Analyse sangha Triratna

Vrije Universiteit

Simon van de BeekS.g.m.vande.beek@student.vu.nl

Boeddhisme in Mens en MaatschappijProf. dr. André van der Braak

De maatschappelijke rol van sangha Triratna in Nederland

Kende Nederland in 1996 zo'n 33.000 boeddhisten, in 2008 waren dit er vermoedelijk 170.000 (Weseman, 2008). De groei van boeddhisme in Nederland blijkt ook uit het toegenomen aantal groepen: van 42 in 1990 (van Gemert, 1990) naar 106 in het jaar 2013 (World Buddhist Directory, 2013).

Ongeveer 10% van de Nederlandse boeddhistische groepen deelt zich niet in bij Theravada, Mahayana of Vajrayana – zij hangen een gemixte vorm van boeddhisme aan en ‘putten inspiratie uit alle bronnen’ (Harvey, 2013). De westerse sangha ‘Triratna’ is zo’n groep.

In het kader van de gevolgde vakken ‘Boeddhisme in mens en maatschappij’ en ‘Nederlands boeddhisme in context’ loont het te onderzoeken hoe westerse boeddhisten zich onderscheiden van oosterse boeddhisten. Bovendien is het interessant om de maatschappelijke rol van westers boeddhisme te onderzoeken in een tijd dat er sprake zou zijn van ‘een zingevingcrisis in het westen’ (van de Poll & KleinJan, 2012).

Page 2 of 18

Page 3 of 18

De Triratna-beweging (bron: http://www.bcatriratna.nl/?page_id=20)

TRIRATNA is in 1967 opgericht door Sangharakshita, een opmerkelijke Engelsman die op de leeftijd van 18 jaar in 1943 naar India vertrok om zich daar als boeddhistische monnik meer dan twintig jaar te verdiepen in de verschillende vormen van het boeddhisme.

De uitingsvorm waarin het boeddhisme wordt gepraktiseerd wordt bepaald door de geldende omstandigheden. Maar de essentie van het boeddhisme overstijgt de heersende cultuur en conditionering. De Triratna Boeddhistische Beweging (TRIRATNA) en haar oprichter Sangharakshita ontwikkelen momenteel een nieuwe vorm van boeddhisme, uitgaande van de essentie, afgestemd op de spirituele behoeften van mannen en vrouwen in de huidige moderne samenleving. De Triratna Boeddhistische Orde vormt de kern van TRIRATNA. In veel landen over de hele wereld verspreid is het nu mogelijk om in contact te komen met de vele vormen van boeddhisme die hun oorsprong hebben in oosterse landen. TRIRATNA streeft er naar om een vorm van boeddhisme te ontwikkelen die aansluit bij de beleving en levenswijze van mannen en vrouwen in de huidige moderne samenleving.

TRIRATNA onderscheidt zich van andere boeddhistische stromingen op een aantal aspecten in de wijze waarop zij vorm wil geven aan hedendaags boeddhisme.

We zien in dat de sociale en culturele conditionering van tegenwoordig kan betekenen dat we nieuwe of aangepaste methoden dienen te ontwikkelen om het boeddhisme te beoefenen. TRIRATNA staat er voor om het boeddhisme op een voor ons relevante wijze te presenteren.

De levenswijze binnen de moderne samenleving heeft een gigantisch effect op ons. Onze huidige geïndustrialiseerde maatschappij is nog nauwelijks te vergelijken met het India van 2500 jaar geleden. Dit betekent voor ons zowel nieuwe mogelijkheden maar ook nieuwe moeilijkheden zoals de gejaagdheid van het bestaan.

TRIRATNA probeert een antwoord te vinden op deze veranderingen, zodat er een vorm van boeddhisme ontstaat aangepast aan deze tijd. Tegelijkertijd zijn we voorzichtig genoeg om ‘de Boeddha niet met het badwater weg te gooien’.

De essentie van het boeddhisme is universeel en onveranderlijk en dat is hetgeen wat TRIRATNA tracht uit te dragen. In het huidige Westen zijn we de erfgenamen van de volledige boeddhistische traditie. TRIRATNA beperkt zich niet tot een van de traditionele vormen zoals ontstaan in het oosten. Zij laat zich inspireren door de verschillende tradities. Ons streven is om gebruik te maken van die methoden die behulpzaam zijn voor de vervulling van de spirituele behoeften van de hedendaagse westerse mens.

Analyse van de sangha Triratna

Simon Vestdijk schreef in 1943 al dat het boeddhisme de religie van de toekomst was. Boeddhisme zou ook in het westen relevant worden (Vestdijk, 1992).

De snelle stijging van het aantal boeddhistische groepen in Nederland lijkt Vestdijk gelijk gegeven te hebben. Hoogleraar godsdienstwetenschappen Ria Kloppenberg meende dat ‘het boeddhisme voor de hand lag toen de westerling op zoek ging naar een andere zingeving dan de christelijke’ (Poorthuis & Salemink, 2009). In haar visie is het de persoonlijke verantwoordelijkheid van het individu dat westerlingen naar het boeddhisme trekt. Er is geen instituut dat met regels greep op volgers wil houden.

Triratna lijkt hiervan als westerse sangha een belichaming te zijn - op de website is het volgende te lezen:‘Aan welke regels dienen ordeleden zich te houden? Er zijn geen regels. Regels hebben vaak de neiging meer in de weg te staan dan te helpen, en wel omdat zij mensen er van kunnen weerhouden zelf na te denken’.

Bovendien staat dana, vrijgevigheid, bij Triratna centraal. In een folder valt te lezen:‘We hanteren een tweeprijzensysteem afhankelijk van het inkomen. Voor minima geldt het lagere bedrag. Alle prijzen zijn inclusief verblijf en cursus. Werkretraites zijn op basis van dana, vrijgevigheid: geef wat je kunt en ontvang wat je nodig hebt’.

Recent opende Triratna haar eigen retraitecentrum in Hengstijk, Metta Vihara geheten. Retraites & meditatie-cursussen worden georganiseerd voor drie doelgroepen:a) jongerenb) beginnersc) gevorderden

Het openen van een nieuw centrum lijkt te duiden op uitbreiding van westerse boeddhisme. Enthousiasme alom over het nieuwe centrum, onder andere van journalisten. In haar artikel ‘Schijn bedriegt Architectuur’ schrijft Hilde de Haan: ‘De schoonheid van dit gebouw is ongrijpbaar. Het lijkt op een stal, maar bevat van binnen kathedrale elementen’. Zie bijlage B voor het volledige stuk.

Page 4 of 18

In het artikel Buddhism in the Netherlands (Blezer, 2011) worden een aantal analytische methoden besproken om boeddhisme mee te duiden. Hieronder volgt een opsomming en indien nodig uitleg van deze methoden. Hierna betoog ik hoe Triratna in Nederland in te delen is.

• Asian versus non-Asian Buddhism

• Traditionalist versus Modernist Buddhism

• Ethnic versus Convert Buddhism Ethnisch boeddhisme komt een land binnen via migranten, convert boeddhisme ontstaat doordat westerlingen zich bekeren tot het boeddhisme

• New Vehicle (Navayana) Buitenom Theravada, Mahayana of Vajrayana zou er gezegd kunnen worden dat modern boeddhisme een aparte stroming vormt, de New Vehicle (Navayana)

Indeling Triratna

Ik zou Triratna behoorlijk bij ‘non-Asian’ inschatten. Argumenten hiervoor:• de sangha werd opgericht door een Engelsman• vrijwel alle centra zijn gevestigd in Europa

Ik zou Triratna redelijk bij ‘Modernist Buddhism’ inschatten. Argumenten hiervoor:• er is geen strenge leraar-leerling-verhouding• geen regels• afwezigheid van monniken of nonnen; leefstijl kan worden behouden

Ik zou Triratna ver bij ‘Convert Buddhism’ inschatten. Argumenten hiervoor:• de beweging kent in Amsterdam 50 leden; dit zijn voornamelijk autochtone Nederlanders• ze zijn gevestigd in Nederland, een land waar 70% van de mensen zich tot 1947 christen noemde (bron: http://tiny.cc/i2mazw)• er is sterke afstemming op huidige tijd en cultuur

Page 5 of 18

Persoonlijk vind ik Triratna goed passen bij het idee van New Vehicle; het is een nieuwe en eigentijdse vorm van boeddhisme. Niet voor niets is op hun website te lezen:

‘TRIRATNA probeert een antwoord te vinden op deze veranderingen, zodat er een vorm van boeddhisme ontstaat aangepast aan deze tijd. Tegelijkertijd zijn we voorzichtig genoeg om ‘de Boeddha niet met het badwater weg te gooien’ ’.

Om meer inzicht te krijgen in hoe de oprichter van Triratna, Sangharakshita, denkt over maatschappelijke vraagstukken las ik zijn boek 'Het wezen van Zen'.

Over de verscheidenheid van scholen in het boeddhisme en het christendom zegt hij:

'Ondanks de ogenschijnlijke verschillen of zelfs tegenstrijdigheden moeten we ze allemaal bestuderen en naar waarde leren schatten en zo, voorzover mogelijk, kennismaken van het hele uitgestrekte terrein van boeddhistische denken en handelen. Alleen op deze manier zullen wij ons een evenwichtig beeld van het boeddhisme kunnen vormen. Anders zouden we de fout kunnen begaan het boeddhisme gelijk te stellen aan één van zijn uitingsvormen, en te beweren dat deze en alleen deze vorm de ware belichaming van de leer van de Boeddha zou zijn. Dat zou een ongelukkige ontwikkeling zijn, omdat het in feite zou betekenen, dat we een houding van sektarische exclusiviteit zouden aannemen, die, jammer genoeg tot voor kort kenmerkend voor de meeste vormen van het christendom, volkomen vreemd is aan de geest van het boeddhisme'.

Over Psychologie zegt hij:

'Op het psychologische vlak hecht het boeddhisme veel waarde aan harmonie en evenwicht. De menselijke natuurlijk heeft een aantal verschillende aspecten, intellectuele en emotionele, actieve en beschouwende enzovoort, en al deze aspecten moeten tot hun recht kunnen komen. Zowel in het spirituele leven als in dat van alledag moeten zij allemaal worden gecultiveerd en ontwikkeld en in een volmaakt evenwicht worden gehouden'.

Over kennis zegt hij:

'We zeggen dat we dit weten of dat weten. Maar wat bedoelen we in werkelijkheid? We bedoelen vast en zeker, dat we het ergens hebben gelezen, erover hebben gehoord, of iets erover hebben gezien op de televisie. We hebben totaal geen directe kennis. Alles is gebaseerd op horen zeggen, op tweedehands, derdehands en tiendehands informatie, op gissingen en geklets. Wij vinden bijvoorbeeld, dat we weten wat er aan de hand is in de wijde wereld, wat er gebeurt op plaatsen ver weg - India, Zuid-Afrika, Indonesië enz. Maar waaraan is onze 'kennis' ontleend? Aan woorden en letters. Aan de radio en de kranten, aan flarden van gesprekken die we van de buis opvangen, aan toevallige opmerkingen op feestjes. Hoe groot is onze afhankelijkheid! ... Als we mentaal minder volgepropt zouden zitten, zouden we ons beter kunnen concentreren op de dingen vlak om ons

Page 6 of 18

heen. We zouden intenser kunnen leven. Misschien zouden we dichter bij de Werkelijkheid zijn.'

Over verlichting zegt hij:

'We denken dat we, als we ergens een etiket op kunnen plakken, het hebben begrepen. Neem bijvoorbeeld nirvana. Dit is in wezen een spiritueel principe of transcendentale Werkelijkheid en er kan op verschillende manieren over worden nagedacht. Er kan bijvoorbeeld over worden gedacht in termen van de volledige beëndiging van begeerte. Aangezien we begrijpen wat bedoeld wordt met de woorden 'beëndiging van begeerte', denken we dat we weten wat nirvana is! Als we daarom in een of ander niet-boeddhistische verhandeling het idee van vrijheid van begeerte tegenkomen, roepen we direct uit: 'O ja, nirvana!'. We plakken er onmiddelijk het etiket op. We denken dat we 'weten' dat de staat van vrijheid van begeerte die de niet-boeddhistische verhandeling noemt en het boeddhistische nirvana één en hetzelfde zijn. Maar alles wat we eigenlijk hebben gedaan is het gelijkstellen van gedachten en woorden'.

Met een aantal van deze thema's in mijn hoofd (houding ten opzichte van christendom, verlichting, etc.) bereidde ik het interview voor dat op 14 juni zou plaatsvinden. Een volledige uitwerking van het vraaggesprek met ordelid Dayapadma is te vinden in bijlage A.

Page 7 of 18

Hieronder til ik 5 thema’s uit het interview om inzichtelijk te maken hoe Triratna ernaar kijkt.

1. Manifestatie Triratna als westerse sangha

In Nederland lijken de meesten het liefst met een boog om het woord ‘religie’ te lopen. Omdat ik benieuwd was hoe Dayapadma daar zelf naar kijkt, vroeg ik haar wat het boeddhisme voor haar is. Ze noemde het een levenswijze – onder andere omdat Triratna geen nonnen of monniken kent.

Triratna is Pali voor de ‘Drie Juwelen’; de boeddha, de dharma en de sangha. Uit het vraaggesprek blijkt dat de nadruk bij Triratna ligt op de sangha, de boeddhistische gemeenschap.

Social media worden door Triratna wel gebruikt, maar mondjesmaat. Dayapadma gaf aan dat Facebook eerder een oppervlakte- dan een diepte-instrument is – het past dus niet goed bij de behoefte aan diepgang bij de orde.

Interessant genoeg werd me verteld dat de verschillen tussen oosters en westers boeddhisme steeds kleiner worden; er is kruisbestuiving over en weer.

2. Verlichting en de Boeddha

Sommigen betogen dat verlichting een verzonnen concept is. Dayapadma maakte me duidelijk dat verlichting wellicht niet iets ‘begrijpbaars’ is. ‘Je kunt het lastig in taal vatten, omdat taal onderdeel is van die dualiteit’ zei ze letterlijk.

Als ik vertel dat boeddhologen als Kern meenden dat de boeddha nooit heeft bestaan, geeft ze aan niet te geloven dat dat waar is. ‘Hij heeft bestaan. Als het niet zo was, zou ik ook geen boeddhist kunnen zijn’.

3. Blik naar het Christendom

Er wordt niet ontkend dat een christusfiguur net als de boeddha ‘ook inzicht had in de werkelijkheid’. De veelgehoorde redenen om het christendom te verlaten golden echter ook voor Dayapadma: te dogmatisch, te geïnstitutionaliseerd. Ook geeft ze aan dat het het idee van een god niet-boeddhistisch is omdat het onveranderlijkheid lijkt te suggereren – er is een meneer die altijd op zijn troon zit en beslist. Ze meent dat het christendom aan terrein heeft verloren omdat er geen diepgang meer is. Ze kijkt echter boeddhistisch naar de neergang van het christendom: ‘Het is inherent aan het bestaan dat dingen opkomen en weer verdwijnen’.

4. Boeddhisme in de maatschappij

Er is het vermoeden dat de maatschappelijke rol van boeddhisme in Nederland aanzienlijk is. Dit is echter moeilijk te meten: ‘Na een meditatiecursus zien wij die persoon niet meer terug, maar er is wel effect vanuit gegaan’, zo wordt er gezegd.

Page 8 of 18

Als ik begin over de commercialisering van het boeddhisme (de ‘buddha bar’, de sieraden van buddha to buddha) doet wat Dayapadma zegt denken aan upaya (vaardig hulpmiddel). Het maakt haar niet uit welke uitingsvorm het boeddhisme heeft in het westen, zolang mensen maar geïnspireerd raken om er iets mee te doen. Echter: ‘Als de beeldvorming danig wordt dat mensen ervan worden weerhouden om het boeddhisme op te zoeken, dan is het zonde’.

Als populaire misconcepties noemt ze het idee dat genieten niet mag en dat er veel nihilisme is in het boeddhisme.

Dat Triratna doet aan practice what you preach blijkt uit het bestaan van boeddhistische bedrijven. In die Triratna-bedrijven wordt er winst gemaakt, maar de werknemers besluiten wat ze ermee doen.

5. Actualiteiten

Wellicht verdwijnt de Boeddhistische Omroep uit het Nederlandse publieke bestel. Dayapadma vindt het jammer voor de werknemers die ontslagen worden, maar wijst erop dat de dharma vele uitingsvormen heeft.

Ten slotte kom ik terug op het bespioneren van wereldburgers door de Amerikaanse overheid. Daarover zegt ze: ‘Vrijheid van meningsuiting is belangrijk voor boeddhisten. Wij staan een geweldloze maatschappij voor, en dergelijke spionage kan worden gezien als een vorm van geweld’.

Conclusie

Page 9 of 18

Dat boeddhisme de religie van de toekomst was voorspelde Simon Vestdijk al in 1943. De snelle stijging van het aantal boeddhistische groepen in Nederland lijkt Vestdijk gelijk gegeven te hebben. Triratna lijkt zich als sangha welbewust van de behoeften bij de westerling: niet te veel regels, niet teveel institutionalisering. Monniken of nonnen zijn er niet bij de orde; leden bepalen hun levensstijl zelf.

Dana, vrijgevigheid, staat bij Triratna centraal. Dit kon ik in de praktijk merken: waar ik vantevoren aankondigde dat het interview een halfuur zou duren, bleek het geen enkel probleem om anderhalf uur te praten over de rol van boeddhisme in de maatschappij.

Gebruik ik de analytische methoden van Blezer om boeddhisme mee te duiden, dan trek ik de conclusie dat:

a) Triratna eerder niet-Aziatisch is dan wel-Aziatisch

b) Triratna een vorm is van modern boeddhisme

c) Triratna eerder uiting geeft aan bekeerd boeddhisme dan aan etnisch boeddhisme

Daarmee passen ze in mijn ogen goed bij het idee van New Vehicle.

Graag dank ik de Triratna-orde en Dayapadma in het bijzonder voor hun medewerking aan deze analyse.

Hierna:

- referenties

- bijlage A: interviewverslag Dayapadma (Triratna)

- bijlage B: recensie retraitecentrum Mette Vihara

Referenties

Page 10 of 18

Blezer, H. (2011). Buddhism in the Netherlands. In O. Abeynayake, A. Tilakaratne, & Sri Lanka (Ed.), 2600 years of Sambuddhatva: Global journey of awakening. Sri Lanka: Ministry of Buddhist Affairs and Religious Affairs.

De Haan, H. (2013, January 2). Schijn bedriegt Architectuur; recensie Boeddhistisch Bezinningsoord. Volkskrant.

Gemert, V., & Boer, I. (1990). Boeddhisme in Nederland. Nijmegen, Netherlands: Zen-Uitgeverij Theresiahoeve.

Harvey, P. (2013). An introduction to Buddhism: Teachings, history and practices(2nd ed.). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press.

Poorthuis, M. J., Salemink, T., & Haas, M. (2009). Lotus in de Lage Landen: De geschiedenis van het boeddhisme in Nederland : beeldvorming van 1840 tot heden. Almere, Netherlands: Parthenon.

Redactie Boeddhistisch Dagblad (2012, November 17). Architectuur centrum Metta Vihara in Hengstdijk trekt internationale aandacht. Retrieved June 23, 2013, from http://tinyurl.com/mfd37aq

Sangharakshita (2001). Het wezen van zen (H. Maas, Trans.). Rijswijk, Netherlands: Elmar

Van de Poll, W., & KleinJan, G. J. (2012, January 10). Boeddhisme 'raakt bron van westers denken'. Trouw.

Velde, P. (2013). De Boeddha in het tuincentrum: En andere populaire beelden van het boeddhisme. Zoetermeer, Netherlands: Meinema.

Vestdijk, S. (1992). De toekomst der religie: Essay. Amsterdam, Netherlands: Meulenhoff.

Weseman, P. (2008, September 1). Boeddhisten rekenen zich rijk met te hoge cijfers. Trouw; http://tinyurl.com/now4qor.

World Buddhist Directory - Presented by BuddhaNet.info. (2013). Retrieved June 26, 2013, from http://www.buddhanet.info/wbd/country.php?country_id=70

Bijlage A - interviewverslag Dayapadma (Triratna)

Page 11 of 18

| 14 juni 2013, Simon van de Beek

Is volgens Triratna het boeddhisme een filosofie, religie, anderzins?Ik zie het als levenswijze. Bij Triratna kennen we geen nonnen of monniken; we behoren wel tot de orde maar bepalen onze levensstijl zelf.

Als mensen dus zeggen dat het boeddhisme een filosofie is, maakt u daar bezwaar tegen?Ja, voor mij is het geen filosofie. Sommigen filosofieën, bijvoorbeeld van de oude Grieken, hebben raakvlakken met het boeddhisme, maar de westerse filosofie onderscheidt zich duidelijk van het boeddhisme. Westerse filosofie is veelal een mentale oefening.

Triratna wil zich nadrukkelijk op een westerse manier manifesteren. Hoe is dat zichtbaar?De boeddhistische wereld is ontzettend in beweging; het is voor het boeddhisme kenmerkend dat het zich makkelijk aanpast aan tijd en cultuur. Ik zie het Tibetaans boeddhisme zich bijvoorbeeld steeds meer aan de westerse leeftstijl aanpassen. Wat ik hoor van andere groepen is dat het sangha-gedeelte bij Triratna erg is ontwikkeld. Andere groepen leggen misschien meer nadruk op de boeddha of op de dharma. De sangha zien wij als gelijkwaardig aan de boeddha en dharma.

Zijn jullie actief met social media bezig?Het conflicteert ietwat met ons streven naar diepgang; facebook lijkt wat meer te gaan over oppervlakkige dingen. Daar zijn wij niet zo in geïnteresseerd. We doen het wel om ons kenbaar te maken, maar meer niet.

Is er hier een sterke centrale aansturing?Nee, in beginsel niet. Het is de essentie van het boeddhisme om geen macht buiten jezelf aan te wijzen.

Wij denken meer in termen van processen, alles is voorwaardelijk afhankelijk van elkaar. Dit kopje zie je bijvoorbeeld als een los ding, maar in feite is hij afhankelijk van allerlei factoren. Je hebt grondstoffen nodig om glas te maken, werknemers die daar een eindproduct van maken: zo zijn alle dingen op de wereld afhankelijk van elkaar.

Wij proberen hiernaar te leven, mar dat is nog niet zo makkelijk. Het zit in je denken om zaken als afzonderlijk te zien.

Wat u mij nu vertelt doet me denken aan de ontwikkelingspsychologie. Tot een jaar of zes begrijpen kinderen niet dat anderen een afwijkende mening dan die van hun kunnen hebben.Laatst had ik hier een schoolklas. Toen ik het idee van verlichting uit had gelegd maakte een jongetje de opmerking: ‘ooh, dus als je verlicht bent denk je als een baby, maar ben je geen baby?’. Ik vond dat hij de spijker op de kop sloeg.

Het lijkt me gezond je individualiteit te ontwikkelen, maar op een bepaald moment moet je verder. ‘Het ego overstijgen’, zien dat alles met elkaar in verbinding staat.

Sommigen betogen dat verlichting een verzonnen concept is. Hoe ziet u dat?Verlichting gaat over overstijgen van dualiteit; dit kan een schokkende maar vreugdevolle gebeurtenis zijn. Je kunt het lastig in taal vatten, omdat taal onderdeel is van die dualiteit.

De boeddha wist in het begin ook niet of hij het idee van verlichting eigenlijk wel in taal wilde vatten, of hij de boodschap wilde verspreiden. Hij heeft het toch gedaan, en zie waar we nu zitten. Je kunt dus wel ver komen.

De boeddha probeerde zijn boodschap te verspreiden door zich aan te passen op zijn publiek, en door verhalen uit zijn eigen leven te vertellen. Een voorbeeld van zo’n verhaal: 10 monniken krijgen een olifant te voelen – ze moeten allemaal een ander stukje van het dier vastpakken. De een de poot, de ander de staart, etc. Hierop vraagt de boeddha aan de monniken wat een olifant is;

Page 12 of 18

monnik A beschrijft het dier anders dan monnik B. ‘Jullie hebben allemaal gelijk’ zegt de boeddha, ‘maar niemand heeft het totaalbeeld’.

Zo is het ook met het beschrijven van de werkelijkheid. Iedereen heeft een stukje te pakken, maar weinigen zien het totaalbeeld.

Uw verhaal doet me denken aan de intrede van boeddhisme in Nederland, die voor een belangrijk deel te danken is aan de theosofie. Theosofen geloven dat iedere religie een deel van de waarheid in zich heeft. Is het boeddhisme ook maar een deel van de waarheid?Nee, ik denk dat de boeddha werkelijk inzicht heeft gehad. Ik sluit echter niet uit dat andere figuren, zoals christus, ook inzicht hadden.

Ik ben zelf katholiek opgevoed; alles dat ik toen heb geleerd heb ik inmiddels verworpen. Ik vond dat het niet klopte. Zo moesten we in de klas zonden opschrijven, maar al die zonden werden thuis gewoon goed gevonden. Mijn moeder zei toen zenuwachtig: ‘dat is te ingewikkeld, zulke vragen moet je gewoon niet stellen’. Dat vond ik ongeloofwaardig.

In de jaren ’70 was ik veel bezig met linkse ideëen; tijdens de Koude Oorlog liet ik ook die echter los. Het socialisme bleek in de praktijk niet te werken. Pas op mijn 40e ben ik het boeddhisme tegen het lijf gelopen.

Tot dusver naar tevredenheid?Ja. Er zijn echter ook boeddhistische groepen waar ik het totaal niet mee eens ben. Zo zijn boeddhisten in Birma soms gewelddadig. Dat vind ik niet te rijmen met de dharma. Dat is een cultureel boeddhisme dat haar kern verloren lijkt te hebben.

Een brede vraag. Welke maatschappelijke rol heeft boeddhisme in Nederland?Ik denk heel groot, maar kan het niet met zekerheid zeggen.

Bij dit centrum komen wekelijks zo’n twintig mensen binnen. Als ze weggaan hebben ze iets opgepikt, maar veelal gaan ze de maatschappij weer in en zien wij ze niet meer terug. Iemand komt hier bijvoorbeeld met een conflict op het werk – in een meditatiecursus ontstaat er een nieuwe zienswijze. Na die meditatiecursus zien wij die persoon niet meer terug, maar er is wel effect vanuit gegaan. Ik vermoed dus dat onze maatschappelijke rol aanzienlijk is, maar het blijft bij inschatten.

Het boeddhisme lijkt een hype. Is dat positief, negatief?De boeddhistische benadering kijkt niet zo in positief en negatief. Blijkbaar is de tijd rijp voor boeddhisme. Dat de popularisering gepaard kan gaan met scheve elementen erken ik wel.

Eén van de hypes is de mindfulness die op grote schaal wordt gecommercialiseerd. Ik merk dat sommigen die in ons centrum komen, denken: ‘ik ga nu naar mindfulness-cursus voor mijn problemen’. Het achterliggende idee achter mindfulness, waar je je hele leven mee bezig kunt zijn, interesseert niet iedereen. Wil je werkelijk effect zien in de maatschappij, dan heb je mijn inziens diepgang nodig.

Amsterdam kent een ‘buddha bar’, er zijn sieraden van buddha to buddha.Het gaat om het effect. Als de beeldvorming zodanig wordt dat mensen ervan worden weerhouden om het boeddhisme op te zoeken, dan is het zonde. Aan de andere kant: leiden dit soort initiatieven tot nieuwsgierigheid naar boeddhisme, dan is het prima.

Wat is de reden dat de interesse voor het christendom al decennia afneemt, terwijl de interesse voor boeddhisme alleen maar toeneemt?Ik vermoed dat het christendom aan kracht heeft ingeboet door de afwezigheid van diepgang. Als de populariteit rond het boeddhisme blijft zonder dat er diepgang tegenover staat, zal het vast ook weer verdwijnen. In het geschiedenis is dat viermaal gebeurd.

Het is inherent aan het bestaan dat dingen opkomen en weer verdwijnen.

Page 13 of 18

De schandelen binnen de christelijke kerk zijn in mijn ogen symptomen van iets groters. Een ware christen zou zich niet onethisch gedragen - je leeft dan niet meer wat je predikt. Dat is het belangrijkst voor iedere stroming: praktiseer wat je predikt.

Het christendom zal in Nederland verdwijnen.Dat kan ik me niet voorstellen. Misschien is het juist wel goed voor het christendom dat er een kern van mensen overblijft die de oude waarden gaat herontdekken.

Het idee van een god is niet-boeddhistisch omdat het onveranderlijkheid lijkt te suggereren – er is een meneer die altijd op zijn troon zit en beslist.

Boeddhologen als Kern vonden dat de boeddha nooit heeft bestaan, dat het een mythisch figuur was die later is gehistoriseerd. Wat denkt u daarvan?Ik geloof er zeker in dat de boeddha als mens heeft bestaan; anders zou ik ook geen boeddhist kunnen zijn. De geschriften uit die tijd gaan echt over zijn leven, het komt niet over als een verzonnen verhaal.

Het boeddhisme is echt gecommuniceerd door iemand die de werkelijkheid heeft gezien.

U poogt zelf verlicht te worden?Ik probeer er naartoe te gaan; ik ben er nu 20 jaar mee bezig en iedere dag zie ik vooruitgang.

Zijn er dagen dat u zichzelf moet pushen om te mediteren?Meestal is dat het geval. Als ik op retraite ben merk ik dat het na 4 dagen makkelijker wordt, en dat ik na twee weken nooit meer weg wil. Ik kan me dan voorstellen jaren door te mediteren.

Je hoeft echter niet altijd in een hutje op de hei te gaan zitten, het is goed mogelijk dingen in de praktijk toe te passen.

Wat is een duidelijk verschil tussen westers en oosters boeddhisme?We groeien langzaamaan naar elkaar toe. De oprichter van onze beweging, Sangharakshita, is een Engelsman van origine die tientallen jaren in India heeft gewoond. Op gegeven moment is hij teruggegaan naar Engeland, alwaar hij Triratna begon. Enkele Indiërs trokken in die tijd de conclusie dat de enige wijze waarop de samenleving geholpen kon worden, was door het kastestelsel te laten verdwijnen. Daarvoor was een andere religie nodig dan het hindoeisme.

Sangharakshita werd toen teruggevraagd naar India om mensen te informeren over het boeddhisme. Dat heeft hij gedaan; inmiddels groeit de Triratna-beweging daar heel goed.

Het wester heeft het oosten geïnspireerd.Ja!

Wat zijn de grootste misconcepties over het boeddhisme?Wat wij merken is dat mensen het idee hebben dat ze alles op moeten geven. Dat je niet mag genieten. Dat het boeddhisme nihillistisch is. De boeddha heeft juist gezegd dat je niet de extremen moeten bewandelen, de middenweg is het antwoord. Niet iedereen begrijpt dat even goed.

‘Boeddhisten kiezen niet’, wordt er dan gezegd.Dat is absoluut niet waar! Ethiek is in het boeddhisme bijvoorbeeld belangrijk; dat gaat in de kern om het ene doen en het andere laten.

Recent werd duidelijk dat de Boeddhistische Omroep in Nederland verdwijnt. Maakt u dat uit?Niet heel veel. Ik kijk wel af-en-toe naar ze, maar ik kan evengoed bij de VPRO terecht voor bepaalde documentaires. Ik vind het jammer voor de mensen die hun baan verliezen, maar zie wel dat de dharma vele uitingsvormen heeft.

Page 14 of 18

Een actuele vraag. De Amerikaanse overheid blijkt wereldburgers massaal te bespioneren. Wat vindt u daarvan als boeddhist?Vrijheid van meningsuiting is belangrijk voor boeddhisten. Wij staan een geweldloze maatschappij voor, en dergelijke spionage kan worden gezien als een vorm van geweld.

Dat er terreur is, kent een oorzaak. Je kunt beter de oorzaak wegnemen dan de symptomen bestrijden. Tegelijkertijd: als er terreur is, moet je wel iets doen.

Het is trouwens nog interessant te vertellen over de bedrijven die wij oprichten. Wij vinden dat mensen tegenwoordig zo hard moeten werken, dat er geen tijd meer is voor bijvoorbeeld meditatie.

De mensen die er werken gaan, voordat ze werken, gezamenlijk mediteren. Bovendien: er wordt winst gemaakt, maar de werknemers besluiten wat ze ermee doen.

Als ik haar ten slotte onderstaande tabel voorleg, is haar reactie direct dat Triratna valt onder de ‘mixed categorie’

Page 15 of 18

Bijlage B - recensie retraitecentrum Mette Vihara

Krant: VolksKrantSectie: Volkskrant

OpeningDatum: 02-01-2013Auteurs: Hilde de Haan

Schijn bedriegt Architectuur; recensie Boeddhistisch Bezinningsoord

Architectuur: Boeddhistisch Retraitecentrum Mette Vihara. Hengstdijkse Kerkstraat 36, Hengstdijk.

Architect: Bureau SLA, Peter van Assche

De schoonheid van dit gebouw is ongrijpbaar. Het lijkt op een stal, maar bevat van binnen kathedrale elementen.

Verbaasd waren ze afgestapt, twee fietsers die dit voorjaar aan een afgelegen weggetje bij het Zeeuws Vlaamse dorp Hengstdijk het bijna afgebouwde boeddhistische retraitecentrum Mette Vihara ontdekten. Ze spraken de bouwers aan: 'Wat een mooie koeienstal! Maar waarom heeft die zo veel ramen?'

Dat verhaal wordt sindsdien met smaak doorverteld aan bezoekers van Mette Vihara ('plaats van liefdevolle vriendelijkheid'). Dat is opmerkelijk: veel mensen zouden beledigd zijn als hun met zorg ontworpen bezinningsoord werd vergeleken met een stal. Zo niet de boeddhisten in Hengstdijk - en terecht.

Die gelijkenis met een stal was precies de bedoeling van 'hun' architect: Peter van Assche (Bureau SLA). Hij wilde het gebouw in zijn omgeving laten passen. Voor een organisatie die zo'n vreemde eend is in dit christelijke gewest, kan zo'n handreiking beslist geen kwaad. En hij deed het geraffineerd, waardoor het ook goed past bij juist deze opdrachtgevers. Immers: haast niemand beter dan aandachtige boeddhisten weten hoezeer uiterlijke schijn bedriegt.

Mette Vihara is gelieerd aan de internationale Triratna-beweging, een in 1967 opgerichte boeddhistische orde die is gericht op westerlingen. De Nederlandse en Vlaamse afdelingen wilden samen zo'n retraitecentrum bouwen, liefst ergens tussen de steden in waar Triratna het actiefst is: Arnhem, Amsterdam en Gent. Zo kwam men op Hengstdijk, waar voor weinig geld een boerenwoning met erf en varkensstal te koop was. De woning bleef staan; op de plaats van de stal staat nu het retraitecentrum.

Page 16 of 18

Het gevelmateriaal doet inderdaad sterk denken aan een stal. Voor Mette Vihara is voornamelijk golfplaat gebruikt, het meest verkochte bouwmateriaal in deze agrarische provincie. Het kan er armoedig uitzien, zeker als het slordig is bevestigd. De manier waarop het in Hengstdijk is toegepast, is echter bijzonder. De gevels zijn ermee bekleed, op de zijgevels na, en dat alleen al geeft een wonderlijk effect. Hierdoor is bijvoorbeeld niet te zien hoeveel verdiepingen het bouwwerk telt, er is zelfs geen onderscheid tussen 'muur' en 'dak'. Ook is weliswaar standaardgolfplaat toegepast, maar dan wel met afwisseling in ribbelgrootte en kleuren. Dat maakt het mooi: een rijk getint geheel dat op het Zeeuws-Vlaamse landschap lijkt, met zijn akkers, weilanden en korenvelden.

De ramen spelen een eigen spel. Die zijn allemaal identiek en lijken willekeurig verspreid over de gevels. In de meeste gebouwen kun je aan de plaats en de grootte van de ramen precies aflezen waar welke ruimten zijn. Bij Mette Vihara blijft dat ongewis.

Dit alles geeft het gebouw een ongrijpbare schoonheid. Die wordt nog versterkt door de zorgvuldigheid waarmee elk onderdeel is gemaakt. Dat geldt al voor het golfplaat, waarvan elk stuk nauwkeurig tussen hardhoutlatjes is ingepast. Beeldschoon zijn ook de zijgevels, bekleed met planken steigerhout. Dankzij een afwisseling van breedtematen is dit verwerkt tot een sierlijk patroon.

Om het retraitecentrum echt te leren kennen, is er maar één manier: deelnemen aan een meerdaags verblijf (ook niet-boeddhisten zijn van harte welkom). Dan pas ervaar je ten volle hoeveel zorg en aandacht in dit centrum is gestoken. Het heeft een perfect gepolijste betonvloer, een schitterende, centrale houten trap. Zelfs de slaapetage heeft allure, dankzij een middengang met bijna kathedrale hoogte. Aan weerszijden zijn dertien kamers (twintig slaapplaatsen) die elk een eigen karakter kregen. Dat laatste komt mede door de ramen, die van buitenaf willekeurig geplaatst lijken te zijn, maar binnen elk iets anders doen. Soms bieden ze uitzicht op ooghoogte, elders alleen op voethoogte. Of ze laten enkel licht door, hoog via het dak.

Beneden is het contact met buiten nog indrukwekkender. Een vondst is de inham in de achtergevel. Daar springt de gevel terug om ruimte te bieden aan een inpandig terras. Direct hierachter ligt, achter glas, een eetzaal waar je van hetzelfde beschutte uitzicht kunt genieten.

De grootste verrassing is de meditatieruimte. De voor- en achtergevel bestaan hier geheel uit deuren die, als het weer het enigszins toelaat, worden opengezet. Daar voel je je, ook binnen zittend, volledig opgenomen in het lege land.

En het allermooiste gaat zelfs op als het te koud is om de deuren open te zetten. Het golfplaat van de deuren is, anders dan de overige golfplaten, doorzeefd met duizenden piepkleine gaatjes. Buiten lijkt het gewoon golfplaat, volkomen ondoorzichtig. Binnen blijkt het geheel transparant. Er dwars doorheen zie je het lage land, het Boeddhabeeld op het erf, de buitenwereld.

Page 17 of 18

Tweedehands verrassing

Peter van Assche (46) werkte als wiskundige bij het Duitse Aerospace Center in München. Pas daarna besloot hij architect te worden en behaalde zijn diploma aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam. Sinds 2001 geeft hij leiding aan het Amsterdamse Bureau SLA (Stedenbouw, Landschap, Architectuur), dat opvalt door zijn verrassende aanpak van projecten. Zo realiseerde hij vorig jaar in Amsterdam-Noord de Noorderparkbar, een idealistisch ontmoetingsoord dat geheel is gemaakt van tweedehandsmaterialen. In 2010 maakte Bureau SLA furore met het Nationaal Glasmuseum in Leerdam. De opdracht was om het bestaande museum, gevestigd in een oud herenhuis, op te knappen en uit te breiden met een oud buurpand dat kon dienen als depot. Van Assche bedacht iets anders. Hij maakte beide panden tot museum en ontwierp daartussenin vier transparante luchtbruggen waarin de hele depotcollectie nu is uitgestald. Deze combinatie van oud- en nieuwbouw vormt nu als geheel een spannend museum.

Page 18 of 18