VerslavingspsychiatrieLdH januari 2013

Waar denk je aan bij het woord verslaving?

Drugs

Drugs zijn stoffen die het menselijk bewustzijn beïnvloeden en om die reden gebruikt worden.

Indeling middelen

Downers

- Verdovend

- Rustgevend

- Angstdempend

Uppers

- Stimulerend

- Geeft energie

- Vergroot ego

Trippers

- Verruimd bewustzijn

- Andere belevingen

van de realiteit

Oefening

- downers, uppers, trippers

- Welke middelen horen in deze groep?

- Welke zie je bij jouw cliëntengroep?

downer

tripper upper

heroïne, benzo’s

cannabis alcohol

XTC

LSD, paddo’s cocaïne, amfetamine

DOWNER

UPPER TRIPPER

Downer

• alcohol• Opiaten;

heroine, morfine, methadon

• kalmering- en/of slaapmedicatie

• GHB• lachgas• poppers• cannabis

Upper

• amfetaminen• cocaïne• crack/ fiado• cafeïne• nicotine• XTC• smartdrugs• khat

Tripper

• cannabis• paddestoelen• LSD• cactussen • Ketamine• XTC• Lijm• Lachgas

Middelen: effecten

DownerBewustzijnsverdovend

UpperBewustzijnsstimuleren

d

TripperWaarnemingsverander

end

• gevoelens worden gedempt

• gebruiker voelt zich ontspannen

• bewustzijnsverlagende werking

• stof heeft kalmerende werking

• ‘roes’effect

• maakt gebruiker meer alert

• stof geeft een energieker gevoel

• gebruiker heeft minder last van vermoeidheid

• gevoel van slaap wordt onderdrukt

• hongergevoel neemt af

• stemming en waarneming veranderen

• gebruiker ervaart zichzelf en de wereld om hem/haar heen anders

• gebruiker ziet, hoort of voelt ‘de dingen’ anders dan ze in werkelijkheid zijn

Cijfers

Percentage gebruik afgelopen maand

Percentage misbruik

Percentage verslaafd

Alcohol 76 3,7 0,7

Tabak 25 18,7

Slaap- en kalmeringsmiddelen

6 0,3 0,2

Cannabis 4 0,4 0,3

Cocaïne 1,2

XTC 0,4

Amfetamine 0,2

GHB 0,2

Heroïne 0,1 0,1

Downers

Alcohol

• Verdovend effect op de hersenen• Effect van alcohol is o.a. afhankelijk van:

hoeveelheid lichaamsvochtgeslachtmaagvullinglichamelijke conditie

• Invloed op ontwikkeling van de hersenen en jong starten verhoogt kans op verslaving op latere leeftijd

• Tussen 2003 en 2011 is alcoholgebruik en ‘binge drinking’ onder scholieren gedaald

Downers

Alcohol: effecten

1-3 glazen (0-0,5 promille)

3-7 glazen (0,5-1,5 promille)

7-15 glazen (1,5-3 promille)

15-20 glazen (3-4 promille)

20-25+ glazen (4+ promille)

Ontspannen - ontremd – vrolijk

Pols en ademhaling sneller. Warm gevoel. Smaak, reuk en zicht gaan achteruit. Eetlust neemt toe en men moet vaker plassen.

Aangeschoten - tipsy

Stemming en gedrag veranderen duidelijk. Zelfoverschatting Geheugen, reactiesnelheid en coördinatie verminderen en het beoordelen van situaties gaat moeilijker. Tunnelvisie.

Zat - dronken

Eerder genoemde effecten versterken. Overdreven emotioneel en zelfkritiek verdwijnt. Rood opgezwollen gezicht en vergrote pupillen. Misselijkheid en braken.

Laveloos

Zintuigen verdoven en warrig en afwezig; wat men hoort en ziet dringt nauwelijks door.

Knock-out

Ademhaling en polsslag vertragen zo sterk dat men in coma kan raken en zelfs doodgaan: de ademhaling stopt of men krijgt een hartstilstand.

Downers

Alcohol

Risico’s langdurig gebruik:• depressie• angststoornissen• psychosen• Korsakov• levercirrose• Hartaandoeningen• verhoogde bloeddruk• Overgewicht• kanker• beroerte

Downers

Alcohol: medicatie

Aversiemiddelen (bijv. Antabus, Refusal)Zuchtremmers (Revia (Naltrexon), Campral)

Downers

Heroïne

• Gemaakt uit opium• Versneden met paracetamol en/of

caffeïne gebruikt• Spuiten of chinezen

- Heroïnegebruik lijkt na jarenlange lichte daling gestabiliseerd. Onder cliënten zijn weinig mensen jonger dan 30 jaar.

Downers

Heroïne: Effecten

PijnstillendHartslag omlaagAdemhaling omlaagVersuffingVernauwde pupillenVerlaagde darmwerkingVerminderd libido

Gelukzalig gevoel (rush)Verdriet, pijn en angst verdwijnenDromerigheid en onverschilligheid

Downers

Heroïne

Risico’s bij langdurig gebruik:• Overdosis en ademstilstand• Infecties• Obstipatie• Effecten van ongezonde leefwijze:

ondervoeding, ziektes

Je zit er niet na één keer al aan vast, tolerantie treedt wel snel op

Downers

Opiaten; behandeling

• Methadonbij afkickenals vervangingsbehandeling

• Afkicken onder narcose (icm Naltrexon)• Afkicken met ondersteuning

• Spuiten ruilen• Gebruiksruimten• Medisch voorgeschreven heroïne

Downers

Kalmering- en/of slaapmedicatie• Ouderen (65+) oververtegenwoordigd• Hulpvraag stijgt, maar blijft klein aandeel uitmaken

Risico’s langdurig gebruik• Geestelijke afhankelijkheid• Tolerantie• Verandering persoonlijkheid• Gevaarlijke situaties

Downers

Kalmering- en/of slaapmedicatie• Ontspanning• Beter (in)slapen• Nervositeit, angst, zenuwen worden minder• Sufheid• Onverschilligheid• Zelfoverschatting• Concentratie- en reactievermogen nemen af• Hoofdpijn• Vermoeidheid• Katterig, leeg• Duizelig• Somber• Verminderd libido

Downers

Cannabis: effectenWiet (marihuana): gedroogde bloemtoppenHasj: samengeperst harsHasjolieBhang: gestampte bladeren

Roken: pijp, waterpijp, stikkie, jointDrinken: thee, Bhang lassieEten: cake, chocolaVerdampen

Downers

Cannabis• Tussen 2007 en 2011 is gebruik stabiel• Gebruik onder NL volwassenen valt samen met EU• Gebruik onder 15-16 jarigen in NL is twee keer hoger dan

EU

• Werkzame stof is voornamelijk THC• THC-gehalte is sinds 2004 niet verder gestegen (in 2005

licht gedaald, nu stabiel)

Downers

Cannabis: effectenRode ogenVersnelde hartslagWarme/koude handen/voetenDroge mondSlappe spieren

VreetkickLachkickSlaperigheidVersterkte stemmingIntensere beleving kleuren en muziekVerandering beleving ruimte en tijdVerhoogde fantasieStoornis van het korte-termijngeheugen (reversibel)

Downers

GHB• Vloeistof of poeder• Zelf te maken met o.a. gootsteenontstopper

• Erg moeilijk te doseren

• Laatste jaren heeft gebruik van GHB zich wat verlegd van uitgaande jeugd in de Randstad naar jongeren op het platteland die het ook buiten het uitgaansleven consumeren

Downers

GHB: effecten• Seksueel stimulerend• Misselijkheid• Duizeligheid• Slappe spieren• Stuiptrekkingen• Slaperigheid en bewusteloosheid

• Ontspannen gevoeld (alcoholachtige roes)• Tijdelijk geheugenverlies

• Werkt na 5-30 minuten, duurt ongeveer 3 uur

Downers

GHB: risico’s• Bewustzijnsverlies• Kwetsbaarheid• Afhankelijkheid• Mogelijk hersenschade

Uppers

Amfetaminen• Speed, pep• Meestal poeder, soms pil

• Wordt meestal gesnoven of geslikt• Kan ook worden gespoten

• Rechtsdraaiende dexamfetamine bij therapieresistente ADHD

Uppers

Amfetaminen: effecten• Toename energie en alertheid• Toename zelfvertrouwen• Onderdrukt vermoeidheid• Onderdrukt eetlust• Verhoogt hartslag en bloeddruk• Vlotter praten• Motorische onrust• Verwijde pupillen• Droge mond

• Houdt ongeveer 4 tot 8 uur aan

Uppers

Amfetaminen: risico’s• Hart- en vaatziekten, hartritmestoornissen• Kater: slapeloosheid, depressieve gevoelens• Uitputting• Schade aan tanden• Schade aan neus• Hersenschade• Oververhitting

Uppers

Cocaïne• Wit poeder (cocaïnehydrochloride)• Cocabladeren in Zuid-Amerika• Poeder opgelost in natriumbicarbonaat of

ammonia: base, crack, schone coke, wit, rock

• Snuiven• Injecteren (opgelost in water)• Basen (roken met een pijpje)• Chinezen (inhaleren van rook na verhitting)• Roken

• Lichamelijk niet snel verslavend• Over de jaren is het gehalte cocaïne in cocaïnepoeders licht

gedaald terwijl de prijs de laatste jaren is gestegen

Uppers

Cocaïne: effecten• Verminderde eetlust• Energie neemt toe• Seksueel stimulerend• Ademhaling, hartslag en bloeddruk gaan

omhoog• Tijdelijke toename spierkracht en

uithoudingsvermogen• Lichaamstemperatuur gaat omhoog• Laxerend

• Opgewekte, euforische stemming• Heldere gedachtengang• Zelfverzekerdheid• Agressiviteit

Uppers

Cocaïne: risico’s• Crash na gebruik (depressieve gevoelens)• Leegheid, katterigheid

• Risico voor mensen met zwak hart• Overmoed, irritatie, agressiviteit• Beschadigde neus• Uitputting• Waanvoorstellingen• Verminderde eetlust

• Roken van crack: aantasting van de longen

Uppers

XTC• Werkzame stof: MDMA• Dosis MDMA verschilt• Pillen, capsules en poeders

• Partydrug

• Vrijwel niet lichamelijk verslavend, na veelvuldig gebruik wel wat tolerantie

- Gehalte MDMA in XTC-pillen is tussen 2009 en 2011 fors gestegen

- In 2009 waren er twee keer zoveel XTC- als amfetamine-gebruikers

Uppers

XTC: effecten• Stimulerend• Bewustzijnsveranderend• Empathisch

• Verwijde pupillen• Verhoogde hartslag en lichaamstemperatuur• Stijf gevoel in de kaken• Verlies van eetlust• Droge mond, droge keel• Misselijkheid, coordinatieproblemen paniek

Uppers

XTC: risico’s• Crash na gebruik• Hersenbeschadiging• Geheugen- en concentratieproblemen• Angsten, psychoses• Schade aan nieren en lever

Uppers

Khat• Qat, quat, chat, catha, tschat, miraa• Twijgjes• Werkzame stof: cathinon

• Ligt qua sterkte tussen cafeïne en amfetamine

• Thee van gedroogde bladeren• Kauwen van verse bladeren

• Jemen, Ethiopië, Somalië, Djibouti

Uppers

Khat: effecten• Toename energie en alertheid• Milde euforie en opwinding• Toenemende zin om te praten (qat-sessies)• Onderdrukt honger en vermoeidheid• Verhoogt bloeddruk en hartslag licht• Droge mond

Uppers

Khat: risico’s• Hartklachten• Slapeloosheid en ondervoeding• Maag- en darmklachten

• Depressieve gevoelend en stemmingswisselingen• Psychotische reacties en hallucinaties

Trippers

Paddo’s• Populaire naam voor paddestoelen die

bewustzijn beïnvloeden• Werkzame stoffen: psilocybine en psilocine

• Thee• Eten

Trippers

Paddo’s: effecten• Ontspannen spieren• Lacherig gevoel• Kil, koud, rillingen• Hoofdpijn• Gevoelige maag, misselijkheid• Dorst

• Ontspannen, opgeruimd gevoel• Welbehagen• Creatieve invallen en gedachtesprongen• Aanscherping van zintuigen• Anders beleven van tijd, ruimte, kleuren,

geluid• Onrust, angst, verwarring

Trippers

Paddo’s: risico’s• Bad trip: verwarring, onrust, irritatie, angst,

hallucinaties, achtervolgingswaan, depressie, angst er nooit meer uit te komen

• Lastig te doseren• Flashbacks• Giftig?• Verkeer

• Lichamelijk en geestelijk niet verslavend

Trippers

LSD• Papertrips• Kleine tabletjes• Gelatinevierkantjes

• Visuele hallucinaties• Gevoelens worden versterkt• Vervormen beleving van tijd en ruimte• Wijde pupillen• Misselijkheid

• Houdt 8-12 uur aan

Trippers

LSD: risico’s• Bad trip, flippen• Flashbacks• Aangetast beoordelingsvermogen

• Niet of nauwelijks verslaving

Trippers

Ketamine• Narcosemiddel bij diergeneeskundige

operaties en in ambulances bij behandeling van pijn

• Meestal als poeder, soms vloeistof

• Snuiven of injecteren

Trippers

Ketamine: effecten• Misselijkheid• Verminderde coordinatie• Versnelde hartslag• Verwijde luchtwegen• Speekseltoename

• Alcoholachtig, dromerig effect• Hallucinaties• Desoriëntatie• Dissociatie

Trippers

Ketamine: risico’s• Pijn wordt niet gevoeld verwondingen• Overgeven• Coma• Bad trip• Geheugenproblemen• Psychosen

• Geestelijke afhankelijk en tolerantie

Trends in gebruik

- Steeds lagere begin leeftijd (en langere doorloop)

- Toenemend aantal genotmiddelen in de handel

- Poly-middelen gebruik stijgt

- Stijging binge gebruik

- Nieuwe verslavingen (GHB) worden beperkt zichtbaar

BRON:Trimbos 2007

Is verslaving een keuze?

Lezing Els Noorlander

Biopsychosociaal model

Biologische factoren- lichaam -

Psychologische factoren - geest -

Sociale factoren – omgeving -

Kwetsbaarheid

Lichamelijke ziekten – bijv hartklachten -

Langdurige stress

Ingrijpende levensgebeurtenissen

psychische ziekten – bv verslaving, psychose, angst -

PersoonlijkheidKaraktertrekke

nEigenschappen

AanlegErfelijkheidZiektenMedicijnenAlcohol,drugs

GezinVriendenWonenWerk

Risico op verslaving

Persoon

• Erfelijkheid• Omgaan met problemen• Psychische gesteldheid• Persoonlijkheidskenmerken

Omgeving

• Opvoeding• Werk• Woonomgeving• Cultuur• Sociaal netwerk

Middel

• Geestelijke afhankelijkheid • Lichamelijk afhankelijkheid

Redenen en motieven van gebruik

redenen om te beginnen

redenen om er mee door te gaan

omgevingsfactoren

persoonlijke factoren

• nieuwsgierigheid• erbij willen horen• positieve houding drugsgebruik

• ontspanning• gezelligheid• roes

• zonder drugs niet meer kunnen ontspannen• zonder drugs niet meer kunnen slapen• lekkerder in mijn vel• zelfmedicatie

positieve redenen negatieve redenen

RISICO

middel factoren

Fasen van gebruik

Experimenteren

Sociaal gebruik

Probleem gebruik

Verslaving

Verslaving

- Misbruik van middel in combinatie met verslavingskenmerken

- Lichamelijke afhankelijkheid- Controleverlies- Gewenning- Onthoudingsverschijnselen

- Geestelijke afhankelijkheid- Craving/zucht- Verslavingsgedrag

Essentie van verslaving

- Dwangmatig zoeken en gebruiken van een middel

- Controleverlies over de hoeveelheid en/of de frequentie van gebruik

- Onthoudingsverschijnselen als men niet gebruikt

Verslaving

Verslaving is een ziekte, een complex en progressief psychiatrisch syndroom leidend tot verlies van autonomie op het gebied van emotie, denken en handelen.

Afhankelijk van de gebruikte middelen, heeft het tevens een voortschrijdende aantasting van de algemene gezondheidstoestand tot gevolg.

Bron:Van de Wetering en Czyzewski, 2001

Classificatie DSM-IV

MISBRUIK AFHANKELIJKHEID

Herhaaldelijk gebruik met sociaal disfunctioneren

Tolerantie

Herhaaldelijk gebruik met risicovolle situaties

Onthoudingsverschijnselen

Voortzetting van gebruik ondanks negatieve effecten

Controleverlies

Gevolgen van chronisch gebruik

Gevolgen van chronisch gebruik

Wat is dubbele diagnose?

Dubbele diagnose

- Tegelijkertijd voorkomen van een ernstige psychiatrische stoornis(sen) en middelenmisbruik of afhankelijkheid

- Middelengebruik beïnvloedt de psychiatrische stoornis negatief

- Mate van maatschappelijk disfunctioneren

Prevalentie Dubbele Diagnose

Hoe vaak komt DD problematiek voor?

% Nederlandse bevolking? = 19%

% binnen GGZ?= 40-60%

% binnen verslavingszorg?= 60-80%

% binnen dak- en thuislozen?= 70-80%

Prevalentie Dubbele Diagnose

Prevalentie DD binnen GGZ

Bipolaire stoornis 52%

Schizofrenie 50%

Depressie 40%

Angststoornis 35%

Antisociale pers. 80% (?!)

Schizofrenie

0.0%

25.0%

50.0%

75.0%

100.0%Schizofrenie

Algemene bevolk-ing

Veel voorkomende combinaties

Schizofrenie

+

cannabis

Schizofrenie+

alcohol

Depressie +

alcohol

Depressie

+

cocaïne/crack

ADHD +

cocaïne/crack en/of alcohol

BPS

+ polydruggebruik (binge-gebruik)

Angststoornissen

+

alcohol/benzo's

Bipolaire stoornissen

+

polydruggebruik

PTSS

+

heroine/benzo's

Psychiatrie en drugs

- Enorme samenhang!!- DD cliënt gevoelig voor geringe hoeveelheden- Verschillende functies middelengebruik- Middelengebruik verergert psychiatrische symptomen- Psychiatrische symptomen en psychofarmaca leiden tot middelenmisbruik (o.a. dopamine)- Middelen verminderen effect psychofarmaca

Gevolgen DD

Dubbele Diagnose: Meer + ernstiger symptomen dan bij enkelvoudige psychiatrische stoornis

- Therapie/medicatie ontrouw- Vroegtijdige uitval uit behandeling- Verhoogd risico op terugval- Somatische problemen - Maatschappelijke problemen- Verlies belangrijke sociale contacten

Relatie psychiatrie - verslaving

Comorbiditeitsmodellen:

- primaire – secundaire relatie

- reciproke relatie

- geïntegreerd model

Relatie psychiatrie - verslaving

Primaire – secundaire relatie:

psychiatrie Middelenafhankelijkheid

middelenafhankelijkheid psychiatrie

Reciproke relatie:

middelenafhankelijkheid

psychiatrie

Relatie psychiatrie - verslaving

Behandelaanbod

lineair

parallel

geïntegreerd

Lineaire behandeling

psychiatrie

psychiatrie

verslaving

verslaving

Parallele behandeling

psychiatrie

verslaving

Geïntegreerde behandeling

psychiatrie&

verslaving

Visie op dubbele diagnose

- Dubbele diagnose is eerder regel dan uitzondering

- Het gaat om chronische, biopsychosociaal bepaalde stoornissen

- Beide stoornissen zijn primair

- Geïntegreerde behandeling werkt beter dan parallel of lineair (Drake & Mueser, 2003; Graham, 2004)

IDDT

IDDT filosofie

- Geïntegreerde behandeling vanuit één DD deskundig

multidisciplinair team

- Motivatie voor behandeling hoeft niet op voorhand

aanwezig te zijn

- Terugval is een educatief middel

- Vertrouwen, begrip en educatie

- Hoop en perspectief bieden

- Gecontroleerd gebruik van middelen is acceptabel

- Interventies sluiten aan op motivatiefase cliënt

En verder…

- ‘moderne’ verslavingen:Seks, Internet en shopverslaving

- Comazuipen bij jongeren

- Film: hoe werkt het ‘verslaafde’ brein

Seksverslaving

02:02 16:5630:52

Kenmerken

- Geen DSM-IV classificatie seksverslaving

- Wel seksuele stoornissen in DSM-IV

- Controleverlies

- Spanning en angstreducerend

Gevolgen

- Depressie- Relatieproblemen- Financiële en werkproblemen- Problemen met justitie- Combi met andere

verslavingen- Suiciderisico!!

Oorzaken

- Coping voor angst, eenzaamheid, laag zelfbeeld, pesten, er niet bij horen

- In jeugd ervaren trauma’s

- Hechtingsproblematiek

- Biologisch: verstoring serotonine / dopamine

- ?

Omvang en behandeling

- VS: 6%

- NL 1 miljoen?

- 33% vrouw en 66% man

- Nauwelijks herkend / taboe

- Behandeling:- Onderliggende oorzaak? - Individuele Cognitieve Gedragstherapie

Gameverslaving

Gameverslaving

- Geen DSM- IV- Verlies van controle over het gebruik

- Langer en vaker dan voorgenomen

- Steeds belangrijker plaats in het leven

- Negatieve effecten; huishouden, studie, werk, sociale contacten, isolement

- Stemmingsverbetering tijdens gebruik

- Onrust, agitatie bij geen gebruik

07:25 21:3036:10

Wat maakt games/www verleidelijk?

- Werkt op beloningssysteem

- Makkelijk toegankelijk

- Relatief goedkoop

- Anoniem

- Voldoet aan behoeften: sociaal contact, erkenning, controle, status, prestige, gevoel van competentie

- Vluchten in virtuele wereld

- Copingsstrategie voor omgaan met problemen

Omvang internetaansluitingen NL

- 1993: NL start internettoegang particulieren

- 1996: <5% van de NL huishoudens internet

- 2005: 78% van de NL huishoudens internet

- 2011: 94% van de NL huishoudens internet

- Wereldwijd 19% (1,2 miljard mensen)

- Top 5: VS, NL, Canada, Hongkong, Scandinavië

Omvang internetgebruik NL

Percentage dagelijks gebruik van internet 2007:

12-25 jaar: 86%25-45 jaar: 80%45-65 jaar: 75%65-75 jaar: 61%

Bron: Comscore, 2007

Omvang internetverslaving?

- Canada < 1%

- Hongkong 37,9%

- Australië- 27,9% licht verslaafd- 4% ernstig verslaafd

- NL ? 2008: 3,8% 30.000 jongeren? (12-18)

Shopverslaving

Kenmerken

- Impuls om te shoppen is niet te onderdrukken

- Hunkering/craving spanning loopt op shoppen spanning daalt

- Ondanks negatieve gevolgen niet kunnen stoppen met shoppen

- Gaat om rush van het kopen, niet om hebben

- Onrust, spanning als men niet kan shoppen

11:3826:1540:13

Oorzaken

- Emotionele uitlokkingen

- Laag zelfbeeld, leegte opvullen, gevoel grip op het leven te verliezen, spanningen

- Uitlokkers: aanbod, welvaart, reclame, gemak van betaling, cultuurgebonden?

- Relatie met tekort aan serotonine, dwangstoornis

- Comorbide stoornissen:- Stemmingsstoornissen, alcohol/drugs verslaving,

angststoornissen, persoonlijkheidsstoornissen

Omvang en behandeling

- VS: 2-8% van de bevolking

- NL? tussen 320.000-1,3 miljoen

- 30% mannen en 70% vrouwen

- Behandeling: - Onderliggende oorzaak?- Cognitieve gedragstherapie- Stemmingstabilisatoren

Bron:Black 2001

Comazuipen bij jongeren

Omvang: aantal ziekenhuisopnames

- 2007: 297

- 2008: 337

- 2009: 500

- 2010: 684

- 2011: 762- Kinderen worden jonger, promillages

hoger, duur coma’s langer

Bron: Nederlands Signaleringscentrum Kindergeneeskunde

Gevolgen comazuipen

- Blijvende hersenbeschadiging na 1x bingen

- IQ daalt

- Afname lerend vermogen

- Moeite om emoties te uiten

- Stoornissen in lange termijn geheugen

- Hoog risico op comorbide stoornissen verslaving, depressie, lichamelijke stoornissen

Behandeling

- Preventie!

- Voorlichting kinderen, ouders scholen

- Adequate behandeling (acuut)

- Alcoholpoli’s

- Langdurige nazorg?

Weetjes & wietjes quiz