Stof tot nadenken

De hoofddoek in het Vlaamse onderwijs

Is onze samenleving een bange ouwe taart

geworden? Want dat is wel waar het op lijkt. En

de berichtgeving in onze media doet er ook geen

goed aan. België is bang van moslims. Bang dat

ze onze jobs komen inpikken, onze auto’s stelen en onze

jongeren aanzetten tot druggebruik. Er zijn zo veel

vooroordelen dat we zelfs niet meer de moeite doen om

na te gaan of ze kloppen. Want waar rook is, is vuur.

Toch? En ze willen zich niet aanpassen, anders zouden

ze niet zo vasthouden aan die hoofddoek. We vergeten

voor het gemak even dat joden een keppeltje dragen en

nonnetjes een kap en dat lange gewaden ook tot hun

dagelijkse outfit behoren. En dat is makkelijk te verge­

ten, zij zitten namelijk niet bij onze jongeren in de klas.

Het hoofddoekendebat in het Vlaamse onderwijs

is slechts het topje van de ijsberg. Onder het water­

oppervlak sluimert het echte probleem. Hoe ver reikt

de draagkracht van onze Belgische democratie? We zijn

er na vier jaar nog niet uit of we de hoofddoek nu wel

of niet kunnen toestaan op school. Wat als de grond­

wettelijke rechten van de ene botsen met die van de

andere? Moslimmeisjes die geen hoofddoek dragen,

kunnen makkelijk onder druk gezet worden als de

meerderheid van de moslimmeisjes op school er wel

een draagt. Beide partijen moeten het recht hebben

zichzelf te zijn. En de niet­moslimleerlingen ook. Wie

moet er dan zijn rechten behouden en wie moet ze

afgeven?

Een speelplaats is een mini­samenleving zegt men wel

eens. De problemen die zich daar voordoen, gebeuren

ook op grotere schaal in de rest van de samenleving.

Hopen we dat als de moslims minder zichtbaar zijn op

school, ze dat ook zullen zijn in de rest van de maat­

schappij? En wat zegt dat over ons land en over de

waarden die we willen nastreven?

Emily Van Campenhout

Wie behoudt zijn rechten en wie geeft ze af?

OPINIE

Op 1 september 2013 zal in elke school van het Vlaamse

Gemeenschapsonderwijs (GO!) een algemeen verbod

op het dragen van levensbeschouwelijke kentekens

ingaan. In februari stuurde de centrale raad van het

GO! een omzendbrief naar al haar directies met daarin

de uitleg voor de maatregel. Er werd ook een soort

overgangsmaatregel, een uitdoofscenario, voorzien. Om

het verbod minder drastisch te maken, kunnen scholen

beslissen om het verbod niet te laten gelden voor

leerlingen die al ingeschreven waren en voordien al een

hoofddoek droegen. Dat wil zeggen dat enkel nieuwe

inschrijvingen het verbod moeten volgen. Veel scholen

doen dat niet en gaan ineens voor de korte pijn.

‘Tipje van de sluier’De bal is aan het rollen gegaan nadat in 2009 het

Koninklijk Atheneum in Antwerpen besliste een alge­

meen verbod op het dragen van levensbeschouwelijke

kentekens in te stellen. Directrice Karin Heremans

verklaarde aan Gazet van Antwerpen dat ongeveer

zestig procent van de moslimmeisjes in haar school een

hoofddoek droeg. (GvA 23/06/09) Bovendien waren zij

toen de enige school in de Antwerpse binnenstad waar

de hoofddoek nog toegelaten was. Om zich te verdedi­

gen tegen de kritiek, schreef Heremans het boek ‘Een

tip van de sluier’. Daarin legt zij uit waarom het verbod

binnen haar diversiteitsbeleid past. Met het boek wil

Heremans ook meegeven dat het hoofddoekendebat

slechts het tipje van de sluier of het topje van de ijsberg

is van een brede sociale problematiek.

In Antwerpen bestaat in de praktijk al een algemeen

verbod in zowel het katholiek, stedelijk, gemeenschaps­

als provinciaal onderwijs. In 2009 beslisten de vier

onderwijsinstanties dat het toelaten van de hoofd­

doek in enkele scholen, het onderwijs in Antwerpen

ontwricht. In Limburg zijn er nog amper twee scholen

uit het vrije onderwijsnet die de hoofddoek toelaten.

Katholieke school Sint-Jozefinstituut in Bokrijk pleitte

enkele jaren geleden nog voor de hoofddoek maar

weigert hem vanaf september toch ook. “We merken

dat steeds meer ouders en meisjes onze school kiezen

Het sneeuwbaleffect van Atheneum Antwerpen

“Scholen zijn bang van het aanzuigeffect”Het hoofddoekendebat binnen het Vlaamse onderwijs is weer

brandend actueel. Toch sleept de zaak al bijna vier jaar aan en

veel vooruitgang werd er in tussentijd niet geboekt. Maar in

september komt daar waarschijnlijk verandering in. In theorie

dan toch, want in de praktijk verandert er niets.

omwille van de hoofddoek en niet omwille van ons

onderwijsproject”, verklaart directrice Marida Nijs

aan Het Belang van Limburg. (HBvL 11/02/13) Scholen

volgen elkaars voorbeeld omdat ze schrik hebben van

het zogenaamde ‘aanzuigeffect’. Als zij de enige school

zijn waar de hoofddoek nog mag, komen alle moslim­

meisjes met hoofddoek naar hun school en hebben zij

geen diversiteit meer.

GrondrechtenOok Gentse moraalfilosoof Etienne Vermeersch is voor

een hoofddoekenverbod op school. In zijn studie uit

2010 ‘De islam en de hoofddoek in België: een bredere

benadering’ legt hij uit waarom grondrechten niet

absoluut zijn. “Het is niet evident dat de grondrechten

inzake godsdienstvrijheid probleemloos van toepassing

zijn op alle gedragsregels die sommigen in naam van

de islam menen te moeten volgen. Kritische opmer­

kingen over het aanvaarden van enkele van die regels

en gebruiken kunnen ernstig gefundeerd zijn”, meent

Vermeersch in zijn studie. “Het is een onverantwoorde

wijze van argumenteren om dergelijke bezwaren syste­

matisch aan overdraagzaamheid, machismo, islamofo­

bie of racisme toe te schrijven.”

Verder vindt Vermeersch het niet kunnen dat de over­

heid de afzonderlijke schooldirecties de kastanjes uit

het vuur laat halen. Daarbij lopen zij het risico slachtof­

fer te worden van haatcampagnes of teruggefloten te

worden door de rechter. “De volksvertegenwoordigers

moeten dringend het kader schetsen waarbinnen een

hoofddoekenverbod toelaatbaar is”, aldus Vermeersch

in zijn studie drie jaar geleden. Dat is in tussentijd nog

steeds niet gebeurd. ▪

Vanaf 1 september 2013 zijn hoofddoeken officieel niet meer welkom in de scholen van het Vlaamse gemeenschapsonderwijs.

“Overheid laat schooldirecties de kastanjes uit het vuur halen”

Etienne Vermeersch

©

EMILY VA

N C

AM

PENH

OU

T

Afgevaardigd bestuurder van het gemeenschapsonderwijs, Raymonda Verdyck verdedigt haar beslissing om het hoofddoekenverbod in te voeren.

©

EMILY VA

N C

AM

PENH

OU

T

Het hoofddoekenverbod heeft een lange geschiedenis

binnen het GO!. In 2009 slaagde u er niet in een algemeen

verbod op het dragen van levensbeschouwelijke kentekens

in te voeren. Wat ging er mis?

Verdyck: “Het verbod op zich bestond al veel lan­

ger, scholen konden namelijk zelf beslissen om zulke

kentekens te verbieden. In 2009 stelde het Koninklijk

Atheneum in Antwerpen zo’n verbod in maar daarover

werd een klacht ingediend bij de Raad van State. Die

vroeg zich vervolgens af of het GO! dat wel mag laten

beslissen door de scholen zelf of het moet doen via de

centrale raad van alle scholen. De Raad van State is

dan met die vraag naar het Grondwettelijk Hof gestapt.

En het verbod werd opgeschort in afwachting van de

uitspraak. Het Hof besloot uiteindelijk dat de centrale

raad van het GO! voor alle scholen moest beslissen en

dus niet de scholen zelf. Helaas was de leerlinge die

de klacht had ingediend ondertussen afgestudeerd en

werd de klacht onontvankelijk verklaard. Bij de Raad

van State moet je namelijk een belang kunnen aanto­

nen om de zaak te laten behandelen.”

En waarom probeert u het nu opnieuw?

Verdyck: “Doordat de zaak onontvankelijk werd

verklaard, werd ook de schorsing van het verbod

opgeheven. Toen konden wij niet anders dan doorgaan

met de invoering van een algemeen verbod. Anders zou

heel het debat rond wie de verantwoordelijkheid ervoor

moet opnemen weer beginnen. Daarom gaat het hoofd­

doekenverbod in september 2013 in al onze scholen

van kracht. We zijn al zo lang aan het debatteren met

mensen binnen en buiten onze scholengemeenschap

over hoe wij diversiteit en pluralisme zien. We vinden

het belangrijk dat leerlingen van alle overtuigingen

naar onze scholen komen. Het is onze grondwettelijke

opdracht om neutraal onderwijs te respecteren en uit

te voeren. Vandaar dat we alle overtuigingen gelijk­

waardig met elkaar in dialoog willen laten gaan. En in

een aantal scholen was dat niet meer mogelijk. Het gaat

ook verder dan de hoofddoek. We krijgen ook vragen

rond gescheiden zwemmen voor meisjes en jongens, het

inrichten van een gebedsruimte of zelfs gescheiden les

voor jongens en meisjes. We respecteren alle levens­

overtuigingen maar het uiten en toepassen ervan hoort

in de godsdienstvakken of de persoonlijke levenssfeer

te gebeuren. Bij ons staat onderwijs centraal.”

Raymonda Verdyck verdedigt haar beslissing

“We kunnen niet anders dan doorgaan met het verbod”

Afgevaardigd bestuurder van het gemeenschapsonderwijs (GO!),

Raymonda Verdyck, pleit voor scholen met een goede sociale

mix, diversiteit en openheid. “Maar in de praktijk zijn er toch

enkele knelpunten”, legt Verdyck uit.

INTERVIEW

Keuzevrijheid

Betekent neutraliteit voor u dat alle leerlingen

gelijk behandeld worden en dezelfde kansen

krijgen of dat ze zichzelf mogen zijn en dus hun

religie moeten kunnen uitdragen? Want beide

interpretaties worden gebruikt voor of tegen

het verbod.

Verdyck: “Als je een lijstje met pro en contra maakt,

dan vind je inderdaad aan beide zijden dezelfde argu­

menten. Wij vinden dat mensen hun eigen overtuiging

mogen hebben en hun eigen identiteit moeten opbou­

wen. Maar dat moet ook mogelijk zijn. En dat was in

sommige scholen niet het geval doordat er te veel aan­

dacht werd besteed aan een aantal religieuze symbolen.

Dus hebben we beslist deze symbolen weg te nemen.

Iedereen moet voor zijn eigen mening kunnen opkomen

zonder groepsdruk die de keuzevrijheid beperkt. Ik

vind dat we moeten evolueren naar scholen waar een

goede sociale mix, diversiteit en openheid aanwezig is.

Maar in de praktijk zijn er toch enkele knelpunten.”

U heeft het over een aantal religieuze symbolen

waaraan te veel aandacht wordt besteed. Kun-

nen we nog ontkennen dat het hier vooral om

de hoofddoek gaat?

Verdyck: “Het klopt dat de hoofddoek het meest zicht­

bare symbool is. Maar wij willen deze jonge mensen

ongeacht hun levensovertuiging laten samenwerken en

samenleven op school. Daarnaast willen we dat jonge­

ren keuzes maken op basis van hun talenten en geen

school of richting kiezen omwille van het al dan niet

toelaten van de hoofddoek.”

Dubbele opdracht

Islamleraren mogen in het GO! wel een hoofddoek dragen

als ze ‘in functie’ zijn. Wat houdt dat precies in?

Verdyck: “Wel, in het GO! zijn wij verplicht alle

erkende levensbeschouwingen in ons onderwijs aan te

bieden. Daardoor hebben leraren soms ook een dubbele

opdracht. Ze kunnen zowel leraar van een bepaalde

godsdienst zijn als leraar wiskunde, nederlands of

biologie. Op het moment dat ze godsdienstles geven,

mogen ze de kentekens en symbolen die daarbij horen

dragen of in het lokaal ophangen. Zodra ze een ander

vak gaan geven, mogen ze deze kentekens niet meer

dragen. Zij dragen die dus niet de hele dag op school.

En dat geldt ook voor de leerlingen, in de godsdienstles

mogen zij hun levensbeschouwelijke kentekens dragen.”

Momenteel loopt er ook een nieuwe klacht

tegen het verbod, ingediend door onder andere

Baas Over Eigen Hoofd (BOEH). Hoe staat het

daarmee?

Verdyck: “Wij zijn de zaak mee aan het opvolgen en

brengen opnieuw onze argumenten aan. We zitten nu

met de situatie dat een algemeen verbod eigenlijk moet

omdat onze centrale raad één beslissing moet nemen

voor alle scholen. En aangezien we nu in de praktijk

brengen wat tijdens de vorige procedure beslist is,

reken ik erop dat men het verbod niet zal schorsen of

vernietigen. Anders moeten we de toestand laten zoals

die in het verleden was.”

Hoopt u dat alle netten volgen met een verbod?

Verdyck: “Ik denk dat we moeten praten met de

andere onderwijsverstrekkers. Het kan niet zijn dat je

alleen maar op één school de hoofddoek toelaat en op

andere niet. Anders krijgt men de situatie dat jonge­

ren niet meer kiezen voor wat een school als opleiding

aanbiedt maar dat men gaat kiezen voor een school

waar levensbeschouwelijke kentekens worden toege­

laten. Het feit dat men in het stedelijk, gemeentelijk,

provinciaal en katholiek onderwijs de beslissing aan de

scholen kan overlaten, is doordat zij niet onder dezelfde

wetgeving vallen als wij.” ▪

“Er was te veel aandacht

voor religieuze symbolen”

Raymonda Verdyck

Eind april diende BOEH samen met vijfentwintig andere belan-

gen- en middenveldorganisaties een klacht in bij de Raad van

State tegen het hoofddoekenverbod in het gemeenschapsonder-

wijs. Hoe ver staat het proces nu?

Roggeman: “Bij de Raad van State duurt het altijd lang. Wij verwachten

een uitspraak rond maart 2014. Het verzoekschrift werd ingediend in april dit

jaar maar het gemeenschapsonderwijs (GO!) moet de tijd krijgen om haar ant­

woord te formuleren. En daarna krijgen onze advocaten recht op wederwoord.

Er zijn dus nog heel wat stappen te gaan voor er een beslissing valt.”

Wat verwacht u van de uitspraak?

Roggeman: “We hopen natuurlijk dat zo’n verbod in tegenspraak

blijkt met de rechten van de mens en de grondwet. Dat zou betekenen dat

scholen en openbare diensten geen hoofddoekenverbod kunnen opleggen.

Maar het kan net zo goed het omgekeerde zijn en dan moeten we opnieuw

gaan kijken welke acties we ondernemen. Dan kunnen we altijd nog naar

het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stappen. Onze advocaten

hebben een dossier opgemaakt met zeer sterke argumenten. We verwijzen

in de eerste plaats naar het recht op godsdienstvrijheid, niet alleen het

hebben van een godsdienst maar ook het volgen van de voorschriften en het

uiten ervan. Daarnaast is er ook het recht op onderwijs en de vrijheid van

onderwijskeuze.”

Kitty Roggeman is strijdvaardig

“Hoofddoekenverbod is symbooldossier geworden”

Volgens Kitty Roggeman, mede-oprichtster en lid van

belangenorganisatie Baas Over Eigen Hoofd (BOEH)

gaat het hoofddoekenverbod regelrecht in tegen de

mensenrechten. “Als het nodig is, trekken we naar

het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”,

zegt Roggeman.

Kitty Roggeman van belangenorganisatie Baas Over Eigen Hoofd diende klacht in tegen het hoofddoekenverbod bij de Raad van State.

©

EMILY VA

N C

AM

PENH

OU

T

INTERVIEW

Neutraal onderwijs

Het GO! motiveert het verbod met de stelling dat hun

onderwijs ‘neutraal’ moet zijn.

Roggeman: “Dat klopt. Maar dat is hoe zij die

neutraliteit invullen. De overheid moet inderdaad

neutraal onderwijs inrichten waar leerlingen van alle

overtuigingen terechtkunnen. Dat gaat over de instel­

ling, het onderwijs dat ze bieden en het beleid dat ze

voeren. Maar zij maken daarvan dat ook de leraren en

de leerlingen neutraal moeten zijn. Dat zegt de grond­

wet niet. In tegendeel, iedereen moet welkom zijn met

alle overtuigingen. Je mag als leraar niet zeggen wat je

leerlingen moeten denken of geloven. Dat is iets heel

anders dan zelf neutraal zijn. Neutrale mensen bestaan

niet, iedereen heeft zijn achtergrond en zijn ideeën.”

Wat is er veranderd in vergelijking met de

klacht in 2009?

Roggeman: “Doordat we nu als platform van orga­

nisaties de klacht indienen, kan die niet onontvankelijk

verklaard worden. Verder klagen we ook specifiek de

omzendbrief van het GO! aan. Bijvoorbeeld de uitdoof­

maatregel vinden wij helemaal belachelijk. Want hoe

kan je als leraar controleren welke leerlingen wel of niet

de hoofddoek mogen dragen? Ga je hen allemaal een

badge opspelden misschien? Daarbij kan het zijn dat je

in dezelfde klas leerlingen hebt die het wel mogen en

leerlingen die het niet mogen. En leg dat dan maar eens

uit als leraar. Een schoolreglement moet voor iedereen

hetzelfde zijn.”

Tuchtsancties

“Daarnaast moet de school ook sancties nemen als

leerlingen het verbod naast zich neerleggen. Maar de

omzendbrief laat in het midden welke sancties dat zijn.

Elke school moet zelf maar beslissen wat een gepaste

straf is. En dat kunnen tuchtsancties zijn zoals een

schorsing voor drie weken of zelfs definitieve uitslui­

ting.”

Er worden ook initiatieven genomen om

islamitische scholen op te richten. Is dat een

goed idee?

Roggeman: “Ik vind dat een spijtige zaak. In

Antwerpen kennen we wel het fenomeen van de joodse

scholen en het is het grondwettelijk recht van iedere

gemeenschap om haar eigen scholen op te richten.

Maar ik begrijp dat de moslimgemeenschap het op

deze manier wil doen als ze nergens anders terecht­

kan. Tegenover de joodse gemeenschap is er een wat

onverschillige houding, we laten ze maar doen. Maar

wat de moslims betreft, heerst er een ander klimaat.

De vijandigheid tegenover islamitische scholen zou wel

eens veel groter kunnen zijn. Het hoofddoekenverbod is

slechts het topje van de ijsberg in het heersende islamo­

fobe klimaat, het is een symbooldossier geworden.” ▪

“Er zijn nog heel wat stappen te gaan”

Kitty Roggeman

In 2009 verklaarde jullie directeur Jozef De Witte dat een hoofddoekenverbod

niet aan de autonomie van de scholen kon overgelaten worden. (DM 26/06/09)

We zijn nu vier jaar verder en het gemeenschapsonderwijs (GO!) wil een alge-

meen verbod invoeren. Is dat nu de oplossing?

Lamrabet: “Als het aan ons lag, waren de zaken op een andere manier

geregeld. We merken dat scholen liever een verbod instellen dan religieuze

kentekens toe te staan onder bepaalde voorwaarden. Wij zijn in ieder geval

tegen een algemeen verbod. We willen dat men een verbod per specifiek

geval kan rechtvaardigen. Dat kan zijn door groepsdruk of pesterijen of

in een bepaalde les. Tijdens chemie of in een technische les met machines

bijvoorbeeld kan het dragen van een hoofddoek een probleem zijn voor de

veiligheid. En dan moet er inderdaad naar een oplossing gezocht worden.”

Dat neigt dan toch eerder naar het systeem dat scholen

autonoom kunnen beslissen?

Lamrabet: “We willen het dragen van een hoofddoek niet problematise­

ren. In de eerste plaats zou het overal toegelaten moeten zijn. En àls er zich

ergens een probleem voordoet, kan men dat voorleggen aan een commissie

die zich over een oplossing buigt. Als er dan een verbod ingevoerd wordt, is

het goed gefundeerd, gericht op het probleem zelf en niet veralgemeend. Dat

is heel wat anders dan een beslissing die van bovenaf genomen werd zonder

motivering en zonder overleg met leerlingen, ouders of leraren. Een positief

Juriste Rachida Lamrabet pleit voor dialoog

“We willen de hoofddoek niet problematiseren”

Het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor

Racismebestrijding staat machteloos tegenover het

hoofddoekenverbod in het onderwijs. “Wij zijn niet

bevoegd voor gemeenschapsmateries zoals onderwijs”,

legt juriste Rachida Lamrabet uit.

Rachida Lamrabet, juriste bij het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racisme­bestrijding ziet het hoofddoekenverbod met lede ogen aan.

©

EMILY VA

N C

AM

PENH

OU

T

INTERVIEW

“De omzendbrief geeft opdracht om te discrimineren”

Rachida Lamrabet

resultaat kan je enkel bereiken als je openstaat voor

dialoog met alle betrokken partijen. Een beslissing die

steun krijgt, is makkelijker na te leven.”

Bandana of pet

Er zijn scholen die het zich makkelijk maken

door simpelweg een verbod op het dragen van

hoofddeksels invoeren. Worden moslimmeisjes

dan niet extra geviseerd?

Lamrabet: “Ik kan niet ontkennen dat we in een

islamofoob tijdperk leven en heel wat instanties de

zichtbaarheid van de islamitische minderheid storend

vinden. Scholen maken het zich inderdaad makkelijk

door in hun reglement alle hoofddeksels te bannen.

Maar ze vergeten daarbij dat een religieus uiterlijk

kenteken niet op hetzelfde niveau staat als een bandana

of een pet. Een religieus kenteken is beschermd door

internationale verdragen. Mensen hebben het recht hun

religie te beleven, zelfs op publieke plaatsen. Dat recht

is natuurlijk niet absoluut maar om het te beperken, ga

je toch voorzichtiger te werk moeten gaan dan bij het

opstellen van een ander kledingvoorschrift. Het GO!

bant alle kentekens zonder onderscheid. Maar in de

praktijk zijn de grootste slachtoffers de moslima’s met

hun hoofddoek. Het zou niet kunnen dat ze enkel de

hoofddoek bannen en de rest toelaten, dat zou discrimi­

natie bovenop een discriminatie zijn.”

Is het aantal klachten over de hoofddoek in het

onderwijs gestegen sinds 2009?

Lamrabet: “Waarschijnlijk gaan we wel een

toevloed hebben van klachten, dat is moeilijk te schat­

ten. Het heeft altijd in de top drie gestaan van klachten

binnen het onderwijs. Dat is al jaren zo en dat veran­

dert niet. Aan Franstalige kant nog meer omdat een

algemeen verbod daar al langer aan de gang is en ook

meer doorgedreven. Omdat wij een federale overheids­

instelling zijn, kunnen wij geen gemeenschapsmateries

zoals onderwijs behandelen. Dat gaat wel veranderen

zodat we ook daar juridische stappen kunnen zetten.

Nu geven we bij zo’n klacht advies of we gaan met de

school onderhandelen. Meestal kunnen we weinig doen

omdat het ondertekenen van het schoolreglement een

voorwaarde voor inschrijving is. Wil je dat reglement

gaan aanvechten, dan moet je al gaan procederen. En

vaak haken leerlingen en ouders daar af. Wat we ook

soms zien, is dat veel jonge meisjes een beroep doen op

thuisonderwijs en niet naar school gaan. Dat vinden wij

een heel zorgwekkende evolutie.”

Poetsfirma’s

“We krijgen ook klachten die onrechtstreeks verband

houden met het hoofddoekenverbod in het onderwijs.

In de omzendbrief van het GO! worden scholen ook

opgedragen om in hun contracten met derden het

verbod door te trekken. Bijvoorbeeld een school die

een contract heeft met een poetsfirma die na schooltijd

de lokalen komt poetsen. Bij dat personeel zitten ook

vrouwen met een hoofddoek en zij mogen daarmee dan

opeens niet meer in de school komen. Dat is voor ons

een brug te ver, dan geef je de opdracht om te discri­

mineren. En deze firma’s dienen dan klacht in omdat

ze hun mensen moeten verplaatsen of zelfs ontslaan

omdat ze geen andere plek hebben.”

Vindt u dat de overheid haar verantwoordelijkheid had

moeten opnemen in het hoofddoekendebat in het

onderwijs?

Lamrabet: “Ik vind dat de minister van Onderwijs

duidelijk de bakens had moeten vastleggen van wat kan

en wat niet. Hij had afspraken kunnen maken om het

recht op godsdienstvrijheid en vrije meningsuiting te

garanderen. Nu is de beslissing aan de scholen of de

netten en zij moeten het maar oplossen. Daardoor zijn

ze elkaar gaan volgen met het verbod. Ze zijn allemaal

bang dat ze zonder verbod alle moslims zullen aantrek­

ken. Het zou mooi zijn als de minister een commissie

opstelt waar scholen terechtkunnen met hun situatie.” ▪

“Een beslissing die steun krijgt,

is makkelijker na te leven”

Rachida Lamrabet

Afgevaardigd bestuurder van het gemeenschapsonderwijs, Raymonda Verdyck verdedigt haar beslissing om het hoofddoekenverbod in te voeren.

©

EMILY VA

N C

AM

PENH

OU

T

Directeur­generaal van het Vlaams Secretariaat van het Katholieke Onderwijs, Mieke Van Hecke, vindt het jammer dat er nog slechts één katholieke school is waar hoofddoeken toegelaten zijn.

Van Hecke: “Onze scholen zijn autonoom maar

als lid van onze koepel krijgen zij steun. Wij geven hen

bepaalde mededelingen, richtlijnen of aanbevelingen.

Dat is een groot verschil met het gemeenschapson­

derwijs waar de scholen enkele bevoegdheden hebben

afgestaan aan een centrale raad. Het VSKO kan geen

algemeen verbod uitvaardigen omdat het daartoe niet

bevoegd is.”

In een opiniestuk uit 2009 schreef u dat

katholieke scholen de levensbeschouwelijke

identiteit van leerlingen respecteren. Waarom

dan toch toestaan dat scholen individueel een

verbod kunnen invoeren?

Van Hecke: “Daar ging een hele geschiedenis aan

vooraf. Een katholieke school is niet alleen een school

die waarden en normen doorgeeft, ze doet dat ook van­

uit een bepaalde eigen identiteit, namelijk de opdracht

en de visie van het evangelie. Dus vragen we aan onze

scholen hoe zij dat gaan invullen vandaag, anno 2013,

met de diverse leerlingen in hun klassen. Want onze

scholen zijn een weerspiegeling van de samenleving,

daar zitten onverschilligen, atheïsten, vrijzinnigen

en verschillende religies allemaal samen. Iedereen is

welkom maar hoe ver kan je gastvrijheid en respect

voor de andere gaan zonder dat de eigen identiteit van

de school in het gedrang komt? We hebben bijvoorbeeld

een secundaire school waar moslimleerlingen vragen

om telkens de les te mogen verlaten op het uur van het

gebed. Dat gaat natuurlijk niet, maar tijdens de pauzes

is er een ruimte ter beschikking om te bidden. Sommige

zaken zijn moeilijker op te lossen. Gaat een school mee

met het aanbieden van hallal­voedsel? Wat met ouders

die niet willen dat hun kinderen leren over de evolutie­

theorie? Mogen jongens en meisjes apart gaan zwem­

men of blijven leerlingen die niet willen gewoon thuis?

Met het probleem dat je dan de eindtermen niet haalt.”

Kruisbeelden

“Het hoofddoekenverbod zit ook in die context.

De realiteit is dat we nog één school hebben waar

hoofddoeken toegelaten zijn en dat is in Brussel. Ik

vind dat eigenlijk zeer spijtig. Een katholieke school

kan uiteraard niet zeggen dat ze religieuze symbolen

weert want dan moeten de kruisbeelden weg. We kun­

nen ook niet zeggen dat we neutraal zijn, we bieden nu

eenmaal katholiek onderwijs aan. Maar het dragen van

Mieke Van Hecke ziet de hoofddoek liever niet verdwijnen op school

“Niemand durft de eerste stap te zetten”

Mieke Van Hecke, directeur-generaal van het Vlaams

Secretariaat van het Katholieke Onderwijs (VSKO), vindt dat

scholen elkaar niet zomaar moeten volgen. “Scholen die

de hoofddoek een plaats willen geven, moeten dat doen”,

zegt Van Hecke.

INTERVIEW

een hoofddoek kan het moeilijker maken om publiek

te tonen dat we een katholieke school zijn. Er zijn

ook scholen met honderd procent moslimleerlingen.

Het aanvaarden van zichtbare kentekens van andere

religies maakt het moeilijk om ons eigen christelijke

project uit te dragen. Daarnaast zijn er ook scholen die

argumenteren dat zij binnen de schoolmuren dezelfde

garantie van vertrouwelijkheid geven als in de thuis­

situatie. Dus de school als verlengde van vertrouwelijke

ruimte thuis. Dan moet de hoofddoek af op school be­

halve wanneer er externen in de school komen, bijvoor­

beeld werklui of de doorlichting. En ook bij activiteiten

buiten de schoolmuren mogen ze hem dragen.”

Hoe belangrijk zijn kledingvoorschriften in dit

debat?

Van Hecke: “Er zijn scholen die bewust voor een

uniform kiezen omdat ze willen dat kinderen elkaar

kunnen ontmoeten zonder vooroordelen. Dat gaat dan

ook over het dragen van merkkledij, opzichtige siera­

den, piercings of tatoeages. Zo was er het incident in

het Xaveriuscollege in Antwerpen waar twee leerlingen

naar huis gestuurd werden omdat ze in gothic kledij

naar school kwamen. Toen stond Vlaanderen op zijn

achterste poten om erop te wijzen dat leerlingen hun

eigenheid moeten kunnen tonen. De publieke mening

was toen sterk tegen het verbod van gothic kleding.

Maar nu is de publieke mening wel grotendeels vóór

het hoofddoekenverbod. Ik vind dat we niet zomaar

moeten meedrijven op de islamofobie die momenteel

sterk aanwezig is in de samenleving. Scholen maken

zich er te makkelijk vanaf door simpelweg een verbod

op het dragen van hoofdeksels in te voeren. Daarmee

ontwijk je de kern van de zaak. Ik ben ervan overtuigd

dat zodra men van het hoofddoekendebat een publiek

issue gemaakt heeft, de islamgemeenschap nog meer

respect voor haar eigenheid is gaan opeisen. De scholen

waar voorheen nooit een probleem was, zagen opeens

het aantal meisjes met een hoofddoek snel toenemen.

Er brak een evolutie door.”

Leraar per toeval

Ook leraren met een hoofddoek moeten binnen

het katholieke onderwijs kunnen lesgeven. Hoe

verantwoord je een hoofddoekenverbod aan

hen?

Van Hecke: “Ik ben zelf van oordeel dat iedereen

het recht heeft om te tonen wie hij is. Maar met leraren

moet je natuurlijk afspraken maken. Van hen wordt

verwacht dat ze meehelpen met het uitdragen van de

schoolvisie. Scholen willen ouders niet het signaal ge­

ven dat de katholieke leer niet aanwezig is op school. In

het kleuter­ en lagere onderwijs wordt godsdienst ook

niet als apart vak aangeboden maar opgenomen in het

totaalpakket. Daarom kiezen scholen voor leraren die

de godsdienst mogen geven. Daarvoor moet je gedoopt

zijn en een katholieke lerarenopleiding gevolgd hebben.

Als je dus een andersgelovige voor de klas zet in een ba­

sisschool moet er een oplossing gevonden worden. Dan

moet je met een duobaan werken, het uitwisselen van

leraren of co­teaching. Daardoor worden moslimlera­

ren vaak enkel gekozen als ze de laatst beschikbare zijn

om te vervangen. En aan het einde van het jaar vinden

de ouders dat echt een goede leraar en mag hij vaak

blijven. Maar zij moeten een kans krijgen en ergens

kunnen starten natuurlijk. In de meeste gevallen is die

moslimleraar daar ‘per toeval’ terechtgekomen.”

Hoe ziet u de oplossing voor het hoofddoeken-

debat?

Van Hecke: “Wij willen dat scholen vooral inzet­

ten op hun eigen identiteit en aantonen aan leerlingen,

ouders of leraren waarom ze bepaalde zaken niet kun­

nen toelaten. En dat zal voor elke school anders zijn.

Het is mijn wens dat als scholen een plaats willen geven

aan de hoofddoek, ze dat doen. Helaas zijn er scholen

die willen maar niet durven. Niemand durft de eerste

stap te zetten. Ik zou het liefst willen dat men met een

aantal scholen gezamenlijk actie onderneemt. ▪

“Inzetten op eigen identiteit”

Mieke Van Hecke

“Vroeger droeg ik geen hoofddoek. Het is dus niet zo

dat ik dat altijd al wou. Ik kom wel uit een praktise­

rende moslimfamilie en mijn moeder draagt ook een

hoofddoek. Weliswaar geen gewaad zoals ik. Mijn

ouders hebben mij nooit aangezet tot het dragen ervan.

Iemand verplichten is trouwens fout in onze religie. Ik

respecteerde de hoofddoek wel maar voelde het zelf nog

niet om hem te dragen. Mijn vader was erg fier toen ik

hem ging dragen en mijn moeder huilde van trots.”

Vragen en antwoorden

“Het is een spiritueel proces geweest dat begon in

mijn hart en mijn hoofd. Ik ging mij vragen stellen bij

alles. Je leidt je leven zoals dat van je verwacht wordt;

uitgaan, vrienden hebben, naar school, studeren en

sociaal zijn. En je vraagt je af waarom. Want uiteinde­

lijk is de enige zekerheid dat je ooit doodgaat. Iedereen

vindt daar zijn eigen antwoord op. En voor mij was de

hoofddoek het antwoord op een aantal vragen.”

“In de allereerste plaats is de hoofddoek een vorm van

aanbidding, net zoals bidden, vasten of de bedevaart

doen. Ik draag hem omdat mijn god dat gevraagd heeft.

Ten tweede zijn er de sociale aspecten van de hoofd­

doek waarmee ik akkoord ga. Ik geloof dat mannen

en vrouwen gelijkwaardig zijn maar wel verschillend.

Daardoor stelde ik mij ook vragen bij de rol van de

vrouw. Toen ik geen hoofddoek droeg, was er niet één

dag waarop een jongen geen stomme opmerking maak­

te over mijn lichaam. Maar de hoofddoek heeft mij

daarvan vrijgemaakt. Als je eruitziet zoals ik nu, is het

moeilijk voor jongens om afgeleid te zijn door dat wat

hen afleidt. En dan concentreert hij zich op de inhoud.

Soms leek het of ik alleen uit mijn lichaam bestond en

ze niet luisterden naar wat ik zei. Dat is nu een immens

verschil. Vroeger stond ik ook elke ochtend voor de

spiegel om er goed uit te zien en koos ik met zorg mijn

jeansbroek uit. Maar voor wie deed ik dat eigenlijk?”

Callcenter

“Vanaf mijn zestien werkte ik bij de bakker in het dorp.

Maar op de dag dat ik mijn hoofddoek ging dragen, wist

ik hoe laat het was. Ik zei tegen mijn baas dat ik een

hoofddoek ging dragen en zij zei dat dat niet ging.

Van jeansbroek naar lang gewaad

“Ik zou nergens mijn hoofddoek voor afnemen”

Ilhem (21) studeert psychologie aan de Vrije Universiteit

Brussel en ging ongeveer een jaar geleden de hoofddoek

dragen. “Voor mij was de hoofddoek het antwoord op

een aantal vragen”, vertelt ze.

INTERVIEW

Dat was zo vanzelfsprekend. Achteraf vond ik het spijtig

dat ik niet voor mezelf was opgekomen, ik was tenslotte

dezelfde persoon met dezelfde manier van werken.

Maar ik begreep dat ze klanten zou verliezen. Daarna

wist ik dat ik geen ander werk met sociaal contact zou

kunnen krijgen. Er is één winkelketen die een hoofd­

doek toelaat en dat is H&M. Dan ben ik uit noodzaak

bij een callcenter gaan werken. Dat is de realiteit en

daar kan je niet omheen.”

“We mogen niet ontkennen dat we in een islamofobe

sfeer leven, in de media hoor je bijna nooit iets positief.

Als ik dan een positieve reactie krijg, maakt dat mij

echt blij. En dat kan heel simpel zijn. In Meise passeer­

de ik eens op een ochtend een oudere man die zijn hond

aan het uitlaten was en vriendelijk goeiendag zei. Dat

verraste mij. Natuurlijk krijg ik ook negatieve reacties.

Ik heb eens meegemaakt dat een vrouw mij achterna

liep en in het Frans begon te roepen ‘Ge zijt geen spook,

ge zijt geen spook!” Dat is heel confronterend maar je

moet daarmee leren omgaan. Ik probeerde haar uit

te leggen dat ik een normaal mens ben zoals iedereen

maar zij was echt hysterisch.”

Bedrijfspsychologie

“Ik heb voor psychologie gekozen voor ik de hoofddoek

droeg en zonder stil te staan bij welke job ik later wil

doen. Dat interesseerde mij gewoon heel erg. Toch heeft

de hoofddoek uiteindelijk mijn keuzes wel beïnvloed. Ik

had graag arbeids­ en organisatiepsychologie gedaan,

zoals human resources en bedrijfspsychologie. Maar

daarin zou ik met mijn hoofddoek niet veel kansen

krijgen, dus koos ik een andere richting. Nu wil ik in de

bijzondere jeugdzorg gaan werken. Als ik geen uitweg

vind, open ik mijn eigen praktijk.”

“Toch zou ik nergens mijn hoofddoek voor afnemen.

Het hoofddoekenverbod laat mensen niet zijn wie ze

willen zijn. Je neemt daarmee een vrijheid weg. Ik ken

nu meisjes die de keuze moeten maken tussen zichzelf

zijn en onderwijs. Als je naar school wil gaan en je

doet dat graag maar de keuze wordt je ontzegd, dat is

hartverscheurend. Willen we het zo ver laten komen

dat moslimmeisjes niet meer naar school gaan omdat

ze nu eenmaal voor hun hoofddoek kiezen? Ik ben zo

gelukkig dat de universiteit open en vrij is en dat je mag

doen, dragen en zijn wat je wil.” ▪

“Mijn moeder huilde van trots”

Ilhem

Een van de weinige winkelketens waar je met een hoofddoek aan de kassa mag werken, is kledingketen H&M.

Ilhem wil liever niet herkenbaar afgebeeld worden.

©

EMILY VA

N C

AM

PENH

OU

T©

EM

ILY VAN

CA

MPEN

HO

UT

Hafsa aanvaardt dat ze aan de schoolpoort haar hoofddoek moet afzetten.

©

EMILY VA

N C

AM

PENH

OU

T

Hoofddeksels af aan de schoolpoort

“Je hoofddoek afzetten is als je uitkleden”

Hafsa Senhadji (16) gaat sinds een half jaar elke dag met

haar hoofddoek naar het Sint-Pieterscollege in Jette. Maar

vlak voor ze de schoolpoort binnenstapt, moet ze hem

afzetten. “Ik heb het leren accepteren maar ik hoop dat het

op een dag gaat veranderen”, zegt Hafsa.

INTERVIEW

“Ik ben altijd van plan geweest om de hoofddoek te

gaan dragen. Het is niet zo dat dat ineens in mij op

kwam. En in december vorig jaar besloot ik de stap te

zetten. Daar had ik goed en lang over nagedacht, want

ik had wel wat schrik voor de reacties. Ook vroeg ik me

af of het wel het juiste moment was. Zelfs mijn ouders

twijfelden een beetje, ze vonden mij nog wat jong. Maar

voor mij was het nu goed. Mijn moeder is de hoofddoek

pas gaan dragen op haar vijfendertigste. Toen opende

ze haar eigen apotheek en kon ze hem eindelijk dragen

tijdens haar werk. En ik besloot dat school geen excuus

mocht zijn voor mij om hem niet te dragen.”

Geen hoeden

“Bij ons op school zijn alle hoofddeksels verboden. Ik

denk dat ze daar ondertussen al duidelijk ‘hoofddoek’

bij hebben gezet omdat steeds meer leerlingen die

dragen. Ze zijn er ook strenger op geworden, zelfs een

gewone hoed mag niet op de speelplaats. Natuurlijk is

het moeilijk om mijn hoofddoek op school af te zetten

want die maakt toch deel uit van wie ik ben. Maar ik

heb geprobeerd daar afstand van te nemen en mij er

niet druk om te maken. Toen ik hem de eerste dag

droeg naar school, heb ik er niet over nagedacht en hem

voor de schoolpoort gewoon afgezet. Ik ben zelfs niet

met de leraren gaan praten, ik wist dat er sowieso geen

discussie mogelijk was.”

“Ik ben nooit bang geweest van hoe anderen naar mij

keken. De hoofddoek verandert niets aan de relaties

die ik met mensen heb of aan mezelf. Ik wou dat mijn

vrienden op school begrepen dat het voor hen gewoon

een doek op mijn hoofd is. En dat je iedereen moet ac­

cepteren zoals hij is. Dat was misschien een statement

dat ik wou maken. Maar het was wel een hele aanpas­

sing qua kledingstijl. Het gaat verder dan die hoofd­

doek, je kan niet gewoon in een shortje gaan rondstap­

pen. Dat deed ik sowieso al niet. Maar je weet waarom

je het doet en je hebt vrienden en familie die jou daarin

steunen.”

Domme reactie

“Toen ik de hoofddoek ging dragen zei een vriend dat

hij minder sympathie had voor mij. Na een paar maan­

den besefte hij dat dat een domme reactie was omdat

ik nog steeds dezelfde ben. Maar langs de andere kant

draag ik hem niet op school, anders zouden mijn klas­

genoten wel merken dat ik niet veranderd ben. Ik vind

het jammer dat ik hen dat niet kan tonen. Sommige

mensen vragen mij waarom ik geen actie onderneem.

Maar ik wil mijn schoolcarrière niet in gevaar brengen

of mijn jaar ervoor opnieuw doen.”

“Ik zou van school veranderen als er een degelijke

school was waar de hoofddoek wel mag. Maar het

niveau van de school komt op de eerste plaats. Mijn

ouders zijn alletwee afgestudeerd aan de universiteit

en ze hebben altijd het beste gewild voor hun kinderen;

een goede school met een degelijk niveau en een goede

opvoeding. Ik snap wel dat je niet naar school kan met

een boerka of een niqab. Maar bij een hoofddoek zie je

nog altijd mijn gezicht en ik kan naar je lachen of met je

spreken. Als we onze hoofddoek moeten afzetten, is het

echt alsof we ons moeten uitkleden. En sommige meis­

jes hebben het daar heel moeilijk mee. Een school is

niet hetzelfde als de vertrouwde omgeving van je thuis.

Je hebt ook niet dezelfde relatie met je ouders, broers of

zussen als met je leraar of medeleerlingen. Ik denk dat

het een grote stap zou zijn voor België om de hoofddoek

toe te laten. Meisjes tussen twaalf en achttien zijn zich

aan het ontwikkelen en hebben mensen nodig die hen

accepteren zoals ze zijn en daarin steunen. Ik denk dat

men te veel focust op het religieuze ervan.” ▪

“Het is niet de vertrouwde omgeving

van je thuis”Hafsa Senhadji