mei

1022 0 1 6

'tALTENATUURTJE

AltenatuurNatuurbeschermingsverenigingvoor het Land van Heusden en Altena

2

’t Altenatuurtje35e jaargang nr. 3, mei 2016.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur.Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981.

BESTUUR:voorzitter:J. (Jaap) van Diggelen, Sportlaan 24, 4286 ET Almkerk. 0183-402034secretaris:J.H. (Johan) Koekkoek, Emmikhovenseweg 6a, 4286 LH Almkerk. 0183-402231penningmeester:M. (Margo) van Beem, Hilsestraat 12, 4269 VG Babyloniënbroek. 0416-351772leden:L. (Len) Bruining Van Gendtstraat 14, 4271 AM Dussen. 0416-392373H. (Herman) van Krieken HilIsestraat 35, 4269 VH Babyloniënbroek. 0416-355155J. (Jeanette) Pollema Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen. 0416-391654P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341G. (Goof) van Vliet Molenstraat 28 4285 AB Woudrichem 06-28703838

INTERNET: www.altenatuur.nlFacebook: Facebook.com/altenatuurTwitter: @altenatuur

REDACTIE:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341tevens redactie adres

VORMGEVING EN ILLUSTRATIES:J.A.P. (Jan) van Haaften Eikenlaan 5, 4254 AR Sleeuwijk. 06-49904862

CONTACTADRESSEN:Plantenwrkgroep:E.A. (Ernst-Jan) van Haaften, Merwededijk 35, 4285 WC Woudrichem. 06-52318842Vogelwerkgroep:A. (Arie) van den Herik, Oudendijk 33a, 4285 WH Woudrichem. 0183-304193Beheercommissie Natuurgebieden:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341

LIDMAATSCHAP:jeugdlid €5,-- per jaar, gezinslidmaatschap €20,- per jaar, lid €12,50 per jaar

ING-bank: NL43 INGB 0002 5930 26 ofRabobank Almkerk: NL67 RABO 0301 5243 19 t.n.v. penn. Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie.Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.Ledenadministratie Altenatuur, Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen.

OMSLAG:Foto van voorjaar aan de Roef in Sleeuwijk; Jan van Haaften.Omslagontwerp; Jan van Haaften.

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-statusHet dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

3

F L O R ALekker beschut, naast of ondereen bankje. Dat is wat ditplantje graag wil. Even in dezon en dan weer lekker in deschaduw. Zoals hier kruipendtegen het hout. Dikwijls overde grond, scharrelend tussende planten. Op iedere knoopontstaat een bundeltje wortelswaarmee hij zich weer vastzet.Op weg naar een volgendpunt. Soms wel meer dan eenmeter ver! De rondegekartelde bladeren staantegenover elkaar. In de okselvergezeld van violettelipbloemen. Bloeiend vanafapril. De wetenschappelijkenaam Glechoma hederaceadoet nog denken aan Klimop.In de Middeleeuwen heette hetplantje Wonddrav (wondrank)vanwege z’n helende werking.Z’n ‘hondse’ manier vanwoekeren gaf hem zijn huidigenaam. Hondsdraf. ❀

Jan van Haaften

4

Redactioneel

De stap is genomen, we hebben stroomm.b.v. zonnepanelen op hetgaragedak en een flinke vijver aanlaten leggen met aangrenzend eengrindbed welke dienst doen alswaterberging. Het dak- en tegelwerkis dus gecompenseerd en sinds maart isalles gerealiseerd. Gelukkig op tijdklaar om de overwinterende paddenen kleine watersalamanders hun intrekte laten nemen.Een aantal schrijvers in dit nummer bliktterug naar hun jeugdbelevenissen. Ookik ving kikkervisjes en salamanders.Zelfs een weeraal (grotemodderkruiper) moest eraan geloven.Geboren en getogen in de Biesboschweet ik nog dat de eerste reeën aande Dordtse kant werdenwaargenomen in de jaren zestig vande vorige eeuw. Vaak heb ik daar metouders en broer doorgebracht op eennog volop in bedrijf zijnde eendenkooi,bij de familie van der Stelt, op deBeneden Beversluisplaat. We moestener met de boot naar toe. In hetvoorjaar zag je de bloeiende dotters,het omhoog schietende riet en dejonge eendjes. In het najaar en winterhet geoogste riet en wilgenhoutopgeslagen op de betreffende heuvelsen smulden we van de door 'tante'

Jans gebraden eendjes. ’t Wasspannend om mee te gaan naar dekooi, om eenden te vangen. In dekelder lag de voorraad ontdarmdeeenden, dit om het vlees goed tehouden. Destijds bracht de kooiker debout, verzameld in jute zakken, eerstper boot naar de wal, dan op hetbrommertje naar het station inDordrecht en dan ging het per treinverder naar de poeliers in de steden.Stukje Biesboschleven van weleer.Thomas van der Es, boswachter bijStaatsbosbeheer in de Biesboschvertelde tijdens zijn lezing op het fortover de gevolgen van deveranderingen in de Noordwaard vande Biesbosch voor de flora en fauna.Twee projecten lagen hieraan tengrondslag. Eerst als compensatie hetNatuur Ontwikkeling Project nugenoemd de Kleine Noordwaard en inbeheer bij Staatbosbeheer. Bij hetonlangs opgeleverde project zochtRijkswaterstaat ruimte voor de rivieren dat heet nu de Grote Noordwaard.Thomas vertelde dat hij al op jongeleeftijd geboeid was door de natuuren met de fiets erop uit trok om vogelste gaan kijken. Dat enthousiasme isgebleven, het was een prachtigeavond.

5

Redactieadres:

Bruigomstraat 12,4251 EP Werkendam.

E-mail: fam.stierman@gmail.com

Dijken in de Biesbosch zijn geslecht,landbouwgrond is omgevormd tot plasdras gebied en oude oorspronkelijkekreken zijn weer open gemaakt enverbonden met de omringenderivieren. De aantrekkingskracht voorde vogels is sterk concurrerend met deOostvaardersplassen. Nieuwe soortenzoals o.a. de zeearend, de Cetti’szangers en grote aantallen grotezilverreigers en grutto’s hebben deBiesbosch ontdekt.Omdat ik me nog goed kan herinnerenhoe de Biesbosch er nog voor deafsluiting van het Haringvliet en deruilverkaveling uit zag met de apartepolders omringd door water,rietgorzen en grienden en hoe we somsdoor het water moesten rijden, kan iker ook weer met volle teugen vangenieten. De beleving van de oudeBiesbosch is er voor mij grotendeelsweer mee terug gekomen.Maar toch…….. plaats ik vraagtekensbij de twee nieuwe soortengeïntroduceerd door Rijkswaterstaat:…..de asfalt agrariër en dewaterbuffel…… voor beheer.Wacht ons straks nog bij de inrichtingvan de recreatiepoort bij het Steurgatvan die grote grijze sleuvenslurpersinclusief dompteur om de boel open tehouden?

Voor u een nieuw Altenatuurtje waarinwe u vertellen wat ons bezig houdto.a. het mestbeleid,klimaatsverandering, duurzameenergie plannen, het belang van hetbetrekken van de jeugd bij de natuur,oproep monitoren bevers en otters ennog meer om ook gewoon mee tedoen en daarvan te genieten. En…nieuws over de Argusvlinder en hetweidevogelbeheer.

Ik wens u een hele fijne zomer toe.

P.S. Het is zondagmorgen 9 april, wedrinken buiten koffie, een grote groepmeeuwen in paniek! Een zeearendboven Werkendam.

Iedereen bedankt voor zijn of haarbijdrage, de kopij voor het volgendeoktobernummer ontvang ik graag voor1 september a.s.

Pia Stierman.

6

18Het stekelbaarsje

70

Gezocht, mensen voorotters en bevers

66 Resultaten van onsvleermuisonderzoek

14 Natuureducatieen kinderen

Ecologische Verbindings Zone

22

7

• Flora 3

• Redactioneel 4

• Inhoud 6

• Van het bestuur 8

• Weidevogelbescherming voorjaar 2016 11

• Natuureducatie en kinderen 14

• Het stekelbaarsje 18

• Mestbeleid 21

• Ecologische Verbindings Zone 24

• Voor jou! (jeugdrubriek over de wilde eend) 32

• Puzzel 36

• De middenpagina's met:pag. 1 Programma voorjaar/zomer 2016pag. 2&3 Collage Gastlessen en Forteducatie 2016pag. 4 Contributie 2016

• Moede hinde 41• Klimaatsveranderingen, een greep uit eigen waarnemingen 43

• Een verschil van dag en nacht 46

• Wilde planten van het vroegere Altena; deel 2 48

• Notulen ledenvergadering, 16 februari 2016 52

• Slieten en argusvlinder 61

• Herinneringen aan een leeuwerik 64• De resultaten van ons vleermuisonderzoek 66

• Waarnemingen van december 2015 t/m maart 2015 68

• Gezocht! (mensen voor) otters en bevers 70

In dit nummer:

mei

2016102

8

Volgens de code die bij deze rubriek hoort moethet hier gaan over datgene wat mij dagelijksbezighoudt dan wel wat mij motiveert.

Terwijl ik hierover nadenk wil ik eerst maar eens'mijn huidige Altenatuur agendapunten'opsommen en dan er een of twee naderuitwerken.-­‐ ’t Is eind maart en de 10 brugklassen van hetAltena College staan in de wacht van hetForteducatieprogramma dat de eerste weekvan april wordt afgewerkt.

-­‐ Kringloopcentrum bestuursvergadering met alsagendapunt de invulling van de vacature opde administratie.

-­‐ DEcAB bestuursvergadering aanvraagbestemmingsplanwijziging locatierioolwaterzuivering Almkerk van agrarisch inindustrie/zonnepark.

-­‐ Beheercommissie. Met Jan Pruissen deecologische verbindingszone Duylweg inogenschouw gaan nemen om werkzaamhedente regelen.

-­‐ Secretariaat. Afspraak met Rivieren notarissenvoor aankoop perceel (2000 m2) agrarischegrond van Ewijk.

Ik kies voor de nadere uitwerking de eerste ende laatste. Beide refereren aan mijn motieven(emotie) om aan natuurbescherming te gaandoen. Aan de koffietafel op fort Giessen werd ikeen dezer dagen geprikkeld om personen tenoemen die mijn natuurambities wakker geschud

In deze rubriekschrijft een van debestuursleden eenstukje over wat hemof haar bezighoudtof motiveert.

Van het bestuurJohan Koekkeok

Forteducatie

9

hebben. Zonder enige aarzeling noemde ik denaam van mijn oom Fien Verschoor, boer inAlmkerk vanaf de tweede wereldoorlog tot ver inde jaren tachtig. Zijn manier om mij te prikkelenom naar alles wat leeft om te kijken, heb ik, zoblijkt achteraf, als heel bijzonder ervaren. Nogheel dikwijls ruik ik op een regenachtige ochtendals ik het badkamerraam open de geur van hetzogenaamde opmakershok, waar Sardien, het

Gelders trekpaard, gestald stond en daar doormij in de vroege ochtend, gewapend metolielantaarn, gevoerd moest worden. Dedierenliefde met de grote aaifactor is door datverzorgen, beslist niet ontwikkeld, wel het ontzagvoor leven. Dat kloppen van het hart van zo’ndier, de fantastische trekkracht voor dehooiwagen, fascineerde mij: luisterend naar dehartslag met je oor tegen die bruine vacht, jevoet tegen haar kont zetten bij het nemen van dehelling op het erf.Maar ook door oom Fien weggestuurd wordenmet streelop en sloothaak om twee kilometerslootkant te maaien en kennis te nemen vanzwanenbloemen, gele lissen maar ook detaaiheid van de grote en de kleine lisdoddeervaren. En dan met het schaftuur languit gaan

10

liggen en de poldergeur opsnuiven.Maar toen ik zeventien jaar geworden was(1959) en het diploma van de lagerelandbouwschool thuis opgeborgen had, kwammijn vader met de mededeling dat ik niet verderhoefde bij oom Fien. Dat kwam toen niet geheelongelegen: ik was aan het bieten dunnen op eenakker die heel gemene kluiten had. Bietenmoesten op de knieën gedund worden. Mijnvader had met oom Fien afgesproken dat ik eenvervolg (begin) studie kon gaan doen op de HBSin Gorcum. Dat is gebeurd. En uiteindelijk ben ikonderwijzer in Almkerk geworden en later docentbiologie op het Altena College.

Nu de aankoop van perceel Ewijk. Hierbovenschreef ik over het voeren van Sardien hettrekpaard van oom Fien. Met dit dier mocht ik inde zomer van 1956 hooi ophalen uit de Doornse-molen-boezem gelegen naast de huidige griendvan Bellemakers. Na de ruilverkaveling is ditvoormalige boezemperceel als volwaardigeagrarische akker in bezit gekomen van familieEwijk. Ik geniet er nu wel van dat dit agrarischeperceeltje de natuurstatus gaat krijgen enAltenatuur eigenaar wordt zodra de acte bij denotaris gepasseerd zal zijn. ❀

11

Voor de vijfkoppige werkgroep is weidevogelbescherming eigenlijk geenvoorjaarsactiviteit meer. Ook in de winterperiode komt de werkgroepregelmatig bij elkaar om nieuwe ontwikkelingen voor te bereiden want de tijdstaat niet stil. Dit voorjaar is er weer aandacht voor het project ‘Kansen voor deKievit’, gaan we van start met een aantal Plasdrasgebieden en worden erproeven gedaan met de afstemming van GPS-apparatuur. Daarnaast verzorgtde werkgroep tien gastlessen op een aantal basisscholen om de kids bewustvan hun omgeving te maken en enthousiast te krijgen voorweidevogelbescherming.

Dat weidevogelbescherming leeft in onze streek bewijst wel dat we dit voorjaarmet twaalf(!) nieuwe vrijwilligers de akkers en weilanden opgaan op zoek naarnesten van kievit, scholekster, grutto, wulp en tureluur. Rondom Veen gaat erzelfs een nieuwe, achtste loopgroep van start. Iedereen heeft er weer zin in.

Weidevogelbescherming voorjaar 2016

Len Bruining

12

Sovon en Vogelbescherming hebben 2016 uitgeroepen tot het ‘Jaar van deKievit’. Want ondanks alle beschermingsmaatregelen neemt het aantalbroedende kieviten in grote delen van het land aanzienlijk af. Er zijn sterkeaanwijzingen dat de afname voor een deel veroorzaakt wordt doordat teweinig kuikens hun eerste levensperiode overleven. Daarom wordt er dit jaarextra onderzoek gedaan. In onze streek doet een aantal boeren mee met demaatregel ‘Kansen voor de Kievit’, d.w.z. dat de boer zijn perceel niet voor 15mei gaat bewerken, waarna hij een braakstrook laat staan waar pullengedurende langere tijd een veilig heenkomen en voedsel kunnen vinden. Denesten worden met rust gelaten, de vrijwilligers houden de ontwikkelingen vanafde zijlijn nauwlettend in de gaten.

Tijdens de afgelopen winter is er onder leiding van Paul Raams insamenwerking met Meeuwis Millenaar, de ANV en het Brabants Landschap eennieuwe subgroep geformeerd, de zogenaamde ‘plasdraswerkgroep’. Degroep bestaat uit een stel gemotiveerde mannen met een technische knobbel,die verspreid over het Land van Heusden en Altena een aantal weilanden metbehulp van zonnepompen onder water hebben gezet. Het was een enorme klusom het zware materieel op de plaats van bestemming te krijgen. De ontstanenatte gebieden hebben een grote aantrekkingskracht op weidevogels die het

!

13

rijke bodemleven in het prille voorjaar gebruiken om op te vetten voor debroedperiode. Ook in de loop van het seizoen zullen de jonge pullen er hopelijkregelmatig foerageren. Het is een pilotproject dat de komende periode op devoet gevolgd zal worden.

Maar we zijn er nog niet: in samenwerking met een loonwerkerbedrijf gaan wedit jaar proeven doen om de GPS-apparatuur waarmee vrijwilligers de nestenop een database opslaan te verbinden met de GPS-apparatuur in de cabinevan de loonwerker. De bestuurder van de tractor kan in zijn cabine op eenschermpje zien wanneer hij een nest nadert, zodat hij rekening kan houden metde bescherming van het nest.

Het aantal broedgevallen in de zogeheten collectieve weilanden (graspercelendie niet voor 1 juni gemaaid worden) zal door het houden van alarmtellingenonderzocht worden. Zes jaar geleden werd met deze maatregel gestart ensindsdien is met name de wulpenstand spectaculair gegroeid.

Het belooft met al deze nieuwe ontwikkelingen weer een spannend voorjaar teworden. Met de medewerking van meer dan honderd boeren, loonwerkers, deANV, het Brabants Landschap en 65 vrijwillige weidevogelbeschermers gaanwe proberen de verwachtingen weer waar te maken. ❀

!

14

Natuureducatie en kinderenGoof van Vliet

Tijdens gesprekken in het bestuur over

nieuwe programma’s komt het thema

kinderen en natuur nogal eens aan de orde.

We hebben het gevoel dat we daar meer

aandacht aan zouden moeten besteden. Wie

de jeugd heeft, heeft de toekomst zegt het

spreekwoord. Aanleiding is de vergrijzing die

ook in onze vereniging plaatsvindt. Voor

2016 hebben we nog geen bijzondere

activiteiten voor de jeugd op het programma

staan. Eerst maar eens kijken wat we al

doen. Dat is meer dan je zo op het eerste

gezicht zou denken. Naar aanleiding van

deze oogst kan bekeken worden of er

misschien leemtes zijn die we volgende jaren

in kunnen vullen. Misschien zijn er ook wel

ideeën bij onze leden voor bepaalde

activiteiten en misschien zijn er ook wel

mensen die mee willen werken aan

natuureducatie? Peter en de Wolf tijdens het Groen

Gastles weidevogels

Op weg naar het Fort

15

Huidige activiteitenOp verschillende manieren doet Altenatuuraan natuureducatie. We werken daarinwisselend samen met mensen van hetBrabants Landschap, de Archeologischevereniging en de VMB:- Op basisscholen in de regio wordennatuurlessen gegeven. Die gaan in hetvoorjaar over weidevogels en in hetnajaar over uilen. Len Bruining, Henk vanDiest en Rinus Punt nemen deze lessenvoor hun rekening.

- Op fort Giessen wordt door Altenatuursamen met de Archeologische verenigingForteducatie gegeven. Per school ofgroep kinderen wordt er naar leeftijd enwensen een programma gemaakt. Eenvan de grootste acties vindt al jarenplaats in april wanneer ongeveer 250brugklassers van het Altena Collegeverspreid over 5 dagen het Fort Giessenbezoeken. Maar er komen ookregelmatig kleinere groepen van 25 – 60leerlingen van het basis- of voortgezetonderwijs.

- Tijdens de Dag van het Landschap enandere excursies van het BrabantsLandschap geven (bestuurs-)leden vanAltenatuur ook rondleidingen waarinvaak aandacht aan kinderen gegevenwordt.

- Jan van Haaften verzorgt al jaren dejeugdrubriek in het Altenatuurtje

- Soms gebeurt er iets bijzonders zoalsbijvoorbeeld in 2015 tijdens hetGroene Geheim van Giessen. We hebbentoen samen met onder anderekunstenaars veel voor kinderen – en hunouders – georganiseerd. Zoeken naareetbare planten in de natuur en het

ne Geheim va

n Giessenin 201

5

Red de Rijke Weide Kaas

16

opvoeren van het muziekstuk ‘Peter en deWolf’ waren twee druk bezochteactiviteiten. Scouting Loevestein liet toenkinderen meemaken wat zij allemaal inen met de natuur organiseert.

- Tijdens de landelijke Natuurwerkdag ofhet werken in de Struikwaard of deWijde Alm werken jongeren van ScoutingLoevestein mee aan klussen in denatuur.

Een begaafd leermeesterEen van de zeer actieven in natuureducatie isal vele jaren Johan Koekkoek. Ooitbegonnen als meester in het basisonderwijs ishij later als docent biologie aan de slaggegaan bij het Altena College. Tegelijkertijdorganiseerde hij ook veel voor kinderen bijAltenatuur. Bij de forteducatie speelt hij ookeen belangrijke initiërende en uitvoerenderol. Het is een eer om met zo’n enthousias-merend mens mee te mogen werken. Eenbelangrijke reden voor Johans succes is dathij graag samen met anderen natuureducatieverzorgt. In je eentje is zoiets niet te doen,wat voor goede ideeën en wat voor talentenje ook hebt. Voor de brugklassers van hetAltenacollege neemt hij de natuurverkenningvoor zijn rekening. Dat is zeker geen saaiverhaal over bijtjes en bloemetjes. Hij legthet heel dicht bij de directe belevingswereldvan de leerlingen. En daagt ze daarin ookuit. Daarna kunnen ze hun energie kwijt in degriend met het knotten van wilgen en hetverzamelen van riet en hout voor hetbijenhotel en vuurtjes. Als ze terug zijn op hetfort kunnen ze proeven van de honing die debijen hebben verzameld en kunnen zevuurtjes stoken om theewater te koken enworstjes op te warmen.

Op weg van Fort Giessen naar de

Kinderen in de rij om als water naar b

17

In maart waren 60 kinderen van eenbasisschool uit Werkendam op bezoek in FortGiessen. Een zooitje spring-in-het-veld van eenjaar of 6 oud. Tot ieders verbazing wist Johande kinderen zonder microfoon meer dan eenhalf uur actief deelnemend en ook geboeid tehouden. Over de capillaire werking vanwater! Hij legt dat dan uit met jonge plantjesdie ze allemaal mogen determineren. Dewortels ‘duwen’ het water, de zon trekt hetwater omhoog in de blaadjes en in de stengel‘krabbelt’ het water zelf omhoog. Buitenkunnen ze dat nog eens onderzoeken door rietopen te knippen, door met netjes in defortgracht te vissen en door zelf krabbelendwater te spelen in een grote houten pijp.

Maar door wie is Johan nou geïnspireerd? Datis ome Fien Verschoor geweest, boer inAlmkerk. Die gaf Johan grote vrijheid om opde boerderij en in het land te werken. Naafloop kreeg de kleine Johan kort en bondigte horen hoe het werkelijk zat. Daar begonzijn interesse voor de natuur. Een andereinspirator was het hoofd van de Kweekschooldie zijn leerlingen adviseerde om niet alleenschoolmeester te blijven. Het laatste duwtjewas een tip van zijn broer om in Dordt eenproefles voor biologieleraar te doen. Na hetontleden van een cavia was hij echt gegrepenvoor het vak en ging hij - in de avonduren -biologie studeren in Utrecht.

Ook zin om mee te werken?Je bent van harte welkom om een keer je lichtop te steken over natuureducatie. De huidigebegeleiders vertellen je graag over de moge-lijkheden. Als je een keer hebt meegedraaidkun je altijd nog besluiten of je er mee doorwilt gaan. ❀

griend

boven te ‘krabbelen’

18

Het stekelbaarsjeRinus Punt

We gaan terug in de tijd. Zeg maarterug naar mijn jonge tijd. Dieheerlijke onbevangen jeugd die ik

beleefde in de natuur.Mijn interesse werd gewekt door defilms: Natuur in de Delta en Denieuwe Wildernis. Wat kwam daarin allebei de films voor? HetStekelbaarsje. Die ze filmendvolgden als ze vanuit zee terug deriviermondingen opzwommen. Watmij onbekend was. Dan zie je watzo’n visje moet presteren om zijnkreekje of slootje te bereiken. Jekunt daar een heel verhaal overschrijven, maar ik wil julliemeenemen naar mijn jeugd.

19

De leeftijd van rond de 6/10 jaar. In die tijd hieldenwe in weckpotten stekelbaarsjes. En wat waren zemooi. Blauw van boven en oranjerood aan dezijkanten. Als ik nu terugdenk wat ik allemaaldeed om dit visje te vangen. Je moet er nu nietaan denken om vanuit Giessendam de A15naar de rivier de Beneden Merwede over testeken. We staken deze rijksweg over met onsnetje en emmer om in de griend (kreek) desterkste en mooiste stekelbaars te vangen. Ditgebeurde met laag water. Als de kreken bijnaleeg waren en je met je laarsjes (dompen) ofblote voeten de kreek in kon. Dan zaten debaarsjes in kleine poeltjes, waar ze amper inkonden zwemmen wel acht uur voor het waterweer op kwam. Toen leek het een heel grootgebied. Nu als je erlangs fietst is heteigenlijk een klein gebied tussen fietspaden rivier. In die tijd had je nog eb envloed met een verschil van anderhalf/twee meter. In die kreken zwommentoen nog volop glasaaltjes. En als jeeen steen optilde schoot er regelmatigeen platvisje (botje?) onderuit. Toenheel normaal nu uniek.

Nu ik zo zit te schrijven komt dat mooiegevoel weer terug. In die tijd zocht je heelde kreek af naar het mooiste baarsje. Enwat was je trots met je nieuwe stekel. Wevingen ze ook in de sloot langs derijksweg. Maar dan moet je echt eenmannetje zoeken die zijn territoriumverdedigde. En zelfs in je netje beet(nylonkous van moeders om een stukjedraad en een wilgenstok.) Nu is hetmakkelijker. Kant en klaar in de winkel.

20

De stekel was dan zo fanatiek dat iezich vastbeet in het netje. Dat warende sterken. Die moest je hebben. Thuiswerden ze in weckpotten gedaan. Dieop een rij op het muurtje achter onshuis stonden. We hielden ergevechten mee. Wie het sterkstestekelbaarsje had. Toen dacht jedaar niet over na, dat je het baarsjeuit zijn gebied meenam waar hij zijnnestje had, die hij moest bewaken envan zuurstof moest voorzien. Danstond hij voor het nest met zijn voor-vinnen te wapperen. Nu ik erovernadenk wie het sterkste stekelbaarsjehad en hoe dat allemaal gebeurde.Je liet hem thuis eerst een paar keerwinnen van een zwakkere tegen-stander. Dan werden ze samen in eenneutrale weckpot geplaatst (in hun

eigen weckpot wonnen ze bijnaaltijd). En dan was het afwachtenwelk baarsje het sterkst was. Als ikdaar nu over nadenk. Was ditwreed? Kan je dit maken op de dagvan vandaag? Echt verwonden dedenze elkaar niet. Stopte er een of gafhij zich gewonnen, dan was het overen zwom ie boven in de weckpot.Ook had ik een grote emmer metplanten en een zandbodem voor eenpaartje stekelbaarsjes. Prachtig wasdan hoe het mannetje zijn nestjemaakte. Het vrouwtje verleidde doorer doorheen te zwemmen om haarkuit af te zetten. Later had je dan eenemmer vol jonge stekels. Prachtig hoehet mannetje zijn kroost verdedigde.Ook met het tien doornig stekel-baarsje heb ik dit hele gebeurengedaan. De sterksten werden danpikzwart. Maar sterk waren ze nietvergeleken met het driedoornigstekelbaarsje. Kleiner van bouw.Maar wel apart met die rij stekels opzijn rug. Watervlooien voeren wastoen geen probleem. Ze zaten indotten bij elkaar geklont in de sloot.Een schep met het netje en je konweer dagen de stekels voeren.

Zijn er meer ouderen onder ons diedit ook in hun jeugd deden. Dan wil ikgraag dit onderwerp met hunbespreken. Of waren wij inGiessendam de enigen (net als metPAPPELELLEN)? ❀

21

Er zijn nu voor West-Brabant 2 dialoogavonden op het gemeentehuis in Etten-Leur geweest met na elke avond een evaluatie in het natuurmuseum te Tilburg.Het meest opvallende is wat mij betreft het enorme wantrouwen jegens deprovincie en in mindere mate jegens de boeren. De politiek komt steeds metoplossingen die niet werken en de boeren ontlopen al vele jaren hun eigenverantwoordelijkheid als het gaat om een gezonde leefomgeving en devolksgezondheid. Natuur & Milieu doet hier verslag van in De Mestmarathon,kroniek van ruim 42 jaar Nederlands Mestbeleid. Een onthutsende opsommingvan falend beleid en een veehouderijsector die in deze periode gewoon isdoorgegaan met uitbreiden, terwijl steeds meer signalen op rood gingen. Demaatschappelijke kosten van de gangbare veehouderij werden totaal

MestbeleidHerman van Krieken

De provincie Noord-Brabant heeft een discussiegestart met burgers, natuurverenigingen en deBrabantse Milieu Federatie (BMF) om een nieuwmestbeleid te formuleren. Ook agrariërs en veevoederproducenten zijn vertegenwoordigd. Devertegenwoordigers van de varkens branche zijn na deeerste dialoogavond afgehaakt. Volgens de provincie isde druk op de omgeving te groot; gezondheidsrisico’s,overlast, onvoldoende kwaliteit van het milieu(bodem), landschap en biodiversiteit spelen een rol.Len Bruining, Johan Koekkoek (startavond) en deschrijver van dit stuk zijn betrokken bij deze discussie.

22

genegeerd. Die verkeerde attitude komt vandaag de dag tot uiting in het feitdat minimaal 25% van de mest verdwijnt in niemandsland door frauduleuzehandelingen. Ik weet dat cijfers arbitrair zijn maar ik las in de Visie strategieveehouderij van de 12 Natuur- en Milieu-Federaties dat volgens TNO devarkens in 2012 2,7 miljard hebben opgeleverd terwijl de maatschappelijkekosten op 4 miljard werden becijferd. Een negatief saldo voor de maatschappijmet ook nog eens negatieve gevolgen voor onze leefomgeving en devolksgezondheid. Voormalig minister en boer Cees Veerman zei hierover: “Weimporteren het voer, exporteren het vlees en de rommel blijft hier”.

Als uitgangspunt voor de dialoog, waarover met burgers, natuurverenigingen ende BMF niet valt te onderhandelen, is door deze drie vertegenwoordigingenunaniem gekozen voor een standstillbeginsel als het gaat om het aantal dieren.We willen een grondgebonden circulaire landbouw op de schaal van bijvoor-beeld het land van Heusden en Altena. Dit betekent dat de geproduceerdemest in de eigen regio verwerkt moet worden. Provincie, loonbedrijven enboeren willen dit uitgangspunt omzeilen met de verzachtende term‘mestverwaarding’. In industriële complexen wordt de overbodige mest uit Oost-Brabant verwerkt tot bijvoorbeeld droge mest voor de export. In Meeuwen,West Brabant, staat ook z’n gevaarlijke installatie in de planning die mest uito.a. de Peel moet gaan verwerken. Vanuit het oogpunt van duurzaamheid enhet grondgebonden kringloopbeginsel een absoluut onaanvaardbaar plan datvia het nieuwe mestbeleid zal moeten worden afgeschoten. In januari is deaanvraag naar de provincie gegaan. Ik ga er vanuit dat deze aanvraaglopende de discussie wordt aangehouden. Opvallend detail is verder het feitdat we om tafel zaten met boeren die tot de voorlopers gerekend kunnenworden. Bedrijven met een gesloten kringloop en ongeveer 90 koeien. Boerendie hun zaken goed voor elkaar hebben maar zich meestal beperken tot heteigen bedrijf. De tegenhangers zijn de melkveebedrijven met tussen de 200 en

23

300 koeien die kiezen voor schaalvergroting. Een boer met 250 melkkoeien enjongvee zou eigenlijk minimaal ruim 100 hectare land moeten hebben om zijnmest te kunnen verwerken op het eigen bedrijf.

Wat mij betreft is het allemaal heel eenvoudig; oorzaak en gevolg. Oorzaak ishet teveel aan dieren, dat moet dus snel minder worden via wettelijkemaatregel als dierrechten en fosfaatbeperkingen. Mestverwaarding isgevolgbestrijding dat bij hoge uitzondering op de juiste plaats(industrieterreinen) kan worden toegepast om grote problemen zo snel mogelijkop te lossen. Vestiging van dergelijke bedrijven moet geschieden zo dichtmogelijk bij de bron waardoor het aantal transportkilometers beperkt blijft.Deze uitgangspunten worden door de meeste aanwezige burgers,natuurverenigingen en de BMF onderschreven. Hopelijk werkt de provincie dituit in een nieuw provinciaal mestbeleid waarbij waterbed gevolgen moetenworden voorkomen. De overbodige mest in Oost-Brabant moet geen problemengaan veroorzaken in West-Brabant. In onze regio zijn nog weinig problemenmet mest en dat willen we graag zo houden. Voor de derde dialoog, in WestBrabant op 25 april, wordt een visie document gevraagd aan de provinciegebaseerd op de eerste 2 dialogen. Dit document wordt 13 april in Tilburgbeoordeeld. Als het de verkeerde kant opgaat dan zullen burgers,natuurverenigingen en BMF afhaken met in de toekomst vele bezwaren tegenhet verlenen van omgevingsvergunningen als gevolg. Ik ga er vooralsnog vanuitdat de provincie onder leiding van een D66 gedeputeerde de juiste wegbewandelt om te komen tot een in meerdere opzichten gezonde enmaatschappelijk verantwoorde landbouw in Noord-Brabant. In een volgendAltenatuurtje zullen we u berichten over de uitkomst. ❀

24

Ecologische Verbindings ZoneJohan Koekkoek

Vijf laar geleden hebben GemeenteWoudrichem en waterschap Rivierenland metinzet van provinciaal geld de ecologischeverbindingszone tussen het Pompveld en deKornse boezem, op enkele stukken na,gerealiseerd. In het jaarlijks overleg tussenAltenatuur en het waterschap hebben wijaangedrongen op natuurtechnisch maaibeheerwaarbij de vegetatie zowel vanuit de bermen ende sloten als van het grotere perceel afgevoerdzou worden. Het waterschap ruimde deafgelopen jaren wel de zomer-vegetatie vooreen deel op maar de slootvegetatie bleef dewinter over liggen en werd/wordt in het voorjaargeëgaliseerd en blijft dus liggen. Op het grotereperceel zagen we dat er drijfmest uit geredenwerd. Wij, van de beheercommissie, vonden dattoch merkwaardig en hebben met deambtenaar van gemeente Woudrichem overleggevoerd over de toch wel bijzondere manier vannatuurbeheer van de betreffende hectarenberm/sloot en weiland.Om maar een heel lang verhaal van overleg endiscussie kort te houden zijn we met degemeente Woudrichem in overleg om tot eenverantwoord ecologisch beheer tekomen.

25

Plan van uitvoeringDe beheercommissie, bij monde van Jan Pruyssen, zal inoverleg treden met André van Sticht beheerder van hetwaterschap over het beheer van de berm en de slootdie onder directe verantwoordelijkheid valt van hetwaterschap. We zullen voorstellen deberm nu in ieder geval te klepelen, en deslootkant te maaien om opschot van wilgte voorkomen. Daarna met de acrobaatde 'rommel' bij elkaar te harken en metde opraapwagen afvoeren richtingcomposteringinrichting. Zo kunnen we nahet broedseizoen het vlakke deel van deberm maaien en hooien en wellicht alspaardenhooi afvoeren. Ook hetgemeentelijke deel willen we zobehandelen. Over het uitvoeren van het werk zal Janmet André overleggen. Als het waterschap kans zietzelf de werkzaamheden uit te voeren tot en met hethooien, dan heeft dit onze voorkeur. Alleen er moet welhooi geoogst worden. Immers dat heeft de benodigdeecologisch duurzaamheidsaspecten. Het gemeentelijkedeel zal in ieder geval Jan doen. Waarbij de rekeningrichting beheercommissie gestuurd zal worden.Voor het grote weiland, waar nu nog het reclamebordvan de aanleg staat, met de speciaal voor de Grotemodderkruiper gegraven sloten, is het beheer absoluutstrijdig met de doelstelling. Ook dit voorjaar is daarweer drijfmest uitgereden. Met de ambtenaar van degemeente is nu afgesproken dat hij ons een documentstuurt waaruit blijkt waanneer wijverantwoordelijk kunnen worden voor hetbeheer. Op dit moment is het perceel ingebruik bij veehouder Luiks. Als debeheercommissie het beheer gaatuitvoeren zal Jan Pruyssen namensAltenatuur gaan hooien, waarbij het hooiafgezet gaat worden bij belangstellendevee-(paarden?) houders.

26

FinanciënHet bestuur van de vereniging heeft met goedkeuringvan de ledenvergadering €15.000,- vanuit dereserves beschikbaar gesteld om de aanleg van hetzonnepark in Almkerk op te starten. Het zonneveldkrijgt in ieder geval ook een natuurstatus. Deze laatstekwalificatie bergt in zich de mogelijkheid om subsidiete verwerven bij de provincie Noord-Brabant onderde titel 'Natuur en Samenleving' paragraaf'Ondernemen met Natuur'. De provincie zal maximaalons bedrag verdubbelen. Uiteraard als we op tijd zijnvoor de aanvraag. De inzet is nu dat we een deel vanhet rendement dat we hopen te behalen, 3% - 5% vande inleg, gaan besteden aan de tekorten dieoptreden bij het beheer van de ecologische

verbindingszone aan de Duylweg.Waarom al die moeiteEen mooi verhaal over de Grote modderkruiper vondik op de site van Wikipedia. Terwijl ik de site aanklikkomt er een advertentie van de auteurs van deze site.Zij vroegen mij of ik tevreden was met de informatievan Wikipedia. En als dat zo was of zij dan op eenbijdrage konden rekenen. Dat heb ik gedaan. Ik voelme dan ook niet schuldig als ik de info van de Grotemodderkruiper hier overneem.Maar het gaat om de Grote modderkruiper.

27

De grote modderkruiper (Misgurnus fossilis) (ook wel:weeraal) is een langgerekte spoelvormige vis met eendonkerbruine grondkleur, een geeloranje buik enzwarte lengtestrepen. Hij heeft tien baarddraden. Demannetjes hebben in de paaitijd (april) een oranjebuik en kunnen ook herkend worden aan hun slankerelichaam en de grotere en puntige borstvinnen. Hij isniet te verwarren met andere soorten, hoewel er invijvers ook wel verwante Aziatische soorten gehoudenworden die de zwarte lengtestrepen missen.

De grote modderkruiper leeft in wateren met eendikke modderlaag. Het is een rivierbegeleidendesoort die waarschijnlijk bij hoge waterstanden poelenkan bereiken waar hij langere tijd kan overleven na

het opdrogen van de poel. Hij komt ook wel inhoogveenmoerassen voor. De grote modderkruiper iseen bodembewoner die in staat is in zuurstofarmwater te overleven. Wanneer het zuurstofgehalte vanhet water erg laag wordt, hapt de modderkruiperlucht aan de oppervlakte en neemt daaruit zuurstof opin het sterk geplooide en doorbloede darmslijmvlies.De vis komt voor in grote en kleine plassen en meren,sloten, kleine rivieren, beken en moerassen. Devoedselrijkdom van het water zou voor deze vissoortniet zo ernstig zijn.

28

In NederlandUit bronnen in de vroege jaren zeventig bleek dat degrote modderkruiper achteruitging. Inventarisaties inde Limburgse en Veluwse beken leverden heel weinigwaarnemingen, daarentegen is de vis niet zeldzaam inkleine wateren met een veenbodem op de overgangvan zand- en kleigronden in Noord-Brabant.

BijzonderhedenOmdat de grote modderkruiper zeer actief wordt bijluchtdrukschommelingen, werd hij vroeger wel inaquaria gehouden als weervoorspeller. Hierdoor staatde soort ook wel bekend als weeraal.

Na Wikipedia ook RAVONToen ik de ook nog eens op de site bij RAVON(onderzoek Amfibieën, Reptielen, en Vissen) gingkijken vond ik onderstaande informatie. Deze voeg ikook toe in de hoop dat we de kennis omtrent dezebedreigde diersoort sterk kunnen uitbreiden. Immerswij leven in het gebied, we zeggen vaak ons gebied,waar nu veel geld en moeite (ook van onzevereniging) gestoken wordt in gericht natuurbeheer.

29

Bedreiging en beheer

Beschermde diersoortSinds 1973 heeft deze vissoort in Nederland eenbeschermde status in de Natuurbeschermingswet die in2002 is overgegaan in de Flora- en faunawet.Vangen, of zelfs het ondernemen van pogingendaartoe, is verboden. Bovendien is de grotemodderkruiper een kwetsbare soort van deNederlandse rode lijst.

KnelpuntenVolgens deskundigen paait de vis tussen waterplantenmet een fijne bladstructuur zoals aarvederkruid.

Nederlands onderzoek wijst echter uit datwaterplanten wellicht minder belangrijk zijn voor depaai zolang vervangende structuren aanwezig zijn.Verder zijn er aanwijzingen dat ze zich op voor depaai geschikte plaatsen concentreren. Vanwege zijnafhankelijkheid van dergelijke structuren is de soorterg gevoelig voor grootschalig onderhoud zoalsbaggeren en schonen. Niet alleen verdwijnt daardoorgeschikt habitat ook worden de dieren, door hunvluchtgedrag de bodem in, vaak op de kant gegooidwaar ze sterven.

30

Ook vermesting kan een negatieve invloed hebben opde aanwezigheid van waterplanten. Mogelijk heeft devis last van verzuring van kleine wateren op kalkarmegronden. Uit onderzoeken blijkt een voorkeur voorsterk begroeide wateren die relatief ondiep zijn. UitNederlands onderzoek naar de habitatvoorkeur in hetrivierengebied blijkt dat met nameverlandingsvegetaties met veel kraggen/drijftillen devoorkeur van deze soort genieten. Verder is het ookopvallend dat grote modderkruipers in hetcultuurlandschap bijna exclusief voorkomen in slotendie al heel lang aanwezig zijn, zodat het overzettennaar nieuwe leefgebieden niet altijd succesvol zal zijn.Door speciale habitats te ontwikkelen, met meermoerassige oevers kan echter de stand van grotemodderkruiper ook behoorlijk toenemen.

Maatregelen• Zuivering van water en meer ecologischbeheer van wateroevers waarbij oever- enwaterplanten de kans krijgen zich teontwikkelen.

• Anti-verdrogingsbeleid: mogelijk zijnmaat-regelen als waterpeilverhoging en hetopheffen van plaatselijke verschillen in

31

waterpeil van belang voor het voltooien vande levenscyclus omdat verplaatsing tussenkleine begroeide wateren en ruimer waterdaarin een rol speelt.

In Nederland

NatuurontwikkelingNabij het Nederlandse Ameide is eennatuurontwikkelingsproject waar in een polder hetwaterniveau is verhoogd en er een moeras ontstaan is.Dit heeft geleid tot een hoge dichtheid van zowel dekleine- als de grote modderkruiper. De grotemodderkruiper is daar een van de belangrijksteprooien voor de purperreiger waar dit project metname op gericht is.

Wie weet?Het bosje van Jan van Mersbergen is al eennatuurjuweeltje. Wie weet dat we over enkele jarenkunnen zeggen dat de ecologische verbindingszonetussen Pompveld en Kornse boezem weer een extranatuurjuweeltje met veel modderkruipers, inclusiefbegeleidende soorten rijker is? ❀

Het bosje vanJan van Mersbergen

32

Jan van Haaften

Voor jou!

Hallo jongens en meisjes,

De wilde eend is een van de meest bekende vogels vanons land. Het kwaken als ze wegvliegen of met elkaarpraten klinkt je vast bekend in de oren. Dat ze redelijktam zijn kun je op de foto’s wel zien. In de wintermaandenzijn ze op zoek naar voedsel zelfs onder sneeuw envinden dat bijvoorbeeld onder de eikenbomen bij mij inde straat. Zouden ze dan een eik herkennen en weten datdaar eikels onder liggen? Knap hoor!

33

Het vrouwtje maakt van veertjes, dons wat mos en kleinetakjes een lekker warm nest. Je zou denken dat ze dat doetvlak aan de waterkant maar dat is lang niet altijd zo. Soms ligter een nest in een knotwilg of op een balkon, maar ook vlaklangs een drukke weg. Niet erg veilig voor de kleintjes! Welveilig is het bruine verenpak van moeder. Daardoor valt zenauwelijks op als ze zit te broeden.

Vogels trekken ’s winters vaak weg naar warmere landen;begrijpelijk. Fijnere temperatuur en meer te eten dan hier. Maarveel eenden blijven ook hier. Dicht in de buurt van waar ze ’szomers ook zijn te vinden. We noemen dat standvogels.Misschien komt het daardoor dat ze al vroeg met het nestbeginnen. Soms al in februari.

34

De eikels en anderezaden die het vrouw

tje ’s

winters eet komen inhet voorjaar goed va

n pas.

Want eieren leggenkost veel energie. Elk

e dag een ei

en dat veertien dagen lang. Dat is niet mi

s! Nadat het

nest vol is en alle eieren zijn bevrucht zit

het ‘werk’

van het mannetje erop! Hij zwemt nog ee

n paar

dagen in de buurt alsbeschermheer maar

gaat dan in

de rui. Hij raakt veelveren en slagpennen

kwijt en

kan een tijdje niet vliegen.

35

Ondertussen broed het vrouwtje de eieren in 28dagen uit. Dikwijls niet allemaal. Want als er een stukof tien zijn uitgekomen en de eendjes het nest uitwillen gaat moeder mee. Ze laat dan nog een paarniet uitgekomen eieren achter.

36

De jonge eendjes zijn erg kwetsbaar. Gevaren liggen overalop de loer en moeder eend kan niet overal tegelijk zijn. Zowordt er weleens een eendje geroofd of een zwak eendjeziek. Uiteindelijk zullen er van de veertien eieren misschiendrie eendjes de (e)e(i)ndstreep halen en volwassen worden.

Wist je dat ….* men wel eens een wilde eend heeft gevonden met eenring en ze daaruit konden opmaken dat hij 29 jaar wasgeworden?

* eenden gek zijn op eendenkroos, een klein waterplantje,maar ook kleine insecten eten en gras?

* Ze soms wel 3 keer per jaar een nestje maken? ❀

37

PROGRAMMA VOORJAAR/ZOMER 2016

Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen.Let ook op de website en op Facebook voor eventuele wijzigingen:www.altenatuur.nl. Noteer de data vast in uw agenda!

Zaterdag 14 mei: Rondleiding door het Vlijmens VenHet Vlijmens Ven is een gebied onder Vlijmen waarin momenteel de bestaandenatuurterreinen fors worden uitgebreid door Natuurmonumenten insamenwerking met Waterschap Aa en Maas, De Vlinderstichting,Staatsbosbeheer en de gemeenten Heusden en ’s-Hertogenbosch. Zeldzaamgeworden soorten probeert men terug te brengen onder de noemer 'Blues in theMarshes', blauwtjes in de moerassen. Het gebied kent onder meer uitgestrekteblauwgraslanden gekleurd door zeldzaamheden als Blauwe knoop, Blauwezegge en Pimpernelblauwtje. De wandeling wordt geleid door Lianne Schrödervan Natuurmonumenten en zal ongeveer 2 uur duren. Om 8.30 uur verzamelenbij Fort Giessen. Ongeveer 9 uur zijn we bij de parkeerplaats Deutersestraat(ten zuidwesten van het Jeroen Boschziekenhuis). Goed schoeisel aantrekken, hetis een kwelrijk gebied. Eten en drinken zelf mee nemen omdat er geenhorecavoorziening is. Tijdens de ochtend kun je zonodig bellen naar Goof vanVliet (06 – 28 70 38 38)

middenpagina1

38

Heeft u een vraagof wilt u een afsp

raak maken: altenatuurgastlessen@

gmail.com

Heeft u interesseom uw

leerlingen deze informatieve

gastlessen voor ute laten

verzorgen, dan ishet een

goed idee om eenafspraak

te maken. Bent u geen

leerkracht? Geefdan deze

informatie door!

gastles weidevogels

Beide lessen worden geheel verzorg

d

aangeboden en zijn vooral bedoeld

voor

leerlingen van demiddenbouwgroe

pen.

Men kan ook vooréén gastles kiezen

.

In oktober en november willen we a

andacht

schenken aan deuilen.

De maanden maart en april zijn

gereserveerd voor de weidevogels

.

gastles uilen

Vanaf het cursusjaar

2014-2015 wil Altenatuur

gastlessen gaan geven op de

basisscholen in het Land van

Heusden en Altena.

Deskundige vrijwilligers willen zich

graag inzetten omde leerlingen op

een aantrekkelijkemanier kennis te l

aten maken met de diverse

uilensoorten en weidevogels. Ook he

t beschermingswerk voor het

behoud van dezevogels in onze om

geving komt ruimschoots aan bod.

hajandesign

UILEN

en WEIDEVOGELS op de BASISSCHOOL

ALTENATUURNatuurbeschermin

gsvereniging

Gastlessenmid

denpagina

2

39

middenpagina3

Forteducatie

Altenatuur

40

middenpagina4Zaterdag 4 juni: Nationale Nachtvlindernacht op Fort Giessen

Altenatuur doet dit jaar voor de elfde keer mee aan de NationaleNachtvlinderNacht (NNN). Door jaarlijks op het Fort te tellen hebbenwe inmiddels een aardig beeld van wat hier voorkomt aan nachtvlinders.Al meer dan 200 soorten staan op de lijst!Komt u meekijken welke prachtige soorten nachtvlinders er deze keer op hetlaken vallen? We beginnen pas om 22.15 uur omdat het in deze tijd van hetjaar dan pas donker wordt. Afhankelijk van het succes, dat weer samenhangtmet het weer, gaan we door tot middernacht of daarna. U kunt de hele avond/nacht meedoen of een uurtje langskomen op deze gezellige happening. Devlinders worden in het fortgebouw gedetermineerd en geadministreerd envervolgens weer losgelaten.

Najaar:In oktober en november hopen we weer twee lezingen te organiseren waaroveru later wordt geïnformeerd. De onderwerpen zijn dan respectievelijk ‘Het jaarvan de boon’ en ‘Uilen: mythische vogels die tot onze verbeelding spreken’.

Vooraankondiging Natuurwerkdag 2016: Zaterdag 5 novemberOok dit jaar doet Altenatuur weer mee aan de Nationale Natuurwerkdag. Delocatie is nog niet bekend. Informatie hierover is vanaf september beschikbaarop de landelijke site www.natuurwerkdag.nl (zoek onder provincie Noord-Brabant de locatie in het LvHenA) waar u zich tevens kunt aanmelden. Ook kuntu de Altenatuur-site in de gaten houden voor meer info.

Contributie 2016.Binnenkort ontvangt u per e-mail of post een verzoek om uw contributie voor2016 over te maken. Mogen we er op vertrouwen dat u zelf de overboekingregelt? Dat kan al direct als u dit leest.

De contributie bedraagt per jaar:€ 5,- voor een jeugdlid (t/m18 jaar)€12,50 voor een gewoon lidmaatschap€20,- voor een gezinslidmaatschap.

S.v.p. overmaken op: Rabobankrekening NL67 RABO 0301 5243 19of: ING-bankrekening NL43 INGB 0002 5930 26

t.n.v Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur o.v.v. Contributie 2016.

41

Moede hindeJaap van Diggelen

Evenals een moede hinde,

voorheen het hijgend hert, dat naar het klare water smacht....

Op 27 maart liepen we door natuurgebied het Pompveld ter voorbereiding opde Dag van het Landschap, tweede paasdag. Een vroege Pasen dit jaar en datwas aan alles te merken. Het was koud door de gure, harde wind en aan debomen was nog weinig voorjaar te zien. We struinden over modderige padenhet natte gebied in, op zoek naar dingen waar we tijdens onze wandeling opmaandag even stil bij konden staan voor een kort verhaaltje. De wind gierdedoor de populieren maar daarbovenuit klonk op veel plaatsen dekarakteristieke Ti-Ta tweeklank van de Tjiftjaf. Gelukkig was deze ultiemevoorjaarsbode weer terug in het land! Als een deken rollen enkelehonderdduizenden van deze superkleine zangertjes zich jaarlijks in de tweedehelft van maart over ons land uit. In zekere zin is de naam Tjiftjaf eenonomatopee, een naam die het geluid van de vogel weergeeft. Bekendervoorbeeld hiervan is de Koekoek maar daarvoor waren we veel te vroeg: diezit waarschijnlijk nog ver weg in Afrika. Als je goed luistert dan hoor je echt deTsj klank twee maal in de roep. Engelsen horen dat ook en noemen hemChiffchaff. Hoe de Duitsers dan in vredesnaam Zilpzalp horen is mij eenraadsel.......

42

We lopen langs de zandput waarin zowel Winter- als Zomertalingen en enkeleKrakeenden zitten. Hier zat afgelopen weken nog een Roerdomp in het riet,vertelt een medewerker van het BL. Synchroon met het overal verschijnen van de‘witte reiger’ (de Grote zilverreiger) verdwijnen de Roerdompen uit demoerassen, waarmee ik niets van een oorzakelijk verband wil duiden. Hetaantal broedparen Roerdomp in een gebied als de Biesbosch is op 1 hand tetellen, hoorde ik afgelopen week. You win some, you loose some. Helaas.Even verder in de eendenkooi staan we stil bij de eerste voorjaarsbloeiers:Speenkruid, Hondsdraf en, vreemd in deze natte klei, Klein hoefblad.Boswachter Bart Pörtzgen vertelt dat de grienden rond de kooi gefaseerdworden afgezet zodat er altijd genoeg dekking blijft voor het wild en deeenden. De net afgezette wilgenstobben zijn rijk begroeid met een samenlevingvan mossen, kostmossen, brandnetel, walstro en prachtige varens, soms tweesoorten zelfs op één knot. Door de gekapte griend loopt een wissel, een spoorvan Reeën, zo te zien aan de prentjes in de natte modder. Staande aan dekooiplas, met uitzicht op nog een prachtig paar Zomertaling tussen deKuifeenden en staleenden, ontstaat een discussie over de reeënstand in het

gebied. ‘Ze doen het zogoed dat we eroverdenken om regulerendop te treden’ vertelt Bart.‘Als de populatie tegroot wordt gaan zezwerven en krijgen weaanrijdingen op deomliggende wegen, watvaak veel schadeoplevert.’ Ik kan het bijnaniet geloven: hebben weeindelijk een prachtige

robuuste natuurparel in het centrale komkleigebied van het Land van Heusdenen Altena, ruim 200 hectare maar liefst, en is het voor grote zoogdieren (watoverdreven klinkt voor een ree) weer te klein. Ergens in de vorige eeuw is er inons land een omslagpunt bereikt. Waar sinds de oertijd de mens te gast was ineen gevaarlijke woeste natuur, draaiden in enkele decennia de rollen om: denatuur werd de bedreigde ‘gast’ in het door ons beheerste cultuurlandschap.Postzegeltjesnatuurbeheer van eilandjes in de grote cultuurzee. Zo heette dat inde jaren zeventig, waarna we gelukkig de Ecologische Hoofdstructuuruitvonden. Toch jammer dat zo’n Ree dat dan weer niet snapt. ❀

43

Klimaatsveranderingen,een greep uit eigen waarnemingen

André van den Berg

De klimaatsverandering is aan eenovertreffende trap bezig. Het jaar 2015gaat de boeken in als exceptioneel: nooitwaren de gemiddelde temperaturen opaarde zo hoog (gemeten). De maandenjanuari en februari in 2016 waren ook alweer bijzonder warm. Het wegsmelten vanhet poolijs gaat veel sneller dan verwacht.

Ook dit jaar zijn als gevolg van klimaats-verandering een groot aantal mensen endieren overleden. Gelukkig is de laatstewereld milieu conferentie eindelijk eenspositief verlopen, ook al is daarvan in deNederlandse politiek nog weinig terug tevinden.

De milieuclub Urgenda heeft hetNederlandse beleid (kolencentrales) voor derechter gegooid en gelijk gekregen.Applaus! Het is een ongelofelijke mijlpaalvoor de milieubeweging.

Verschillende kustgemeenten willen destranden vol bouwen met recreatie-woningen….?! Door toedoen van ons (natuur-en milieumensen) is dit voor een deel weerterug gedraaid.

Buiten onze grenzen zijn meer positievesignalen op te vangen en laten we

44

bijvoorbeeld hopen dat de Amerikanen dejuiste president kiezen zodat ze ook eens opmilieugebied mee kunnen doen. Maar danmoet die persoon daar natuurlijk wel depolitieke steun voor krijgen. Het geruis vande vele oorlogen en grote volksverhuizingenverstomt het milieudebat.De sjoemelaars van de auto industrie blijvenredelijk buiten schot….

Op 10 december werd er nog gehooid voorkuilgras en ik vraag me af hoe lang het nogduurt voor we jaarrond kunnen maaien. Eenwarme winter gevolgd door een watkoudere maand maart zorgde er voor datde velden van zomergroen toch nog evennaar winterbruin kleurden terwijl het eerstekievitsei al was gevonden.

De stinzenflora, de stokrozen en anderetypische tuinplanten bloeien nog of al. Ingunstig liggende hooilanden, bermen entuinen zijn door Floron eind december rondde 300 bloeiende soorten geteld. Zelf zagik bijvoorbeeld soorten als: kleine pimpernel,grote centaurie, kruldistel, jacobskruiskruid,gulden sleutelbloem, helmkruid, bereklauw,fluitekruid en speenkruid. Aan onzevijverrand waren nog steeds groene kikkersactief. Kleine watersalamanders zag ik nietmaar die kan de hier rond zwervendeijsvogel er uit gepikt hebben.

Het meest bijzonder vond ik een voorval opoudejaarsmiddag toen ik oliebollen stond tebakken in de garage: ik keek door het raamnaar de vogels buiten die aan de voeder-korven hingen; opeens een enorme knalveroorzaakt door het carbid schieten langsde Waal … alles vloog weg en de laatste

45

groene kikker van 2015 plonst met een boogin het water. Niks winterslaap moet hijgedacht hebben dat is nergens meer voornodig! De temperatuur was dan ook 15 oC.De vijver heb ik deze winter 2 maal moetenmaaien en zelfs draadalg moetenverwijderen. De waterlelie heeft hetjaarrond blad aangemaakt. Langs de vijveris spontaan een nieuwkomer in bloeigekomen, het blijkt om bleek cypergras tegaan.

Op natuurbericht was te lezen dat de adder(winterslaper) voor het eerst jaarrond isgezien (alle maanden van het jaar) en is vantweejarige- naar eenjarige voortplantingover gestapt.

In de tweede week van januari staat hier inHellouw nog een groepje elzen in blad…!!(zie foto). Sommige struiken in de tuin zijndeze winter niet zonder blad geweest(doorstart).

Langs de afrit A27 naar Hank zagen we 1februari de eerste sleedoorns in bloei enenkele meidoorns al in blad.

Tot slot:

Er zit in februari telkens een tjiftjaf voor onsraam te fladderen, echter zingen doet hijniet. Maar in de Biesbosch is zijn ontroerendelentezang al gehoord. ❀

4640

Een verschil van dag en nacht

Over het algemeen denken we datdagvlinders bontgekleurd zijn en dat denachtvlinders, of motten, met eengrauwe schutkleur rondvliegen.Maar de 'deskundigen' onder onsvegen alle vlinders op een hoop ennoemen de orde Lepidoptera.In die grote vlinderfamilie vind jekleurige nachtvlinders die overdagvliegen en dus dagactief zijn en

dagvlinders met saaie kleuren die zichjuist verstoppen.

47

De overgrote meerderheid van devlinders bestaat uit nachtvlinders, zo'n90 procent. Dat is een groot verschil.En er zijn nog meer verschillen

bijvoorbeeld de antennes. Die van dedagvlinders zijn knuppelvormig terwijlde nachtvlinders weer geveerde ofhaarvormige antennes hebben.Uitzonderingen daargelaten.

Als je tot slot kijkt naar de manierwaarop deze insecten hun vleugelssluiten zie je dat de dagvlinders zerechtop houden en dat de meeste

nachtvlinders ze sluiten en op hun rugleggen.

Jan van Haaften

48

Wilde planten van het vroegere AltenaDeel 2: Verslag van een excursie in 1932

Ernst-Jan van Haaften

Tegenwoordig isgoed bekend welke

plantensoorten er nu

in deze regio te

vinden zijn. Oude

plantengegevens zijn

echter schaars, zeker

die van meer dan 50

jaar oud. De slechts

enkele bronnen die

er wel zijn, geven

een bijzonder inkijkje

in de vroegere

natuurrijkdom van

het Land van

Heusden en Altena.

In deze serie

bespreek ik een

aantal van deze

bronnen. In dit

Altenatuurtje deel 2,

dat gaat over een

verslag van een

excursie in 1932,

geschreven door

A.W. Kloos [1].

Verspreidingsonderzoek naar planten inNederlandHet onderzoek naar de verspreiding vanwilde planten in Nederland kent een langetraditie, welke is gestart in 1845. Toen werd‘De Vereeniging voor de NederlandscheFlora’ opgericht, later hernoemd totKoninklijke Nederlandse BotanischeVereniging (KNBV). De vereniging hield zichvooral bezig met floristisch onderzoek van deNederlandse flora (met name de minderalgemene soorten) en het aanleggen van eenherbarium hiervan. Verder werd eentijdschrift uitgegeven, het NederlandschKruidkundig Archief. In 1930 wordt vanuit devereniging de Stichting Instituut voor hetVegetatie Onderzoek van Nederland (IVON)opgericht. Deze stichting neemt hetverspreidingsonderzoek van alleNederlandse soorten op zich, met als doelhet kunnen publiceren vanverspreidingskaartjes van alle soorten. In dedecennia voor de Tweede Wereldoorlogwas Abraham Willem Kloos een van demeest kundige én actieve floristen in ons land.Als voorzitter van het IVON organiseerde hijdaarbij elk jaar een zomerexcursie naar eennog slecht onderzocht deel van het land. Zowerd in de herfst van 1931 besloten devolgende excursie te laten plaatsvinden in deomgeving van Heusden.

49

Bezochte gebieden in de omgevingvan HeusdenIn die periode werdenplantengegevens verzameld per‘hok’ zoals dat met lijnen op detoenmalige stafkaarten werdaangegeven. Deze werden weeropgedeeld in kleinere hokjes,waarbinnen dan de waargenomenplantensoorten werden genoteerd.Het artikel beschrijft duidelijk welkegebieden zijn onderzocht, steeds metvermelding van de bezochte hokjes.Zo gaat een deel van de groep op22 augustus "te Heusden met hetvoetveer over, bezocht Neder Hemerten het kasteel aldaar; liet zich met hetpontveer over de oude Maasarmzetten, trok daarna dwars door deNarckeswaard naar het voetveer opWijk, en kon daar een autobusoppikken die haar naar Aalburg enverder naar Heusden terug bracht".Een dag later ging men "fietsen overDrongelen tot onder Meeuwen en

terug over Eethen en Genderen" terwijleen deel van de groep "per fiets debinnenweg langs Aalburg en wijkvolgden, bij Spijk op de buitendijkkwamen, langs Molendijk tot Veengingen waar koffie gedronken werd".Op de 24ste bezocht een aantalfloristen "per fiets de binnenlandentussen Genderen en Biesheuvel, StenenHeul en de Polder den Duil".Met de auto werden ook nogWerkendam en Almkerk bezocht.Naast de gebieden in het Land vanAltena werd ook de Bommelerwaard(Zuilichem, Aalst) en de omgevingvan de Loonse en Drunense Duinenaangedaan. Blijkbaar was mentevreden over het resultaat van deexcursie, aangezien wordtgeschreven dat "uit de besprekingendien avond bleek, dat de meeste ledenzeer voldaan over de flora en hetlandschap in de omgeving vanHeusden waren".

Kaartje Genderen en omgeving in 1930

50

558 soorten!Na een week lang planteninventariseren wist Kloos met deandere floristen in totaal 558 soortente noteren; een flink aantal. Hetartikel geeft in een langeopsomming, van bijna 7 pagina’s,alle soorten op. Achter de meerzeldzame soorten zijn ook de hokjeswaarin deze zijn gevonden vermeld.Helaas wordt er in het artikel maarheel weinig toelichting geschreven bijde bijzondere vondsten. Slechts bijenkele soorten staat en enkele zinmet wat aanvullende informatie.Hierdoor is de schat aan informatiedie toen verzameld werd slechtsweinig toegankelijk.

RijstgrasDe grassoort Rijstgras blijkt opdiverse plekken te zijn gevonden.Kloos vermeld bij deze soort "werd inzeer rijke vegetaties in de aangegevenhokjes waargenomen". Rijstgras groeitin poldergebieden vooral inslootkanten en modderige oevers vanbredere waterlopen. Landelijk isdeze soort altijd zeldzaam geweest,maar in het Land van Heusden enAltena is het voorkomen al langbekend. Ook tegenwoordig is desoort nog altijd te vinden langssloten. Op plaatsen waar oeversworden vergraven, zoals bij deaanleg van Ecologische Verbindings-zones, verschijnt de soort vrijweldirect weer in flinke aantallen.

51

Andere bijzonderhedenSpeciaal genoemd worden verdernog planten die vooral buitendijkslangs de rivieren voorkomen,waaronder Naaldwaterbies,Slijkgroen, Bruin cypergras, Engelsealant, Veldsalie enKarwijvarkenskervel. Naast Rijstgrasworden soorten die in de nattepoldergraslanden of sloten thuishorenopvallend genoeg niet speciaalgenoemd. Planten die we nu graag

zouden tegenkomen, zoalsPijptorkruid of Krabbenscheer staanin de lijst met de ‘a’ van ‘algemeenvoorkomend’ erachter. Blijkbaar wasdat in die tijd verder niet bijzonder!

Literatuur[1] Kloos, A.W. 1933. Verslag van de excursie

gehouden te Heusden en omgeving op 22 Augustus

1932 en volgende dagen. Nederlands Kruidkundig

Archief. Serie 3, volume 43 (1): 68-84. ❀

Rijstgras in Ecologischeverbindingszone langsde Duylweg

VerspreidingskaartjeaartjeRijstgras in Nederland

52

Notulen ledenvergadering 16 februari 2016Johan Koekkoek (secretaris)

Aanwezig: 33 ledenAfmeldingen: De heren D. Hovestadt en R. van Walree, E-J. van Haaften en

J. van Haaften.

1. OpeningVoorzitter Jaap van Diggelen opent om enkele minuten over acht devergadering door iedereen welkom te heten.Dan start hij zijn openingsbetoog door enkele opmerkelijke feiten even aan testippen, zoals het Groen Geheim van Giessen met de opmerkelijketheatervoorstelling op het fort voor kinderen met de Wolf en de zeven geitjes.Een aspect van onze activiteiten dat veel waardering is gaan oogsten.Ook noemde de voorzitter de vele inspanningen van de weidevogelgroep.Maar hij vond ook de beheercommissie op deze avond een pluim verdiende.

Toen liet hij een Power Point starten om, zo zei hij, zijn inleiding in tijdsduurbinnen de perken te houden.

a. Het coöperatief Collectief Agrarisch Natuurbeheer, West-Brabant.Bestaande uit zes Agrarische Natuurverenigingen, waaronder de ANV Landvan Heusden en Altena met gebiedscoördinator Meewis Millenaar. Per jaarverschijnen er gebiedsaanvragen voor allerlei vormen van agrarischnatuurbeheer zoals weidevogelbescherming. De rol van Altenatuur wordthierbij gevuld met lokaliseren en beschermen van nesten. Meeuwis sluit debeheercontracten met de betreffende agrariër voor met name de financiëleafwikkeling. De voorzitter toont een gedetailleerde kaart van ons gebiedwaarop aangegeven staat waar nesten gevonden zijn.

53

Hij laat enkele afbeeldingen zien van te beschermen vogels. De grutto isaltijd wel de meest in het oog springende.

b. Nieuwe ontwikkelingen (1)Er komt een pilot Beheermonitoring in het kader van Agrarisch NatuurLandschapsbeheer, (ANLb). Dit jaar is de start met een nulmeting.Het doel is het monitoren van effecten van beheermaatregelen met despeerpunten: Akker- en weidevogels, Beschermde vissoorten, Dagvlindersvan bermen en weilanden, waterplanten, optioneel kleine marterachtigen.Op een gepassioneerde toon doet de voorzitter een oproep aanbelangstellenden om aan dit project mee te doen. Het biedt kansen om opeen zeer nuttige manier het landschap te beleven.

c. Dan komt de (2) in beeld van de nieuwe ontwikkelingen. Project PartridgeInternationaal project (EU) voor biotoopverbetering voor vogels in hetagrarisch gebied. De aanvraag voor de Patrijs in onze regio loopt. Metname het gebied tussen Almkerk en Woudrichem kent op dit moment al eenredelijke populatiedichtheid voor de Patrijs.

d. Tot slot: 2016, Het jaar van de kievit. “Ik wil het maar gezegd hebben”.

2. NotulenDe notulen van de ledenvergadering 2015, gepubliceerd in Altenatuurtje 99worden goedgekeurd

3. Jaarverslag 2015Elk jaar kies ik een soort titel waarmee ik het jaarverslag inhoud wil geven.Andere jaren heb ik bijvoorbeeld bestuursleden als titel gekozen of natuur-gebieden. Dit jaar dus min of meer mijn eigen emotie.

Het 100e nummer van het Altenatuurtje heeft bestwat bij me los gemaakt. Ik heb tenslotte aan allenummers een bijdrage geleverd. Vooral in debeginjaren kostte het veel moeite om met de toenbeschikbare hulpmiddelen een uitgave terealiseren. Typen op een tweedehandstypemachine met een haperende e. Dan diestencils die op een verfoeilijke manier deschrijffouten weerbarstig liet corrigeren. Vanafhet begin was het duidelijk dat ons clubbladlevenskansen had. Steeds leverden schrijverskopie aan om een nummer samen te stellen.Gelukkig waren er ook steeds vormgevers en

54

illustratoren die de soms best wat saaie teksten in een toch uitdagend jasjestaken en ik mag ook wel zeggen tot op den huidige dag steken.

Dan de forteducatie. Deelname van mij aan deze activiteit berust op een passiewaarvan ik meerdere keren per jaar denk: Johan laat dat schoolmeesterschapnu maar eens varen. Toch kan ik het niet laten om met de mensen van dit teamsteeds weer naar nieuwe uitdagingen te zoeken. Zo kwam John Kollen met deaanvraag van een school uit Werkendam, groep 3, vroeger heette dat klas 1,om een ochtend met 60 kinderen aan water te besteden.Eerst gaat er dan onder de koffie een prikkelende discussie van start. Tussenaan de ene kant: Hans van Tilburg, John Kollen, Kees van Maastricht was erdeze keer niet bij en aan de andere kant Goof van Vliet, Jos Schenkenveld enik. Zo uitdagend dat ik een week later een plannetje uitgewerkt op papierpresenteerde. : Rondwandeling over het Koekkoekspad, met een schepnetje eneen loep. Maar ook ontmoeten we onderweg een filter om modder uit hetwater te filteren. En verzamelen we stengels van bijvoorbeeld riet en lissen enplukken we wat takjes van een paar bomen. Daarbij stellen we ons de vraag:Hoe komt dat water helemaal boven in de plant? Om dat te beleven zullen wede kinderen door een zeshoekig vat met treden aan de binnenkant latenklimmen. Water krabbelt zelf naar boven als het in heel kleine buisjes terechtkomt. (Capillariteit, voor de volwassenen). John en Hans, die het vat gemaakthebben, hebben eer van hun werk gehad. Het was voor die kinderen eenuitdagende opdracht.

GGG. Onder deze titel (Groen Geheim Giessen) zijn onder de bezielendeleiding van Goof van Vliet enkele smaakmakende activiteiten uitgevoerd. Iknoem ze nog maar eens in het kort:

18 april: Feestelijke happening op het fort met als hoogtepunt de uitvoeringvan Peter en de Wolf. Het door de werkgroep die bestond uit: Goof van Vliet,Len Bruining, Margo van Beem, Bert van Seters (VMB), Joop de Vries (VMB) en

55

Johan Koekkoek .24 oktober: Steek je licht op bij de buren. Aan voortrekkers op het gebied vanduurzame energie wordt gevraagd om een kort filmpje te laten plaatsenwaarom zij voor de investering in duurzame energie gedaan hebben. Dezefilmpjes zijn nog steeds op de faceboekpagina van GGG terug te vinden. Opzaterdag 24 oktober is er een lunch voor de deelnemers georganiseerd omonderling nieuwtjes uit te wisselen. Bijna alle deelnemers plus nog watnieuwelingen hebben aan de lunch deelgenomen.9 februari: Net voor onze jaarvergadering is er nog een bijeenkomst metFrank Manders over ”In 80 dagen elektrisch rond de aarde”. Een buitengewoonbegaafd spreker over een buitengewoon uitdagend onderwerp. De discussiedie volgde was zeer geanimeerd.

SN-subsidie. Altenatuur verkeert in de gelukkige omstandigheden dat een viertalgriendperceeltjes in de provinciale nauursubsidieregeling opgenomen zijn. Die

subsidie voorziet erin dat het kappen van de griend professioneel betaald kanworden maar dat de afvoer en verwerking opgebracht moet worden door dekwaliteit van het hout of als dat niet lukt uit andere bronnen, bijvoorbeeld onzeclubkas. De laatste tien jaren slagen we er steeds beter in om dat eindproducttegen kostprijs afgezet te krijgen. Vooral de uitrijwagen, gezamenlijk eigendomvan Altenatuur en Brabants Landschap, heeft daar een zeer positieve bijdrageaan geleverd. Onze (Altenatuur en B.L.) grienden kennen nu vier min of meerbudgettair neutrale houtstromen: het Gelders hout voor zinkstukken, de palenvoor slootoeverbescherming en kachelhout voor de hout gestookte cv-installatieen tenslotte de houtsnippers.Om de hout gestookte cv-installatie aan te kopen voor het Kringloopcentrumheeft de beheercommissie daar een provinciale subsidie voor verkregen onderde titel: natuur en samenleving.

56

Weidevogels en zonnepanelen. Binnen de weidevogelgroep ontstaat er eensubgroep die zich speciaal bezig gaat houden met het onder water zetten vanbelangrijke grutto percelen. Als de grutto in het voorjaar arriveert heeft hijbehoefte aan goed voedsel. Dat kan hij vinden in plas dras weilanden. Nu zijner zo’n tiental pompen die draaien op zonnestroom, samen met Brabantslandschap (provinciaal geld) aangeschaft. De deelnemende boer krijgt voor zijnperceel een passende vergoeding.

De Argusvlinder. In het voorjaar van 2015 belde Sjanie van Tricht ambtenaarvan gemeente Aalburg, of wij interesse hadden in het beheer van enkelebermen. De pot met €€€ is leeg. Maar je weet nooit….Uiteindelijk hebben we ja gezegd. Onder leiding van Jan Pruissen hebben weeen drietal bermen, de Oude weidesteeg, De Lange Bruggert en deMostaardweg eenmaal gemaaid en het hooi als paardenhooi verkocht. Hetfinanciële risico werd geheel gedragen door onze beheercommissie.Het is goed afgelopen maar we zouden het bermenbeheer toch graag in eengroter kader plaatsen waar verantwoordelijke instanties en belanghebbendentoch beter tot hun recht kunnen komen. Hierover is gecommuniceerd met deAgrarische Natuurvereniging, gemeenten en waterschap.Het uiteindelijke resultaat is dat er een soort Arguswerkgroep is ontstaan diehet bermenbeheer via Provinciaal gesubsidieerde projecten kan gaanontwikkelen.Het monitoren van de beheermaatregelen met hun effecten op bijvoorbeeld deArgusvlinder is dan cruciaal. Het is belangrijk dat we met elkaar oog krijgenvoor de ontwikkeling van BOERENNATUUR.

Glaskruid. Er is een actieve plantenwerkgroep ontstaan. Die regelmatig haaraandacht richt op een of twee in het oog springende gebieden van onze regio.Het afgelopen jaar ben ik ook een paar keer mee geweest naar de WijdeAlm. Toen zij een tocht door de vesting van Woudrichem maakten, was ik

57

verhinderd, maar was de vondst van het glaskruid een kleine ‘natuurkick’ voormij. Je wordt op basis van het verleden wel eens geprikkeld om dat plantjeweer eens op te zoeken. Ik kende dat plantje vanuit de opleiding voor docentbiologie, maar ben het later nauwelijks meer tegen gekomen. Als jetegenwoordig een plaatje van het plantje wilt zoeken type je de naam (op jetelefoon) in en het verschijnt. Tijdens mijn opleiding was dat anders. Nu heb ikhet ingetypt. Nieuwsgierig? Type het eens in.

PV en kleine windmolens. Het bestuur heeft besloten een deel van de financiëlereserves in te gaan zetten voor de ontwikkeling van een zonneveld nabijAlmkerk. Het perceel van de voormalige rioolwaterzuivering, groot 0,85 ha, isnu geheel overwoekerd door bramen en wilgenopslag.Bij de gemeente Woudrichem is een aanvraag gedaan om de bestemming tewijzigen in zonneveld.Op het veld kunnen zo’n 1000 panelen. De exploitatie wordt in handengegeven van DEcAB, de regionale duurzame energie coöperatie. De stroomvan deze panelen kan geleverd worden aan bewoners van de postcoderoosmet als kern 4286. De kostprijs van deze stroom ligt beduidend onder dehuidige stroomprijs van bijv. Essent of Greenchoice.Daar de bestemmingsplanwijziging toch nog wel enige tijd in beslag neemt,willen we ons ook gaan oriënteren op het plaatsen van kleine windmolens opdit terrein. Als de zon niet schijnt en er is wel wind dan hebben we wel stroom.Een voorbeeld van zo’n windturbine is hiernaast afgebeeld op een dak.Het is uiteraard wel de bedoeling dat ons geld rendeert. We zetten in op eenhogere renteopbrengst dan het huidige banktarief.

Een jaarverslag is een beperkte weergave van activiteiten. Ik heb me dit jaarweer eens laten leiden door wat mij sterk motiveerde.

58

4. Jaarverslag van de penningmeesterMargo van Beem presenteert de jaarcijfers en licht de opvallende posten toe.

bergroting 2015 werkelijk 2015

begroting 2016

inkomstenContributie 5.800€ 5.962€ 5.800€ Archeolog. Vereniging inzake Essent 500€ 94-€ 300€ Kantine 101€ 221€ 100€ Rente 500€ 535€ 500€ Beheerssubsidie Gem. W'chem 320€ 321€ 320€ Brabants Lands inzake weidevogels -€ 552€ 550€ Subsidie Min. LNV 4.302€ 4.303€ 7.000€ Subsidie Min. LNV met terugwerk. kracht 5.390€ 1.809€ Subsidie plas-draspompen Brab. Lands. 1.000€ Diversen 200€ 200€ Brab. Landschap bijdrage energie 700€ 861€ 850€ Forteducatie bijdrage energie 400€ 17€ 500€ Brab. Landschap inzake Nat. Werkd. 150€ 150€ 150€ Onkosten vergoeding Brab. Landschap 250€ ANV weidevogels 500€ 1.215€ 1.200€ LNV Groen/blauwe diensten 200€ 200€ 200€ Diverse donaties 1.410€ Donaties/bijdragen GGG 1.984€ Donatie bermbeheer en hout 1.255€ Teruggave DONG/EnecoTeruggave Essent 40€ Beheerverg. Gem. W'chem ivm aankoop grond P.M.Saldo tekort 832€ TOTAAL 14.505€ 24.572€ 20.479€

uitgaven:Abonnementen 150€ 125€ 150€ hosting website + nieuwsbrief proplusaccount 165€ 99€ 165€ Altenatuurtje 3.000€ 2.438€ 2.500€ Bezorgen Altenatuurtje 1.400€ 1.711€ 1.650€ Kantoorkosten en porto 200€ 407€ 200€ Fort 300€ 233€ 300€ Essent + Dong 2.500€ 2.446€ 2.500€ Verenigingsavonden 400€ 352€ 400€ Bestuur 500€ 814€ 600€ Kilometervergoeding 529€ 500€ Vogelwerkgroep 600€ 600€ 600€ Weidevogelgroep 1.850€ 1.630€ 2.850€ Griffierechten 1.200€ -€ 1.200€ Verzekeringen 340€ 122€ 125€ Natuurgebieden (beheercommissie) 1.750€ 2.800€ 3.000€ Herinrichten fort 1.500€ Diversen 280€ 1.000€ Bankkosten 188€ 175€ Aankoop materieel 1.225€ Promotie Altenatuur 150€ 998€ 150€ Groen Geheim Giessen 2.480€ TOTAAL 14.505€ 19.477€ 19.565€

Saldo overschot 5.095€ 914€

ALTENATUUR JAAROVERZICHT 2015 EN BEGROTING 2016

2014 2015 2014 2015ASN 3.749,00€ 3.798,00€ Reserve Natuurgebieden 19.058,00€ 5.000,00€ ING EN KAS 1.892,00€ 2.130,00€ Reserve zonneweides 15.000,00€ RABOBANK 403,00€ 1.850,00€ Kapitaal Altenatuur 11.059,00€ 15.212,00€ RABO REND REK 9.086,00€ 15.000,00€ Voorziening verwarming Fort 2.500,00€ 2.500,00€ DEBITEURENKRINGLOOP LENING 1 5.487,00€ 2.934,00€ KRINGLOOP LENING 2 12.000,00€ 12.000,00€

32.617,00€ 37.712,00€ 32.617,00€ 37.712,00€

Toename kapitaal: 5.095,00€

Toename van het kapitaal kunnen we toeschrijven aan een subsidie voor de grienden die we nog niet eerder hadden ontvangen, deze was door de subsidiegever ten onrechte aan de eigenaar van het perceel overgemaakt in plaats van aan de beheerder (Altenatuur). Inmiddels is dit rechtgezet.

ALTENATUUR BALANS PER 31 DECEMBER 2015

59

5. KascontroleDeze controle is dit jaar uitgevoerd door Kees Groeneveld en Hans Wijkniet.Kees voerde het woord en meldde dat Margo van Beem goede koffie schenkten daarbij heerlijke koek serveert. Maar we kunnen ook melden dat haarboekhouding keurig op orde is. Slechts 1 lid heeft de contributie niet voldaan.Een opmerking: Zullen we niet proberen om alle leden tot automatische incassote verleiden? Dat is niet simpel was het antwoord van Margo. Niet alle ledendenken hier gelijk over.Verder gaf de commissie aan dat de investering in de zonneweide een fiksbedrag is maar dat het van belang is dat deze plannen goed met de ledengedeeld gaat worden.En dan nog een opmerking over Forteducatie. De verantwoording van deuitgaven zijn correct, maar het ontbreekt toch wel aan een plan waarop dezeuitgaven gebaseerd zijn. Zorg ook voor een transparante verantwoording vande financiële relatie met het kringloopcentrum.“Rest ons”, zo zei Kees: “complimenten voor de financiële verantwoording.”De voorzitter verwoordt de decharge van de penningmeester.

Vernieuwing van de kascontrolecommissie.Rob Mulder zal volgend jaar samen met Hans Wijkniet de kas controleren. Robverwoordt nog eens het verlangen om van Forteducatie een goed jaarplan eneen verantwoording te vragen. Rob zal dat ook nog met John Kollen van deArcheologische Vereniging bespreken.

6. BestuursverkiezingMargo van Beem, Len Bruining, Jeanette Pollema, Johan Koekkoek en Goof vanVliet worden herkozen als bestuurslid.

7. RondvraagHannie Visser-Kieboom vraagt om deexcursie van het Liniepad op onze agendate plaatsen. De voorzitter zegt toe dat we eraandacht aan zullen besteden.Dan neemt de voorzitter het woord en richtdat tot Nel Bouman. "Nel beantwoordde eenoproep in 1991 voor het vervullen van debardienst. We leven nu in 2016. Dus 25 jaarlater. Nel bedankt voor je met zorguitgevoerde taken. Als bewijs van onze dankeen bloemboeket en een bon om samen metDirk bij een lunch aan ons te denken".

60

8. Pauze

9. Na de pauzeRob Mulder toont ons na de pauze op een voortreffelijke wijze dewerkzaamheden van onze beheercommissie.

10. SluitingDe voorzitter bedankt Rob voor zijn mooie presentatie. En nodigt vervolgensiedereen om nog wat te genieten van de resten van de hapjes en een drankje inonze kantine. Hij wenst iedereen wel thuis. ❀

61

Als kind ben ik opgegroeid in Giessen-Nieuwkerk, gemeente Giessenburg, nuGiessenlanden. Veel tijd brachten wij door bijboer Jacob van Houwelingen op de Steeg(t) inNeerpolder, nu een plek met grote poenerigehuizen langs het riviertje de Giessen, tegenoverde villawijk De Kloeve in Giessen-Oudekerk.Melkbussen aan de weg zetten, mest uitrijdenmet het paard en hard werken tijdens dehooibouw. Gelukkig mocht ik de pakken hooistapelen, dat kon ik blijkbaar goed. Broer Ariemocht ze opsteken want hij was erg sterk en dekleinste, broer Piet, mocht de trekker besturen. Indie tijd was ik al gecharmeerd van de houtenhekken die de boeren maakten. Ik vond het alskind een mooi gezicht, een hek van wilgenhout.Drie kleine kleutertjes op een hek vanknotwilgentakken. Wij noemden dat slieten enmijn vader gebruikte die om huizen op tebouwen. We groeven meerdere metalencementkuipen onder de waterlijn en sloegen dievol met slieten. Zwaar werk met een ijzerenheiblok, gemaakt door een vriend van onze pa,dat we amper op konden tillen. Heien werdgedaan met twee personen die het blok metkracht op de kop van de sliet lieten neerkomen.Mijn broers en ik sloegen z’n kuip helemaal volmet lange takken. Er ontstaat dan een drijvervan hout onder de waterlijn waardoor het houtniet verrot. Op de slieten in het water maakte

Slieten en argusvlindersHerman van Krieken

62

mijn vader een cementpoer van gewapendbeton en daar werd op gebouwd. Inventievebouw voor arbeiders met weinig geld en veelpotige zonen met een grote hoeveelheidenergie. De gebouwen zakten geencentimeter, zelfs niet als we vlak langs desloot bouwden. De houten hekken in de polderhebben meerdere functies. De koeien blijvenin de juiste weide en (roof)vogels hebben eenprachtige uitkijkpost om te rusten of te jagen.Er is nog een functie waarvan ik als kind geenweet had. Er leeft in Nederland namelijk eendagvlinder die de warmte van een houten hekverkiest om haar kroost groot te brengen; deargusvlinder. De Vlinderstichting heeft eenbeschermingsplan gemaakt voor deze vlinderdie qua aantal met 98% is afgenomen sinds1992. Op de zandgronden is hij al helmaalverdwenen. Gelukkig is de argusvlinderopgenomen als doelsoort in het vernieuwdeagrarische natuurbeheer dat in 2016 is ingegaan. In Gelderland, Limburg, Noord-Brabant en Zuid-Holland gaan boeren zichinspannen voor de argusvlinder. De vlindersleggen graag hun eitjes op warme plekjes bijverticale structuren. In het boerenland gebeurtdat veel bij houten hekken en paaltjes. Jam-mer genoeg worden deze vaak vervangendoor aluminium varianten. Bovendien verruigtde vegetatie rondom hekken bij perceel-ingangen snel door achterblijvend beheer.Daarmee raken sluipenderwijs steeds meervoortplantingslocaties in het boerenlandongeschikt voor de argusvlinder. DeVlinderstichting werkt samen met het Zuid-

... deze vlindermet 98%

afgenomen ...

63

Hollands Landschap en de Natuurcoöperatieaan een project waarbij 150 houten hekkenworden geplaatst in het veenweidegebied inde Krimpenerwaard. Er is hier nog een flinkepopulatie argusvlinders aanwezig die kanprofiteren van deze hekken. DeVlinderstichting gaat afspraken maken overeen argusvriendelijk beheer rondom dehekken. Al eerder heb ik geschreven dat deargusvlinder regelmatig wordt aangetroffenrond om ons huis in Babyloniënbroek. Ooktijdens de weidevogelbescherming komen weargusvlinders tegen. Wat mij betreft gaan wein het Land van Heusden en Altena ook weeraan de gang met hekken van slieten. JanPruisen, de voormalige bosbaas van hetPompveld, vertelde me dat ze vroeger in onzeregio ook wel gebruikt werden. De AgrarischeNatuur Vereniging (ANV) en het BrabantsLandschap kunnen met hulp van Altenatuur,VMB en de Vlinderstichting ook in onzeomgeving een mooi wilgenhouthekken-herintroductie project voor de doelsoortargusvlinders realiseren, net als in deKrimpenerwaard. Er wordt momenteelgewerkt aan een groot project voor deargusvlinder waarin dit kan wordenmeegenomen. Als ik later oud ben dan hoop ikmet mijn kleinzoon Tobe te kunnen genietenvan argusvlinders tijdens deweidevogelbescherming, samen zittend in dezon op een hek van slieten in de polder hetNoorderveld achter ons huis. ❀

Bewerking artikel Vlinders 2/2015

150houten hekken

64

Herineringen aan een leeuwerikMarcel Elshout

Enkele jaren geleden, mocht ik alsnatuurgids, een tochtje in de Biesboschbegeleiden voor een groepje Chinesemensen, die in het kader van eenuitwisseling, omtrent 'natuur en water',ter plekke wel eens nader kennis wildemaken, met o.a. een polder diegedeeltelijk als water- retentiegebiedwas ingericht.

We hadden een prachtig boottochtjedoor de Brabantse Biesbosch, gecom-bineerd met een wandeling enoversteek over polder Lepelaar.Prachtig weer en ineens hoorden we eenvogeltje boven ons. U raadt het al, deleeuwerik. Alle talen werden ergesproken, Chinees, Nederlands, Engels,maar de vogeltaal bracht ons echt bijelkaar, om niet te vergeten. Thuis heb ik,terugdenkend aan deze ervaring, ditgedichtje over de Leeuwerik geschreven.In gedachte zie ik dit parmantig vogeltjenog vliegen, ofschoon dit vogeltje inaantallen jammer genoeg, schrikbarendafneemt. Op het eind van hetnatuurtochtje kreeg ik naast glunderendegezichten als geschenk een prachtige echtzijden doek en een schitterendebeschilderde papieren vogel. Beidenhebben nog steeds bij mij thuis een apartplaatsje. Zo zie je maar natuur gaat overalle grenzen heen en bindt.

64

65

De Leeuwerik

Het vogeltje vliegt voor onsOmhoog, omhoogen dan in losse val…

Het liedje aardwaarts dwarrelendMaakt ie een vreugdedans metflapperende vleugeltjesSpiraliserend in de luchtinspirerend in zijn vluchtUitmuntend…

Zo uitgekiend je moest het zienWe stonden er met een man of tien

Marcel Elshout ❀

65

66

De resultaten van ons vleermuisonderzoekJan van Haaften

Het doel is om meer te weten te komen over depopulatieontwikkelingen en verblijfplaatsen van 4 soortenvleermuizen in ons land. Het gaat in eerste instantie om deLaatvlieger, de Rosse vleermuis, de Gewone- en de Ruigedwergvleermuis. Tijdens het onderzoek ontdekken de verschillendewerkgroepen ook andere soorten zoals bijvoorbeeld de Water-en Meervleermuis de Tweekleurige vleermuis en de Kleinedwergvleermuis. Hierdoor komt er ook van deze soortenbelangrijke verspreidingsinformatie binnen.

In 2015 is de kleine vleermuiswerkgroep vanAltenatuur gestart met het zoeken naarvleermuizen in het buitengebied van het Landvan Heusden en Altena. In de Nieuwsbrief, vanjuni vorig jaar en Altenatuurtje 101 vanjanuari dit jaar, hebben we dat al gemeld.Onze vereniging heeft gehoor gegeven aaneen oproep van de Zoogdiervereniging om dekomende jaren mee te doen in een landelijkmeetnet van kleine werkgroepen.

Wij hebben tijdens onze ritten in juli en augustus veelopnamen van vleermuizen gemaakt. Na onze analysehebben we de gegevens doorgestuurd voor eeneindcontrole door de kenners van de Zoogdier-vereniging. Dit voorjaar kregen we de resultaten van onsspeurwerk, nagekeken, terug. Daaruit bleek dat we hetvoor de eerste keer zeker niet slecht gedaan hadden.Een enkele keer waren we te positief. We dachten eenkeer een Franjestaart en een Grootoor-vleermuisgehoord te hebben maar dat bleek te optimistisch. Welhebben we een Kleine dwergvleermuis ontdekt.

67

We zijn vast van plan om met dit werk door te gaanen zijn benieuwd wat we dit jaar gaan ontdekken.Naar mate we meer gegevens krijgen over meerderejaren valt er ook meer te zeggen over devleermuizenstand in ons gebied. Het begin is er!Hierna staan onze resultaten. ❀

Rosse vleermuis

Ruige vleermuis

Gewone dwergvleermuis

Laatvlieger

aantal % aantal % aantal %

Gewone dwergvleermuis Pipistrellus pipistrellus 24 46 117 84 54 74Ruige dwergvleermuis Pipistrellus nathusii 5 10 6 4 1 0Laatvlieger Eptesicus serotinus 11 21 13 9 14 19

3 6 1 1 1Rosse vleermuis Nyctalus noctula 7 13 2 1 3 4Kleine dwergvleermuis Pipistrellus pygmaeus 0 0 1 1 0 0

Pipistrellus spec. 2 4 0 0 0 052 100 140 100 73 100

Eptesicus-Nyctalus-Vespertillio

totaal

NEM Vleermuis Transect Tellingen Land van Heusden en Altena 2015soort route 1 route 2 route 3

Sleeuwijk-Hank-Sleeuwijk Almkerk-Genderen-Almkerk Giessen-Aalburg-Giessen

1

2

3

68

Waarnemingenvan dec. '15 t/m maart '16

Doorgegeven aan Rinus Punt

Datum Waarneming Plaats en Waarnemer

9 dec. 2 Groene Spechten (tuin) Sleeuwijk, Hylke Tromp

21 dec. 1 IJsvogel Nieuwe Steeg Eethen, Nel in 't Veld

27 dec. 5 Patrijzen Bab.broek, Jeanette Pollema/Punt

1 jan. Groepje Noorse Staartmezen Werkendam, Lizzy v.d. Neut

8 jan. 1 IJsvogel Veen, Coby Schreuders

16 jan. 1 IJsvogel Sleeuwijk, Eikenlaan, Els Capelle

17 jan. 1 Casarca Sleeuwijk, Transvaal

18 jan. 1 Grote bonte specht Sleeuwijk, Eikenlaan

18 jan. 1 Gele Kwikstaart Giessen, Wim Smits

22 jan. 1 IJsvogel Almbos

1 IJsvogel Fort Giessen

jan. 9 Patrijzen Genderen, Kerkhof, v.d. Mooren/Punt

7 Patrijzen Genderensedijk

7 Patrijzen Biesheuvelweg, Eethen

2 Patrijzen v.d. Beek, Laanboomkwekerij

1 Sperwer (tuin)

1 Europese Kanarie

26 jan. 15 Putters (tuin) Almkerk, Johan Koekkoek

8 febr. Groepje Sijsjes (tuin) Werkendam, Lizzy v.d. Neut

10 febr. 1 IJsvogel (vissend in de vijver) Almkerk, Johan Koekkoek

10 febr. 2 Patrijzen Uitwijksestraat, Wim Smits

17 febr. 7 Patrijzen Struikwaard, Sluisdijk

9 Patrijzen (na lange

afwezigheid)

22 jan. Sleeuwijk, Hylke Tromp.

18 febr. De nieuwe Doorn, Arie Wezemer

69

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om de nieuwe waarnemingente noteren! ❀

Met vriendelijke groet,Rinus PuntHoofdstraat 48,4265 HL GenderenTel. 0416-352301 of 06-48638377

Datum Waarneming Plaats en Waarnemer

1 Groene Specht Wijkse Waard, Ruud v.d. Made

2 Ooievaars Drongelen

1 Scholekster Drongelen

17 Patrijzen

28 febr. 14 Patrijzen Woudrichem, Goof van Vliet

1 mrt. 5 Patrijzen Eethen, Dick Gouda

9 mrt. 95 Kraanvogels (o.v.) Genderen, Pollema/Punt

10 mrt. Kieviten Klaverplak, Petra Furster

11 mrt. 2 Goudhaantjes Uppel, Henk Groeneveld

12 mrt. 2 Keepen (paartje) Sleeuwijk, Hylke Tromp

25 mrt. 1 Zwarte Roodstaart (tuin) Sleeuwijk, Greet & Gert-Jan Boer

2 Tapuiten

4 Watersnippen

26 mrt. 2 Boerenzwaluw Noordwaard, Els Capelle

26 mrt. 1 Buidelmees Noordwaard, Bandijk, Jan van Haaften

27 mrt. 1 Tjiftjaf (strandje) Rijswijk, Wim Smits

28 mrt. 23 Oeverzwaluwen Noordwaard, Jeanette Pollema

29 mrt. 2 Patrijzen (paartje) Tol, Drongelen, Weidevogelgroep Genderen

29 mrt. 3 Canadese Ganzen Sleeuwijk, Greet & Gert-Jan Boer

30 mrt. 1 Boerenzwaluw (o.v.) Genderen, Wandelpad Punt

31 mrt. 1 Boomklever (tuin) Genderen, Rinus Punt

25 febr.

26 mrt. Veldstraat, Wijk en Aalburg, Cees van Andel

28 febr.Woudrichem, weitje in de hoek Schapendam/Acacialaan, Carine v.d. Knijff

70

Op 23 maart organiseerde de Otter- en Beverwerkgroep Calutrai.s.m. IVN Den Bosch en Natuurlijk Vught een duo-lezing over dezetwee prachtige oer-Nederlandse dieren. Samen met Jaap Kellerben ik voor Altenatuur en Brabants Landschap gaan verkennen ofwij ook mee zouden kunnen gaan doen aan monitoring van dezedieren.Hugh Jansman, geanimeerd spreker en een van dé otterspecialistenvan Nederland en Peter Twisk, ervaren zoogdierdeskundige in deregio rond Den Bosch vertelden het verhaal van de prille heroveringdoor deze soorten van nat Nederland tot en met Noord-Brabant.Met deze bijeenkomst hoopt Calutra onder meer mensen actief tebetrekken bij het zoeken en melden van diersporen, om zo doendeeen beter beeld te krijgen van denieuwste ontwikkelingen. Met dezegegevens kunnen op tijd zinvollemaatregelen zoals veiligeoversteekplaatsen van wegenworden uitgevoerd.

Hoewel veel mensen de otter enbever erg op elkaar vinden lijkenzijn het toch totaal verschillendedieren. Zo leeft de bever vanplantaardig en de otter juist vandierlijk voedsel. Hun leefgebiedoverlapt wel grotendeels. Beidedieren zijn meestal in of nabijopen water te vinden. Vandaarook dat het zoeken naar hunsporen prima kan wordengecombineerd.

Gezocht! (Mensen voor) Otters en BeversGoof van Vliet

het verschil tussen otter (links) en bever

71

De otter (Lutra lutra)Hugh Jansman, ecoloog, van Alterra/WageningenUniversiteit vertelde het boeiende verhaal van de otter.In 1900 kwamen ze overal voor in Nederland. In 1988stierf de laatste otter in Friesland (1985 in de Biesbosch)en in 2002 startte de herintroductie in de Weerribben.De otter is de kroon op het Nederlandse ecosysteem.De otter is het grootste (langste) roofdier vanNederland. Hij kan 1,2 meter lang worden (De Das iszwaarder en de Vos is hoger). De otter laat zichnauwelijks zien. Als je ze in levende lijve wilt zien kun jenaar Natuurpark Lelystad gaan, tijdens het voeren om 3uur heb je de meeste kans. Otters profiteren sterk vanbevers, vooral om met ijs in de winter via verlatenburchtgangen in het water te kunnen komen. De otter iseen roofdier, een marterachtige en leeft vooral solitair.De levensverwachting is gemiddeld 4 jaar maar hij kanwel meer dan 10 jaar oud worden. Hij eet per dag 10%van zijn lichaamsgewicht aan vis of andere waterdieren.

72

Hij is een opportunistische jager, vooral vis maar ook wolhandkraben rivierkreeft weet hij te versmaden. Hij heeft ongeveer 15 kmoeverlengte nodig. Met veel sloten kan hij in een gebied van éénkm2 leven, langs een rivier heeft hij de volle lengte nodig met omde anderhalve kilometer een ruig gebiedje, liefst rietmoeras, omoverdag in te kunnen verblijven. Ze lopen vooral langs het water,bij bruggen is het daarom bijvoorbeeld van belang om looprichelste maken. De kans op doodrijden is anders groot. Andere redenenvoor overlijden zijn het verdrinken in visfuiken of in vangkooienvoor muskusratten. Door de fuikopening te verkleinen kan hetlaatste voorkomen worden (max 9 cm keel). In Nederland zijn er nuongeveer 160 otters. Alleen bij Eindhoven en Waspik is er wel eenseen in Brabant aangetroffen. Ongeveer 25% van de oudepopulatie sterft per jaar, vooral door het verkeer. Een bijzonderebedreiging is de inteelt die nu plaatsvindt. Hierdoor kan de ottervoor de 2e keer in Nederland uitsterven. Het zal niet lang meerduren dat de otter ook bij onze rivieren wordt aangetroffen en hijzal zeker naar de Biesbosch komen. Het PCB is daar geenprobleem meer voor de otter. Door de maatregelen bij deNoordwaard is dit gebied super aantrekkelijk geworden.Eendenkooien (Pompveld!) zijn ook aantrekkelijke plekken om zichvoort te planten.

73

Vandaar de startmet lekenmonitoring.Inventariseren doorleken is belangrijk, er zijn nu teveel otters voor het kleine aantalprofessionals. Muskusvangers kunnen ook goed meehelpen. Hetmonitoren gebeurt door keutelonderzoek. Het is mogelijk om daarmeehet DNA na te gaan van de dieren. Ze hoeven daardoor niet meergevangen genomen te worden om te kunnen onderzoeken. De keutelsworden niet verstopt maar juist op markante punten aan het watergelegd, keurig op een graspol of op het mos van een grote boom.Waar Maas en Waal tezamen stromen is een zeer kansrijke plek omkeutels te vinden. De keutel is van een otter als je er schubben vanvissen in ziet.

Meer informatieAls je meer wilt weten over de Lutra lutra ga dan naarwww.wageningenur.nl/otter.

Meedoen?Het zou goed zijn als er ook een Altenatuurgroep(je) voor Otter/Bevermonitoring zou kunnen komen. Ons waterrijke gebied is zeer geschiktvoor beide soorten. Bij deze een oproep om jouw belangstelling tetonen. Je kunt mij bellen (06-28703838) of mailen (gooflies@ziggo.nl).Samen met Robin van Dijk, de coördinator voor West-Brabant, kunnenwe dan een startbijeenkomst plannen. (Het is ook mogelijk dat we eenzoogdierenwerkgroep op gaan zetten. De vleermuis en vos kunnen erdan bijvoorbeeld ook bij worden betrokken.)

spraint van een otter met visresten

74

Nog even 20 jaar terugkijken

❀

75

Kringloopcentrum AltenaKerkstraat 1, 4286 BA Almkerk. tel. 0183-403080

NIEUWE MEUBELEN?GROTE SCHOONMAAK?

OPRUIMEN?VERHUIZEN?

Bel maandag t/m vrijdagvan 9 tot 12 uur

het Kringloopcentrumvoor het ophalen van al uw

bruikbare spullen!

BANKJE NODIG?OF EEN LEUKE BLOUSE?

OF SERVIESGOED?OF DAT ENE BOEK?

Bezoek de Kringloopwinkelop de hoek van deKerkstraat en deWoudrichemseweg

in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM

afgeven bruikbarewinkel goederen

maandag 13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurdinsdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurwoensdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurdonderdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurvrijdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurzaterdag 09.00 - 16.00 uur 09.00 - 16.00 uur

- Inzameling - & Verkoop bruikbare goederen- Educatie & Voorlichting- Recycling

76

Doelstelling van de vereniging:

We willen een bijdrage leveren aan het behoud en het bevorderen van debiodiversiteit in het Land van Heusden en Altena. Dat doen we o.a. door overleg metzoveel mogelijk personen of groepen waaronder overheden zoals gemeenten enprovincie.

Werkgroepen: Activiteiten:- Beheercommissie - Natuurwandelingen- Fort-educatie - Lezingen- Plantenwerkgroep - Diverse inventarisaties- Vogelwerkgroep - Nachtvlindernacht- Milieu en Klimaat - etc.- Weidevogelbescherming- DEcAB- Kringloopcentrum Altena

AANMELDINGSKAART

Ja, ik wil ook meehelpen de natuur

in het Land van Heusden en Altena

te beschermen. Noteer mij daarom

als lid / jeugdlid / gezinslid.

Natuurbeschermingsvereniging

ALTENATUUR

p/a. Mw. J. Pollema

Dr. v. Vuurestraat 76

4271 XH Dussen

naam: ______________________

straat: ______________________

postcode: ________ ____

plaats: ______________________

tel: _________________________

e-mail: ______________________

✁