Basisbegrippen van de taalwetenschap: Taalverandering en taalcontact

Historische taalkunde Taalcontact

Basisbegrippen van de taalwetenschap:Taalverandering en taalcontact

Marc van [email protected]

Universiteit Leiden

6 december 2004

Basisbegrippen van de taalwetenschap: Taalverandering en taalcontact Universiteit Leiden

Taalverandering en taalcontact

Historische taalkundeDe studie van taalveranderingWetenschap en taalveranderingModellen van taalveranderingDe comparatieve methodeStervende talen

TaalcontactPidgins en creooltalenSranan TongoOntleningen

De studie van taalverandering

Deelonderwerpen

I Taalverandering: wat zijn de factoren die bepalen dat talenveranderen? En hoe gaat die verandering in zijn werk?

I Taalcontact: Wat gebeurt er als sprekers van de ene taalmin of meer intensief omgaan met sprekers van eenandere taal?

I . . .

Deelonderwerpen

I . . .

Deelonderwerpen

I . . .

Wetenschap en taalverandering

Straatsburgse Sermoenen

I Latijn: Per Dei amorem et per christiani populi et nostramcommumem salutem, . . .

I Roman (oorspronkelijk): Pro deo amur et pro christianpoblo et nostro commun saluament . . .

I Oudfrans: Por dieu amor et por del crestiien poeple etnostre comun salvement, . . .

I Middelfrans: Pour l’amour Dieu et pour le sauvement duchrestien peuple et le nostre commun . . .

I Modern Frans: Pour l’amour de Dieu et pour le salutcommun du peuple chrétien et le notre

Taalverandering is universeel

I Elke taal lijkt altijd op alle niveaus (zij het niet altijd evensnel) verandering aan taalverandering

I Vrijwel alle Europese talen kennen één oorsprong:Proto-Indo-Europees

I Uitzonderingen: Baskisch, Fins, Hongaars, . . .

I Historische taalkunde is een van de oudste taalkundigedisciplines

Taalverandering en wetenschap

I Veel mensen hanteren (onbewust) het ’Golden AgePrinciple’"

I At some stage in the past, language was in a state ofperfection

I Taalkundig gezien zijn er echter weinig reden om te menendat dit een daadwerkelijk geldig principle is.

I Op zich is het interessant dat taalverandering voor veelmensen een bron van ergernis is

I Voorbeeld: ‘hun hebben’

Verloedering

Modellen van taalverandering

Boommodel

I De ontdekking van het Proto-Indo-Europees behoort tot demeest glorieuze van de de taalwetenschap

I In de 18e eeuw verklaarde William Jones zo deverwantschap tussen Grieks, Latijn en Sanskriet

I In de 19e werd de comparatieve methode verfijnd:I Regelmatigheidshypothese: klankverandering verloopt

regelmatig en transparantI Verwantschapshypothese: Fonologische overeenkomst

tussen talen houdt verband met genetische verwantschap

Problemen met genetische bomen

Het boommodel kan leiden tot enkele misverstanden:I talen worden gezien als monolithische eenheden zonder

interne variatieI overgang van moedertaal naar dochter wordt gezien als

abrubtI houdt geen rekening met taalcontact

Wellentheorie

De ‘Wellentheorie’ (Schmidt 1872) vult het boommodel aan:I Als je een steen in de vijver gooit, spreiden de golfjes zich

rondom dat puntI Zo werkt taalverandering ook

De comparatieve methode

Taalvergelijking: Germaans

ndl vader vallen huis bruindu Vater fallen Haus bruineng father fall house brownfr - falle hûs brúnzw fader falla hus brunde fader falde hus brunno far falle hus brunijsl faðir fjórir hús brúnn

Taalvergelijking: Indo-Europees

PIE *p@te:r *ma:te:rOud-Engels faðr m2ðr

"Grieks patE:r mE:tE:rLatijn patEr ma:tE:rOudkerkslavisch - matiOudiers aTIr ma:TIrSanskriet pIt@r ma:t@r

Taalfamilies

Stervende talen

Taaldood

I Op dit moment worden er naar schatting vijf- totzesduizend verschillende talen gesproken

I Volgens sommigen zal daarvan over honderd jaar negentigprocent uitgestorven zijn

Stervende talen

Taaldood

I Op dit moment worden er naar schatting vijf- totzesduizend verschillende talen gesproken

I Volgens sommigen zal daarvan over honderd jaar negentigprocent uitgestorven zijn

Stervende talen

Taaldood: pro en contra

I Het sterven van talen is geen probleem:I De sprekers kiezen er zelf voorI Er blijft nog een grote rijkdom aan variatie over

I Het sterven van talen is wel een probleem:I Elke taal is uniek en draagt bij aan het cultureel erfgoed van

de mensheidI In de woordenschat van talen, en in de verhalen, zit veel

wijsheid verborgenI De keuze voor een dominante taal is lang niet altijd écht

‘vrijwillig’

Stervende talen

‘vrijwillig’

Stervende talen

‘vrijwillig’

Stervende talen

‘vrijwillig’

Stervende talen

‘vrijwillig’

Stervende talen

‘vrijwillig’

Stervende talen

‘vrijwillig’

Pidgins en creooltalen

Oplossingen voor taalproblemen

I De taal kiezen van een dominante groepI Een neutrale taal kiezenI Een pidginI . . .

Pidgins

I Pidgins ontstaan als (volwassen) sprekers met elkaarcommuniceren zonder gemeenschappelijke taal

I Woordenschat wordt ontleend aan dominante taal(superstratum)

I Veel grammatica doet denken aan onderliggende taal(substratum)

Pidgins

Engelse woorden, Kwaio-grammatica

Solomons Pidgin Glosseluk ‘look’luk-im ‘see something’hamar ‘pound, hammer’hamar-im ‘pound, hammer something’

I Mi no luk-um pikipiki bulong iuI *I did not see-it your pigI I did not see your pigI *Mi no luk pikipiki bulong iu

Kwaio woorden, Kwaio-grammatica

Kwaio Glosseaga ‘kijk’aga-si ‘iets zien’gumu ‘hameren’gumu-ri ‘iets hameren’

Foreigner Talk

I Jij niet begrijpenI You want-um firewater

Foreigner Talk

I Jij niet begrijpenI You want-um firewater

Kenmerken van pidgins

I Vereenvoudigde lettergreepstructuur, weinig complexeklinkers en medeklinkers

I Minimale inflectieI SVO-woordvolgorde, weinig inbeddingI Kleine woordenschat

Creooltalen

I Pidgins die door moedertaalsprekers geleerd wordenI maar niet elke creooltaal heeft een aantoonbare pidginfase

gekendI en bovendien kan het pidgin soms een aanzienlijke mate

van voldragenheid kennen

Sranan Tongo

I Belangrijke taal van (de creolen in) SurinameI Wortels gaan terug op de 17e eeuw: (Engelse)

slavenhouders vestigden zich in SurinameI ⇒ Superstratum: EngelsI Engelsen werden in 1667 verdreven door NederlandersI Veel slaven kwamen uit West-Afrika: Gbe, KiKongo

Sranan Tongo

Een paar woorden Sranan

Sranan Engelsfrede afraidmusu musttompu stumpwaka walknoso noselasi loss

Ontleningen

Leenwoorden uit het NederlandsI Indonesisch: senang, soebat

I Italiaans: pasta, piano, parlando

I Russisch: karwats, knoet, doerak, pierewaaien, apparatsjik

I Spaans: cargo, casco, passaat, indigo, tilde

I Jiddisch: kloffie

I Engels: sjofel, afnokken

I Zweeds: knäckebröd

I Frans: affijn

I Duits: aha-Erlebnis

I Arabisch: algebra, atlas, bazar, benzine, koffie,

Basisbegrippen van de taalwetenschap: Taalverandering en taalcontact

Documents

Transcript of Basisbegrippen van de taalwetenschap: Taalverandering en taalcontact