Bouwen aan Vlaanderen

nieuwe vormen in oud bruggeoverijse renoveert graanmolen

ecologische wasserij in wetterenGroenstaete, stadspark als bonus

concentragebouw in de krantenergieprijs voor bayerkantoor

1Bouwen aan

Vlaanderen nummer 1 I 2010jaarGanG 11 I Feb-mrT-aPrIl

www.bouwenaanVlaanDeren.beVaKTIjDScHrIFT Voor De bouw

VA

KT

IJD

SC

HR

IFT

VO

OR

DE

BO

UW

• WW

W.B

OU

WE

NA

AN

VL

AA

ND

ER

EN

.BE

1

20

10 • JA

AR

GA

NG

11 • 3 M

AA

ND

ELIJ

KS

vakkatern

2010038_BAVL_01.indd 1 23-03-2010 11:39:45

easyFairs.com/BUILDING-BE

ProgrammaRenovatie & Restauratie•

Installatietechnieken•

EnergiePrestatie & Binnenklimaat•

Building Maintenance•

Beveiligings- & Preventiesystemen•

Building Management & Real Estate Services•

Facility Services•

Centrale thema’s 2010Energie •

Restauratie •

Renovatie van schoolgebouwen •

BUILDING & FACILITY MANAGEMENT

ALS ALLE VAKBEURZEN ZO GEMAKKELIJK WAREN !

26 & 27 MEI 2010 - TOUR & TAXIS, BRUSSEL

RENOVATIE EN MAINTENANCE VAN GEBOUWEN & FACILITAIRE DIENSTEN

All-in stand vanaf € 3150Meer info? +32 (0)3 280 53 29

Mediapartners Partner Met de steun van

26 mei 2010

Benelux

dagseminarie

door IFMA

210_297_BFM_BE_2010_NL&FR_02.indd 1 04/02/2010 15:20:35

We inspire at www.duco.eu NAT

UR

AL

CO

MFO

RT

INSI

DE

DucoSlide zijn permanent externe zonweringsystemen met

schuifpanelen. Ze combineren optimale zonwering met behoud van

daglicht. Met een maximum aan privacy! DucoSlide schuifpanelen zijn

beschikbaar met “LuxFrame” of met “SlimFrame” kaderprofielen,

en met vaste of verstelbare lamellen. Toepasbaar met enkelvoudig,

symmetrisch of telescopisch schuifsysteem.

info@duco.eu - Bedrijvenlaan 2 - 8630 Veurne - Belgium - tel 058 33 00 66 - fax 058 33 00 67

DucoSlideMaximum aan privacy Nie

uw !

01092009_DUCO_BAV.indd 4 28-01-2010 16:37:582010038_BAVL_01.indd 2 23-03-2010 11:39:47

We inspire at www.duco.eu NAT

UR

AL

CO

MFO

RT

INSI

DE

DucoSlide zijn permanent externe zonweringsystemen met

schuifpanelen. Ze combineren optimale zonwering met behoud van

daglicht. Met een maximum aan privacy! DucoSlide schuifpanelen zijn

beschikbaar met “LuxFrame” of met “SlimFrame” kaderprofielen,

en met vaste of verstelbare lamellen. Toepasbaar met enkelvoudig,

symmetrisch of telescopisch schuifsysteem.

info@duco.eu - Bedrijvenlaan 2 - 8630 Veurne - Belgium - tel 058 33 00 66 - fax 058 33 00 67

DucoSlideMaximum aan privacy N

ieuw

!

01092009_DUCO_BAV.indd 4 28-01-2010 16:37:582010038_BAVL_01.indd 3 23-03-2010 11:39:48

www.jaspers-eyers.be Hoogstraat 139 1000 Brussel tel (0032) 02 514 04 96 architecten@jaspers-eyers.be

Het Vlaams Administratief Centrum in Leuven krijgt als eerste kantoorgebouw van Vlaanderenhet kwaliteitsniveau van 4 sterren toegekend met het oog op duurzaamheid

De MG-toren in Gent zal tegen 2012 het hoogste kantoorgebouw van Vlaanderen zijn

Stephenson Plaza - Mechelen Universiteit Hasselt

Jaspers-Eyers in cooperation with Bureau Bouwtechniek, Gigantes Zenghelis Architects

2010038_BAVL_01.indd 4 23-03-2010 11:39:53

VoorwoorDBeste lezer,

Toen Batibouw op zondagavond 7 maart voor weer een jaar de deuren sloot, stond de

teller op 337.000 bezoekers, zowat 4.000 meer dan in 2009. Volgens organisator Geert

Maes was het kernthema van de editie 2010, energiebesparing en hernieuwbare energie,

een schot in de roos. Toch valt het op dat van de drie thematische parkoersen binnen de

grote bouwbeurs het Ecoparkoers met 26 standhouders beduidend korter was dan het

Innovatieparcours (35 stands) en het Designparcours (41 stands).

Dit is natuurlijk relatief. Ondernemingen die zich ecologisch profi leren, profi leren zich

doorgaans ook innovatief. En met het designparcours is de correlatie groot, bleek op

Batibouw. De stand van vijf bedrijven maakte deel uit van de drie parkoersen, elf stands

prijkten op twee specifi eke interne routes. Op de volgende bladzijden komt u tot dezelfde

conclusie: architecten, dienstverleners, leveranciers en aannemers die inspanningen le-

veren om hernieuwbare energiebronnen te gebruiken en/of zuinig om te springen met

energie, zijn ook degenen die innovatief tewerk gaan en meestal ook de mooiste designs

ontwerpen.

De rode, pardon groene draad in dit nummer van Bouwen aan Vlaanderen is duurzaam

bouwen. Dit omvat zowel energiezuinig als toekomstgericht – aanpasbaar – bouwen, het

verstandig gebruik van grondstoffen en van de beschikbare openbare ruimte, concepten

voor levenslang wonen… Binnen Batibouw lag bij duurzaam bouwen het accent helemaal

op energie en op particulieren. Concreet: zonnepanelen en uitgekiende isolatieproduc-

ten. Maar de bouwsector mag zich de komende jaren aan veel meer energieprojecten

verwachten. Zo zal er een fi jnmazig net van oplaadposten voor elektrische wagens moe-

ten komen. De bestaande distributienetten voor elektriciteit, die nu afgestemd zijn op

stroomtransport van centrales naar verbruikers, moeten uitgebouwd worden om ook

lokaal verspreide, onregelmatige energieproductie te kunnen verdelen. En er staan ook

heel wat ‘groene’ energiecentralesop stapel.

Volgens Edora, de onafhankelijke beroepsfederatie van de hernieuwbare energie, zou het

aandeel van groene stroom in België tegen het einde van dit decennium kunnen stijgen

tot meer dan 28%, terwijl groene warmte ruim 14% van de warmtevraag kan dekken. Iets

meer dan 8% van het energieverbruik voor transport kan uit biobrandstoffen komen.

Voor alle sectoren levert bio-energie de grootste bijdrage (59%), gevolgd door windener-

gie (24%) en zonne-energie (8%). Dit toekomstbeeld kan werkelijkheid worden door het

uitbreiden van het aantal hernieuwbare energie-installaties maar vereist ook aangepaste

en dringende beleidsmaatregelen. Het voorbeeld van windenergie toont dit aan: een ver-

mogen van 3.500 MW op land vereist een sterke versoepeling van diverse belemmerin-

gen vanuit de luchtvaart, en voor het installeren van 2800 MW windturbines op zee is het

noodzakelijk om een nieuwe concessiezone open te stellen voor offshore windenergie.

De toekomstige bijdrage van ruim 23.000 GWh groene warmte uit bio-energie vraagt om

een snelle uitbouw van warmtenetten en van steunmechanismen voor de productie van

groene warmte. Edora pleit tevens voor een snelle aanpassing van het elektriciteitsnet

om voor 10 GW nieuwe vermogenseenheden (meestal decentrale productie) te kunnen

aansluiten.

Ik wens u een duurzaam leesplezier,

Koen Mortelmans

hoofdredacteur van Bouwen aan Vlaanderen

Koen MortelmansKoen Mortelmans

www.jaspers-eyers.be Hoogstraat 139 1000 Brussel tel (0032) 02 514 04 96 architecten@jaspers-eyers.be

Het Vlaams Administratief Centrum in Leuven krijgt als eerste kantoorgebouw van Vlaanderenhet kwaliteitsniveau van 4 sterren toegekend met het oog op duurzaamheid

De MG-toren in Gent zal tegen 2012 het hoogste kantoorgebouw van Vlaanderen zijn

Stephenson Plaza - Mechelen Universiteit Hasselt

Jaspers-Eyers in cooperation with Bureau Bouwtechniek, Gigantes Zenghelis Architects

2010038_BAVL_01.indd 5 23-03-2010 11:40:04

Gewassen silexplint geeft Shipit kleur.

8 Bio-ecologisch bouwen en wonen in Vlaanderen

9 Philip Verplancke (ELD) over duurzaam bouwen

11 Bodemenergie rukt op

12 Nieuwe vormen in harmonie met oud Brugge

16 Nidagravel duurzame oplossing

18 Administratie Overijse in gerenoveerde graanmolen

21 Zonnepanelen en toch mooi dak

23 Rapid bouwt ecologische wasserij in Wetteren

27 Onderdak voor wijn en champagne

29 Groenstaete met nieuw Hasselts stadspark als bonus

33 Nieuwe technologieën bezorgen Lameire voorsprong

34 Multimodaal platform voor Shipit

39 Vakkatern dak & geveltechniek

43 Journaal

47 Nieuwe hoofdzetel voor Aertssen

50 VK staat voor multidisciplinaire en multiprofessionele aanpak

52 Concentra: Gazet in nieuwe papieren

57 Kantoorgebouw Bayer wint Energieprijs

65 Eigenzinnig sociaal huis te Knokke-Heist

COLOFONBouwen aan VlaanderenKwartaalvaktijdschrift voor de bouwJaargang 11 • nummer 1 • 2010Sinds 1999 • Verschijnt 4 x per jaar

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

H.B.J.M. LouwersWildlaan 7Postbus 15, 3910 Neerpelt, BelgiëT +32 (0)11 605540E info@louwersmediagroep.be

REDACTIEADRESKoen MortelmansKempenlaan 52160 WommelgemT +32 (0)3 3536066E redactie@bouwenaanvlaanderen.be

REDACTIEDave CuypersHenri GielenKoen MortelmansBram SouffreauMichel Vanden HeedeBert Verbeke

BLADMANAGEMENTPhilippe BourdaT +32 (0)9 2209250M +32 (0)478 437543 E p.bourda@louwersmediagroep.be

ADVERTENTIESFTP-server van Louwers Mediagroep:http://ftp2.louwersuitgevers.nlUsername: bavlWachtwoord: gastAdresgegevens:Postbus 15, 3910 Neerpelt, BelgiëT +32 (0)11 605540E verkoop@louwersmediagroep.be

SECRETARIAATManuela Depenbrock

FOTOGRAFIEMarc Sourbron e.a.

ABONNNEMENTPRIJS€ 35,00 per jaar excl. BTWABN Amro: 723-5404718-21t.n.v. Louwers Mediagroep BVBAo.v.v. Bouwen aan Vlaanderen.Informatie over abonnementen:T +32 (0)11 605540

ADRESWIJZIGINGENSchriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 15, 3910 Neerpelt, België

OPZEGGINGENIndien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schrif-telijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEPBouwen aan Vlaanderen is een communi-catieplatform dat met name architecten, projectontwikkelaars, aannemers, installa-teurs, woningbouwcorporaties, gemeenten, overheidsinstellingen en opdrachtgevers uit alle betrokken regio’s van Vlaanderen informeert.

VORMGEVING/ART DIRECTIONLogo Reclame- OntwerpbureauValerie BerbenRichard Kokx

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of ver-menigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor scha-de, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

34De nieuwe spitsen van Brugge.

12

2010038_BAVL_01.indd 6 23-03-2010 11:40:13

InHouD

Gazet leest in Concentragebouw. Efficiënte ruimtebenutting bij Palinghuizen.

Bouwen aan Vlaanderen

Nieuwe vormen in oud BruggeOverijse renoveert graanmolen

Ecologische wasserij in WetterenGroenstaete, stadspark als bonus

Concentragebouw in de krantEnergieprijs voor Bayerkantoor

1Bouwen aan

Vlaanderen NUMMER 1 I 2010JAARGANG 11 I FEB-MRT-APRIL

WWW.BOUWENAANVLAANDEREN.BEVAKTIJDSCHRIFT VOOR DE BOUW

VA

KT

IJD

SC

HR

IFT

VO

OR

DE

BO

UW

• WW

W.B

OU

WE

NA

AN

VL

AA

ND

ER

EN

.BE

1

20

10 • JA

AR

GA

NG

11 • 3 M

AA

ND

ELIJ

KS

vakkatern

2010038_BAVL_01.indd 1 23-03-2010 10:01:26

VOORPAGINA:

Nieuwe vormen in harmonie met oud Brugge

foto Toon Grobet

66 Ter Klippe, levendig woonerf voor jong en oud

69 Iemants levert visitekaartje thuis af

72 Palinghuizen op menselijke schaal

75 Zesde EasyFairs Industrie- & Projectbouw

76 Kinderdagverblijf orgelpunt Leuvense Philipssite

79 Bouwheer versus onderaannemer

81 Arbeidsongevallen en aanverwante dekkingen

82 Datingsite voor woningen

83 Aankoopcentrale CIB-promotoren

84 Geslaagd tiende CIB-Vastgoedcongres

86 Duurzame oplossingen voor een veranderend klimaat

88 BVA-studiemiddag brandveilige industriegebouwen

89 Architecten leren aluminium ramen monteren

90 EPB dwong 87% Vlaamse bouwbedrijven tot aanpassen

91 VCB vraagt minder maar betere energieprestatiecertificaten

93 Vlaamse overheidsinvesteringen kleuren groener

94 VCB-nieuws

96 Wie doet wat InHouDInHouD

48 68

2010038_BAVL_01.indd 7 23-03-2010 11:40:32

8 BOUWEN AAN VLAANDEREN

Duurzaam bouwen

VIBEHet Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch Bouwen en Wonen, kortweg VIBE, is een onafhankelijke vzw op het kruispunt van de milieu-

beweging en de bouwsector. Ze zorgt voor vorming, advies en bewustmaking over gezond en milieuverantwoord bouwen, verbouwen en

wonen. VIBE doet dit vanuit een integrale visie op ruimtegebruik, energie, materialenstroom en water en met respect voor de menselijke

gezondheid en het milieu.

Bio-ecologisch bouwen en wonen in Vlaanderen

VIBE is geen beroepsorganisatie en vertegen-

woordigt dan ook geen particuliere belangen.

“We informeren niet alleen over energie- en

waterbesparing, maar ook over ruimtege-

bruik, ecologische stedenbouw en gezonde

bouwmaterialen. In onze databank kan je op

zoek gaan naar bio-ecologische producten,

leveranciers, verkooppunten, aannemers,

architecten,… die een VIBE-erkenning bezit-

ten,” aldus bestuurder Peter Thoelen.

Een kenmerkende specialisatie van VIBE is

het gebruik van natuurlijke materialen.

VIBE biedt een antwoord op de vragen:

• Wat zijn bio-ecologische materialen

en technieken?

• Hoe moeten ze toegepast worden?

• Waar zijn ze verkrijgbaar en wie in de

bouwsector werkt ermee?

In Vlaanderen bestaat er al een kwarteeuw

ervaring met milieuverantwoord en gezond

bouwen en wonen. “De voorloper van VIBE,

opgericht in 1981, was de eerste organisatie

in ons land die zich bezighield met duurzaam

bouwen.”

LabeLAls thematische milieuorganisatie kan VIBE

rekenen op subsidiëring door de Vlaamse

overheid. Maar het zorgt zelf voor een groot

deel van zijn financiering door bijdragen van

leden, de organisatie van cursussen en stu-

diedagen, projectbegeleiding en advies, de

verkoop van boeken en het verlenen van het

VIBE-label. “Professionelen uit de bouwsector

die voldoen aan onze criteria kunnen het VI-

BE-duurzaamheidslabel bekomen. Daarvoor

hebben we een procedure met duidelijke cri-

teria en controles uitgewerkt. De architecten,

aannemers, handelaars, producenten, ad-

viesbureaus en importeurs in de adressenlijst

op onze website hebben deze erkennings- en

controleprocedure doorlopen.” ❚

VIBE vzwGrotesteenweg 91

2600 Antwerpen-Berchem

Tel.: +32 (0)3 - 218 10 60

Fax: +32 (0)3 - 218 10 69

E-mail: info@vibe.be

Internet: www.vibe.be

2010038_BAVL_01.indd 8 23-03-2010 11:40:42

BOUWEN AAN VLAANDEREN 9

Duurzaam bouwen

Duurzaam bouwen, waarheen?Architectenbureau ELD partnership (Antwerpen) heeft sinds zijn oprichting in 1957 altijd gestreefd naar gebouwen die zo ontworpen

zijn dat ze meerdere levenscycli kunnen hebben van typisch dertig jaar. Dat impliceert vooral een stevige en flexibele gebouwstructuur

en renoveerbare huid. En natuurlijk ook de nodige aandacht voor beheervriendelijke en energiezuinige technische systemen.

Bij ELD staat intussen de derde

‘generatie’ aan het roer. Philip

Verplancke is één van hen. “Sinds

2000 dringt er zich stilaan een

nieuwe invulling van het begrip duurzaam-

heid op. Vanaf 2005 is dit algemene be-

wustzijn in een stroomversnelling gekomen,

natuurlijk ook gedreven door de wetgeving.

Binnen deze evolutie hebben we onze mede-

werkers stelselmatig bijgeschoold en onszelf

de nodige kennis en werkmethodieken eigen

gemaakt. Dat gaat ver, vanaf anders ontwer-

pen met gespecialiseerde software tot leren

werken binnen classificatiesystemen inzake

duurzaamheid, zoals het Britse Bream, het

op Amerikaanse leest geschoeide Leed of het

Belgische Valideo.”

baLans zoeken“Helaas wil niet iedere bouwheer meestap-

pen in dit verhaal. Toch blijft duurzaam bou-

wen altijd ons uitgangspunt. Samen met onze

klanten zoeken we elke keer de ideale balans.

Maar dat het verhaal niet eindigt met de hui-

dige benaderingen ligt voor de hand. Ik voor-

spel dat heel de ‘cradle to cradle’-benadering

in de volgende jaren de standaardbenadering

zal worden voor allerlei processen, ook voor

de bouwpraktijk.”

Ondanks de voorgeschiedenis en de huidige

trend is duurzaam bouwen nog altijd relatief

Philip Verplancke blikt terug… en vooruit

onbekend. “We ondervinden bij ons cliënteel,

dat vooral bestaat uit ‘corporate clients’ die

dikwijls ook ‘repeat clients’ zijn, dat de gees-

ten nog verder moeten rijpen.

Heel wat opdrachtgevers kijken hoofdzakelijk

naar de initiële bouwkosten en te weinig naar

de totale kosten gedurende de hele levens-

duur van een gebouw.” Om aan te tonen dat

een hogere initiële (bouw)kost dikwijls ver-

derop oplost in de ‘total cost of ownership’

heeft ELD zich bekwaamd in ‘life cycle cost

analyse’. “Daarin spelen niet alleen de nieuw-

bouw-, herstellings- en vervangingskosten

een rol. Ook de schoonmaak en het onder-

houd en mogelijke functiewijzigingen maken

er deel van uit.”

opLeiding bijsturenPhilip Verplancke verwacht dat het verstren-

gen van de wetgeving nu heel snel verder

gaan. “Toch zal het niet evident zijn de ge-

ëiste prestaties (met grote ambities tegen

uiterlijk 2020) te bereiken in een moeilijk

economisch klimaat. De technische kennis

in de aannemerij, nodig om deze concepten

loepzuiver op de werf te realiseren, is ook

nog niet voldoende doorgedrongen op de

bouwvloer. De lacune zit onder meer in de

opleiding van de bouwvakkers. Het omgaan

met bouwknopen, essentieel in duurzaam

bouwen, vergt van hen een veel grotere aan-

dacht voor de detailafwerking.”

Verder kijkenELD is typisch actief niet-woongebouwen.

“Daar zijn, door de grootschaligheid, de po-

tentiële energiewinsten erg belangrijk. Re-

cent hebben we bij Bayer Bioscience in Gent

met een goed doordachte warmtekrachtkop-

pelinginstallatie, het primaire energiegebruik

in belangrijke mate verminderd.” Architect

Verplancke onderstreept dat de nadruk niet

louter op energiezuinigheid mag liggen.

“Duurzaam bouwen draait ook om mobiliteit

en transport, waterhuishouding, afvalverwer-

king, materiaalkeuze... “

Recente studies voor de Benelux wijzen uit

dat integraal – meer dus dan met beperkte in-

grepen – duurzaam bouwen initieel een 10%

hogere investering vergt dan klassiek bou-

wen. In vooral de kantoormarkt duwt dit de

verkoopprijs met circa 3% en de verhuurprijs

met circa 6% omhoog. “Maar de prijsverschil-

len nemen snel af. Tegenwoordig zijn er ook al

standaard passiefhuizen op de markt.” ❚

Het ‘headhouse/greenhouse’ in het Bayer Bioscience Wetenschapspark (Zwijnaarde) krijgt een WKK-installatie met een vermogen van 500 kW. Het bestaande laboratoriumgebouw en het nieuwe serredeel zullen al de lokaal opgewekte thermische en elektrische energie gebruiken.

ELD partnership cvbaJan Blockxstraat 1

B-2018 Antwerpen

Tel.: +32 (0)3-242 94 00

Internet: www.eld.be

Boulevard de France 7

B-1420 Braine-l’Alleud

Fax: +32 (0)3-216 47 02

www.eld.be

2010038_BAVL_01.indd 9 23-03-2010 11:40:46

2010038_BAVL_01.indd 10 23-03-2010 11:40:52

BOUWEN AAN VLAANDEREN 11

Duurzaam bouwen

‘Bodemenergie rukt op’Het gebruik van de bodem als bron en reservoir voor warmte en koelte is een vrij jonge

techniek. Maar Smet GWT (Dessel) heeft zich er vanaf het begin in verdiept en kon intus-

sen al vijftien jaar ervaring opbouwen.

Ludo Zeuwts van Smet GWT

Voor ondergrondse energieopslag

zijn er in Vlaanderen twee syste-

men beschikbaar: KWO (koude-

warmteopslag) en BEO (boorgat-

energieopslag). KWO leent zich vooral voor

zandbodems, zoals in de Kempen. BEO geniet

de voorkeur in kleibodems. De keuze is ook

afhankelijk van de beschikbare oppervlakte.

kWoKWO maakt gebruikt van grondwater als ener-

gietransportmiddel. Het is interessant voor

projecten met een belangrijke koudevraag,

maar kan alleen toegepast worden op plaat-

sen met een geschikte watervoerende laag.

“Om een KWO te realiseren boren we in een

watervoerende laag twee of meer putten. In

de zomer wordt, wanneer er vraag naar koe-

ling is, koud grondwater uit één van de put-

ten opgepompt. Een warmtewisselaar ont-

trekt de koude aan het opgepompte water en

geeft ze op haar beurt af aan de gebouwen.

Het opgewarmde grondwater wordt in een

tweede put, de ‘warme bron’, geïnjecteerd. In

de winter, wanneer er behoefte aan warmte

is, wordt het opgeslagen warme grondwater

weer opgepompt. Het onttrokken grondwa-

ter wordt steeds weer geïnjecteerd, zodat we

geen grondwater verbruiken,” aldus adjunct-

directeur Ludo Zeuwts (Smet GWT).

beoBEO is een gesloten systeem. Het werkt met

verticale warmtewisselaars en heeft geen

grondwater nodig. “De warmtewisselaars zijn

kunststofbuizen die als een lus, verticaal, in

een 50 tot 150 meter diep boorgat worden

ingebracht. De bereikbare rendementen van

het systeem zijn afhankelijk van het type van

ondergrond, de grootte en het temperatuur-

niveau van de opslag. De opslagcapaciteit

is quasi onbeperkt.” Wanneer een BEO-veld

wordt gekoppeld aan een warmtepomp, die

tijdens het stookseizoen warmte onttrekt

aan de bodem, zal de ondergrond geleide-

lijk afkoelen, met een minimum temperatuur

op het einde van het stookseizoen. Mits een

goede dimensionering kan dit systeem zon-

der koelmachine tijdens periodes met koude-

vraag de bodemkoelte benutten.

“Het is best om eerst de mogelijkheden van

KWO te bekijken. Dat is zeker het geval in de

Kempen, waar de situatie dank zij de zand-

bodem economisch erg gunstig is. In de rest

van Vlaanderen zijn er meer kleibodems of

doen zich plaatselijk grote verschillen voor.

Waar KWO niet ideaal is kan BEO een alter-

natief bieden. BEO kan overal in Vlaanderen

gebruikt worden.”

ziekenhuizenDe eerste grote BEO-projecten zijn nauwe-

lijks een jaar oud of verkeren nog volop in uit-

voering. KWO-realisaties zijn er al veel meer.

Smet GWT voerde het merendeel van de in-

tussen gerealiseerde bodemenergieprojec-

ten voor ziekenhuizen uit, waarbij pilootpro-

ject Klina in Brasschaat, het Sint-Dymphna

en het OPZ in Geel, Sint-Elisabeth en Sint-

Jozef in Turnhout, Sint-Trudo in Sint-Truiden,

Sint-Franscicus in Heusden-Zolder en het

Mariaziekenhuis in Overpelt. Het Antwerpse

Sint-Vincentiusziekenhuis is een recent BEO-

project.

“Wij leveren complete projecten af, van bode-

monderzoek en studie tot en met uitvoering,

onderhoud en zelfs de financiering. In geval

van financiering moet het project voldoende

groot zijn om de financiële constructie zinvol

te maken. Wij investeren dan in de aanleg

van het systeem, maar factureren daarna de

geleverde energie… tot de klant het systeem

overneemt.

toekomstDe totnogtoe uitgevoerde KWO- en BEO-pro-

jecten waren bijna allemaal vrij grootschalig.

“Daarin komt verandering. De overheid werkt

al met een sterrensysteem voor het energie-

verbruik van kantoren. Energie-efficiëntie zal

dan ook meer en meer een parameter wor-

den voor het bepalen van de huurprijs. Dat

zal het gebruik van bodemwarmte en -koelte

ook voor kleinere projecten stimuleren. Voor

individuele woningen op kleine percelen is

de toepassing nog niet economisch verant-

woord, maar wanneer een aantal aanpalende

huiseigenaars er collectief – met individuele

bemetering van het verbruik – voor kiest is dit

wel het geval. In Nederland, waar collectieve

woonvormen meer voorkomen dan in Vlaan-

deren, is dit al vrij vanzelfsprekend.” ❚

Smet GWTKastelsedijk 64, 2480 Dessel

Tel.: +32 (0)14-38 96 10, Fax : +32 (0)14-38 96 50

E-mail: info@smetgwt.be

Internet: www.smetgwt.be

Sint-Vincentiusziekenhuis Antwerpen - boren van bodemlussen in bouwput.

Sint-Vincentiusziekenhuis Antwerpen - boren van bodemlus.

2010038_BAVL_01.indd 11 23-03-2010 11:41:02

12 BOUWEN AAN VLAANDEREN

Nieuwe vormen in harmonie met oud BruggeVan een project langs Gulden Vlieslaan en de voormalige stadsomwalling van Brugge zou je een klassieke, historisch getinte naam ver-

wachten, maar vastgoedontwikkelaar 7Senses hield het bij 7Senses Square X. Met de eigenzinnigheid van het dier waarnaar de nabije

Ezelpoort is vernoemd. Zodat er toch een historische link is?

Kunsthistorische studies hebben

al meermaals aangetoond dat de

meeste pittoreske gebouwen in

de oude binnenstad van Brugge

niet middeleeuws zijn, maar in hun huidige

uitzicht voornamelijk uit de late negentiende

eeuw dateren. Het historiserende karakter is

intussen ingeburgerd, zodat de iets meer ge-

durfde architectuur van Poponcini & Lootens

– zoals bijna elk origineel bouwproject – een

aantal negatieve reacties opriepen. Vreemd

genoeg was er nooit zoveel reactie geweest

tegen de intussen afgebroken garage of te-

gen het weliswaar comfortabele, maar alles-

behalve stijlvolle appartementsgebouw ver-

derop langs de Gulden Vlieslaan.

7Senses Square X

Sinds de jaren vijftig stond hier een grijze,

onopvallende garage met wellicht een appar-

tement. Wellicht want het was zo’n typisch

gebouw dat nooit iemands aandacht trekt.

Maar de locatie nodigt uit tot meer: vlakbij de

binnenstad, vlakbij de stadsrand en met uit-

zicht op een zachte waterpartij. Kortom: ge-

schikter om er te wonen dan om er auto’s te

herstellen. 7Senses Square X is opgetrokken

naast een typisch neogothisch pakhuis. Bij

het uittekenen van de plannen kwam het erop

aan deze omgeving te respecteren. Karakte-

ristiek voor de (neo-)gothiek zijn de verticale

lijnen. “Door de daken langs de straatkant

een bijzondere vorm te geven, zijn we hierin

geslaagd,” legt architect Patrick Lootens

uit. Ook de gevelopeningen zorgen voor een

krachtige verticale geleding. De segmente-

ring herinnert aan de indeling van de oudste

huizen in Brugge. Langs de zijkanten is het

nieuwe gebouw wat lager uitgevoerd, zodat

het qua hoogte aansluit bij de buren.

driehoekig perceeL7Senses Square X is een woongebouw op

een driehoekig perceel, met de langste zijde

langs de straatkant, een zijdelingse inrit en

twee inkomhallen met evenveel liften achter-

aan. 7Senses Group is eveneens de eigenaar

van een aanpalend perceel, met straatkant

langs de Ezelstraat. Op vraag van de stads-

diensten heeft de vastgoedontwikkelaar de

Tekst: Koen MortelmansFoto’s: Toon Grobet

De hedendaagse vormentaal van de nieuwbouw verwijst toch ook duidelijk naar de historische bebouwing van Brugge.

2010038_BAVL_01.indd 12 23-03-2010 11:41:09

BOUWEN AAN VLAANDEREN 13

bebouwing van beide percelen niet in één

project gezamenlijk project opgenomen. Wel

maakt de ondergrondse parking gebruik van

het achterste stuk van het perceel langs de

Ezelstraat. De bizarre vorm van het perceel

leidde tot een op het eerste gezicht vreemde

schikking van de parkeerplaatsen. Maar dit

zorgde wel dat er veel meer parkeerplek-

ken zijn (achttien) dan appartementen. De

parkeerzones zijn individueel afgeschermd

per bewoner. De architecten verdeelden de

restruimte op meest efficiënte manier tussen

fietsenstallingen en bergruimten. Het niveau

van de begane grond is deels uitgevoerd als

groendak (van de parking), deels met klinkers

als ‘binnenplaats’ afgewerkt. Wagens parke-

ren hier niet. Van het groene gedeelte is een

klein volume voorbehouden aan de bewoners

van het gelijkvloers, de rest is een tuin voor

de gemeenschap van eigenaars.

De voorgevel van de betonnen ruwbouw is

bekleed met een hoogwaardige Jurasteen,

voor de sokkel gegradineerd afgewerkt, voor

het gevelvlak gezoet. De hoogwaardige Jura

natuursteen is en vaste waarde in het Brugse

stadsbeeld is beschikt over goede isolerende

eigenschappen. Achteraan heeft aannemer

Christiaens een baksteengevel in Smokey

Grey opgetrokken, een steen met een kleur

die deze van de Jurasteen benadert. De tex-

tuur zorgt hier voor kleurschakeringen.

De met onbehandeld zink beklede lessenaar-

daken doorbreken de horizontale gevellijnen

en geven het gebouw een verticale structuur.

“Het was een boeiende oefening om met een

hedendaagse vormentaal harmonie te vin-

den met het historische gabariet van Brug-

ge,” stelt Patrick Lootens. “We hadden leien

kunnen gebruiken in plaats van zink, maar

vanaf de terrassen zouden leien visueel een

slordige indruk kunnen geven. Zink daaren-

tegen scherpt de lijnen van de architectuur

nog wat aan.” De dakconstructie bestaat uit

een met hout afgewerkte staalstructuur. “Het

gebruik van staal was noodzakelijk, want vol-

ledig houten dagen met deze vorm zouden bij

zware wind onvoldoende stabiel zijn.” ➡

PARTICIPANT AAN HET WOORDScaldex – stalen lateien en geveldragersScaldex (Buggenhout) leverde de stalen lateien en de geveldragers voor de ondersteuning van het metsel-

werk boven de raamopeningen en om als horizontale dilatatie te fungeren. “Wegens de grote hoogte van de

achtergevel (>20 meter) was een horizontale dilatatie van het metselwerk noodzakelijk. Ook boven de raam-

en deuropeningen had het gevelmetselwerk ondersteuning nodig. De keuze viel op onze BFS-geveldragers in

thermisch verzinkt staal. Hun voordeel is dat de spouwisolatie tussen de verankeringspunten kan doorlopen,

wat koudebruggen maximaal vermijdt. Boven de raamopeningen zijn de geveldragers onzichtbaar verwerkt,

door het gebruik van rollaagbeugels,” meldt gedelegeerd bestuurder Wim Cardoen.

Het ontwerpen en op maat maken van stalen lateien en geveldragers is de belangrijkste activiteit van Scal-

dex. “Verder verdelen we nog een aantal producten, zoals verloren kolombekistingen, balkonverankeringen

met thermische onderbreking en de waterkeringselementen van Cavity Trays.”

“Het opvallende ontwerp en de goede ligging maken dit een mooi referentieproject voor ons. Maar we werk-

ten eveneens mee aan het Sint-Vincentiusziekenhuis in Antwerpen, residentie Hemingway in Knokke en aan

het UZ in Gent.”

Het gebruik van zink als dakbekleding verscherpt de lijnen van de architectuur.

2010038_BAVL_01.indd 13 23-03-2010 11:41:18

Kasteelstraat 1609255 Buggenhout

Tel 052 42 54 05 • Fax 052 42 44 39info@scaldex.bewww.scaldex.be

BFS geveldragersVoor elk detail een oplossing

2010038_BAVL_01.indd 14 23-03-2010 11:41:27

BOUWEN AAN VLAANDEREN 15

opgetiLd geLijkVLoers“We hebben het gelijkvloers lichtjes opge-

tild,” geeft Patrick Lootens mee. “Voor een

woongebouw vlak langs de straat betekent

dit een gevoelige verhoging van de privacy.

Het gelijkvloers en de vier verdiepingen tel-

len samen elf woongelegenheden. Het gaat

om negen appartementen met één tot drie

slaapkamers, een duplex en zelfs een triplex.

Deze bevinden zich op de hoogste verdiepin-

gen. Het triplexappartement kan je beschou-

wen als een penthouse. Alle appartementen

beschikken over een ruim terras, het triplex-

appartement over meerdere terrassen. De

bovenste zijn verwerkt in de oksels van de

dwarse daken en bieden uitzicht over de tuin

en de binnenstad. Hoewel de gevels vanaf de

straat vrij massief lijken, genieten de woon-

vertrekken toch van een uitstekende lichtin-

val. Dit is deels te danken aan de vides in de

puntige daken, maar vooral aan het doorzon-

karakter van alle woonruimten. Het verticale

deel ervan bleef open en herbergt grote, gun-

stig georiënteerde glaspartijen.

De betontrappen zijn bekleed met kerami-

sche tegels, maar op de terrassen blijft het

bij prefabbeton. Het hoogrendementsglas

van de ramen zit vervat in aluminium profie-

len. De binnenafwerking gebeurt naar keuze

van de kopers van de appartementen. De

meesten geven een voorkeur aan tegel- of

parketvloeren. Een ondergrondse tank met

een capaciteit van 30.000 liter buffert het

regenwater. Het is bruikbaar in de tuin en de

andere gemeenschappelijke plaatsen.

initiatiefnemerInitiatiefnemer Eric Claeys, de zaakvoerder

van 7Senses Group, heeft in de bouwsector al

een lang en gevarieerd parcours afgelegd. Hij

werkte ooit als crisismanager in de metaalin-

dustrie, maar koos begin jaren negentig met

zijn studiebureau Lesos Engineering een heel

eigen, specifieke weg. Lesos legt zich toe

op complexe gevelstudies van voornamelijk

kantoorprojecten en werkte internationaal al

samen met aantal van de bekendste architec-

ten ter wereld, onder meer voor het museum

voor hedendaagse kunst in Luxemburg, het

Sonygebouw in Berlijn en het justitiepaleis

van Antwerpen. De façade van 7Senses Squa-

re X kwam overignes tot stand dank zij de bij

Lesos beschikbare expertise.

fLexibeLe VastgoedontWikkeLaar7Senses (Group) is een kleinschalige hybride

holding. Zijn belangrijkste activiteiten zijn

vastgoedpromotie en engineering, maar dit

jaar zal ook de opening plaatsvinden van

een kunstgalerij en een lounge-restaurant

nabij de E34 in Zandhoven. De belangrijk-

ste bouwprojecten dragen de eigennaam

7Senses Square, gevolgd door een nummer

in Romeinse cijfers. Deze en andere referen-

tieprojecten staan in Brugge, Zeebrugge,

Oostkamp, Gent, Turnhout en Leuven. “Onze

kleinschaligheid maakt het mogelijk om heel

flexibel te opereren en snel te reageren op

opportuniteiten,” onderstreept Eric Claeys.

“7Senses wil een vertrouwenslabel zijn voor

mensen die in alles wat ze ondernemen, een

samengaan eisen van topkwaliteit, verfijnde

esthetische elegantie en ethisch onderne-

merschap. We voeren dan ook een open en

transparant beleid en respecteren de hoogste

deontologische normen en waarden, zonder

afbreuk te doen aan het behaaglijkheidgevoel

van onze klanten. Bij de verwezenlijking van

7Senses Square X hebben we dan ook alle

richtlijnen en adviezen van de diensten voor

stadsplanning en monumentenzorg nauwge-

zet opgevolgd.” ❚

TECHNISCHE FICHEOpdrachtgever: 7Senses Real Estate, Zandhoven

Architecten: Poponcini & Lootens, Antwerpen

Hoofdaannemer:

Bouwonderneming Christiaens, Oostkamp

Stalen lateien en geveldragers:

Scaldex, Buggenhout

Start werken: november 2007

Einde werken: maart 2010

Oppervlakte perceel: 895 m2

Vloeroppervlakte: 771 m2 ondergronds,

2.051 m2 bovengronds

geen aLLedaagse uitVoeringHoofdaannemer Christiaens stond in voor de ruwbouwwerken inclusief funderingswerken van dit ongewone bouwwerk. “Naast de combinatie

van vijf verschillende funderingssystemen vormde vooral het in gewapend beton uitvoeren van de acht vrijstaande torenspitsen met een

hoogte van negen meter dé uitdaging binnen dit bouwwerk,” getuigen de bedrijfsleiders Eddy en Patrick Christiaens. “We hebben deze toren-

spitsen per twee met elkaar verbonden met een vooraf gefabriceerde staalconstructie. Die hebben we, inclusief zinkbekleding en beglazing,

ter plaatse tussen de betonnen muurdelen gemonteerd.”

Bouwonderneming Christiaens (klasse 7 D) is een polyvalent familiebedrijf. Het is opgericht in 1946. Met Eddy en Patrick Christiaens staat de

derde generatie er nu aan het roer. Zijn dynamiek manifesteert zich in de continue groei van omzet, personeelsbestand en eigen materieel.

Christiaens is zowel actief in de villa- en appartementsbouw als in de zorgsector (serviceflats, ziekenhuizen,…) en de openbare sector.

Met permanent een 25-tal actieve bouwplaatsen en een gemotiveerde groep van een tachtigtal medewerkers doet Christiaens ook regelmatig

een beroep op nevenbedrijven om alle niet in eigen huis aanwezige bouwtaken tot een goed einde te brengen. Christiaens bouwde voor 7Sen-

ses ook al Square VII en VIII, in het eigen Oostkamp. Een ander project in Oostkamp is het recent geopende hotel Van der Valk te Oostkamp.

“Dit hotel telt 112 kamers, een restaurant en vergaderzalen. We leverden het op in amper dertien kalendermaanden. De zone Brugge-Oostkust

is ons belangrijkste actieterrein. Maar we voeren net zo goed opdrachten uit in bijvoorbeeld Gent of Ieper.”

Renderingen door Johan Belmans, Poponcini & LootensOptimale lichtinval via de vides. Ruime uitspringende terrassen.

2010038_BAVL_01.indd 15 23-03-2010 11:41:35