23 juni 2009

Een probleem wat zichzelf in stand houdt - Dialoog versus monoloog

In de VK van dinsdag 23 juni staan twee boodschappen naast elkaar. De ene is een paginagrotepromotie van de campagne ter bevordering van melding van gevallen van discriminatie. Deandere de rubriek Gemengde berichten van Martin Sommer, chef Haagse redactie.

De paginagrote promotie tegen discriminatie heeft de titel: Moet jij jezelf thuislaten als je naarbuiten gaat? De rest van de pagina bevat het (juiste) antwoord, namelijk: Nee, dat moet niet nodigzijn.Het doet denken aan de vele Postbus 51 campagnes die ik in mijn leven voorbij heb zien komen,en die naar later bleek weinig resultaat opleverde. Ik denk dat deze campagne daarvan niet zalverschillen.

Probleem 1 is dat het een retorische vraag is, zo’n vraag waarvan het antwoord al bekend is, maarmen u nog wat tijd en richting geeft om daar zelf? achter te komen. Dus in die zin kan je jezelf althuis laten - want wij denken wel voor u! Het is een politiek correct antwoord, zo’n antwoordwaar je je geen buil aan kan vallen, maar wat ook niets bijdraagt aan de oplossing van hetprobleem.

Probleem 2 is dat het gegeven antwoord niet realistisch is – en met realistisch bedoel ik hier dathet niet de ervaren realiteit van de lezer weergeeft. De tekst werkt met simpele beelden en vaakverwarrende 'logica.'

Nemen we de openingszin: “Nederland is een land waar niemand zijn eigen ik hoeft teverstoppen.” Behalve dan als die ‘ik’ om wat voor goede of slechte redenen van discriminerenhoudt, want dan kan je volgens deze campagne beter thuisblijven.

Tweede zin: “Het is een land waar vrouwen dezelfde kansen krijgen als mannen.” O, daar merk jeanders weinig van als je bijvoorbeeld kijkt naar de nog steeds bestaande salarisverschillen voorhetzelfde werk, en het genante lage aantal vrouwelijk hoogleraren.

Derde zin: “Het is een land waar je politieke kleur er net zo min toe doet als die van je huid.”Natuurlijk doet die er wel toe, zoals iedereen merkt wanneer hij zijn of haar politieke kleur ingezelschap laat zien, en zoals iedere gekleurde medelander uit zijn of haar ervaring echt welweet.

Kleur doet er wel toe, en moet er ook toe doen. De teneur van deze campagne slaat wat mijbetreft de plank helemaal mis. En dat zien we terug in de inhoud, zie hierboven, en de houding dieer uit spreekt.Het is een houding die anderen verteld wat goed en fout is – tenminste op theoretisch niveau.Iedereen weet uit eigen ervaring dat Nederland zo niet in elkaar zit, dat wij niet zo in elkaar zittenen net wel doen wat daar in staat.

Bij de meeste Nederlanders (dus alle hier wonenden van asielzoekers tot hele oude autochtonen)staan helemaal geen Bijbel, Koran en laat staan The Origin of Species van Darwin broederlijk naast

elkaar. En de meeste Nederlanders oordelen wel over kleur, geslacht, leeftijd en geloof.

Er is niets mis met oordelen. Onderscheid maken, de oorspronkelijke betekenis van discrimineren,is wat we nodig hebben om ons te kunnen bewegen in de complexe omgeving die wesamenleving noemen.

We leren onze kinderen onderscheid te maken tussen goed en kwaad, een vaardigheid die zehard nodig hebben om al die medemensen die zich liever niet aan de regels houden tijdig teherkennen.

Dus het zit hem niet in het onderscheid maken an sich, het zit hem in de motivatie voor hetspecifieke gebruik van onderscheiden, die we discriminatie noemen. Discriminatie heeft eenfunctie, en als we daar aan voorbij blijven gaan – en dat doen door discriminatie te veroordelen –zullen we nooit de beweegredenen te weten komen voor discriminatie.

Natuurlijk weten we uit psychologisch en sociologisch onderzoek dat het te maken heeft metvoornamelijk angst en verlies van identiteit, maar weinig daarvan beklijft en wordt praktischtoegepast. De overheid en ook wij de burgers blijven praten in een monologische stijl.

Deze stijl, of houding, kenmerkt zich door een sterke zelf-gerichtheid, gebrek aan empathie encompassie, graag gelijk willen hebben (gelijk krijgen is belangrijker dan relatie hebben) en, zoalsmen in de communicatietheorie beschrijft, niet goed luistert naar de ander maar voornamelijkbezig is alvast argumenten te bedenken om het standpunt van de ander te weerleggen – let wel,terwijl die ander nog aan het woord is. We hebben geen aandacht voor de ander als mens.

Martin Sommer beschrijft in zijn gemengde berichten (naast de campagnepagina) de vinnigheidvan het publieke debat tussen verschillende columnisten over ondermeer de winst van de PVV enhet verlies van de PvdA. Over argumentatie – die ik hier niet ga herhalen - van de deelnemers indat debat schrijft hij: “Het is ronduit een onwelriekende manier van debatteren. Het is helemaalniet de bedoeling met Cuperus (of Bos) in discussie te gaan, maar om ze te blameren.”Ook hier viert de monoloog dus hoogtij.

En: “Ja, er loopt een nieuwe breuklijn door de samenleving. Niet die van autochtoon enimmigrant, maar dwars door de middenklasse. Een breuk die hoogopgeleide winnaars scheidt vanlaagopgeleide verliezers, misschien in Nederland nog nauwelijks zichtbaar, maar dan toch zekerwel in het verschil tussen een dreigend of een uitnodigend toekomstperspectief.

In ieder perspectief is beeldvorming uiterst belangrijk, sterker nog, ze zijn hetzelfde, het is uiterstmoeilijk om iets te zien wat niet in ons perspectief is – of past. Perceptie is onze wijze van dewerkelijkheid zien, of anders gezegd, wij projecteren onze eigen waarden en normen op dewerkelijkheid.

Ik zet deze twee boodschappen (mijn perceptie natuurlijk ;)) naast elkaar omdat ze beidenhetzelfde euvel illustreren. Beiden zijn een uiting van het alomtegenwoordige monologisme. Eenhouding waarin de eigen zienswijze de enige juiste is en alle andere per definitie (dus) onjuist.

Er is echter een alternatief, namelijk een dialogische houding. Heel simpel gezegd is dat: naar deander luisteren en eerder dan kijken of je het er wel of niet mee eens bent, je afvragen waaromdie mening of standpunt van die ander nu juist belangrijk is voor die ander.

Dus bij de anti-discriminatie campagne – vraag ons nu eens waarom we discrimineren, waarom we(politieke) kleur wel belangrijk vinden, waarom we wel oordelen over geslacht, leeftijd en geloof,waarom we niet iedereen gelijk behandelen. Naast dat het belangrijke informatie oplevert over

hoe het werkt – discriminatie heeft een functie, en het alleen maar veroordelen is niet functioneel,ofwel daardoor verdwijnt het niet maar wordt het juist aangewakkerd.

Wees nieuwsgierig naar onze – en jullie eigen! - motivatie voor dat gedrag en veroordeel deze nietop voorhand omdat ze niet correct zouden zijn, want dat is meer van hetzelfde! Weet je nog: depot verwijt de ketel!

Dialoog is niet makkelijk omdat het van ons vraagt onze impulsen, die vaak voortkomen uit onzeeigen angst en onzekerheid, te beheersen en open te staan voor de mens die voor ons staat endeze werkelijk te ontmoeten.

Makkelijker, maar niet vrijblijvend, is anderen zo snel mogelijk te veroordelen – ja, dus ook hen dievolgens onze normen discrimineren - en in een hokje te plaatsten. Als we dat met z’n allen blijvendoen dan blijft er een discriminerend klimaat, en heerst het monologisme.

Vrij naar Martin Buber, een Joodse filosoof:“Dialogisch leven is niet een leven waarin men zo veel mogelijk gelijk heeft, maar een levenwaarin men met de mensen die men ontmoet, ook een waarachtige ontmoeting heeft.”Makkelijk? Nee. Wenselijk? Zeer.

Dus een ander antwoord op de retorische campagnevraag “Moet je jezelf thuislaten als je naarbuiten gaat?” is mogelijk vanuit een ander perspectief: Ja, laat dat zelf thuis dat altijd gelijk wilhebben en niet werkelijk geïnteresseerd is in de ander. Dan zal discriminatie zijn of haar langstetijd gehad hebben.

Ramo de Boer