche en eigenwaarde. Op basis van de inzichten en ervaringen van de energiecoaches hebben we binnen de aanpak deze neveneffecten proberen te achterhalen. Toewerken naar meer perspectief voor de financieel kwetsbare huishoudens in de energietransitie.

Overweging Waar vermogende huishoudens hun weg in de energietransitie steeds beter weten te vinden en velen inmiddels de vruchten plukken van een lagere energierekening en meer comfort, blijven de huishoudens met een (te) laag inkomen achter bij de rest. Ze hebben onvoldoende financiële ruimte om maatregelen te bekostigen, ervaren direct de gevolgen van de stijgende gasprijs en gaan er de komende jaren qua energetische staat van hun woning nog niet op vooruit, eerder op achteruit. Dit is een doelgroep voor wie juist die matige energetische staat van de woning een direct en groeiend bedreiging vormt voor hun algehele welzijn. Naast hogere woonlasten door een stijgende energierekening dragen matige isolatie, tocht en vochtproblemen in huis bij aan een ongezond binnenklimaat en daarmee mogelijk ook een dreigende toename van ziektekosten bij de bewoners.

“In veel woningen wordt slecht geventileerd. De

luchtkwaliteit in de woningen valt vaak erg tegen.”

– Energiecoach Jan

6

De evaluatie spitst zich toe op enkele belangrijke thema’s binnen de

pilot. We evalueren de volgende thema’s:• Werving en coaches• Planning en coördinatie• Invulling bezoek en maatregelen• Sociaal maatschappelijke uitdaging

De evaluatie is tot stand gekomen op basis van interviews door

afdeling Onderzoek & Statistiek van de gemeente Arnhem.

De interviews zijn gehouden met de volgende betrokkenen:• vrijwillige energiecoaches• professionele energiecoaches• projectleider pilot energiearmoede• opdrachtgever pilot energiearmoede• bestuursadviseurs energietransitie en duurzaamheid

“Mensen zijn aangenaam verrast over het

aanbod. Ze zijn super positief over de

gemeente.” – Energiecoach Paul

Onderwerp: Gratis energieadvies & maatregelen voor bewoners Dr. Bosstraat Geachte bewoner van de Dr. Bosstraat,

Stadskantoor - Eusebiusbuitensingel 53 • Postbus 59 • 6800 LK Arnhem Telefoon 0900-1809 • Fax 026-3774830 • www.arnhem.nl

Aan de bewoners van:

Datum : 14 oktober 2019 Energiecoach : Jan Hadderingh Telefoonnummer : 0650744484

De gemeente Arnhem wil onderzoeken hoe ze huishoudens beter kunnen helpen bij het verlagen van de energierekening. Dit najaar krijgen 50 huishoudens uit Arnhemse Broek, Kronenburg-Vredenburg én Geitenkamp daarom gratis ondersteuning van een energiecoach. Naast tips en advies biedt de coach diverse gratis producten aan voor een blijvend lagere energierekening. In de Dr. Bosstraat zoeken we 16 huishoudens die willen profiteren van dit aanbod! Energiebesparende producten Het gratis aanbod bestaat uit o.a. tochtstrippen, een brievenbusborstel, ledverlichting, radiatorfolie, een waterbesparende douchekop en een radiatorventilator. Ook helpt de energiecoach u om meer zicht te krijgen in uw energiekosten. De maatregelen en het advies worden vanuit het project betaald. Uniek aanbod voor 16 huishoudens (op=op) Het aanbod is eerst beschikbaar voor 16 huishoudens uit de Dr. Bosstraat. Wilt u profiteren van dit aanbod? Lever het bijgeleverde aanmeldkaartje vóór 1 november in bij de Buurtwoning (Dr. Bosstraat 34), doe het gratis op de bus of meld u aan via www.arnhemaan.nl/energiecoach. Eerst even kennismaken met de energiecoach? Op maandag 21 oktober van 14.00 tot 16.00 uur stelt energiecoach Jan zich aan u voor in de buurtwoning aan de Dr. Bosstraat 34. Graag tot dan! (Inclusief koek-en-zopie!) Met vriendelijke groet, mede namens "de buren" van de Dr. Bosstraat 34, Arjen Goodijk Projectleider Energiebesparing Arnhem

Gemeente Arnhem

t.a.v. Pilot Energiecoach Arnhem

Antwoordnummer 5000

6800 WC Arnhem

Postzegel

niet nodig

Uniek AANbod voor een lagere energierekening!

De energiecoaches van de gemeente Arnhem komen gratis

en vrijblijvend bij je langs om je te helpen aan een lagere

energierekening. Naast advies bieden de coaches een aantal

gratis maatregelen aan. Deze bestaan uit o.a. het plaatsen van

tochtstrippen, radiator ventilatoren en het eenvoudig bijhouden van

je energieverbruik. Wil je profiteren van dit unieke AANbod?

Vul dit antwoordkaartje in en doe het gratis op de bus (postzegel niet

nodig). Een energiecoach neemt daarna contact met je op!

www.arnhemaan.nl/energiecoach

Ja, neem contact met mij op voor dit gratis AANbod!

Koopwoning

Ik huur bij:

Type woning:

Mevr. /Dhr.

Naam:

Adres:Woonplaats:

Postcode:

E-mail:

Telefoon*:

* = verplicht

181001

Besparen op je energiekosten?

Profiteer van het

GRATIS AANBOD van de energiecoach!

Energiecoach Jan

staat voor je klaar!

Climate ActiveNeighbourhoods

De uitnodiging bestond uit een geadresseerde brief namens de gemeente inclusief een aanmeld-kaartje.

8

GeitenkampIn Geitenkamp zijn we aangehaakt bij een campagne van de Buurtwoning (HOP-woning) vanuit hulpverleningsorganisatie Rijnstad en Team Leef-omgeving (TLO). De Buurtwoning staat in de Dr. Bosstraat. Wij hebben de keuze gemaakt ons te richten op de bewoners van deze straat en hen huis-aan-huis uitgenodigd voor een bezoek van de energiecoach. De huishoudens hebben een uitnodigingsbrief van de gemeente inclusief een aanmeldkaart voor deelname ontvangen (zie pagina 7). Wijkcoaches van Rijnstad hebben bijgedragen aan de promotie van dit aanbod met een event in de straat en aanwezigheid van de energiecoach, TLO en Lijn2030.

Voor de wijk Geitenkamp hebben we Jan Hadderingh gevraagd de rol als energiecoach op zich te nemen. Jan is zelfstandig ondernemer en heeft een opleiding tot energiecoach gevolgd bij de Woonbond. Jan was al actief als energiecoach in de wijk Presikhaaf.

De woningen aan de Dr. Bosstraat zijn vrijwel allemaal huurwoningen. Portaal en Volkshuisvesting zijn de woningbouwcorporaties die de woningen verhuren aan de bewoners.

De pilot is van start gegaan in de wijken Geitenkamp, Kronenburg - Vredenburg en Arnhemse Broek. De wijken zijn gekozen op basis van het aandeel huishoudens met een laag inkomen en de kans om aan te sluiten bij initiatieven gericht op energiebesparing of armoedebestrijding op die plek. Vanuit de gemeente Arnhem zijn de Teams Leefomgeving betrokken bij de selectie van de wijken en buurten.

2.1 Werving huishoudens en selectie coaches

Ervaring in de wijk“Een van de gezinnen verbruikte bij het eerste bezoek erg veel elektriciteit,

ongeveer 1180 kW per maand. Na het bezoek en installatie van de

producten zakten ze in de volgende maand naar 760 kW per maand!

Een afname van ongeveer 35%! De afname is deels te verklaren door het

‘s nachts uitzetten van de spelcomputer en ander elektra.”

9

Coach: Jan Eigenschappen: Technicus, schuldhulpverlener, Woonbond, gedreven, no-nonsens;Werving: Brief met aanmeldkaartje huis-aan-huis, en startmoment met Lijn2030.Citisens categorie: Eigengereide Digitalen (48%) en Honkvaste Buurtbewoners (29%)

Aangeschreven huishoudens: 44 huishoudensAanmeldingen: 14 Bezocht: 11 Afmeldingen: 1 Geen gehoor: 2

ResultaatIn Geitenkamp behaalden we een aanmeldingspercentage van 32% (14 van de 44 huishoudens). De brief in combinatie met een startmoment in de straat werd erg positief ontvangen. Naast de aanmeldingen op basis van de verstuurde brief zijn er twee doorverwijzingen binnengekomen via de wijkcoach. Een van de huishoudens meldde zich later af vanwege andere verwachtingen. Het ontbrak aan persoonlijke motivatie om serieus aan de slag te gaan. Een bezoek van ongeveer twee uur vonden ze teveel gevraagd. Twee andere huishoudens lieten na aanmelding niets meer van zich horen.

“Huishoudens zijn heel erg positief over wat de

gemeente biedt vanuit de pilot. De aangeboden

slimme producten geven huishoudens een

enorme boost!” – Energiecoach Jan

10

Coaches: Kirsten & Paul Eigenschappen: Creatief, sociaal, ondernemend, meedenkend, enthousiast;Werving: Kleine events met Lijn2030 in de wijk, later met een geadresseerde uitnodiging inclusief aanmeldkaartje, ledlamp en event met Lijn2030 in de wijk.Citisens categorie: Honkvaste Buurtbewoners (28%) en Zorgzame Senioren (21%)

Aangeschreven huishoudens: 282 huishoudensAanmeldingen: 27 Bezocht: 21 Afmeldingen: 2 Geen gehoor: 4

“Om huishoudens zelf te activeren laten we in

vaak bewust iets voor hen achter om zelf

te doen.” – Energiecoaches Paul en Kirsten

Kronenburg/VredenburgIn Kronenburg/Vredenburg sloten we aan bij de reuring in de wijk, vanuit het initiatief SmartPolder. SmartPolder is één van de Gelderse proeftuinen waarvoor de gemeente vanuit de provincie subsidie heeft gekregen om woningen en gebouwen aardgasvrij te maken. Voor SmartPolder geldt dat de gemeente samen met de bewoners oplossingen moeten vinden voor de sociaal-maatschappelijke uitdagingen van de energietransitie.De pilot bood kans hier een eerste aanzet voor te doen.

We vroegen sociaal werkers Kirsten Kramer en Paul Ubbink van KombiSOL om binnen deze wijk de rol als energiecoach op zich te nemen. Ze waren al actief in de wijk met de aanwezigheid van Lijn2030 en het voeren van de zogenaamde “Appeltaartgesprekken” (gesprekken aan de keukentafel over energiebesparing). Op basis van die ervaring verwachtten wij dat zij de juiste toon wisten te raken bij de huishoudens in deze wijken. In afstemming met Team Leefomgeving (TLO) werden geschikte locaties in de wijk gevonden voor promotie van het aanbod.

11

ResultaatWaar het aantal aanmeldingen in Kronenburg/Vredenburg naar aanleiding van de eerste 3 events in de buurt slechts 5 aanmeldingen opleverde, bleek een aanpak waarin huishoudens eerst persoonlijk werden uitgenodigd voor het event in de buurt inclusief het aanbod voor energiecoaching vele malen effectiever. Daarnaast kwam 1 aanmelding binnen vanuit het persoonlijke netwerk van Lijn2030. De geadresseerde uitnodiging voor het event inclusief een gratis LED-lampleverde 20 aanmeldingen op, waarvan 13 op locatie en 7 via het toegestuurde aanmeldkaartje. De afmeldingen hadden te maken met persoonlijke omstandigheden van de huishoudens.

Motivatie van een

bewoner:” ik zit in de schuld-

sanering, iedere euro

die ik kan besparen is

mooi meegenomen.”

Events Lijn2030De events ter promotie van het aanbod

bestonden uit zichtbaarheid door de bus

van Lijn2030, gratis consumpties, enkele

gratis weggevertjes, voorlichting vanuit de

energiecoaches en ontmoeting op straat.

12

Arnhemse BroekIn het Arnhemse Broek hebben we aansluiting gezocht bij een specifiek begeleidingstraject van 50 kwetsbare gezinnen in opdracht van TLO en het sociale wijkteam. Het doel was om de werving via de wijkcoaches te laten verlopen. Wijkcoaches konden het aanbod van de pilot meenemen binnen hun aanbod aan minima-regelingen. Op deze wijze hebben we geprobeerd de 16 huishoudens in het Broek te bereiken.

In Arnhemse Broek werd de rol van de energiecoach ingevuld met de inzet van energiecoaches vanuit de Energiebank. Dit werd deels ingevuld door vrijwilligers en deels door collega’s binnen de gemeente Arnhem. Zij hadden zich vooraf aangemeld als vrijwillige energiecoach bij de Energiebank.

Coaches: Nel, Bonno, Nurten (gemeente Arnhem), Karel (gemeente Arnhem)Eigenschappen: Vrijwilligers, Empatisch, no-nonsens, gemotiveerd, geïnteresseerd, enthousiast.Werving: Aanbod via minimaregelingen Wijkcoaches, later mailing vanuit TLO en werving bij buurtetentje.Citisens categorie: Stadse Nomaden (42%) en Eigengereide Digitalen (33%)

Aangeschreven huishoudens: 52Aanmeldingen: 6 Bezocht: 6 Afmeldingen: 0 Geen gehoor: 0

“Gesprek starten met ‘small talk’ geeft

vertrouwen.” – Energiecoach Nel

13

ResultaatIn het Arnhemse Broek bleef het aantal aanmeldingenachter ten opzichte van de andere wijken. Hoewel wijkcoaches vroegtijdig en goed zijn geïnformeerd en voorzien werden van aanmeldkaarten en posters, bleven de aanmeldingen uit. Later bleek dat de hoge werkdruk bij de wijkcoaches zorgde voor te weinig capaciteit om het thema energiebesparing mee te nemen in hun aanbod. Op basis van de tussentijdse constatering zijn de huishoudens vervolgens uitgenodigd via een brief vanuit Team Leefomgeving. Beide brieven (respectievelijk 28 en 24 huishoudens) leverden elk 1 aanmelding op. In februari 2020 is er tijdens een buurtdiner een extra toelichting gegeven. Dit leverde veel enthousiaste reacties op en direct nog 4 aanmeldingen. Ook werd er geflyerd bij het uitgiftepunt van de Voedselbank in Arnhemse Broek. Dit leverde geen aanmeldingen op.

Ervaring in de wijk“Meneer heeft zijn elektriciteitsgebruik met 30-40% weten te verminderen.

Ook warmt zijn woonkamer veel sneller op vanwege de radiatorventilatoren.

Zo hoopt hij ook gas te besparen.”

“Denk om je tijd, twee uur is echt al te lang!”

– Energiecoach Nurten

14

2.2 Inzichten uit werving huishoudens en inzet energiecoaches

Wat lijkt te werken in de wervingsaanpak is: • Een persoonlijke brief met aanmeldkaartje, eventueel gecombineerd met een

fysieke bijeenkomst in de wijk of buurt. Tijdens de fysieke bijeenkomst kunnen de energiecoaches een persoonlijke toelichting geven en het eerste contact met de huishoudens maken;

• Aansluiten op de motivatie van de huishoudens. Deze kan namelijk erg variëren. Heb begrip voor de persoonlijke uitdagingen van de mensen die je spreekt;

• Aanwezigheid van publieke personen zoals wethouder of ambassadeurs uit de wijk of uit de gemeenschap.Hiermee laat je als gemeente Arnhem zien dat het belangrijk is.

Advies voor opzetten werving in de wijken• Persoonlijke uitnodiging inclusief aanmeldkaartje (gratis retour);• Sluit aan bij initiatieven en bijeenkomsten in de wijk/buurt; • Fysieke aanwezigheid in de buurt;• Zorg voor gratis weggevers (ledlamp, douchecoach, windmolentjes);• Betrek partners in de wijk (TLO/Sociale Wijkteams/Rijnstad);• Plan direct bezoek in.

Wat betreft benadering van de huishoudens zagen we dat een geadresseerde uit-nodiging inclusief gratis aanmeldkaartje in het algemeen prima werkt (respons ge-middeld 11%, met 32% in de Geitenkamp). Het werven op straat bleek een minder krachtig en meer arbeidsintensief instrument. Werving doormiddel van doorverwij-zing via sociaal maatschappelijke instellingen bleek het minst effectief. Mogelijk valt dit te verklaren doordat het armoedevraagstuk vanuit zichzelf al complex genoeg is. Het thema energie lijkt binnen het armoedebeleid vooralsnog vaak een brug te ver.

Voor een optimale inzet van energiecoaches zien we dat vooral een duidelijke richtlijn, opleiding, kennisdeling en afstemming bepalend zijn voor het wel of niet slagen van de aanpak. Waar de ene energiecoach binnen het gesprek vooral vanuit technisch opzicht aan de slag ging, was het bezoek van een andere energiecoach veel meer ge-richt op het sociale aspect. In beide gevallen is het van belang oog te houden voor de andere kant van de uitdaging. Dit vraagt intervisie, afstemming en opleiding voor de coaches op zowel sociaal als technisch vlak.

15

Resultaten: 7 betrokken energiecoaches • 1 zelfstandig energiecoach (ingehuurd); • 2 sociaal werkers (ingehuurd); • 2 vrijwilligers vanuit de Energiebank; • 2 collega’s gemeente Arnhem vanuit de Energiebank. 3 verschillende benaderingen voor drie verschillende wijken • Breed inzicht in drempels, uitdagingen en kracht van werving; 47 huishoudens uit de kwetsbare wijken meldden zich op eigen

initiatief aan voor het bezoek van de energiecoach en de gratis energiebesparende maatregelen;

- 3 huishoudens meldden zich af; 6 huishoudens lieten niets meer van zich horen.

2.2 Inzichten uit werving huishoudens en inzet energiecoaches

Werving mond-tot-mond 4%Werving via Sociaal Wijkteam 7%

Werving via brief + aanmeldkaart 36%

Werving via Energieloket 4% Werving via event 49%

16

3. Planning en coördinatie energiecoaches

Om zowel huishoudens als energiecoaches binnen het proces van aanmelding en afspraak optimaal te bedienen is KombiSOL gevraagd de planning en coördinatie voor haar rekening te nemen. Vanuit hun rol konden ze voorzien in bereikbaarheid voor deelnemende huishoudens en konden ze extra ondersteuning bieden voor de energiecoaches. Dit bestond uit het bevoorraden van de coaches met energiebesparende maatregelen, het bewaken van de uniformiteit in de aanpak en het eenduidig vastleggen van de uitkomsten van de coachingsgesprekken bij de huishoudens.

Concreet hebben ze daarbij voorzien in:• Het verzorgen van de intake van aanvragen en aanmeldingen;• Het plannen van het eerste huisbezoek (voor zover dat tijdens de werving nog niet

was gedaan);• Het bijhouden van status en voortgang op de gesprekken met huishoudens;• Ondersteuning bij de ontwikkeling van communicatiemiddelen, inclusief het

handboek van de energiecoaches;• Het opzetten van een (afgeschermd) archief met documenten en gegevens.

Evaluatie Planning en coördinatieEen goede coördinatie bij het plannen van afspraken is belangrijk, evenals een goede opvolging van gemaakte afspraken. Het maken van een afspraak met huishoudens bleek soms erg lastig. Huishoudens reageerden niet, namen de telefoon niet op of hielden zelfs de deur gesloten. In enkele gevallen kregen we de indruk dat de lat voor huishoudens al te hoog werd gelegd bij de uitnodiging. Het opvragen van de energierekening bij de uitnodiging kan bijvoorbeeld al zorgen voor een drempel.

Het persoonlijk contact leek hierbij bepalend. Eenmaal achter de voordeur bleken huishoudens erg open te staan voor feedback en advies. Elke coach doet dit op zijn of haar manier en is daar succesvol of minder succesvol in.

Het is belangrijk om aan de voorkant duidelijk te zijn over wat de huishoudens kunnen verwachten. Het is bijvoorbeeld belangrijk om vooraf duidelijk te zijn over de tijd die het eerste bezoek kost. Huishoudens werkten over het algemeen beter mee wanneer je duidelijk aangeeft dat het gesprek ongeveer 1.5 uur duurt inclusief het installeren van de energiebesparende maatregelen. Voor een gesprek van 2 uur haken veel huishoudens al af.

17

Het is belangrijk om structuur aan te brengen in de coördinatie. Denk aan het structureren van de planning, het achterlaten van een “niet-thuis”-flyer, of uiterlijk 1 of 2 dagen na het bezoek terugbellen van het huishouden. Dit is nodig om de aandacht van de huishoudens niet te verliezen.

Inzichten coördinatie en planningDe pilot heeft ons geleerd dat een duidelijke structuur en eenduidige invulling voor planning en coördinatie bijdraagt aan de uitvoerbaarheid van de aanpak. Een centrale planning ontlast de energiecoach bij het inplannen en verschuiven van afspraken en schept helderheid voor huishoudens als het gaat om afzenderschap en het vooraf afmelden of verzetten van een afspraak. Daarnaast draagt het bij aan een professionele uitstraling van de aanpak en is planning en coördinatie noodzakelijk om in de toekomst op te kunnen schalen.

Persoonlijke ontmoetingEnergiecoaches constateerden dat het persoonlijk contact en het daarin opgebouwde vertrouwen belangrijke aspecten zijn om een (vervolg)afspraak te maken met bewoners. De resultaten vanuit de werving onderbouwen dit door het feit dat huishoudens zich bij een persoonlijke kennismaking eerder over lieten halen voor een afspraak. Uit de werving bleek echter ook dat een persoonlijke uitnodiging kan leiden tot afbreuk. Huishoudens die zich min of meer lieten overhalen bleken zich later alsnog terug te trekken. Aanmelding moet echt ontstaan vanuit een persoonlijke intrinsieke motivatie, anders blijft activatie van de huishoudens uit.

18

Voorgestelde structuur voor planning en coördinatie• Wees als energiecoach fysiek zichtbaar in de buurt of straat die je bezoekt;• Probeer aan te sluiten bij lopende initiatieven in de wijk;• Plan tijdens eerste bezoek vervolgafspraak (kijk erop toe dat die wordt genoteerd);• Zorg voor snelle opvolging na aanmelding (via aanmeldkaart, website, etc.);• Stuur een dag voor het bezoek een korte herinnering (via sms of mail);• Zorg voor ‘niet thuis’ briefje bij dichte deur en bel dag later terug;• Overweeg een serieuze selectie en opleiding van energiecoaches;

Advies voor opschaling• Zorg voor centrale planning en coördinatie;• Zet een algemeen telefoonnummer op voor vragen, afspraken en afstemming;• Zorg voor professioneel klantrelatiebeheersysteem (CRM) voor vastleggen: • NAW-gegevens; • Planning en afspraken; • Contacthistorie; • Documenten en informatie (t.b.v. analyse en situaties achter de voordeur) • Bouw dossier op van type woningen om op termijn bezoeken voor te kunnen bereiden.

Communicatie met en tussen energiecoaches• Benut mogelijkheden als Whatsapp voor onderlinge vragen, afstemming en onder-

steuning;• Zorg voor uniformiteit in inhoud van het gesprek;• Probeer coaches met huishoudens te matchen (ook m.b.t. taal, cultuur en afkomst);• Organiseer training m.b.t. coaching, sociaal werk en energiebesparing;• Zorg voor centrale toegankelijke plek voor bevoorrading energiecoaches.

Gezamenlijke intervisie Pilot Energiearmoede en Energiebank in Halte2030 te Arnhem

19

4. Invulling bezoek en maatregelen

Het bezoek van de energiecoach bestond binnen de pilot uit twee afspraken aan huis. Na afloop werd er een tweede afspraak gepland.

Tijdens het eerste gesprek kwam de energiecoach langs voor:• een korte kennismaking;• het gezamenlijk bekijken van de energierekening;• een scan van de woning gericht op besparingskansen;• algemene bespaartips en advies voor het huishouden;• het (samen) toepassen van enkele gratis energiebesparende maatregelen.

Naast het bieden van gratis tips en advies aan huis, bood de pilot ruimte voor een intensivering van het aantal gratis energiebesparende maatregelen. Het aanbod bestond uit het installeren van de volgende maatregelen::

De insteek van de tweede afspraak was een evaluatie van het eerdere advies en de aangebrachte energiebesparende maatregelen, met waar mogelijk enkele aanvullende maatregelen en het bieden van advies voor vervolg. Bij de tweede afspraak liggen kansen voor opschaling en uitbreiding van het aanbod.

Inzicht bezoek aan huisWaar de meerwaarde van een persoonlijke ontmoeting al bleek in de werving, droeg de aandacht voor een persoonlijke kennisma-king ook enorm bij aan de acceptatie en activatie van de huishoudens. Daarnaast bleken de huishoudens erg blij met het gratis aanbod aan bespaarpro-ducten. Zw aren aangenaam verrast over het feit dat er tijdens het eerste bezoek direct serieuze maatregelen werden genomen. Ze voelden zich serieus genomen. Het feit dat energiecoaches met het display ook direct inzicht konden bieden in het bespaareffect, droeg bij aan de overtuiging dat de maatregelen een positief effect hebben op het verlagen van de energierekening.

• LED-verlichting• Radiatorfolie;• Tochtstrippen;• Waterbesparende douchekop;• Deurdrangers;• Douchecoach;

• Waterbesparende straalregelaar;• Standby-schakelaar• Brievenbusborstel;• Deurborstel;• Radiatorventilator SpeedComfort;• Energiedisplay.

20

Advies voor bezoek aan huis:• Ontwikkel een duidelijk profiel voor de energiecoach; kijk kritisch naar de keuze

voor de energiecoach. Vaak zijn energiecoaches gemotiveerd vanuit technische hoek. Bij armoedeproblematiek vraagt echter de sociaal-maatschappelijke kant meer aandacht. Vooral de sociale en communicatieve eigenschappen zijn belang-rijk voor het maken van een afspraak, het motiveren van en het vertrouwen krijgen bij de huishoudens;

• Wees kort en bondig in je ondersteuning; wees helder, helder en doelgericht;• Wees vooraf goed voorbereid; zorg voor een pakket met alle materialen en stan-

daard gereedschap (schroevendraaier, waterpomptang, schaar, …);• Houd rekening met anderstaligen, taal is een serieus aandachtspunt. Er zijn namelijk veel huishoudens met een herkomst buiten Nederland;

Maak met het oog op laag geletterdheid gebruik van visuele communicatie in de werving en tijdens het bezoek aan huis.• Meer visualisaties, minder tekst;• Overweeg meertaligheid in voorlichtingsmateriaal.

Ontwikkeling handboekOp basis van eerdere ervaringen met energiecoaching is er binnen de pilot een handboek voor de energiecoaches ontwikkeld. Het handboek biedt houvast voor de energiecoaches als het gaat om invulling van het gesprek en het ophalen van gegevens. Een handboek als leidraad voor het bezoek en als naslagwerk voor moni-toring en dossiervorming. Het handboek is opgesteld op basis van inzichten vanuit de Energiebank Arnhem, inzichten vanuit de praktijk, doelstellingen binnen de pilot en de eerste globale feedback van de energiecoaches.

Inzicht handboekOver het binnen de pilot ontwikkelde handboek verschillen de meningen. Enkele energiecoaches gingen voortvarend aan de slag met het handboek en vulden dit van A tot Z in. Andere coaches kwamen er niet mee uit de voeten en vonden het te omslachtig. De volledig ingevulde handboeken boden echter goed inzicht in het afgenomen gesprek en de resultaten. Een dergelijk naslagwerk biedt houvast als het gaat om de inhoud van het gesprek. Daarnaast helpt het om de resultaten uit de pilot te kunnen monitoren en om consistent te zijn in het ophalen van de informatie.

21

Advies met betrekking tot het handboek en de aanpak van het gesprek• Schets een duidelijk kader voor de volgorde van het gesprek; • Dit bestaat uit kennismaking – intake – energierekening – scan – tips en ad viezen - installatie maatregelen – maken vervolgafspraken• Schrap overbodige tekst in en inhoud uit het handboek;• Het handboek helpt bij het ophalen van de juiste informatie;• Vraag tijdens alle bezoeken naar de actuele meterstand;• Noteer tijdens alle bezoeken de meterstand;• Overweeg een digitaal handboek inclusief tablets voor de energiecoaches;

Handboek pilot - Door tijdens het bezoek standaard vragen bij langs te gaan, gaat informatie niet verloren.

“Houd je bezoek kort en krachtig. Werk van

de intake, naar analyse van de situatie om

daarna de producten te plaatsen.”

– Energiecoach Bonno

22

Aanbod aan maatregelen(per huishouden)

Maa

tre

ge

len

Ko

ste

n

Toe

ge

pas

t

Co

mfo

rt

Toe

pas

baa

r

Ge

mak

Be

spar

ing

*

Be

spar

ing

*

kg C

O2

LED-verlichting € 2,50 72 +++ +++ +++ € 4,00 8,4

Tochtstrippen € 11,20 14 + +/- -- € 19,00 45,2

Deurdranger € 3,90 15 ++ - +++ € 12,00 28,3

Deurborstel € 13,25 8 + -- -- € 3,00 7,5

Brievenbusborstel € 2,50 10 + + + € 20 47,1

Stand-by

schakelaar€ 8,40 17 - ++ + € 10,00 21,1

Radiatorfolie € 12,50 34 +++ ++ +/- € 20,00 47,1

Straalregelaar € 1,10 51 + +++ +++ € 6,00 15,1

Besparende

douchekop€ 9,10 31 +/- ++ + € 80,00 122,5

Douchecoach € 3,50 27 + +++ +++ € 70,00 113,0

Geo Trio II®

display€ 79,25 11 ++ + ++ € 70,00 141,3

Speedcomfort® € 89,00 61 +++ +++ +++ € 54,00 125,0

Totaal € 223,10 343 € 368,00 721,6

• 38 huishoudens zijn voorzien van advies aan huis inclusief de installatie van maatregelen met een gemiddeld besparingspotentieel van € 368,00 per jaar (gebaseerd op gegevens van o.a.MilieuCentraal);

• Kosten per huishouden voor de 50 huishoudens inclusief kosten voor coördinatie en inhuur coaches komen op +/- € 750,-.

• Bij een uitbreiding van investeringen met hoger rendement leidt het bezoek van de energiecoach tot nog meer financieel rendement bij de huishoudens.

*Indicatie op basis van gegevens Milieucentraal.nl, Eco-logisch.nl en zelfenergiebesparen.nl.

Uitgangspunt besparing CO2 met 1 m3 aardgas = 1884 gram CO2 en 1 kWh = 475 gram CO2 (www.CO2emissiefactoren.nl)

Stroomprijs 22,5 cent per kWh. Gasprijs 81,4 cent per m³. Prijspeil 2020.

Om huishoudens bewuster te maken van hun energieverbruik lieten de

energiecoaches een meterstandenkaartje, inclusief afsprakenkaartje achter.

24

5. Sociaal maatschappelijke uitdaging

Tijdens de pilot hebben we gemerkt dat afstemming en het creëren van bewustwording en eigenaarschap bij sociaal-maatschappelijke hulpverlening van wezenlijk belang is voor opschaling. Door hoge werkdruk, ondercapaciteit en de breedheid van de huidige uitdagingen binnen het armoedebeleid lijkt energie als extra verantwoordelijk nog vaak een stap te ver.

Ter illustratie lukte het in Arnhemse Broek ondanks goede gesprekken en verkenningrond het thema niet om wijkcoaches actief in te zetten voor bij de werving en door-verwijzing van huishoudens.

In Geitenkamp kwamen we in contact met huishoudens die in de schuldsanering zaten. Een van die huishoudens had een opvallend hoge energierekening. Na het advies en de diverse maatregelen van de energiecoach bleek het huishouden de daarop volgende maand 420 kW minder te kunnen verbruiken. Dit gaf de indruk dat besparen op energiekosten ook bij schuldhulpverlening geen onderdeel uitmaakt van de ondersteuning. Zolang de energierekening binnen het armoedebeleid niet gezien wordt als besparingskans, zal de uitdaging rond energiearmoede bij het fysiek domein blijven liggen. Hoewel deze uitdaging met het oog op de energietransitie ook vanuit de fysieke kant opgepakt kan én moet worden, biedt aansluiting bij het armoedebeleid een wezenlijke (en daarmee noodzakelijke) meerwaarde.

Toelichting: Op basis van monitoring zien we sinds de Coro-

natijd een toename qua elektriciteit. Oorzaak ligt mogelijk bij

thuis werkende kinderen. (bron: Energiemanageronline.nl)

Ervaring in de wijk“Het elektriciteitsgebruik van een van de huishoudens daalde na het eerste bezoek met 10%. Als particulier eigenaar overwegen ze om binnenkort zonnepanelen te plaatsen, waarmee ze per jaar € 200,- kunnen besparen.”

25

Om vanuit de fysieke opgave ook inzichten te krijgen in de sociaal maatschappelijke meerwaarde, hebben we in de handboeken een schaalverdeling opgesteld met diverse mogelijke neveneffecten bij de huishoudens. Dit ging om thema’s als comfort in de woning, motivatie om stappen te zetten en houding ten opzichte van de gemeente. In de praktijk bleken niet al de coaches met deze schaalverdeling uit de voeten te kunnen.

Inzichten vanuit werkboekenVan 11 deelnemende huishoudens is er voor én na een oriëntatie ingevuld (niet allemaal volledig).

Quote projectleider

Arjen Goodijk “Het gaat binnen de pilot om concrete en blijvende kosten-besparing bij de huishoudens, minder om hoogdravende idealen ”

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

Comfort

Ervarin

g dele

n

Energi

e verb

ruik

Intere

sse i

n ene

rgie

Binnen

klimaa

t

Motiva

tie

Gemee

nte

Toek

omst

Onders

teunin

gMilie

u

Aandeel huishoudens met toegenomen positieve houding t.o.v.:

InzichtBovenstaand resultaat geeft de indruk dat er inderdaad ook verbetering op andere fronten plaatsvindt. Voor een vervolg is het aan te raden om samen met collega’s binnen Sociaal Domein te kijken naar een optimale invulling voor de meetbaarheid. Binnen armoedebeleid en sociaal domein zijn vaak al methodes voor handen.

26

Overige resultaten:• 1 geoptimaliseerd werkboek voor uitvoer van bezoek aan huis;• 38 keer inzicht in de energetisch situatie van huishoudens in kwetsbare

wijken;• Co-creatie met +/- 8 initiatieven binnen het lokale netwerk van de

verschillende wijken;• 1 geïntegreerde communicatiecampagne vanuit ARnhemAAN gericht op

energiebesparing in kwetsbare wijken;• 1 geoptimaliseerde en opschaalbare aanpak die klaar is om geïntegreerd

op te schalen tot een stadsbrede aanpak binnen de energietransitie.

Inspiratiebijeenkomst Energiearmoede met maatschappelijk partners uit de regio (28 november2019).

27

2321

2 1

Wijze van aanmelding (N=47)

Aanmeldkaartje Op locatie

Digitaal Telefonisch

Respons % per wijk

32% Geitekamp

Kronenburg-Vredenburg10%

Totaal11%

5% Arnhemse Broek

11

2 3

1516

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Eigendomssituatie (aantallen)

Eigenaar Particulier verhuur Vivare Volkshuisvesting Portaal

28%

72%

Bereidheid totmonitoring

wel akkoord niet akkoord

32%

68%

Verhouding aanmeldingman/ vrouw (N=47)

man vrouw

6. Statistieken

28

Uit de pilot Energiearmoede blijkt dat intensivering van

de aanpak op professionaliteit, impact en gedragenheid serieus lijkt bij

te dragen aan positieve resultaten op het vlak van zowel energiebespa-

ring als persoonlijk leefomstandigheden.

7. Conclusie en advies voor vervolg

Een energiecoach fungeert daarbij als persoonlijke coach die de huishoudens thuis bedient met een breed scala aan besparingsmogelijkheden. Waar dit binnen vergelijkbare aanpakken tot nog toe bleef steken op het niveau van algemene tips, tochtstrippen en ledlampen, tonen de inzichten uit de pilot aan dat het voldoende loont om op te schalen naar een breder aanbod voor meer impact en rendement bij de huishoudens. Dit vraagt om professionalisering van de aanpak, inbedding binnen het armoedebeleid en meer impact wat betreft het bieden van verschil achter de voordeur.

Door binnen de pilot te bouwen aan deze drie uitdagingen, hebben we geprobeerd bij te dragen aan een toename in effectiviteit van de aanpak. Professionalisering hebben we bereikt op het vlak van de inzet van communicatie, de werkkleding, monitoring, de planning en coördinatie. Ontwikkelingen die werden omarmd door zowel de energiecoaches als de huishoudens. Ook hebben we gezien wat wel en niet werkt als het gaat om het creëren van bewustwording en eigenaarschap bij maatschappelijke instellingen. Een intensieve toelichting aan de direct betrokken collega’s zorgde in ieder geval voor bewustwording binnen deze initiatieven. Deze betrokkenheid zagen we vanuit de TLO’s en Sociale Wijkteams in zowel Arnhemse Broek, Geitenkamp en Kronenburg/Vredenburg. Qua werving en activatie bleef het initiatief echter nog wel echt bij ons liggen. Meer impact bereikten we door het aanbieden van bijvoorbeeld de innovatieve Speedcomfort® (Greenchoice Energieprijs 2019) en het Geo Trio II® display. Maatregelen die goed bleken aan te sluiten bij de doelgroep en waar maakten waar ze voor bestemd waren.

We hopen dat de pilot bij zal dragen aan verdere opschaling en integratie van het thema energiearmoede binnen de energietransitie. Een aanbod waarin iedereen mee kan doen en waarin juist de huishoudens met (te) lage inkomens gaan profiteren van de renderende maatregelen die de energietransitie biedt. Door te investeren in de ontzorging aan huis, te innoveren in financieringsoplossingen voor de doelgroep en te intensiveren in de samenwerking met armoedebeleid en schuldhulpverlening, kunnen we toewerken naar duurzame oplossingen voor de dreigende energiearmoede in de samenleving.

29

Uitdagingen bij stadsbrede opschaling van de aanpak

Energiearmoede:Voor een eventuele opschaling van de aanpak Energiearmoede adviseren we de hieronder benoemde ontwikkeltrajecten:

• Werk toe naar een constructie die op bredere schaal huishoudens aan huis kan bedienen met tips, advies en maatregelen;

• Werk toe naar gedragenheid van het thema ‘Energiearmoede’ bij de sociaal maatschappelijk partners in de regio;

• Werk toe naar financieringsconstructies die het voor huishoudens (koop & huur) met een laag inkomen mogelijk maken verder te investeren in renderende energiebesparende maatregelen thuis.

Link naar werkOpschaling van het aantal te bezoeken huishoudens en/of het aantal maatregelen biedt interessante kansen voor participatie- en werkgelegenheidstrajecten. Door mensen vanuit een uitkering en/of de kaartenbak in te zetten voor het uitvoeren van kleine energiebesparende maatregelen worden nieuwe mensen opgeleid voor de energietransitie. Zo bespaar je op de uitkering en kun je een steeds grote groep mensen in armoede bedienen met besparing op hun energierekening. Voor de invulling kun je denken aan het laten plaatsen van aluminium tochtstrippen, het waterzijdig inregelen van de cv-installaties, het plaatsen van zonnepanelen, etc. Een win-win op vele fronten.

“Bewoners zitten met veel vragen richting

woningcorporaties. Ze ervaren weinig

handelingsperspectief met het oog op hun

eigen woonsituatie.” – Energiecoach Jan

30

De pilot in de pers

https://www.gelderlander.nl/arnhem/tientjes-verdienen-de-energiecoach-helpt-arnhemmers-te-besparen~a63f3691/https://www.gelderlander.nl/arnhem/energiecoaches-gaan-minima-in-arnhem-gratis-adviseren-over-lagere-energienota~af84747c/ http://houvanarnhem.nl/gratis-energiecoach-voor-arnhemse-minima/https://www.arnhemaan.nl/nieuws/gratis-energiecoach-voor-arnhemse-minima

Zorgen uit de politiek eerder dit jaar in april: https://www.gelderlander.nl/arnhem/energiearmoede-punt-van-grote-zorg-in-arnhemse-politiek~af466f24/?referrer=https://www.google.com/

Zorgen uit de wijk van 10 november jongstleden:https://www.arnhemsekoerier.nl/nieuws/algemeen/863800/aantal-huishoudens-in-energiearmoede-dreigt-te-verdubbelen

Input kernelementen aanpak Energiearmoede tijdens inspiratiesessie in Coehoorn Arnhem (28 november2019).

De keerzijde van energiearmoedeLos van de positieve reacties op de pilot door de deelnemende huishoudens zorgde berichtgeving in de media voornamelijk voor kritsiche reacties. Ter illustratie delen we een aantal van deze reacties. Dit toont aan hoe wisselend de activiteiten rond het thema energiearmoede in de samenleving kunnen worden beleefd. In de berichtgeving is het van belang rekening te houden met de perceptie van de inwoners.

Smit – 26-09-2019 – De GelderlanderDat hebben ze ook gedaan, en wel 8 mensen.. Het geeft echter wel aan welke lage dunk men heeft voor deze bevolkingsgroep een coach op het dak sturen om ze te vertellen dat het eigenlijk hun eigen schuld is dat ze zoveel energie gebruiken in hun oude tochtige woning.

Hathor2017 – 26-09-2019 – De GelderlanderWat een onzinnige activiteit is dit. De minima waar ik ook toe behoor zijn zelf verantwoordelijk voor hun eigen manier van leven en verbruik van energie in hun directe omgeving. Men kan beter deze mensen helpen zoeken naar betaald werk in Arnhem.

Praetjes – 04-12-2019 – De Gelderlander “Je kunt nog zo zuinig leven, ze maken wel steeds alles duurder en zo word je toch weer genaaid.” En dat wordt steeds duidelijker dat we genaaid worden door al die mooie toezeggingen en beloftes. Pinokkio’s neus wordt steeds groter.

Desirea – 04-12-2019 – De GelderlanderDe echte besparing kan dhr Rutte geven door de idiote energieheffing terug te brengen tot acceptabel niveau! kijk naar een Kwh stroom en een M³ gas bij verbruik en dan onderaan de streep, asociaal! Vroeger was er een aantal Kwh stroom en M3 gas onbelast en kwam je erboven dan betaalde je ervoor maar nu word van af het begin tot het eind alles belast ongeacht of het nu gas is voor het nodige stoken/koken idem met elektra. En de smoes “dan gaan de mensen eerder van het gas af” werkt niet huurders hebben geen keus hierin dat ligt bij de verhuurder is zijn/haar woning.

cMT – 26-09-2019 – De GelderlanderEnergie- en onnodige kostenverspillende ‘betutteling’!

Climate ActiveNeighbourhoods

De evaluatie van de pilot Energiearmoede is mede mogelijk gemaakt door o.a.:Arjen Goodijk - Projectleider Energiearmoede

Paul Ubbink & Kirsten Kramer - Planning & coördinatie incl. energiecoachingHans van Ammers - Opdrachtgever

Betty en Roland - Gemeente ArnhemPeter, Daniëlle en Martine - Interviews vanuit O&S Gemeente Arnhem

Jan, Nel, Bonno, Nurten, Karel - EnergiecoachesMick - Mick Ontwerpt

En de deelnemende huishoudens uit de wijkenGeitenkamp, Kronenburg-Vredenburg en Arnhemse Broek

Bij de totstandkoming en uitvoering van de pilot werden we geïnspireerd door o.a.: