Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 5 - mei 2013

Trends in opleidingenThema

Trends in opleidingenThema

VOORWOORDmei 2013

www.vakbladlastechniek.nlUitgaveISSN 0023-8694Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituutvoor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL).RedactieBert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Emmy Veenis, Leo Vermeulen,Bart Verstraeten, Margriet Wennekes, Henk ZandvlietEindredactieMargriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek)UitgeverBert de JongAdvertentie-exploitatieCon-Sell, Rolf MulT 06 12 50 90 58 - E info@con-sell.nlRedactieadviesraadErik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes,Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst,Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez, Adriaan Visser, Ben Weenink

AdressenNederlands Instituut voor LastechniekPostbus 190 - 2700 AD ZoetermeerT 088 400 85 60 - E redactie@nil.nl - www.nil.nl

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzwTechnologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, BelgiëT +32 9 292 14 05 - F +32 9 292 14 01, E Ann.Wydooghe@bil-ibs.be - www.bil-ibs.be

OPUS communicatie-ontwerpFruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50E info@vakbladlastechniek.nl - www.opus-co.nlVoor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van:https://vakbladlastechniek.wetransfer.com

AbonnementenVoor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijvenin Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt inNederland een speciaal tarief.

Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met ann.wydooghe@bil-ibs.bePrijzen zijn excl. BTW.

Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aandeelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en hetBelgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerdenen belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen overabonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt vooreen geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar.

Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour.Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voorhet Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

Ontwerp en lay-outOPUS communicatie-ontwerp, Leiden.

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

©2013 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Colofon

Volg LASTECHNIEK op twitter:

@VBLASTECHNIEK

We kunnen geen krant of tijdschrift meer openslaan of wekunnen lezen dat de Nederlandse maakindustrie een groottekort heeft aan technische vakmensen. Lassers, elektri-ciens, houtbewerkers: het bedrijfsleven staat te springenom nieuw technisch personeel. Op de vmbo’s en mbo’skiezen echter nog te weinig leerlingen voor een technischerichting, en vakleraren gaan en masse met pensioen. Hetis diep triest dat de werkloosheid blijft stijgen, terwijl velelas- en constructiebedrijven hun groeikansen niet kunnenbenutten omdat ze geen goede, technisch geschooldewerknemers kunnen vinden. In de afgelopen jaren is hier-over veel gesproken door overheid en bedrijfsleven.

Opgelost is het probleem nog niet, maar wel zijn er al veleinitiatieven ontplooid om het tekort aan technici terug tedringen. Overal in ons land zijn bedrijven en opleidingsin-stellingen samenwerkingsverbanden aangegaan om – inelk geval regionaal – iets te doen aan de scholing van vak-technisch personeel. In dit blad worden enkele mooie voor-beelden daarvan uitgelicht. Op landelijk niveau is hetTechniekpact gelanceerd, om de aansluiting van het on-derwijs op de arbeidsmarkt in de technieksector te verbe-teren.

De eisen die gesteld worden aan lassers en kaderperso-neel worden intussen alsmaar hoger. Opleiders wordendan ook steeds vaker geconfronteerd met een tekort aanvakbekwame docenten. Daarom heeft het NIL in het afge-lopen jaar samen met Induteq lastechnische na- en bij-scholingscursussen verzorgd voor bestaande docenten.Ook nieuwe onderwijsvormen kunnen een oplossing bie-den voor het docententekort. Blended learning heeft in-middels zijn intrede gedaan in het (las)technisch onderwijs.Met deze onderwijsvorm kan het aantal contacturen meteen docent teruggebracht worden, en kan de lesstof effi-ciënter worden overgebracht. Een aantal onderwijsinstel-lingen heeft hier inmiddels goede ervaringen mee,waarover meer in deze Lastechniek.

Een van de speerpunten van het NIL is het enthousiasme-ren van jonge mensen voor een loopbaan in de verbin-dingstechniek. De jaarlijkse nationale laswedstrijden voorvmbo’ers laten zien dat er onder jongeren nog veel talentaanwezig is. Laten we dit talent koesteren en toekomst-perspectief bieden.

Henk Zandvliet, directeur NIL

Initiatieven

‘Programma’s 1 op 1

inzetten op de lasrobot’

Mark Hilderink van MCM in Marknesse wilde de stap naar

lasrobotisering met offl ine programmering maken, maar zag

op tegen de complexiteit: “Valk Welding hielp ons op weg met

het offl ine programmeersysteem waarna we de programma’s

zonder correcties konden inzetten op de lasrobot.”

Snel en perfect offl ine programmeren

Intensieve ondersteuning in opstartfase

Service, training en parts dicht bij huis

Specialisten op las- en robotgebied

Complete systemen uit één hand

Valk Welding info@valkwelding.comtel. 078 69 170 11 www.valkwelding.com

Inhoud #5 mei 2013

LASTECHNIEKis een uitgave van OPUS communicatie-ontwerpi.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniekwww.vakbladlastechniek.nl

04 Vanuit de verbindingswereld

08 Van lasser tot lasspecialist

12 IHC Merwede onderkent behoefte aan hoger geschoolde lassers

14 Bedrijfsleven participeert in Duurzaamheidsfabriek

16 Virtueel lassen: leren lassen in een digitale omgeving

18 Laskaderopleidingen stromen vol

21 Overzicht erkende opleidingsinstellingen

22 Stroomschema las- en laskaderopleidingen

24 Vervolg erkende opleidingsinstellingen

Het virtuele lassen

kost geen materiaal,

gas en draad.

Dus geen gesleep

met spoelen draad,

gascilinders en

lasplaatjes. 16 36

41

Coverfoto: Heidi Borgart, met dank aan Erik Steenkist en Koridon, Zaandam

25 Renderend onderwijs op maat

28 Lijmopleidingen krijgen plaats in

technisch onderwijs

30 Robotleveranciers spelen belangrijk rol

in opleiding van robotlassers

34 Laskennis opgefrist 3: autogeen lassen

36 Laswedstrijden voor vmbo-leerlingen 2013

39 Willem de Welder

41 De lasser van de maand

42 Brancheregister

trends[ ]De vraag naar hoger opgeleide lassers neemt toe. Laskaderopleidingen stromen vol. Het online leren, of blended le-

arning, is in opkomst, en de belangstelling voor virtuele lasmachines groeit gestaag. In elke regio ontstaan nieuwe

samenwerkingsverbanden tussen scholen en bedrijven, om tegemoet te kunnen komen aan de dringende behoefte

aan goede vakmensen. Er worden nieuwe opleidingen ontwikkeld om met de nieuwste apparatuur, zoals lasrobots,

te leren werken. Kortom, de wereld van het lasonderwijs is volop in beweging.

In deze Lastechniek aandacht voor de verschillende trends op (las)onderwijsgebied. De cover brengt een belang-

rijke trend in beeld: om de hoogwaardige kwaliteit van laswerk te kunnen garanderen, worden steeds hogere eisen

gesteld aan het niveau van de lasser en de functie van lascoördinator. Lasmethodebeschrijvingen, lasser- en las-

methodekwalificaties, materiaalcertificaten, alles moet gedocumenteerd worden, zodat een bedrijf kan aantonen dat

het aan de hoogste kwaliteitseisen voldoet. Een goede communicatie op de werkvloer, tussen lascoördinator en las-

ser, is daarbij essentieel.

Handvatten en tipsEr kiezen momenteel te weinig jongeren voor een techni-

sche opleiding en carrière. Tegelijk gaat de komende jaren

een groot aantal technici met pensioen. Het Techniekpact

moet de samenwerking tussen het onderwijs en het be-

drijfsleven bevorderen en de kwaliteit van het technie-

konderwijs verbeteren. De Krom: "We moeten jongeren

zien te interesseren voor techniek. TechKnow kan daarbij

behulpzaam zijn. Het is een aantrekkelijk boek, met al-

lerlei handige en praktische tips. Over hoe je social media

kunt inzetten, hoe je een goed bedrijfsbezoek organiseert

of hoe je stageplekken op een voor jongeren aantrekke-

lijke manier kunt inrichten."

Leefwereld van jongerenAndré van der Leest, bestuursvoorzitter van TechniekTa-

lent.nu: "Wij hebben als TechniekTalent.nu al enige jaren

LASBERICHTENmei 2013

5

LASBERICHTEN mei 2013

4

Hoe kom je met jongeren in contact, wat houdt henbezig en hoe zijn ze te enthousiasmeren voor de tech-niek? Op die vragen geeft het nieuw verschenen trend-boek TechKnow 2013 antwoord. TechKnow is bedoeldvoor technische bedrijven, om hen handvatten en tipste geven voor een goede communicatie met (nieuwe)jonge werknemers. Het trendboek – een uitgave vanTechniekTalent.nu – werd op 22 april aangeboden aanPaul de Krom. De oud-staatssecretaris van SocialeZaken en Werkgelegenheid is namens het kabinet aan-jager van het Techniekpact.

Vision, Robotics & Mechatronics 2013 in teken van flexibel automatiseren

Jongerentrendboek TechKnowaangeboden aan ‘aanjager Techniekpact'

Cerum Industry: modulair lasdocumentatiesysteem

Het evenement Vision, Robotics & Mechatronics, datop 22 en 23 mei in de Koningshof in Veldhovenplaatsvindt, staat in het teken van flexibele automati-sering. Volgens de leden van organisator Mikrocen-trum is dit een heet hangijzer dat extra aandachtverdient.

FlexibiliteitBeursmanager Els van de Ven van Mikrocentrum: “Dat

automatisering gewenst is om de concurrentie met de la-

gelonenlanden aan te kunnen, is geen geheim. Dat deze

automatisering hiertoe vergaand moet ingrijpen in de

productie ook niet. Maar dat het eigenlijke sleutelwoord

flexibiliteit betreft is helaas nog te weinig doorgedron-

gen tot de meeste bedrijven in Nederland en België.” De

redenen hiervoor zijn divers, volgens Van de Ven: “Veel

mensen denken dat vergaande automatisering vooral iets

voor grote multinationals is. Door de grote volumes zou-

den alleen zij investeringen in vergaande automatisering

kunnen rechtvaardigen. Bovendien beschikken zij wel

over de financiële bronnen om een hoge automatise-

ringsgraad te verwezenlijken. Natuurlijk ligt de waar-

heid wat genuanceerder.”

MKB als motor van innovatieVolgens Van de Ven is het midden- en kleinbedrijf de

echte motor van innovatie, werkgelegenheid en onder-

nemerschap. En, min of meer onafhankelijk van de sec-

Paul de Krom (links) ontvangt het trendboek TechKnow uit handen vanAndré van der Leest, bestuursvoorzitter van Techniek Talent.nu

Een belangrijk onderdeel van kwaliteitsborging bij lasprojecten, volgens NEN-EN-ISO 3834 en/of EN 1090-2, isdocumentatie. De naspeurbaarheid moet gewaarborgd zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld om het bijhouden vanlasmethodekwalificaties, laslijsten, lassercertificaten, of inspectie- en onderzoeksrapporten. Het Noorse bedrijfCerum levert onder de naam Cerum Industry modulaire softwareapplicaties om al deze documenten intelligentte kunnen gebruiken.

Intelligente koppeling van documentenGedurende de projectvoorbereiding worden tekening, pro-

ductielocatie (lasser/lassercertificaat), lasprocedure en in-

spectienorm gekoppeld om laslijsten te maken. Tijdens de

productiefase worden las- en NDO-resultaten, afwijkin-

gen, reparaties enzovoort bijgehouden. Indien gewenst ge-

nereert het systeem automatisch passende acties.

In de eindfase zorgt het systeem voor het automatisch ge-

nereren van een ‘work package’ (fabricageboek) waarin

tekeningen, weld summary lists, NDO-rapporten, perso-

neelslijsten, lasprocedures, lascertificaten, externe docu-

menten, NDO-certificaten en materiaalcertificaten

worden samengesmeed tot één pdf-document.

AttenderingenCerum Industry werkt op basis van cloud computing: de

gebruiker kan op elke pc inloggen en direct informatie ver-

werken. Eventuele toeleveranciers krijgen toegang tot de-

zelfde softwarestructuur.

Het systeem biedt ook ondersteuning bij het beheersen

van het productieproces. Op het moment dat een opvol-

gende stap in het productieproces aan de orde is, gene-

ervaring met het bevorderen van instroom van jongeren.

We proberen vooral de jongeren te bereiken die nog niet

vanzelfsprekend voor techniek kiezen, maar er wél inte-

resse voor hebben. Die aandacht wekken is één van de

hoofddoelen van het Techniekpact. TechKnow biedt goede

handvatten aan bedrijven om zó te communiceren dat het

aansluit bij de leefwereld van jongeren. Dat is wezenlijk

om de komende jaren voldoende instroom voor de tech-

nische sector te realiseren."

Paul de Krom vindt TechKnow een goed initiatief: "Ik zou

tegen alle ondernemers willen zeggen: lees dit trendboek,

het is in je eigen belang!''

www.techknow.nu

reert het systeem een passende actie. Bijvoorbeeld: het NDO-

bedrijf krijgt automatisch een e-mail met de opdracht om een

productdeel te inspecteren, nadat in het systeem is geregi-

streerd dat dit productdeel visueel is goedgekeurd.

www.cerumindustry.com | www.techsafe.nl

tor waarin zij zich bewegen, hebben deze ondernemingen

te maken met een totaal andere dynamiek. “Het MKB

moet zich onderscheiden met unieke oplossingen, in plaats

van goedkopere massaproducten. Hiertoe moet het MKB

als geen ander inspelen op veranderingen in de maat-

schappij en de hieruit voortvloeiende consumentenwen-

sen. Dit betekent snel kunnen inspelen op veranderingen

die zich in de markt voordoen. Juist hier heeft het MKB

zijn voorsprong.” Maar het MKB kan niet zonder auto-

matisering. “Want eenmaal bedacht, maken vele handen

in andere landen licht en goedkoop werk. Het flexibele

MKB-bedrijfsmodel stelt echter wel flexibele eisen aan de

automatisering. Juist hier schort het nog te vaak aan tech-

nologische oplossingen en kennis.”

Een nieuwe werkgroep in het vakgebied van vision en ro-

botica - flexibele automatiseringstechniek - onderschrijft

de noodzaak om de handen ineen te slaan en het MKB de

gereedschappen te bieden die ze goed kunnen gebruiken.

Met kennisuitwisseling en netwerken als uitgangspunt or-

ganiseert Mikrocentrum daarom cursussen, themadagen

en beurzen, met als hoogtepunt de beurs Vision, Robotics

& Mechatronics 2013.

www.vision-robotics.nl

7

LESBERICHTEN mei 2013

6

Binnen de structuur van de NIL Handvaardigheidop-leidingen (HVO) zijn er in de afgelopen periode ver-schillende nieuwe ontwikkelingen geweest. Door in tespelen op vragen vanuit de markt, door continu tech-nische ontwikkelingen te volgen en kritisch naar deexamenorganisatie te kijken, tracht het NIL de kwali-teit van de lasdiploma’s op een hoog niveau te hou-den.

Gemoderniseerde examensVorig jaar al is gestart met geheel in opzet gewijzigde en

gemoderniseerde examens voor niveau 3. Op basis van de

inhoud van de nieuwe lesboeken zijn nieuwe examenvra-

gen opgesteld en verzameld in een databank. Deze opzet

is dit jaar uitgebreid naar niveau 4 voor alle lasprocessen.

De examens bestaan nu uit een aantal automatisch gege-

nereerde meerkeuzevragen en open vragen. Hierbij hoort

ook het invullen van een WPS (lasmethodebeschrijving).

De WPS wordt steeds belangrijker als werkinstructie voor

de lasser. Opgelegde regelgeving en het beheersbaar

maken van de laskwaliteit zijn de oorzaken van deze ont-

wikkeling. Het NIL is van mening dat er meer kennis moet

zijn van de WPS bij de lasser en daarom is dit onderdeel

nadrukkelijk geïntroduceerd binnen de opleidingen- en

examenstructuur.

Nieuws van deExamencommissie HVO

LESBERICHTENmei 2013

Ook het examenonderdeel Tekeninglezen heeft een verbe-

terslag ondergaan. Zo is de werktekening nu meer afge-

stemd op de praktijk.

Om de kwaliteit en objectiviteit te waarborgen heeft de

HVO-examencommissie besloten om in de loop van dit

jaar per school te gaan rouleren met de door het NIL aan-

gestelde examinatoren.

Werkgroepen per lasprocesVoor een aantal lasprocessen zal het binnenkort standaard

mogelijk zijn om naast examens in ‘ongelegeerd staal’ ook

examen te doen in ‘corrosievast staal’.

De examencommissie is onlangs opgedeeld in werkgroe-

pen per lasproces. Deze werkgroepen volgen de ontwik-

kelingen in de markt en kunnen indien nodig wijzigingen

doorvoeren in het les- en examenmateriaal. Lesboeken en

examenvragen blijven immers altijd onderhevig aan wij-

zigingen en verbeteringen. Vanwege de nieuwe digitale

druktechnieken is het mogelijk om sneller wijzigingen

door te voeren en kunnen de oplages laag gehouden wor-

den. Met deze werkwijze tracht de examencommissie

HVO tot een proces van continue verbetering te komen.

www.nil.nl

Het Nederlands Instituut voor Lastechniek werkt con-tinu aan de ontwikkeling van nieuwe opleidingen enhet up-to-date houden of compleet herzien van be-staande lesmaterialen.

Nieuwe opleidingenZoals reeds vermeld in Lastechniek van maart 2013 is er

begin dit jaar een lesboek verschenen voor de opleiding

van raillassers (European Aluminothermic Welder), geba-

seerd op de richtlijnen van de EWF (European Federation

for Welding, Joining and Cutting). Binnen afzienbare tijd

zullen ook EWF-erkende lesboeken voor de bekistlasser

(EAWRJ) en oplasser (EAWRR) beschikbaar komen.

Verder wordt er momenteel gewerkt aan lesboeken voor

de Europees erkende EWF-lijmopleidingen EAB (Euro-

pean Adhesive Bonder) en EAS (European Adhesive Spe-

cialist).

De vorig jaar opgerichte Technische Commissie Robot-

lassen speelt een belangrijke rol bij het samenstellen van

lesmateriaal voor de opleiding Robotlassen. Ook voor het

ontwikkelen van de opleiding Thermisch Spuiten doet het

NIL een beroep op de kennis en kunde van de leden van

de desbetreffende Technische Commissie.

E-learning en blended learningHet online leren (ook wel e-learning genoemd) is in op-

komst. Gaat het om een combinatie van online leren en

contactonderwijs, dan is de term blended learning van toe-

passing.

werk in uitvoeringNIL-opleidingen:

Het NIL onderzoekt hoe deze moderne manier van oplei-

den het best geïntegreerd kan worden in het lastechnisch

onderwijs. Goede docenten blijven echter onontbeerlijk.

Het afgelopen jaar heeft het NIL in samenwerking met In-

duteq een aantal nascholingscursussen verzorgd voor las-

docenten.

Herziening kaderopleidingenDe IIW-guideline waarin de internationale laskaderoplei-

dingen worden beschreven is vernieuwd. Dit betekent dat

de lesstof voor IWP, IWS, IWT en IWE moet worden her-

zien. De veranderingen leiden tot een accentverschuiving

van de klassieke lasprocessen naar de modernere proces-

sen, zoals het laser- en elektronenbundellasproces en het

toepassen van robots. De hoofdstukken over materiaal-

gedrag tijdens het lassen krijgen een meer logische indeling

en zullen worden uitgebreid met de lasbaarheidsaspecten

van recent ontwikkelde materialen. De delen ‘Constructie

en Ontwerp’ en ‘Uitvoering en Toepassingen’ zullen wor-

den aangepast aan de huidige normen en regelgeving.

In de examencommissies van alle kaderopleidingen wordt

gewerkt aan het inrichten van een database met meer-

keuze-examenvragen. Deze moeten aansluiten bij het in-

ternationale bestand van het IIW. Hierdoor zal in de

toekomst een deel van de examens voor deze opleidingen

gaan bestaan uit internationaal geharmoniseerde meer-

keuzevragen.

www.nil.nl

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl

Hoe is het gesteld met uw arbeidsmarkt?

Lees er meer over in onze extra zomereditie!

9

OPLEIDINGmei 2013OPLEIDING mei 2013

8

n Friesland is er van ouds-

her veel kennis op het ge-

bied van het lassen van

roestvast staal, vanwege de zui-

velindustrie. Daarnaast vinden

veel mensen werk in de scheeps-

bouw en in constructiebedrij-

ven. Dirk de Groot, lasdocent

bij ROC Friese Poort in Drach-

ten, beaamt dat er steeds hogere

niveau-eisen aan lassers worden

gesteld. “Voor de zuivelindus-

trie was tot voor kort niveau 1

of 2 voldoende, maar nu wor-

den ook in die sector de eisen

steeds strenger.” Dat heeft vol-

gens hem te maken met de pro-

ductverantwoordelijkheid, die

steeds meer bij de onderaanne-

mers komt te liggen, dus bij de

lassers. “De voedingsindustrie

heeft tegenwoordig kwaliteits-

managers in dienst op het ge-

bied van lastechniek, die

voorschrijven waar een las aan

moet voldoen. Tegenwoordig

worden er zelfs eisen gesteld

aan de kleur van de doorlas-

sing.”

ClaimcultuurHenk de Vries, opleidingsmana-

ger bij ROC Friese Poort vult

aan: “De wet- en regelgeving

gaat steeds verder. De claimcul-

tuur die er langzamerhand ontstaan is, vooral in de voe-

dingsindustrie, vereist door alle lagen heen een bepaald

opleidingsniveau, om de kwaliteit te garanderen. In an-

dere industrieën, zoals de constructie en de offshore,

vraagt de opkomst van de hogesterktestalen om een apart

specialisme. De laatste jaren stellen bedrijven hogere eisen

aan lassers omdat de risico’s onderkend worden, zoals wa-

terstofscheuren.”

BBL-trajectDe lasopleidingen bij ROC Friese Poort zijn goed bezet:

40 leerlingen volgen een BOL-opleiding (beroepsoplei-

dende leerweg) binnen de las- en constructieafdeling. In

het BBL-traject (werken en leren) voor de niveaus 2 en 3

zitten nog eens 35 leerlingen, en op mbo-niveau 4 zijn er

25 leerlingen. Daarnaast lopen er via ROC Friese Poort

Bedrijfsopleidingen nog diverse trajecten voor bij- en om-

scholing van werknemers, met 24 leerlingen. De Vries

heeft wel een verklaring voor deze relatief hoge aantallen:

”De grote instroom heeft vooral te maken met het ar-

beidsperspectief in de regio. Naast de genoemde bedrijfs-

takken, zoals de zuivelindustrie en de constructie, zijn er

ook redelijk wat scheepswerven. Er is dus een behoorlijke

arbeidsmarkt waar ze terecht kunnen.”

Kopopleiding IWTOm in te spelen op de grotere vraag naar kaderpersoneel,

heeft ROC Friese Poort twee jaar geleden besloten om bij

het NIL een erkenning aan te vragen voor het geven van

de kaderopleiding IWT (International Welding Technolo-

gist). Dirk de Groot: “We zagen dat de IWT-opleiding in-

houdelijk veel overlap vertoonde met onze opleiding op

mbo-niveau 4. Het combineren van mbo-4 en IWT bleek

echter een te zwaar traject, omdat er nog teveel theoreti-

sche kennis ontbrak bij degenen die vanuit mbo-3 kwa-

men. Komend jaar willen we daarom een tweejarige

opleiding op mbo-niveau 4 combineren met een IWS-op-

leiding (International Welding Specialist). Vervolgens bie-

den we een kopopleiding aan van IWT in één jaar, die daar

naadloos op aansluit. Opleidingstechnisch zit het dan

goed in elkaar, ook omdat de IWS beter past bij mbo-4.”

Met deze constructie heeft ROC Friese Poort een doorlo-

pende leerlijn gecreëerd, vanaf de BOL- en BBL-opleidin-

gen voor mbo-niveau 2 en 3, via mbo-4 inclusief de

kaderopleiding IWS, naar een kopopleiding IWT. “Het

praktisch middenkader krijgt meer theoretische bagage,

en voor het theoretisch kader verzorgen we praktische bij-

scholing. De IWT-opleiding wordt ook aangeboden aan

werknemers in het kader van een bijscholingstraject.”

VANUIT HET BEDRIJFSLEVEN IS ER STEEDS MEER VRAAG NAAR HOGER OPGELEIDE LASSERS. ROC FRIESE

POORT SPEELT IN DE REGIO NOORD EEN BELANGRIJKE ROL IN HET OPLEIDEN VAN TOEKOMSTIGE WERK-

NEMERS IN DE LASTECHNIEK. DOCENT DIRK DE GROOT: “WE GEVEN ONZE LEERLINGEN ZOWEL PRAKTISCH

ALS THEORETISCH ZOVEEL MOGELIJK BAGAGE MEE IN EEN DOORLOPENDE LEERLIJN.”

door Margriet Wennekes

tot lasspecialist: doorlopende leerlijn bij ROC Friese Poort

Van lasser

PersonaliaDirk de Groot is bij ROC Friese Poort coördinerend do-cent voor alle lasopleidingen.

Henk de Vries is bij ROC Friese Poort als opleidings-manager WEI (Werktuigbouw, Elektro, Installatietech-niek) verantwoordelijk voor alle mbo-niveau 1-2-3opleidingen in de techniek.

Foto:Lasdocent Dirk de Groot (links), met zijn leerling Wicher Rozema. De lasser is leerling Cor van der Wal.

Goede docentenHet vinden en behouden van goede docenten is soms nog

wel een punt van zorg. De Vries: “In de eerste plaats gaat

het om de juiste expertise. Maar een goede lasser is niet

automatisch een goede docent. Didactische vaardigheden

en het goed met mensen kunnen omgaan zijn minstens zo

belangrijk.” Volgens De Vries staat of valt het succes van

een opleiding met de bevlogenheid van de docent. “We

zijn nu blij met de mensen die we aan boord hebben. De

uitdaging is om dit vast te houden. We hebben momen-

teel acht docenten, waarvan er één al 75 is. Maar die boet

absoluut niet in aan bevlogenheid.”

ToekomstperspectiefDirk de Groot onderhoudt intensieve contacten met het

bedrijfsleven. “Die contacten zijn belangrijk: we kunnen

daardoor gemakkelijker stageplaatsen vinden voor onze

BOL-leerlingen en tegelijkertijd ook onze andere oplei-

dingen promoten. We gaan in september zelfs samen met

het bedrijfsleven een bedrijfsschool beginnen. Bedrijven

hebben hierbij inspraak in het scholingsprogramma. Dit

wordt afgestemd op de bedrijfsspecifieke situatie.”

Hoewel de vraag naar hoger opgeleide lassers en kader-

personeel dus toeneemt, en er allerlei aantrekkelijke fi-

nanciële regelingen bestaan voor het bekostigen van bij-

en omscholing, zijn niet alle werkgevers enthousiast om

hun eigen werknemers een opleiding te laten volgen.

“Werkgevers zijn bang hun personeel kwijt te raken of

meer loon te moeten betalen”, weet De Vries. “Maar ze

vergeten vaak dat het bieden van toekomstperspectief,

leuk werk, sociaal beleid en vastigheid voor werknemers

veel zwaarder wegen dan een loonsverhoging van 25 euro

in de maand. Bovendien, als een bedrijf hoger opgeleide

werknemers in dienst heeft, kan het ook meer en andere

werkzaamheden verrichten.”

Om de techniekopleidingen een nog prominentere plaats

te geven, heeft ROC Friese Poort naast de huidige locatie

in Drachten een Techniekgebouw opgericht, waarin alle

technische opleidingen gehuisvest gaan worden. De Groot:

“Daar zijn we als technische opleiders heel gelukkig mee.

Alle 500 techniekleerlingen en hun docenten zitten straks

bij elkaar op één locatie. Dat is niet alleen efficiënt, maar

het werkt ook verbindend.”

OPLEIDING mei 2013

10

‘Het praktisch middenkader krijgt meertheoretische bagage, en voor het theoretisch kader

verzorgen we praktische bijscholing.’

ITW WELDING PRODUCTS

levert een uniek en volledig producten programma

uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment

omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires

en inductieve verwarming apparatuur.

Miller lasapparatuur

Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van

lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant

voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende

innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme

betrouwbaarheid!

Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen

Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart,

McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste

lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke

toepassing variërend van hoogwaardige verbindings-

lassen tot reparatie en oplassen.

ITW Welding Products BV

Edisonstraat 10

NL-3261 LD Oud-Beijerland

T +31 (0)186 641 444

F +31 (0)186 640 880

www.itw-welding.com

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen

FORTUNE 200ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois

Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business

units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst”

van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.

Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar

Onze diensten en producten zijn gebaseerd op

“Quality and Know-How in Welding”.

ITW Welding Products biedt u een bekwaam team

van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren

en begeleiden op het gebied van efficiënte proces-

en productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures,

training en kwalificatie van lassers.

Geïnteresseerd in onze mogelijkheden?

Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde

dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor

ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en

lastoevoegmaterialen.

Bel ons op: Tel. 0186 641 444.

Wij zijn u graag van dienst!

BEDRIJFSSCHOOL mei 2013

12

BEDRIJFSSCHOOLmei 2013

13

Doorlopende leerlijn“Wij stoppen niet bij BBL-niveau 2”, legt René Siemons,

International Welding Specialist bij IHC, uit. “Als ze dat

gemakkelijk kunnen doen, trekken we het door naar mbo-

niveau 3 en soms zelfs niveau 4. Het belangrijkste is hun

motivatie. Als zij graag willen, geven wij ze die kans. In

het eerste jaar van het BBL-traject leren de leerlingen de

basis. Zij doen de NIL-examens BMBE en MAG. Dit ni-

veau hebben ze nodig om hun stage te kunnen uitvoeren.

In het tweede jaar doen ze vier sta-

ges bij onze bedrijven in Kinderdijk

en Sliedrecht. Tijdens de eerste drie

stages leren ze verschillende afde-

lingen kennen. Na elke stage is er

een competentiebeoordeling. Deze

beoordeling vindt plaats in onder-

ling overleg tussen een mentor, de

leidinggevende en de praktijkoplei-

der. Na die drie stages kijken we

waar de leerling het beste past en

waar hij zelf graag wil werken. De

vierde stage proberen we dan op zijn toekomstige werk-

plek te laten zijn. De leerlingen worden begeleid door een

mentor. Dit zijn mensen uit de praktijk, net als de docen-

ten, die hiervoor gevraagd worden en de benodigde tijd

hieraan mogen besteden. We geven elke leerling een kans:

als je de opleiding goed doorlopen hebt en een positieve

houding hebt, krijg je een baan aangeboden.” Schaper ver-

telt dat IHC Merwede de NIL-opleidingen aanbiedt tot

niveau 4. Personeel dat nog verder wil leren, kan op kos-

ten van IHC Merwede een externe opleiding volgen, zoals

International Welding Practitioner (IWP) of International

Welding Specialist (IWS). “IHC Merwede investeert veel

in zijn personeel. We investeren ook in opleidingen waar-

bij we interne inspecties mogen doen en niet-destructief

onderzoek. Deze eisen komen voort uit de offshore.”

teeds meer werken lassers met hogesterkte-

staalsoorten en volgens vastgestelde laspro-

cedures die zijn vastgelegd in WPS’en. Dit vraagt om een

uitgebreidere theoretische achtergrondkennis. IHC Mer-

wede onderkent dit en daarom is in 2011 IHC Opleidin-

gen opgericht als aparte BV. “Wij leiden, in samenwerking

met het ROC Da Vinci in Dordrecht, lassers op tot niveau

2 BBL en proberen onze leerlingen nog tijdens de BBL-op-

leiding op NIL-niveau 3 te krijgen”, vertelt praktijkdocent

lassen, Hans Schaper. “Hiermee sluit de opleiding beter

aan op de stages die onze leerlingen in het tweede jaar

doorlopen. Gedurende de opleiding kijken we wat de po-

tentie van onze leerlingen is. Leerlingen die in het oplei-

dingscentrum van IHC Merwede hun mbo-2 Basislasser

DE VRAAG NAAR LASSERS IS GROOT IN NEDERLAND, VOORAL NAAR BREDER EN HOGER GESCHOOLDE

LASSERS. DE TIJD DAT ER VOOR LASSERS OP NIVEAU 1 EN 2 VOLDOENDE WERK WAS, VERANDERT

GESTAAG. IHC MERWEDE INVESTEERT VEEL IN DE OPLEIDING VAN LASSERS EN STIMULEERT HEN OM

EEN ZO HOOG MOGELIJK KENNISNIVEAU TE BEREIKEN.

door Joke Heikens

hebben gehaald, met de NIL-diploma’s BMBE-2 en MAG-

3, kunnen naar niveau 4 doorstromen, en dat stimuleren

we ook. Die opleidingen worden dan gevolgd bij onze

’buren’, de Technische Avondschool Alblasserdam (TAS);

die zit in ons pand. De TAS verzorgt alle NIL-Handvaar-

digheidopleidingen.” Drie van de vier las- docenten zijn

medewerkers van IHC Merwede. Ook de theorielessen

worden door IHC-medewerkers verzorgd. Zij worden

door de TAS ingehuurd. Op deze manier worden mede-

werkers gedurende hun opleidingsproces gevolgd. Via de

kaderopleidingen van het NIL kunnen lassers een oplei-

ding doen die gelijkwaardig is aan mbo-niveau 4. De do-

centen adviseren hierbij. “Aan lassers met meer

theoretische kennis is (ook bij ons) veel behoefte.”

onderkent behoefte aanIHC Merwede

Dennis Peters is 18 jaar en is sinds september 2012 inopleiding tot lasser bij IHC Merwede: “Ik deed eerst deLand- en Tuinbouwschool, maar dit bevalt me veelbeter. Ik wil graag verder leren, en minimaal NIL-niveau4 halen. Nog een half jaar, dan ga ik stagelopen. Daarheb ik veel zin in. Het lijkt me erg leuk om eer te heb-ben van je werk, dat iedereen de las kan zien die jij ge-maakt hebt. Op een schip werken lijkt me heel mooi. Ik heb geenhoogtevrees of claustrofobie, niet dat ik weet tenmin-ste, maar er zijn wel jongens die moeite hebben met dekleine ruimtes waar je soms in moet. Ik vind het werkzeker niet eentonig, het is juist afwisselend. Nu doe iknog wel veel hetzelfde, maar dat is om het te leren.Speciale constructies vind ik het leukst om te maken.”

hoger geschoolde lassers

ElektrodelassenHet basislasproces dat altijd geleerd wordt is het boog-

lassen met beklede elektroden. Zonder deze basis komen

medewerkers in de problemen als ze met andere laspro-

cessen moeten gaan lassen waarbij vaardigheden de door-

slag geven, volgens Schaper. “Steeds vaker blijken

leerlingen te snel MIG/MAG te gaan lassen, wat ogen-

schijnlijk makkelijker een goed resultaat geeft.” Siemons

beaamt dit. “Die lassers vallen later door de mand. Als er

geen MIG/MAG-machine beschik-

baar is, of door omstandigheden

een MIG/ MAG-proces niet moge-

lijk lijkt - dat komt toch regelmatig

voor - dan moet het lassen op de

oude manier: elektrodelassen dus.”

Om ze een basis mee te geven voor

het MAG-lassen laat Schaper de

leerlingen eerst met massieve draad

lassen. Van daaruit gaan ze door

naar de gevulde lasdraad, die een

hogere neersmelt heeft. “Dan zie je

de leerlingen wel denken: ‘daarmee kan je gemakkelijk in

verschillende posities lassen’. Het is maar net wat je wilt

als school natuurlijk, maar je moet ook naar de kwaliteit

kijken. Als je de leerlingen een gedegen basis meegeeft,

kunnen ze makkelijker doorgroeien naar andere laspro-

cessen.”

Het is niet alleen het lassen wat niveau 4 zwaarder maakt,

het is ook meer theorie. Siemons: “We gaan dieper in op

de achtergrond van het lassen, zoals materialenkennis,

voorverwarmen en -bewerken van de las. Dat is voor som-

migen erg veel gevraagd. Daarom geven we de leerlingen

veel aandacht en bieden extra ondersteuning in de prak-

tijk. Het is tenslotte in ons aller belang om de juiste com-

petenties op de juiste plaats te hebben.”

‘Aan lassers met meer

theoretische kennisis (ook bij ons) veel behoefte.’

hoe er binnen geproduceerd wordt. Met de transparante

gevel willen we het hightech- en ICT-gehalte van de tech-

niek zichtbaar maken naar zowel studenten als burgers.

Bovendien is techniek in de perceptie van jongeren vies,

slecht betaald en niet hip. Met de realiteit laten we zien

dat dat niet zo is.”

De techniekhal op zich is niet nieuw, ook in andere delen

van het land worden ruimtes verhuurd voor onderzoek en

proeffabriekjes. De Duurzaamheidsfabriek gaat een stap

verder. Het idee dat bedrijven hier hun eigen stukje fabriek

invullen, is een voor Nederland uniek concept. Jonge stu-

denten Techniek leren hier niet alleen werken met mo-

derne productietechnieken, maar ze werken ook aan echte

opdrachten voor het bedrijfsleven. “Zo maken ze kennis

met het hele bedrijfsproces in plaats van alleen het vak-

manschap”, benadrukt Van der Pelt.

De Duurzaamheidsfabriek is één van de vele initiatieven

die op dit moment in Nederland worden opgezet. Jasper

Koops: “Om zowel het niveau naar een hoger plan te til-

len als jongeren voor een technische opleiding te interes-

seren, is er landelijk nu duidelijk een kentering zichtbaar.

Er wordt dus al heel veel gedaan, alleen doet iedereen het

op z’n eigen manier.”

mei 2013

15

Sterk gericht op maritieme industrieDe maritieme industrie is één van de sterkste economische

pijlers in de regio Dordrecht. In deze branche wordt pijp-

lassen veel toegepast. De lasrobot is daarom uitgerust met

een manipulator, die het werkstuk tijdens het lasproces

automatisch kan draaien. Bert van der Pelt: “Deze sector

kent ook nog veel kleine bedrijven die veelal conventio-

neel werken. Ons doel is die branche een stap vooruit te

helpen door jonge technici op te leiden en vertrouwd te

maken met nieuwse technieken. Het bedrijfsproces waar

het vakmanschap wordt toegepast staat daarbij centraal.”

Bedrijven leren elkaar ook kennen op de werkvloer. Jasper

Koops: “Bedrijven zijn zelf ook actief aanwezig op de

werkvloer, daardoor maken ze kennis met productietech-

nologieën van collega-bedrijven en raken ze geïnteresseerd

in techniek die ze mogelijk ook zelf kunnen gaan toepas-

sen. Zo is een scheepswerf geïnteresseerd geraakt in las-

robotisering. En ook dat sluit aan bij onze doelstelling.”

Techniek zichtbaar makenDe nieuwbouw van de Duurzaamheidsfabriek heeft een

open karakter. Jasper Koops: “De meeste fabriekscom-

plexen zijn gesloten, zodat je van buitenaf niet ziet wat en

SAMENWERKING

en van de meest spraakmakende voorbeelden

van een intensieve samenwerking tussen on-

derwijs en bedrijfsleven is de nieuwe Duurzaamheidsfa-

briek in Dordrecht, ontwikkeld door de coöperatie

‘Leerpark’. Verschillende bedrijven en het ROC Da Vinci

College huren daar ruimte, waar ze een eigen stukje fa-

briek invullen. Studenten leren er werken met moderne

productietechnieken die bedrijven in eigen huis ook inzet-

ten. Ook het opleidingsinstituut InstallatieWerk is in deze

fabriek gevestigd. Studenten voeren er zelfs reële op-

drachten uit voor bedrijven.

Het Da Vinci College, het ROC voor Zuid-Holland Zuid,

was zich ervan bewust dat de jonge technici van straks

niet opgeleid moeten worden met verouderde technieken,

maar met de technieken op dit moment volop in het be-

drijfsleven worden toegepast. Al ruim voordat het Top-

sectorenbeleid door de overheid werd geformuleerd,

voerde het Da Vinci College al gesprekken met industriële

bedrijven, veelal maritieme bedrijven uit de regio. Dat

heeft geleid tot het concept ‘Leerpark’, waarin het be-

drijfsleven voor een overgroot deel participeert. In de

5300 m2 grote techniekhal huren zowel bedrijven als Da

Vinci vloeroppervlakte voor een combinatie van leren en

werken. Bedrijven kunnen daar hun eigen installaties

plaatsen. Begin dit jaar zijn de eerste vierkante meters in

gebruik genomen.

DuurzaamProjectleider Jasper Koops, die al vanaf het begin bij de

realisatie van de Duurzaamheidsfabriek is betrokken:

“Idee daarbij was om techniek aan duurzaamheid te kop-

pelen. Met moderne geautomatiseerde productietechno-

logieën kun je meer produceren met minder energie. In een

deel van de maakindustrie is dat al common sense, maar

in sectoren als de scheepsbouw en constructiebouw wordt

vaak nog conventioneel gewerkt. Wij willen studenten

OM IETS TE DOEN AAN HET STERK DREIGENDE TEKORT AAN JONGE TECHNICI EN HET REALISEREN VAN

EEN BETERE AANSLUITING OP DE VRAAG UIT DE MARKT, LIGT ER EEN ZWARE TAAK BIJ HET MIDDEL-

BAAR BEROEPSONDERWIJS. IN DIVERSE REGIO’S WERKEN OPLEIDINGSINSTELLINGEN NAUW SAMEN

MET HET BEDRIJFSLEVEN, DAT DAAR UITEINDELIJK ALLE BELANG BIJ HEEFT.

door Erik Steenkist, fotografie Heidi Borgart

SAMENWERKING mei 2013

eigen maken met de moderne productietechnologieën

door ze er daadwerkelijk mee te laten werken en produ-

ceren. Door dat deel door het bedrijfsleven in te laten vul-

len is het concept van de Duurzaamheidsfabriek ont-

staan.”

In de Duurzaamheidsfabriek staan inmiddels diverse mo-

derne snij-, las- en verspanende machines, waaronder een

watersnijmachine en een lasrobot. Bert van der Pelt, me-

deverantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Duur-

zaamheidsfabriek: “Lasrobotisering stond bovenaan ons

lijstje, omdat dit de techniek is die de jongeren in de toe-

komst zullen gaan gebruiken. Daarmee willen wij de vak-

man van de toekomst opleiden.” Vier docenten werktuig-

bouwkunde van het Da Vinci College hebben een week

lang getraind in het Technical en Training Center van Valk

Welding in Alblasserdam. Met de 'Robot- en Software-

cursus' hebben deze docenten gerobotiseerd leren lassen.

En ze brengen die kennis nu over op de studenten in de

Duurzaamheidsfabriek.

Bedrijfsleven participeert in

14

Duurzaamheidsfabriek

Contacteer uw Vlamboog-dealer. Voor meer informatie en verkooppunten bel 023 - 56 75 500 of mail naar info@vlamboog.nl

Multifunctionele lasnaadreiniger

De afgebeelde Bymat 5024RS heeft maar liefst 4 functies: lasnaadreinigen, polijsten, donker en licht markeren en galvaniseren. De lasnaad wordt effi ciënt gereinigd en gepolijst zodat deze er hetzelfde uitziet als het basismateriaal.

De meegeleverde toebehoren (zowel de massa- en pluskabel als de reinigings penselen en de polijst- en signeerstempels) kunnen moeiteloos gewisseld worden dankzij de handige bajonetsluiting.

De milieuvriendelijke elektrolyten kunnen ook in de levens-middelenindustrie worden toegepast.

BYMAT

Veilig

Gebruiksvriendelijk

Draagbaar

RobuustMade in Germany

De Bymat serie wordt in Duitsland met Duitse componenten gefabriceerd.

advertentie

Apparatuur en hulpmiddelenInternationaal wordt de kracht van het virtuele lassen ook

onderkend. In september 2012 was de tweede internatio-

nale conferentie ‘Welding Trainer’ in Duisburg gewijd aan

de toepassing en integratie van lassimulatiesystemen in op-

leidingen. Het IIW (International Institute of Welding)

heeft inmiddels in de opleidingsregels opgenomen dat bij

een aantal opleidingen het virtueel lassen mag worden in-

gezet om cursisten op te leiden.

17

VIRTUEEL LASSENmei 2013

De internationale conferentie ‘Welding Trainer’ werdgehouden op 26 en 27 september 2012 te Duisburg.De organisatie was in handen van de Gesellschaft fürSchweisstechnik International (GSI-SLV). Tijdens dezeconferentie werden onder andere de virtuele lassyste-men besproken van Fronius, Lincoln Electric, EWM,123Certification (WeldPlus) en CSWave. De nadruk lagop de praktische toepassingen en integratie van virtu-ele lassystemen binnen de lasopleidingen.

e digitale revolutie in de lastechniek in de

jaren 90 hield in dat de digitale techniek

zijn intrede deed in de lasmachine zelf. Daarmee begon de

lasmachine steeds meer op een computer te lijken. Tegen-

woordig heeft dit een nieuwe betekenis gekregen met de

introductie van het virtuele lassen, waarbij de lastechniek

vertaald is in een computermodel.

Inmiddels zijn er verschillende merken virtuele lasmachi-

nes op de markt, elk met eigen specifieke kenmerken. Dit

artikel beperkt zich tot het beschrijven van een bepaald

type virtuele lasmachine. Het principe is echter van toe-

passing op de meeste systemen die op de markt zijn. In-

middels is duidelijk dat het virtuele lassen een waardevolle

aanvulling kan zijn op de conventionele lasopleidingen.

Virtueel beeldDe virtuele lasmachine, in dit geval voor MIG/MAG-las-

sen, bestaat uit een touchscreen waarmee de gebruiker in-

formatie kan opvragen over het lasproces en waarmee de

nodige variabelen ingesteld kunnen worden voor het

‘daadwerkelijk’ lassen. Bij het virtueel lassen maakt de las-

ser gebruik van een op het eerste gezicht niet van echt te

onderscheiden lastoorts met slangenpakket. Met een echte

lashelm op het hoofd, voorzien van lenzen waarmee het

virtuele beeld wordt geprojecteerd, kan de lasser oefenen

met het lassen van diverse naadvormen en in diverse po-

sities. De aangevoerde draad, het beschermgas en de boog

zijn virtueel.

Uiteraard verschilt dit van de echte laspraktijk, maar het

virtueel lassen is een uitstekende methode om kennis te

maken met de lastechniek en om (basis)vaardigheden te

oefenen of te verbeteren in een situatie die de realiteit goed

benadert. Er is ook een virtueel systeem voor het elektro-

delassen, waarbij het ontsteken van de elektrode en het

lassen in diverse posities kan worden getraind. Zelfs in de

posities boven het hoofd.

door Frank Smit

16

VIRTUEEL LASSEN

MET DE VIRTUELE LASMACHINE KAN DE LASSER-IN-OPLEIDING DE BASIS VAN DE LASTECHNIEK

LEREN OP EEN COMPUTER, WAARBIJ DE LASHELM DIE DE LASSER OP MOET ZETTEN, HEM OF HAAR

BRENGT IN EEN VIRTUELE WERELD, DE WERELD VAN DE LASTECHNIEK.

mei 2013

Vele voordelenWat zijn de grote voordelen van deze innovatieve manier

van leren? Tijdens het virtuele lassen wordt de lasser-in-

opleiding in de oefenmodus begeleid door een virtuele le-

raar, de ‘ghost’, die heldere en objectieve aanwijzingen

geeft hoe te verbeteren. Voortloopsnelheid, uitsteeklengte

en toortspositie zijn hierbij de belangrijkste aspecten.

Hiermee is het systeem niet alleen geschikt voor scholing

of het scouten van aankomend lassers, maar kan het ook

worden toegepast voor bijscholing en verbetering van al

verkregen vaardigheden. Nieuw is dat de echte lasdocent

de virtuele leraar zelf kan ‘trainen’ door zelf te lassen op

het systeem. De virtuele lasmachine slaat deze gegevens

op en zo krijgt de ghost een persoonlijk en dus variabel

karakter. De training met behulp van de virtuele lasma-

chine sluit daardoor ook beter aan op de training in de

praktijk door de docent.

De gelaste oefening kan in ‘playback’ opnieuw bekeken

worden om zodoende sneller te leren van fouten. Daarbij

kan er een competitie-element worden toegepast, waar-

door het leuk wordt om tegen elkaar te lassen voor pun-

ten.

Na de oefenmodus komt het ‘echte’ virtuele lassen en

wordt de lasser geacht zonder virtuele instructeur zelf-

standig te kunnen ‘lassen’. De lasser kan er dan nog voor

kiezen om zelf de lasparameters als stroom en spanning

in te stellen.

Het virtuele lassen kost geen materiaal, gas en draad. Dus

geen gesleep met spoelen draad, gascilinders en lasplaat-

jes. De kostbare tijd kan besteed worden aan het oefenen

met lassen. De lasser kan zich dus volledig concentreren

op het lasproces en zich verbeteren. Ook is er geen hinder

van rook, warmte en lasspatten, waardoor het een veilige

manier is om te oefenen.

Virtueel lassenLastechniek in een digitale leeromgeving

Zo staat er in de IIW-guideline voor International Wel-

ding Engineers, - Technologists, - Specialists en - Practiti-

oners (IAB 252-11) dat van de lesuren die besteed moeten

worden aan de praktijk van een bepaald lasproces, 50%

gedaan mag worden door middel van virtuele training.

Hiermee worden de mogelijkheden van de virtuele tech-

nieken steeds meer geaccepteerd en vinden deze een weg

naar de opleidingen.

Foto boven: de virtuele lasmachine van Fronius, zoals beschreven in dit artikel

Foto’s links en onder: virtueel lassen met de machine van 123Certification (met dank aan WeldPlus)

18 19

Laskaderopleidingen

door Margriet Wennekes

CERTIFICEREN mei 2013 mei 2013

pleiders die een EWF- of IIW-opleiding wil-

len geven, moeten zijn gecertificeerd door

het Nederlands Instituut voor Lastechniek. Het NIL is in

Nederland de ANB (Authorised National Body) als het

gaat om de formele erkenning (certificatie) van oplei-

dingsinstituten die internationaal erkende lastechnische

opleidingen geven. Deze internationaal erkende opleidin-

gen voldoen aan de richtlijnen (Guidelines) die zijn opge-

steld door de EWF (European Federation for Welding,

Joining and Cutting) en overgenomen door het IIW (In-

ternational Institute of Welding).

Marcel van Teylingen is bij het NIL verantwoordelijk voor

het certificeren van deze opleidingsinstellingen. “Om voor

certificatie in aanmerking te komen moeten opleiders vol-

doen aan een aantal eisen die in een reglement zijn opge-

nomen. Dat varieert van eisen met betrekking tot de inzet

van voldoende gekwalificeerde docenten, tot eisen die te

maken hebben met de uitrusting van de leslokalen of de

controle op de aanmeldingscriteria voor cursisten.”

KwaliteitshandboekEen kwaliteitshandboek vormt de basis van de aanvraag

voor certificatie. Daarmee laten opleidingsinstellingen zien

of ze kunnen voldoen aan alle eisen in het reglement. Het

NIL beoordeelt de documenten in het kwaliteitshandboek.

Als dit - voor het belangrijkste deel - in orde is, krijgt de

opleidingsinstelling toestemming om te starten met de be-

treffende opleiding. Het kwaliteitshandboek is volgens

Van Teylingen vooral bedoeld om de continuïteit te waar-

borgen. “Je voorkomt daarmee dat alle kennis wegvloeit

op het moment dat een opleidingscoördinator vertrekt.”

Na één of twee lessen voert het NIL ter plaatse een initiële

audit uit. Dit is een aangekondigd bezoek door twee des-

kundige auditors. Dan wordt er gekeken naar het les-

rooster, de inzet van docenten en of de cursisten voldoen

aan de toelatingseisen. Later volgt nog een controle-audit.

“Het grootste struikelblok vormt vaak de kwalificatie van

de docenten”, legt Van Teylingen uit. “Voor een IWT-op-

leiding bijvoorbeeld, moet er minimaal een IWE’ er voor

de klas staan. Maar geen enkele IWE’er is een specialist op

elk hoofonderwerp. Je moet dus al minstens twee of drie

IWE’ers hebben om alle onderwerpen op een inhoudelijk

goede manier over te brengen. Als er slechts één docent

ingezet is, zien we dat vaak ook terug in de examenresul-

taten, of we krijgen klachten van studenten omdat er veel

uitval van lessen is.”

Op dit moment is er veel belangstelling voor de lascoör-

dinatoropleiding (RWC, Responsible Welding Coordina-

tor), waarvoor opleidingsinstellingen gecertificeerd willen

worden. “Er zijn nu twee instellingen die hiervoor al ge-

certificeerd zijn, en er lopen nog een paar aanvragen.”

OPLEIDINGSINSTELLINGEN SIGNALEREN EEN TOEGENOMEN VRAAG NAAR LASKADEROPLEIDINGEN.

DIT HEEFT ONDER ANDERE TE MAKEN MET DE EISEN DIE SAMENHANGEN MET DE NORM EN 1090 EN DE

FUNCTIE VAN LASCOÖRDINATOR. OM EEN ERKENDE LASKADEROPLEIDING TE KUNNEN GEVEN, MOETEN

OPLEIDERS GECERTIFICEERD ZIJN.

CERTIFICEREN

PomWeldPomWeld Las- en Snijtechniek bv, gevestigd te Heerhugo-

waard, is in januari 2013 gestart met de opleidingen

RWC-Basic en RWC-Specific. Werner Pomian van Pom-

Weld: “Doordat we tientallen bedrijven intensief hebben

begeleid bij het behalen van een bedrijfscertificaat NEN-

EN-ISO-3834 en EN 1090, signaleerden wij al in een

vroeg stadium een tekort aan lascoördinatoren. We zijn

voor onze klanten op zoek gegaan naar een gedegen op-

lossing die dicht bij de praktijk moest staan. De NIL-

RWC-opleiding, aangevuld met onze praktische en

theoretische kennis, leek ons dé manier om een lascoördi-

nator op te leiden.” Eind 2012 heeft PomWeld de NIL-

certificatie voor de RWC-opleiding behaald. Er is een team

van ervaren docenten ingezet om de opleiding te geven,

met een minimaal niveau van Middelbaar Lastechnicus

(IWT) en onder management van de eigen laspraktijkin-

genieur (IWE). “In onze lesmethode worden de cursisten

speciaal getraind in het aanpakken van problemen die de

lascoördinator in de praktijk gaat tegenkomen.”

In januari 2013 is gestart met een groep van 17 cursisten,

voor zowel RWC-B als RWC-S. In mei worden de eerste

examens afgenomen. De cursisten zijn volgens Werner Po-

mian enthousiast over de opzet van de opleiding. “Met

name de ondersteuning van de toch lastige theorie met

vele praktijkvoorbeelden werd zeer goed ontvangen. De

opgedane kennis en ervaring tijdens de eerste opleidings-

ronde zullen we verwerken in de volgende RWC-oplei-

ding, die in september weer van start gaat.”

De Groot LasopleidingenWim de Groot, directeur van De Groot Lasopleidingen in

Breda, heeft jaarlijks 150 tot 200 cursisten, voor zowel

handvaardigheidopleidingen als kaderopleidingen. Hij is

druk bezig met de voorbereidingen voor de aanvraag van

een certificatie om ook de lascoördinatoropleiding te

mogen geven. “Als ondernemer wil ik inspelen op de ac-

tuele ontwikkelingen, maar ik constateer ook een grotere

vraag naar kaderopleidingen vanuit de markt.” De Groot

ziet onder de cursisten ook een toename van het aantal

zzp’ers en mensen die als lasinspecteur aan de slag willen.

Als erkende opleider voor de IWP en IWS kent hij het

klappen van de zweep. “We hebben al een paar keer eer-

der een kwaliteitshandboek gemaakt, en hoeven dit nu al-

leen nog maar aan te passen voor de RWC-opleiding.”

Voor het geven van de cursus kan De Groot een beroep

doen op een pool van ervaren mensen die inmiddels met

de VUT zijn, maar die nog wel opleidingen willen verzor-

gen. “We zijn inmiddels begonnen met het maken van Po-

werPointpresentaties aan de hand van de docentenversie

van de RWC-opleiding. Naar verwachting starten we in

september met de eerste cursisten.”

stromen vol

Call for Papers

Op 26 en 27 november 2013 organiseert het Bel-gisch Instituut voor Lastechniek samen met hetNederlands Instituut voor Lastechniek de ne-gende editie van het Nederlandstalig Lassympo-sium.Dit jaar gaan we voor een ander concept én een andere lo-catie. In de multifunctionele ruimte van Stuurboord Ant-werpen zullen wij werken rond themasessies, met demogelijkheid om dieper in te gaan op bepaalde voorge-stelde onderwerpen.Wij nodigen belangstellenden uit een bijdrage te leverenaan dit Symposium. Indien u een presentatie wenst tegeven, verzoeken wij u vóór 31 mei a.s. een titel en een sa-menvatting van max. 200 woorden te sturen naar één vanbeide organiserende instituten. Vermeld hierbij ook denaam en juiste titulatuur van degene die de presentatie zalhouden.

De selectie van de te presenteren papers wordt verrichtdoor een commissie samengesteld uit Nederland en België,onder voorzitterschap van de directeuren van beide insti-tuten. Nadere details over de duur van de effectieve pre-sentatie en andere vereisten ontvangt u onmiddellijk na deacceptatie van de ingediende voorstellen.In principe kunt u rekenen op een spreektijd van ca. 30 mi-nuten, inclusief discussie.Als spreker bent u gedurende het lassymposium onze gasten betaalt u geen deelnamekosten.

De geselecteerde thematische sessies zijn:

BILNIL Lassymposium 2013

Presentaties bij voorkeur in het Nederlands, of eventueel in het Engels.

Belgisch Instituut voor LastechniekTechnologiepark 935 - 9052 Zwijnaarde/België www.bil-ibs.be - info@bil-ibs.be

Nederlands Instituut voor LastechniekBoerhaavelaan 40 - 2713 HX Zoetermeer/Nederland www.nil.nl - info@nil.nl

Schadegevallen

corrosie | vermoeiing | reparaties van oorzaak tot preventie

Normen

toepassingsgerichte voorbeelden EN 1090 | EN 15085 | ISO 3834 ...

Contacteer ons zeker indien u een interes-sant technisch onderwerp wilt aanbrengendat niet in de gekozen thema’s past. Weproberen het waar mogelijk in te passen.

Ongelijksoortige, moeilijk lasbare materiaalcombinaties

mogelijkheden van verschillende processen | kwalificaties | toepassingen

Geavanceerde NDO-technieken

toepassingen van vernieuwende technieken3D mogelijkheden

Stuurboord / Hangar 26Rijnkaai 96 - 2000 Antwerpen

OPLEIDINGENmei 2013

21

Overzicht erkende

Hogeschool Utrecht - Centrum voor Natuur & Techniek 088 481 88 88WTT Lasopleidingen, Rotterdam 0181 29 09 33

International Welding Engineer (IWE)LasPraktijkIngenieur (LPI)

DKD Lasopleidingen, Joure 0513 41 80 88Dielemans Technische Opleidingen, Breda

076 521 61 86Lastechniek Oost, Hengelo 074 259 41 43ROC Friese Poort, Drachten 0512 76 77 00WTT Lasopleidingen,Rotterdam - Velsen-Noord - Weert 0181 29 09 33

International Welding Technologist (IWT)Middelbaar LasTechnicus (MLT)

De Groot Lasopleidingen, Breda 076 541 07 20 DKD Lasopleidingen, Joure 0513 41 80 88Haprotech Het Lashuis, Velsen-Noord 0251 26 29 00Lastechniek Oost, Hengelo 074 259 41 43ROC Rivor, Tiel 0344 65 62 00Summa College, Eindhoven 040 269 40 00TCE/SKOT, Ede 0318 45 55 00TSH vakopleidingen, Emmen 0591 66 93 99WTT Lasopleidingen, Rotterdam 0181 29 09 33

Alleen IWP:WTT Lasopleidingen, Velsen-Noord 0251 49 10 56

International Welding Specialist (IWS)LasSpecialist (LS)International Welding Practitioner (IWP)Meesterlasser

Dielemans Technische Opleidingen, Breda076 521 61 86

Lastechniek Oost, Hengelo 074 259 41 43WTT Lasopleidingen,Rotterdam - Velsen-Noord - Weert 0181 29 09 33

International Welding InspectorComprehensive (IWI-C) Lasinspecteur

ROC Friese Poort, Drachten 0512 76 77 00ROC De Leijgraaf, Veghel 0413 35 30 00TCE/SKOT, Ede 0318 45 55 00Tetrix Bedrijfsopleidingen,Den Helder, Heerhugowaard 0800 858 08 58

International Welder (IW)Hoek-, plaat- en pijplasser

Internationaal erkende opleidingen

opleidingsinstellingen per 01052013

© 2013 N

IL - Nederlands Instituut voor Lastechniek - O

PU

S com

municatie-ontw

erpLASKADEROPLEIDINGEN

23

OPLEIDINGENmei 2012

Stroomschema LAS- en

22

OPLEIDINGEN mei 2012

25

ONLINE LERENmei 2013

BLENDED LEARNING IS STERK IN OPMARS IN ONDERWIJSLAND. EEN ZOEKOPDRACHT OP GOOGLE

LEVERT RUIM TIEN MILJOEN HITS OP. MAAR WAT IS BLENDED LEARNING PRECIES? MICHEL GRIJPINK,

TEAMMANAGER BIJ CENTRUM VOOR NATUUR & TECHNIEK - HOGESCHOOL UTRECHT, LEGT UIT WAAR

DEZE ONDERWIJSVISIE VOOR STAAT.

lended learning is een visie en zeker géén

nieuwe onderwijsmethode, onderstreept

Michel Grijpink meteen aan het begin van het gesprek,

dat plaatsvindt op de zevende etage van een van de vesti-

gingen van Hogeschool Utrecht. “Eigenlijk stop je alle on-

derwijsmethoden in een blender - van klassikaal onder-

wijs tot en met e-learning - en stel je op basis van een aan-

tal criteria het meest renderende onderwijs samen.” Het

meest renderende onderwijs? Dat moet hij even uitleggen.

“Bedrijven kijken voor hun na- en bijscholing vaak alleen

naar de kosten van de opleiding. Vreemd, want op aller-

lei andere terreinen spelen bedrijfseconomische aspecten

zoals rendement wel een belangrijke rol. En dat moet je op

het gebied van onderwijs ook doen. Kijk dus naar je werk-

nemers en welke opleiding ze nodig hebben, betrek ook je

KPI’s – de kritieke prestatie-indicatoren van je bedrijf – bij

je keuze en probeer daarbij zo kostenefficiënt mogelijk te

werken. Dat betekent dat je ook let op verletkosten – de

kosten die je maakt omdat je werknemers op cursus zijn

en niet op het werk kunnen verschijnen.” Omdat elk on-

derdeel van blended learning op maat is gemaakt voor de

doelgroep, levert het een hoog rendement op en draagt het

onderwijs bij aan de winst van het bedrijf.

Docent wordt kenniscoachDoor de enorme toename van kennis verandert de rol van

de docent. Binnen blended learning heeft deze een regis-

serende en coachende rol. Grijpink: “Vroeger was kennis

schaars, maar nu worden we erdoor overspoeld. Er zijn

doe-het-zelfcursussen op internet en een gerenommeerde

universiteit als Harvard biedt gratis lesmodules aan. Die

overdaad heeft de rol van de docent veranderd. De docent

wordt een kenniscoach te midden van de enorme veelheid

aan kennis. Voeg daarbij dat werknemers gewend zijn aan

een flexibele samenleving en een 24-uurs economie, en je

vindt voor een belangrijk deel de verklaring waarom blen-

ded learning zo in de belangstelling staat.”

Met blended learning maakt het onderwijs, in navolging

van andere sectoren, nu ook een innovatieslag. “Zet een

oud-piloot uit de jaren zestig in een modern vliegtuig en

hij kan dit door de IT-innovaties niet meer besturen”, ver-

telt Grijpink. “Hetzelfde geldt voor een oud-chirurg in de

operatiezaal. In het onderwijs daarentegen is qua proces

nooit veel veranderd – vernieuwingen vonden alleen plaats

in de ondersteunende gedeelten. Het krijtbord werd een

whiteboard, daarna volgde het smartboard. Met blended

learning veranderen de onderwijsprocessen wél.”

door Jaap van Sandijk

Michel GrijpinkMichel Grijpink studeerde Informatica aan de Hogeschool vanUtrecht. Na zijn studie werkte hij als systeembeheerder bij In-genieurs Bureau Amsterdam en had hij een eigen IT-bedrijf.Daarna werkte hij als hoofd automatisering op de ICT-afde-ling van de Hogeschool van Utrecht. Op deze hogeschool ishij nu acht jaar werkzaam als teammanager bij Centrum voorNatuur & Techniek, het na- en bijscholingsinstituut voor pro-fessionals van de Faculteit Natuur & Techniek.

OP MAATRenderend onderwijs

vervolg opleidingsinstellingen per 01052013

TCE/SKOT, Ede 0318 45 55 00

NIL-opleidingen die niet internationaal geharmoniseerd zijn.

Overige opleidingen

Beoordelaar van Lasserskwalificaties Erkende instituten voor lijmopleidingen

European Adhesive Bonder (EAB)

Hogeschool Rotterdam, Rotterdam 010 794 44 00Hechtingsinstituut (TU), Delft 015 278 53 53

European Adhesive Specialist (EAS)

Erkende instituten voor lascoördinatie

PomWeld, Heerhugowaard 072 576 02 90 SNS, Nieuwegein 030 605 33 44

Resposible Welding Coordinator, to comply with EN 1090-2 (RWC)

European Arc Welder for Rail Joining (EAWRJ)European Arc Welder for Rail Restoration(EAWRR)European Aluminothermic Welder (EAW)Raillasschool Nederland, Vianen (EAWRJ, EAWRR en EAW)SLV, Hannover (EAW)

Erkende instituten voor raillasopleidingen

Albeda College, Rotterdam 010 428 71 60Bedrijfstakschool Anton Tijdink, Terborg 0315 39 55 60Bronckhorst Lasopleidingen, Harderwijk 0314 43 43 64De Groot Lasopleidingen, Breda 076 541 07 20Haprotech Het Lashuis, Velsen-Noord 0251 26 29 00Koning Willem I College, Den Bosch 073 624 96 00Lastechniek Europa, Nieuwegein 030 600 8340Lastechniek Oost, Hengelo 074 259 41 43Perk Lasschool, Zaandam 075 653 37 00ROC De Friese Poort, Drachten 0512 76 77 00ROC De Leijgraaf, Veghel 0413 35 30 00ROC Midden Nederland, Nieuwegein 030 754 12 00ROC Rivor, Tiel 0344 65 62 00SBC Sasbout Vosmeer, Delft 015 261 79 48STODT, Hengelo 088 011 23 45TCE/SKOT, Ede 0318 45 55 00Tetrix Bedrijfsopleidingen, Den Helder, Heerhugowaard 0800 858 08 58

Erkende instituten NIL-Handvaardigheid niveau 3 en 4

• Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL), Brussel: IWE, IWT, IWS, RWC• CPE-HN, Charleroi: IWT, IWS, IW (International Welder)• Iris Tech+, Brussel: IW• Lascentrum Arrondissement Mechelen, Sint-Katelijne-Waver: IW• Lessius Hogeschool - De Nayer, Sint-Katelijne-Waver: IWE• Technifutur, Seraing: IWE, IWT, IW, EAS • VCL (VervolmakingsCentrum voor Lassers), Brussel: IW • VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding), Antwerpen, Brugge, Haasrode,

Hasselt, Herentals, Ieper, Peer, Sint-Katelijne-Waver, Sint-Niklaas, Vilvoorde, Wondelgem: IW

De contactgegevens van alle opleidingsinstellingen zijn op te vragen bij de Belgische Vereniging voor Lastechniek, Brussel, T 0032 (0)2 260 11 70. Daar kunt u ook terecht voor nadere informatie over alle erkende lasopleidingen.

Goedgekeurde IIW-EWF opleidingen in België

OPLEIDINGEN mei 2013

24

Huiswerk in de klasCentrum voor Natuur & Techniek - Hogeschool Utrecht

biedt metaalbedrijven en aanverwante bedrijven verschil-

lende studies aan die worden gegeven vanuit de visie van

blended learning. “Wij bieden opleidingen op kaderni-

veau, onder meer Metaalkunde, IWE/LPI en IWT/MLT”,

vertelt de teammanager. “Wij kijken bij een bedrijf eerst

goed waarom het voor medewerkers – of een groep me-

dewerkers – een opleiding zoekt. We lichten het bedrijf

door en brengen de populatie in beeld. Afhankelijk van

de populatie bieden we dan een pakket aan blended lear-

ning.” Maar hoe gaat dat in de praktijk? “Bij één van onze

klanten bijvoorbeeld zijn de cursisten - in dit geval mon-

teurs - veel onderweg. Een deel van hun lespakket staat

op cd, zodat ze dit onderweg kunnen beluisteren. Cursis-

ten die vanwege hun functie veel per vliegtuig moeten rei-

zen, krijgen kennisclips die ze vanuit hun laptop kunnen

bestuderen. Maar er zijn ook weblectures - online colleges

- en onderdelen waarvan het goed is dat deze op de tradi-

tionele, klassikale manier worden gegeven.”

Veelgenoemd onderdeel van blended learning is ‘flip the

classroom’. “Hoe vaak komt het niet voor dat je als cur-

sist tijdens de uitleg van de docent denkt dat je het snapt?

Maar als je vervolgens aan je huiswerk begint, begrijp je

het niet en verlang je naar een extra uitleg. Bij ‘flip the

classroom’ draaien we die volgorde om. De informatie be-

studeer je thuis, maar het huiswerk maak je in de klas. Zo

is de docent aanwezig op het moment dat je hem nodig

hebt.”

Diverse bedrijven uit de metaalbouw maken al gebruik

van blended learning, zegt Grijpink. De verletkosten zijn

laag en de slagingspercentages liggen hoog. Hoe verklaart

hij dat? “Blended learning is een combinatie van methodes

en technieken waarbij gezocht wordt naar een optimum.

Met blended learning kijk je opnieuw naar de onderwijs-

processen, waarbij je je bestaande middelen zo goed mo-

gelijk inzet.” En ja, dat zou kunnen klinken als oude wijn

in nieuwe zakken, weet hij. “Maar oude wijnen worden

ook vaak beter naarmate je ze langer bewaart.”

ONLINE LEREN mei 2013

26

De post-hbo-opleiding International Welding Engineer (Las-praktijkingenieur) is de hoogste theorieopleiding op het ge-bied van de lastechniek. Deze opleiding is bestemd voortechnici op hbo- en academisch niveau. Het IWE-diplomabiedt de mogelijkheid om (inter)nationaal op het hoogstelastechnische niveau te kunnen functioneren.In de internationale guideline, de regelgeving waaraan deIWE-opleiding moet voldoen, wordt beschreven hoeveel les-uren de opleiding minimaal moet omvatten voor de klassi-kale lessen, de verplichte demonstraties en de praktischetraining.WTT Lasopleidingen verzorgt een 1-jarige IWE-opleiding opzijn locatie in Rotterdam Botlek. Hierbij wordt er gebruikt ge-maakt van e-learningmodules, een vertaling van de e-lear-ningmodules van het Duitse SLV, één van de grootstelastechnische instituten in Europa. De interactieve digitalelesstof is voorzien van allerlei animaties, filmpjes en foto’ster verduidelijking van de diverse onderwerpen. Een mak-kelijke manier van studeren waarbij de cursist de stof ‘op af-stand’ tot zich kan nemen op een eigen gekozen tempo enlocatie. Dankzij deze digitale leermethode kan het aantalklassikale lessen teruggebracht worden met 25%. Dit is nietalleen een groot voordeel voor cursisten maar ook voor dewerkgever, die zijn werknemer minder zal moeten missen.Wat je noemt een ‘win-win-situatie’.

Bij STODT Toekomsttechniek worden veel praktijkgerichtecursussen aangeboden, zoals verspaning, plaatbewerkingen lassen. Toch speelt ook hierbij online leren een steedsgrotere rol. Projectleider Jeroen Wevers: “Blended learningbetekent in dit geval een combinatie van online leren enklassikale praktijklessen. Via internet nemen de cursistenthuis, in hun eigen tijd de theorielessen door. Deze bevattenveel beeldmateriaal en instructiefilmpjes. De nodige bege-leiding vindt plaats door een docent op afstand. De theore-tische basis is bij cursisten dus al bekend voordat ze naar depraktijkbijeenkomst komen, iedereen heeft een gelijk in-stapniveau. Dit verhoogt de efficiëntie en flexibiliteit van decursus.” Ook toetsen en opdrachten, en de voortgang vanelke cursist wordt automatisch bijgehouden. De opleider kanaan de hand van de verzamelde gegevens zien welk onder-werp de meeste problemen oplevert, en waar de docent dusin de klassikale lessen extra aandacht aan moet besteden.“De rol van de docent verandert, van iemand die voor deklas kennis overdraagt, naar een kenniscoach. Dat vraagtook van de docenten een behoorlijke omschakeling.”

Op dit moment worden de cursussen ‘Elektrotechniek’ en‘Vorm- en plaatstoleranties’ al aangeboden via blended lear-ning. Er zijn plannen om ook andere cursussen via het con-cept van blended learning te gaan aanbieden.

Sneller en beter leren lassenvia online leren

International Welding Engineermet e-learning modules

ANDERE VOORBEELDEN

ER VALT NOG GENOEG TE LEREN

LASTECHNIEK VERBINDT ONS.Lastechniek/Engineering

Materialen

Onderhoud & Inspectie

Bedrijfskunde

www.cvnt.nl

anuit het oogpunt van duurzaamheid

kennen lijmtoepassingen veel voordelen

ten opzichte van conventionele verbindingstechnieken.

Toch wordt in de praktijk slechts 10% van alle verbin-

dingen gelijmd. “Willen we dat percentage verhogen dan

is meer kennis op lijmgebied in de maakindustrie nood-

zakelijk. Kennis delen en zowel in het reguliere onderwijs

als via bedrijfscursussen aanbieden is een begin”, aldus

Ben Weenink, namens het NIL voortrekker van het Plat-

form Lijmtechniek en verbonden aan het Albeda College

en de Hogeschool Rotterdam.

Lijmtoepassingen“Toepassingen zien we overal om ons heen, zoals in de

transportsector: auto’s, trailers, vliegtuigen, maar ook in

de jacht- en caravanbouw wordt gelijmd. We hebben het

dan over het verlijmen van vlakke en gebogen construc-

ties, zoals glas, kunststoffen en dunneplaatmateriaal. Ook

in de bouw wordt veel gelijmd, denk maar aan vloer- en

wandtegels, houtconstructies en gevelplaten. Verdere toe-

passingen vinden we in de medische wereld: tandprothe-

ses, kunstheupen en -knieën, maar ook hulpmiddelen

zoals naalden, stands en pleisters. Nog een alledaagse toe-

passing komt uit de verpakkingsindustrie, kartonnen

dozen, plastic zakjes enzovoort.”

Met innovatieve lijmsoorten en tapes worden verschil-

lende materialen met elkaar verbonden. Door in de ont-

werpfase goed te specificeren wat de wensen zijn op het

gebied van bijvoorbeeld geluids- en trillingsabsorptie,

krachten die door de verbinding moeten worden opge-

vangen en recyclebaarheid, kan de constructeur kiezen

voor bepaalde lijmen of tapes in combinatie met de con-

structievormen en materialen. In de transportsector levert

het verlagen van gewicht door toepassing van kunststof-

fen en lijmtechnieken een forse brandstofbesparing op.

door Erik Steenkist

OP DE VRAAG: “WELKE VERBINDINGSTECHNIEKEN

ZIJN VOOR U BELANGRIJK?”, DENKT SLECHTS 17%

VAN DE CONSTRUCTEURS EN DESIGNERS AAN

LIJMVERBINDINGEN, TERWIJL 40% LASSEN ALS

MEEST VOOR DE HAND LIGGENDE TECHNIEK

NOEMT. HIER LIGT EEN FLINKE UITDAGING, VOL-

GENS BEN WEENINK, VERBONDEN NAMENS HET

NIL AAN HET PLATFORM LIJMTECHNIEK.

“Zowel vanuit economisch oogpunt als vanuit de invals-

hoek van duurzaamheid, moet de lijmverbinding hoog op

de agenda staan”, vindt Weenink.

Lijmopleidingen in Rotterdams lijmlabDe EWF (European Federation for Welding, Joining and

Cutting) heeft richtlijnen ontwikkeld voor lijmopleidin-

gen. Het Hechtingsinstituut, het Albeda College, Hoge-

school Rotterdam en andere opleiders verzorgen in

Rotterdam en Delft de EWF-Lijmopleidingen. Vanuit de

opleidingsfilosofie van de RDM Campus (Research, De-

sign & Manufactoring) hebben bedrijven en kennisinstel-

lingen een uniek lijmlaboratorium gerealiseerd. In dit lab

kunnen bedrijven prototypes komen maken of de ruimte

huren voor kleine producties en proeven. Ook de prak-

tijkcomponent van de lijmopleidingen wordt hier uitge-

voerd. Weenink: “Samen met deskundigen uit het

bedrijfsleven wordt een scala van workshops en cursus-

sen verzorgd. Workshops om kennis te maken met lijmen

als verbindingstechniek, in-company opleidingen, de EAB-

opleiding voor de lijmvakman, de EAS-opleiding voor de

productieleiders, constructeurs en lijmadviseurs en de

EAE-opleiding.”

Binnen de module ‘verbindingstechnieken’ van de techni-

sche opleidingen in het mbo en hbo wordt aandacht be-

steed aan lijmverbindingen en constructies. “In het lijmlab

laten we de theoretische en praktische kanten van indus-

trieel lijmen zien. Om te zorgen dat ook andere mbo- en

hbo-scholen dit initiatief overnemen, zijn we gestart met

tweedaagse workshops voor docenten. Doel is de onbe-

kendheid met deze techniek eerst op docentniveau weg te

nemen. De laatste workshops in maart werden door do-

centen uit het hele land druk bezocht. Uiteindelijk zal in-

dustrieel lijmen als nieuwe technologie in heel Nederland

in het onderwijs moeten worden aangeboden.“

Construeren met lijmverbindingen krijgt plaats in het technisch onderwijs

29

LIJMOPLEIDINGENmei 2013

www.binzel-benelux.com

T E C H N O L O G Y F O R T H E W E L D E R ’ S W O R L D

De nieuwe E3® wolfraamelektroden:

Een uitgekiende blend van oxidesgarandeert uitmuntende prestaties.

■ De beste ontstekings- en herontstekingseigenschappen■ Bruikbaar voor zowel DC als AC TIG-lassen■ Hoge belastbaarheid■ Geringe slijtage van de elektrodepunt

dé keuze voor de toekomst.Dit wil je echt niet missen!

21 MEI 2013VAN 12:00 TOT 19:00 UUROntdek en ervaar zelf de ins en outs van het bewerken van roestvast staal. Kijk voor meer informatie op: vvs-techniek.nl/rvsinfo

Bezoek de

Paul Gabriëlstraat 4a5753 DG DeurneT +31(0) 493 348 900E verkoop@vvs-techniek.nl

www.vvs-techniek.nl

28

LIJMOPLEIDINGEN mei 2013

Platform LijmtechniekVeel ontwikkelingen in de maakindustrie zijn geba-seerd op duurzaamheid en maatschappelijk verant-woord ondernemen en dragen bij aan het imago en dewinst van de organisatie. Een van de vele mogelijkhe-den om daarop in te spelen is het gebruik van alterna-tieven, zoals flexibele vormgeving, een combinatie vanverschillende materialen en de daarbij behorende ver-bindingstechnieken. Het platform Lijmtechniek wil aandacht besteden aande onderwerpen bedrijfseconomie, productietechnieken ontwerp & design. Participanten van het platformzijn lijmleveranciers, lijmadviseurs, bedrijven die lijmenen onderwijsinstellingen. Dit initiatief wordt door hetNIL en brancheorganisaties ondersteund.

www.lijmverbindingen.nl

advertentie

Ben Weenink, platform lijmtechniek

ROBOTOPLEIDING mei 2013

30

door Erik Steenkist en Ilona van den Berk

e samenwerking tussen bedrijfsleven en on-

derwijs heeft geleid tot verschillende initia-

tieven om scholieren en werknemers vertrouwd te maken

met de mogelijkheden van de lasrobot. Daarnaast hebben

diverse partijen zich verzameld in een Technische Com-

missie Robotlassen. Een van de doelstellingen is het op-

zetten van een erkende opleiding voor robotlassers.

Kennismaken met de lasrobot bij Tetrix Tetrix Bedrijfsopleidingen is in 2002 ontstaan uit ver-

schillende bedrijfstakscholen in Noord-Holland, en is nog

steeds volledig in handen van het bedrijfsleven. Naast het

bij- en omscholen van werknemers richt Tetrix zich op het

enthousiasmeren van jongeren voor een techni-

sche opleiding in een BBL-traject. Henk Kem-

kes, directeur van Tetrix, ziet de laatste jaren

dat de behoefte aan lassers met een hoger theo-

retisch kennisniveau toeneemt. Daaraan gekop-

peld constateert hij een groeiende behoefte aan

mensen die kunnen werken met de nieuwste

technologie, zoals lasrobots.

In 2011 heeft Tetrix dankzij een subsidie van

het Technocentrum Noord-Holland Noord

twee OTC-lasrobots kunnen aanschaffen. Een

robot staat op de locatie in Den Helder, de

ander in Zaandam. “We vinden het belangrijk

om onze leerlingen te laten zien welke moge-

lijkheden de robot kan bieden op het gebied van

lassen en handling en ze vertrouwd te maken

met deze technologie. De leverancier van de ro-

bots, Rolan Robotics uit Zwaag, heeft een aan-

tal trainingen verzorgd voor onze leermeesters

en ook een aantal lespakketten samengesteld.”

Tijdens de lessen kunnen leerlingen ervaren hoe het pro-

grammeren van de robot in zijn werk gaat aan de hand

van eenvoudige opdrachten. Kemkes: “Het hangt af van

het soort bedrijf of de leerling dit aangeboden krijgt. Wij

werken vraag-gerelateerd, dus als robotisering binnen een

bedrijf geen enkele rol speelt, zal de leerling hier verder

niets mee doen.” De lasrobots worden ook gebruikt voor

demonstraties tijdens open dagen bij bedrijven. Kemkes

ziet nu vooral een groei in de toepassingen van handling-

robots binnen de mechatronica. “Machinebouwers, on-

derhouds- en servicemonteurs zullen steeds meer te maken

krijgen met robotisering.”

ER BESTAAT IN NEDERLAND NOG GEEN ERKENDE (MERK)ONAFHANKELIJKE OPLEIDING VOOR ROBOT-

LASSERS. MAAR DE BEHOEFTE AAN DESKUNDIG PERSONEEL DAT IN STAAT IS LASROBOTS TE

PROGRAMMEREN EN TE BEDIENEN GROEIT.

Robotleveranciers

ComfortabelVeelzijdig

en

Vernieuwde 3M™ Speedglas™ 100 Laskappen

De gebruiksvriendelijke Speedglas 100 Laskappen bieden nu nog meer comfort en gebruiksmogelijkheden. De laskappen hebben een automatisch donkerkleurend Speedglas lasfi lter van ongekende optische kwaltiteit. Het lasfi lter 100V is variabel instelbaar met donkerkleuren DIN 8 tot 12.

Nieuw• In de lichte kleur DIN 3 vast te zetten, ideaal voor slijpwerkzaamheden• Instelbare schakeltijd van donker-naar-licht • Meerdere gevoeligheidsinstellingen voor een optimale boogdetectie• Nieuw ontwerp hoofdband • Ingebouwde leesglashouder

Nu extra aantrekkelijk

Bij aankoop van een Speedglas 100 Laskappen met een 100V Lasfi lter krijgt u TIJDELIJK 10 BESCHERMRUITEN GRATIS! Maak uw keuze uit een van de twaalf graphic uitvoeringen, of de standaard zwarte laskap. Vraag uw leverancier naar de voorwaarden.

The Power to Protect Your WorldSM

GRATIS beschermruiten

3M Nederland B.V. , Afdeling Veiligheidsproducten, Postbus 193, 2300 AD Leiden, E-mail:3Msafety.nl@mmm.com3M Belgium N.V. , Afdeling Veiligheidsproducten, Hermeslaan 7, 1831 Diegem, E-mail :3Msafety.be@mmm.com

spelen belangrijke rol inopleiding robotlassers

33

ROBOTOPLEIDINGmei 2013

32

ROBOTOPLEIDING mei 2013

32

Albeda tilt lasopleidingen naar hoger planOok bij het Rotterdamse Albeda College maakt sinds kort

een lasrobot deel uit van het opleidingsprogramma voor

lastechniek. Volgens Michel van ’t Hof, accountmanager

bij Albeda, kan de lasrobot niet meer ontbreken in het

technisch onderwijs. “De vraag uit de markt schuift deels

op naar niveau 3 en 4 en meer specifiek naar onder an-

dere het robotlassen. Als mbo-opleiding moet je daar op

inspelen.” Samen met de Hogeschool Rotterdam en met

medewerking van provincie Zuid-Holland, KMR (Ken-

nisinfrastructuur Mainport Rotterdam) en lasrobotinte-

grator Valk Welding, kon vorig jaar de installatie van een

las-/snijrobot worden gerealiseerd. Inmiddels heeft al een

aantal mbo- en hbo-studenten een module robotlassen ge-

haald, biedt Albeda ook omscholingscursussen aan en

staat de opzet van een kennismakingsworkshop voor het

bedrijfsleven in de steigers.

Een andere doelgroep is die van zij-instromers. Omdat het

Albeda College dicht bij het bedrijfsleven staat, signaleert

zij naar welke kennis en vaardigheden vraag is. “Dat

speelt onder andere op het niveau van robotlassen.” Begin

vorig jaar leverde Valk Welding een Panasonic lasrobot

met een extra plasma-snijunit, manipulator en een aantal

academic licenties van het offline programmeersysteem

DTPS. Twee docenten zijn door Valk Welding opgeleid en

verzorgen inmiddels zelf de opleidingen voor de mbo-stu-

denten van het Albeda College, voor hbo-studenten en

voor de TU Delft. “Studenten maken eerst kennis met wat

je met een robot allemaal kan. Vervolgens leren we ze een

werkstuk te programmeren en met de robot te lassen. Stu-

denten kunnen zich ook verder verdiepen in offline pro-

grammeren met DTPS.” Van ’t Hof wil ook workshops

lassen en snijden met de robot gaan organiseren voor be-

drijven die daar kennis mee willen maken. “De behoefte is

er en wij zijn er klaar voor.”

Technische Commissie RobotlassenVorig jaar heeft het NIL een nieuwe Technische Commis-

sie Robotlassen opgericht, bestaande uit diverse robotle-

veranciers, systeemintegrators en adviseurs. Deze partijen

werken samen om een (merk)onafhankelijke robotlasop-

leiding op te zetten, die voldoet aan de richtlijnen die op

dit gebied zijn opgesteld door de EWF. De diverse des-

kundigen uit de commissie zullen een inhoudelijke bij-

drage leveren aan de opleiding, die uiteindelijk moet leiden

tot een erkend NIL-diploma Robotlassen.

Lean RoboticsArd Hofmeijer van Stodt Toekomsttechniek is één van de

leden van de commissie. Hij heeft al meer dan 12 jaar er-

varing in het begeleiden van bedrijven die willen overgaan

tot robotisering binnen het productieproces. “Het invoe-

ren van een lasrobotsysteem vraagt om een omschakeling

binnen alle gelederen van een bedrijf. Het leren program-

meren en bedienen van een lasrobot vormt daar slechts

een onderdeel van. Inkoop, verkoop, engineering, lassers,

lascoördinator, programmeur: alleen als iedereen die be-

trokken is bij het productieproces op een goede manier sa-

menwerkt, haal je optimaal rendement uit de lasrobot.”

Hofmeijer stelt dat de capaciteit van de robot voor 100%

benut moet worden. “In de praktijk blijkt dat verborgen

verspillingen, zoals het ontbreken van kennis, onnodige

bewegingen, inefficiënte (las)snelheden, ongeschikte ma-

terialen vanuit voorgaande processtappen en lasmalpro-

blemen de oorzaak zijn waarom dit rendement niet

gehaald wordt. Alleen als alle deelprocessen optimaal op

elkaar zijn afgestemd, wordt de productiecapaciteit van

een fabriek volledig benut, en dat is wat je uiteindelijk wilt

bereiken. Dat is het principe van ‘lean robotics’.”

Leden Technische Commissie Robotlassen

Ron Dinnissen (Robot Rent)Tonny Clement (Clement Connecting)Paul Barendse (Rolan Robotics)Eddie Mennen (Yaskawa Benelux)Wim Rombeek (Andon Automation)Emiel Thijssen (Lastraga/Cryogas)Remco Valk (Valk Welding)Piet van der Horst (Binzel)Ard Hofmeijer (STODT Toekomsttechniek)Henk Zandvliet (NIL)

Foto links: Michel van ‘t Hof van het Albeda College Foto boven: leerlingen en docent van het Albeda College bij hun robot.

Onze Kenmerken:

Een breed spectrumaan diensten

NIL gemachtigde organisatie

LMK/LK kwalificaties

PWHT

Mechanisch onderzoek

Corrosie onderzoek

Breuk mechanica

Schade onderzoek

On-site testing

Immersion Ultrasone

TestingAdvisingAssuring

T: 0181-617 144W: www.exova.comE: nederland@exova.com

Een breed

Een breed

aan dienstenumspectr

Een breed

aan dienstenum

Een breed

eenmerkkeOnze KKeNIL gemachtigde organisatie

LMK/LK kwalificaties

WHT

zoekMechanisch onder

P

en:NIL gemachtigde organisatie

0181-617 144

On-site testing

Immersion Ultrasone

zoek

zoek

Breuk mechanica

zoekSchade onder

Corrosie onder

Mechanisch onder

T

nederland@exova.comE:.exova.comwww:W

0181-617 144: T

uringssAngdvisiA

estingTTe

nederland@exova.com

LASKENNIS mei 2013

De autogene vlamBij het autogeen lassen wordt de benodigde warmte voor

het smelten van het metaal verkregen uit de verbranding

van een brandbaar gas met zuurstof. De autogene vlam

ontstaat na het ontsteken van het gasmengsel dat uit het

brandermondstuk stroomt.

Acetyleen is het brandgas dat wordt toegepast voor het

lassen van ongelegeerd en laaggelegeerd staal. Het smelt-

punt van staal ligt boven de 1500 °C. Alleen de combina-

tie van zuurstof en acetyleen geeft een vlamtemperatuur

die hoog genoeg is om het staal tot smelten te brengen.

Andere brandbare gassen, zoals propaan, waterstof en

aardgas kunnen worden toegepast voor het verbinden van

laag-smeltende non-ferrometalen en voor het hard- en

zachtsolderen.

Bij het autogeen lassen worden acetyleen en zuurstof in

een bepaalde verhouding gemengd in de brander. In de

juiste verhouding levert dit een relatief hoge vlamtempe-

ratuur op van ca. 3200 °C. De chemische werking van de

zuurstof-acetyleenvlam kan worden ingesteld door de ver-

houdingen van zuurstof en acetyleen ten opzichte van el-

kaar te laten variëren.

Er zijn drie specifieke vlaminstellingen te onderscheiden:

Bij het lassen van staal wordt in het algemeen de neutrale

vlaminstelling toegepast, met ongeveer gelijke volumes

zuurstof en acetyleen. De oxiderende vlam wordt verkre-

gen door de hoeveelheid toegevoerde zuurstof te verho-

gen; de carburerende vlam ontstaat door de hoeveelheid

acetyleen ten opzichte van zuurstof te vergroten.

34

AUTOGEEN LASSENTIJDENS EN NA DE EERSTE WERELDOORLOG WAS AUTOGEEN LASSEN HET BASISPROCES VOOR HET

MAKEN VAN GELASTE CONSTRUCTIES. MET DE OPKOMST EN VERBETERING VAN DE ELEKTRISCHE

LASPROCESSEN VERLOOR HET AUTOGEEN LASSEN AAN TERREIN. TOCH WORDT HET PROCES NOG

OP RUIME SCHAAL TOEGEPAST, DANKZIJ EEN AANTAL SPECIFIEKE VOORDELEN.

Apparatuur en veiligheidDe apparatuur voor het autogeen lassen is gemakkelijk

verplaatsbaar en relatief eenvoudig te gebruiken. Zuurstof

en acetyleen zitten in stalen cilinders. Elke gascilinder

moet voorzien zijn van een voor dit gas geschikte drukre-

gelaar. Via flexibele slangen stromen de gassen gescheiden

van elkaar naar de brander.

Er bestaan verschillende typen branders. Voor het lassen

wordt meestal een injectorbrander gebruikt. Hierbij wordt

het acetyleengas onder lage druk aangevoerd en door de

zuigwerking van snelstromende zuurstof aangezogen. In

de mengkamer worden acetyleen en zuurstof gemengd en

ontstaat een uiterst brandbaar gasmengsel.

Bij onregelmatigheden en ondeskundig gebruik kunnen

gevaarlijke situaties ontstaan, zoals vlaminslag en vlam-

terugslag. Bij vlaminslag slaat de vlam de brander in: de

vlam slaat dan terug tot juist voor de injector.

Laskennis opgefrist 3

A. carburerende vlaminstelling:overmaat aan acetyleen

B. neutrale of reducerende vlaminstelling:gelijke volumes zuurstof en acetyleen

C. oxiderende vlaminstelling:overmaat aan zuurstof of tekort aan acetyleen BA C

Vlaminstellingen, © Linde Gas Benelux B.V.

LastoevoegmateriaalDe lasstaven die gebruikt worden bij het autogeen lassen

moeten de juiste samenstelling en dikte hebben. Ze zijn

verkrijgbaar in diktes van 1,5 tot 6 mm. In de norm

NEN-EN 12536:2000 worden staven voor het auto-

geen lassen van ongelegeerde en kruipvaste staalsoor-

ten ingedeeld in de typen O I tot en met O VI. Voor

elke type staan in de norm gegevens over samenstel-

ling, vloeibaarheid, spatgedrag en de gevoeligheid

voor porositeit. Staven die qua samenstelling afwijken

van de genoemde typen krijgen de aanduiding O Z.

Voor kwaliteitswerk kunnen deze staven worden toe-

gelaten als men dat onderling overeen komt.

Naar links en naar rechts lassenWe onderscheiden bij dit lasproces twee technieken:

Bij het ‘naar links’ lassen is de lasrichting van rechts naar

links, terwijl de vlam van de lasrups af is gericht. Bij het

‘naar rechts’ lassen is de lasrichting van links naar rechts

en is de vlam op de lasrups gericht. Voor dikkere materi-

alen heeft het ‘naar rechts’ lassen de voorkeur, omdat hier-

mee een goede en gelijkmatige doorlassing wordt

verkregen en het smeltbad beter beheersbaar is. Het ‘naar

rechts’ lassen vereist specifieke vaardigheid, die door een

gerichte opleiding op hoger niveau verkregen kan worden.

Niet veel lassers beheersen deze techniek.

LASKENNISmei 2013

35

Vlamterugslag is een doorgaande vlaminslag en is daar-

door een stuk gevaarlijker. Het brandende acetyleen/zuur-

stofmengsel dringt als een explosie het acetyleenkanaal in

en kan zich door de slang tot in de cilinder voortplanten.

Vlaminslag en vlamterugslag kunnen een gevolg zijn van

een verkeerde instelling van de druk. Vlamterugslag kan

optreden als de acetyleenslang onvoldoende wordt ont-

lucht of als acetyleen in de zuurstofslang komt.

Om het risico te beperken moet altijd een vlamdover zijn

gemonteerd op elk acetyleenafnamepunt. Dus ook tussen

de acetyleendrukregelaar en de slang naar de brander.

BranderDe werking van de autogene vlam op het oppervlak van

het te lassen materiaal kan op verschillende manieren wor-

den ingesteld door de gasuitstroomsnelheid te variëren. Er

zijn natuurlijk praktische grenzen aan het type vlam dat

voor het lassen kan worden toegepast. Een te harde vlam

zal het smeltbad wegblazen, terwijl een te zachte vlam on-

voldoende capaciteit heeft en op de plaats waar deze moet

inwerken onvoldoende stabiliteit vertoont.

Het brandervoorstuk (mondstuk) moet passen bij de te

lassen materiaaldikte. De aanbevolen uitstroomsnelheid

bedraagt voor branders van normale grootte 80-130 m/s,

en voor kleine lasbranders 50-60 m/s. Het verbruik van

acetyleen is ongeveer 100 liter per uur per mm plaatdikte.

12

3-456

1 - 21 - 22 - 42 - 44 - 6

IIIVV

112

2 – 42 - 4

2,5

Acetyleenoverdruk

(bar)

1,52234

160160315315500

160160315315500

naar linksnaar links

naar rechtsnaar rechtsnaar rechts

Materiaaldikte(mm)

Brander-mondstuk

grootte

Naadvorm Vooropening(mm)

Zuurstof-overdruk

(bar)

0,03 - 0,8

Diameter lasstaaf

Zuurstofverbruik (l/uur)

Acetyleenverbruik(l/uur)

Techniek

1. naar links lassen: meestal toegepast op materiaaldikten tot 3 mm;

2. naar rechts lassen: meestal toegepast vanaf 3 mm materiaaldikte.

Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' is eenbewerking van 'Job Knowledge for Welders Part 2' uitTWI Connect (TWI Ltd, Cambridge, UK) door M. Mol.

Lasbrander zonder voorstuk, © Maropa B.V.

Autogene lasinstallatie, © Ben Rutkens

mei 2013

De rust zelveOm vier uur zijn alle werkstukken zorgvuldig beoordeeld

door de twee NIL-examinatoren Wim Knoop en Theo van

Eck. Een moeilijke klus, aangezien de niveaus erg dicht bij

elkaar liggen dit jaar. In de categorie MAG gaat Jorick Vos

van Praktijkschool de Hoeksteen uit Hardenberg er met

de titel vandoor. Het was een nek-aan-nekrace, aangezien

de nummers 1 tot en met 3 elk maar een tiende punt uit el-

kaar lagen. Daarna volgt de prijsuitreiking in de categorie

BMBE. De pas 14-jarige Bas ter Steege, van SG Regge-

steyn uit Rijssen, heeft met een indrukwekkende score de

concurrentie achter zich gelaten en wordt de jongste Ne-

derlandse beste lasser BMBE. Zijn docent Wim van de

Merwe kan niet trotser zijn op zijn jonge leerling. “Hij is

de rust zelve, dat maakt hem een geweldige lasser”, ver-

klaart Wim. Volgend jaar gaat Bas weer een gooi doen

naar de titel, maar dan in de categorie MAG.

37

LASWEDSTRIJD

van Nederland 2013LASWEDSTRIJD

36

mei 2013

VIERENTWINTIG ENTHOUSIASTE JONGE LASSERS VERZAMELDEN ZICH OP 28 MAART BIJ ROC MIDDEN

NEDERLAND VOOR DE FINALE VAN DE NATIONALE LASWEDSTRIJDEN VOOR VMBO’ERS.

WIE MOGEN ZICH DE BESTE JONGE LASSERS VAN NEDERLAND NOEMEN?

door Emmy Veenis, fotografie Frits Falkenhagen

et is donderdag 28 maart, nog geen half

acht in de ochtend. Op ROC Midden Ne-

derland zitten al enkele gespannen leerlingen, met hun do-

cent, te wachten op de officiële opening van de finale van

de NIL Nationale Laswedstrijden 2013. Het officiële start-

sein voor de finale klinkt pas om negen uur, maar te laat

komen voor zo’n belangrijk evenement is absoluut uitge-

sloten.

Via zes regionale voorrondes hebben in totaal 24 deelne-

mers zich geplaatst voor de finale van de Nationale Las-

wedstrijden voor vmbo-leerlingen 2013, waarmee zij het

praktijkexamen NIL-niveau 1 al hebben verdiend. Deze

laswedstrijden voor vmbo-leerlingen worden elk jaar ge-

organiseerd door het Nederlands Instituut voor Lastech-

niek, om jongeren te enthousiasmeren voor een vak

binnen de lastechniek.

Pittig werkstukOnder toezicht van de lasdocenten van ROC Midden Ne-

derland, onder leiding van Ed Groenendijk, lassen de deel-

nemers een lastig werkstuk, speciaal ontworpen voor de

finale. De ontwerper van het werkstuk, Roger van den

Brekel, heeft het de deelnemers zeker niet makkelijk ge-

maakt. “Dat werkstuk was wel pittig, vooral het rondom

aflassen vond ik lastig”, zegt een van de deelnemers tegen

zijn docent. De deelnemers praten na de wedstrijd met do-

centen en ouders na over het gemaakte werkstuk en hun

kansen op de titel, terwijl de jury alle werkstukken zorg-

vuldig beoordeelt. Max van Kaathoven van het Elde Col-

lege, die een week voor de finale nog eerste werd tijdens

de regionale laswedstrijd in regio Zuid, is niet zeker van

zijn zaak. “Het ging wel, ik heb geen idee of het goed ge-

noeg is voor een podiumplaats, maar de examinatoren

vonden dat mijn werkstuk zeker een goede kans maakt

om in de top drie te eindigen. Ze vonden het er zo op het

eerste gezicht goed uitzien, maar dat zegt nog niks; het ni-

veau is ook een stuk hoger dan bij de voorronde.” Zeker

weet hij wel dat hij graag doorgaat in de lastechniek. “Ik

De beste jonge lasser

loop nu stage bij Pipingcare B.V. en wil me daar verder

ontwikkelen. Niveau 2 halen staat in ieder geval al in de

planning.” Zijn stagebegeleider is ook meegekomen om

Max aan te moedigen tijdens de finale.

Docenten mogen bij het wedstrijdgedeelte hun leerlingen

niet meer helpen. Na weken intensief samen voorbereiden

moet de leerling het nu helemaal zelf doen. Voor de do-

centen vormen de excursies naar Terberg Machines B.V. in

IJsselstein en Verstegen Grijpers B.V. in Nieuwegein dan

ook een welkome afleiding tegen de zenuwen.

Zware strijd tussen gemotiveerde vmbo-leerlingen

Prijswinnaars BMBE1e Bas ter Steege

SG Reggesteyn, Rijssen2e Saba van Gelder

IJsselcollege PRO Wiekslag, Capelle aan den IJssel3e Tariq Panzid

Auris College, Rotterdam

Prijswinnaars MAG-lassen1e Jorick Vos

Praktijkschool de Hoeksteen, Hardenberg2e Welsey Maalman

Technisch College Velsen, IJmuiden3e Jorrit Paques

Bornego College, Heerenveen

COLUMNmei 2013

39

Een dag voor de troonswisseling. Het regent en het iskoud voor de tijd van het jaar, maar de vooruitzichtenzijn beter. Als u dit leest zit de troonswisseling vooronze nieuwe koning erop. Daar stond hij dan, en ikdenk dat hij blij is dat het erop zit. Arnold Grunbergnoemde het een gesubsidieerd volkstoneel metslechte acteurs als deelnemers. Hoe zal Willem-Alexander zich gevoeld hebben tijdens het kwelen vandat verschrikkelijke koningslied? BN’er Daphne vondhet allemaal fantastisch. Het koningslied was fantas-tisch, het terugtrekken fantastisch en het weer intro-duceren fantastisch. Bij een zichzelf alsmaar prijzendegroep van BN’ers is altijd alles fantastisch. Bijna was ereen burgeroorlog uitgebroken tussen voor- en tegen-standers. Toch was de kritiek op het koningslied opeen enkele overtrokken reactie na niet hufterig of over-spannen. De kritiek was vaak komisch, soms op hethilarische af en meestal gewoon netjes kritisch en op-bouwend. Het koningslied vol krompraat en taalfouten kon duseven niet. Mensen zijn niet zo dom en volgzaam alsEwbank, Deckers, Van den Ende c.s. denken, schreefmijn krant. Dat is een gunstige zaak, het gaat dus goedmet Nederland in cultureel en geestelijk opzicht? Datbetwijfel ik, want de SBS6-cultuur wint toch meer enmeer terrein en is nu al doorgedrongen tot aan detroonswisseling.

Daar sta je dan, heb ik ook vaak gedacht tijdens de zo-veelste diploma-uitreiking. Altijd een feestelijk gebeu-ren met blijde cursisten, echtgenotes en soms ookoma’s en opa’s. Een enkele keer is ook de werkgeveraanwezig. Daar sta je dan, met je zoveelste diploma inje hand. Na het behalen van de diploma’s voor het las-

sen met beklede elektrode, volgden de TIG- en als laat-ste de MIG/MAG-diploma’s. Met mij kun je dus allekanten op. Overgediplomeerd, en wat schiet ik ermeeop? De moeilijke klussen zijn voor mij, soms ook hetlassen van heel speciale materialen, en dat maakt hetweer leuk. Naast het aanleren van de handvaardigheid,hoort er tegenwoordig ook veel informatie bij over ma-terialen, de werking van stroombronnen en de princi-pes van de lasprocessen. Over mijn opleidingsinstituutheb ik niet te klagen, daar staan de meest modernestroombronnen, maar geldt dat wel voor elk oplei-dingsinstituut? Hoe zit het met de materialenkennisvan hun leraren en zijn zij op de hoogte van de laatsteontwikkelingen op het gebied van stroombronnen?Waar ik dus voor pleit zijn verplichte herhaalcursussenvoor lasleraren. Bram Moszkowicz vertikte het om naarde herhaalcursussen op zijn vakgebied te gaan en isinmiddels uit zijn ambt gezet. Moeten we dat ook voorlasleraren doorvoeren? Zo ver hoeft het niet te komen.Er zijn leraren die je in een mum van tijd de handvaar-digheidstechnieken kunnen aanleren en die moetenwe koesteren. Het opleidingsinstituut echter heeft detaak de cursisten naast de handvaardigheidstechnie-ken ook de nodige theoretische kennis bij te brengen.Daar sta je dan tijdens de diploma-uitreiking, met dezekerheid dat je alles kunt lassen als het om een be-paald materiaaltype, bijvoorbeeld constructiestaal,gaat. Aluminium is een ander verhaal; daar kom ik nogeen keer op terug.

Daar sta je dan

Lastechniek #6

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl

verschijnt begin juni

2-daagse WorkshopLasmethodebeschrijvingen en -kwalificaties

met NIL-WPSelect

Meer informatie over deze en andere NIL-activiteiten vindt u op www.nil.nl

Met de invoering van de EN 1090 wordt het toepassen van goedgekeurde lasmethoden voor ge-laste constructies noodzakelijk. In het kader van deze norm zullen opdrachtgevers in toenemendemate goedgekeurde lasmethodekwalificaties verlangen als onderdeel van laskwaliteitssysteem.Gecertificeerde lassers, goedgekeurde lasmethoden en laskennis zijn noodzakelijk om opdrachtenconform de EN 1090-2 te kunnen uitvoeren. Maar ook waar gelast wordt aan ‘toestellen onderdruk’ volgens de PED, of volgens een laskwaliteitssysteem NEN-EN-ISO 3834 wordt dit veelalverlangd. Speciaal voor deze bedrijven en lastechnici organiseert het NIL een praktische workshopwaarin het opstellen van deze documenten centraal staat.

Workshop

Roestvaststaal lassenlaskennis opgefrist

Meer informatie over deze en andere NIL-activiteiten vindt u op www.nil.nl

Roestvaststaal wordt in toenemende mate gebruikt als constructiemateriaal. Het is in aanschaf

duurder dan ongelegeerd staal maar het biedt dan ook een aantal bijzondere eigenschappen in

de vorm van corrosie- en hittevastheid. Deze eigenschappen kunnen door onoordeelkundige be-

werkingen teniet worden gedaan. Ook het lassen van roestvaststaal vraagt om specialisme. In

deze workshop wordt op een praktische wijze ingegaan op verschillende soorten roestvaststaal,

de eigenschappen en de lasbaarheid.

Roestvaststaal wordt in toenemende mate gebruikt als constructiemateriaal. Het is in aanschaf

duurder dan ongelegeerd staal maar het biedt dan ook een aantal bijzondere eigenschappen in

de vorm van corrosie- en hittevastheid. Deze eigenschappen kunnen door onoordeelkundige be-

werkingen teniet worden gedaan. Ook het lassen van roestvaststaal vraagt om specialisme. In

deze workshop wordt op een praktische wijze ingegaan op verschillende soorten roestvaststaal,

de eigenschappen en de lasbaarheid.

RUBRIEK

Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E info@nil.nl.Actuele informatie staat op www.vakbladlastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo

Lasgroep Noord (LGN)Plaats van samenkomst:Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek

Lasgroep West (LGW)Plaats van samenkomst:Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord

Lasgroep Oost (LGO)Plaats van samenkomst:Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR)Plaats van samenkomst:Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam

Zeeuwse Lasgroep (ZLG)Plaats van samenkomst:Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl

Lasgroep Zuid (LGZ)Plaats van samenkomstSociaal Cultureel Centrum De Enck OirschotDe Loop 67; 5688EW Oirschot

Lasgroep Zuid-Limburg (LZL)Plaats van samenkomst:Amerikalaan 35; Maastricht-Airport

Lasgroep Noord, www.lasgroepnoord.nl30-05-2013 Lezing over normen, door Leo Vermeulen12-09-2013 Lezing duplex/superduplex,

door Johan Cobben14-09-2013 Motortoertocht

Lasgroep Oost, www.lasgroepoost.nl13-06-2013 Lezing wolfraamelektroden,

door Piet van der Horst20-09-2013 Excursie Schweissen & Schneiden, Essen

Lasgroep West, www.lasgroepwest.nl19-09-2013 Excursie Schweissen und Schneiden:

aanmelding mogelijk via website

Lastechnische Discussiegroep Rotterdamwww.lasgroepldr.nl21-05-2013 CTOD, door Geri van Krieken25-05-2013 Barbecue18-09-2013 Excursie Schweissen & Schneiden, Essen

Zeeuwse Lasgroep, www.zeeuwselasgroep.nl04-09-2013 Viering 25-jarig jubileum

Lasgroep Zuid, www.lasgroepzuid.com28-05-2013 Lezing over gevulde draden,

door P. Cassimon09-07-2013 Excursie Exova20-08-2013 Laserlassen24-09-2013 Excursie SIF

Lasgroep Zuid-Limburgwww.lasgroepzuidlimburg.nlmei 2013 Lasdiscussieavond met leerlingen,

TIM te Stein28-06-2013 Excursie Oude Hoogoven en

Albert Greifenberg of fa. Claas

Lasgroep VlaanderenVoor meer informatie kijkt u op www.bil-ibs.be/lasgroep-vlaanderen

40

mei 2013

Activiteiten bij de lasgroepen

RUBRIEKmei 2013

41

Hoe ben je lasser geworden? Welke opleidingen hebje gevolgd?“Dat is een heel verhaal. Na de basisschool ben ik naar

de praktijkschool gegaan. Ik was geen type om te leren, en

vond het moeilijk om in de schoolbanken te zitten. Ik was

wel altijd graag met mijn handen bezig; werkte veel op de

boerderij en bij een loonbedrijf. Op de praktijkschool

werk je niet voor een diploma, maar je kunt wel allerlei

certificaten halen. De bedoeling is om daarmee ergens aan

het werk te komen en je daar verder te ontwikkelen.

Op een gegeven moment kwam ik met lassen in aanra-

king, en ik vond dat meteen leuk om te doen. Ik kreeg

een stageplaats in de jachtbouw en toen ik van school

kwam kon ik er meteen aan het werk. Een lasdiploma

had ik nog niet, omdat ik dacht dat de theorie een pro-

bleem zou vormen. Maar na een half jaar heb ik zelf

gevraagd of ik een diploma mocht proberen te halen.

Een collega van me volgde een BBL-traject en via hem

kwam ik in contact met Dirk de Groot van ROC

Friese Poort. Ik bleek aanleg te hebben voor het las-

sen, en via een avondcursus heb ik de MAG-diploma’s

1 en 2 gehaald. Dirk de Groot heeft mij toen gestimu-

leerd om ook een mbo-diploma niveau 2 te halen. Dat

ging goed, en het lukte ook om mbo-3 te halen. Mijn

NIL-lasdiploma’s haalde ik via de avondschool. Ik heb

er tot nu toe negen: MAG en TIG niveau 1 tot en met

4; en BMBE niveau 1.”

Wat vind je zo leuk aan het lassen?“Vanaf het moment dat ik ermee in aanraking kwam vond

ik het leuk om te doen. Bovendien had ik ook goede leer-

meesters die me nóg enthousiaster maakten. En wat me

zo aanspreekt … ja, als je lassen goedgekeurd worden aan

de hand van röntgenfoto’s en ultrasoon onderzoek, dat is

mooi. En het werken aan grotere constructies, zoals grote

tanks of schepen, waarbij het laswerk heel precies komt,

dat spreekt me ook aan.”

Hoe ben je bij SRI terechtgekomen?“Dat is eigenlijk ook via Dirk de Groot gegaan. Hij had

een goed contact met SRI, en toen de voorman hem vroeg

of hij nog een goede jonge lasser wist, heeft Dirk mij naar

voren geschoven. Ik heb een gesprek gehad en kon daarna

meteen beginnen.”

Heb je naast je werk nog hobby’s?“Ja, ik werk nog steeds graag op de boerderij, bijvoor-

beeld als er een trekker gerepareerd moet worden of als er

andere materiaalpech is. Verder heb ik sinds kort een

motor, een mooie rood-witte Yamaha R6, waarvoor ik pas

geleden mijn motorrijbewijs gehaald heb.”

Hoe zie jij je toekomst?“Eigenlijk ben ik daar niet zoveel mee bezig. Ik probeer

samen met mijn vriendin een huis te vinden in de buurt

van Drachten, maar het is de bedoeling om later terug te

gaan naar Oudega, waar ik nu ook woon. En wat mijn

werk betreft: ik wil nog veel meer ervaring opdoen en mijn

kennis verbreden, meer leren over materiaalsoorten en be-

schermgassen. En ook het onderpoederlassen wil ik graag

nog leren.”

Naam: Harmen Elzinga - Leeftijd: 23 jaarFunctie: Lasser bij Speciaal Roestvrijstaal Industrie B.V. (SRI) te Veenwouden

door Margriet Wennekes, fotografie Jappie Ellens

InterlasTheemsweg 4 - 3197 KM RotterdamT 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24E info@interlas.nlwww.interlas.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

LASTOORTSEN

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comwww.valkwelding.com

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

BRANCHESBRANCHES mei 2013 mei 2013

ADVIES en CONSULTANCY AFZUIGINSTALLATIES enLUCHTBEHANDELING

AUTOMATISCHE LASHELMEN

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

INDUSTRIËLE GASSEN

LASACCESSOIRES

LASAPPARATUUR ENANDERE TOEBEHOREN

ADK TechniekStaalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 750 38 20 - F 078 750 38 21E info@adktechniek.nlwww.adktechniek.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlwww.alwn.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlwww.alwn.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

ADK TechniekStaalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 750 38 20 - F 078 750 38 21E info@adktechniek.nlwww.adktechniek.nl

ADK TechniekStaalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 750 38 20 - F 078 750 38 21E info@adktechniek.nlwww.adktechniek.nl

LAS- EN SNIJTOORTSEN

LASTOEVOEGMATERIALEN

MANIPULATOREN ENMECHANISATIE

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comwww.valkwelding.com

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comwww.valkwelding.com

Linde Gas Benelux B.V.Havenstraat 1 - 3115 HC SchiedamPostbus 78 - 3100 AB SchiedamT 010 246 14 70 - F 010 246 15 06E metaal@nl.lindegasbenelux.comwww.linde-gas.nl

Linde Gas Benelux B.V.Havenstraat 1 - 3115 HC SchiedamPostbus 78 - 3100 AB SchiedamT 010 246 14 70 - F 010 246 15 06E metaal@nl.lindegasbenelux.comwww.linde-gas.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

AIB-Vinçotte Nederland B.V.Takkebijsters 8 - 4817 BL BredaPostbus 6869 - 4802 HW BredaT 076 571 22 88 - F 076 587 47 60E info@vincotte.nlwww.vincotte.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlwww.alwn.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlwww.alwn.nl

Dumeta import / export B.V.Marconistraat 26 - 7575 AR OldenzaalT 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71E info@dumeta.nlwww.dumeta.nl

ATTC B.V.Fornheselaan 2443734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.attc-bv.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen, laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG,OP. Las- en snijtoortsen

ATTC B.V.Fornheselaan 2443734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.attc-bv.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

42 43

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

CHEMISCHE METAAL-OPPERVLAKTEBEHANDELING

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

LIJMEN

Lorch Lastechniek B.V.Postbus 5 - 2200 AA NoordwijkT 071 362 56 27 - F 071 362 38 85E lorch.nl@lorch.bizwww.lorch.eu

Vecom Metal Treatment B.V.Mozartlaan 3 - 3144 NA MaassluisT 010 593 02 99 - F 010 593 02 23E sales@vecom.nlwww.vecom.nl

Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlwww.alwn.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Nederman/Lebon & GimbrairVoltaweg 32 - 3752 LP BunschotenPostbus 225 - 3750 GE BunschotenT 033 298 81 22 - F 033 298 80 24E info@nederman.nlwww.lebon.nl

ATTC B.V.Fornheselaan 2443734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.attc-bv.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen, laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG,OP. Las- en snijtoortsen

KEURINGEN

LASKWALIFICATIES/CERTIFICERING

De Vlamboog B.V.Wijkermeerstraat - 2131 HB HoofddorpPostbus 298 - 2130 AG HoofddorpT 023 567 55 00 - F 023 563 74 91E info@vlamboog.nlwww.vlamboog.nl

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comwww.valkwelding.com

InterlasTheemsweg 4 - 3197 KM RotterdamT 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24E info@interlas.nlwww.interlas.nl

InterlasTheemsweg 4 - 3197 KM RotterdamT 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24E info@interlas.nlwww.interlas.nl

WTT LasopleidingenTheemsweg 4 - 3197 KM RotterdamT 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24E info@wtt-lasopleidingen.nlwww.wtt-lasopleidingen.nl

WTT LasopleidingenTheemsweg 4 - 3197 KM RotterdamT 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24E info@wtt-lasopleidingen.nlwww.wtt-lasopleidingen.nl

3P Quality Services B.V. is een onafhankelijk technischinspectiebureau binnen de petrochemische industrie,process industrie, offshore en energiesector.Wij bieden een breed scala aan support services.Onze sleutelwoorden zijn: Inspectie, Maintenance enVendor inspectie activiteiten.

3P Quality Services B.V. bemiddelt vanuit een projectma-tige aanpak en/of vanuit een vaste bemiddeling binnen devakgebieden Engineering, Construction management,Shutdown management en Project management.

Voor diverse nationale en internationale functies op hetgebied van inspectie en aanverwante diensten, zijn wijdoorlopend op zoek naar:

De ideale kandidaten beschikken minimaal over:• MBO/HBO werktuigbouwkunde• Opleiding IKT/SKK (II/III) – en/of MLT/EWT/IWT• Beheersing van Microsoft Office• Goede contactuele eigenschappen• Grote mate van zelfstandigheid

3P Quality Services biedt kansen en mogelijkheden ookvoor 50 plussers en starters op de arbeidsmarkt. 3P Qua-lity Services is gecertificeerd volgens ISO 9001/VCA. Eenkwaliteitsgarantie gaat echter niet alleen om systemen enstandaarden, maar vooral ommensen. Daarom investerenwij voortdurend in onze professionals door middel van op-leidingen en coaching.

Werktuigbouwkundigen MBO/HBO niveau

3P zoekt ook jong talent

3P heeft in samenwerking met diverse klanten een overeen-komst om jonge talenten een kans te geven. 3P en onze klantenwillen graag investeren voor nu en in de toekomst en 3P ver-zoekt kandidaten die als lasser of NDO-er reeds 5 jaar ervaringhebben en een MTS diploma hebben en/of dit willen behalen tesolliciteren.In overleg en in samenwerking met onze klanten zoekt 3P eengeschikte werklocatie om op termijn door te groeien naar eenvolwaardige QC-er en/of inspecteur.

Voor een volledig overzicht van de vacatures bekijk het aanbodop: www.3pgroup.com

Voor meer informatie en vragen kunt u contact opne-men met Dhr. C.J. de Graaf of Dhr. K. van OevelenT +31(0)161 438 500.

Bent u onze juiste kandidaat? Mail dan uw sollicitatiemet CV naar 3pqs@3pgroup.com onder vermelding van3P zoekt werktuigbouwkundigen en jong talent.

3P Quality Services zoekt:

Continuïteit doordeskundigheid.

ROBOTS EN ROBOTISERING

BRANCHES mei 2013

SNIJDEN

ATTC B.V.Fornheselaan 2443734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.attc-bv.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

VOORBEWERKINGSAPPARATUURVOOR PIJP EN PLAAT

WARMTEBEHANDELING

Delta Heat Services B.V.Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ StellendamPostbus 52 - 3250 AB StellendamT 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40E info@delta-heat-services.nlwww.delta-heat-services.nl

• Elektrisch voorwarmen en gloeien• Inductie verwarmen• Stationaire gloeiovens• Mobiele gloeiovens• Uitdrogen beton / coatings• Verhuur / verkoop• Advisering

44

PLASMASNIJDEN

ATTC B.V.Fornheselaan 2443734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.attc-bv.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

ORBITAAL EN APPARATUUROPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden NederlandNIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen. • International Welding Engineer (IWE/ LPI)

• International Welding Technologist (IWT/ MLT)

• Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en

keuring mogelijk.

• Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen,

Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen,

Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT

Ook cursussen op gebied van Materia-len, Procestechnologie, Onderhoud &Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde(hbo, post-hbo en masterniveau).

Meer informatie CvNT Lenneke KokT 088 481 88 88E info@cvnt.nlwww.cvnt.nl

Meer informatie ROC Joost ZijderveldT 030 754 69 03E j.zijderveld@rocmn.nlbedrijfsopleidingen.rocmn.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

ONDERZOEK

ONDERHOUD & NIEUWBOUWINSPECTIE

3P Project Services B.V.Nijverheidsweg 4 - 4854 MT BavelT 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01E 3pqs@3pgroup.comwww.3pgroup.com

Totaalproject in inspectie en lastechnischeondersteuning en projectmanagement

Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comwww.valkwelding.com

Materiaal Metingen Testgroep B.V.MME GroupRietdekkerstraat 16 - RidderkerkPostbus 4222 - 2980 GE RidderkerkT 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40E info@mme-group.comwww.mme-group.com

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

NDO/DO ONDERZOEK

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Rolan Robotics B.V.De Corantijn 6 - 1689 AP ZwaagPostbus 135 - 1620 AC HoornT 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07E info@rolan-robotics.nlwww.rolan-robotics.nl

WTT LasopleidingenTheemsweg 4 - 3197 KM RotterdamT 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24E info@wtt-lasopleidingen.nlwww.wtt-lasopleidingen.nl

T: F: E:

www.wtt-lasopleidingen.nl

Investeer in je toekomst met een lasopleiding bij WTT: