04-2015-7216

Alvleesklierkanker Afdeling Heelkunde

Deze patiënteninformatie map is eigendom van:

Naam:

Adres:

Postcode:

Plaats:

Telefoon:

Inhoud

Persoonlijke gegevens

Inleiding Vragen Digipoli 1. Belangrijke adressen, telefoon- en routenummers 2. Medisch professionals 3. Alvleesklierkanker 3.1 Wat is kanker? 3.2 Alvleesklier 3.3 Alvleesklierkanker 4. Diagnostiek 4.1 Laboratoriumonderzoek 4.2 CT-scan 4.3 PET-scan 4.4 Echografie 4.5 Endo-ECHO 4.6 MRI-scan 4.7 MRCP 4.8 ERCP 5. Behandelingen 5.1 Operatie 5.2 Operatie vanwege verstopping van de darm 5.3 Plaatsen van een buisje 5.4 Behandeling met celdodende of celdelingremmende medicijnen (chemotherapie) 5.5 Bestraling (radiotherapie)

6. Rondom de operatie 6.1 De opname op de afdeling 6.2 De operatie 6.3 Na de operatie 6.4 Complicaties 7. Naar huis 7.1 Het polikliniekbezoek 7.2 Weefselonderzoek 7.3 Aanvullende behandelingen 7.4 Controles 8. Dietetiek 8.1 Voeding rondom de diagnose 8.2 Voeding rondom de operatie 9. Fysiotherapie 9.1 Ademhaling 9.2 Begeleiding bij het weer mobiel worden. 9.3 Advisering over herstelperiode thuis 10. Omgaan met de gevolgen 10.1 Emoties bij kanker, hoe gaat u er mee om? 10.2 De omgeving 10.3 De Lastmeter 10.4 Handige internetsites

1

Inleiding

Voor u ligt de eerste versie van de Patiënten Informatie Map Alvleesklierkanker. We zijn nog volop bezig om deze te verbete-ren. Alle tips, op- en aanmerkingen zijn dan ook van harte welkom. We nodigen u uit om ons te helpen deze informatie te optimalise-ren. Voor reacties kunt u terecht bij een van onze casemanagers, Marjolein of Jacques. U kunt hen aanspreken of een mail sturen (HeelkundeCasemanagers@umcn.nl).

Informatie is belangrijk om ziekte te kunnen begrijpen en er mee te leren omgaan. De ervaring leert dat velen het prettig vinden actief betrokken te zijn bij de behandeling.Om u hierbij te helpen bieden wij u deze Patiënten Informatie Map, kortweg PIM aan. Hierin vindt u informatie over de gang van zaken rondom uw ziektebeeld. In deze PIM kunt u bijvoorbeeld lezen over de gang van zaken op de verpleegafdeling, de mogelijke behandelin-gen, de operatie en de tijd erna.Deze PIM is uw persoonlijk eigendom. U kunt hierin ook zelf aanteke-ningen maken, bijvoorbeeld ter voorbereiding of naar aanleiding van gesprekken die zijn gevoerd.Om ervoor te zorgen dat u zoveel mogelijk profijt heeft van de PIM is het belangrijk dat u bij elk bezoek aan het Radboudumc meebrengt. Ook kunt u de map meenemen bij een bezoek aan andere hulpverle-ners, zoals huisarts of een andere specialist.

Vragen?De ervaring leert dat veel informatie in gespannen situaties verloren gaat. Wanneer u merkt dat bepaalde zaken niet duidelijk zijn of niet voldoende aan de orde zijn geweest dan kunt u om nadere informa-

2

tie vragen. Met u vragen kunt u altijd terecht bij de casemanagers, verpleegkundige of de arts.

DigipoliOp dit moment werken wij aan een digitale poli. Dit is een website speciaal gemaakt voor patiënten met alvleesklierkanker of hun naas-ten. Op deze website kunt u informatie vinden, contact zoeken met zorgverleners en patiënten, ervaringen delen en de laatste ontwik-kelingen op het gebied van alvleesklierkanker volgen. Wij nodigen u van harte uit om een kijkje te nemen op onze digipoli. Deze digitale poli is een besloten site. Daarom logt u hier in met uw DigiD en krijgt u vervolgens van ons toegang om site te zien. Dit om te voorkomen dat de hele wereld mee kan lezen.

mijnzorgnet.nl/ruco/kanker/pancreas

1-1

1. Belangrijke adressen, telefoon- en route- nummers

• Naam van uw behandelend arts: …………….…………

Telefoonnummers

• Radboudumc, algemeen 024 - 361 11 11

• Casemanagers Heelkunde 024 - 361 38 08

Polikliniek Heelkunde 06 - 207 103 07

Route 725

Polikliniek Heelkunde 024 - 361 38 75

Route 725

• Opnamebureau Heelkunde 024 - 361 47 87

Voor vragen over de wachtlijst

Op werkdagen van 8.30-12.00 uur

• Verpleegafdeling Heelkunde 024 - 361 34 38

Route 751

• Polikliniek Oncologie (Post Rood) 024 - 361 44 55

Route 431

• Polikliniek Anesthesiologie 024 - 361 04 39

Route 725

• Intensive Care C1, C2, C3 024 - 361 49 10

Route 729

2-1

2. Het team

Multidisciplinair team pancreascarcinomenRadboudumcBij de zorg voor patiënten met alvleesklierkanker spelen meerdere zorgverleners een rol. Hieronder volgt een kort overzicht. Tijdens de bezoeken aan ons ziekenhuis krijgt u met een (of meerdere) van deze zorgverleners te maken.

ChirurgenBinnen het Radboudumc zijn drie chirurgen gespecialiseerd in alvleesklierkanker. U wordt door een van hen gezien.

Prof.Dr. C.J.H.M.

van Laarhoven

Drs. B.M. van der Kolk Dr. H. van Goor

2-2

CasemanagersDe casemanagers spelen een centrale rol binnen de zorg. Zij zorgen voor de continuïteit en logistiek, zij houden in de gaten dat alles volgens planning verloopt. Bij het eerste bezoek aan de polikliniek maakt u kennis met een van de casemanagers. U kunt bij hen terecht met vragen.

Jacques Peters Marjolein Olde Hartman

2-3

Trix Terwindt

Femke Verhaar

VerplegingOp onze verpleegafdeling zijn een aantal verpleegkundigen gespe-cialiseerd in alvleesklierkanker die de zorg op de afdeling extra in de gaten houden. Zij zijn op de hoogte van de specifieke zorg die u behoort te krijgen en zijn een aanspreekpunt voor de andere ver-pleegkundigen.

Maag-, Darm- en Lever-arts (MDL-arts)MDL-artsen houden zich, zoals de naam al zegt, bezig met ziekten van de maag, darmen en lever, oftewel het spijsverteringskanaal. Er is een nauwe samenwerking tussen de MDL-artsen en de chirurgen. De MDL-arts signaleert vaak de eerste symptomen van de ziekte diagnose en stuurt u vervolgens door naar de chirurg.

Dr. Bisseling

2-4

DiëtisteU wordt ook gezien door een van onze diëtisten. Zij geven adviezen over voeding.

Astrid Slot

Rianne Vehof

Sandy Witteman

Marieke van Driel

2-5

FysiotherapieOm het herstel na een operatie zo voorspoedig mogelijk te laten ver-lopen, wordt u gezien door een van onze fysiotherapeuten.

Medisch oncologenDe medisch oncologen zijn de specialisten in het ziekenhuis die ge-specialiseerd zijn in de behandeling van kanker met chemotherapie. U komt met hen in aanmerking indien het na een operatie in aanmer-king komt voor een aanvullende behandeling met chemotherapie of indien een operatie niet mogelijk is.

Prof. dr. van der GraafDr. Koornstra

Overige zorgverlenersOnderstaande zorgverleners ontmoet u waarschijnlijk niet persoon-lijk. Zij zijn op de achtergrond nauw betrokken bij uw behandeling.

• Dr. Hermans (radioloog)

• Dr. Nagtegaal (patholoog)

• Dr. van Engen (patholoog)

• Prof. dr. Gotthardt (nucleaire geneeskunde)

Linda van Heusden-Scholtalbers, MSc

Marijke Tolsma

3-1

3. Alvleesklierkanker

3.1 Wat is kanker?Kanker is een verzamelnaam voor meer dan honderd verschillende ziekten. Al die ziekten hebben iets met elkaar gemeen. Het normale proces van lichaamscellen die zichzelf delen en vernieuwen is ver-stoord. Daardoor is er een ongeremde celdeling op gang gekomen. Deze ‘ontketende’ cellen kunnen door gezond lichaamsweefsel heen groeien. Dat brengt schade toe aan lichaamsfuncties. Kanker zal zonder behandeling verder groeien en zich uitzaaien over het lichaam.

Cellen zijn de bouwsteentjes waaruit ons lichaam is opgebouwd. De cellen zijn steeds bezig om zichzelf te vernieuwen. Dat doen ze door zichzelf te delen. Doordat het lichaam zichzelf steeds vernieuwt kun-nen we bijvoorbeeld groeien en kunnen wonden genezen. Een mooi systeem! Het gezonde lichaam ‘weet’ welke cellen zich wanneer moeten delen. Die informatie is opgeslagen in ons DNA, in onze genen dus. DNA komt voor in de kern van elke lichaamscel.

Elke dag vinden miljoenen celdelingen plaats in ons lichaam. Allicht gaat er dan ook wel eens iets mis. Ook dat kan het lichaam meestal zelf herstellen. Maar helaas is dat niet altijd zo. De genen die de deling, groei en ontwikkeling van een cel regelen, kunnen fouten gaan vertonen. Als er meerdere fouten optreden in dezelfde cel, blijft die cel zich ongecontroleerd delen. Er ontstaat dan een tumor. Een tumor is hetzelfde als een gezwel.

3-2

Een tumor kan goedaardig zijn. Een goedaardig gezwel groeit niet door andere weefsels heen en kan zich ook niet uitzaaien. Het kan wel hinder geven. In dat geval kan het nodig zijn om de tumor te verwijderen. We spreken van kanker als de tumor kwaadaardig is. Dat wil zeggen dat de ‘ontspoorde’ cellen omliggende weefsels en organen kunnen binnendringen. In tegenstelling tot goedaardige gezwellen kan kanker zich uitzaaien naar andere delen van het lichaam. Verschillende kan-kersoorten groeien in wisselende mate. Het duurt vaak jaren vanaf de eerste verkeerde celdeling voordat er een waarneembare tumor ontstaat. Kanker kan zich niet van het ene lichaam naar het andere verplaatsen. Het is dus niet besmettelijk.

3.2 AlvleesklierDe alvleesklier, ook wel het pancreas genoemd, ligt boven in de buikholte. Achter de lever en de maag. De alvleesklier bestaat uit een hoofd/kop (caput), een lichaam (corpus) en een staart (cauda). Het hoofd van de alvleesklier ligt tegen de twaalfvingerige darm (duode-num) aan en de staart ligt tegen de milt.

De alvleesklier is normaal gesproken bij een volwassen persoon 12 tot 15 cm lang en weegt tussen de 70 en 100 gram.

De alvleesklier produceert verschillende stoffen die belangrijk zijn voor de vertering van voedsel in het maag-, darmstelsel. Ook speelt het pancreas een belangrijke rol in het reguleren van de bloedsui-kers.

3-3

StaartLichaamKop/hoofd

3-4

3.3 AlvleesklierkankerAlvleesklierkanker of pancreascarcinoom is een minder vaak voor-komende vorm van kanker. Per jaar krijgen zo’n 1800 mensen in Nederland de diagnose alvleesklierkanker. Het komt meestal pas op een leeftijd boven de 60 jaar voor. Mannen en vrouwen hebben even-veel kans om het te krijgen. Men heeft tot op heden geen oorzaak voor het ontwikkelen van alvleesklierkanker kunnen aantonen. Bij 60 tot 70% van de gevallen bevindt de tumor zich in de pancreaskop (het hoofd van de alvleesklier).

Alvleesklierkanker geeft meestal pas in een zeer laat stadium klachten, waardoor genezing op het moment dat de diagnose wordt gesteld slechts in minder dan 25% van de gevallen mogelijk is.

Mogelijke symptomen van alvleesklierkanker kunnen zijn:

• Geelzucht

• Afvallen

• Pijn in de bovenbuik

• Suikerziekte (spontaan ontstaan)

De gemiddelde levensverwachting (zonder ingrijpen) op het moment van het stellen van de diagnose is slechts vier tot zes maanden.

Kankercellen kunnen zich via het bloed of lymfe naar andere weef-sels of organen verspreiden (metastaseren, uitzaaien).

4-1

4. Diagnostiek

Voor het stellen van de diagnose alvleesklierkanker zijn verschillende onderzoeken noodzakelijk. Het doel van deze onderzoeken is niet alleen het stellen van de diagnose zelf, maar ook - in het geval van de diagnose alvleesklierkanker - het beoordelen of een operatie mogelijk is.

Vanaf 2012 gaat het Radboudumc van start met het zogenoemde Sneldiagnostiek Pancreascarcinomen. Dit houdt in dat een patiënt met de verdenking alvleesklierkanker een diagnosetraject krijgt aangeboden van gemiddeld twee dagen waarin alle onderzoeken plaatsvinden. Aan het einde van de laatste dag krijgt de patiënt van de chirurg alle uitslagen te horen. Blijkt een operatie mogelijk te zijn dan wordt de operatiedatum meteen afgesproken. De operatie zal binnen vier weken plaatsvinden.

De onderzoeken die momenteel in het sneldiagnostiek traject zitten zijn de volgende: PET-scan, echografie, CT, MRI en endo-ECHO. Verderop leest u hier meer over.Indien u in aanmerking komt voor sneldiagnostiek zal een van de casemanagers contact met u opnemen en u verdere uitleg geven over dit traject.

Tijdens deze opname wordt u gezien worden door een diëtiste. Zij zal samen met u kijken naar uw voedingstoestand en adviezen geven over uw voeding (voor meer informatie zie het hoofdstuk diëtetiek).Indien u wordt geopereerd krijgt u ook een afspraak bij de anesthesi-oloog op de pre-operatieve poli en krijgt u een gesprek met een fysio-therapeut. Hierover krijgt u verderop in deze PIM meer informatie.

4-2

Voorafgaand aan het diagnosetraject overleggen verschillende specialisten in het Radboudumc om te bekijken welke onderzoeken u nodig heeft. Hieronder worden de mogelijke verschillende soorten onderzoeken kort besproken. Let op: niet bij iedere patiënt zijn alle onderzoeken noodzakelijk!

Hieronder worden de verschillende onderzoeken kort besproken. Het is belangrijk om van de onderzoeken die u krijgt ook de patiëntenfol-der te lezen. Hierin staat duidelijke uitleg over of u nuchter moet zijn, of u bepaalde medicatie niet mag nemen, etc.

4.1 LaboratoriumonderzoekOm uw bloed te onderzoeken zullen er enkele buisjes bloed worden afgenomen. Per individu zal gekeken worden welke waarden er in het bloed bepaald moeten worden.

4.2 CT-scanEen CT-scan, computertomografie, maakt gebruik van röntgenstra-len en een computer. Röntgenstralen worden verzwakt wanneer zij weefsels passeren. Door vanuit verschillende richtingen röntgenstra-len door het lichaam te sturen en op te vangen kan de computer dit vertalen naar beelden. De radioloog beoordeelt deze beelden en kan dan vertellen waar de afwijking zich bevindt en hoe de verhouding is ten opzichte van omliggende weefsels.Vaak worden de longen ook mee gescand. Dit om te beoordelen of er uitzaaiingen in de longen zitten.Voor het verkrijgen van duidelijkere beelden wordt gebruik gemaakt van contrastvloeistof. Dit wordt toegediend via een infuus of u moet het van te voren opdrinken. Laat het ons weten als u allergisch ben voor contrastvloeistof!!..

4-3

De CT-scan is een soort ring van 70 cm hoog en 50 cm diep (zie af-beelding). U komt op een onderzoekstafel op uw rug te liggen. Deze onderzoekstafel beweegt door de ring om de beelden te verkrijgen. U ligt dus altijd maar voor een deel in de ondiepe ring.Het is van belang dat u in de vier uur voorafgaand aan de CT-scan niet eet en in het uur voor de scan niet drinkt. Lees ook de patiënten-folder goed door, hierin staat nog belangrijke aanvullende informatie (bijvoorbeeld over medicijngebruik).

4.3 PET-scanPET staat voor ‘Positron Emissie Tomografie’. Middels deze scan kunnen plaatselijke veranderingen in glucosestofwisseling (glucose = bloedsuiker) in beeld worden gebracht. Kanker heeft een verhoogde celdelingactiviteit, voor deze activiteit is energie nodig. De energie wordt gehaald uit glucose. De PET-scan wordt vaak gecombineerd met een CT-scan om ziekten goed in beeld te brengen. Voor de PET-scan krijgt u via een infuus radioactief glucose inge-spoten. Dit moet ongeveer een uur ‘inwerken’. Voorafgaand aan de

Afbeelding CT-scan

4-4

PET-scan mag u een bepaalde tijd (zie folder) niks eten en alleen water drinken. Ook mag u geen zuurtjes of kauwgum in de mond nemen. Als u suikerziekte heeft, is het belangrijk dit van te voren aan te geven. Voor meer informatie, zie ook de patiëntenfolder.

4.4 EchografieMet behulp van geluidsgolven wordt via een ‘echokop’ gekeken naar de inwendige organen. Echografie is vooral handig om naar de galwegen te kijken. Bij alvleesklierkanker worden de galwegen vaak dichtgedrukt door de tumor, waardoor een obstructie ontstaat. Door deze obstructie zullen de galwegen uitzetten. Dit is goed te zien mid-dels echografie.Om de bloedvaten in de lever tijdens het echo-onderzoek goed zicht-baar te maken, kan het zo zijn dat er wordt besloten om contrast-vloeistof via een infuus in de arm toe te dienen. De meeste patiënten merken niks van deze contrastvloeistof, maar er zijn mensen die klachten hebben gehad van een bittere smaak in de mond of hoofd-pijn (duurt hoogstens enkele minuten).Voor meer informatie, zie ook de patiëntenfolder.

4.5 Endo-ECHOEndo-ECHO, ook wel Endoscopische UltraSonografie (EUS) ge-noemd, wordt gebruikt om via een flexibele slang via de mond naar de alvleesklier en omliggende organen en structuren te kijken. In deze slang zit een camera en een ECHOkop. Het onderzoek wordt uitgevoerd door een Maag-, Darm- en Leverarts. Dit onderzoek is een soort ‘inwendige echografie’. Doordat bij dit onderzoek de ECHOkop dichter bij de alvleesklier zit, is het onderzoek nauwkeuri-ger dan een echografie. Voordeel van dit onderzoek is dat het moge-

4-5

lijk is om via een dunne naald cellen weg te nemen uit de alvleesklier of lymfeklier. Dit celmateriaal wordt opgestuurd naar de patholoog voor verder onderzoek.Voor meer informatie, zie ook de patiëntenfolder.

4.6 MRI-scanMRI staat voor ‘Magnetic Resonance Imaging’. MRI is een techniek om afbeeldingen van het lichaam te maken met behulp van een zeer sterke magneet en radiogolven. Het MRI-apparaat (zie afbeelding) bestaat uit een buis van 2,5 meter lang met een doorsnede van 70 centimeter. In tegenstelling tot de CT-scan komt u bij dit onderzoek volledig in een soort tunnel te liggen. Voor meer informatie, zie ook de patiëntenfolder.

4.7 MRCPMRCP staat voor ‘Magnetic Resonance CholangioPancreatography’. Bij deze vorm van beeldvorming wordt gebruik gemaakt van een MRI-scan om de galwegen af te beelden. Voor meer informatie, zie ook de patiëntenfolder.

Afbeelding MRI-scan

4-6

4.8 ERCPERCP staat voor ‘Endoscopische Retrograde CholangioPancreaticografie. Hierbij wordt net als bij de endo-ECHO gebruik gemaakt van een flexibele slang met een camera erin. Middels dit onderzoek kunnen de galwegen en het afvoerkanaal van de alvleesklier in beeld worden gebracht. Wanneer er sprake is van een obstructie van de galwegen kan tijdens dit onderzoek een stent in de galwegen worden geplaatst , zodat de gal weer af kan lopen naar de darm.Voor meer informatie, zie ook de patiëntenfolder.

5-1

5. Behandelingen

Bij alvleesklierkanker zijn verschillende behandelingen mogelijk. De meest toegepaste behandelingen zijn:

• Operatie (chirurgie)

• Operatie vanwege verstopping van de darm

• Plaatsen van een buisje (endoprothese of stent)

• Behandeling met celdodende of celdelingremmende medicijnen (chemotherapie)

• Bestraling (radiotherapie)

De verschillende behandelingen kunnen verschillende doelen heb-ben. In principe wordt altijd bekeken of een curatieve resectie kan plaatsvinden (cureren betekent genezen). Is het niet mogelijk de tumor te verwijderen dan zijn er verschillende mogelijkheden. Deze worden dan grondig afgewogen en in overleg met u wordt een be-handelplan gemaakt. Een behandelplan kan ook inhouden dat wordt besloten om niets te doen.

5.1 OperatieHet doel van de operatie is om de tumor, de kanker, te verwijderen. Het deel van de alvleesklier waarin de tumor zich bevindt, wordt ver-wijderd. Indien de kwaadaardige tumor in de kop van de alvleesklier zit, zal de kop samen met de twaalfvingerige darm, de galblaas, een groot deel van de galwegen en de lymfeklieren rondom de alvlees-klier worden verwijderd. Ook kan het nodig zijn om een deel van de maag te verwijderen (operatie volgens Whipple). Na het verwijderen van de tumor zal de chirurg de rest van de alvleesklier, de galwegen en (de rest van) de maag met hechtingen aansluiten op gezonde dunne darm. Deze nieuwe aansluitingen worden ook wel ‘anasto-

5-2

mosen’ of ‘naden’ genoemd. Een operatie volgens Whipple neemt ongeveer zes tot acht in beslag.Alvleesklierkanker komt het meest voor in de kop van de alvleesklier. Maar het kan ook in het lichaam of in de staart zitten. In dat geval wordt dit gedeelte verwijderd. Deze operatie duurt over het algemeen minder lang dan de operatie volgens Whipple.Het kan zo zijn dat het niet mogelijk is om een deel van de alvlees-klier te sparen. In dat geval wordt de gehele alvleesklier verwijderd in plaats van een gedeelte.

Soms blijkt tijdens de operatie dat ondanks alle onderzoeken het toch niet mogelijk is om de tumor te verwijderen. De chirurg kan er dan voor kiezen om niets te doen of, bij risico op een obstructie van de twaalfvingerige darm, een omleiding (bypass) aan te leggen.

5.2 Operatie vanwege verstopping van de darmIndien al bij de diagnostiek duidelijk wordt dat de tumor niet (geheel) verwijderd kan worden en er wel klachten zijn van obstructie/verstop-ping van de darmen kan ervoor gekozen worden om middels een operatie een omloop (bypass) aan te leggen. Deze operatie heeft dan als doel de klachten te verminderen. Door de tumor kan de twaalfvingerige darm dicht worden gedrukt . Met de bypass wordt een omloopje gemaakt tussen maag en dunne darm (gastro-ente-rostomie). Het kan ook zijn dat door de tumor de galwegen worden dichtgedrukt. Dan maakt men een ‘galomloopje’ (biliodigestieve bypass).

5.3 Plaatsen van een buisjeDoor verstopping van de galwegen kan de gal niet meer naar de darmen worden afgevoerd. Hierdoor ontstaat geelzucht. Er zijn ver-

5-3

schillende manieren om de galafvoer weer op gang te brengen. Een van deze manieren is het plaatsen van een buisje (endoprothese of stent) in de grote galgang. De stent zorgt ervoor dat de galgang open blijft en niet wordt dichtgedrukt door de tumor. Deze stent wordt ge-plaatst door een Maag-, Darm-, Leverarts. Het buisje wordt middels een flexibele slang met camera via de mond geplaatst. Voor meer informatie zie ook het kopje ‘ERCP’ bij ‘diagnostiek’.Bij sommige patiënten wordt voorafgaand aan de operatie een buisje geplaatst, om de klachten te verminderen en de galafvloed te stimu-leren.

5.4 Behandeling met celdodende of celdelingrem- mende medicijnen (chemotherapie)Chemotherapie kan bij alvleesklierkanker gegeven worden als pallia-tieve of adjuvante behandeling, om de ziekte kortdurend te remmen of als aanvullende behandeling na een operatie. Binnenkort start er in Nederland een studie naar behandeling voorafgaand aan de ope-ratie, vooralsnog is dit geen standaard behandeling.Chemotherapie is de behandeling van kanker met celdelingremmen-de medicatie. Indien u in aanmerking komt voor chemotherapie wordt u verwezen naar de medisch oncoloog. Deze specialist kan u alles vertellen over de behandeling met chemotherapie.

5.5 Bestraling (radiotherapie)Bestraling wordt bij alvleesklierkanker meestal toegepast in het pal-liatieve traject. Het wordt bijvoorbeeld toegepast bij pijn of bloedver-lies. De bestraling dient dan als behandeling van deze klachten en niet als behandeling van de tumor. Ook voor radiotherapie geldt dat er onderzocht gaat worden of dit van toegevoegde waarde is vooraf-

5-4

gaand aan een operatie. Vooralsnog wordt dit alleen in studieverband gedaan.Radiotherapie is een plaatselijke behandeling waarbij zoveel mogelijk kankercellen worden vernietigd en zoveel mogelijk gezonde cellen gespaard blijven. Een van de meest genoemde bijwerkingen van bestraling is vermoeidheid.Indien u in aanmerking komt voor radiotherapie wordt u verwezen naar de radiotherapeut voor verdere informatie.

6-1

6. Rondom de operatie

6.1 De opname op de afdeling

Oproep voor opnameEen week voor de opname krijgt u een telefoontje van het opname-bureau en krijgt u te horen op welke datum en tijd u verwacht wordt op de verpleegafdeling. Een dag voor de opname wordt u opnieuw gebeld ter bevestiging en hoort u waar u precies verwacht wordt.

NB: Het is van groot belang dat u vijf dagen voor de geplande ingreep het gedeelte van het lichaam waar u wordt geopereerd niet scheert met een scheermes. Dit vermindert het risico op een infectie. Als de chirurg scheren noodzakelijk acht, gebeurt dit op de operatie-kamer.

Verpleegafdeling HeelkundeU wordt opgenomen op afdeling Heelkunde. U heeft een algemeen boekje ontvangen over het Radboudumc. Hier vindt u aanvullende in-formatie over de gang van zaken op de afdeling. Artsen en verpleeg-kundigen geven informatie over behandeling en verzorging tijdens uw verblijf op de afdeling. Met vragen en problemen kunt u altijd bij hen terecht. Dit alles staat beschreven in de folder ‘Wegwijs bij opname’ en de folder ‘verpleegafdeling Heelkunde’.

6-2

Adresgegevens afdeling Heelkunde C52Bezoekadres PostadresVerpleegafdeling Heelkunde C52 Afdeling Heelkunde, 751Hoofdingang Postbus 9101Geert Grooteplein-Zuid 10 6500 HB Nijmegen6575 GA NijmegenVolg route 751, zone C5

Telefoonnummer024 - 361 34 38

De opnamedagOp de opnamedag wordt u om 10.30 uur op de afdeling Heelkunde verwacht. U kunt zich melden bij de secretaresse. Zij neemt met u uw persoonlijke gegevens door. Een zorghulp brengt u naar uw kamer en geeft uitleg over de afdeling. Daarna neemt de verpleeg-kundige kort de informatie die u op de polikliniek heeft ontvangen nog met u door en neemt bloed bij u af. Eventuele wijzingen of bijzonder-heden kunt u met de verpleegkundige bespreken. De verpleegkun-dige kan u vertellen hoe laat de operatie staat gepland. Meestal bent u de volgende dag de eerste op het operatieprogramma.U maakt kennis met andere disciplines, onder andere de zaalarts en de coassistent. Zij nemen een medische anamnese af en stellen vragen. Soms zijn de vragen al eerder aan u gesteld. De zaalarts wil graag weten welke medicijnen u gebruikt. Het is raadzaam een overzicht van de apotheek mee te nemen of om thuis alles op papier te zetten.Indien daartoe aanleiding bestaat komt de anesthesioloog nog bij u langs. De chirurg die u gaat opereren komt nog langs om eventuele vragen te beantwoorden.

6-3

Op de opnamedag is het belangrijk dat u op de afdeling blijft. Indien u de afdeling wilt verlaten is dit over het algemeen mogelijk, maar dan graag wel altijd in overleg met de verpleegkundige.Sieraden en waardevolle spullen zoals portemonnee, telefoon, siera-den, laptops etc. kunt u het beste thuis laten of aan familie geven om dit te bewaren.

Voorbereiding op de operatieVoor de operatie komt de fysiotherapeut bij u langs. Het is mogelijk dat u al voorafgaand aan de operatie contact heeft gehad met de fy-siotherapeut. In dat geval zal de fysiotherapeut afspraken met u heb-ben gemaakt of hij/zij voorafgaand aan de operatie nog bij u op de afdeling komt. De fysiotherapeut zal ademhalingsoefeningen met u doen, die u na de operatie kunt toepassen. U krijgt van de fysiothera-pie een kussentje om na de operatie uw buik te ondersteunen. Dit is van belang voor goed op te kunnen hoesten en doorademen om een longontsteking te voorkomen. Voor meer informatie met betrekking tot fysiotherapie, zie het desbetreffende hoofdstuk.

Op de polikliniek Heelkunde hebt u kennis gemaakt met de diëtiste. Zij zal u op de afdeling ook bezoeken om adviezen te geven omdat u na de operatie een ander eet/drinkpatroon kunt hebben. Voor meer informatie hierover, zie het desbetreffende hoofdstuk.

Uit veiligheidsoverwegingen wordt er in de loop van de dag, in ieder geval voor de operatie, uw buik gemarkeerd met een stift. Dit is voor medewerkers het teken dat u geopereerd wordt in uw buik.

De avond voorafgaand aan de operatie en op de ochtend van de operatie krijgt u twee pakjes preOp (in totaal vier pakjes). De pakjes

6-4

preOp moet u ’s ochtends twee uur voor de operatie hebben opge-dronken. PreOp is een drinkvoeding die ervoor zorgt dat uw lichaam een voedingsreserve heeft tijdens de operatie.

De dag voor de operatie start u met een medicijn (octreotide of lan-reotide) dat ervoor zorgt dat de productie van de alvleesklier wordt geremd. Dit medicijn krijgt u via een injectie in uw been.Krijgt u octreotide dan krijgt u ook nog na de operatie drie keer per dag een injectie. Hoe lang dit nodig is hangt af van de soort operatie. Om niet iedere keer de huid aan te prikken wordt er van te voren een buisje (vleugelnaadje) onder de huid aangebracht. De injectie kan dan via dit buisje worden toegediend.

Om trombose te voorkomen krijgt u na de operatie elke avond een injectie met een antistollingsmiddel (Nadroparine). Zodra u naar huis gaat, stopt dit. Indien u voor de operatie al bloedverdunners gebruikt, krijgt u tweemaal per dag een injectie met nadroparine. U zult zo snel mogelijk weer op uw eigen medicatie worden ingesteld.

Vanaf middernacht voor de operatie mag u geen vast voedsel meer nuttigen (dit geldt ook wanneer u sondevoeding gebruikt). Twee uur voor de operatie moet u nuchter zijn. Dit betekent niet meer eten en drinken. De verpleegkundige zal u daarvan op de hoogte stellen.

Naar de operatiekamer indien u als eerste aan de beurt bent op het programmaMeestal bent u de eerste patiënt op het operatieprogramma. In dit geval wordt u om 6.30 uur gewekt door de verpleegkundige. U kunt zich dan douchen/wassen (wij vragen u geen bodylotion of crème te gebruiken) en uw bed wordt opgemaakt. U doet uw sieraden, make-

6-5

up, nagellak en bril af en eventuele mondprotheses doet u uit (indien u acryl- of gelnagels heeft, dient u deze vóór de operatie van de wijsvinger te laten verwijderen). Vervolgens plast u goed uit en gaat u in bed liggen. U trekt een operatiejasje aan en verder draagt u niets (ook geen ondergoed). Als u in bed ligt, krijgt u van de verpleegkun-dige medicijnen die met de anaesthesioloog zijn afgesproken. Vaak is dit paracetamol en soms krijgt u een rustgevend middel. Deze medicijnen mag u nog met een slokje water innemen. Rond 7.30 uur wordt u naar de operatiekamers gebracht. Deze bevinden zich op de eerste verdieping (de afdeling zelf bevindt zich op de vijfde verdie-ping).

Naar de operatiekamer indien u niet als eerste aan de beurt bent op het programmaAls u pas later op het operatieprogramma staat, doucht/wast u zich ’s ochtends en mag u uw eigen pyjama, de bril en mondprothese daarna dragen. Uw bed wordt opgemaakt. Het is verstandig make-up en sieraden alvast af te doen en op te bergen, zodat dit niet op het laatste moment moet gebeuren. Vervolgens wacht u op een seintje van de verpleegkundige dat u zich definitief klaar mag maken voor de operatie: u gaat nog een keer plassen, u trekt het operatiejasje aan, doet de bril af en eventuele mondprothese uit en u krijgt de afge-sproken medicijnen. Dit kan maximaal een uur duren. De bedhekken gaan omhoog en u wordt naar de operatiekamers gebracht. Deze bevinden zich op de eerste verdieping.

De ‘holding’Voorafgaand aan dat u de echte operatiekamer ingereden wordt, komt u terecht op de ‘holding’. Hier wordt u ontvangen door opera-tieassistenten, zij zullen u uw geboortedatum vragen, vragen of u

6-6

nuchter bent en of er nog bijzonderheden zijn. U krijgt een mutsje op uw hoofd zodat uw haren bij elkaar blijven en u krijgt een warme deken. De operatieassistenten rijden u vervolgens een grote ruimte, hier zal u een infuus krijgen en wachten totdat u daadwerkelijk de operatiekamer in mag. In deze ruimte liggen soms nog meer mensen te wachten. Heeft u met de anaesthesioloog afgesproken dat u een ruggenprik krijgt (epiduraal katheter) zal deze worden geprikt,voorafgaand aan de operatie op de operatiekamer.

6.2 De operatieRondom uw operatie zijn diverse veiligheidsmomenten ingebouwd. Vlak voordat de operatie van start gaat wordt bijvoorbeeld door het gehele operatieteam een zogenaamde ’Time out’ genomen. Tijdens dit controlemoment wordt uw naam, geboortedatum en het te opere-ren lichaamsdeel en de operatiebenodigdheden

Het doel van de operatie is de tumor, de kanker, te verwijderen. Het deel van de alvleesklier waarin de tumor zich bevindt zal verwijderd worden, samen met de twaalfvingerige darm, de galblaas, een groot deel van de galwegen en de lymfeklieren rondom de alvleesklier. Ook kan het nodig zijn om een deel van de maag te verwijderen (operatie volgens Whipple). Soms is het ook nodig om een deel van de bloed-vaten mee te nemen.Na het verwijderen van de tumor sluit de chirurg de rest van de alvleesklier, de galwegen en (de rest van) de maag met hechtingen aan op gezonde dunne darm. Deze nieuwe aansluitingen worden ook wel ‘anastomosen’ of ‘naden’ genoemd.

6-7

Soms is het niet mogelijk om een deel van de alvleesklier te sparen. Dan wordt de gehele alvleesklier verwijderd in plaats van een ge-deelte.

Soms blijkt tijdens de operatie dat ondanks alle onderzoeken het toch niet mogelijk is om de tumor te verwijderen. De chirurg kan er dan voor kiezen om niets te doen, of indien er risico is op een obstructie van de twaalfvingerige darm, een omleiding (bypass) aan te leggen.

Voor een overzicht van de verschillende operaties, zie de power-pointpresentatie op onze digipoli: mijnzorgnet.nl/ruco/kanker/pan-creas/

Tijdens de operatie worden verschillende buisjes en slangetjes inge-bracht met verschillende doelen. Welke hulpmiddelen bij u worden ingebracht hangt af van de operatie.

• Maagsonde of maaghevel: Tijdens de operatie wordt een plastic buisje via de neus naar de maag gebracht. Dit buisje zorgt ervoor dat de maaginhoud (maagzuur) wordt afgevoerd. Na een operatie komt het maag- darmstelsel vaak wat trager op gang. De maagsonde voorkomt misselijkheid en braken en bevordert de wondgenezing van de naden. De maaghevel wordt weer ver-wijderd als er weer een goede passage is van de maag naar de darmen.

• Infuus: Dit is een plastic buisje wat in uw bloedvat zit, meestal in uw arm. Via dit slangetje wordt vocht gegeven en kunnen medi-cijnen worden toegediend .

• Centrale lijn: Dit is een buisje wat in een slagader zit. Het infuus zit in een ader. Via de centrale lijn kan vocht worden gegeven,

6-8

medicijnen worden toegediend of zonodig voedingsstoffen wor-den gegeven.

• Wonddrain: Tijdens de operatie worden slangetjes (wonddrains) achtergelaten in het operatiegebied. Via deze wonddrains kan het wondvocht aflopen.

• Urinekatheter: Dit is een buisje die via uw plasbuis in de blaas ligt. Hiermee kan de urine afvloeien in een opvangzakje en kun-nen we beoordelen of u nieren voldoende urine produceren.

• Epiduraal katheter: Ook wel de ruggenprik genoemd. Dit dunne slangetje ligt in het ruggenmerg. Via dit slangetje worden pijnstil-lers gegeven. Dit om pijn na de operatie zo mogelijk te minimali-seren.

• Jejunostomiekatheter: Er wordt een slang in de dunne darm gelegd, voorbij het operatiegebied. Via deze slang kan na de operatie sondevoeding en water worden gegeven. Na de ope-ratie zien wij vaak dat de maag niet op gang komt, dit is ook de reden waarom u een maaghevel krijgt. Het is belangrijk om na de operatie goed gevoed te worden. De sondevoeding zal worden aangepast op wat u zelf eet en drinkt. De jejunostomiekatheter blijft minimaal twee weken zitten, ongeacht of deze wel of niet gebruikt wordt.

6.3 Na de operatieNa de operatie wordt u wakker op de PACU, dit is een gespeciali-seerde verkoeverkamer (uitslaapkamer), of in sommige gevallen op de Intensive Care afdeling. U zult de nacht door brengen op één van deze twee bewaakte afdelingen. Als u net wakker bent, bent u waar-schijnlijk nog wat suf en misschien ook misselijk. Dit komt door de anaesthesie (narcose) en pijnstillers die u tijdens de operatie kreeg. De meeste mensen hebben een droge mond na de operatie.

6-9

Op uw lichaam zitten een aantal plakkers waaraan kabeltjes zitten om het hartritme te kunnen beoordelen. Om uw arm zit een band om de bloeddruk te meten. Aan uw vinger zit een soort knijpertje. Hiermee wordt het zuurstofgehalte in het bloed gemeten. U heeft in uw arm een infuus om vocht en eventuele medicijnen toe te kunnen dienen. De wond is afgedekt met een verband. U heeft een slang die via de neus door de keel naar de maag gaat om maagsappen af te voeren (maaghevel). Deze maaghevel kan irritatie in de keel veroorzaken. Dit kan hinderlijk zijn. Ook heeft u een slang die via de neus of via de buik in de darm is ingebracht om u optimaal te kunnen voeden. De voeding die u krijgt is sondevoeding. We doen dit omdat u de eerste tijd nog niet volledig zelf zal kunnen/mogen eten. Uw dieet zal na enige dagen afhankelijk van de maagproductie en hoe u zich voelt langzaam worden uit gebreid. Verder heeft u een ruggen-prik (epiduraal) als pijnstilling en een urinekatheter gekregen tijdens de operatie. In uw buik zitten meestal 1-2 slangetjes (drains) om het wondvocht af te laten lopen. Het kan zijn dat de chirurgen besluiten om uit dit drainvocht een bepaald stofje laten bepalen (amylase), daarvoor moet vocht worden opgestuurd naar het laboratorium. Middels het vervolgen van het amylase kunnen de chirurgen bij-voorbeeld in de gaten houden of de naad, die ze in uw buik hebben gemaakt, goed geneest.Er wordt dagelijks bij u bloed geprikt, waaronder ook een vingerprik om het suikergehalte in het bloed te kunnen bepalen.Samen met de verpleegkundige probeert u al de avond na de ope-ratie op de bedrand te gaan zitten. Dit is belangrijk voor de longen, u zult beter ademen wanneer u wat beweegt en komt zitten.

6-10

1e dag na de operatieEen verpleegkundige helpt u met wassen. De verpleegkundige verwijdert het operatieverband en bekijkt de wond. Hierna brengt hij/zij een nieuw verband aan en verzorgt de insteekopeningen van de drains. U mag starten met een slokje water drinken.Als uw lichamelijke toestand stabiel is, gaat u in de ochtend terug naar de verpleegafdeling.Regelmatig controleert de verpleegkundige onder andere hoe u zich voelt, pols, bloeddruk, temperatuur, wond, de pijnscore en of u goed kunt ophoesten/doorademen en bewegen. Zij doen dit regelmatig, ook gedurende de nacht. Afhankelijke van de score die u geeft kan de arts u pijnmedicatie aanpassen in overleg met het Pijnteam.Op deze dag komt u voor het eerst uit bed. Dit is belangrijk voor de longen. Zo krijgen de longen meer ruimte om zich te ontplooien waardoor een betere gasuitwisseling mogelijk is. Het kan voorkomen dat u na de operatie last heeft van slijm of speekselvorming. Ook moet u regelmatig (op)hoesten. Ter ondersteuning van de buik kunt u hiervoor het kussentje gebruiken wat u voor de operatie hebt ge-kregen. De fysiotherapeut of verpleegkundige geeft hierover uitleg. Bewegen zorgt er ook voor dat de maag en darmen op gang komen. U krijgt sondevoeding via de voedingssonde die tijdens de operatie is ingebracht.Op de afdeling wordt er dagelijks artsenvisite gelopen. Tijdens de artsenvisite maken de artsen afspraken over uw behandeling van die dag. De artsen houden eerst een ‘papieren visite’ samen met de verpleegkundigen. In de ‘papieren visite’ worden alle patiënten besproken. Nadat de ‘papieren visite’ is afgelopen zullen de artsen, verpleegkundigen en coassistenten bij alle patiënten langslopen, er kan dus een ‘stoet aan witte jassen’ bij u aan bed verschijnen. De arts die u heeft geopereerd komt regelmatig bij u langs.

6-11

2e tot 4e dag na de operatieHet mobiliseren wordt uitgebreid met hulp van de verpleegkundige. De fysiotherapeut komt langs om ademhalingsoefeningen met u te doen. Het kan erop lijken dat u geen tijd krijgt om te herstellen, dit is echter niet waar. U herstelt sneller en u heeft minder kans op compli-caties als u snel mobiliseert. Uiteraard met mate en gezond verstand.Verder breidt de sondevoeding uit volgens advies van de chirurg en de diëtiste.Als de maaghevel weinig produceert, wordt deze met een stopje afgesloten. U mag gewoon drinken. Heeft u geen klachten dan wordt om de vier uur met een spuit op de maagslang vocht opgetrokken. Dit noemen we retentie bepalen. Als de retentie tweemaal kleiner dan 100 cc is, gaat de maagslang eruit. U mag dan vast gaan eten, zes keer per dag kleine beetjes. Afhankelijk van wat u kunt eten, wordt minder sondevoeding gegeven. Het kan ook voorkomen dat de maag erg traag op gang komt en dat de maaghevel langer blijft zitten.Afhankelijk van de door u aangegeven pijnscore wordt eventueel de epiduraal verwijderd. Vier tot zes uur na het verwijderen van de epiduraal wordt de blaaskatheter verwijderd. U kunt hierna spontaan plassen en na het plassen zal de verpleegkundige met een apparaat (bladderscan) meten hoeveel urine er in uw blaas achterblijft. Indien u niet kunt plassen brengt de verpleegkundige opnieuw eenmalig een blaaskatheter in.De drain(s) in de buik zullen op geleide van de productie en/of amy-lase worden verwijderd. Vaak kiest men ervoor om ze elke dag een stukje terug te trekken, totdat ze uitvallen.

De volgende dagen na de operatieWe streven er naar om u de komende dagen zo snel mogelijk weer op de been te krijgen, zodat u naar huis kunt. De verpleegkundige

6-12

zorgt hier voor en in overleg met u wordt er zonodig thuiszorg gere-geld.De meeste patiënten gaan met sondevoeding naar huis. De sonde-voedingverpleegkundige regelt de zaken rondom de sondevoeding thuis. In sommige gevallen kan het voorkomen dat u met een drain naar huis gaat.

De opname duurt gemiddeld tien dagen. Na ongeveer twee weken komt u terug op de polikliniek heelkunde voor controle en krijgt u de uitslag van het weefsel dat tijdens de operatie is weggenomen.

6.4 ComplicatiesComplicaties op de korte termijn:

• Longontsteking: het is algemeen bekend dat mensen die geope-reerd zijn in de bovenbuik slechter doorademen dan gebruikelijk. Dit kan meerdere oorzaken hebben. Bijvoorbeeld pijn kan hierin een rol spelen. Er zit een operatiewond in de bovenbuik en deze kan ondanks de pijnstilling gevoelig zijn. Dit voelt u dan bij het ademen. Ook liggen patiënten die net geopereerd zijn in bed, mensen die liggen halen oppervlakkiger adem. Het is daarom van belang dat u zo snel mogelijk na de operatie weer gaat mo-biliseren. Zowel voor het mobiliseren als voor het goed doorzuch-ten wordt u ondersteund door een van onze fysiotherapeuten. Door een oppervlakkige ademhaling worden de longen niet goed geventileerd. Hierdoor kunnen bacteriën zich vermenigvuldigen en uiteindelijk een longontsteking veroorzaken. Mocht u een longontsteking krijgen dan wordt u hiervoor behandeld met anti-biotica.

6-13

• Niet op gang komen van maag en darmen: na een operatie zien we vaak dat de maag en/of darmen traag op gang komen. Hiervoor kreeg u een maaghevel.

• Nabloeding: net zoals elke operatie heeft ook een operatie aan de alvleesklier een risico op een nabloeding.

• Wondinfectie: bacteriën kunnen zich nestelen in de operatiewond waardoor een infectie kan ontstaan. Meestal is het gevolg hier-van dat een gedeelte van de wond open gelegd moet worden, zodat het ontstekingsweefsel kan afvloeien en de wond gespoeld kan worden. Het risico op een wondinfectie is bij elke operaties aanwezig.

• Naadlekkage: met naadlekkage wordt bedoeld dat een van de naden (anastomosen) die zijn gemaakt, bijvoorbeeld tussen de alvleesklier en de dunne darm, gaat lekken. Dit kan komen door-dat in het wondgebied de doorbloeding nog niet optimaal is en de naad daardoor niet goed kan genezen. Meestal herstelt een naadlekkage vanzelf, zelden is het nodig om opnieuw te opere-ren.

• Ontregeling van de bloedsuikers: de alvleesklier is het orgaan in uw lichaam die hormonen aanmaakt (insuline) om de glucose-huishouding (glucose = bloedsuiker) te reguleren. Na de operatie zullen uw bloedsuikers gecontroleerd worden om te kijken of de alvleesklier voldoende in staat is om uw bloedsuikerwaardes te reguleren. Het kan zijn dat u suikerziekte (diabetes) ontwikkelt, zie complicaties op de lange termijn.

Complicaties op de lange termijn

• Diabetes: wanneer de alvleesklier niet meer in staat is om vol-doende insuline te produceren om de glucosehuishouding in uw lichaam te reguleren, zult u suikerziekte krijgen. Met medicijnen

6-14

helpt u uw lichaam om de bloedsuikers op peil te houden. Indien u suikerziekte ontwikkelt, zult u hier uitgebreid over geïnformeerd worden door de internist, de diabetesverpleegkundige en de diëtiste.

• Veranderde ontlasting: wanneer de alvleesklier niet meer in staat is om voldoende enzymen te produceren, wordt het voedsel niet goed verteerd. Enzymen zijn een soort eiwitten die proces-sen in het lichaam versnellen of vertragen. In het geval van alvleesklierenzymen zijn dit eiwitten die de vertering van voedsel stimuleren. Indien voedsel niet goed verteerd wordt zult u dit merken aan een verandering in uw ontlastingspatroon. Het kan zijn dat u vaker naar het toilet moet en dat de ontlasting dunner wordt (vet-diarree). Ook is de ontlasting vetter, dit kunt u merken doordat het aan de toiletpot blijft kleven. Het is ook mogelijk dat u onverteerd voedsel ziet. De meeste mensen vallen af wanneer het voedsel niet goed verteerd wordt en dus de voedingsstof-fen niet in het lichaam worden opgenomen. Het is mogelijk om deze enzymen in te nemen. Hiervoor krijgt u een recept van de chirurg. Ook wordt geadviseerd om kleinere porties te eten. Bij verteringsproblemen adviseert de diëtist u over het combineren van uw voeding en de inname van de enzymen.

• Vertraagde maagontlediging: als bij u de maagsluitspier gespaard is gebleven, kunt u klachten krijgen van een trage maagontlediging. De klachten die hierbij kunnen passen zijn een opgeblazen gevoel en misselijkheid. De maagsluitspier opent zich door de werking van de enzymen van de alvleesklier. Indien de alvleesklier te weinig enzymen aanmaakt, kan het zijn dat de maag vertraagd voedsel doorlaat.

• Dumping: dumping komt alleen voor wanneer ook de sluit-spier van de maag is verwijderd (klassieke procedure volgens

6-15

Whipple). Doordat u geen sluitspier meer hebt, passeert voedsel de maag sneller dan normaal. Dit zorgt voor een minder goede vertering. Klachten die hierbij kunnen passen zijn zweten, trillen, misselijkheid, opgeblazen gevoel, diarree, hartkloppingen en een licht gevoel in het hoofd na het eten. Adviezen om de klachten te vermijden zijn, goed kauwen, vaker kleinere maaltijden eten, rustig eten en voldoende drinken.

• Ongewenst gewichtsverlies: zoals al eerder besproken kan dit meerdere oorzaken hebben, denk aan minder alvleesklierenzy-men en dumping. Voorafgaand aan de operatie wordt u gezien door een diëtiste, deze zal u indien dit nodig is ook na de opera-tie begeleiden en adviezen geven.

Indien de gehele alvleesklier is verwijderdWordt bij u de gehele alvleesklier verwijderd dat heeft dit tot gevolg dat u suikerziekte zult krijgen. Dit houdt in dat u de rest van uw leven afhankelijk bent van medicatie (insuline) om uw bloedsuikers op peil te houden. Daarom wordt u in dit geval verwezen naar de internist. Deze specialist zal u hiervoor gaan behandelen en vervolgen.Wanneer de gehele alvleesklier is verwijderd, kan de alvleesklier geen spijsverteringsenzymen meer aanmaken. Ook hiervoor krijg u medicijnen die de enzymen van de alvleesklier ‘vervangen’. De arts schrijft deze vervangende enzymen voor. De verdeling over de dag en de hoeveelheid per maaltijd wordt door de diëtiste (in samen-spraak met de chirurg en/of internist) afgestemd op uw voeding.

7-1

7. Naar huisHet moment dat u naar huis mag, is niet het moment waarop u vol-ledig hersteld bent. Het ontslag uit het ziekenhuis wordt gepland als dit medisch verantwoord is. De verpleegkundigen van de afdeling bespreken samen met u en uw naasten welke zaken er geregeld moeten worden, zodat u thuis verder kunt herstellen.

7.1 Het polikliniekbezoekOngeveer twee weken na uw ontslag uit het ziekenhuis komt u op de polikliniek bij de chirurg voor controle. Deze bespreekt met u de uitslag van het weefselonderzoek.

7.2 WeefselonderzoekHet weefsel wat de chirurg tijdens de operatie weghaalt, wordt voor verder onderzoek naar de afdeling Pathologie gestuurd. Hier wordt het weefsel door een van onze pathologen bekeken. Uit dit onder-zoek blijkt of alle kankercellen verwijderd zijn. Het is hierbij van belang dat in de snijranden geen kankercellen worden gevonden en dat er geen uitzaaiingen in de lymfeklieren zijn. Dit onderzoek neemt zeker veertien dagen in beslag. De uitslag ervan wordt in een wekelijkse bespreking besproken. Samen met de Maag-, Darm-, Leverartsen, medisch oncologen en radiologen zullen de chirurgen een verder behandelplan opstellen. Bij ontslag uit het ziekenhuis krijgt u een afspraak mee op de polikli-niek bij uw chirurg. Tijdens deze poliklinische afspraak zal de chirurg de uitslag van dit onderzoek en het eventuele verdere behandelplan met u bespreken.

7-2

7.3 Aanvullende behandelingenAfhankelijk van uw conditie en de uitslag van het weefselonderzoek kan er nog voor een aanvullende behandeling worden gekozen na de operatie. Meestal bestaat de aanvullende behandeling uit chemothe-rapie. De chirurg zal uitvoerig de opties met u bespreken wanneer u op de polikliniek komt na het ontslag uit het ziekenhuis.

7.4 ControlesAfhankelijk van de uitslag van het weefselonderzoek en het verdere beleid zullen er vervolgafspraken bij de chirurg of bij een andere specialist worden gemaakt.

8-1

8. Dietetiek

8.1 Voeding rondom de diagnoseAls de arts vermoedt dat u alvleesklierkanker heeft dan verwijst hij u altijd naar de diëtist. Door klachten zoals vermoeidheid, pijn, een verminderde eetlust, snel een vol gevoel en misselijkheid kan het zijn dat u minder eet dan u gewend bent waardoor u bent afgeval-len. Stoornissen in de vertering en opname van uw voeding (zoals een vette dunne ontlasting) kunnen uw gewicht ook doen afnemen. Onbedoeld gewichtsverlies is ongunstig voor uw conditie.

De diëtist brengt uw gewichtsverloop in kaart en bespreekt uw voe-dingspatroon en eventuele klachten met u. Daarna krijgt u een advies op maat met als doel klachten die een relatie hebben met voeding te verminderen en uw voedingstoestand te behouden of te verbeteren. Een gezonde en gevarieerde voeding is belangrijk om uw conditie en uw lichaamsgewicht op peil te houden. U hebt dan minder last van klachten als gevolg van de behandeling en u verkleint het risico op complicaties.

8.2 Voeding rondom de operatieOnderstaande informatie is voor u van toepassing als u in aanmer-king komt voor een operatie.

Voeding voor de operatieAls u een operatie ondergaat is een goede voedingstoestand be-langrijk. Het is daarom van belang dat uw voeding zo goed mogelijk samengesteld is. De diëtist geeft u adviezen die afgestemd zijn op uw specifieke situatie. Als u 10% of meer van uw gewicht bent kwijtgeraakt wordt uw voeding aangevuld met drinkvoeding. Dit is

8-2

een speciaal samengestelde drank die veel eiwit, energie, vitamines en mineralen levert. Wanneer het gebruik van gewone voeding en drinkvoeding niet of onvoldoende haalbaar is krijgt u een persoonlijk advies voor (aanvullende) sondevoeding om uw conditie voor de operatie te verbeteren.

Voeding na de operatieNa de operatie krijgt u sondevoeding. Dit is een vloeibare voeding die via een slangetje in uw buik rechtstreeks in uw darm wordt toegediend. Op deze manier wordt ervoor gezorgd dat u voldoende voedingsstoffen en energie binnen krijgt, zodat u zo goed mogelijk kunt herstellen van de operatie. De diëtist komt bij u langs als u mag starten met eten en zal u begeleiden bij het opbouwen van het eten en het afbouwen van de sondevoeding. Het is mogelijk dat u met sondevoeding naar huis gaat. Als dit het geval is krijgt u goede uitleg hoe u thuis met sondevoeding om moet gaan en zorgt de diëtist dat u deze voeding thuis geleverd krijgt en dat dit vergoed wordt door uw zorgverzekeraar.Door de verandering in uw spijsverteringsstelsel als gevolg van de operatie (zie uitleg operatie) kunt u problemen krijgen met uw voe-ding. Klachten zoals vetdiarree, gewichtsverlies, dumpingsyndroom (het te snel ledigen van de maaginhoud in de darm) en diabetes mellitus (verhoogde bloedsuikers) kunnen voorkomen. Door uw voedingspatroon aan te passen en zo nodig medicijnen te gebruiken kunnen de klachten verbeteren. De diëtist zal u hierbij begeleiden. De arts zal medicijnen zoals alvleesklierenzymen en insuline voor-schrijven als dat voor u nodig is.

8-3

Voeding bij chemotherapie na de operatie Indien u na de operatie nog chemotherapie krijgt, blijft u vaak (poliklinisch) onder begeleiding van de diëtist om ook tijdens deze behandeling uw conditie en uw lichaamsgewicht op peil te houden en zo nodig uw voedingspatroon bij eventuele klachten of bijwerkingen hierop aan te passen.

Voeding indien een genezende operatie niet mogelijk isIndien al bij de diagnostiek- of later tijdens de operatie duidelijk wordt dat de tumor niet (geheel) verwijderd kan worden en er wel klachten zijn van obstructie/verstopping van de darm kan ervoor gekozen worden om middels een operatie een omloop (bypass) aan te leg-gen. Deze operatie heeft dan als doel de klachten te verminderen. Door de tumor kan de twaalfvingerige darm dicht worden gedrukt. Om deze te ‘bypassen’ zal er een omloopje gemaakt worden tussen maag en dunne darm, dit heet ook wel een gastro-enterostomie. Na aanleg hiervan mag u meestal snel weer eten en drinken. Het is mogelijk dat u last krijgt van dumpingklachten. Dit zijn klachten die ontstaan na een te snelle lediging van de maag in de dunne darm. De volgende klachten kunnen voorkomen; een opgeblazen gevoel, buikpijn, darmkrampen, diarree, hartkloppingen, duizeligheid, zwak-tegevoel en sufheid. Indien u deze klachten herkent bespreek dit dan met uw arts of diëtist. Zij kunnen u adviezen geven om de klachten te verminderen.

Het kan ook zijn dat door de tumor de galwegen worden dichtge-drukt. Er kan dan een ‘galomloopje’ (ook wel biliodigestieve bypass of biliodigestieve anastomose genoemd) worden gemaakt. Ook is het mogelijk dat een buisje (endoprothese of stent) in de grote galgang wordt aangebracht. Bij zowel een galomloopje als een stent is een

8-4

speciaal dieet is niet nodig. Hebt u toch klachten van voeding, be-spreek dit dan met uw arts of diëtist.

9-1

9. Fysiotherapie

Na een grote buikoperatie biedt de fysiotherapeut u ondersteuning bij herstel en revalidatie. Al voor de opname maakt u kennis met de fysiotherapeut die u uitleg geeft over ademhalingsoefeningen na de operatie en het weer mobiel worden.De behandeling van de fysiotherapeut start op de eerste dag na de operatie.De eerste dagen komt de fysiotherapeut bij u langs om samen te oefenen en u te begeleiden bij het weer op de been komen.Zelf draagt u bij aan uw herstel door regelmatig te oefenen en te bewegen. Indien u teveel pijn ervaart, kunt u dit aangeven bij de verpleegkundige, arts of fysiotherapeut. Het is niet nodig om veel pijn te hebben, het kan uw herstel vertragen (zie folder ‘Pijnbehandeling na operatie’).

9.1 AdemhalingNa de operatie is het van belang dat de longen weer goed ontplooid worden. Als u na de operatie hinder of problemen ervaart met ade-men (gevoel van kortademigheid, onrustige/snelle ademhaling) kan de fysiotherapeut u adviezen en oefeningen geven over het bevorde-ren van een meer ontspannen en efficiënte ademhaling. Het kan voorkomen dat er, met name in de eerste dagen na de ope-ratie, slijm ophoopt in de luchtwegen. Dit komt omdat u in bed ligt en oppervlakkig ademt. Het is dan belangrijk om goed door te ademen en op te hoesten. Dit helpt ook een mogelijke longontsteking voorko-men. De fysiotherapeut leert u technieken om dit te bevorderen en te ondersteunen. Deze oefeningen krijgt u, indien nodig, in een aparte folder (‘ademhalingsoefeningen na de operatie’).

9-2

9.2 Begeleiding bij het weer mobiel worden De dag na de operatie mag u weer uit bed komen. De verpleegkun-dige zal u hierbij helpen, en de fysiotherapeut begeleidt u waar nodig bij het weer zelfstandig gaan lopen en verbeteren van de conditie.

9.3 Adviezen voor herstel thuisDe fysiotherapeut geeft u tijdens de opname adviezen mee over herstelperiode thuis.

Adviezen:

• Bewegen is goed voor herstel. Denk hierbij aan recreatief wande-len, fietsen en/of zwemmen. Wissel beweging af met rust.

Algemene stelregel:

• Luister naar uw lichaam; opbouw belasting op geleide van de pijn/moeheid.

Aangeraden wordt om de eerste zes weken de volgende activiteiten te vermijden:

• Zwaar tillen (zoals boodschappen, kinderen)

• Zware huishoudelijke werkzaamheden (zoals stofzuigen)

Lukt het u niet zelf om uw conditie blijvend te verbeteren dan kunt u hiervoor ondersteuning krijgen van (gespecialiseerde) fysiotherapeu-ten. We verwijzen u hiervoor naar de websites: www.defysiotherapeut.comwww.kankerwiehelptwww.herstelenbalans.nl

10-1

10. Omgaan met de gevolgen

10.1 Emoties bij kanker, hoe gaat u er mee om?Het krijgen van kanker, de behandeling en alles wat ermee samen-hangt, is vaak ingrijpend. Ingrijpend, omdat de diagnose kanker bedreigend is en omdat er zoveel is waarover u geen controle hebt.Als de behandeling achter de rug is, gaat u de ervaringen van de afgelopen periode verwerken.Bij het verwerken van een ingrijpende gebeurtenis kunnen allerlei verschillende gevoelens naar boven komen:

• Angst om dood te gaan.

• Angst voor het terugkomen van de kanker.

• Onzekerheid over het eigen lichaam en uiterlijk.

• Boosheid om de onrechtvaardigheid van ‘het lot’, het verlies van toekomstperspectief.

Verwerken betekent dat u alles wat u hebt meegemaakt een plek geeft zodat u weer verder kunt. Als de verwerking goed verloopt, merkt u dat de daarbij behorende gevoelens langzaam maar zeker minder heftig worden. Emoties kunt u bevechten, overwinnen, ver-standelijk beredeneren, uiten, verdringen en ontkennen. Allemaal manieren om grip te krijgen, om er op uw manier mee om te gaan. Vooral de eerste tijd kan uw leven zo door de ziekte en de behande-ling worden beheerst dat het goed kan zijn om afleiding te zoeken en af en toe de zinnen te verzetten.

U kunt ook orde scheppen in emoties door er op welke manier dan ook uiting aan te geven. Het kan helpen door er met iemand over te praten, mits het iemand is die u de ruimte geeft, de emoties niet bagatelliseert en niet meteen met oplossingen komt.

10-2

Zie voor meer informatie de KWF folder “Kanker…een crisis in je bestaan?”

10.2 De omgevingUw partner en anderen in uw naaste omgeving hebben, net als u, de tijd nodig om aan de nieuwe situatie te wennen. Ook dat gaat met verschillende emoties gepaard. Zij kunnen zich machteloos voelen als u verdriet of pijn heeft, moe bent en meer afhankelijk bent.Door samen over het verdriet te praten, stelt u elkaar in staat het te uiten. Dit kan u dichter bij elkaar brengen en u in staat stellen het verdriet samen te delen.Soms hebben partners ieder hun eigen verdriet en blijkt het moeilijk dit verdriet samen te delen. Het kan dan goed zijn op zoek te gaan naar een manier om toch over dit verdriet te kunnen praten, bijvoor-beeld met een vriend(in) of professionele hulpverlener.

10.3 De LastmeterOm ervoor te zorgen dat u op het juist moment van de juiste hulpver-lener ondersteuning krijgt, maken wij gebruik van de Lastmeter.

Wat is de Lastmeter?De lastmeter is een korte vragenlijst. Op de Lastmeter geeft u aan hoe het met u gaat en welke problemen u mogelijk ervaart op licha-melijk, emotioneel, sociaal, praktisch en spiritueel gebied.

Waarom de Lastmeter?De Lastmeter biedt u de mogelijkheid om aan uw zorgverlener te laten weten hoe het met u gaat. Het is een middel om in gesprek te gaan met uw zorgverlener over de door u ervaren gevolgen van uw

10-3

ziekte. U kunt bovendien aangeven of u behoefte heeft aan extra ondersteunde zorg.

Wanneer de Lastmeter?Tijdens uw behandeltraject en ook als u op controle komt in de follow-up zal op vastgestelde momenten aan u gevraagd worden om de Lastmeter in te vullen. De casemanager of verpleegkundig specia-list zal dit verder toelichten in het eerstvolgende gesprek dat u heeft. Indien u eerder behoefte heeft aan ondersteuning dan kunt u contact opnemen met de casemanager.

In de bijlage treft u een folder over de Lastmeter aan en een papieren versie van de Lastmeter. Wij vragen u vriendelijk om de papieren ver-sie van de Lastmeter voor uw afspraak in te vullen en mee te nemen naar het gesprek bij de casemanager.

10-4

10.4 Handige internetsites• mijnzorgnet.nl/ruco/kanker/pancreas/

• mijnzorgnet.nl/ruco/kanker/

• mijnzorgnet.nl/ruco/

• www.kwfkankerbestrijding.nl

• www.oncoline.nl

• www.chirurgenoperatie.nl/pagina/buik_specifiek/pancreas.php

• www.defysiotherapeut.com

• www.kankerwiehelpt

• www.herstelenbalans.nl