!!!!

Nieuwsbrief!#5,!18!november!2011!!

De!(oude)!economische!koek!is!op!!Mark%van%de%Velde%!Naar!aanleiding!van:!Tyler!Cowen,!The$Great$Stagnation:$How$America$Ate$All$The$Low6Hanging$

Fruit$of$Modern$History,$Got$Sick,$and$Will$(Eventually)$Feel$Better,!2011!!Over! de! financiële! crisis! die! de! Westerse! economieën! teistert,! is! al! heel! veel! gezegd! en!geschreven.!Kan!een!boekje!van!krap!honderd!pagina’s!daar!iets!substantieels!aan!toevoegen?!Ja,!toch! wel,! en! dat! is! te! danken! aan! het! perspectief! dat! Tyler! Cowen,! auteur! van! The$ Great$Stagnation:$ How$ America$ Ate$ All$ The$ Low6Hanging$ Fruit$ of$Modern$ History,$ Got$ Sick,$ and$Will$

(Eventually)$ Feel$ Better,! heeft! gekozen.! Cowen,! hoogleraar! economie! aan! de! George! Mason!University! en! zeer! productief! schrijver,! voert! de! lezer! in! vogelvlucht! langs! drie! eeuwen!economische!geschiedenis.!Zijn!visie! luidt! in!het!kort!dat!we!sinds!het!midden!van!de!twintigste!eeuw!teren!op!innovaties!uit!het!verleden!die!steeds!minder!reële!economische!groei!opleveren.!Maar!we!hebben!ons!dat!lange!tijd!niet!gerealiseerd!en!komen!er!nu!pas!achter!dat!we!niet!zo!rijk!zijn!als!we!dachten.!!Met! zijn! brede! aanpak! keer! Cowen! zich! tegen! gemakzuchtige! verklaringen! voor! de! crisis! die!populair! zijn! onder! veel! politici! en! delen! van! het! electoraat,! als! zou! de! oorzaak! van! de!Amerikaanse! economische! neergang! te! wijten! zijn! aan! het! buitenland! (lees:! China)! dat! op!oneerlijke!wijze!concurreert.!Het!Amerikaanse!geklaag!over!de!ondergewaardeerde!yuan,!die!de!Chinezen!een!oneigenlijk!handelsvoordeel!zou!geven,!is!daar!een!goed!voorbeeld!van.!!!Volgens! Tyler! ligt! de! echte! oorzaak! van! de! economische! stagnatie! veel! dieper.! De! laatste! drie!eeuwen!hebben!we!wat!hij! noemt!het! laaghangende!economische! fruit! geplukt.! ‘We!have!built!social!and!economic!institutions!on!the!expectation!of!a! lot!of! lowVhanging!fruit,!but!that!fruit! is!mostly! gone.’! (p.! 7)! Met! laaghangend! fruit! doelt! Cowen! op! drie! factoren! die! de! Amerikaanse!economische!expansie!hebben!mogelijk! gemaakt.! Ten!eerste! is! dat! gratis! land,! althans!de! facto!gratis!daar!de!eigendomsrechten!van!de!native$Americans!meestal!werden!genegeerd.!Dat! land!oefende! een! geweldige! aantrekkingskracht! uit! op! goedkope! arbeidskracht! uit! alle! delen! van! de!wereld! die! op! zoek! was! naar! een! betere! toekomst.! Het! tweede! soort! laaghangend! fruit! is!onderwijs.! In!1900!volgde!slechts!1!op!de!400!Amerikanen!hoger!onderwijs,!tegenwoordig! is!dat!40! procent.! Zo’n! dramatische! toename! van! het! onderwijsniveau! –! met! alle! gevolgen! voor! de!productiviteit! en! innovativiteit! van!mensen! –! laat! zich! tegenwoordig! niet! herhalen,! ondanks! de!

enorme! overheidsuitgaven! aan! het! onderwijs.! Gecorrigeerd! voor! inflatie! zijn! de! Amerikaanse!uitgaven! per! leerling! in! de! afgelopen! decennia! verdubbeld,! maar! die! hebben! niet! bijster! veel!opgeleverd.!Ook!in!Nederland!zijn!de!resultaten!in!taal!en!rekenen!achteruitgegaan,!ook!al!zou!je!best!mogen!verwachten!dat!we!onze!onderwijsmethoden!in!de!loop!der!tijd!zo!hebben!verbeterd!dat!we!met!dezelfde!middelen!betere!resultaten!behalen.!Bovendien!heeft!het!belang!van!degelijk!wiskundeonderwijs! door! de! opkomst! van! nieuwe! technologieën! alleen! maar! aan! belang!gewonnen! en! zijn! de!mogelijkheden! om! zelf! te! oefenen!met! de! verspreiding! van! de! computer!enorm!toegenomen.!!!Ten! derde,! en! deze! factor! vormt! het! hart! van! The$ Great$ Stagnation,! was! het! Amerikaanse!economische!succes!gestoeld!op!de!uitvinding!en!brede!toepassing!van!nieuwe!technologieën.!We!kunnen! Cowen! snel! gelijk! geven!met! zijn! stelling! dat! het! tijdperk! van! gratis! land! en! goedkope!arbeid!voorbij!is,!maar!zijn!bewering!dat!we!ons!op!een!technologisch!plateau!bevinden!is!contraVintuïtief.!We!hebben! immers!het! idee!dat!we! in! een! snel! veranderende!wereld! leven!waar! een!technologische!wervelwind!waait.!Toch!weet!Cowen!zeer!aannemelijk!te!maken!dat!de!stuwende!economische!kracht!van!de!Industriële!Revolutie!in!jaren!zeventig!uitgewerkt!was,!want!sindsdien!is! de! economische! groei! in! alle! traditioneel! rijke! landen! afgezwakt.! Nadien! is! er,! wellicht! met!uitzondering!van!uitvinding!van!het!internet,!niet!veel!meer!gebeurd!dat!onze!levensstandaard!en!onze! leefwereld! aanmerkelijk! heeft! veranderd.! Alle! technologische! wonderen! die! het! leven!makkelijk! maken,! bestonden! reeds! in! de! jaren! vijftig:! de! verbrandingsmotor,! elektriciteit,!huishoudelijke!apparaten,! telefoon,!radio!en!televisie,!enzovoort.!De!wereld! is!de!voorbije!halve!eeuw!veel!minder!veranderd!dan!in!de!eerste!helft!van!de!twintigste!eeuw.!!De! stagnatie! sinds! de! jaren! zeventig! is! duidelijk! terug! te! zien! in! de! ontwikkeling! van! het!Amerikaanse!modale! inkomen,! dat!meer! dan! verdubbelde! tussen! 1947! en! 1973.! In! de! langere!periode!van!1973!tot!2004!steeg!het!modale!inkomen!slechts!met!22!procent!tot!$54.061.!Als!de!trend! van! voor!1973! zich!had!doorgezet,! zou!het!modale! inkomen! inmiddels!boven!de!$90.000!hebben!gelegen.!Cowen!erkent!dat!deze!inkomenscijfers!op!zichzelf!niet!nieuw!zijn,!maar!stelt!dat!de!interpretatie!die!er!doorgaans!aan!gegeven!wordt!niet!deugt.!Links!Amerika!ziet!in!die!stagnatie!namelijk!bewijs!voor!een!falende!inkomensverdeling!of!ongelijke!toegang!tot!onderwijs,!en!rechts!Amerika!gelooft!dat!belastingverlagingen!het!antwoord!zijn.!!Dat!we!ons!op!een!technologisch!plateau!bevinden!wordt!verder!geïllustreerd!door!de!afnemende!innovatiegraad!per!hoofd!van!de!bevolking,!die!aan!het!einde!van!de!twintigste!eeuw!terug!was!op!het!niveau!van!voor!1600.!Vandaag!de!dag!is!het!voor!een!hobbyist!zo!goed!als!onmogelijk!om!een!technologische!doorbraak!te!bewerkstelligen.! Innovatie! is!een!zaak!van!marginale!verbeteringen!geworden,!iets!wat!door!specialisten!wordt!gedaan!die!over!veel!tijd!en!geld!beschikken.!In!1966!werden! er! meer! patenten! uitgegeven! in! de! Verenigde! Staten! dan! in! 1993,! ondanks! de! sterk!gegroeide!werkgelegenheid!in!research$and$development.!Het!nut!van!huidige!innovaties,!zoals!de!talrijke!vernieuwingen!op!financieel!gebied!die!de!bankV!en!verzekeringswereld!ingrijpend!hebben!veranderd!V!komen!bovendien!vaak!ten!goede!aan!een!relatief!kleine!groep!mensen.!De!uitvinders!

en!verkopers!van!zulke!financiële!producten!maken!grote!winsten,!wat!de! inkomensongelijkheid!vergroot.!Die! ongelijkheid,! het! stagnerende!modale! inkomen! en! de! financiële! crisis! zijn! volgens!Cowen!drie!macroVeconomisch!ontwikkelingen!die!stuk!voor!stuk!met!elkaar!verbonden!zijn!door!langetermijntrends!op!het!gebied!van!innovatie.!!Is!de!stelling!dat!we!ons!op!een!economisch!plateau!bevinden!niet!in!tegenspraak!met!de!cijfers!over!de!almaar!stijgende!productiviteit!van!de!beroepsbevolking?!Cowen!waarschuwt!voor!een!te!optimistische! uitleg! van! die! data.! Veel! van! de! gerealiseerde! productiviteitsgroei! in! het! eerste!decennium!van!de!21ste!eeuw!kwam!voor!rekening!van!de!financiële!sector,!die!de!laatste!jaren!harde!klappen!heeft!gekregen.!De!productiviteitsstijging!die!we!nu!doormaken,!is!het!gevolg!van!het!ontslag!van!minder!productieve!werknemers!ten!gevolge!van!de!economische!tegenwind.!Zij!verdwijnen! van! de! loonlijst! waardoor! productie! per! gewerkt! uur! stijgt,! maar! het! is! een!fundamenteel!andere!productiviteitsstijging!dan!die!door!de!inzet!van!nieuwe!technologieën.!!!Ook! de! overheid! is!minder! productief! geworden.! Het! brede! publiek! heeft!minder! voordeel! van!overheidsuitgaven!dan!pakweg!anderhalve!eeuw!geleden.!Het!is!niet!eenvoudig!om!tegenwoordig!met!publieke!investeringen!hetzelfde!economische!effect!te!bereiken!als!in!de!negentiende!eeuw!met! de! aanleg! van! spoorwegen,! kanalen! en! wegen.! De! meeropbrengst! voor! de! bevolking! van!torenhoge! uitgaven! aan! de! Betuwelijn! of! het! opknappen! van! achterstandswijken! is!onvergelijkbaar!met!de!betekenis!van!De!Nieuwe!Waterweg!of!het!AmsterdamVRijnkanaal.!Bij!de!berekening! van! het! bruto! binnenlands! product! wordt! echter! geen! rekening! gehouden! met! de!opbrengsten!van!overheidsuitgaven,!die!allemaal!even!zwaar!tellen.!!!Maar!geldt!dat!niet!voor!alle!producten!en!diensten,!ongeacht!of!ze!door!de!overheid!of!door!het!bedrijfsleven!worden! voortgebracht?!Nee,!maakt! Cowen!duidelijk,!want! er! bestaat! een! cruciaal!verschil! tussen! de! manier! waarop! de! waarde! van! private! goederen! en! van! overheidsuitgaven!worden! meegeteld! in! het! nationaal! inkomen,! de! waarde! van! alle! in! één! land! geproduceerde!diensten!en!producten.!Een!prijssysteem,!de!markteconomie,!geeft!goed!inzicht!in!de!mate!waarin!we!producten!werkelijk!waarderen.!Als!een!economie!meer!van!een!bepaald!product!produceert,!daalt!gewoonlijk!de!prijs!ervan!en!dus!het!aandeel!van!dat!product! in!de!economie.! In!het!geval!van! de! overheid! kijken! we! echter! niet! naar! de! prijs! (dat! is:! de! geaggregeerde! waardering! van!consumenten)! van! producten! als! gezondheidszorg! en! onderwijs,! maar! naar! de! kosten,! want!onderwijs! en! zorg! functioneren! nauwelijks! als! markt.! Hoe! groter! dus! het! aandeel! van! de!overheidsbestedingen! in! de! economie,! hoe! waarschijnlijker! het! is! dat! het! BBPVcijfer! een!overschatting!is!van!de!werkelijke!welvaart.!In!veel!WestVEuropese!landen!is!het!overheidsaandeel!in!de!afgelopen!eeuw!gestegen!van!een!paar!procent!tot!ongeveer!de!helft!van!de!economie,!een!ontwikkeling! die! niet! los! gezien! kan! worden! van! de! vooruitgang! in! productie,! transport! en!communicatie!die!sinds!de!negentiende!eeuw!zoveel!welvaart!creëerde.!De!groei!van!de!overheid!is!niet!alleen!maar!te!verklaren!door!een!big$government!ideologie.!Zonder!de!transportrevolutie!en!elektronische!communicatiemiddelen!zou!de!overheid!nooit!zo!ver!in!het!leven!van!de!burger!hebben! kunnen! doordringen! en! zouden! private! ondernemingen! niet! hebben! kunnen! uitgroeien!

tot!conglomeraten,!stelt!Cowen.!‘Big!government!and!big!business!have!long!marched!together!in!American!history.!You!can!call!one!good!and!the!other!bad!(depending!on!your!point!of!view),!but!that’s!missing!their!common!origin!and!ongoing!alliance.’!(p.!65)!Alleen!in!een!marktsituatie!wordt!duidelijk! hoe! productief! we! zijn.! In! zijn! uitleg! daarvan! geeft! hij! haast! terloops! een! prachtige!verdediging! van! vrijhandel.! ‘If! you! are! exporting! succesfully,! it’s! not! based! on! privilege,!connections,!corruption,!or!fakery.!Someone!who!has!no!stake!in!your!country!and!no!concern!for!your!welfare!is!spending!his!or!her!money!to!buy!your!product.!(...)!The!more!we!move!away!from!market!tests,!the!harder!it!is!to!tell!how!we!are!doing!in!productivity.’!(p.!29)!Hoe!groter!dus!het!beslag!van!de!overheid!op!de!economie!is,!hoe!minder!het!cijfers!over!de!groei!van!het!nationaal!inkomen!onthullen!over!de!productiviteit.!!Voor! een! economische! heropleving!wordt! veel! verwacht! van! het! internet,!maar! Cowen! is! daar!licht!sceptisch!over.!Het!internet!is!nog!wel!een!sector!waar!amateurs!met!goede!ideeën!de!dienst!uitmaken,!zoals!aan!het!begin!van!de!Industriële!Revolutie,!maar! in!een!belangrijk!opzicht! is!het!internet! een! andersoortige! innovatie!want! je! hebt! er! bepaalde! vaardigheden! voor! nodig! om!er!goed!gebruik!van!te!kunnen!maken:! ‘The!internet! is!a!public!good,!but!you!don’t!benefit!from!it!automatically!in!the!same!way!you!do!from!a!flush!toilet!or!a!paved!road.!Learning!how!to!use!it!is!a!much!more! specialized! skill.’! (p.! 48)! Daarnaast! zijn! de! opbrengsten! van! internetinvesteringen!uiterst! onzeker! en! zorgen! grote! internetbedrijven! voor! verhoudingsgewijs! weinig!werkgelegenheid,! wat! bijdraagt! aan! de! zogeheten! jobless$ recovery:! economische! groei! zonder!navenante!toename!van!de!werkgelegenheid.!!Ook!in!zijn!beschouwing!over!de!financiële!crisis!houdt!Cowen!zicht!op!de!grote!lijnen.!Hij!vat!de!oorzaak! van!de! crisis! samen! in! acht!woorden:! ‘We! thought!we!were! richer! than!we!were.’!Het!(ongefundeerde)!optimisme!over!onze!rijkdom!is!niet!eens!zo!vreemd:!de!Berlijnse!Muur!viel,!India!en!China!maken!stormachtige!economische!groei!door,!en!de!gevolgen!van!eerdere!crises!zoals!die!in! ZuidVAmerika! (1995)! en!OostVAzië! (1997)! en! de!dot.com$bubble! (2000)! bleven! beperkter! dan!destijds! gevreesd.! Maar! in! 2008! ging! het! toch! echt! verkeerd,! te! beginnen! met! de! inmiddels!beroemde!subprimeVhypotheken.!Cowen!meent!dat!die!niet!essentieel!zijn!in!het!verklaren!van!de!crisis.!Deze!markt!was!als!eerste!aan!de!beurt!omdat!die!hypotheeknemers!financieel!het!zwakst!stonden!en!de!kunstmarkt!als!laatste!omdat!die!wordt!gedomineerd!door!rijke!klanten,!maar!aan!het! verschil! in! tijd! moeten! we! niet! te! veel! waarde! hechten:! ‘The! collapse! of! both! markets!stemmed!from!the!same!underlying!forces,!namely!overconfidence.’!(p.!73)!!Een! belangrijke! vraag! is:! hoe! nu! verder?! Cowen! ziet! weinig! in! overheidsstimulering! van! de!economie,!want!dat!komt!eigenlijk!neer!op!het!vervangen!van!private!door!publieke!schulden.!Als!optimistisch! man! –! hij! schreef! eerder! boeken! over! de! culturele! rijkdom! ten! gevolge! van!globalisering! en! commercialisering! –! is! hij! echter! hoopvol! voor! de! langere! termijn.! De! grote!belangstelling! in! China! en! India! voor! exacte! wetenschap! en! technologie! in! combinatie! met! de!omvang! van! hun! bevolkingen! biedt! volop! ruimte! voor! innovaties! en! kan! een! nieuwe! revolutie!teweegbrengen.! Cowen!waarschuwt! er! wel! alvast! voor! dat! die! revolutie,! net! als! de! Industriële!

Revolutie,! hoogstwaarschijnlijk! gepaard! zal! gaan!met! een! verdere! groei! van!de!overheid.!Dat! is!voor!liberalen!even!slikken,!maar!een!gewaarschuwd!mens!telt!voor!twee.!!Mark!van!de!Velde!!