De Eenhoornkrant Magazine

1MAGAZINEDe Eenhoornkrant

MAGAZINE

DE KruIsDIjKschANs

DE PluKtuIN

EEN héél MooI PlEKjE oM tE woNEN

Van aardappelen verkopen tot het organiseren van fietstochten

Alles heeft invloed op het landschap

SPECIAL:Staats-Spaanse Linies

In dit nummer:

nummer 1, jaargang 2011

verkennnen

jan de Zwart, landgoed de Morelleput

2

Colofon

De Eenhoornkrant® Magazine is een pe-riodieke uitgave van Rammeloo Com-munications. Deze special is gemaakt in samenwerking met projectmedewer-kers van de Staats-Spaanse Linies.

Voor nadere informatie met betrekking tot kopij(redactie) en/of andere za-ken kunt u terecht op het e-mailadres: [email protected]

Vormgeving en druk: Pieters Grafisch Bedrijf, Groede

Copyright 2011 – Niets uit deze uitgave mag worden geproduceerd en/of open-baar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, film of op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf-gaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Deze Eenhoornkrant is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De uitgever is niet aan-sprakelijk voor fouten en/of omissies in dit magazine.

Inhoudsopgave

Voorwoord 3

Het beleg van Sluis in 1604 4-5

Alles heeft invloed op het landschap 6-9

Het ‘Project’ Staats-Spaanse Linies 10-11

De Kruisdijkschans, een heel mooi plekje om te wonen 12-15

Een kapitaal bezit De Staats-Spaanse Linies in West Zeeuws-Vlaanderen 16-17

Een stukje historie van Zeeuws-Vlaanderen in ere hersteld 18-20

Het verhaal achter de Marolleschans, Hans Vrieseschans en Nieveltschans 22-23

Van aardappelen verkopen tot het organiseren van fietstochten 24-25

Je moet de geschiedenis kennen om de toekomst te begrijpen 26-29

Fort Berchem 30-31

Meer dan 180 kilometer wandelnetwerk in 2012 32-34

Retranchement bolwerk van biodiversiteit 36

MAGAZINEDe Eenhoornkrant


Beste lezer,

De Staats-Spaanse Linies en de gemeente Sluis hebben veel met elkaar gemeen. Woorden als landschappelijk, ecolo-gisch, cultuurhistorisch en toeristisch (economisch) zijn van toepassing op de gemeente in zijn geheel maar evenzo op het project Staats-Spaanse Linies. Deze ‘linies’, restanten van zestiende en zeventiende eeuwse militaire verdedigingswer-ken welke zijn aangelegd tijdens de Tachtigjarige oorlog en de Spaanse Successieoorlog, zijn van grote betekenis voor Sluis. Deze verdedigingswerken hebben in die jaren een be-langrijke rol gespeeld in de bepaling van de landsgrenzen

tussen Nederland en België maar ook in de verdere geschiedenis van de twee landen. Zo’n 160 forten, schansen en liniedijken liggen in Zeeuws (-Vlaams) gebied. Ze creëren een circa driehonderd jaar oud lint in het landschap. De Staatsen (de latere Nederlanders) en de Spanjaarden legden ze aan tijdens de tachtigjarige oorlog. Kenmerkend voor de Staats-Spaanse Linies zijn de aarden wallen. Ze boden in die periode de beste bescherming, ka-nonskogels bleven immers regelmatig in die ‘wallen’ steken en konden vervolgens weinig schade aanrichten. Ze konden bovendien relatief snel worden opgetrokken. Doordacht en effectief verdedigingswerk welke onze rijke historie enigszins karakteriseerde. Deze wallen worden, gezien hun geschiedkundig belang, opnieuw zichtbaar gemaakt in onze (grensoverschrijdende) regio. Hiermee vergroten we de bekendheid en beleefbaar-heid van de Staats-Spaanse Linies, waardoor de betrokkenheid van met name de bewo-ners maar ook de bezoekers van de streek zal toenemen.

Als het gaat over het behoud van het cultureel erfgoed voor de generaties na ons dan draagt museum Het Bolwerk in IJzendijke hier voor een groot deel aan bij. De Staats-Spaanse Linies vormen een belangrijk deel, of beter nog de kern, van het museumverhaal. Dat verhaal wil de gemeente, samen met het stichtingsbestuur, nog lange tijd vertellen. Dit kan alleen als we goed (blijven) zorgen voor het registreren, navertellen en tonen van de historisch waardevolle gebeurtenissen die ons gebied rijk is. Zo heeft de gemeente Sluis, samen met het stichtingsbestuur, museum Het Bolwerk in IJzendijke ingericht. We verstrekken jaarlijks subsidie aan dit museum en verlenen inhoudelijke assistentie bij de presentatie van de collectie. We leveren graag (bijdrages aan) teksten over de Staats-Spaanse Linies voor verschillende media en hopen zo meer bekendheid aan deze verdedi-gingswerken te geven en het draagvlak en de beleefbaarheid te vergroten. Het ‘beleven’ kan op allerlei manieren. Zo is in de kern IJzendijke op diverse plekken de link met de Staats-Spaanse Linies verbeeld/verwoord. Prins Maurits van Nassau treft u bijvoorbeeld schakend aan op de Markt. Dit bronzen beeld refereert aan de inname van IJzendijke in 1604 door prins Maurits. Hij was een meester in het zorgvuldig en afgewogen voorberei-den van zijn militaire en politieke handelingen en zetten. En was, niet verbazingwekkend, een liefhebber van het schaakspel. De bronzen schaakstukken stellen figuren voor die ver-bonden zijn met de daden van Maurits. Naast deze tastbare ‘herinneringen’ wordt door archeologische overblijfselen van de toenmalige onafhankelijkheidsstrijd van Nederland opnieuw zichtbaar gemaakt: de Staats-Spaanse Linies.

Wilt u ook meer te weten komen over (de resten van) de Staats-Spaanse Linies en ze bezoeken? Kijk dan voor meer informatie en de verschillende locaties op www.staatsspaanselinies.nl.

Veel plezier alvast en vriendelijke groet,

Jaap Sala(oud) Burgemeester van Sluis

voorwoorD

4 MAGAZINEDe Eenhoornkrant

Het beleg van Sluis in 1604

De havenstad was het laatste bolwerk van de Staatsen in Vlaanderen (op de de stad-jes Biervliet, Terneuzen en Axel na). Voor hen was het een belangrijk bruggenhoofd van waaruit ze het de Spanjaarden flink lastig konden maken. In rap tempo veroveren de Staatsen het eiland. Ze slagen er echter niet in het Zwin over te steken en besluiten via een omweg Oostende te benaderen. De verdedigings-werken die Parma langs de Brugse Vaart (bij Oostburg) had opgeworpen worden een voor een zonder veel moeite ingeno-men. Op 10 mei geeft de Spaanse bezet-ting van IJzendijke zich over. Aardenburg volgt 2 dagen later. De stadswallen zijn verwaarloosd en de omtrek ervan is te groot. De 1500 Duitse huurlingen kunnen de stad niet verdedigen en nemen voortij-dig de vlucht.

De prins laat de veroverde vestingwer-ken versterken en bouwt er nieuwe bij. Hiermee verstevigd hij zijn positie aan de Vlaamse zijde van de Scheldemonding. Nu richt Maurits zijn pijlen op Sluis, de ba-sis van Spaanse galeien die via het Zwin de bevoorrading van Oostende over zee ernstig hinderen. Om het Zwin te kunnen afsluiten trekken de Staatsen om Sluis heen. Bij Moerkerke raken ze slaags met 15.000 man voetvolk en veel goed bewa-pende ruiters onder leiding Don Luis De Velasco. Uiteindelijk staan de Staatse troepen ook op de westelijke oever van het Zwin – het beleg van Sluis begint.Maurits laat rond Sluis een ondoordring-bare keten van verdedigingswerken op-werpen. De Spaanse troepen in de stad kunnen geen kant meer op. De honger-dood en besmettelijke ziekten dreigen

voor 3000 à 4000 soldaten, meer dan 1400 galeislaven en burgers.

Na twee maanden komt Spinola met een ontzettingsleger te hulp. Pogingen om de omsingeling in de buurt van Sint Anna ter Muiden en Middelburg te doorbreken mislukken. Bij verassing breekt Spinola uiteindelijk bij Sint Kruis door. Zijn troe-pen stomen op naar Oostburg en verove-ren een aantal schansen langs de Brugse Vaart. Aan de oevers van het Coxysche en het Zwarte Gat lijden ze echter bloedige nederlagen en moeten afdruipen. Sluis is verloren voor Spanje.

Op 19 augustus capituleert de Spaanse bezetting. De volgende dag trekken de soldaten de stad uit, de 1400 galeislaven achterlatend. Het ontzet van Oostende wordt afgeblazen. Met Sluis hebben de Staatsen een even zo goed, zo niet beter, bruggenhoofd in Vlaanderen als Oos-tende. Het Land van Cadzand en het aan-grenzende Land van Axel zijn nu Staats en zullen dat blijven.

Uiteindelijk valt op 22 september het doek voor Oostende. De Spanjaarden ne-men de stad in. De uitputtingslag van het drie jaren durende beleg kostte veel men-senlevens. De schattingen lopen uiteen van 45.000 tot 77.000 slachtoffers aan de kant van de Spaanse belegeraars en 52.000 tot 78.000 doden aan de zijde van de belegerden. Daarnaast waren er nog eens vele tienduizenden zwaargewonden en verminkten. De stad werd volledig ver-woest.

Winant Halfwerk

25 april 1604. Een enorme vloot van 800 schepen zet koers vanaf de Rede van Vlissingen naar het Ei-

land van Cadzand. Aan boord: 11.000 soldaten onder aanvoering van prins Maurits. Doel: Oostende

bevrijden van een bijna drie jaren durende omsingeling door de Spanjaarden.

stille getuigen van een woelige strijd

< kaart van het beleg van Sluis (1604)


< kaart van het beleg van Sluis (1604)

historische prent:

beleg van Sluis (1604)

het landschapAllEs hEEft INvloED oP hEt lANDschAP



Landgoed ‘In de Morelleput’ is sinds dochter Suzanne in de VOF betrokken is, een recreatieve boerderij. De B&B wordt gerund door Corrie, de vrouw van Jan.

Jan vertelt dat mensen met hem een excursie kunnen ma-ken van 5 kilometer. Tijdens de excursie komen alle land-schappelijke elementen in Zeeland aan bod. Eerst krijgen de deelnemers informatie over het Zeeland van 10.000 jaar geleden tot nu. Daar zit de Tachtigjarige oorlog na-tuurlijk ook in.

Het thema van de excursie is ‘het veranderende land-schap’. Overal in het landschap zijn de veranderingen te zien, door de stormvloed, economische invloeden, techni-sche ontwikkelingen, oorlogen en niet te vergeten: men-senhanden. Hij vindt dat tastbare zaken uit de geschiedenis belangrijk zijn om te laten zien. En hij merkt dat als de interesse eenmaal gewekt is, de mensen er anders tegenaan kijken.

Jan heeft een grote interesse in van alles en nog wat en hij heeft in zijn leven ook al heel wat initiatieven ontplooid en dat doet hij nog. Hij heeft met name interesse in archeolo-gie en de laatste 20 jaar ook in geologie; hoe is het land-schap ontstaan, hoe is het gebruikt. In het verleden heeft hij lezingen gegeven in het buitenland over het biologisch verbouwen van kruiden. Maar ook is hij de oprichter van de natuurbeschermingsvereniging Het Duumpje, waarin hij nu niet meer actief is. En hij is zelf zeer nauw betrok-ken geweest bij het archeologisch onderzoek in vroegere haven ‘de Marolleput’ vlak bij zijn landgoed.

het landschapAllEs hEEft INvloED oP hEt lANDschAP

Het bedrijf van de Familie De Zwart ‘In de Morelleput’ is acht jaar

geleden gestart. Dus vóórdat bedacht werd om de Staats-Spaanse

Linies toegankelijker te maken. Eerst had de familie een boerderij bij

Oostburg en verbouwde Jan daar onder andere kruiden. Dat kon daar

helaas niet meer op de biologische manier en daarom is hij vertrokken.

Nu huist de schaapskudde in de boerderijschuur bij Oostburg.

Jan de Zwart (Landgoed de Morelleput)

8

In het kader van de Staats-

Spaanse Linies is er een redoute

gerealiseerd op de havendijk.

Aan de hand van boringen blijkt

dat het bouwwerk vroeger nooit

gebouwd is volgens de

tekening hiervoor uit 1604.

Helaas, vindt Jan, is maar de helft

van de haven onderzocht. Er was

alleen maar geld beschikbaar om

die helft het verdedigingswerk

te onderzoeken en te herstellen,

wat binnen het kader van de

Staats-Spaanse Linies viel.

Op het landgoed kan men vinden:

Bed & BreakfastDe B&B is gevestigd in een nieuw gebouwde boerderij in oude stijl. Bij de bouw is rekening gehouden met het privacygevoel van de gasten en de bewoners. De gasten hebben dan ook een eigen ingang. Via de gezamenlijke gastenkamer is de toegang tot de 1e etage, waar alle 4 de kamers zich bevinden.

TheetuinVanaf april tot en met september is de Theetuin geopend. In deze tuin kan men genieten van de zon, of in de schaduw van de fruit-bomen. Op het terras worden verschillende soorten thee geser-veerd, maar natuurlijk is er ook koffie en frisdrank te verkrijgen.Er is dagelijks een ruime keus, van vers gebak uit eigen oven. Ap-peltaart met appels uit eigen boomgaard staat altijd op de kaart.

Het WagenhuisAan de rand van de theetuin staat een oud model van een wa-genhuis. In dit wagenhuis kan men in het vroege voorjaar in de luwte al genieten van de zon. Het wagenhuis is gevuld met allerlei archeologische vondsten en wetenswaardigheden uit de omgeving.

SchuurDeze nieuw gebouwde schuur bestaat uit twee delen, werkplaats en de spelletjesschuur met eigen entree. Er staan 22 Vlaamse volksspelen opgesteld, die genoeg speelplezier bieden voor jong en oud.


9

De meerwaarde van Staats-Spaanse Linies voor West Zeeuws-Vlaanderen zijn de fietsen wandelroutes die ontwikkeld zijn en worden. Dat trekt meer bezoekers. En, iets wordt pas be-kend als je erover vertelt. Het is een prachtig fietslandschap met bochten die de bezoekers prikkelen .… wàt komt er ná de volgende bocht? Tien procent van de bezoekers zijn, vol-gens Jan, écht geïnteresseerd in de geschiedenis van de linies en forten. Sinds de redoute met een picknickplaats er is, stop-pen er wel meer wandelaars. Dit zijn zowel toeristen als de plaatselijke bevolking. De laatste groep vraagt zich wel eens af ‘of het allemaal wel nodig is’. Zoals die boer die de gravende kranen maar milieuvervuilend vond, waarop Jan hem mee-deelde dat dit maar eenmalig was en dat zijn landbouwmachi-nes meerdere keren per jaar vervuilend bezig waren.

Jong en oud komt het landgoed ‘In de Morelleput’ (B&B, thee-tuin en spelletjesschuur) bezoeken, meestal in het weekend. Volgens Jan kun je de toerist niet bij de nek pakken en mee naar plekken nemen, dat helpt niet. Alle elementen, de af-wisseling van het landschap (dijkjes, knotbomen en dan weer vlakke stukken) maken de beleving. Dus wat hem betreft geen borden met veel info, maar het landschap zelf aantrek-kelijk maken met veel fietsen wandelpaden. De combinatie van de landbouw en de ontstaansgeschiedenis van het gebied is zeer aantrekkelijk voor de bezoekers aan deze streek.

Er komen veel mensen in de B&B om haaientanden te zoe-ken, maar die zijn er niet meer na het opspuiten van het zand op de stranden. Jan heeft hiervoor een goede tip: zuig zand op uit de eocene laag, dáár zitten haaientanden in, en spuit het zand dan op de stranden.

In de Morelleput

Landgoed In de Morelleput | Sint Bavodijk 56A | 4504 AB Nieuwvliet | Tel.: 0117 – 453021 | Mobiel (bij geen gehoor): 06 – 18740588 | www.indemorelleput.com



Het ‘project’ Staats-Spaanse Linies

Grensoverschrijdende samenwerkingEr zijn inmiddels drie grensoverschrijdende samenwerkingsprojecten geweest. Deze vonden plaats in het kader van Interreg, een Europees programma ter bevordering van de samenwerking tussen grensregio´s van verschillende landen en ter versterking van de economie en eenheid in de hele Eu-ropese Unie. In West-Zeeuws-Vlaanderen werden museum Het Bolwerk in IJzendijke ingericht en de Olieschans bij Aardenburg gereconstrueerd. Verder kwam er o.m. een website over de Staats-Spaanse Linies en werd er een huisstijl ontwikkeld ter vergro-ting van de herkenbaarheid en samenhang van de Staats-Spaanse Linies. In een vierde Interregproject dat doorloopt tot in 2012 wordt onderzoek verricht naar de Slikpoort in Retranchement en zal de Bordeelschans bij Draaibrug op bescheiden wijze in het landschap worden geaccentu-eerd. Daarnaast zal er een boek verschijnen over de Staats-Spaanse Linies, worden er

informatieborden en een educatiepakket ont-wikkeld. Een studie naar de vermarkting van de Staats-Spaanse linies zag in 2010 het licht.

Nationaal LandschapIn 2005 werd West-Zeeuws-Vlaanderen door het Rijk gebombardeerd tot onderdeel van het Nationaal Landschap Zuidwest-Zeeland. De Staats-Spaanse Linies in de gemeente Sluis werden bestempeld tot één van de kernkwaliteiten van het Nationaal Land-schap. Een jaar later stelde de Provincie Zeeland een uitvoeringsprogramma op, met als doel om tot 2013 door middel van uitvoe-ringsgerichte projecten de landschappelijke kernkwaliteiten te versterken. Rijk en Provin-cie stelden hiervoor subsidie beschikbaar. Nog datzelfde jaar startte de Provincie een project met betrekking tot de Staats-Spaan-se Linies en werden een zestal fortificaties geheel of gedeeltelijk gereconstrueerd, of in het landschap geaccentueerd, te weten: het fort Berchem bij Retranchement, de Hans

Vrieseschans bij Oostburgsche Brug, de Marolleschans bij Nieuwvliet, de liniedijk onder IJzendijke, de batterij Middelburg bij Waterlandkerkje en het fort Nijevelt met de redoute Spek en Brood aan het Groote Gat bij Oostburg.

De toekomstZoals gezegd zijn er in West-Zeeuws-Vlaan-deren ondertussen al aardig wat concrete herstelmaatregelen uitgevoerd. Bovendien liggen er vanouds al veel herkenbare ele-menten van de Staats-Spaane Linies. Denk hierbij aan: Retranchement, Sluis, Aarden-burg en meer kleinere relicten als Kruisdijk-schans en Elderschans. Waar in de toekomst vooral nog op ingezet moet worden is:- het vergroten van de herkenbaarheid van

de Staats-Spaanse Linies als één samen-hangend geheel van verdedigingswerken in het grensoverschrijdend krekengebied.

- het verbeteren van de toegankelijkheid en de beleefbaarheid van de Staats-Spaanse Linies door o.m. de ontwikkeling van wan-delen fietsroutes, informatievoorzienin-gen (fietsen wandelgidsjes, informa-tieborden, multimediale toepassingen), vergroten recreatief medegebruik en toe-gankelijkheid voor minder validen.

- het bevorderen van educatie met betrekking tot de Staats-Spaanse Linies (m.n. op scho-len, maar ook via bv. museum Het Bolwerk).

Om dit te kunnen realiseren is samenwer-king tussen provincie, gemeente(n), Muse-um het Bolwerk, Het Zeeuwse Landschap, Staatsbosbeheer, Waterschap Scheldestro-men en ook betrokken maatschappelijke organisaties, bewoners en het bedrijfsleven van essentieel belang.

Winant Halfwerk

Al sinds het einde van de jaren negentig zijn er heel wat activiteiten ondernomen om van de Staats-

Spaanse Linies de befaamde “Parels aan één Ketting” te maken. Aan beide zijden van de grens werken

diverse overheden en organisaties hierin samen.


Fort Liefkenshoek (O-Vl.)


Olieschans

IJzendijke

Kruisdijkschans Fort van Beieren (W-Vl.)

12

Fred Schenk (St. Zeeuws Landschap)

De Kruisdijkschans ligt tussen Sluis en Aardenburg. Hier vindt de ontmoeting plaats met Fred Schenk. Hij is hoofd beheer regio Zuid van de Stichting het Zeeuwse Landschap.

Op de vraag wat nu de link is tussen het Zeeuwse Landschap en de Staats-Spaanse Linies antwoordt hij dat de stichting meerdere van deze objecten, zoals vestingwallen, schansen en liniedijken, in ei-gendom en beheer heeft. Het zijn objecten die nog veel vertellen over de ontstaansgeschiedenis van deze streek. Naast de cultuurhistorische waarden herbergen ze ook bijzondere ecologische waarden. De kleinschalige landschapselementen vormen het ideale leefgebied voor verschillende planten dier-soorten, zoals amfibieën.

Fred beheert en onderhoudt diverse landschapsele-menten zoals hagen, knotbomen en poelen. Met lokale veehouders zijn er afspraken gemaakt voor een juiste beweiding met runderen of schapen. Ook het onderhoud van wandelpaden en andere recreatieve voorzieningen zijn noodzakelijk om re-creanten deelgenoot te maken van deze natuur- en landschapselementen.

Wat hij aantrekkelijk vindt aan de Staats-Spaanse Linies is dat verschillende objecten nog goed her-kenbaar zijn; de vestingwallen van Retranchement, de wallen van Aardenburg en Sluis en de diverse (nieuwe) schansen. Ze zijn bij uitstek geschikt voor uitleg over de natuur en de streekhistorie.


13

DE KruIsDIjKschANs

een héél mooi plekje om te wonen



Restauratie van het woonhuis heeft momenteel de eerste prioriteit. Daarna zullen ook het toegangshek, de ijskelder en het erf worden aangepakt. Het uitgangspunt is het zicht-baar maken van de historische gelaagdheid en de totale be-levingswaarde te verhogen.

Fred denkt aan een (onbemand) informatiepunt over Staats-Spaanse Linies in de grote schuur en het openstellen van een wandelroute, zodat bezoekers het hele verhaal kunnen ‘opzuigen’. Maar hij heeft nog veel meer ideeën, over het huis, de gracht en de omgeving.Hij is er trots op om bij het Zeeuws Landschap te werken en persoonlijk een bijdrage te kunnen leveren aan dit land-schap. Jaarlijks worden boomkikkers gemonitoord door een klein aantal liefhebbers, waaronder hij zelf, veelal in de late uurtjes.

FRED LAAT TROTS DE KRuISDIJKSCHANS ZIEN. NA JARENLANGE LEEGSTAND EN VERVAL STAAT

DIT OBJECT AAN HET BEGIN VAN EEN NIEuWE PERIODE. HET ZEEuWS LANDSCHAP IS, MEDE

DANKZIJ ONDERSTEuNING DOOR DE NATIONALE POSTCODE LOTERIJ, SINDS DE ZOMER VAN

2010 EIGENAAR EN WIL HET IN AL HAAR FACETTEN WEER HERKEN- EN LEEFBAAR MAKEN.

HET HuIS IS EEN RIJKSMONuMENT EN VAN OORSPRONG EEN GEVECHTSTOREN. HET GEBIEDJE

ER OMHEEN IS BESCHERMD NATuuRMONuMENT. OP DEZE LOCATIE IS DE GESCHIEDENIS ALS

FORTIFICATIE, BuITENPLAATS EN BOERDERIJ GEWOON VOELBAAR

Wat Fred erg leuk vindt is dat de eerste natuursuccesjes in het Staats-Spaanse Linies-project vorig jaar al zijn geboekt. De eerste boomkikkers werden toen aangetroffen in de poel van de gereconstrueerde Olieschans.

Wat hij jammer vindt is dat de gracht van de Olieschans te ondiep is aangelegd, dus te vroeg droogvalt. Hierdoor is de gracht ongeschikt als voortplantingswater voor amfibieën. Plaatselijk (drie locaties) verdiepen met enkele decimeters kan een oplossing bieden. Fred wil nog kwijt dat reconstruc-ties van dit soort objecten in de beginjaren erg strak zijn en nog niet echt ‘leven’. In het verleden werden dit soort ves-tingwerken met de hand aangelegd, tegenwoordig gebeurt het met grote graafmachines en een GPS-systeem. Hij is van mening dat pas na vijf jaar, als alles met gras is begroeid, goed te zien is hoe het ooit zou moeten zijn geweest.

“Het zijn objecten die

nog veel vertellen over

de ontstaansgeschiedenis

van deze streek.”

15

Missie en doelstelling:Het Zeeuwse Landschap is een van de terreinbeherende orga-nisaties die actief is in Zeeland. Het Zeeuwse Landschap be-schermt, beheert en ontwikkelt natuur en landschapsschoon in de ruimste zin. Daarbij hoort ook bescherming van cultuurhisto-risch erfgoed en communicatie over natuur en landschap. Doelstellingen van het Zeeuwse Landschap: - zorgen voor behoud van natuur en landschapsschoon in Zeeland in de ruimste zin - begeleiden van ontwikkeling van natuur en landschapsschoon - voorkomen en tegengaan van aantasting van natuur en landschapsschoon - begeleiden van de recreatie in waardevolle natuurgebieden in Zeeland - educatie en voorlichting over natuur en landschaps- bescherming.

Om deze doelen te bereiken doet het Zeeuwse Landschap het volgende: - verwerven, inrichten, beheren en exploiteren van terreinen - bijeenbrengen van geld - gesprekspartner bij overheid en andere rechtspersonen - samenwerken met soortgelijke organisaties.

Stichting Het Zeeuwse Landschap

bezoekadres: Brugstraat 51, 4475 AN Wilhelminadorp

postadres: Postbus 25, 4450 AA HeinkenszandTelefoon: 0113-569110www.hetzeeuwselandschap.nl



Een kapitaal bezitDe Staats-Spaanse Linies in West Zeeuws-Vlaanderen

Een andere sterke kant van West Zeeuws-Vlaanderen is zijn geschiedenis. Die gaat ver terug in de tijd. De meeste spo-ren van vroeger zijn helaas verdwenen (zoals overal in Europa), maar een fors aantal monumenten en ander erfgoed is behouden gebleven. Daartoe behoren nadrukkelijk ook de vele verdedigings-werken in de streek.

Een kenner uit Holland verzuchtte eens enthousiast (en een beetje jaloers): “Het militaire erfgoed spat hier van het landschap!”

Vooral de vestingwerken uit het einde van de zestiende eeuw, de zeventiende en de achttiende eeuw springen in het oog. Een cruciaal jaartal in dit verband was 1604, midden in de Tachtigjarige Oorlog. In dat jaar werd West Zeeuws-Vlaanderen door prins Maurits van Nas-sau veroverd.

De bezetting was voor de Staten-Gene-raal in Den Haag een gouden greep:

- Den Haag kon de streek prima gebrui-ken als buffer tegen Spaanse aanval-len vanuit het zuiden op Zeeland.

- En ook als bruggenhoofd, voor eventuele eigen Staatse aanvallen op Vlaanderen.

- En ook nog eens als sleutel waarmee ze de Schelde op slot konden draaien. Met die West Zeeuws-Vlaamse sleutel sloten de Staten de Schelde en de vaarweg naar de grote Vlaamse ha-vensteden in het zuiden af, terwijl ze in het noorden de deuren van Holland voor de wereldhandel opengooiden. Met de Gouden Eeuw (de H0llandse Gouden Eeuw) als befaamd resultaat.

Voor de streek zelf betekenden de gebeur-tenissen van 1604 een fundamentele his-torische breuk: - De verovering scheurde West Zeeuws-

Vlaanderen weg van de rest van Vlaan-deren.

- Er kwam een geheel nieuwe bevolking.- Er was ook geen sprake meer van groot-

schalige handelsactiviteiten.

Zo werd de streek dus na 1604, omge-vormd van een commercieel tot een agra-risch, van een katholiek tot een protes-tants en van een Vlaams tot Nederlands grondgebied. Al deze gevolgen werken in wezen nog steeds door.

West Zeeuws-Vlaanderen was voor de Ne-derlanden van groot belang – in de eerste plaats van groot militair belang. Veilig ach-ter deze militaire zone bloeide in het noor-den (dat wil zeggen Zeeland en Holland) de economie. Dit belang verklaart waarom in de periode na Maurits de regering in Den Haag zoveel energie en middelen in de verdediging van dit gebied heeft gesto-ken. Men bouwde talloze versterkingen: grote vestingwallen rondom de stadjes en kleinere, als schansen, forten redou-tes en waterlinies tussen de stadjes. Alles bij elkaar werden meer dan 120 ver-dedigingswerken aangelegd – een enorm militair kapitaal. Gezamenlijk worden zij de Staats-Spaanse linies genoemd. Spaans, omdat met de aanleg van vele van deze verdedigingswerken reeds in de Spaanse tijd (voor 1604) is begonnen. Staats, omdat ze in de Staatse tijd (na 1604) uitgebouwd en geregeld zijn gemo-derniseerd.

De belangrijkste moderniseringen von-den plaats onder de twee grootste Ne-

derlandse vestingbouwkundigen. De eerste was Simon Stevin (gestorven in 1620). Hij maakte deel uit van het gevolg van Maurits en tekende onder andere de vestingontwerpen van IJzendijke, Aarden-burg en Sluis. De andere was Menno van Coehoorn (gestorven in 1704), die de laat-ste jaren van zijn leven gouverneur van Staats-Vlaanderen was. Staats-Vlaande-ren was de toenmalige naam van Zeeuws-Vlaanderen.

Na de Franse tijd (die eindigde in 1814) verloren de meeste van de versterkin-gen vanwege de veranderde aard van de oorlogvoering hun militaire nut, raak-ten in verval of werden ontmanteld.

Het is het doel van het Nederlandse en Vlaamse project De Staats-Spaanse li-nies en Forten en linies in grensbreed perspectief om de restanten van de ver-dedigingswerken rond de steden en in het landschap weer zichtbaar, beleefbaar en natuurgeschikt te maken. Oud militair erfgoed wordt zo nieuw cultuurhistorisch, landschappelijk en ecologisch kapitaal. Het cultuur- en natuurtoerisme in de grensregio krijgt er zo een forse en duur-zame kwaliteitsimpuls door.

Arco Willeboordse

Zeeuws-Vlaanderen, in het bijzonder het westelijke deel, heeft vele landschappelijk sterke punten. Het

heeft zee en land, polders en kreken, moderne stadjes en kleine, goed bewaarde dorpen. Het is zowel

Nederlands als Vlaams, is dunbevolkt met volop ruimte, maar ligt vlakbij op korte afstand van verschei-

dene grote steden. Kortom: veel moois om te koesteren en trots op te zijn.


Retranchement


Kapitalen Dam

liniedijk bij IJzendijke

liniedijk bij IJzendijke Olieschans


Mark de Feijter + medewerkers (bij Fort Berchem)

Vlnr: Rudi van den Branden, Koen van Trier, Mark de Feijter, Kees Verhelst

Een stukje historie van Zeeuws-Vlaanderen in ere hersteld.Een machine is nog druk bezig met de afwerking van Fort Berchem in Retranchement. Op deze mooie plek vindt het gesprek plaats met Mark de Feijter (directeur), Kees Verhelst (calcu-lator) en Rudi van den Branden (uitvoerder) van Feijter Groep.

Een stukje historie van Zeeuws-Vlaanderen in ere hersteld


Vanaf 2006 maakt het bedrijf (met tussenpozen) de Staats-Spaanse Linies zichtbaar en toegankelijk in opdracht van de Provincie Zeeland.

Dit gebeurt door grondverzet, het maken en aanleggen van een dijk of een fort. Kees en Rudi leggen uit dat er op kan-toor eerst een 3D-tekening wordt gemaakt. Die tekening wordt op de computer van de kraan gezet. Op de locatie zelf gaat de kraan dan graven en ophogen. Op de kraan zit een schotel die verbinding maakt met minstens drie satel-lieten. Zij bepalen de plek waar de kraan nog grond moet verzetten. Op de giek en de bak van de kraan zitten ook nog sensoren. Deze geven de stand van de graafbak weer aan (zie foto’s pagina 20).

Bij Fort Berchem (Retranchement) is men met 12 man be-gonnen om grond aan te voeren, nu zijn er nog twee man-nen bezig met de afwerking.

Rudi vindt het leuke aan dit werk dat je écht iets maakt. Het is anders dan het afgraven van een landbouwperceel. Dit werk blijft zichtbaar voor iedereen. Mensen die langskomen stellen vaak vragen over het wat en waarom van de werk-zaamheden en als er tijd voor is, legt Rudi het met plezier aan ze uit.

Een tijdje geleden kwam er een opa langs met zijn kleinkin-deren. De kinderen deden alsof ze met een mitrailleur scho-ten en de opa legde uit dat dit soort wapens in de tijd van de Tachtigjarige oorlog niet bestonden.

Daarom vinden Rudi en Kees dat informatie(borden) nood-zakelijk zijn. Anders is het niet duidelijk voor de voorbijgan-gers wat het voorstelt. Ook wandelpaden langs de Staats-Spaanse Linies mogen niet ontbreken.

Het is leuk dat het toegankelijk is (of wordt) voor het publiek.

Een stukje historie van Zeeuws-Vlaanderen in ere hersteld


GWW Aannemersbedrijf Feijter Groep in Biervliet is gespecialiseerd in grond-, weg- en waterbouwwerken. Daarnaast is het bedrijf ac-tief in de verhuur van machines voor grond-, weg- en waterbouw-werken en het transport van materialen en machines. Feijter Groep is daarnaast een adres voor de aanschaf van nieuwe of gebruikte machines.

De GWW-opdrachten die Feijter Groep aanneemt, lopen sterk uit-een. Door jarenlange kennis en ervaring is het aannemingsbedrijf regelmatig partner van Rijkswaterstaat, Provincie Zeeland, water-schappen en (Zeeuwse) gemeenten. Er werken 80 medewerkers bij Feijter Groep.

Feijter Groep | Oost Zeedijk 4 | 4521 PW BiervlietTel.: 0115 481 638 | www.feijtergroep.nl

FortBerchemFort Berchem is voorlopig het laatste werk dat Feijter groep doet voor de Staats-Spaanse Linies. Het fort sluit overigens mooi aan bij de omwalling van Retranchement.

Mark de Feijter is trots op de werkzaamheden van zijn be-drijf en zijn mannen. Als je de werkzaamheden van de af-gelopen jaren bij elkaar optelt hebben er gemiddeld zes tot zeven man een vol jaar werk aan gehad. Hulp van andere bedrijven was niet nodig.

Er is ook al heel wat gerealiseerd: de Olieschans bij Aar-denburg, de Liniedijk bij IJzendijke, de Hans Vrieseschans in Zuidzande, De Marolleput tussen Nieuwvliet en Oost-burg en Middelburg en Constantinopel aan de liniedijk tussen Turkeye en Waterlandkerkje. Rudi zegt dat het om een mooi natuurgebied gaat, waar het oude landschap van toen nog goed is te zien. Ook Fort Nijevelt in Oostburg hebben ze gemaakt. Het is al-leen jammer dat het fort niet op fortenhoogte is gebracht. Dat zou mooier geweest zijn. Vanuit de lucht is het goed te zien, maar als je er langs fietst niet, omdat het maar één meter hoog is.

De heren zijn van mening dat de beleving van de Staats-Spaanse Linies kan worden verbeterd door meer fietsen wandelroutes in West Zeeuws-Vlaanderen.Verder zijn ze er trots op dat hun bedrijf (en zijzelf) hebben meegewerkt aan het in ere herstellen van een stukje histo-rie van en in Zeeuws-Vlaanderen. Het is tastbaar, ook voor volgende generaties.

Kom op zaterdag 10 september 2011 naar de eerste Fortennacht. Dezewordt georganiseerd door de participerende provincies in Nederland enVlaanderen, in het kader van het grensoverschrijdend project'Forten en Linies in een Grensbreed Perspectief'.

Tijdens de Fortennacht wordt de aandacht gevestigd op de forten en linies alsherinneringsplekken en monumenten van cultuurhistorie, natuur en landschap.De nacht wordt gecombineerd met de Open Monumentendagen en de daarbijbehorende thema’s. In Nederland is het thema ‘Herbestemming’, in Vlaanderen‘Conflict’. Voorafgaand aan de nacht zal officiële opening van de OpenMonumentendag in Aardenburg plaatsvinden.

Tijd en plaatsenIn deze fortennacht worden er van 18.00 tot 00.00 uur allerlei activiteitengeorganiseerd. De activiteiten vinden plaats in, op en bij forten en vestingen vande Staats-Spaanse Linies, de Zuiderwaterlinie in Noord-Brabant en defortengordels rond Antwerpen.

Zeeuws-VlaanderenVier locaties in Zeeuws-Vlaanderen zullen in deze ‘nacht’ voor diverseactiviteiten het podium vormen: vesting Aardenburg met de Olieschans, vestingIJzendijke met de Jonkvrouwschans, de forten St. Jacob, St. Jozef, St. Livinusen Moerspui te Koewacht en de vesting Hulst. De activiteiten variëren van fiets- tot wandeltochten, van natuurexcursies totmuziekuitvoeringen en van poëzievoordrachten tot culinaire proeverijen. Kortom, voor elk wat wils!

Speciale uitgifte Suske en Wiske-albumTijdens de openingsbijeenkomst van de Fortennacht zal een nieuw stripalbumvan Suske en Wiske worden gepresenteerd met de titel 'De laaiende linies'.Een speciale uitgave, met als onderwerp de Staats-Spaanse Linies ende 80-jarige oorlog. Deze Suske en Wiske is tijdens de Fortennachtgratis verkrijgbaar. Het stripboek zal ná de Fortennacht, via eenbon in de verschillende Zeeuwse huis-aan-huisbladen, gratisop te halen zijn op verschillende adressen. Hiervoor geldtwel: één per persoon en op = op.

© 2

011

Stan

daar

d U

itgev

erij

/ WPG

Uitg

ever

s B

elgi

ë

EErstE FortEnnachtstaats-spaansE LiniEs 2011

Hou de website

www.staatsspaanselinies.nl

goed in de gate

n. Hier komt l

ater m

eer

en uitgebre

idere in

formatie over de

Fortennacht e

n het

Suske en Wiske stripboek!

adv-Spaanse Linies_Opmaak 1 24-05-11 10:01 Pagina 1

Feijter Groep | Oost Zeedijk 4 | 4521 PW BiervlietTel.: 0115 481 638 | www.feijtergroep.nl

Kom op zaterdag 10 september 2011 naar de eerste Fortennacht. Dezewordt georganiseerd door de participerende provincies in Nederland enVlaanderen, in het kader van het grensoverschrijdend project'Forten en Linies in een Grensbreed Perspectief'.

Tijdens de Fortennacht wordt de aandacht gevestigd op de forten en linies alsherinneringsplekken en monumenten van cultuurhistorie, natuur en landschap.De nacht wordt gecombineerd met de Open Monumentendagen en de daarbijbehorende thema’s. In Nederland is het thema ‘Herbestemming’, in Vlaanderen‘Conflict’. Voorafgaand aan de nacht zal officiële opening van de OpenMonumentendag in Aardenburg plaatsvinden.

Tijd en plaatsenIn deze fortennacht worden er van 18.00 tot 00.00 uur allerlei activiteitengeorganiseerd. De activiteiten vinden plaats in, op en bij forten en vestingen vande Staats-Spaanse Linies, de Zuiderwaterlinie in Noord-Brabant en defortengordels rond Antwerpen.

Zeeuws-VlaanderenVier locaties in Zeeuws-Vlaanderen zullen in deze ‘nacht’ voor diverseactiviteiten het podium vormen: vesting Aardenburg met de Olieschans, vestingIJzendijke met de Jonkvrouwschans, de forten St. Jacob, St. Jozef, St. Livinusen Moerspui te Koewacht en de vesting Hulst. De activiteiten variëren van fiets- tot wandeltochten, van natuurexcursies totmuziekuitvoeringen en van poëzievoordrachten tot culinaire proeverijen. Kortom, voor elk wat wils!

Speciale uitgifte Suske en Wiske-albumTijdens de openingsbijeenkomst van de Fortennacht zal een nieuw stripalbumvan Suske en Wiske worden gepresenteerd met de titel 'De laaiende linies'.Een speciale uitgave, met als onderwerp de Staats-Spaanse Linies ende 80-jarige oorlog. Deze Suske en Wiske is tijdens de Fortennachtgratis verkrijgbaar. Het stripboek zal ná de Fortennacht, via eenbon in de verschillende Zeeuwse huis-aan-huisbladen, gratisop te halen zijn op verschillende adressen. Hiervoor geldtwel: één per persoon en op = op.

© 2

011

Stan

daar

d U

itgev

erij

/ WPG

Uitg

ever

s B

elgi

ë

EErstE FortEnnachtstaats-spaansE LiniEs 2011

Hou de website

www.staatsspaanselinies.nl

goed in de gate

n. Hier komt l

ater m

eer

en uitgebre

idere in

formatie over de

Fortennacht e

n het

Suske en Wiske stripboek!

adv-Spaanse Linies_Opmaak 1 24-05-11 10:01 Pagina 1


Het verhaal achter de Marolle-schans, Hans Vrieseschans en Nieveltschans

De Brugse Vaart en de opmars van ParmaToen tegen het einde van de Middeleeu-wen het Zwin en het Zwarte Gat steeds verder verzandden, werd Brugge steeds minder goed bereikbaar voor schepen. In de jaren 1501-1505 werd daarom een vaart gegraven tussen het Zwin en de Braak-man: de Brugse Vaart. Deze nieuwe wa-terweg doorsneed een deel van het oude stadje Oostburg. Na driekwart eeuw slib-de echter ook deze doorgang langzaam dicht. Inmiddels was in de Lage Landen de Op-stand tegen de koning van Spanje uitge-broken. In 1583 trok de hertog van Parma de opstandige gebieden binnen met als doel ze voor de koning te heroveren. Om hem te hinderen werden de zeedij-ken doorgestoken, ook de dijk van de Honte (Westerschelde) ten noordoosten van Oostburg. De verzande Brugse Vaart schuurde hierdoor uit en werd weer be-vaarbaar.

Het ontstaan van de Linie bij OostburgDesondanks lukte het Parma ook dit deel van Vlaanderen te heroveren. Ter verde-diging van het pas heroverde land tegen de watergeuzen bouwden de Spanjaar-den op strategische plaatsen een aantal forten. Langs het Zwarte Gat verrees de Marolleschans. Meer zuidelijk, bij de toe-gang tot de Oude Haven van Oostburg, de Hans Vrieseschans. Nog iets zuidelijker, bij de samenvloeiing van de Brugse Vaart en het Coxysche Gat werd de Coxyschans opgeworpen. Op de zuidoever van de Brugse Vaart, iets oostelijk van Oostburg kwamen zeven forten te liggen, van west naar oost: Sint-Cathalijneschans, Fort Sint Philip, vier redoutes en een schans bij het (Nieuw-) IJzendijke.Na de landing van Maurits in het Land van Cadzand in 1604 werden de Spaanse for-

ten rond Oostburg in rap tempo en zonder veel moeite ingenomen. Na de verovering van Sluis - zo´n 4 maanden later - beslo-ten de Staten Generaal, op advies van de prins, tot de aanleg van de (later zo ge-noemde) Linie van Oostburg. Deze linie bestond uit de al bestaande (verbouwde) Spaanse forten en een aantal nieuwe.

Schans NijeveltEén van die nieuwe forten was de schans Nijevelt of Nieveltschans, genoemd naar Abraham Nievelt, de ingenieur die de lei-ding had over de bouw van het fort. De schans verrees als tegenhanger van het fort Frederik Hendrik aan de overzijde van de Brugse Vaart. Beide forten waren vier-kant van vorm met op de hoeken uitste-kende bastions. Ze werden omgeven door een gracht. Aan de oostzijde van de forten lag in de gracht nog een ravelijn, een klein extra verdedigingswerk. Op de dijk tussen de Nieveltschans en de Cathalijneschans werd een klein vier-kant fortje gebouwd: de redoute Spek en Brood. Tegenover de Cathalijneschans verscheen op de noordoever de redoute Kaas en Brood.

Hans VrieseschansEind 16e eeuw was er een geul tussen Oostburg en het Zwarte Gat, de Oude Ha-ven genaamd. Om de toegang tot deze ‘haven’ te beschermen bouwden de Span-jaarden er een schans (op de plaats waar de huidige Veerhoekdijk en Henricusdijk samenkomen). De schans viel in 1604 in handen van de Staatsen en vervulde dat jaar een be-langrijke rol tijdens het beleg van Sluis. Om Sluis te kunnen ontzetten voerden de Spanjaarden onder Spinola een verras-singsaanval uit over Sint Kruis, Oostburg en verder westwaarts langs de Brugse

Vaart. Bij de schans aan de havenmon-ding werden ze echter tot staan gebracht en teruggedreven door onder andere een Fries vendel. Na de inname van Sluis door de Staatsen werd overwogen om de schans af te bre-ken, maar prins Maurits achtte de locatie van strategisch belang. Hij verzocht de Staten Generaal hier een geheel nieuw vestingwerk aan te leggen. In 1605 kreeg de vestingbouwkundige David van Or-liens opdracht tot de bouw van de Hans Vrieseschans. De naam is vermoedelijk ontleend aan die van de commandant van voornoemd Fries vendel, Hans Vrieze.

MarolleschansNa de bedijking van de Grote Sint-Anna-polder, bouwden de Spanjaarden op de oostelijke dijk van deze polder (de Sint-Bavodijk) een schans. Na de verovering van het Eiland van Cadzand in 1604 drong Maurits aan op versterking van o.a. deze schans. In mei 1605 gaven de Staten Generaal hiertoe opdracht. Sindsdien is het fort bekend on-der de naam redoute Marolleput of Marol-leschans.

Her verval van de Linie van OostburgDoor verdere verzanding van de Brugse Vaart en inpolderingen verloor de Linie van Oostburg langzaamaan haar functie. In 1672 werd daarom een begin gemaakt met het afbreken van de linie en een jaar later werd ze officieel opgeheven. Tegen-woordig verraden enige hobbels in het landschap nog de ligging van sommige forten. Een restant van de Brugse Vaart kennen we nog als het Groote Gat. De Marolleschans verdween al eerder. Met de inpoldering van de Grote Henricuspol-der in 1615/1637 en de Stampershoekpol-der in 1634 verloor het fortje zijn strategi-

In de winter van 2010 / 2011 werden in de omgeving van Oostburg drie Staats-Spaanse linieprojecten

voltooid. In het kader van het Nationaal Landschap Zuidwest-Zeeland werden de Marolleschans, Hans

Vrieseschans en Nieveltschans, ook schans Nijevelt genoemd, beter zichtbaar in het landschap ge-

maakt. Hieronder het verhaal achter deze verdedigingswerken.



sche belang. Het buitendijksgelegen deel was toen al weggespoeld. Midden 17e eeuw komt de schans niet meer voor op kaarten.

Delen van de Linie weer zichtbaarIn het kader van het project Staats-Spaanse Linies werden aan de hand van archeologisch onderzoek de contouren van de Nieveltschans en gedeelten van de redoute Spek en Brood en Hans Vrie-seschans bepaald. Binnen de contouren van de Nieveltschans en de redoute Spek en Brood werd het maaiveld wat ophoogd waardoor de ligging en omvang van de for-ten beter zichtbaar is geworden. Ook het

tracé van de verdwenen liniedijk die beide forten met elkaar en de Cathalijneschans verbond is wat opgehoogd.Van de Hans Vrieseschans is het noord-oostelijke bolwerk geheel hersteld. Res-tanten van de voormalige gracht zijn er nog altijd goed zichtbaar.

De ligging van de Marolleschans kon niet exact worden achterhaald. Het vluchtha-ventje (yve) waaraan de schans gelegen was wel. Dit haventje is opnieuw uitgegra-ven. Bij dit haventje is in de knik van de dijk, op een verhoging die daar al sinds mensenheugenis is, een rustpunt voor wandelaars en fietsers aangelegd. De

inrichting ervan herinnert aan de schans die hier ooit in de buurt gelegen was: een omhaagd pleintje in de vorm van een bas-tion met in het midden een Hollands Glo-rie – hoogstamappelboom, omringd door Spaanse Kersen (ook hoogstam).

Het kersenboomgaardje is vrij toeganke-lijk. Ook het bastion van de Hans Vriese-schans en de herstelde contouren van de Nieveltschans en redoute Spek en Brood zijn vrij te betreden. Langs het Groote Gat is een wandelpad gemaakt.

Winant Halfwerk

Olieschans

Hans Vrieseschans Retranchement


Natascha Dekker,Winkel De Groene Polder, Schoondijke

Van aardappelen verkopen tot het organiseren van fietstochten

Tien jaar geleden begonnen Herman en Natascha Dekker met de ver-koop van aardappelen en uien. Ze stonden daar ook mee op de markt. Sinds drie jaar hebben ze de winkel De Groene Polder, in Schoondijke. Hier kan men terecht voor groenten en fruit, eigengemaakte artike-len, maar ook voor brood. Het graan telen ze zelf, dat gaat naar de molen in Schoondijke en het meel gebruikt de beste bakker van Zee-land in Sluis om brood te bakken.

Natascha en Herman doen alles samen. Van het planten en zaaien tot aan de verkoop in de winkel. Alles wat ze verbouwen komt in de winkel te liggen. Ook de kinderen helpen een handje mee. De oudste dochter zit op de Groenschool.

De link met Staats-Spaanse Linies is de jaarlijkse fietstocht die ze or-ganiseren door de polder. De Staats-Spaanse Linies worden hierin meegenomen. Natascha is trots op haar Zeeuws-Vlaanderen en de historie ervan.Iedere 2e zaterdag in juli start er om 10.00 uur bij de winkel een 50 kilometer-lange fietstocht en om 17.00 uur een van 25 kilometer. In 2010 waren er 350 (!) deelnemers. Iedereen die op de route woont kan meedoen door witte ballonnen aan het huis of tuinhek te hangen. Dat betekent dat de fietsers kun-nen stoppen en welkom zijn om een blik in de tuin te werpen. Nata-scha fietst zelf niet mee, maar voorziet de mensen op haar bedrijf van een drankje en eventueel een hapje.

De Staats-Spaanse Linies hebben een meerwaarde omdat ze laten zien hoe het vroeger was en eruit zag. Het zou leuk zijn als het nóg toegankelijker zou worden gemaakt en dat er meer informatie voor recreanten zou zijn. Natascha zou deze informatie graag aan willen bieden aan haar bezoekers aan de winkel. Natscha en Herman hopen dat er veel recreanten naar de Staats-Spaanse Linies komen kijken.

26

Wilfried Vanneste (Museum Het Bolwerk)

Je moet de geschiedenis kennen om de toekomst te begrijpen

Wilfried is gepensioneerd en woont sinds een aantal jaren in IJzendijke. Niet zomaar toevallig, hij wilde graag in Zeeuws-Vlaan-deren gaan wonen (vanuit West Vlaande-ren, België). Hij vindt dat als je ergens woont, je ook iets moet teruggeven aan de maatschap-pij en het dorp waar je woont. Vandaar zijn vrijwilligerswerk bij het museum.

Het bestuur van het museum heeft twee werkgroepen, een zogenaamde ‘denk-tank’, die zich voornamelijk bezighoudt met de wisseltentoonstellingen en een ‘activiteitencommissie’, die zich bezig-houdt met onder andere activiteiten met kinderen van voornamelijk basisscholen.In deze laatste commissie heeft Wilfried zitting. De gemeente Sluis heeft zogenaamde ‘cultuurmenu’s’. Scholen in de gemeente worden over vier musea verdeeld. Ieder museum ontvangt maximaal vier scholen per jaar en ieder jaar zijn het andere scho-len. Alle mensen die verantwoordelijk zijn voor deze cultuurmenu’s (gemeente, mu-sea-medewerkers) komen bij elkaar om te overleggen, de gemeente zit deze bijeen-komsten voor.

Wilfried is zeer positief over het contact met de basisscholen. Hij hoopt dat kin-deren het museum beter leren kennen en later nog een keer terugkomen. De school krijgt eerst een leskist, dan komen ze op bezoek in het museum. De groep wordt in tweeën gesplitst en bekijkt met de ene gids de vaste en de wisseltentoonstelling en gaan met een andere gids een kijkje nemen in o.a. Het Ravelijn. De leskist wordt daarna weer doorgegeven aan een andere school.

Wilfried vertelt over twee bijzondere be-zoeken aan het museum. Tijdens een bezoek van een basisschool was er een volwassene die steeds tussen het uitleg-gen door sprak. Een van de onderwijzers ergerde zich eraan. Toen bleek dat die vol-wassene geen deel uitmaakte van het ge-zelschap, maar een ‘buitenstaander’ was die met de groep meeliep.En dan was er dat andere memorabel be-zoek van een klas aan het museum. In de klas zat een kind met een beperking. Hij vond het zeer indrukwekkend hoe de on-derwijzers, maar zeker ook de leerlingen met dit kind omgingen en hem bij alles betrokken.

Groepen kunnen ook een rondleiding met een gids aanvragen en als groep bij elkaar blijven. De groepen kunnen zeer divers zijn: professoren en hun partners van de universiteit van Gent of een familie (neven en nichten). Losse bezoekers krijgen informatie van de suppoosten over de Staats-Spaanse Linies. Er wordt momenteel gekeken naar de mogelijkheid om maatschappelijke stagiaires in te zetten, die interesse heb-ben in de historie.

Wilfried is er trots op dat het museum erin slaagt goede informatie over de streek en haar geschiedenis (de Staats-Spaanse Li-nies en de forten) te geven.Hij vertelt dat veel mensen het museum vooraf niet kenden en dat ze verbaasd zijn over de rijke geschiedenis van de regio. Het publiek bestaat, naast basisschool-bezoeken, over het algemeen uit oudere mensen met interesse in historie. Andere bezoekers van het museum zijn toeristen die iets willen bekijken op een regenachti-

ge dag, mensen die toevallig op de markt van IJzendijke belanden, of mensen die via het VVV op de Staats-Spaanse Linies worden geattendeerd.Daarom zou het goed zijn als de Staats-Spaanse Linies nog duidelijker herken-baar worden. Dit kan onder andere door het promoten van de fietsroutes die er al zijn.

Het volgende zou hij graag nog gereali-seerd zien:- ontsluiting van het Ravelijn voor het pu-

bliek, zodat het écht toegankelijk wordt. En dat het geïntegreerd wordt in het mu-seum

- leerlingen van het voortgezet onderwijs kennis laten maken met het museum en de geschiedenis van hun streek door middel van CKV-programma’s (Culturele en Kunstzinnige Vorming)

- diezelfde leerlingen kunnen ook terecht bij het museum voor hun profielwerk-stukken of voor een maatschappelijk stage.

Hij eindigt het gesprek met de uitspraak “de geschiedenis is de wortel van de toekomst” en deelt mee dat dit jaar de wisseltentoonstelling over Napoleon Bo-naparte (zijn werk in Zeeuws Vlaanderen en zijn vrouwen) gaat en dat het volgend jaar waarschijnlijk het thema forten aan de orde komt. Maar het museum doet na-tuurlijk veel meer dan dat.

Dan ontvangt hij groep 7 van de Van Daele-school uit Sluis voor een rondleiding in het museum en gaat zijn werk als gids weer beginnen. Daar ligt tenslotte toch zijn hart.

‘Zeeuws-Vlaanderen is een ondergewaardeerde streek.’ Zo begint het gesprek met Wilfried Vanneste,

secretaris in het bestuur van het Museum Het Bolwerk in IJzendijke, waar hij ook gids is.



Het Bolwerk, Museum voor de Staats-Spaanse LiniesMarkt 284515 BB IJzendijkeTel.0117-301200www.museumhetbolwerk.eu

Al eeuwenlang bouwen mensen vestigingen om zich tegen aanvallers te verdedigen. Maar de manier waarop ze

dat doen verandert voortdurend. Er worden nieuwe wapens uitgevonden en de militaire tactiek evolueert. Ook

het landschap speelt een belangrijke rol bij de vestingbouw. In Zeeuws-vlaanderen zijn honderden forten, dij-

ken en linies gebouwd tijdens de Tachtigjarige Oorlog met Spanje, tussen 1568 en 1648. Een groot aantal daar-

van zijn nog in het landschap te zien. De indrukwekkende militaire bouwactiviteiten in die periode bepaalde

ook mee het uitzicht van het landschap. Daarom vormen deze Staats-Spaanse Linies de kern van het museum-

verhaal van Het Bolwerk, dat in de oude oorlogszone ligt. Het Bolwerk situeert de Staats-Spaanse Linies in het

grote verhaal van de vestingbouw in Zeeuws-vlaanderen. Dat verhaal begint bij de Romeinen in Aardenburg en

eindigt bij de bunkers van de Tweede Wereldoorlog rond de Scheldemonding. Het Bolwerk laat de grote schar-

niermomenten zien in de evolutie van de Europese militaire architectuur en de specifieke toepassingen erven

in Zeeuws-vlaanderen.


28

Op verschillende locaties van de Staats-Spaanse Linies is aan wande-laars en fietsers gevraagd wat zij vonden van de omgeving waar ze zich op dat moment in bevonden. Dit waren de antwoorden:

“Dit is een mooie omgeving, ik fiets hier graag.”

“Ik laat hier alleen mijn hond uit, maar nu u erover begonnen bent ga ik me erin verdiepen.”

“Staats-Spaanse Linies? Wat zijn dat dan?”

“Twee tot drie keer in de week ben ik hier (omwalling Retranchement), het blijft een mooi stukje om te lopen. Soms ga ik ook kijken hoe het staat met het fort dat ze hier vlakbij aan het graven zijn.”

“Wat ik aantrekkelijk vind is de rust, het mooie landschap.”

“Ik kom hier niet speciaal voor de Staats-Spaanse Linies, maar vind wel dat men er hier goed aandacht aan besteed. Leuk om te zien dat men het oude herstelt om zo het verleden te laten zien.”

“Ik loop hier bijna iedere dag en ben blij dat ik hier woon.”

“Voor mij hoeft het allemaal niet hoor (fort Berchem). Een hoop werk en voor wat? Gewoon de boel de boel laten.”

“Wij komen ieder voor- én najaar naar Zeeuws-Vlaanderen en fietsen dan verschillende routes. We maken nu gebruik van het routeboekje Fietsen door het Nationaal Landschap. Hierin staan voor Zeeuws-Vlaanderen routes met uitleg over Staats-Spaanse Linies. Mijn man is daar erg in geïnteresseerd en ik geniet sowieso van het landschap.” “Mijn zoontje is pas met zijn klas in het museum Het Bolwerk in IJzen-dijke geweest en kwam met enthousiaste verhalen terug. Ik moet tot mijn schande bekennen dat ik er niet veel van weet….”

“Wij komen altijd met veel plezier hier fietsen, ondanks de wind die wij niet gewend zijn.”

“Als men wil dat er meer recreanten komen naar deze mooie streek, zal er toch meer reclame gemaakt moeten worden.”

“Staats-Spaanse Linies….. heeft dat iets te maken met de Tachtigjarige oorlog?”

“Ik maak hier (Retranchement) vaak na het eten nog even een wan-delingetje. Wist niet eens dat het onderdeel uitmaakt van de Staats-Spaanse Linies, maar ik ben hier ook niet geboren.”

“Dat fort Nijevelt onderdeel uitmaakt van de Staats-Spaanse Linies weet ik, maar vind het jammer dat er geen informatieborden bij staan.”

“Als toerist ben ik hier lekker aan het fietsen, maar heb aan werkmen-sen moeten vragen wat ze aan het doen zijn.”

“Op vakantie in Zeeland probeer ik altijd wel wat meer te zien van de streek dan alleen het strand. En op internet kijkend zag ik de Staats-Spaanse Linies. Toen ben ik verder gaan zoeken en zodoende fiets ik hier.”

“Wij volgen een deel van het wandelnetwerk. We vinden de omgeving erg mooi en dat het gebied een mooie historie heeft is leuk meegeno-men, maar het wandelen door een mooie rustige omgeving is belang-rijker voor ons.”




Fort Berchem

Na de val van Sluis werd het bruggehoofd op de rechteroever verbouwd en kreeg de naam fort Terhofstede, genoemd naar het nabijgelegen gehucht. Ondertussen ver-plaatste de Zwingeul zich langzaam maar gestaag verder oostwaarts. Het fort had voortdurend te lijden van de schurende werking van het getij. Tijdens een storm-vloed in 1597 spoelde bijna het hele fort weg. De enige twee overgebleven, ooste-lijke bastions werden daarna gereduceerd tot onderling met elkaar verbonden redou-tes die werden opgenomen in de zeedijk.

Met de verovering van het Land van Cad-zand door Maurits in 1604 viel de rech-teroever van het Zwin in Staatse handen. Om het scheepvaartverkeer op het Zwin te controleren en invallen door Staatsen te verhinderen, wierpen de Spanjaarden direct na het Twaalfjarig Bestand (1609-

1621) een stelsel van verdedigingswerken op langs de linkeroever. Als reactie hierop werd aan Staatse zijde het Land van Cad-zand verder versterkt. Zo werd omstreeks 1643, ter hoogte van het vergane fort Ter-hofstede en vlak achter de zeedijk, de re-doute Berchem opgeworpen.

De redoute werd voorzien van een wacht-gebouw en logementen. In 1666, tijdens een pestepidemie was het werk ingericht als logement voor zieke militairen afkom-stig uit Retranchement. Tegen het einde van de 17e eeuw is het fort opgeheven en gesloopt. Waar de naam Berchem van-daan komt is niet precies bekend. Moge-lijk is de redoute genoemd naar Christof-fel van Berchem die in 1632 een polder van de burgemeester van Sluis kocht.

In het kader van het Nationaal Land-schapsproject Staats-Spaanse Linies is in 2010 / 2011 het fort Berchem in zijn ge-heel gereconstrueerd. Aan de hand van ar-cheologisch onderzoek werden de exacte ligging en vorm bepaald. Tijdens dat on-derzoek kwam middenin het fort een wa-terput tevoorschijn. Deze put is opnieuw opgemetseld. Het fort is vrij toegankelijk en wordt in de nabije toekomst nog voor-zien van een ophaalbrug.

OlieschansAan de noordzijde van Aardenburg, op de oostelijke oever van de Ee of Aarden-burgse haven bouwden de Spanjaarden tussen 1600 en 1604 een schans ter ver-dediging van de stad en bewaking van de haven.

Achtien dagen na zijn landing op het Ei-land van Cadzand stond Maurits al aan de poorten van Aardenburg. De Spaanse bezetting sloeg op de vlucht en vrijwel

zonder gevechten vielen de stad en de Olieschans in Staatse handen. Meteen begonnen de Staatsen met het versterken van de schans. Hij werd voor-zien van vier bastions, een brede bin-nengracht, een enveloppe en een smalle buitengracht. Tijdens het beleg van Sluis door de Staatsen diende de Olieschans ter beveiliging van de verbinding tussen de belegeringskampementen en de stad Aardenburg.

Na de sluiting van de Noordpoort in Aar-denburg in 1604 en de modernisering van de vesting in 1620 / 1621 boette de schans aan militair belang in. Bij inpoldering van de ondergelopen lan-derijen ten noorden van de stad in 1649, kwam de schans in de westelijke dijk van de Isabellapolder te liggen (ook oostelijke havendijk).Door achterstallig onderhoud raakte de Olieschans in verval en werd kort na 1672 opgeheven en verkocht. Uiteindelijk was het niet meer dan een nauwelijks zicht-bare verheffing in het landschap.De schans dankt zijn naam aan het ver-meende Middeleeuwse dorp Odelinsbrug-ge dat hier in de onmiddellijke omgeving gelegen zou hebben. In 2006 werd in het kader van het Interreg III – project Staats-Spaanse Linies een begin gemaakt met de gedeeltelijke reconstructie van de schans. In 2008 werd de aangrenzende Aarden-burgse Havenpolder ingericht als natuur-gebied. Hierbij zijn de contouren van de in 1813 ingepolderde oude haven weer zo-veel mogelijk zichtbaar gemaakt. In com-binatie met dit natuurontwikkelingspro-ject werd de Olieschans nog voorzien van een glacis (een soort vestingwal buitenom de gracht). De schans is vrij toegankelijk.

Winant Halfwerk

Toen de Zwinstreek de zijde van de Opstand koos was het de Spanjaarden er alles aan gelegen om het

gebied te heroveren. In 1584 werden Brugge en Damme door Parma ingenomen en in 1587 legde hij het

beleg rond Sluis. Om bevoorrading vanuit Zeeland te beletten sloot hij ten noorden van Sluis het Zwin

af met een schipbrug, die vanaf beide oevers werd beschermd door een fort.


Fort de Rape (Linie van Communicatie bij Hulst)


Damme (W-Vl.)

Kruisdijkschans

Olieschans

Fort Francipani (O-Vl.)

Fort Sint Joseph


MEEr DAN 180 KIloMEtEr wANDElNEtwErK IN 2012!

Elderschans Elderschans

Eekloosche watergang


Het wandelnetwerk is opgezet voor lange afstandlopers, regionale lopers of mensen die een ‘ommetje’ lopen. Dus bedoeld voor recreanten én inwoners van de regio.Het wandelnetwerk staat in concept al op de kaart, het ‘ommetje’ van Aardenburg is al bewegwijzerd dat van Wa-terlandkerkje komt eraan. Vanaf half april 2011 is met een tiental vrijwilligers begonnen met het plaatsen van de be-wegwijzering, bestaande uit knooppuntpalen met nummers en pijlen erop. Medio 2012 is alles klaar en er is dan meer dan 180 kilometer wandelnetwerk gerealiseerd in de gehele gemeente Sluis. Er zijn dan onder andere twee natuurge-bieden open gesteld en met elkaar verbonden: de Eeklose watergang en de Aardenburgse havenpolder. Dit project is een onderdeel van het interreg (grensoverschrijdend) REECZ-project. Rudie is samen met Tiny Maenhout van de gemeen-te Sluis projectleider. Buiten de gemeente Sluis en SLZ zijn het wandelplatform, het waterschap Scheldestromen en de Stichting Zeeuws Landschap erbij betrokken.

De Staats-Spaanse Linies zijn niet het uitgangspunt geweest, maar natuurlijk wordt de historie van het gebied meegeno-men. Want overal waar je loopt kom je steeds de linies en forten tegen, ze zijn verweven in het netwerk. Er komt een knooppuntensysteem van wandelroutes, maar er is ook geld voor bruggetjes, overstapjes, schelpenpaadjes en landschapsherstel. Dan moet je denken aan het planten van bijvoorbeeld knotbomen.

MEEr DAN 180 KIloMEtEr wANDElNEtwErK IN 2012!

Rudie Geus is hoofd van de afdeling uitvoering bij de Stichting Land-

schapsbeheer Zeeland (SLZ) en praat met enthousiasme over het Wan-

delnetwerk West Zeeuws-Vlaanderen. Het gesprek wordt al lopend in

het bos bij de Elderschans gevoerd.

Rudie Geus (SLZ) en Aldert Schol (vrijwilliger SLZ)

De bedoeling is dat men langs leuke en historische plekken kan wandelen, op rustige en liefst onverharde paden, bij voorkeur bedoeld voor alleen voetgangers.

In Oost Zeeuws-Vlaanderen heet het wandelnetwerk ‘Tussen linies en kreken’, het West Zeeuws-Vlaamse gedeelte heeft nog geen officiële naam, maar wordt ‘Wandelnetwerk West Zeeuws-Vlaanderen’ genoemd.

De omwalling van Retranchement is zo verschrikkelijk mooi!

34

Aan het woord Aldert Schol vrijwilliger bij SLZ.

Hij is lid van het wandelplatform van de gemeente Sluis en coördinator van Sluis, Retranchement en St. Anna ter Muiden. Hij heeft allerlei routes geïnventariseerd en toen samen met Rudie Geus de routes samengesteld, inclusief leuke doorsteekjes. Men kan zelfs door wei-landen met grazende koeien lopen. (zie foto ‘Eeklose Watergang juni 2010’)

De wandelvereniging ‘Voor de wind’ heeft ook al routes met verhalen op papier gezet. Ze zijn de moeite waard! Aldert zit in het bestuur van deze vereniging.Hij is in de zomer van 2010 begonnen met het plaatsen van richtingsmarkering in Aardenburg. Het was de eer-ste opzet en onderdeel van het wandelnetwerk.

Aldert is zelf een actieve wandelaar, hij vindt het als vrij-williger leuk om buiten bezig te zijn. Hij kent zijn streek, maar leert nu nóg meer mooie plekken kennen. Op de vraag welke plekken het bezoeken waard zijn, brandt Aldert los: de omwalling van Retranchement is zo verschrikkelijk mooi, maar ook de zandpaden tussen Nieuwvliet en Potjes (rotonde bij Zuidzande). Evenals de wallen van Sluis, je ziet hoe het vroeger is geweest. Er zijn ook leuke paadjes bij het riviertje de Eede. En er is nog veel meer.

De Staats-Spaanse linies kende Aldert al uit de vele pu-blicaties in Zeeuws-Vlaanderen hierover, zoals bijvoor-beeld over de aanleg van een doorsnede van een linie-dijk bij IJzendijke.

Aldert is ook een van de actieve vrijwilligers die zich binnenkort ook gaat bezighouden met de bewegwijze-rings- en markeringspalen. Als dat klaar is in 2012 zal hij het beheer en onderhoud gaan doen van de palen.

Tenslotte zegt Aldert dat recreanten liever aan de kust verblijven, maar dat het achterland mooi en de moeite waard is. Hij is van mening dat als het netwerk klaar is dit flink moet worden gepromoot om te laten zien hoe mooi het is.

Werkzaamheden

Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) richt zich met name op de kleine landschapselementen. Het gaat daarbij om juist dié elementen die van oudsher te vinden waren op en rond de streekeigen boerenerven en her en der in de oudere polders van Zeeland:

- lange rijen knotwilgen langs een sloot

- boomgaarden vol met hoogstamfruitbomen

- stekelige heggen met meidoorns of vee-

drinkputten met mooi, helder en zoet water.

Maar het gaat niet alleen om deze ‘groene’ elementen. Ook allerlei kleine cultuurhistorische elementen hebben de aandacht van SLZ:

- een damhek langs de oprijlaan

- makelaars op de nok van de schuur

- het varkenskot of

- de bakkeet.

En het gaat niet alleen om behoud van bestaande elemen-ten. Er wordt ook gewerkt aan vernieuwing. Jonge bomen en struiken worden ingeplant. Nieuwe heggen verschijnen, soms zelfs met een nieuw wandelpad erlangs. Waar eens kaal akkerland was, ontstaat nu nieuwe natuur.

Al deze elementen maken ons landschap tot wat het is: streekeigen en herkenbaar. Ze herbergen echter ook be-langrijke natuurwaarden.

tichting Landschapsbeheer ZeelandS

Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ)

Postadres: Postbus 286, 4460 AR Goes

Bezoekadres: Ravelijn de Groene Jager 54461 DJ GoesTel.: 0113 23 09 36www.landschapsbeheerzeeland.nl



Stichting Natuur Plus & Ontwikkeling

Onderstaande bedrijven steunen de Stichting:

Correspondentieadres: Pluto 1, 4501 HM Oostburg e-mail: [email protected] www.snpo.nl

De Stichting Natuur Plus & Ontwikkeling zet zich in om de regio West-Zeeuws-Vlaanderen – nu en in de toekomst – tot

een nog aantrekkelijker leef- en woongebied te maken.

Van Rijn installatie

Ziekenhuis Ambulance Thuiszorg Woonzorgcentra www.zorgsaam.org

In een kraamsuite van ZorgSaam Ziekenhuis is het gezin de baas

De luxe, de privacy en de goede zorg in zeven kraamsuites is voor alle aanstaande ouders in heel Zeeuws-Vlaanderen en omstreken beschikbaar. Bevallen in ons ziekenhuis wordt zo ideaal mogelijk gemaakt. Er wordt gezinsgerichte zorg geleverd; de moeder, de baby en het gezin staan centraal.

ZorgSaam Ziekenhuis locatie de Honte beschikt over zeven kraamsuites waarin veel aandacht is besteed aan een sfeervolle inrichting en privacy. Warme kleuren, sfeerverlichting, gratis gebruik van flatscreen TV en telefoon, minibar, eigen sanitaire voorzieningen en een keuken-tje, zorgen er voor dat het gezin er zich thuis voelt. Zowel voor, tijdens als na de bevalling blijft de moeder lekker rustig in dezelfde kamer. Uiteraard kan ook de partner hierbij dag en nacht aanwezig zijn.

De huiselijke sfeer in de kraamsuites, helpt het gezin om de nieuwe situatie optimaal te beleven. Ondertussen wordt professionele verloskundige zorg verleend door een enthousiast team van medewerkers, waarbij kwaliteit en veiligheid voorop staat.

Om te voorkomen dat men toch het gevoel krijgt in een ziekenhuis te vertoeven, is alle medische apparatuur weggewerkt. Op het moment dat de apparatuur nodig is, wordt die uit de kasten gehaald of binnen gereden, en daarna weer opgeborgen. En net als thuis kan er continu bezoek ontvangen worden. De ouders bepalen zelf wanneer.

“Het is de reis vanuit waar dan ook in Zeeuws-Vlaanderen beslist waard”

Ziekenhuislocatie Antonius in Oostburg op stoom

ZorgSaam Ziekenhuis locatie Antonius heeft de afgelopen jaren een ware metamorfose on-dergaan. De afdelingen zijn stuk voor stuk verbouwd en modern en sfeervol ingericht. Er zijn ruime kamers gecreëerd met een huiselijke sfeer en veel privacy.

Patiënten van alle leeftijden kunnen in Oostburg snel terecht voor planbare, niet risico-volle ingrepen. Zo kunnen ook in ziekenhuislocatie de Honte de wachtlijsten kort gehouden worden. Wachtlijsten? Die komen in Oostburg op één uitzondering niet voor. Het ZorgSaam Ziekenhuis, waar het Antonius onderdeel van uitmaakt, scoort hoog tot zeer hoog in diverse landelijke onderzoeken. Wat betreft de sfeer, de kwaliteit, de bejegening en de wachtlijsten durft het Antonius de vergelijking met ziekenhuizen in België zonder schroom aan. Medewer-kers zijn trots op hun ziekenhuis in het westen van Zeeuws-Vlaanderen!

ZorgSaam Thuiszorg

Ook in het westen van Zeeuws-Vlaanderen is ZorgSaam Thuis er voor u. Zorg bij u in huis en altijd in de buurt.

ZorgSaam Thuis is van oudsher een begrip in Zeeuws-Vlaanderen. Onze deskundige medewerkers doen er alles aan om uw leven zo normaal en zelfstandig mogelijk door te laten gaan.

U kunt bij ons terecht voor: huishou-delijke hulp, verpleging, verzorging, voorlichting en begeleiding, voe-dingsvoorlichting en dieetadvisering, uitleen van verpleegartikelen en hulpmiddelen enz. De meeste van onze medewerkers wonen en werken bij u in de buurt. Zij weten wat zich afspeelt in uw vertrouwde omgeving. De hulp wordt zo goed afgestemd op uw wensen en persoonlijke situatie.

Woonzorgcentra Coensdike & Emmaus

Tot ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen behoren ook de Woonzorgcentra Emmaus te IJzendijke en Coensdike te Aardenburg. Wist u dat Coensdike dagverzorging biedt aan zelfstandig wonende ouderen in Aardenburg en omstreken? Deelname aan de dagverzorging is gezellig en nog goed ook voor de conditie, het geheugen en sociale contacten. Bel voor meer informatie: 0117-495390.

Vacatures Kijk voor ons actuele vacature aanbod op onze website www.zorgsaam.org

Belderok is dealer van het Bosch Solarsysteem. Dit is eencompleet systeem wat bestaat uit een zonnecollector, eenzonneboiler van 110 liter en een solarstation (pomp).

Het systeem zorgt voor energie-, en dus kostenbesparing. Bijgemiddeld gebruik is het mogelijk om met een zonnecollectortot 150 m³ gas per jaar te besparen.

In de zomer kan met het Solarsysteem al het gevraagdewarme water worden geleverd. In de wintermaanden werkt deBosch HR-ketel mee om het water tot 60°C te verwarmen.

BELDEROK BIEDT U EENZONNIG RENDEMENT

Particulieren en non-profit organisatiesontvangen bij plaatsing subsidie.Het subsidiebedrag bedraagt bij ééncollector € 700 en € 960 bij tweecollectoren.

Neringweg 2 Oostburgwww.belderok.nl

Meer informatie vindt u op onze website.Ook staat er voor de winkel eendemonstratie opstelling.

Schoenen: Burchtstraat 6 - 0117-452814Lederwaren: Burg. Erasmusstraat 2 - 0117-455739


Retranchement, bolwerk van biodiversiteit.

Als militair strategisch object hebben ze hun waarde al sinds lang verloren. Nadat de soldaten hun biezen had-den gepakt heeft de natuur de vestingwerken sluipenderwijs veroverd. En zo ontstond in een paar eeuwen tijd een prachtig gebied met een grote biodiversiteit. De afgelopen decennia werd de natuur op veel plaatsen stevig in het defensief gedrongen. Op dat moment waren de oude vestingwerken voor sommige zeldzame soorten het laatste bastion waar ze nog stand hielden. Zo herbergt Retranchement als voormalig militair kampement tal van zeldzaamheden op het gebied van flora en fauna. Vaandeldrager van de bijzondere soorten is zonder twijfel de Boomkikker. Dit fotogenieke en in de paartijd luidruchtige kikkertje was in de jaren tachtig van de vorige eeuw bijna uitgestorven. Gesneuveld op het slagveld van de moderne grootschalige landbouw. De populatie van Retranchement was één van de laat-ste die nog levensvatbaar was. Ze wisten zich dankzij het kleinschalige landschap bestaande uit kleine weitjes met drinkputten omzoomd door meidoornhagen en knotbomen te handhaven. Minder opvallend maar min-stens zo bijzonder is de aanwezigheid van de zwijgzame Kamsalamander op en rondom de wallen. Niet alleen voor amfibieën is het gebied een eldorado maar ook floristisch staat Retranchement goed op de kaart. Wat dacht u bijvoorbeeld van de mysterieuze Onderaardse klaver. De naam doet vermoeden dat de plant schuil gaat onder de grond maar dat is niet zo. Het is een verwijzing naar de manier waarop de klaver zijn nageslacht veilig stelt. Na de bloei buigt de bloeistengel naar de bodem en duwt de onrijpe vruchtjes in de grond waar ze verder afrijpen. Samen met Gestreepte klaver, Ruwe klaver en Kleine rupsklaver vormt de Onderaadse klaver het kwartet bijzondere klavertjes van Retranchement. Ook insecten weten het stelsel van verdedigingswallen hoog te waarderen. Met name het microklimaat, waarbij het klimaat op kleine schaal gunstig afwijkt van de omgeving (bijv. een door de zon beschenen helling die warmer is dan de omgeving), speelt daarbij een belangrijke rol. Diverse soorten wilde bijen profiteren op het warme talud van dit effect. Eén van die bijtjes, de Gewone rozenzandbij, komt in onze streek zelfs alleen voor op de zandige wallen van Retranchement. Vanaf mei vliegt hier het zeldzame Bruin blauwtje. Tussen de bloemrijke vegetatie fladdert dit vlindertje haar kostje bijeen. Het afwisselende landschap rondom Retranchement is ook het leefgebied van de Steenuil. Ons kleinste uiltje jaagt hier op muizen, al vallen regenwormen en kevers ook in de smaak. In de broedtijd verschanst de Steenuil zich graag in oude en knoestige knotbomen. Hier broedt het vrouwtje de eieren uit en worden de jongen groot gebracht.

Kortom, de Staats-Spaanse Linies zijn een van de schatkamers van onze bijzondere natuur.Hopelijk zal ooit de tijd rijp zijn om de stellingen te verlaten en een deel van het verloren gegaan gebied opnieuw te veroveren. Ten aanval!

Awie de Zwart

De Eenhoornkrant Magazine

Documents

Transcript of De Eenhoornkrant Magazine