de lytse

Mei Fryske sliepferskes, rymkes, poppeboekjes, apps en noch folle mear!

NR. 01 2014/2015

Grijze wolkwennen aan het

moederschap

Reizen met babyFerskjinje kin oeral

1404_HMMINI_OM_344X24_05.indd 1 21-05-14 11:22

1Lokwinske! Jimme binne (op e nij) Heit & Mem! In prachtige faze dyt gelokkich nea wer foarbygiet. Hoe ld at jim bern ek wurde, it bliuwe altyd jim bern en jimme bliuwe altyd heit en mem. Mar wat al dy oare fazen oanbelanget, rileks, dy gean allegear foarby. De befalling is heftich, mar giet foarby, de nachtlike foedingen binne ier of let net mear nedich en ek komt der in dei datst gjin poepruften mear hoechst te ferskjinjen. Om it ferdwinen fan de iene faze silst bliid wze en op in oaren silst aanst wolris mei weemoed weromsjen.

Hoe dan ek, jimme lytse skat is krekt op de wrld en drom hawwe jimme by it oanjaan fan jim poppe by de boargerlike stn fan de gemeente in Taaltaske krigen, mei dryn De Lytse Heit & Mem. It alderearste eksimplaar en hielendal spesjaal foar dy makke. Hoe fynst m? Wy hoopje datst it tydskrift mei nocht lze silst en datst der faaks ek noch wat handige ynformaasje t helje kinste.

Want dat Heit & Mem-wzen kin somtiden knap yngewikkeld wze. Wat moatst bygelyks regelje ast mei dyn poppe it fl eantch yn wolste? Wannear soe in bern prate kinne moatte? Of wannear is jim lytse protter ta oan syn earste pear skuon, en hoe giest om mei jaloerske broerkes en suskes? Side 58 stiet fol superhandige tips fan heiten en memmen dyt al in protte nderfi ning hawwe.

Ls it op dyn gemak, mei in kopke tee of in kld bierke derby, op in momintsje datst it iten efter de kiezzen hast, de poppe koest, it gers meand is en de wask hinget te droegjen. No hear ik dy tinken: Dy mominten binne der net, de tee is altyd kld, as wy ite sille hat de poppe bkkrampen, as de wask hinget hat de lytse griemer it safolste romperke alwer nderspuid en moat de folgjende wask alwer draaid wurde, en s achtertn is in oerwld. Mar rileks, it komt goed. De Lytse Heit & Mem rint net fuort en al hast it no efkes hiel drok, nthld: it is mar in faze

dE lYTSE

de redaksje fan

de lytse heit & Mem

2Ynhld nr. 01TAAlTASKE

redaksjeAukje MulderCarolien ter SchuurCiska NoordmansDieuwke van der MeerIdske Bangma

haadredakteur: Ernst Bruinsma

Meiwurkers: Wim de BoerFroukje DijkstraFemke JaarsmaAukje MulderMarrit de SchiffartMarieke VinckersNynke van der Zee

redaksje-adres/tjouwer:AfkPostbus 538900 AB Ljouwertwww.afuk.nle-mail: ynfo@afuk.nl / ynfo@heitenmem.nltel.: 058 - 234 30 70

Yllustraasjes:Natascha Stenvert (side 38)Andrea Kruis (24, 25 en 51)Luuk Klazenga (side 19, 20, 21, 30 en 31)

Foarmjouwer:BW H ontwerperswww.bwhontwerpers.nlinfo@bwhontwerpers.nltel.: 058 - 213 35 43

Korreksje: Ytsje Steen-Buwaldainfo@sekuer.nl

Fotografy:Het Hoge Noordenwww.hogenoorden.nlinfo@hogenoorden.nltel.: 058 - 215 79 66

Fotografie Lydiawww.fotografielydia.nlinfo@fotografielydia.nltel.: 06 - 25 13 58 98

Erikjan Koopmans (side 15)

Foto kraamklopper Nederlands Openlucht-museum, Arnhem (side 48)

Printwurk:Senefelder Misset, Doetinchem www.senefelder.nl info@senefelder.nl tel.: 0314 - 35 55 00

AbonnemintMei in abonnemint op it bld Heit en Mem wurde jo foar 10,- trije nmers tastjoerd. Sjoch op www.heitenmem.nl foar mear ynformaasje.

ISSN: 1878-4437

Heit en Mem kinst ek folgje fia:

Utjn mei stipe fan de

Kolofon

Us Lytse Heit en Mem wurdt fergees ferspraat yn in oplage fan 8.000 eksimplaren fia it Taaltaske. It Taaltaske is it kadootsje fan de provinsje Frysln foar jonge lden by de oanjefte fan in berte, en hat ta doel om harren te ynformearjen oer de foardielen fan it opgroeien yn in meartalige situaasje, en om it brken fan de Fryske taal yn it bysnder te stimulearjen. Der wurdt wurke neffens in redaksjestatt dat boarch stiet foar de nfhinklikheid fan de redaksje. De Lytse Heit en Mem past yn de rige fan Heit & Mem, dyt yn 2014 mei trije tjeften ferskynt; de Lytse Heit en Mem is dr ien fan. De Lytse Heit en Mem is in meartalich tydskrift en spesifyk rjochte op lders mei jonge bern (0-2 jier) yn Frysln.

28lze mei lytse poppen

340

01 Fan de redaksje02 Kolofon04 Bekkeninstabiliteit08 Apps foar de lytskes 09 Sliepferske10 Tweetalige opvoeding14 Reizgje mei in poppe18 Foarnammen19 ABC22 De eerste schoentjes26 Taalntwikkeling27 Kollum Wim de Boer28 Lze mei lytse poppen

30 Tomke syn earste hapkes

32 Ferskes foar op skoat34 Poppeboeken top 1036 Krekt befallen38 Bernepraatsjes 39 Kollum Mirjam

van der Zwaag40 Het grijze wolk-

gevoel43 Kreamkadootsjes

op syn Frysk44 Muzyk foar de berte

48 Poppeslok49 Babygebaren50 Jaloersk op de baby53 Fryske poppen54 Pake en beppe56 JEUK58 Tips59 Kollum Froukje van

der Meulen-Dijkstra60 Speen versus duim62 Te lzen op

heitenmem.nl64 Spreuktegel

04Bekken-instabiliteit

44Muzyk foar de berte

het grijze wolk-gevoel

4Voor advies en oefeningen naar de bekkenfysiotherapeut

Aukje Mulder

Zwanger of net bevallen en nog steeds druk, druk, druk? Pas op voor bekkenpijn!

5Zwanger of net bevallen en nog steeds druk, druk, druk? Pas op voor bekkenpijn!

6Ik ben nu ruim zes maanden zwanger. Met twaalf weken zwangerschap begon het, die branderige pijn in mijn lies, die doortrok naar mijn bovenbeen. O jee, dacht ik, daar is het weer. Want ik herkende dit gevoel uit mijn eerste zwangerschap, vijf jaar geleden. Noortje Dantuma (31) uit Leeuwarden weet het nog goed. Ik was toen in verwachting van mijn dochter. Als ik een dag te veel deed, had ik last van mijn rug en mijn bekken. En s avonds was ik helemaal p.

Toentertijd negeerde ik het advies van de verloskundige om ernaar te laten kijken. Achteraf gezien had ik wel aan de bel moeten trekken, want eigenlijk zijn mijn klachten nooit meer voor 100 procent overgegaan. Als ik lang achter elkaar liep, zeurde het weer in mijn bekken. Even op de bank zitten, gaf meteen al verlichting. Nu de pijn bij mijn tweede zwangerschap terugkwam, kon ik er niet omheen: ik heb bekkenklachten en daar moest ik hulp voor zoeken.

Bewaak je grenzen en luister naar je lichaam.OverbelastNoortje is niet de enige. Bij het Bekken en Bekkenbodem Zorgcentrum melden zich wekelijks vrouwen met vergelijkbare problemen. Barbara Hettema is n van de vijf gespecialiseerde bekkenfysiotherapeuten. Zij vertelt: Meer dan vroeger hebben vrouwen last van bekkenpijn tijdens de zwangerschap. Dit is wel te verklaren: veel vrouwen werken buiten de deur. Ze hebben het druk met eventuele andere kinderen, willen hun huis op orde houden en steken energie in sociale verplichtingen en sport. Ze raken overbelast en het is logisch dat er dan klachten kunnen ontstaan.

Wat is die bekkenpijn nu eigenlijk? Vroeger heette het bekkeninstabiliteit, wat in feite een verkeerde benaming is. Want elke zwangere vrouw wordt instabiel door verweking onder invloed van hormonen van het bindweefsel

in het bekkengebied. Dat weker worden van banden en spieren is nodig om bij de bevalling de baby ruimte te geven. Bij sommige vrouwen geeft dit pijnklachten. Meestal zijn die goed te verdragen zolang een vrouw maar op tijd haar rust neemt. Door de levenswijze van veel werkende vrouwen schiet die rust er vaak bij in.

TrainenNoortje herkent zich hier wel in. Ik ben kraamverzorgende en gewend om aan te pakken en voor anderen te zorgen. Inmiddels heb ik van mijn bekkenfysiotherapeute Marleen Veenstra adviezen gekregen: hoe sta ik op, hoe moet ik liggen, hoe ontspan ik mijn bekken? Ook train ik o.a. mijn lage buikspieren. Maar ja, de zwangerschap vordert en de banden verweken steeds meer. Dat is nu eenmaal de natuur.

Als ik veel heb gestaan en in mijn huis bezig ben geweest, speelt niet alleen mijn rug op. Ook heb ik een felle, brandende pijn in mijn schaambeen en liezen, waardoor ik bijna door

CijfersIn Nederland komt bekken- en lage rugpijn rond de 14e week voor bij 39% van de zwangeren die niet eerder lage rugpijn hadden en bij 65% van de zwangeren die wel eerder dat soort rugklachten hadden. Rond de 30ste week zijn die cijfers nog hoger: bij 67% van de vrouwen znder en bij 88,5% van de vrouwen mt een voorgeschiedenis van lage rugpijn. Gemiddeld zoekt 20% hulp tussen de 34ste en 40ste week van hun zwangerschap.

7mijn benen zak. Opstaan en lopen zijn dan erg moeilijk. Ik moet nog negen weken, hoe erg gaat het nog worden? Werken bij gezinnen thuis gaat niet meer, daar voel ik me meer een last dan een toevoeging. Daarom zit ik nu op therapeutische basis op kantoor, voor een paar uren per week. Ik verdeel mijn activiteiten nu beter over de dag. En ik pak mijn rustmomenten.

PresterenNa de bevalling kunnen klachten aanhouden of juist dn de kop opsteken. Marleen Veenstra: Vrouwen zijn ouder dan vroeger bij het krijgen van hun eerste kind. Dat betekent iets meer kans op een zwaardere bevalling en op klachten achteraf. Ook zien we tegenwoordig dat vrouwen soms te snel willen presteren. Bewegen na de bevalling is goed, maar doe het met mate. Wandel dus niet al na twee dagen de stad in achter de kinderwagen omdat vriendinnen dat ook doen, en loop de eerste drie dagen niet de trap op en af. De kraamverzorgende is er niet voor niks. Bewaak je grenzen en luister naar je lichaam. Gun je lijf een natuurlijk herstel. Met even doorzetten gaat de bekkenpijn niet over. Het is als met een verstuikte enkel die je rust geeft: ook je bekken heeft rust nodig.

Op grond van hun praktijkervaringen weten de beide therapeuten dat 80 tot 90 procent van alle clinten na een jaar klachtenvrij is. Bij vrouwen die al last hadden van hun rug kan het herstel wat langer duren. Omdat voorkomen nog altijd beter is dan genezen, is het voor zwangeren mogelijk om in het zorgcentrum mee te doen aan Zwanger Fit. En nog even een hart onder de riem voor al die vrouwen die toch last hebben: Bekkenpijn komt doordat je overuren hebt gemaakt en te veel doet. Zie het nooit als een kwestie van falen.

Voor informatie: www.bekkenbodemzorgcentrum.nl

Adviezen vAn de bekkenfysiotherApeuten

Neem regelmatig een rustpauze en ga even liggen. Maak je werkdagen korter en beperk zware belasting.

Blijf vooral wel bewegen, maar binnen je mogelijkheden.

Sta rechtop, maak je lang alsof een draadje je kruin omhoog trekt.

Loop met normale passen en ga niet waggelen.

Probeer ontspannen te zitten, dus niet met de benen over elkaar maar op beide billen, bijvoorbeeld in kleermakerszit of met de enkels gekruist, waarbij de knien naar buiten vallen.

Ga zitten bij het aantrekken van een broek, sokken, schoenen, etc.

Beweeg je na de bevalling zes weken in en rond je huis en ga daarn je activiteiten verder opbouwen.

Neem de tijd voor herstel van je lichaam: negen maanden zwanger daarna negen maanden ontzwangeren.

8Boartsje mei TomkeDe app bestiet t fjouwer Tomkeferhalen, mei moaie grutte yllustraasjes by hieltyd koarte stikjes tekst. Mei fi lms, foarlsferhalen en spultsjes.

My PlayHome My PlayHome is een interactief digitaal poppenhuis, met een woonkamer, keuken, badkamer en slaapkamer. Vader, moeder en drie kinderen kunnen koken, gordijnen open- en dichtdoen, licht aan- en uitdoen, cds wisselen, douchen, inzepen, afdrogen, tafeldekken en slapen.

LytskesMoai om tegearre mei dyn lytse op skoat te sjen nei de bylden en te lsterjen nei de moaie ferskes. Yn de app sit ek in spultsje, wrbyt it bern de plaatsjes nei it goeie plak slepe kin.

Elias FarmsPeuters ontdekken met deze app spelenderwijs welke geluiden bij welk dier horen. Met een lichte veeg beweeg je door het landschap en bij het aanraken van de dieren, de appelbomen of de boerderij bewegen ze, maken ze geluid of komt er iets tevoorschijn.

Wat heart wr?Foar bern fan san twa jier f is der de app Wat heart wr? yn it Frysk, Nederlnsk en Ingelsk. It is in spultsje drt de bern foarwerpen nei it goeie plak slepe kinne. Se krije der hieltyd it bypassende wurd en ld by te hearren.

Apps foar de lytskes!

2,99

0,79

fergees

fergees

fergees

ipad en Android

iphone, ipad en

ipod touch

iphone, ipad en

ipod touch

Ek leuk, tegearre mei dyn lytse op de tablet boartsje. Der binne in soad apps foar bern makke en fansels ek yn it Frysk. Wy jouwe jim in oersjoch fan apps, ek Fryske, dyt geskikt binne om mei bern fan ien jier f te dwaan.

ipad en Android

ipad en Android

Carolien ter schuur

9Sjoch op www.heitenmem.nl foar mear Fryske sliepferskes en rymkes.

Auck peanstraAuck peanstra

Bedsje iepen, gau deryn.Lekker sliepe, knuffelknyn!

Net mear prate,no hiel stil... (ssst)

HOEAAA (ld gapje)k Tink dat ik gau sliepe sil.

lekker koese!

10

MeM, MAg ik nog een bytsje ketChup?

De voordelen van een tweetalige opvoeding

nynke van der Zee

11

MeM, MAg ik nog een bytsje ketChup?

De voordelen van een tweetalige opvoeding

12

Aan de keukentafel bij Hendrika en Anne van der Kooij uit Stiens komen tijdens het avondeten niet alleen heel wat onderwerpen voorbij, maar ook heel wat talen. Fries, Nederlands en af en toe een woordje Engels. Jort (4) en Mare (7) draaien hun hand er niet voor om. Het gezin kiest bewust voor een tweetalige opvoeding, waarin het Fries en het Nederlands naast elkaar worden gebruikt. Dat dogge wy konsekwint, mar wol hiel linich, lacht mem Hendrika.

Zelf komt Hendrika uit een Friestalig gezin en groeide ze op in het kleine dorpje Pingjum. Wy praten altyd Frysk, ths mar ek op skoalle en mei freondintsjes. Wanneer ze Anne ontmoet, die uit IJsselstein vlak onder Utrecht komt, wordt de voertaal Nederlands. Als dochter Mare geboren wordt, rijst de vraag welke taal ze haar zullen leren. Al snel ontstaat er een prachtige symbiose: Anne spreekt Nederlands, Hendrika Fries. Dat voelde gewoon goed, om beide je moedertaal te spreken, legt Anne de keuze uit. Niet dat ik geen Fries versta, maar zo leren Mare en Jort al van jongs af beide talen. Dat ervaren ze later denk ik alleen maar als een rijkdom.

Verrassende taalcompositiesWie vanaf de zijlijn het familiegesprek aan de keukentafel volgt, ontdekt verrassende composities van verschillende talen. Op een Friese vraag van Hendrika volgt een Nederlands antwoord van Mare of Jort. De kinderen hebben dus bewust gekozen om zelf de Nederlandse

taal te gebruiken. Dat fn ik yn it begjin sa nuver, vertelt Hendrika. Ik prate de hiele dei Frysk tsjin de bern en toch brkten se sels it Nederlnsk. Op de ien of oare wize ha se dat keazen as fiertaal. Af en toe leest Anne wel eens een boekje voor in het Fries, om te laten merken dat ook hij het best kan spreken. Maar alleen bij pake en beppe in Pingjum gaat de knop bij Mare en Jort om. Dan prate se wol Frysk.

Wat ik belangrijk vind, is dat ze het Fries straks in ieder geval kunnen verstaan.Ook tijdens het spelen met vriendjes en vriendinnetjes wordt er alleen Nederlands gesproken, merkt Hendrika. Lstendeis wie Mare mei in freondintsje op de trampoline oan it boartsjen. Doet se my wat freegje woe, sei se Hee mem... Har freondintsje rp ferbaasd: Spreek jij Fries? Mare skodde fuort de holle. Nee hoor! Krekt as fynt se it op dit stuit net stoer om Frysk te praten. Mar ik hoopje wol dat dat noch komt. Anne knikt. Stiens is best een Nederlandstalig dorp, waar ook de buurkinderen vooral Nederlands praten. Maar wat ik veel belangrijker vind, is dat Mare en Jort het Fries straks in ieder geval kunnen verstaan. En ik weet zeker dat ze het ook kunnen spreken, maar dat doen ze waarschijnlijk pas als ze er zelf de meerwaarde van inzien.

Mem, mag ik nog een bytsje ketchup?

Jawol, meist it sels wol efkes pakke fan it oanrjocht.

13

Absolute meerwaardeDat tweetalig opvoeden zeker meerwaarde heeft voor kinderen, weet Hendrika vanuit haar beroep als leidster op een tweetalig kinderdagverblijf. Ik praat as Fryske liedster allinnich mar Frysk tsjin de bern. Drtroch pikke se de taal hiel goed op, foaral as se lyts binne. Uit onderzoek blijkt namelijk dat kinderen op jonge leeftijd heel gemakkelijk een nieuwe taal leren. Deze taalgevoeligheid neemt na hun zevende levensjaar geleidelijk af. Het is dus een kwestie van zo vroeg mogelijk beginnen. Maar tweetaligheid heeft meer verrassende voordelen.

Twataligens hat safolle foardielen, dat ik it elkenien oanriede kin.Symbolische dubbelvlaInmiddels is in huize Van der Kooij het toetje bijna op. Dubbelvla; het lijkt wel een symbolische afsluiter voor het gesprek over de tweetalige opvoeding. Geel en roze zorgen samen voor een heerlijk resultaat, lacht Anne. Hendrika knikt. Twataligens hat safolle foardielen, dat ik it elkenien oanriede kin. Frysk is miskien gjin wereldtaal, mar sa hldst de taal yn elk gefal yn stn. Dat fyn ik wol hiel belangryk. Want earlik is earlik: de Fryske taal is toch unyk?

Papa, mag ik dan na het eten nog even op de iPad gamen?

Wat zijn de voordelen van een tweetalige opvoeding? Meertalige kinderen kunnen

beter refl ecteren op taal, doordat ze weten dat er verschillende woorden bestaan voor hetzelfde onderwerp.

Een tweetalige opvoeding zorgt voor een verhoogde hersencapaciteit, doordat de kinderen het grammaticacentrum in hun hoofd dubbel trainen.

De communicatie met familie in de tweede taal verloopt beter.

Uit onderzoek blijkt dat hoe meer talen een kind leert, hoe beter het zijn moedertaal gaat spreken, omdat het sneller verbanden kan leggen en meer taalinzicht ontwikkelt.

Angst voor taalachterstand is dus niet nodig.

14

reizgje mei in pop

pe:

In wier aventoer

Femke jaarsma

15

Kampearje mei LenaDoet s Lena fjouwer moanne ld wie, gongen wy foar it earst op faknsje. In wike yn in faknsjewenning op it Ameln en hiel maklik mei de auto op e boat. Alles, mar dan ek alles wat ek mar in bytsje handich wze koe foar de poppe, gie mei. It paste allegearre krekt yn e auto. En hiene wy achterf alles nedich? De tummytub is brkt. Ien kear. Twadde faknsjetrip: in lang wykein nei it Oerolfestival op Skylge. Dizze kear mei de fyts op e boat. Bepakt en bezakt fytse wy mei s poppe yn it bernesitsje, in grutte backpack op e rch, in ynklapber bernestuoltsje en in buggy nei s steancaravan yn Hoarn. Hiel stoer, fnen wy, en bst goed te dwaan. As Lena 16 moanne is, sille we in moanne mei in camper troch Itali toere. De laadromte goaie wy dochs wer hielendal fol, wy hawwe de romte ommers. En wer brke wy de helte fan e spullen net. Want wrom silst in babybadsje meinimme wanneart de measte campings ynrjochte binne op lytse bern?

Mei de poppe yn it fleantchFreondinne Linda gie mei Norah fan tsien moanne nei Mallorca. Allinnich. Mei it fleantch. Van tevoren dacht ik dat het allemaal wel mee zou vallen. Een weekendje Vlieland geeft immers ook wel gedoe. Dochs rn se tsjin in oantal dingen oan. Ik had een vrij grote buggy mee en die moest dus ingecheckt worden. Daar liep ik met mn handbagage en een baby op de arm naar de andere kant van het vliegveld. Se kaam der ek achter dat it handich is asto basisdingen lykas in fleske drinken by de hn hast. Ik wilde mijn dochter drinken geven bij het opstijgen, zodat ze moest slikken en minder last had van haar oortjes. Helaas was mijn handbagage al opgeborgen.

Stay cool and enjoy the trip.Freondinne Wendy reizget hiel wat f mei it fleantch, omdat har famylje ferspraat oer Europa wennet. Onze zoon van twee heeft

16

tiCketAMSTERDAM MALLORCA

al acht keer gevlogen. De laatste keer was ik alleen met hem, terwijl ik 25 weken zwanger was. Se fn it wol wat krap op ien stoel. Maar we hebben het overleefd. Mede dankzij het dutje dat mijn zoon de heenweg deed en de iPad op de terugweg. Wendy fertelt dat har soan wol wat lst hie fan de druk op syn earen, maar hij genoot vooral van het uitzicht en van de mensen om hem heen. Se beseft dat se it treft want net elk bern is sa rilekst nder in fl echt. Maar je moet er zelf ook tegen kunnen. Zo produceerde meneer een poepluier in de rij voor het boarden. Ik had geen tijd meer om met hem naar het toilet te gaan. Ik heb me verontschuldigd en hem in de rij in zijn buggy verschoond. Hja krige allinne mar begrypfolle blikken. Wendys tip: stay cool and enjoy the trip.

Ferskjinje op e stoepeWy hawwe noch net mei it fl eantch op paad west mei Lena. Dat is s folgjende aventoer. Mar de ferhalen fan myn freondinnen binne wol werkenber. Hoe faak haw ik myn dochter net ferskjinne achter yn e auto, bus of trein?

Yn Itali sels midden op e stoepe! En wat wiene wy bliid dat de laptop mei Dora the Explorer, Thomas de Trein en Dribbel mei wie, doet it by de Gardamar allinne mar reinde. Wy hawwe alfst mar in iPad kochtLinda giet mei har dochter fan no hast 2 jier wer allinnich op faknsje. Ditkear nei Kaapverdi. Daar kom ik voor heel andere uitdagingen te staan. Vorig jaar kwam Norah niet van de handdoek af, maar nu kan ze lopen. Eartiids fn Linda tchjes altyd wat begrutlik, mar se nimt no dochs mar ien mei. Nettsjinsteande dat se it wol wer in bytsje spannend fynt, sjocht se enoarm t nei de fammefaknsje. Het is best een beetje bewerkelijk alleen op vakantie met een kleine, maar ontzettend de moeite waard!

Wurdst hiel kreatyf troch te reizgjen mei in lytse poppe.EinkonklzjeMyn einkonklzje is: wurdst hiel kreatyf troch te reizgjen mei in lytse poppe. Soms omt it net

Nei in wrldreis fan

njoggen moanne yn it

tiidrek snder bern tochten

myn man en ik dat in

faknsje mei s poppe

in makje wze soe. Wy

wienen ommers echte

globetrotters dyt lang t in

rchsek libbe hienen. Hoe

spannend koe it wze, op

paad mei in lytse poppe?

Heit & MemLjouwerttiCketAMSTERDAM

17

oars kin en soms omt it in leuke tdaging is. En it is hiel handich om in oantal basisdingen mei te nimmen. Dochs wat ferjitten? Stewardessen binne hiel ynventyf. Ferskjinje kin oeral. Mar ferjit yn gjin gefal: ruften, koesdoek, it sobberke en fochtige doekjes. Multybrkber! Reaksjes Facebook

Marijke Krijgsman Omt heit Amerikaansk is, ha wy al ferskate kearen yn Amearika west mei de bern. De ldste wie de earste kear 7 moanne en de jongste wie 3 moanne.

Harmina Stienstra Wy ha foarich jier mei s bern (doe 6 moanne en 3 jier) nei in camping yn Sd-Frankryk west. Dat gong hiel goed. Wy ha ek in oantal kearen mei it fleantch west.

ekstra foar langere trips: bernewein / buggy slieptinte foar de poppe ynklapbere bernestoel

Marijke Hensler-Ypma Wy gean mei s famke (hast 2 jier) nei Amearika. Myn man komt t Phoenix en syn famylje wennet dr noch. Foarich jier ha we dr ek west. De reis gie doe hiel goed. Wy nimme seker mei foar yn it fleantch: boekjes en iPad.

Heit & MemLjouwert

Altyd mei: ruften fochtige doekjes flesse (en fieding) sobberke knuffel / koesdoekje fruit / snacks bytsje boartersguod

konklzje 1: nimst al gau tefolle mei. konklzje 2: rdst dysels faak prima

mei wat basisdingen. konklzje 3: wurdst hiel fernimstich

as it moat.

18

Foarnammen

Fergetten nammenUndersteande Fryske foarnammen binne hast tstoarn. Mar miskien is dat net altyd snder reden

Fryske jongesnammen: Ame, Boeije, Don, Doyke, Eentje, Elbe, Emeka, Fake, Feberikus, Hikke, Hoaite, Holst, Holk, Hoppe, Hottum, Klien, Leintje, Limke, Luurtze, Madzen, Maije, Neensche, Oept, Pooi, Redze, Rimpt, Rogchus, Ryken, Taetze, Teetse, Wate, Wealtsje, Wijke en Wijt.

Fryske famkesnammen: Bintsje, Boodske, Djoerdtje, Doedertje, Doite, Doyke, Dwotsje, Eertsje, Eertske, Eile, Entje, Etsje, Fimme, Frietske, Froatsje, Gabeske, Goossen, Guitsche, Holk, Jilkjen, Jookje, Neantske, Neensche, Neenskje, Nolke, Obtje, Oktjen, Olke, Reinschje, Rouke, Sabe, Scholtje, Semien, Setche, Sieze, Sukke, Taekeltje, Teatje, Tiege, Winkje, Wolke en Ygje.

Boarne: De lste Hikke fan Aly van der Mark (Friese Pers Boekerij, Leeuwarden 2014 10,-)

1818

FerneameEartiids wie it gebrklik om bern te ferneamen nei famyljeleden. Dr wienen bepaalde regels foar:

1e jonkje: pake oan heitekant2e jonkje: pake oan memmekant3e jonkje: heit syn ldste broer4e jonkje: mem har ldste broer1e famke: beppe oan memmekant2e famke: beppe oan heitekant3e famke: mem har ldste suster4e famke: heit syn ldste suster

De moaiste Fryske foarnammenAst dyn bern ferneame wolst, dan bist gau klear. Mar sels in namme betinke falt net altyd ta. Yn dit boekje fynst de moaiste Fryske jonges- en famkesnammen.

PopulairPopulaire Friese jongensnamen zijn vandaag de dag: Ruben, Jan, Mats, Jens, Jurre, Ties, Hidde, Johannes, Jelle, Niels en Fedde.

Populaire Friese namen voor meisjes zijn Emma, Fenna, Anna, Bent(h)e, Ilse, Silke, Yfke, Renske, Nynke en Maaike.

Fryske jonges- en famkesnammen.

7,50

Wisto datst op www.heitenmem.nl ek Fryske foarnammen fynst, mei de betsjutting derby?

Dieuwke van der Meer

mei de betsjutting derby?

19

A Apgar-score Apgar-skoareAls een kindje net geboren is, wordt het na een minuut al getest en krijgt het meteen zijn eerste cijfers: de Apgar-score. De score geeft een indruk van de algemene conditie van het kindje. De test wordt n, vijf en tien minuten na de geboorte uitgevoerd.

B Borstontsteking BoarstntstekkingBoarstntstekking is in hiele ferfelende en pynlike ntstekking yn it boarst. Kinst it probearje te foarkommen troch it boarst goed leechdrinke te litten, gench rst te nimmen en hurde plakken yn it boarst fuort te massearjen.

C Colostrum KolostrumColostrum is de allereerste borstvoeding. Het is knalgeel van kleur en zit vol goede vetten, mineralen, eiwitten en vitaminen en helpt het kindje bij het opbouwen van zijn afweersysteem. Het zorgt ervoor dat het kind snel het meconium uitpoept. Na drie dagen verandert de moedermelk van kleur.

D Draagdoek draachdoekSjochst se hieltyd mear, draachdoeken en oare dragers. Nijberne poppen meie al yn in draachdoek, mar wol mei it advys om se op de bk te dragen, mei it gesicht nei dy ta. Dan kinsto goed reagearje op sinjalen fan dyn poppe.

Wat staat je te wachten na de bevalling en in het eerste levensjaar van jullie kleine spruit? Hier volgt een abc van woorden en situaties die betrekking hebben op deze nieuwe fase van je leven!

Wil je meer lezen over het onderwerp, typ dan de woorden in het zoekvenster op de site www.heitenmem.nl

Ciska noordmans

20

E Eerste hulp bij kinderongelukken earste help by bernengelokkenJelmer ziet vloeibaar wasmiddel voor limonade aan en neemt een slok. Nynke trekt zich op aan het tafelkleed en kiepert hete thee over zich heen. Jonge kinderen op ontdekkingsreis komen hun eerste levensjaren meestal niet zonder kleerscheuren door. De cursus Eerste Hulp bij Kinderongelukken leert ouders adequaat te reageren.

I irritaties aan tafel Yrritaasje oan tafelOefent uw peuter ook zijn fi jne motoriek door de poes in te smeren met aardappelpuree, en leeft hij dagenlang op drie kruimeltjes rijstwafel? Veel peuters drijven hun ouders tot wanhoop met hun niet-eetgedrag. Het blijkt dat eetproblemen terug te voeren zijn op de wisselwerking tussen ouders en kind.

J Jarig Jierdei Hoera, ien jier! Jim lytse poppe is no offi sjeel in hummel .

K KiSS-syndroom10 procent van alle kinderen heeft het KISS-syndroom. Deze kinderen kunnen uren achtereen ontroostbaar huilen, tot je er wanhopig van wordt. Bovendien draaien ze het hoofd steeds naar n kant en/of overstrekken ze zich. Herkenbaar? Hij/zij zou last kunnen hebben van het KISS-syndroom.

L Luieruitslach rufttslachDe biltsjes fan lytse poppen binne kwetsber en gau yrritearre. Dat komt foaral troch de urine, dy is soer en byt yn de kwetsbere hd, mar ek ntlsting kin soer wze en dan wurdt it allinnich mar slimmer. Ferwikselje regelmjittich it ruft (luier).

M Meertalig opvoeden meartalich grut-bringeKunnen kinderen net zo goed twee talen leren als n? Er is geen limiet aan wat een kind aan talen kan leren. In sommige landen spreken hele jonge kinderen al drie of vier talen. Meestal helpt de ene taal de andere, en bovendien wordt het door de meertalige opvoeding gemakkelijker om later nog andere talen te leren.

N Navigeren in het Fries navigearje yn it FryskKinst dyn TomTom ek ynstelle mei de Fryske frouljusstim fan Richtsje of de Fryske manljusstim fan Romke.

F Friese slaapliedjes Fryske sliepferskesIer of let moatte alle berntsjes in kear op bd. Sliepferskes jouwe struktuer oan de dei. Ienfldige ferskes lizze de basis foar muzikaliteit en lietsjes stimulearje de taalntwikkeling, wurdskat en taalfeardigens! Op e site binne de bekende ferskes oersetten yn it Frysk.

G Geelzucht gielsuchtSoms wordt de pasgeborene na een paar dagen geel. Dit komt doordat het teveel aan rode bloed-lichaampjes moet worden afgebroken door de lever, die daar nog niet helemaal op berekend is. Niet zo erg, zolang het kindje niet te geel wordt, en suf en sloom.

H Huiduitslag hdtslachDe hd fan in lytse poppe is kwetsber en drtroch gefoelich foar bygelyks hdtslach. Yn de liifmoer (baarmoeder) wurdt de hd beskerme troch it fruchtwetter en it fette hdsmar. At de poppe berne is, dan moat de hd wenne oan de nije omstannichheden, en as reaksje kin der dan pkelige tslach ntstean.

21

O Ontbijt moarnsbrochjeIedereen weet zo langzamerhand wel dat een ontbijt je motor laat opstarten. Het geeft je energie. Het brengt je stofwisseling op gang, je hersenen gaan beter werken en je bloedsuikerspiegel blijft gedurende de hele dag stabieler. Op de site 20 gezonde, simpele n lekkere ontbijttips voor je kinderen!

P Pijnlijke tepels pynlike tepelsDe tepels moatte faak earst efkes wenne oan de sterke krft wrmeit de poppe deroan sget. Troch de lytse poppe de earste dagen net langer as in kertier oan elk boarst te lizzen, kinst dat foarkomme. Lit nei in drinkbeurt de tepels droegje oan de loft.

R rapley-methode rapley-metoadeDe Rapley-methode gaat uit van vast voedsel in de natuurlijke vorm. Stukken banaan, wortel, bloemkool, etc. worden aangeboden in (kinder)vuistgrote stukken. Vast voedsel eten kan alleen als het kind al rechtop kan zitten en goede mond-motorische vaardigheden heeft.

S Spreidbroek spriedbroek In spriedbroek is in helpmiddel om de heupen fan de poppe yn de goeie stn te krijen. Meastentiids wurdt de fwiking, wrbyt de heupkom it heupgewricht net goed omslt, by it konsultaasjeburo konstatearre. Nei in jier yn in spriedbroek is it probleem meastal wol ferholpen.

T TomkeTomke is een voorlees- en taalstimulerings-programma in het Fries voor peuters. Tomke beleeft samen met zn vriendjes en de hond Romke kleine avonturen. Voorleesactiviteiten, liedjes en spelletjes vindt u op de site www.tomke.nl Ook verschijnt er elk jaar n Tomke-uitgave op papier.

U UratenDat binne urinekristallen, oranjeread fan kleur, dyt in baby yn de earste dagen soms tplast. It liket as oft it bloed is, mar dat is it net. Kinst de baby wat faker oanlizze om wat ekstra focht te jaan. Nei in pear dagen ferdwynt it fansels.

W Woordjes wurdsjesTussen de 8 en de 14 maanden zeggen kinderen meestal hun eerste woordje. Meestal is dit een woord met een heldere klank, dat je kindje veelvuldig van je heeft gehoord. In deze Heit & Mem vind je daar meer over.

IJ ijsjes iiskosZelfgemaakte ijsjes zonder toegevoegde suikers zijn een heerlijke traktatie voor groot en klein. Op de site vind je een aantal recepten om je vingers bij af te likken.

Z Zindelijk skjin Omdat de moderne pampers de bernebiltsjes hearlik droech hlde, fi elt it bern him net sa gau wiet of fi is. Fan san 18 moanne f kinne bern bewust de plas en poep ophlde. Nei it tredde jier wurdt it lestiger om ferkearde gewoanten f te learen.

22

Geef de voeten van je kind een goede start

De eerste schoentjes...

Aukje Mulder

23

Kijk eens naar de blote voetjes van je baby, met die piepkleine teentjes. Vertederend toch? Na een aantal maanden komt de fase waarin je de eerste schoenen koopt. Die zijn vaak zo schattig dat veel ouders ze bewaren. Maar wanneer koop je dat eerste paar? En waar moet je op letten? Jeugdarts Ingrid Hoogma ziet dagelijks minivoetjes voorbijkomen. Zij geeft tips.

Geen mens staat er eigenlijk bij stil, maar een voet is een complex onderdeel van je lichaam. Achtentwintig botjes zitten erin en een voet is pas uitgegroeid als een kind twaalf jaar is. Voeten van een jong kind hebben nog veel babyvet. Waar een volwassene een holte heeft, zit bij een baby nog weefsel. Waardoor een kindervoet dus dikker en platter is. Een platvoet is het niet. Dit weefsel is nodig om een steunvlak te creren zodat het kind zijn evenwicht kan bewaren. Daarom is het onverstandig om peuters en kleuters al steunzolen te geven. De meeste kinderen hebben die echt niet nodig.

StruikelenOok de stand van de benen verandert in de loop van de jaren. Een baby heeft meestal o-benen. Een peuter x-benen. Veel peuters die nog maar net lopen, zetten hun voeten naar binnen of juist naar buiten. Allemaal bedoeld om stevig te kunnen staan. Als ze hard lopen of moe worden, struikelen ze soms over hun eigen benen. Geen zorgen over maken, dat gaat over als ze ouder worden.

Het beste is om een jong kind in huis op blote voeten of op sokken met anti-slipzooltjes te laten lopen. De meeste ouders doen dit ook. Op die manier maakt je kind het beste contact met de grond, traint het zijn spieren en bewaart het zijn evenwicht het beste. Echte schoenen komen in beeld als je met je kind buiten gaat

wandelen. Schoenen zijn nodig als bescherming en niet als ondersteuning. Op de fiets kan een kind dus nog best sokken met leren slofjes (met drukknoopjes) dragen. Die beschermen prima tegen de kou.

Een goede schoen is een schoen die goed past en niet een schoen die duur isGroeienIn die eerste twee jaren na het gaan lopen, groeien kindervoeten soms drie maten per jaar. Regelmatig opmeten is dus het devies. De meeste schoenen hebben een binnenzooltje dat je eruit kunt halen. Zet het voetje daarop en bekijk de maat. Zorg voor voldoende ruimte in lengte (1,5 centimeter extra voor de groei) en breedte, goede steun voor de hak n heel belangrijk een soepele zool. Hierdoor leert de voet om zich af te wikkelen. Dat lukt niet in houten klompen en regenlaarsjes. Trek je kind die dus niet hele dagen aan.

Met deze adviezen moet het mogelijk zijn om de voeten van je kind een goede start te geven. O ja, nog een laatste uitspraak van de arts, waar veel ouders in deze tijden van recessie blij mee zullen zijn: Een goede schoen is een schoen die goed past en niet een schoen die duur is.

24

Taalntwikkeling by jonge bern giet eins fansels mar wol leuk om wat mear fan te witten!

6-12 moanne reageert op zijn/haar naam. brabbelt en vormt klanken zoals: da-da,

ga-ga, dat lijkt al op taal. begrijpt het verschil tussen een

vaststelling (Ja, dat is een boekje, heel goed!) en een vraag (Wil je een boekje lezen?).

reageert op intonatie, welke talen er ook worden gebruikt.

oefent zijn/haar mimiek, imiteert, doet geluiden na die volwassenen maken, zoals kuchen.

0-6 moanne herkent stemmen van de personen in de

naaste omgeving. huilt om duidelijk te maken wat hij/zij

wil. reageert op geluiden. is gevoelig voor intonatie van personen

in de omgeving. communiceert al actief. brabbelt, doet klanken na. speelt met de effecten van toonhoogte,

volume en verschillende klanken.

Watfoar taal/talen biede jim it bern? Wat prate de minsken yn de direkte omjouwing? De (twa)talige ntwikkeling op in rige! Yn watfoar faze sit dyn bern?

Wat prate de minsken yn de direkte omjouwing?

idske bangma

25

1-2 jier zegt zijn/haar eerste woordjes. neemt actief deel aan een gesprek, vooral

met lichaamstaal. begrijpt veel meer woordjes dan het kan

zeggen. Begrip komt altijd eerder dan spraak.

begrijpt al veel woorden bij een tweetalige opvoeding.

bij 1,5 jaar spreekt het meestal in nwoord-zinnetjes.

eerst komen de zelfstandige naam-woorden, daarna de werkwoorden.

combineert woordjes tot tweewoord-zinnetjes, zoals Niet slaap.

2-3 jier praat meer. is beter te begrijpen. communiceert nog steeds veel via

lichaamstaal. het feit DAT het kind praat is belangrijker

dan HOE het praat. de mensen die het kind veel zien, kunnen

hem/haar begrijpen als hij/zij praat. gebruikt sommige klanken van de taal nog

niet, maar langzamerhand verschijnen deze klanken nu toch in zijn of haar spraak.

mixt talen door elkaar, bij een tweetalige opvoeding.

vertelt wat hij/zij ziet of meemaakt.

3-4 jier kent passief al veel begrippen, de

uitbreiding van de actieve woordenschat komt nu ook in een stroomversnelling.

gebruikt langere zinnen. heeft bij het voeren van een gesprekje geen

hulp meer nodig. de uitspraak van het kind is al duidelijker

en hij/zij kan zichzelf gemakkelijker verstaanbaar maken.

stelt veel vragen. controleert zijn/haar eigen taalvermogen:

dit is een krant, h?. geeft overal commentaar bij. begrijpt bijna alles in beide talen, bij een

tweetalige opvoeding.

Een baby herkent de klanken van stemmen al in de buik. Taalontwikkeling begint dus al voor de geboorte. Bij de geboorte hebben alle kinderen het vermogen van taalverwerving, al is het ene kind wel taalgevoeliger dan het andere en pikt het ene kind taal/talen sneller op dan het andere. Daarnaast bepalen de taalinput en taalomgeving de verdere groei en ontwikkeling van die taal/talen dat geldt zowel voor eentalige als voor tweetalige gezinnen, welke talen er dan ook gebruikt worden door de vader en/of moeder. Jonge kinderen experimenteren met talen en gebruiken talen door elkaar, dat is niet erg! Als kinderen vanaf de geboorte tweetalig worden opgevoed, kennen ze op 5- of 6-jarige leeftijd eigenlijk voor alle woorden de betekenis in beide talen.

26

Tips voor een tweetalige (Friese en nederlandse) taalontwikkeling:

Maak taalafsprakenVraag mensen in jullie omgeving om Fries te spreken tegen jullie kind, blijf volhouden, ook al spreekt het kind Nederlands terug. Denk eraan, het Nederlands is heel dominant en Friezen zijn eraan gewend om zich aan te passen. Jij zult anderen er zeker aan moeten herinneren dat zij niet hoeven over te schakelen op het Nederlands.

Taal is leuk, doe spelletjesDoe taalspelletjes; rijmpjes, (opzeg)versjes, schootliedjes, raadseltjes, toneelstukjes en kiekeboe-achtige spelletjes zijn geschikt voor jonge kinderen. Gebruik de Friese taal bij de spelletjes.

Denk na over de talen die jullie je kind willen bijbrengenAls jullie beide een andere moedertaal hebben, en je wilt dat jullie kind beide talen goed leert, dan kunnen jullie het beste gelijk vanaf het begin consequent elk de eigen taal tegen jullie kind gebruiken. Ook een derde taal kan prima, een kind snapt meerdere talen best!

Houd vast aan je eigen moedertaalAls jij Fries spreekt en je partner Nederlands (of andersom), praat dan ook in je eigen taal tegen elkaar en schakel niet automatisch over op het Nederlands. Het kan eerst wat vreemd voelen dat jullie elk een andere taal tegen elkaar praten, maar het zorgt er wel voor dat het onderscheid tussen de talen nog duidelijker wordt voor het kind, en het Fries niet verloren gaat. Jullie kunnen dit ook tijdens vaste momenten proberen, bijvoorbeeld tijdens het avondeten.

Denk ook eens na over een Drietalige basisschool (er wordt lesgegeven in het Nederlands, Frysk en English!) www.3ts.nl

Praat, zing en lach tegen jullie kindInteractie met volwassenen is belangrijk voor het kind. Ook een baby kan zich vervelen als hij niet talig geprikkeld wordt! Als het kind genoeg klanken van de Friese taal of van het Fries n het Nederlands hoort, helpt dat hem in zijn verdere taalontwikkeling.

Denk na over een Fries- of tweetalige peuterschool of kinderdagopvangwww.sfbo.nlMeertaligheid is een rijkdom!Er zijn veel goede kindercentra en scholen met een meertalig beleid.

Kijk voor meer tips en informatie op www.taalgroeimeter.nl

27

Dina is in famke. Ik sis it doch mar efkes, it is nammentlik net altyd sa ddlik. Foaral manlju sjogge har faak foar in jonge oan. Manlju binne natuerlik sosjaal wat nhandiger en sizze faak earst wat, foardat se neitinke, sa wit ik fan mysels.It is eins net sa raar dat Dina foar in jonge oansjoen wurdt. Se hat mei har fjouwer moannen noch gjin hier. Jolanda rp my dizze wike nei it ferskjinningskessen, om dr yn it felle ljocht in earste hier oan te wizen, mar it mei noch gjin namme hawwe. En op in keale kop krigest gjin sipeltsjes of sokssawat, dat helpt dus ek net. Dina har grutte sus Janna hat de earste twa jier fan har libben yn Ekwador wenne. Dr binne se wend om famkes al yn de earste wike earbeltsjes te jaan. Wy hiene dat net dien. En dat hawwe wy witten. Al wie se noch sa rs, mei jurkje

en al: man en frou seagen der in jonkje yn. As ik dan sei dat it in famke wie, seagen se my raar oan. Ik seach se tinken: dat earme famke hat net iens earbeltsjes!Hjoed wie hjir in freondin fan Jolanda, en har famke fan oardel hjit Robin. Dat helpt natuerlik ek net. Robin wie ek hiel faak foar in jonge oansjoen en ik fernaam oan alles dat sy in hiel soad minsken hiel dom fn. No ja, dat kloppet natuerlik wol, mar do moatst dy noait tefolle opnaaie litte. Ik sjoch nei Jolanda en tink: mei Dina komt it wol goed. En Janna is al echt san moai famke.Dus Dina is noch efkes, in jier of sa, in jonkje. Dina sels wurdt der net oars fan. Se laket no al in moanne of twa, en dr is se hiel goed yn. Fansels laket se it hurdst nei har heit, mar se laket ek graach nei oaren. Sels nei manlju dyt sizze dat sy in jonkje is. Dat makket har neat t.

dinA iS in FAMKE

Wim de boer

28

LZe Mei Lytse poppen(babys 0-1 jr.)

Poppen te jong om foar te lzen? Welnee! Dyn poppe fynt boekjes prachtich! Boekjes om op te sobjen en mei te boartsjen!Bern jonger as in jier wurde noch net sa faak foarlzen Dat is spitich, want mei dyn poppe op skoat in boekje ntdekke is learsum. It stimulearret de taal- en spraakntwikkeling fan dyn bern, sa blykt t ndersyk. En it ferheget de konsintraasje. Allegear saken drt in poppe in libben lang plezier fan hat. Poppen kinne mear as datst tinkst. Al fan de earste dei f lstert dyn poppe al nei dyn stim. Yn it earste jier ntwikkelet in bern him fluch en leart it in protte nije dingen. Dr spilet BoekStart no op yn.

BoekStart stimuleert lezen met babys, dreumesen en peuters. Kinderen die als baby al

zijn voorgelezen, zijn later beter in taal. Je kunt dus niet vroeg genoeg beginnen met voorlezen. Maak je kindje gratis lid van de bibliotheek. Dan ontvang je een BoekStartkoffertje met twee boekjes cadeau en kun je de speciale BoekStarthoek met babyboekjes ontdekken. Kijk op boekstart.nl voor voorleestips en kortingsbonnen!

Wat maakt een boekje tot een goed babyboekje? Bij het uitkiezen van een goed boekje voor je baby is het belangrijk te letten op zowel de inhoud als de uitvoering. Die moeten goed aansluiten bij de ontwikkeling van je baby. Elke fase vraagt om andere boekjes. Soms gaat dat snel, soms is je baby wekenlang zoet met hetzelfde boekje, om dan ineens weer een sprong te maken.

idske bangma

29

Een goed en verantwoord babyboekje moet voldoen aan: Voor wat betreft de inhoud: aandacht trekken en vasthouden contrasterend kleurgebruik (ook zwart-wit) duidelijke en eenvoudige afbeeldingen interactiemogelijkheden eenvoudige tekst, dat geeft meerwaarde

(taalaanbod)

Voor wat betreft de vormgeving: (artistieke) aantrekkelijkheid, die de functie

niet in de weg staat voor babys hanteerbaar (niet te groot; zacht

en licht van gewicht) veilige uitvoering (geen scherpe hoeken of

onderdelen die makkelijk losraken)(Bron: www.boekstart.nl)

Lit dyn stim hearre, watst seist is eins net sa belangryk. Beneam wat der te sjen is, en meitsje bypassende lden by it boekje!

FOArLSTiPS:

Kies boekjes t dytst sels ek aardich fynst, mei ddlike plaatsjes en mei in protte kontrast. Soargje dat dyn poppe sels ek boekjes pakke kin, bygelyks yn de boks.

Nim de tiid foar in boekje. Gean lekker tegearre op in rstich plakje sitten. Doch televyzje, telefoan en laptop t, dat liedt gau f. In pear fbyldings sjen litte is gench. It boekje hoecht net yn ien kear t.

Meitsje fan foarlzen in fste gewoante. Kies drfoar de tiid dyt dy goed tkomt: lekker rstich moarns, of foar it sliepen of kies in oar rstmomint op in faak drokke dei. Dyn poppe leart wat lzen ynhldt troch de foarlssesjes hieltyd op deselde wize te begjinnen, bygelyks mei te sizzen: Sille wy tegearre in boekje lze?

12

3

5

Jou dyn poppe boekjes fan sterk en feilich materiaal. Boekjes om te fielen, te priuwen, nei te sjen, oan te rken en nei te lsterjen. In goed boekje is bestand tsjin poppehantsjes en (earste) -toskjes!

4

30

Tomke syn earste hapkes

Kinst begjinne mei byfi eding fan 4 moanne f, as jim bern dr ferlet fan hat. Dat fernimst bygelyks as se mear begjinne te smakken. Troch byfi eding kin it ferlet fan molke, en dus ek dyn molkeproduksje, weromrinne. Oerlis mei it konsultaasjeburo wat it bste foar jim is. Stel it jaan fan byfi eding noait langer t as oant 6 moanne. Hjirby hawwe wy trije hearlike, sne resepten foar jim sammele. Fynt jim lytse griemer grif hiel lekker!

*Appeltsjeguod1 appel(1/2 poppekoekje, sa as Liga)In appel skile en yn blokjes snije. Mei in stfmikser de appel fynmealle. As de poppe noch wat muoite mei de groffe puree hat, kinst it nochris troch de seef riere. Is dyn berntsje wat lder, dan kin der in heal fynkrmele poppekoekje trochrierd wurde.

4 moanne +

Wat in feest wie dat! Noch even en jim berntsje is ek oan syn earste hapkes ta!

Wieke de haan t itenside mei tomke

31

* Bytsjerasp1 seane reade byt50 gram rys of lytse ierappelkanielpoeier1 lytse appel30 gram rezinentate/memmemolke of opfolchmolke

De rezinen goed waskje en se as it kin in nacht fan tefoaren al yn sean wetter yn e weak sette. Op de dei sels rys siede sat op it pak stiet (of in lyts ierappeltsje skile, yn stikken snije en yn 20 minuten gearsiede). Doch de lste 5 minuten de rezinen by de rys. In seane reade byt en ek in lyts appeltsje raspje. De raspe byt en appel troch de fdreage geare rys riere en even trochwaarmje. Smeudich meitsje mei wat tate of opfolchmolke. Hiel lyts bewyske kanielpoeier deroer struie. Drnei alles fynmealle.

*Sinneblomke1/2 maiskolf100 gram blomkoal30 gram cottage cheese

Spiel it stik maiskolf goed f en doch it mei wat blomkoal- roaskes yn in pantsje mei siedend wetter, om yn in kertierke gear te wurden. Skraabje de geare mais der mei in leppel f, doch de seane blomkoalroaskes derby, skep der wat sfte tsiis by en purearje alles.

*Mangohapke 1/2 mango1/2 banaantsje2 ytleppels seane rys1/2 teeleppeltsje sitroensop

Skyl de mangohelte en ferdiel it fruchtfleis yn skiven. Tagelyk mei it heale banaantsje en in pear ytleppels seane, geare rys yn in keukenmasine of mei de stfmikser fynmealle. Pear dripkes sitroensop dertroch tsjin t ferkleurjen.

6 moanne +

9 moanne +

32

Ferskes foar op skoat

Hantsjes yn e hichte(pak de hantsjes fan de poppe)

hantsjes op it hier Hantsjes op e ... skouders*(*sels lichemsdiel ynfolje)

Hantsjes yn e side Hantsjes op e flier Tiere-liere-lier

Ut: Wimpeltsje Pimpeltsje

Slpe ... slpe ... slpe Dit lytse mske wol yn ... Anneke* har nekke* krpe!

(*sels namme ynfolje) (*oare lichemsdielen betinke)

(Wiisfinger en middelfinger rinne stadich oer it lichem fan it bern) (Eventueel fingerpopke brke)

33

Klap de hantsjes (pak de hantsjes fan de poppe)

Klap, klap, klap.Stamp de fuotsjes

(pak de fuotsjes fan de poppe)Stap, stap, stap.Klapperdeklap Stapperdestap

O, wat is dy ...* knap! (*sels namme ynfolje)

Fan: Tomke CD-Tomkefoarstellings

Dit is pake, koart en dik.Dit is beppe, dy breidet rikketik.Dit is heit, dy is lang fan lea.

Dit is mem, dy smart s deistich brea.Dit is Jantsje, s lytse mantsje.

En de hiele famylje is * syn/har hantsje. (*sels namme ynfolje)

(Alle fingers, fan tomme oant en mei pink, bydel)

Ut: Hop Hop Hynke

Sa rydt in heare-koetsHEARE-KOETS! / HEARE-KOETS!

Sa rydt in nije sjeas,NIJE SJEAS! / NIJE SJEAS!Mar sa rydt in bolderwein,

BOLDERWEIN! / BOLDERWEIN!Sa! / Sa!

(Mei elts ferfiermiddel wylder hippe)

Ut: Hop Hop Hynke

Tingeling, tingelingeling (om bar oan beide earkes lke)Doarke iepen, doarke ticht

(de eachjes binne de doarkes)Trep frinne

(noas fan boppen nei nderen)Fuotfeie

(finger hinne en wer nder de noas)Deryn!

(finger yn e mle)

Ut: Hop Hop Hynke

34

Mijn kleine KikkerMAX VELTHUiJS, LEOPOLDEen langwerpig tasje bevat vier kleine, vierkante kartonnen boekjes: Dieren, Eten, Kleuren en Spelen.

Wat fi elt Stip? EriK HiLL, AFKFiel hoe sacht it ear fan in oaljefant en in liuw is. In prachtich fi elboek mei bisten, foarmen, kleuren en sifers.

Dit ben ikFiONA rEMPT, VAN GOOrBabys kijken graag naar andere babys: dit boekje laat kleurenfotos van vier heel verschillende kindjes zien, met voor babys typische houdingen en mimiek.

Tomke: At ik letter grut bin AFK Tomke en Yana Yu betinke wat se wurde wolle at se letter grut binne: in brnspuitman, in plysje op in grut hynder, in cowboy, in prinses en noch folle mear!

Poppeboeken top 10

Sjoch foar mear Nederlnsktalige titels fan poppeboeken op www.boekstart.nl en foar Fryske titels op www.afuk.nl

Carolien ter schuur

35

Babys kijkboekXAViEr DENEUX, OOGAPPELEen pop en een bal, de kat en de hond, het ei en het kuiken: in dit stoere boek valt heel wat te bekijken.

De natoerMAriON BiLLET, AFKDruk op de knopkes en ntdek de lden t de natoer Hoe klinkt bygelyks de see en watfoar ld makket de kikkert?

Fien en Milo spelenPAULiNE OUD, CLAViSKonijntje Fien en muis Milo zijn fi jn samen aan het spelen: met de bal, de trommel, de blokken, ze maken een tekening en lezen een boek.

Nijntje op e buorkerijDiCK BrUNA, BOrNMEErNijntje is op e buorkerij. Se sjocht guozzen, einepykjes, kij en in wollich wyt skiepke. Kinst fi ele oan de stofkes en riede wat der achter de lkjes ferstoppe sit.

rijtjes makenGUiDO VAN GENECHTEN, CLAViSOp de stoffen paginas van dit buggyboekje staan dieren afgebeeld die rijtjes vormen: muizen, vissen, lieveheersbeestjes, slakken en schildpadden.

YnstrumintenMAriON BiLLET, AFKStevich kartonboekje foar pjutten, mei lden dyt de platen ta libben bringe. Witsto hoet in piano klinkt? Of in gitaar? Wat fynst it moaiste?

36

24 maart 2014 om 15:23 oere binne Esther van Wieren-Nobel en Thiadrik van Wieren heit en mem wurden fan Codi. In prachtich jonkje fan 3725 gram en 53 sm.

37

Mijn verhaal begint op 30 april 1988 in Fortaleza, fertelt Esther. Se wie doe krekt 9 wiken ld. Mijn ouders waren dolblij om mij voor het eerst in hun armen te hebben. Mijn moeder was 19 en mijn vader 21 toen ze 40 jaar geleden trouwden. Mijn ouders hebben nooit kinderen kunnen krijgen, en besloten daarom een kindje te adopteren.Pas nei fjouwer jier krije de oansteande lders grien ljocht, en op 26 febrewaris 1988 falt der in foto by harren yn de brievebus. In foto fan in lyts brn famke fan krekt trije dagen ld. Op 29 april stapten har lders yn it fleantch nei Brazili en 30 april wie it safier: Esther krige har heit en mem. Mijn moeder was toen 34 en mijn vader 36. Kun je nagaan hoelang ze hebben moeten wachten. Twa jier letter komt der noch in Braziliaansk suske by yn de hshlding.

Je komt niet uit mamas buik, maar wel uit mamas hart.Har lders hawwe altyd iepen west oer de adopsje, fertelt Esther. Mijn moeder zei altijd: Je komt niet uit mamas buik, maar wel uit mamas hart. Mijn ouders hebben mij alle ruimte gegeven, mocht ik op zoek willen gaan

foAr de eArste keAr heit en mem

naar mijn biologische ouders. Ik had daar nooit over nagedacht en vond dat ook niet nodig. Ik heb ouders waar ik dolblij mee ben! En hoewel er bloedverwanten van mij in Brazili wonen, had ik er niks mee. Maar toen ik ouder werd, begon het toch te knagen.Esther beslt nei Brazili f te reizgjen en mei help fan in tolk mei har biologyske mem te praten. Wylst Esther op fan de senuwen is, prate se mei-inoar. Fansels hienen alle senarios har al yn har holle fspile. Op e televyzje sjochst programmas drt mem en bern inoar yn e earmen fleane en skrieme. Eindelijk zou ik zien of ik op haar leek. Maar er was totaal geen band. Achteraf hoorde ik van de tolk dat het vaker zo gaat.Op 27 maaie 2013 trout Esther mei Thiadrik en tsien moanne letter binne se heit en mem. Se is no krekt as har biologyske mem doe 26 jier ld, mar wol ferskuorrende bliid mei de earstberne, in prachtige soan mei de namme Codi. Foar de lders fan Esther en Thiadrik is it ek de earste kear dat se pake en beppe wurden binne En oft se dr ek bliid mei binne? Ls op side 54 har ferhaal.

38

Silke (3) wurdt ferteld dat der in baby yn de bk fan tante Hannie sit. O, seit Silke, krekt as by dy ko dyt in kealtsje krige. Ja, krekt sa, seit mem. O, mar dat is maklik, fynt Silke. Toutsjes der om en lke!

Patrick (6) bestudearret oandachtich de 12 wiken echofoto fan syn tante en seit dan: Ik sjoch it al, it wurdt in jonkje. Want de baby hat gjin hier!

Hylke (5) kriget in broerke of suske en wol witte hoet de molke t de boarsten fan mem komt. Moatte wy dan earst de dopkes der fdraaie?

Timo (4) merkt op: Toen Emie (syn nichtsje fan 4) en ik babys waren, hadden we net zulk haar als pake!

Doet Marije (5) fan heit hearde dat der in lytse poppe komme soe, frege se ferbjustere: Wit mem dat wol?

Willem (3) loopt met mama door de stad. Mama is zwanger en heeft last van haar bekken, dus ze rust even uit op een bankje. Willem weet al hoe laat het is en roept door de winkelstraat: Heb je weer n zere bek?

BErnEPrAATSJESHat dyn bern ek fan dy tsnderlike tspraken? Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

Toen ik zwanger was van de tweede en al een behoorlijk buikje had, sprong mijn neefje boven op me, waarop onze dochter riep: Tink derom, sa komme der krassen op e baby!

Timo (4) merkt op: Toen Emie (syn nichtsje fan 4) en ik (syn nichtsje fan 4) en ik babys waren, hadden we net zulk haar als pake!

Doet Marije (5) fan heit hearde

neefje boven op me, neefje boven op me, waarop onze dochter waarop onze dochter riep: Tink derom, sa riep: Tink derom, sa

Willem (3) loopt met mama door de

van de tweede en al een behoorlijk buikje had, sprong mijn neefje boven op me, waarop onze dochter riep: Tink derom, sa komme der krassen op e baby!

Mirjam van der Zwaag, kraamverzorgende bij KraamZus en trainer in Dunstan babytaal. Ze begrijpt babys, traint haar collegas hierin en helpt ouders de babytaal te verstaan.

Ik ben bij de familie De Jong. Heit Pascal en mem Esther zijn apetrots op hun kleine spruit. Wietze weegt bijna 11 pond. Een prachtig uit de kluiten gewassen kereltje, dat tevreden bij mem ligt te drinken. Ze zijn net ontslagen uit het ziekenhuis na een keizersnee, en de nodige Wietze-uurtjes zijn al zichtbaar. Thuiskomen is natuurlijk fi jn, maar ook spannend. Je bent altijd met zijn tween geweest en dan ineens ben je met zijn drietjes. Aan mij de schone taak om ze tijdens een ontspannen vlucht zoveel mogelijk te helpen en ze te leren wat Wietze vertelt. Fasten your seatbelts!Wietze is er helemaal klaar voor en praat maar raak. Vooral neh, neh, neh. Dit betekent dat hij honger heeft. Neh is n van de vijf refl exgeluiden die pasgeboren babys maken. De vier andere geluiden, owh, eh, eairh en heh, betekenen: ik wil slapen, moet een boertje laten, heb last van buikkramp, heb last van ongemak. We maken deze week volop vlieguren en herkennen de geluiden steeds beter. Het vertrouwen groeit en de rust in huize De Jong neemt toe. En dan is het moment daar, de laatste kraamdag zit erop. Maar, wat hoor ik nou? Wietze is onverslaanbaar en huilt. Hij maakt het neh-geluid. Esther en Pascal snappen er niets van, hij heeft toch net gedronken? Ik kan het dan ook niet laten om nog even om het hoekje te kijken en ze ervan te overtuigen dat Wietze echt weer honger heeft. Kan je niet nog even blijven? We kunnen nog wel een vlieglesje gebruiken, zegt Esther lachend en vermoeid. Maar hoe graag ik ook zou willen, het is nu toch echt tijd om solo te vliegen. Dat leert het snelst.

Wat Hoor IK noU?

39

40

41

Na de geboorte van je kind zit je als moeder automatisch op een roze wolk. Althans, als je de vele kind & ouder-bladen moet geloven. Dolgelukkig ben je met jouw pasgeboren wondertje en daar veranderen tepelkloven en een paar korte nachten niets aan. Toch kan de realiteit flink tegenvallen. Volgens Grietje Meulenaar van coachingsbureau Grip op Moederschap in Weidum leven we tegenwoordig in een maatschappij waarin we vaak zeggen dat het goed gaat, ook als dat niet zo is. En wanneer je vertelt over hoe het echt met je gaat, krijg je vaak te horen: Oh, dat heb ik ook gehad, hoort er gewoon bij. Maar horen die sombere gedachten, oververmoeidheid, twijfels, een gevoel van falen er dan inderdaad bij? Is dat nou ontzwangeren? Het lijkt erop dat praten over deze gevoelens taboe is. Uit onderzoek blijkt dat 10% van de vrouwen een depressie heeft, varirend van direct na de bevalling, maar ook tijdens de zwangerschap, tot 1,5 jaar na de bevalling, vertelt Meulenaar. Met haar bureau coacht en ondersteunt zij prille moeders die het moeilijk hebben.

ik voelde me helemaal niet gelukkigTineke Feenstra (30) uit Leeuwarden leefde tijdens haar zwangerschap wel op een roze wolk. In de boekjes die ik las, stonden bijna alleen maar positieve ervaringen over het moederschap. Ik keek er ook echt naar uit!

Na de bevalling donderde ze van die roze wolk af. Sommige vrouwen voelen zich gelijk moeder na de bevalling, maar dat had ik niet. De borstvoeding ging bij Tineke op zich goed, maar ze vond er gewoon niks aan. Ik voelde me helemaal niet gelukkig en vond dat raar. Omdat ze in het verleden een burn-out heeft gehad, gingen gelijk alle alarmbellen rinkelen. Haar psycholoog bevestigde dat ze een postnatale depressie had. Tineke kreeg veel steun van man, familie en vrienden, maar toch vond ze het eerst moeilijk om, vooral aan zichzelf, toe te geven dat het niet zo goed met haar ging. Ons kindje was gezond, we hoorden toch gelukkig te zijn? Maar toen ik het rotgevoel bij mezelf toeliet, kon ik er makkelijker over praten.

De grens tussen een postnatale depressie en moeite hebben met het moederschap is lastig te stellen, volgens Meulenaar. Er zijn vrouwen die tot de risicogroep behoren; zij zijn gevoeliger voor depressies. Maar juist bij die andere groep vrouwen, bij wie geen eenduidige diagnose te stellen is, lijkt er een taboe op te rusten. En de buitenwereld maakt jonge moeders soms alleen maar onzekerder, door de vele meningen en adviezen die rondgestrooid worden. Esther Sluiter-Hekman (31) uit Kollumerzwaag zat ook op een grijze wolk na de bevalling van haar zoon. Niels wilde niet meer bij me drinken en werd heel suf. Na een consult van een

het grijze wolk-gevoel

Wennen aan het moederschap

Femke jaarsma

42

lactatiedeskundige ben ik doorgegaan met borstvoeden. Maar Niels wilde gewoon niet en huilde erg veel. Esther vertelt dat ze geluk had als het een paar uur stil was in huis. Voor de buitenwereld hield ze zich groot. Ik schaamde me. Zeg nou eerlijk, welke moeder geniet nou niet van haar kind?

Een leuk leven hebbenGrietje Meulenaar legt uit dat veel moeders gevoelens van onzekerheid ervaren. Er verandert veel bij het krijgen van een kind; je lijf, het ineens zelf ouder zijn met alle verantwoordelijkheden die daarbij horen, je relatie ten opzichte van je partner, het combineren van werk en gezin, en alle vrijheden die je voorheen ervoer. Dit vraagt van iedere vrouw, maar ook van de man, een omschakeling die bij de een wat gemakkelijker verloopt dan bij de ander. Verena (35) uit Leeuwarden wist wel dat het moederschap meer inhoudt dan wat je in de media voorgeschoteld krijgt, maar kreeg het toch moeilijk. Ik had nog nooit een luier verschoond

of een huilend kind in handen gehad. Dus toen we thuiskwamen uit het ziekenhuis, wist ik niet goed wat de bedoeling was. Vrouwen die hoge eisen stellen aan zichzelf en aan het leven, hebben volgens Meulenaar een grotere kans op het krijgen van een postnatale depressie. Daarnaast willen we graag allemaal een leuk leven hebben, met veel vrienden, vakanties, een goede baan, hobbys, etc. Het krijgen van een kind zet dit leuke wereldje soms even op zijn kop. Verena ervaart het vinden van een balans tussen werk, gezin en tijd voor jezelf als een uitdaging. Het is elke keer opnieuw bekijken wat het beste is voor je gezin, maar alles is te leren, vindt ze. Dus ook genieten van nu. Esther geniet inmiddels volop van haar gezin. Niels is een lieve jongen met een pittig karakter, maar dat past wel bij ons. Dat genieten is niet zo vanzelfsprekend, vindt Tineke. Ik zeg nooit meer tegen mensen die net een kindje hebben gekregen dat ze moeten genieten. In plaats daarvan zeg ik dat ze eerst maar eens rustig aan de nieuwe situatie moeten wennen.

tips voor prille moeders en vaders: Zet jezelf bij het krijgen van een kind voorop! Eet goed, probeer

goed te slapen, maak tijd voor jezelf en voor je relatie. Je kind is het beste in zijn hum wanneer jij dat ook bent.

Blijf met je partner praten over wat je voelt en denkt. En geef aan wat je van je partner verwacht; een luisterend oor in plaats van een oplossing.

Zet hulptroepen in. Een middagje/avondje weg doet wonderen. De belangrijkste: accepteer dat het even is zoals het is. Dat is

de eerste stap naar ontspanning en positievere ervaringen, gedachten en gevoelens. Dit is een fase en het wordt allemaal weer makkelijker.

43

Kreamkadootsjes op syn Frysk

Badcapes binne handich om de poppe yn te wikkeljen nei it badderjen of sa gewoan om se lekker waarm te hlden. Se binne der yn de kleuren hurdrs, blau en wyt, mei de teksten jonkje, famke en lytse pop. Priis: 10,95

Hoe grutsk kinne je wze op jesels dat je einlik heit of mem binne! Dan dochst fansels mar al te graach dyn bern san leuk shirtsje oan mei de tekst Mem har jonkje, Mem har famke, Heit syn pop, Mem har pop of Leaf!, 9,50

Boppesteande produkten binne allegear te bestellen fi a www.afuk.nl of te heljen by de Fryske boek- en kadowinkel fan de Afk yn Ljouwert. (skean tsjin de Aldehou oer)

Weetsje:Eartiids wie it hiel gewoan om by de berte fan in poppe in sulveren berteleppel te jaan. De poppe kriich de berteleppel mei ynskripsje meastal fan de pake of beppe dyt ferneamd wie. De ynskripsje bestie meastal t de namme, bertedatum en plak fan de poppe. Mei it jaan fan de berteleppel waard faak gelok, snens en rykdom tawinske. De leppel wie ek in soarte fan belizzing, in fersekering foar minne tiden, omt sulver kostber wie. En tagelyk waard ek in stikje famyljeskiednis fstlein.

In lytse poppe regelet syn lichems-temperatuer troch waarmte f te jaan fi a syn of har holtsje. De poppe kin drtroch ek tefolle lichemswaarmte ferlieze, drom is it ferstannich om lytse poppen altyd in mtske op te setten. Soargje derfoar dat it mtske minstens oer de earen komt. Priis: 5,95Priis: 5,95

At dyn poppe ngefear sn moanne is, kin er him begjinne te hechten oan in krper. Ast dyn poppe bygelyks nei de oppas bringst, kin in leaf knuffeltsje him treast jaan. Lykas dizze kninemyns. Se binne te krijen yn fjouwer kleuren. 8,50

44

Marieke Vinckers

Mei in mem dyt yn in brassband spilet en in heit dyt dirigint is en slachwurker by de marechaussee, en dyt boppedat ek graach pianospilet, kin lytse Jesse der net omhinne: muzyk heart by syn libben. It wie al yn Jesse syn earste libbensoere dat Ido (33) in pianostik fan Jennifer Lin foar him spile. Jesse Ids is no sn moanne ld en rlet himsels om yn e boks as syn heit dat stik wer spilet. Hy werkent it grif! Of soenen heit en mem dat graach leauwe wolle?

Muzyk foar de berte

45

46

As in sne jonge Fries leit Jesse mei syn blonde kopke yn e wein neist syn mem Wilma (29). It is wol ddlik dat er meidwaan wol yn it petear, want snder ophlden praat en brabbelt er mei syn mem mei. Nijsgjirrige helblauwe eagen. Jesse sjocht alles. It is dat heit der net is, oars hie it mantsje fst noch eefkes by Ido op e skurte sitten, wylst dy in lietsje spile op e piano. Snder gekheid, dit moat al in muzikaal jonkje wurde, dat kin hast net oars.

Untwikkeling gehoarTusken de snde en de njoggende wike fan e swangerskip ntwikkelt it gehoarorgaan fan e baby him. As in swangere frou nei muzyk lsteret, dan lsteret de baby dus mei. Der binne froulju dyt drom bewust it berntsje yn e bk rstige muzyk hearre litte. No ja, rstich, dat docht net elkenien. Op e site fan Babybites skriuwt in mem: Muziek hoorde hij al continu in mijn buik, maar dan wel redelijk harde rotherrie. Se jout dochs it advys om wol dyn eigen muzyk te draaien. Dan is it bern dr mar fst oan wend. Brammetje slaapt nu gerust door Rammstein heen, skriuwt se. In oare mem docht it kalm oan mei har lytse poppe yn e bk: Ik zet vaak een rustig klassiekje op, zodat ze eraan kan wennen. Maar ik doe het alleen als ik haar voel bewegen, want het is niet de bedoeling haar ermee wakker te maken.

'Altyd as Ido it lietsje spilet fan Jennifer Lin, begjint Jesse te laitsjen.' begjint Jesse te laitsjen.'

46

fan Jennifer Lin, fan Jennifer Lin, begjint Jesse te laitsjen.'

By Jesse fan Ido en Wilma gong it noch wer oars: Ik ha noch oant myn 36e wike yn e brassband meispile. Ja, der wienen wol wat minsken dyt fregen oft dat no wol ferstannich wie, mar ik hie t de ferloskundige frege en dy sei dat it krekt goed wie dat ik sa bewust mei myn azemjen dwaande wie. Mei har kornet toetere Wilma dus gewoan troch. Oant it momint dat se fi elde dat se minder lucht hie. Se fi elde Jesse altyd wol skoppen, mar dat wie net om har stil te krijen hear!

Werkennen muzykAs in mem sels muzyk makket, dan fi elt de baby de fi braasje drfan. Dat jout rst. Hoewolt it ndersyk nei prenatale ntwikkelings noch altyd trochgiet, is wol al ddlik dat foetussen net allinnich de stim fan harren heit of mem nei de berte werkenne, mar ek muzyk dyt se geregeld heard hawwe yn e swangerskip. Ido en Wilma sjogge dat ek by harren soantsje: We tochten earst dat it net wier wie, mar altyd as Ido dat lietsje spile fan Jennifer Lin (On the bridge at twilight) dan begn Jesse te laitsjen en draaide hy syn kopke nei de piano ta. It wie it earste muzykstik dat Jesse heard hie nei syn berte. En it is as oft Jesse wit dat der oer him praten wurdt, want hy begjint alwer te laitsjen. De wite piano stiet yn e midden fan e keamer. Wilma tinkt dat Jesse sa gau as er sels

47

rjochtop sitte kin, achter dy toetsen sit. Hoewol, it trompetsje dat er nei syn berte krige fynt er ek wol tige ynteressant. Dus de fraach is oft hy skielk yn e fuotleasten fan syn heit of fan syn mem gean sil. It makket s net t hear, as er fuotballer wurde wol, dan is it ek goed, seit Wilma.

Bonkehurde rock, of Mozart?Sa yn e fi ifde moanne kin de baby echt hearre. Mei acht moanne kinne se dan ek lden nderskiede: it hert fan mem, it boarreljen fan it fruchtwetter, spraak en muzyk. Undersyk hat sjen litten dat foetussen sels foarkar hawwe foar in bepaald soarte muzyk. Hurde, swiere bastoanen fi ne se net nofl ik. Rammstein is om samar te sizzen net de meast ferantwurde kar. Nee, in licht stikje fan Mozart soe it better dwaan.

SjongeBabys genietsje ek fan sang. Se pikke de trillings fan e stimbannen sekuer op. It is foar de baby hast itselde as in massaazje. De stimming dyt muzyk jout, nimme se ek yn it lichem oer. Oft de fi lmmuzyk dyt Wilma mei de brassband spilet letter noch effekt hawwe sil op Jesse, dat sil de tiid twize. (Mar as hy as puber in fleindich bioskoopbesiker wurdt, dan witte wy wol hoet dat komt.)

It wie dus net sa dat Ido en Wilma har dy reaksje fan harren soan op dat earste libbenslietsje ynbylde hienen, troch in ferblynjende

lderleafde bygelyks. Undersyk wiist t dat in bern yndie muzyk werkent. Ek muzyk dyt se yn e swangerskip heard hawwe. As Ido nei dat lietsje fan Jesse in oar stik spilet, dan sjocht syn jonkje grif de oare kant t en sa gau as Ido it berteliet wer ynset, sjocht it stel in BIG SMILE op Jesse syn gesicht.

Wylst Wilma graach nei 3FM en Qmusic harket, hat Ido in foarkar foar klassyk. Hy wit dan ek presiis wanneart syn frou mei de auto fuort west hat, want dan klinkt der popmuzyk t e boksen. Jesse wurdt sadwaande grutbrocht mei hiel ferskillende muzykstilen. Is hy aanst pjut, dan kin er op YouTube ek moai eefkes sjen nei it fi lmke Lees mee met Nijntje, en tagelyk harkje nei it slachwurk (ksylofoan, klokkespul en marimba) fan syn heit: dy hat dy muzyk by dat fi lmke ynspile.

Muzyk stimulearret it breinIt liket derop dat de harsens fan in baby dyt muzyk heard hat yn e swangerskip in foarsprong yn ntwikkeling hawwe op dy fan oare bern. Dat komt troch de ferskillende toanen en ritmes dyt se hearden. De harsens krije drtroch mear prikkels dyt de ntwikkeling fan it brein stimulearje. Wilma sjongt faak mei Jesse en eltse jn sit Ido eefkes mei him achter de piano. Drnei gau op bed. Boppe yn in moai wyt keammerke stiet in beam mei lytse ltsjes. By syn bd hinget ek san fgeltsje. As Wilma oan it toutsje lkt, klinkt der in moaie melody. Lekker sliepe leave.

48

Kraamfeest of kraamvisite?We vroegen het aan de bezoekers van HeitenMem.nl

22% kraamfeest 78% kraamvisite

Poppeslokh O E r

A

Myn kreambesiteYn dit boekje kin de kreambesite spesjaal foar de lytse poppe in winsk efterlitte. It boekje stiet fol nijsgjirrige ynformaasje en moaie yllustraasjes.

it kreamklopperkeEartiids hong op de doar fan huzen drt in poppe berne wie in kreamklopperke. It wie de gewoante om de doarklopper yn wite linnen doeken te wuoljen, om sa it ld fan de klopper te dvjen. Foarbygongers wisten dan dat der in poppe berne wie. Letter kriich de kreamklopper in plankje, fersierd mei reade side. Wie it reade fl ak foar in part bedutsen mei wyt papier, dan wie it in famke en as dat net sa wie, in jonkje. Pas nei seis of acht wike gong de mem foar it earst wer nei tsjerke ta en waard de kreamklopper derwei helle. Oant dy tiid mochten skuldeaskers en belesting-amtners net oan de doar komme.

De kreamtiid duorret offi sjeel 6 wiken.

Tip:Ast de kreambesite op de foto setst mei de lytse pop, set dan ek it kreamkadootsje derby op de foto. Sa witst letter altyd noch watst fan wa krigen hast. De foto kinst eventueel noch yn it boekje Myn kreambesite plakke.

Myn kreambesiteYn dit boekje kin de kreambesite

Sonja Rintjema: Go with the fl ow.... Iedereen welkom. Op het kaartje stond wel de rusttijd en even bellen van tevoren.

JIPPY, KraamVIsIte!?

Baukje Okkema: Bewust eerst geen kraamvisite gehad! Heel dapper nee gezegd op de visite. Pas later gedaan, vond t heerlijk!

49

Gebaren met je babyBern begjinne meastal mei san oardel jier te praten. It docht bliken dat in baby fan seis moanne en lder al mear begripe kin en him better uterje kin as dat men lang tocht. Mei gebaretaal kinst al mei dyn poppe prate foardat hy mei wurdsjes begjint, en dyn baby kin op dy manier ek dingen mei dy diele, lykas wat hy allegear sjocht en meimakket! De gebaren binne itselde as by de gebaretaal foar dven.

Gebaretaal by poppen hat in protte foardielen: It is geselliger yn e hs: babys en pjutten

hawwe minder lst fan driftbuien at de lden se begripe. Omdat se harren better uterje kinne, is der minder frustraasje;

Bern leare earder te praten; trochdat se earder ferbannen lizze tusken wurden, gebaren en kontekst.

De wurdskat fan bern wurdt grutter as der mear manieren binne om har te uterjen;

Boartsjendewei dyn bern kennen leare: bern jouwe mei gebaretaal net allinne oan wat se nedich hawwe, mar meitsje ek harren ynteresses kenber;

Bern dyt gebaren brke, kinne ek kommunisearje mei dve minsken.

En it is foaral hiel leuk! (ek foar heit en mem!)

Fuort mei de kommunikaasje-

frustraasje

Sjoch foar mear ynformaasje op www.gebarenwille.nl of lear de gebaren fia www.facebook.nl/hetgebaarvandedag

Dieuwke van der Meer

heit

50

Soms fernim ik dat Femke (4) it net leuk fynt dat har lytse suske Meike der no ek is, fertelt Jacoba Nutma-Oldenburger. Bygelyks as se wachtsje moat oant ik klear bin mei de jongste. Se seit der neat fan, mar de teloarstelling is fan har gesichtsje te lzen. In ekstra krp docht har dan goed. Wy kenne de foarbylden allegear: jaloerske broerkes of suskes dyt wenne moatte oan in nijkommeling yn e hshlding. Een kind heeft van nature veel aandacht nodig, seit Hiske van der Laaken, pedagoge by GGD Frysln Jeugdsnenssoarch. En dat geldt vooral voor kinderen in de peuterperiode. Zij zijn nog

emotioneel afhankelijk van hun ouders en hebben gewoon veel aandacht nodig. Het is dus heel logisch dat ze het moeilijk vinden om die aandacht ineens te delen met een broertje of zusje.

Jaloersk gedrachNet alle bern hawwe lst fan jaloerskens. De iene is no ienris earder oergeunstich as de oare. Boppedat uterje bern harren jaloerskens op ngelikense manieren. Hiske hat al hiel wat ferskillende reaksjes meimakke yn har wurk. Het ene kind wordt heel druk, terwijl het

jALoeRsk op De bAby

Marrit de schiffart

Mem is swanger en krijt in dikke bk, pjutten fi ne dat faak megaynteressant. Mar as de lytse poppe der ienris is, kin dat feroarje. No moat de oandacht fan heit en mem ommers dield wurde mei dat lytse broerke of suske. En dat kin bst lestich wze. What to do as dyn bern jaloersk is?

jALoeRsk jALoeRsk jALoeRsk jALoeRsk jALoeRsk op De op De op De op De op De op De bAbybAbybAbybAby

51

andere zich juist terugtrekt. Peuters kunnen ook zomaar ineens boos worden of, als papa of mama even niet kijkt, iets doen wat niet mag. Zulk negatief gedrag kun je als ouder bijna niet negeren. Een kind vraagt onbewust om aandacht, dat kan positieve aandacht zijn, maar ook zeker negatieve.

Fersoargingsmominten binne foar pjutten faak jaloerskmeitsjende mominten. Logysk, just dan giet de oandacht fan de mem foar hndert prosint nei de baby. Van alle verzorgingsmomenten is de voeding nog wel het allermoeilijkste moment voor je oudste kind. Vooral bij borstvoeding is het zo vanzelfsprekend dat de aandacht van de moeder naar de baby gaat, dat de peuter zich al snel buitengesloten voelt. En dus speelt jaloezie dan vaak op.

Emosjonele selsstannichheidWat dochst mei in jaloersk bern as de lytse poppe op bd leit? Just, alle oandacht oan it jaloerske berntsje jaan. Mar dat is no krekt net de bedoeling, stelt Hiske. Daarmee bevestig je het beeld dat wanneer de baby er niet is, je oudste goed genoeg is om aandacht te krijgen. En daarmee bereik je een averechts effect. Het is juist de kunst om de balans te vinden tussen aandacht en spelen. Kinderen moeten leren dat ze soms aandacht krijgen, maar soms ook alleen moeten spelen of even moeten wachten. En dat geldt altijd, ook als het broertje of zusje in de buurt is. Dy emosjonele selsstannichheid kinst dyn bern trouwens ek leare, fertelt de pedagoge. Zelfstandig spelen kun je oefenen door soms gewoon te laten zien dat je niet beschikbaar bent. Geef je kind bijvoorbeeld een puzzel en zeg dat jij even iets anders moet doen. Ga vervolgens

52

Johan Foppe van der Ploeg

de was opvouwen of de vaatwasser uitruimen. Als je dit vaak genoeg doet, begrijpt je kind na een tijdje dat er op zon moment geen tijd voor hem of haar is. Als je klusje geklaard is, geef je je peuter uiteraard weer even alle aandacht.

Net lilk wurdeOmdat it om gefoelens giet, is it net goed om lilk op dyn jaloerske aapke te wurden. Hiske leit lders altyd t dat se de jaloerskens fan harren bern akseptearje moatte. Toon begrip door bijvoorbeeld aan te geven dat je ziet dat je kind het moeilijk vindt en laat zien dat je nog net zoveel van je kind houdt als voorheen. Juist omdat het om gevoelens gaat is het heel belangrijk om dat te laten merken!

Sjoch foar mear ynformaasje oer opfi eden op de website fan Centrum Jeugd en Gezin Frysln: www.cjgfryslan.nl. De CJG-pedagogen hlde sprekoere op moandei oant en mei tongersdei fan 13.00 oant 15.00 oere, tel. 0900 - 254 12 54.

Tips en trksYn de tiid fan de swangerskip: Praat deroer mei dyn bern, dat kin al

ast trije moanne swanger bist Nim dyn pjut mei nei de ferloskundige

of lit de echo sjen Keapje in foarlsboekje oer in nij

broerke of suske Lit dyn pjut in tekening meitsje foar

it baby-keammerke of sykje tegearre behang t

As de poppe der is: Jou de ldste de rol fan grutte broer of

sus en lit him/har bygelyks sokjes foar de poppe pakke

Lit dyn pjut mei in boekje neist dy sitte ast de poppe oan it boarst hast en jou him/har tuskentroch ek wat oandacht

Akseptearje de jaloerskens fan dyn bern en toan begryp

Jou de ldste in pop, sadat dy meidwaan kin asto de baby fersoargest

Lit merke datst noch krekt likefolle fan de ldste hldst as foarhinne

Ek hsdieren kinne jaloersk wurde as der in poppe komt.

FOArlSTiPSBobbi wordt grote broer I. Bijlsma en M. Maas

Ik wol gjin broerke!L. Dykstra

Stip kriget in suskeE. Hill

Een babytje op komstW. Sears

53

Fenna Reitsema

Meredith Jager

Iris Hoekstra

Mylan Haarsma

Hannah Dijkstra

Ferre en

Femma

van der H

eide

Emiel van de Kant

Morris en Meily Bosma

Melissa Kla

ske Faber

Fedde Popje Jelsma

Thijs Seek

les

Eline Hoekstra

Alissa Sijtsma

Julia t Hart

Lars Legerstee

Johan Foppe van der Ploeg Vajen Jon

gsma

Jeska Meinsma

ALWeR in FRies...

54

55

Monica (60) en Theo Nobel (61) binne mei de berte fan Codi foar de earste kear opa en oma wurden. De swangerskip fan harren dochter Esther mei har man Thiadrik hawwe se fan tichtby meimeitsje kinnen.Twintig minuten na de bevalling mochten we naar Esther, Thiadrik en Codi toe in de verloskamer. Dat was zo emotioneel. We vonden het heel bijzonder dat we bij de geboorte van hun zoon en ons kleinkind mochten zijn. Het was intens en puur, het moment dat we daar met zn allen hebben gedeeld.

Monica en Theo hawwe har eigen twa bern mei it fleantch ophelle t Brazili. (Sjoch side 36 foar it ferhaal fan Esther, red.) Monica en Theo krigen Esther doet se 9 wike ld wie. Monica: Die zwangerschap hebben we zelf niet meegemaakt, maar je gunt het je kinderen zo. Zelf hebben wij die periode goed af kunnen sluiten en we zijn ervan uitgegaan dat wij voorbestemd waren om geen kinderen te dragen.

Het zwemvest hangt al klaarMonica en Theo hawwe sin oan de tiid dyt foar har leit. Theo sil yn maaie mei pensjoen en Monica kin har wurk goed kombinearje mei har nije baan as beppe. Monica: Er is noch een kleinkind op komst. In september verwacht Esther haar zus Iris een kindje. Zo kunnen we heerlijk meezwangeren.

Bij ons thuis is er al een kinderkamertje ingericht; de box staat klaar, er liggen pampertjes te wachten in de zelfgemaakte commode, de kleertjes liggen in de la en de buren hadden nog een schommeltje staan. Theo hldt as Harnzer fan it wetter en fan faren. Hy is fan doel om syn passy troch te jaan oan syn pakesizzers: Het zwemvestje hangt al klaar. Eerst kinderen en daarna een carrireMonica: We zijn heel blij dat onze dochters nu al kinderen krijgen. Nu zijn we zelf nog jong en kunnen we nog een lange tijd van de kleinkinderen genieten. Maar we hadden eerlijk gezegd niet verwacht dat onze dochters zo snel al hun kinderwens zouden vervullen. Tussen nu en vijf jaar, ja... dat zat er wel dik in. Esther is 26 en Iris 24 not se beide har earste berntsje krije. Zij doen het anders dan vroeger. Ze zeggen: Mam, er is nu toch geen werk. Waarom zouden we eerst geen kinderen krijgen en daarna voor een carrire gaan? Genetisch geef je maar 17% doorProfessor Ren Hoksbergen, in grutte namme yn de adopsjewrld, ferklearret dat adopsjebern mear as genetysk eigen bern behoefte ha om wat fan harsels by har te hawwen. Monica: Genetisch geef je maar 17% door. De rest wordt allemaal bepaald door de omgeving. We voelen ons rijk daar met onze dochters en hun gezinnen deel van uit te mogen maken.

Opa en oma voor de eerste keer

56

Aukje Mulder JeUKRode plekken, huid schilfers... Maar vooral

Rode plekken. Huidschilfers. Maar vooral JEUK. Het hoort allemaal bij eczeem, n van de meest voorkomende chronische ziekten op kinderleeftijd. Van alle babys, peuters en kleuters heeft 2 tot 5 procent er last van. Hoewel er goede middelen tegen bestaan, zijn veel ouders daar nog huiverig voor. Hierdoor worden kinderen soms onderbehandeld. Tijd om feiten en fabels op een rij te zetten.

Eczeem kan je helemaal in zijn greep hebben. Altijd maar jeuk en niet mogen krabben? Dat is vreselijk, zegt kinderarts Hanneke Rijk,

werkzaam in het Antonius Ziekenhuis in Sneek. Zij weet waarover zij praat: zij heeft vroeger zelf veel last gehad van jeuk. Mede om die reden heeft zij zich, toen zij kinderarts werd, gespecialiseerd in huidklachten. Constitutioneel eczeem, zoals het officieel heet, is een aangeboren huidziekte waarvan de aanleg bij de geboorte aanwezig is. Als beide ouders last van eczeem hebben, is er 80% kans dat hun kind het ook krijgt. Ook als er astma of hooikoorts in de familie voorkomt, is de kans verhoogd. Want astma, hooikoorts en eczeem zijn allemaal het gevolg van een allergische aanleg.

57

HygineIn de media doken enige tijd geleden berichten op over hygine in relatie tot allergische reacties zoals astma en eczeem. Kinderen die in een te schone omgeving opgroeien zijn vatbaarder voor allergien, zo was de teneur. Daarentegen zouden kinderen op een boerderij, temidden van de koeien en varkens, weerbaarder worden. Met andere woorden: hoe meer contact met bacterin, hoe sterker het afweer systeem.

Deze zaken zijn niet zo zwart-wit als ze lijken. Inderdaad hebben kinderen die in een landelijke omgeving opgroeien minder allergische reacties - en dan met name minder eczeemklachten. Maar uit recent onderzoek blijkt dat die kinderen op volwassen leeftijd juist meer last hebben van niet-allergene astma. Dit is astma die ontstaat door prikkels als rook en kou bijvoorbeeld. Er is dus nog veel onderzoek nodig voor we hier stellige uitspraken over kunnen doen...

ZalvenIn haar praktijk ziet Hanneke Rijk dagelijks jonge kinderen en zelfs kleine babys met eczeemplekken. Op de voorgrond staat de vreselijke jeuk. Door krabben ontstaan open plekjes en kleine ontstekingen. Het is dus belangrijk om eczeem goed te behandelen. Hiervoor bestaan prima middelen, zoals hormoonzalven en vette zalven.

Daarmee komen we bij fabel 1: Hormoonzalf heeft nare neveneffecten. De groei wordt erdoor geremd. Onzin, zegt de kinderarts, als je de zalven op de juiste manier gebruikt, gaat het hormoon nauwelijks dieper het lichaam in dan de huid. Als de groei vertraagd is, komt dat vaak door stress vanwege die vreselijke jeuk. Fabel 2: Een kind kan immuun raken voor zalf en heeft steeds sterkere middelen nodig. Niet waar. Gewenning treedt niet op. Je behandelt het eczeem tot het helemaal weg is en als je daarna voorzichtig afbouwt tot een onderhoud of stop, is de huid na een paar weken weer rustig. Fabel 3: Hormoonzalven helpen tch niet. Absoluut onwaar. Wel is op de juiste manier zalf aanbrengen belangrijk. Als je dat goed doet, geeft dat mooie resultaten, wat motiveert om door te gaan.

Duidelijke uitlegAlles staat of valt met duidelijke uitleg. In onze praktijk hebben we speciale spreekuren waar kinderverpleegkundige Esther Schirm de tijd neemt om ouders uitgebreid voor te lichten. Want we beseffen dat het inzalven van je kinderen een opgaaf is. Het kost een hoop tijd en energie, zeker als je twee of drie kinderen met dit probleem hebt. Als je in de badkamer staat met vier verschillende tubes en je weet niet goed hoe of wat, dan kun je echt wanhopig worden. Wat, hoe en waar smeer je het? Hoe moet het op vakantie, in de zon, in het zwembad, op zwemles als de bandjes over de zalf wegglijden? Die voorlichting is essentieel. In een patintendossier kunnen ouders thuis alles nalezen. Ook zijn we per e-mail voor vragen bereikbaar.

De arts komt soms mensen tegen die eczeem bagatelliseren, want Een beetje jeuk is toch niet zo erg? Verontwaardigd: Maar bij astma zeggen we toch ook niet: een beetje benauwd is toch niet erg? Het enige nadeel van hormoonzalven is het feit dat de huid er dunner van wordt. Maar als je direct na de eerste verschijnselen smeert, is de huid binnen een paar weken rustig en kun je stoppen.

Veel verdrietEczeem kan veel verdriet veroorzaken. Kinderen willen niet meer naar gymclubjes omdat hun eczeemplekken opvallen. Een meisje vertelde dat haar vriendinnetje haar als een tijgertje had getekend, want ze had immers allemaal van die rare plekken. Pubers lopen soms rond met wonden in hun knieholtes omdat ze hun spijkerbroek per se aanwillen - en de stof schuurt hun eczeemplekken kapot. Met zalf ingesmeerde plekken kun je maar beter goed afdekken met verband. Door tijdelijk afdekken versterk je de werking van de zalf en kun je minder krabben.

Met de huidige middelen hoeven kinderen niet meer onder eczeem te lijden, verzekert ze. We krijgen zulke mooie reacties op de poli. Vanochtend nog zei een moeder dat ze een ander kind had gekregen. Haar kind slaapt weer lekker en is zo vrolijk. En ze geniet weer van het maken van babyfotos, want daarop lacht een gaaf gezichtje haar toe.

58

Oare heiten

en memmen

dogge ek mar

wat...

Tips far Heiten en Memmen fn Heiten en Memmen!

Pietsje Hazenberg: Tink om de trije Rs: Rust, Regelmaat en Reinheid!

MamAnouk: Volg je eigen gevoel, jij kent je eigen kindje het allerbest!

R. Vermeulen: Brk in badsitsje. De poppe fielt him feilich en do hast dyn hannen frij en hoechst net sa krom te stean.

Annemarie Huygen Taekema: Soargje foar in hiel goed en rm netwurk fan minsken dytst fertroust en dyt oppasse kinne en wolle. Skeelt in hoop stress ast wer oan it wurk moatst.

Janna Kamstra: Mijn tip: laat de heit zoveel mogelijk eerste dingen doen tijdens de kraamweek. Bijvoorbeeld het eerste badje en de eerste keer verschonen. Jij als mem krijgt nog genoeg eersten mee van jullie baby.

Henny de Jong-van Dijk: Voldoende rust, het huishouden komt later wel weer, de baby is nu belangrijk en de kraamvrouw. Probeer niet teveel te doen in de eerste weken, je lichaam en geest hebben echt de tijd nodig om te herstellen. Ze zeggen niet voor niets 9 maand op en 9 maand af. Belangrijk om te weten is dat het moeder-zijn moet wennen, de nieuwe situatie moet wennen. Onzekerheid is heel normaal en niets geks, het is niet altijd de roze wolk waarover je in de boekjes leest. Dat kan en bestaat niet!

Grietje de Jong-Taekema: Volg je kindje, niet de klok of een of ander schema. Het kindje slaapt als het moe is en eet als het honger heeft, niet als de klok zegt dat het moet.

Tiny Aagtjes-Posthumus: Mijn tip: luister niet naar alle goedbedoelde adviezen. Je weet vaak zelf wel wat goed is. Is het niet zo dat moeders elkaar graag advies geven omdat ze bevestiging nodig hebben en willen horen dat wat zij zelf doen goed is? Heb vertrouwen in jezelf!

Marieke Brug: Brk gjin sjampoo by it hierwaskjen fan dyn poppe. Hielendal net nedich! Sjampoo taast de talkklieren oan, wrtrocht it hier allinne mar fetter wurdt en it faker wosken wurde moat. Sjampoo ferkeapje is leuk foar de fabrikanten, mar sjampoo is net goed foar de hierkes en eachjes fan dyn poppe. Ik ha by myn bern noch nea sjampoo brkt en se ha prachtich glnzjend en skjin hier. Myn tip: begjin der net oan.

Taetske van Damme: Doe lekker zoals je zelf denkt dat goed is. En een ritme helpt. En af en toe zelf een potje huilen helpt ook, daar hoef je je niet voor te schamen.

Peter de Haan: Spoel kleertjes met poep