[A1r] Een schoone ende amoruese historie van ponthus ende ... › dsp › scriptamanent › bml ›...

[A1r]

Een schoone ende amoruese historievan ponthus ende die schoone sydonie

welcke waren beyde van Coninclijker af-coemsten / Ponthus des conincx Tybours sone Coninck van Galissien / ende Si-donie des Conincx huguets dochter van Britanigen / seer ghenuechelijck om

lesen/ soo in amoreusheyt ende strijden / welcke veel wonderlijcke fortuynen van feyten vanwapenen binnen sijnen leuen ghehadt heeft / ende namaels noch ghecroont

wert Coninck van Galissien / ende van Britanigen.

[houtsneden 1 en 2]

¶ Geprint Tantwerpen op die Lombaerde veste / tegen ouer die guldenhant by mi Niclaes vanden Wouwere. Anno .D.L X J J J J.

[A1v]

¶ Dese schone Historie van Ponthusende die schoone Sidonie / is gheuisiteert / ende geapprobeert / bi eenen

Correctuer vander Keyserlijcker .M. Daer toe ghecommitteert. Ende istoe ghelaten bijde voorseyde .K.M. te moghen prienten ende

vercoopen sonder teghen sijne Magesteyt te misdoene.Onder tekent Philips de Lens.

[houtsnede 3]

¶ Hier beghint die schoone ende amo-reuse Historie vanden vromen Pontus des Conincx sone van Galissien

ende van die schoone Sidonie vanden edelsten Coninc van Britangien/ endeeerst hoe dat de Soudaen van Babilonien sijn vier sonen wt sant

omme te destrueren het Kersten ghelooueende veel Lants ghewinnen van-

den Kerstenen.

-2-

NU wil ick vertellen ende [A2ra]verrekenen een edel Historiedaermen veel goeder din-ghen ende exempelen wtleeren mach / dye ionghelieden schuldich te hooren

te weten ende te verstaen / als van duechde-lijcke wercken ende woorden / waer van hemlieden veel goets ende eere af coemt in ha-ren tijden. Hoe datter in eenen tijde waseen Coninck van Galissien geheeten Ty-bur / welcke Coninck hadde des coninckxsuster van Arregoengen tot eene wijue /die seer duechtsaem ende van heylighen le-uen was. Dese coninck ende coninghinnehadden te gader eenen sone die ghenoemtwas Pontus die schoonste ende gracelijcstediemen op sien mochte. Oock so was dyeconinck zijn vader een seer verstandelijckman simpel ende van goeden leuene. Jn dientijden gheuielt in Orienten datter waseen soudaen van Babylonien die altijt isvan ouerdraghen der grooter mogentheytwelcke soudaen hadde vier sonen / van welc-ken hy oordineerde dat die ionckste sonesoude besitten zijn keyserlijck rijck nae si-nen leuene. Ende den anderen drien sprackhy toe ende seyde. En verlaet v niet op ee-nich van mijnen heerlijcken goeden. Jck wilende heb gheordineert dat een yeghelijc vanv drien sal hebben dertich duysent ghe-wapende / welcke ick v leueren sal ende toereeden ende soudie gheuen sal drie iaer lancende ick sal v gheuen schepen ende alle dat ghybehouuen sult. Ende elck van v sal gaen omauontuere / besoecken lantschappen endeconincrijcken op de kerstenen. Ende so wievan v drien dit best doet ende meest vercrijcht

-3-

ende Machomets wet best vermeert dye salmy alder willecoemst wesen / ende deerst endeweerdichste van my ghehouden zijn / endedien sal ick meest gheuen van mijnen goe-de. Ende aldus sal ick besien ende hooren wiehem best hebben ende proeuen sal / ende wie datmeest vercrijghen sal. Aldus ordineerdedie soudaen zijn drie sonen ende gaf hen volcvan wapen armborsten ende schepen ende al datsi behoefden om te strijden teghen die ker-sten. Ende als alle dinc dus beschict ende ge-ordineert was voeren si alle drie ghelijck [A2rb]ter zee waert in om auontuere. Also die a-uontuere wilde ouermits groote tempee-sten ende winden die in die zee waren / wer-den dese drie broeders elck met zijnre be-taelge van malcander versteken ende die eenmet sinen volcke wort vanden winde endevander auontueren gheuoert aent landtvan Spaengien ende in galissien / ende hi wertghehauent byder coronge ende daer landehi in een ballengier met hen tween twin-tichsten. Ende opten stroom daer hy in quamgheuaren met sinen ballengier in sinen we-ghe vant hi volc van dien lande het welc-ke hy aenuaerde ende vraechde hem wie daerheere vanden lande ware. Ende si antwoor-den hem ende seyden dattet ware des coninxrijck van galissien / ende dat die coninc van-den lande waer een ghenoemt Tybur. Alsdie soudaen dat hoorde / terstont vraechdehi na de wet dat die coninck met sinen volc[-]ke hielden. Ende si antwoorden ende spraken.Die wet van Jesu Christo / dit hoorendedie voorgenoemde soudaens sone / terstontdede hy vertrecken alle zijn schepen rechtoft hy met alle zijne schepen hadde wechwillen varen mer zijn opset was anders

-4-

valsch ende quaet als ghi noch wel hoo-ren sult.

Hoe dat Broadasdes Soudaens sone wan ende innam dyestede van Couloygne / ende doot sloech denConinck Tybour.

WAnt hy nam .xij. schepen wtenhoope ende dye maecte hy toerecht oft het gheweest haddencoep varers ende sendese geman-

net met volcke die cooplieden hieten sou-den voor die hauen vander coronge ende be-ual hen dat si segghen souden dat si ghe-laden hadden cruyden gulde lakenen endezijden lakenen ende dat si gheseylt waren wtPoortegalen. Ende dat si den gouuerneurvanden lande bidden souden dat hy hem ge-henghede te slapen dien nacht met harenvolcke ende sulcke wapenen als si aen had-den / ende met hen ghebrocht hadden inderstadt ende waert dat zijt consent conden ge[-] [A2va]crijghen: soe souden si arbeyden ominder dagherheit die mueren te be-climmen ende die poorten te winnen:ende hi soude van buyten comen metsinen anderen volcke hem lieden tebate ende aldus souden si winnen dieStadt ende verslaen dat volck datterbinnen ware. Ende aldus als hijt ge[-]ordineert hadde ende op ghelet 1 / werthet ghedaen ende gheschiede Aldusna der voorseyder ordinancie quamendye rijschepen / ende maecten hem sel[-]uen cooplieden van Cipers ende sey-

1.Lees?: gheset

-5-

den dat si gheladen hadden cruyden endegulden lakenen ende maecten hem seluen temael groote cooplieden. Ende die .xlij. man-nen die vermaect waeren als coopliedenghinghen inder stadt totten gouuerneurende vraechden hem oft si mochten slapen in-der stadt met sulcke wapenen als si had-den ende die gouuerneur consenteerde hemdoe dancten si hem ende ghinghen ende nameneen herberghe bider poorte vander stadtende seyden totten lieden dat si daerom haerherberghe coren bider poorten om dat sibet te schepen waert sien souden / mer diemont sprac een ende dat hert dochte een an[-]der als ghi wel hooren sult. Als si dus haerherberge bider poorten ghecoren hadden de[-]den si coken ende als alle dinc bereet was gin[-]ghen si eten / ende drincken ende deden haerwaert met hem eten. Als dan daer al ghege-ten ende ghedroncken was / ghinghen si sla[-]pen / mer ick wane dat hem luttel slaeps in-den ooghen quam ouermidts den scher-pen dachuaert daer si hem in verhoeptendie nakende was. Alst quam aen die dae-gherhaert stonden si op ende bereden hemom het tghene te doene daer si om gheco-men waren ende ghinghen beclimmen dyemueren ende slaen op die poorten. Jn dyeseluer vre quam dye soudaens sone ghe-noempt Broadas aen die Mueren sommi[-]ghe clommen bouen op ende dye binnender mueren waren trectense te hemwaertende helptense alsoo datter binnen cortervren opte mueren waren / meer dan duysentmannen / ende wonnen die poorten ende dye

[A2vb][houtsnede 4]

-6-

Stede sonder eenige wederstoet ende quet-sten ende Martiriseerden dat volc ende dedenhem groote quale. O capiteyn der kerstenmenschen o beschermer ende vooruechterdes kerstens bloet wair wairdi als v knech[-]ten ws wets die ghi so dierbaerlijcken ghe[-]cocht hebt / in deser noot ende last waren /waerom liet ghi v volck aldus verslaen endevanden honden verslinden / wist ghi niet lie-ue here dat dese ketters ende ongheloouigebeesten wt ghesonden waren vanden hey-denschen soudaen om dine wet te niet te doe[-]ne / ende die schapen dijns weyes als wol-uen iammerlijcke te verslinden die daer we-tet alle dinc dat gheschiet is teghenwoor-delijcke geschiet: ende emmermeer geschiensal ia ghi heere / ia ghi wist wel dat opsetder ketteren ende aensochte oock wel dat ver-driet dat v schaepkens leden vanden wol-uen. Ende lieue heere waerom en beschud-dy niet die ws voorwaer voorwaer het iste vermoeden dat si die vertorent haddenmet haren sonden / want daer staet vorendat het geschiede inder dagerheit als si sliepenhadden si gewaect sonder twijfel het en had[-]der niet gheschiet. also lieue here is te pey[-]sen hadden si te uwaert ghewaect in duech[-]delijcke wercken ende goeden leuen ghi southaer stadt wel bewaert hebben wat dedensi voort. Als si die stadt ghewonnen haddenghinghen si toe ende bestormden des conincxcasteel het welcke si met fortse ende crachtewonnen / ende die coninc beschermde hem seluencloeckelijc dat beste dat hi conde ende en wou-de hem in geenre wijs geuanghen geuen mer hyvacht so langhe tot dat hi doot gheslagen [A3ra]wert dat iammer ende groote schade was.Nv ist altemael doot / ende ghedestrueert /

-7-

lieue here daer dit rijc in dijnre eewe bi stontte voren ende / dat lant daer dye wet JhesuChristi sterckelijcken in ghehouden plachte wesen / sal van Machomets ondersatenbeseten werden / och wat grooter ellendeende verdriet is dat aen te hooren. Mer dochghi heere aen wien alle dinck inden hemelopter aerden inder zee / ende heluiers hanghtghi en placht niet te slaen / ghi en ghenesetweder al ist dat ghi nv dit rijc ghehenghethebt beseten te worden van sarasinen noch[-]tans soe en laet ten daer niet onder mer ghibrenghet weder inden handen van Pon-thus des conincx sone / die vanden sarasinennv verslaghen is alsmen hier na wel hoo-ren sal / lacen als die coninghinne alle dincaldus sach gheschien wat mochte si doen.Nv hoort daer na Als die edel coninginneaensach dat alle haren troost ende hope wechwas / si vloech door een cleyn poortken dataent casteel stont inder woestijnen / ende en had[-]de anders niet aen dan een coers ende een man[-]tel / om haer ghesleghen. Ende des coninckxsoone Pontus met hem veertiende werdengheleyt van een out Priester die hem liedenplach te leeren in een steenrotse staende in eenenhof / ende daer waren si twee daghen sondereten ende drincken. Ende die oude Priester ghe-noemt Dandenijs haer Meester / hadde gro[-]ten ancxt dat die kinderen wt souden gaen alsodat hi tot hem sprac ende seide kinderen is datsake dat ghi niet steruen en wilt / soo blijfthier binnen. Mer alst quam aen den derden dachsprack Pontus sinen Meester toe / ende sey-de Meester het is beter te steruen vandenswaerde / dan van honghere want wy sou-den aldus werden saken van ons selfs doot endemanslachtich aen ons seluen / ende gae wy wt

-8-

ter auentueren / wi mochten behouden blijuenvander doot Dandenijs seyde. Jck heb lie-uer te steruen van hongher dan vanden handen dersarasinen. Als Pontus dit hoorde van sinenMeester Dandenijs / terstont spranc hy wterSteenrotse ende Polides zijn neue / ende die an[-]der kinderen die met hem waren volchden hemende als si wt waren / rechteuoort werden sivernomen ende gheuanghen ende werden geleit [A3rb]voor die coninc Broadas dye hem alle dedenoemen coninc van den lande. Ende als die co[-]ninck sach dese .xiiij. kinderen / dochten si hemte mael schoon wesen. Ende hi vraechde hemwiens kinderen si waren / Pontus antwoor[-]de voor hen allen ende seide dat si warenkinderen die de Coninc om gods wille opvoede / om dat si hem souden dienen alssi groot waren. Doen vraechde Broadaswat dienste soudy den Coninc ghedaen heb[-]ben Pontus sprack ende seyde here Conincdie sommighe van ons souden hebben ghe-regiert die hase winden ende dat iacht des co-nincx / die ander souden bewaert hebbendie valcken ende hauicken ende dye vlocht desconincx. Ende die andere souden gedient heb-ben inder salen ter tafelen / ende in die cameredes conincx. Doen sprac die coninc Broa-das verwonderende in hem seluen / hoe verstaeic dit / plach die coninc zijn dienaers alduscostelijc te cleden als ick v sie ghecleet. Midunckt ende het schijnt na wtwijsen ws staetsende habijts / dat ghi sijt groter heren kinde[-]ren van cleinen heerschappen / Broadasseide bi Mahom ic en weet w[at] ghi zijt Merhet en ghebreeckt v nyet aen schoonhedennoch spreken. Ghi moet spreect hi laten uweWet die niet en dooghet / ende aennemen diewet van Mahon / ende als ghi dat ghedaen

-9-

hebt / so sal ic v veel duechs doen ende enwildy dat niet doen / so sal ic v doen steruenquaets doots. Kiest van desen tween welc[-]ker ghy wilt. Pontus antwoorde den co[-]ninc ende seyde heer coninc vander doot dieghi segt daer moechdijt mede ordineren ge[-]lijcket v belieft / maer onse Wet te laetenvaren / ende den uwen aen te nemen daten is nyet van onsen sinnen ende des ensullen wi oec niet doen om te steruen. Neenseyt dye Coninc / daerom zijt ghy dan hierghecomen daer seyde hem dye Coninck /dat si steruen souden quaeder doot.

¶ Hoe dat een Ker-sten Ridder salueerden ende behielt dyexiiij. Kinderen Te weten Pontus ende zijnxiij. ghesellen / Jn een Schip opter Zee.

[A3v][houtsnede 5]

ONder dien quam daer een ker-sten Ridder / die alle die voor-seyde woorden aenghehoorthadde ende mede dooghen had-de / met den kinderen die welc-

ke Ridder hadde aenghenomen Mahonswet wt omsichte vander doot mer hoe wel dathy van Mahons wet was / metten mon-de / nochtans was hi vanden kersten wetmetter herten. Desen ridder minde die co[-]ninck seere hi sprack den Coninck ende seytheere van desen kinderen sal ic v wel ver-lossen / ist dat si nyet gheloouen en willenaen Mahon. Jck wilt also met hem ordi-neren / dat si nemmermeer eenige schade ofthinder doen sullen uwen wette / dye Co-

-10-

ninck sprac dat bid ick v / Jc sedtse in v be-hoede / doeter mede dat v belieue / ende oor-baerlicxt dunckt. Doen Pontus ende die andere dat hoorden / meynden si rechteuoortte steruen / mer god versacht anders. Dieridder leydese tot sinen huysewaert / endedreychdese qualijcken te berechten voor densarasinen. Als si dan waren binnen sinen huy-se / leyde hijse in een camere ende dede alle sijnvolc wech gaen ende bestont den kinderen tesegghen om te proeuen. Ghi moet seit hi ghe[-]loouen aen Mahon / ofte ghi moet steruenEnde die kinderen antwoorden hem weder /Dat si lieuer hadden te steruen / dan te ge-loouen aen Mahon / doen die Ridder sachdat si so vast bleuen op haer ghelooue / ver-huechde hem sijn herte ende verblijde seere.Hier na vraechde hi hemlieden oft si niet ge-gheten en hadden bi langhe / Sy seydendat het waren gheleden drie dagen [A3vb]dat si noyt en aten ofte droncken. Alshi dat hoorde / terstont dede hy hembrenghen eten ende drincken. Endeseyde die een tot den anderen / Waerom willen wi eten als wi te hans ster[-]uen moeten / Pontus sprac Schoonheren het hangt alte male a[en] dyegratie gods / belieuet hem wi sul[-]len leuen ende belieuet hem / wi sullensteruen want alle dinc bi hem staetende aen sinen wille hanghet al / heb-ben wi goet betrouwen op hem /hi sal ons wel helpen laet ons etenende bidden onsen here dat hy onser ont-fermen wille / dye Ridder aenhoorde alledie woorden dye pontus ghesproken had[-]de ende prijsde hem seere ende seyde tegen hemseluen dat het groote schade ware / dat al-

-11-

sulcken kint steruen soude want het won-derlijcke schoon ende wel sprekende / endewijs ware / hi ghinc soecken een schip / endeals hi een gheuonden hadde / na sinen wil-le dede hijt bi nachte spijsen voor een maentEnde des smorghens vroech leyde hy dyevoorghenoemde .xiiij. Kinderen te schepewaert ende inden schepe sette hi eenen schip[-]per die kersten was ende gheuanghen had[-]de gheleghen met hem lieden / ende dien sey-de hi dat hi hem berghen soude int onder-ste vanden schepe want si waren inder Zeevanden landen op dat die lieden segghen sou[-]den dat si ymmer verdrincken moesten wantsi hem te schepe niet behelpen en conden nochdye zee nyet en kenden mer dit is altemaelgheschiet wt die voorsinnicheyt gods endebeschickinge des ridders dye deze kinderendochte te behouden om dat die weye derschapen Jhesu / die nv ghebruyct ende besetenwas vanden woluen ende honden weder comensoude onder den rechten herde ende dat bytoe doen vanden kinderen voornoemt / als men intveruolch des wercx bet vernemen sal / Alsdan dese kinderen waren int Schip / ende alledinck nae des Ridders ordinancie ghedaenwas doen dede hi op halen dat zeyl endeTschip voer ter Zee waert in. Ende dyeKersten schipper / dye gheberghen wasint onderste vanden Schepe spranck op /ende nam die roeder in sine hant ende vraech[-] [A4ra]de den kinderen aen wat lant si wesen wou-den / ponthus antwoorde hem ende seide lie-ue vrient in dien dat v god tot ons geson-den heeft so willen wi hem dancken endelouen voort ons aen tlant van vrancrijckhi seide dat hijt soude doen / ende seyde hemdat si niet en sorchden want daer eten ende

-12-

drincken genoech ware inden schepe vooreen maent / ende vertelde hem hoe dat dieridder hem ende die spiese bi nachte haddendoen te schepe / doen sprack ponthus denanderen toe / laet ons knielen neder endedancken god die ons soe veel duechts [e]ndegoets gedaen heeft dye daer vanden ho-ghen hemel neder ghesien heeft / om dathi soude hooren dat suchten sijnre geuan-ghen / ende ontbinden sijn knechten van[-]den banden der verwoedender honden dyewelcke verlost heeft sijn schaepkens vanden tanden der woluen / dye ghebenedijtis inder eewicheyt / ende laet ons hembidden dat hy met sinen knechten doe dathem belieue ende dat wy niet en moetendoen het en si hem behaghelijck ende be-quaem. Alsoo deden si alle gader ende set-ten haren wille in die wille gods ende enbetrouden niemant dan god. Nv latenwy te spreken vanden .xiiij. kinderen en-de comen tot den ridder diese versondenhadde metten schepe ter zee waert als ghighehoort hebt. Dye voornoemde ridderwas ghenoemt Patricius ende quam tottenconinck broadas ende seyde: heere conincick heb v wel verlost vanden kinderen dieniet ghelouen en wilden aen mahon hoeseyde die coninck wat hebdy hem gedaenheer seyt die ridder nemmermeer en sul-dise sien / want ick hebse gheset in een outschip sonder eenich voetsel daer si bi leuenmoghen welck schip heeft twee of drie ga[-]teren daer twater in lopen sal ende ic hebdoen op halen dat seyl datse voeren sal indie hoghe zee / hebt geenen anxt dat ghij-se tot eenigher tijt sien sult / ofte eenighenyemaer van hem hooren sult dat wilde

-13-

ick wel seyde die coninck want mi droem-de te nacht dat dye .xiiij. kinderen in eenbos ende dat schoon kint daer ick teghensprac was gheworden een leeuwe / ende het [A4rb]mi verslinde ende quetste mi ter doot toe endeic werdt daer van seer veruaert als ic wtmijnen slaep quam / die ridder seyde heerehet en is niet dan droem. Jck segge v datvoorwaer ghi sijtse quite dye coninc spracdat belieft mi seer wel / doen beghonste dieridder den coninc te segghen van anderensaken ende seide / heer bi mahon ic ben v scul-dich te raden na minen besten vermogenhet geen dat ic meyne dat voor v gaet endeuwes lants profijte / ende dat soude ic geer-ne doen / daerom so duncket minen verstan[-]de goet / datmen niemant vanden gemeinenvolcke en doode ten ware dat si hem seluenter were wouden stellen om uwe mogent-heyt te wederstaen. Redene waerom naeminen duncken wil ic v segghen. Ghy hebthier een schoon ende vruchtbaer lant / hetwelcke ongheoefent ende te drifte soude leg[-]gen / ten ware bi den volcke die dat plegente bouwen / want v volc hem des niet en ver-staet ende uwer moegentheit ende heerlicheitwel toe behoort groten staet ende cost daerom waer dat lant ongebouwet ghi en constergeen vruchten af ontfaen ende ontfinct ghi geenvruchten dat toe behooren uwes staets enconde v niet geuolghen / hier bi ist dat mygoet dunckt datmen dat cleyn volc laet leuenende dat lant bedriuen. Ende men pleech gemeen[-]liken te seggen / dat also veel doet een molendie niet en maelt / als eenen ouen die niet enbact / daerom waert wel mijns sins datmenniemant en bedwonge anders te gelouen ofanderen wet te houden dan hi wilde maer dat

-14-

alle die steden ende landen die comen wilden on-der uwe ghehoorsaemheit ende ghenade endev iaerlijcx sekere tribuyt gheuen soudenleuen ende dat lant bearbeiden. Ende aldus sul[-]dy so rijck werden als ghi wilt ende dat lantmet vreden besitten. Ende die rijcke vandenlande de geuangen sijn ende diemen bescattenmach die suldy in ghenaden nemen endetreckense met schoonre sprake tot mahonswet / die coninc sprac / voorwaer ghy raetons trouwelike. Gaet voort totten ghe-uangen ende segt hem. So wie dat onse wetaen nemen wille dien sullen wy lief endewaert hebben / ende die sullen wi gheuenvanden onsen ende dye niet ghelouen en [A4va]willen sullen wesen tributoers ende leen-houwers ende sullen ons geuen tribuite naesijnre macht. Ende beual den ridder alleden last daer van / ende wat hi daer in de-de dat soude ghedaen bliuen.

¶ Hoe dat Patri-cius den kersten ridder verloste wt die ge[-]uangenisse die graue vande Struerie endeoock die ander kerstenen.

[houtsnede 6]

ALdus wert dye ridder geordi-neert regierder ende gouuerneurder geuangen ende des gemeinslants en ginc ende verloste alle dye

geuangen waren wt vangenisse / want hi nietvoor hem en hadde dan dat kersten volc te be[-]houden ende settese onder tribuyt des / conincxbroeder van galissien die nv verslegen wasvan des soudaens soen te hant coninc vanden

-15-

landen / die welcke was een graue vander stu[-]rie / een wijs verstandel man dese grauewas gequetst / ende hadde twee wondenmaer hi en hadde genen noot vanden liue.Als die ridder den graue geuonden had hynam hem alleen ende leiden in een camer endesprac hem toe ende seide. Schoon heere ghisijt een broeder des conincx van galissien ende icweet wel dat ghy groot begheren hebtte behouden dat lant ende dat volck datgheuallen is inden handen der viandenin grooten verdriete ende in swaren lidenter tijt toe dat Jhesus cristus warachtichgod ende mensche versiet. Jck gheloue v [A4vb]dat in goeder trouwen heymelijck onderons beyden dat ick v wesen sal dye bestehulpe daer toe dye ghy hebben moechtdoen die graue hoorde den name Jesumchristi veruruechde hem sijn herte. Endeals hy hoorde dat dye Ridder arbeydenwoude totten weluaren der kerstenen washy seer blijde / maer nochtans had hi gro[-]ten anxt ende duchtede seer dat des rid-ders meyninghe nyet soo gans en wasals die mont sprack ende scheen te wesendaer om suchtende sprack hy den riddertoe ende seyde. Lieue ende seere ge-minde ridder ende heere dese woor-den die ghi nv gesproken hebt beha[-]gen mi wtermaten wel ick en weetschoon heere oft ghise spreect om mite beprouen ende te ondersoeken of[-]te waerom dat ghise segt. Maer ver-gaue god dat v herte soe meynde ge[-]lijke uwen mont spreect. Jck woudeonsen here god dusentuout daer vandancken / want begheerlijcheyt endelieuer nyemaer ic noit en hoorde of-

-16-

te ooc emmermeer hooren en moch-te dese edele graue dede als een edelman schuldich is van doen ende hi en ge-louede niet terstont sonder meer sekerheitsdaer van te vernemene het gene dat hem dieridder seide / also is elc edel heere ende vorstsculdich niet te geloeuen allet datmen hem seithi en verneemder meerder assercie ende seker[-]heit bi / want wie dat geringe geloeft wortis haest bedrogen wat gebuerder nv. Alsdan dye ridder verstont dat den Grauetwifelde dat die wercken gheen veruolchhebben en souden nae dye woorden ter-stont om dyen twifel wt sijnre herten tedoen alle sijn leuen begonste hi hem te ver-tellen alle sijn leuen ende regiment endeseide hem hoe dat hi hadde geuangen geweestvanden voorghenoemde broadas / endehoe dat wt ontsichte des doots / ende oocom te helpen ende te verlossen die anderedye met hem gheuanghen waren ende voortalle die kersten die in broadas des conincxgewelt ende vangenisse waren dye welckealle gader gheschapen waren te steruenhi aenghenomen hadde die wet der sarasi[-] [B1ra]nen / ende al waert dat hy droeghe dat teec-ken der sarasinen / nochtans so waer zijn her[-]te ende stont altijt op god. Ende vertellende hemvoort hoe dat hi behouden hadde die .xiiij.Kinderen. Ende hoe dat hi den coninc Broa-das onderwesen hadde / dat hi niemant doo[-]den en soude vanden kersten / mer dat elcksoude houden alsulcke wet als hi woude /ende dat si hem souden gheuen tribuyt. Endeseyde den graue / dat hi dit ghedaen hadde ophope / dat ons heere god Jhesus Christus /anders versien ende beteren soude / ende hier na[-]maels zijn volc helpen soude / ende dat hi ge[-]

-17-

maect ware dispositoer ende regirer ouer diegheuanghen / ende wat hy met hem dede datsoude gedaen bliuen. Als die edel graue voor[-]noemt dit aenhoorde / viel hi ter aerden op si-ne knyen / ende louede ende dancte onsen heeregod met tranen / welcke tranen als ghoette vermoeden is niet en quamen wt druckeofte droefheyt / mer wt inwendigher ouer[-]uloedighe groter blijschappe ende vruechdeEnde nijghede den Ridder toe / ende bewees hemgrote reuerentie ende weerdicheit / nyet alseen mensche / maer als eenen dye van Godeghesonden ende gheordineert waer / om datkersten bloet te beschermen / ende te behoudenEnde als die ridder dit aensach vanden gra-ue / wert hy van weemoedicheit weenende /ende nam den graue bider hant / ende hief hem opvander aerden. Daerom vanden si die een den an[-]deren met groten iolijte ende blijschap / ic ver-moede dat meerder vrientschap ciere ende re-uerentie noyt ghedaen en wert den eenenmensche vanden anderen. Och wat ghe-nuechten had die graue in zijn herte vanderbootschap dye hem dye Ridder brochte.O wat melodien had dye Ridder dat hygheuonden had een alsulcke verstande Ee-delen wijsen ende goetvruchtighen man bywien zijn opset dat hi altoos ghehadt heeftghestijft ende ghesterct sal werden / ende hetgene dat die ridder met sinen goeden wil /niet en soude hebben volbrenghen connen ge-eynt sal werden / wie heeft oyt des ghelicxghehoort. Men mach van desen tween welwarachtigen dat woort des prophetes DauidMisericordia et veritas obuiauerunt sibi / iu-stitia et pax oscultate sunt. Dats also veel [B1rb]te segghen die ontfermherticheyt ende dyedie waerheyt zijn malcanderen gemoet / dye

-18-

rechtuaerdicheyt ende vrede hebben hem ge[-]cust byder ontfermherticheyt moghen wiverstaen den ridder Patricius die welckeontfermhertich was ende medooghende optenkersten / alst wel schijnt ende byder waerheitmoghen wi verstaen den graue / want hy lie-uer ghestoruen soude hebben / dan die waer-heyt dat is dat kersten gheloo[u]e ghelooc-hent / dese zijn malcander ghemoet wantPatricius den graue ghemoete inder vange[-]nisse. Nv voortaen byder rechtueerdicheitsullen wi verstaen den graue die voor die recht[-]ueerdicheyt bereet was te steruen ende bidenvrede sullen wi verstaen den ridder die daerwas een vredemaker tusschen den coninckBroadas / ende die kerstenen dye gheuanghenwaren / want hi procureerde dat die conincte vreden was dat die kerstenen hare wetsouden houden ende nyet steruen en souden.Hebben malcander ghecust als ghi voorghehoort hebt na dese vrientschappe ende cie-re die si malcander deden. Ende na dat si ghe-noch gheweent hadden seyden si die een totden anderen dat hem god versamet hadde omte beschicken ende te ordineren dat weluarenende profijt des volcx dat ghevreest was ver[-]doruen ende vanden sarasinen vernielt te wor-den Jc vermoede / sprac Patricius dat godnoch verhooren ende ontfermen sal zijn volcende zijns Landts. Wy moeten noch meerspreecken met malcander vander ordinanciedes ghemeynts profijts / ende hoe dat wyhet opsetten willen te behouden dat dat kerstenvolc ende dat lant in eeren blijue. Maer mysoude te mael goet duncken dat ghy aen naemtdye wet der Sarasinen als ick ghedaenheb dat is metten Monde / ende niet met[-]ter herten ende ick soude meynen datmen

-19-

gheen quaet daer aen en soude doen oftedat hem god daerom nyet en soude belle-ghen want hy soude wesen dye / waeromende hy kent alle herten ende alle opsettenende voor hem en is nyet verborghen al-soo dat hy wel soude weten dat ghy datdaet om beters wille ende om weghen tesoeckene zijn volck te behouden ende datlant onder zijn ghewelt te brenghen. Als [B1va]ghi die wet aenghenomen hebt / soe soudedye Coninck seer blijde wesen / wat segdyhier toe / is dit uwen wille dat ic hem dat seydedat ghi sine wet aen nemen wilt dye graueseyde. Jn dien dat het v proffijtelic dunct omdie kersten te behouden ende dat ghemeijnLant soe ist mijn wille / die ridder Patriciusseyde het dunct mi best zijn. Ende belieuet go-de wi sullen al sulcke ordinancie maken alsdat si oorbaerlijck ende profijtelijc sal wesenom te verwachten die ontfermherticheydtgods. Ende ic seg v dat my mijn herte tuychtdat die .xiiij. kinderen die ick verlost hebbenoch sullen winnen ende verlossen dit Landtende dat kersten volck dat daer binnen is.Want die Coninck heeft mi seluer geseythoe dat hem ghedroomt was / vanden .xiiij.kinderen ende hoe dat den grootsten ende dyeschoonste was gheworden een leeuwe endedat hi hem verslinde / doen seide dye gra-ue lieue heere. Nv verblijt ghy mijn hertewtermaten seere want die een vanden Kin-deren was mijn Neue / de conincx sone endedie andere vanden hoope was mijn soneGodt die moetse gheleyden ende bewaerenDaer swooren si malcandere bystandicheitende gheselschap te doen / ende ghoet ende quaetmet malcandere lijden / ende custen mal-cander wt grooter ende ganscher lieften. Ende

-20-

opsetteden dat si souden raedt auiseren endebeschicken voor dat ghemeyn kersten volcende hoe / ende in wat manieren datmen datsoude moghen behouden / hier na namensi oorlof aen malcanderen vriendelijcken /ende broederlijcken / niemant en derf vragenmet hoedanighe reuerentie / want dat wijsthem seluen / men mach wel dencken dat sigroote misbaer bedreuen / int scheyden wantwat is pijnelijcker / wat is verdrietelijckerwat is weemoedigher / ende druckelijckerdan den eenen vrient te scheyden vandenanderen mer het is te peysen dat sy malcan[-]deren weder troosteden ende verhuechdenin dien dat sy hopeden in corten daghen bymalcanderen te wesen ende als broederen dieeen met den anderen te lijden ghoet endequaet / ende daer mede settede sy malcanderte vreden Als dan Patricius oorlof gheno[-]men hadde vanden graue quam hy totten [B1vb]Coninck Broadas ende seyde hem aldusheere ghy moecht wel eeren dancken endelouen Mahon / want ick hebbe bekeert datherte des Grauens vander sturye / dye daeris een Broeder des coninckx van desen lan[-]de dye ghy versleghen hebt / hy sal aen ne[-]men uwe wet / hy ende ick wy sullen ver-meeren den Wet van Mahon / wy sullenv doen hebben groote tribuyten ende ghif[-]ten wt desen Lande. Jck ende hy wy sul-len rijden voor Steden Casteelen ende slo[-]ten ende sullen spreecken met den Borghe[-]ren vander Steden / ende met den Eedelenvanden sloten / ende Casteelen. Ende alledye ghene dye v onderdanich willen we-sen dye suldy nemen in ghenaeden endedye andere dye onder uwe obedientie nyetcomen en willen / sullens misghelden ende

-21-

men salse pijnighen ende Tormenten aendoen. Doen dye Coninck dit hoorde vanden graue / was hi te male blijde ende de-de den Graue voor hem comen ende vra-ghede hem oft soo waere / als hem Patri[-]cius gheseyt hadde / dye Graue antwoor[-]de den Coninck / ende seyde dat het zijnwoorden waeren doen ontfinck hem dyeConinck waerdelijcke ende met groter fee-sten in den Wet van Mahon / ende bedreefgroote chierheydt ende Jolijte / op herpenende op luyten / op Orghelen / ende met san[-]ghe / ende hy ende alle zijn Hof dancten endeeerden Mahon dat hy sine Wet soo ghe-sterckt ende verchiert hadde met sulckenEedelen persoon / dye soo wijs / soo vroetsoe loyael schoon / ende verstandelijck wa[-]re datmen van hem wiste te spreecken oueralle dat Landt. O ghy dwase ende onvroe[-]de Coninck o ghy onredelijcke ende onuer[-]standelijcke beeste / meyndy dat deze ver-standighe Graue ofte oock eenich Men-sche dye redene ghebruyct laeten soude denwet Jhesu Christi / dye soo claer ende Ee[-]del / ende openbaer soo verdienstelijck ende soevast is ende ongheschoffiert / datmen zijnwaerheyt / ende claerheyt tasten ende ge-uoelen mach met sinnen ende verstande /ende aen nemen dye Wet van Mahon diesoo duyster ende valsch ende quaet is datmenzijnre valscheyt gheenre lueghenen ofte [B2ra]ydele fantasien compareren ofte ghelijckenen mach. Aen twijfele my dunct datter lut[-]tel lichts is in uwen lanteerne / ende daerom so en mercket ofte en siedi niet wie hi isdaer die eenich verstant heeft die aennemensoude ws afgods wet Mahon / dye sooduistere ende valsch is datmen hem met ghee[-]

-22-

nen redenen bewaringhen en mach endeachter laeten dye wedt Jhesu Christi / dyeso claer ende warachtich is dat hem des men[-]schen verstandt van zijnre claerheyt ver-schrickt. O coninck oft ghy mercte ende ver-stonde / dat soudy wel weten wt wat mey[-]ninghe ende opsette dese edel graue aen-ghenomen heeft uwen wet / want het alte[-]mael ghedaen is / om uwe vermaledijdehont wt der weye te worpene / dye ghi on[-]rechtueerdelijcke besidt / ende om v te bren[-]ghen onder den rechten heere Jhesus Christusdat moet voor zijn dat sulcken verstandewijse ende edel man zijn verstant ende rede[-]lijcheyt dat hy van Godt almachtich ont-fanghen heeft tot Mahons dienste endeeere ghebruycken soude maer doch neenniet alsmen naemaels wel vernemen sal.Als dan dese graue aldus chierlijcken van-den coninck in Mahons wet ontfanghenwas terstont wert hi ghelijcken Patriciusdes conincx opperste raet ende doen ende laetende wat sy den coninc rieden dat dede hi Nv [B2rb]hebdy voren wel ghehoort hoe dat Patri-cius den coninc seyde dat hy ende die Grauesouden rijden voor steden ende sloten omdat volck dat onder sine obedientie comenwouden in ghenaede te nemen ende ondertribuyt setten ende dye so niet doen en wildente bestormen ende te bestriden / ende met fortsenonder zijn ghewelt te brenghen / want hemdan dochte dat hi seere ghesterct was metden voornoemde graue ouermidts dat hywten lande ware ende dye maniere vandenlande wel kende / daerom soo ghinc hy toeende reet met desen graue ende den ridderPatricius ende voert wel met .xxx. duysentghewapende / voor Steden ende Sloten / ende

-23-

settense onder des conincx tribuyt ende ghe[-]hoorsaemheyt. Ende voort deden sy veel won[-]ders dat te lanc ware te vertrecken / daerom so wil ick dat ouerslaen ende laten den co-ninck Broadas die regneerde wel ontrentxij. iaer ende daer na quam dat rijck weder on[-]der het kersten ghelooue / ende ick wil seggenwaer die .xiiij. kinderen bleuen.

[B2ra][houtsnede 7]

[B2rb]

¶ Hoe dat Pontusende zijn ghesellen byder fortuyne ende auen-ture quamen Jnt lant van cleyn britaigneende hoe dat herlant de regent die .xiiij.kinderen vant op die rotse.

[B2ra]

MEr die auenture die seer wonder[-]lijc is / heeft dye voorseyde .xiiij.kinderen ghe[l]eyt aen dye costenvan cleyn britaingen. Ende ouer[-]

midts groote tempeesten ende winden [B2rb]die inde zee waren / werden si metharen schepe versteken op een steen[-]rotse welcke steenroetse stont bidenlande ende daer bi stont een bosch endein dat bosch stont een abdie mer alstgheluc ende die auenture wt ghauenvoor hem lieden so bleef daer niemantmaer si quamen bouen op die steen[-]roetse ende behilden haer lijf. Endeals sy op dye steenroetse waren endesy saghen dat sy soo auentuerlijckenhaer lijf behouden hadden / leydensy haer handen te samen ende stae-kense ten hemel wert ende dancten god on-sen heere / ende riepen aen met ghanscher

-24-

ende ghoeder herten. Ende Godt die nieten vergheet zijn vrienden ende den ghenendye hem betrout hebben inder noot / heeft [B2va]verhoort die stemme deser Kinderen / dyealtijt haer betrouwen op hem gesedt had-den / ende heeft hem doen terstont te hul-pe ghecomen in allen manieren / als ghynoch hooren sult. Jn dien tijden dat desekinderen aldus versteken waeren op dyesteenroetse aen dye cust van Britaengenghelijcken als daer te voren gheschreuenstaet. Soo regneerde ende was Coninckin Britaengien / een ghenoempt Hughet /een wijs notabel ende eerbaer Man / deseConinck was oudt / ende tot zijnen Jarenghecomen / ende hy hadde een Dochterende nyedt meer Kinderen / ende dye Co-ninghinne zijn wijf was soo sieck ende seerghequelt vanden Artijcke / ende vanderghicht / dat sy haer seluen nyedt verroerenen mochte sonder helpe van yemandt an-ders. Dye dochter voorseyt was die schoon[-]ste / dye ootmoedichste / ende dye duechsaem[-]ste hebbelicste mensche diemen vinden condeoft mochte / ende men wiste van haers ge[-]lijcke nyet te spreecken ende alle het tghe-ne datmen dede in dye landen van stekenvan breken / ofte van anderen Feesten wasprincipalijcke door haer schoonheydt endeduechtsaemheyt / oock soo was sy alle dyevruechde ende blijschappe haers Vadersdes coninckx / wandt doen dye Coninckseer out was / ende zijn Lant nyet en moch[-]te berijden / soo heeft hy eenen Ridder ghe[-]noempt Herlandt zijn regent ende stede hou[-]der ghemaeckt dye welcke Herlandt waseen wijs / ende verstandelijck man / het ge[-]buerde dat dese kinderen voornoemt ver-

-25-

steken waeren op dye roetse / wt was Ja[-]ghen int dat bosch voorschreuen / ende intJaeghen soo ghebuerdet dat het Hert het[-]welcke Herlandt Jaeghende was / int wa[-]ter liep ter rotse waert aen daer dese .xiiij.Kinderen op waeren. Als herlandt byderrotse quam / ende hy opwaerts soude siensoo sach hy dye .xiiij. Kinderen staen op dyerotse / dit siende riep hy hen toe / ende vraech[-]de wat volcke zijt ghy. Sy antwoordenhem ootmoedelijcken / ende seyden dat sydaer auentuerelijcken ghecomen waeren.Doen dye Ridder dat hoorde / terstondtsloech hy zijn Paert met sporen ende reedt [B2vb]by hen / want het was leech water noch-tans ghinghen dye paerden tot den buyc-ke toe int water / ende hy dedese setten ach-ter zijn Ridders / ende Schiltknechten / endededese voeren opt drooghe Landt. Als syopt drooghe Lant waeren / vraechde hemHerlandt van waer dat sy waren. Sy sey[-]den dat sy waren wt den Conincrijckenvan Galissien. Doen was daer een in van-den hoop / dye seyde Heere siet daer Pon-thus des coninckx Sone van Galissien /Ende dye ander is zijn neue Polydes /ende dye andere dat zijn dye Kinderen vanbaenre Heeren wt Galissien. Doen Her-landt dat hoorde dat Ponthus was desConinckx sone van Galissien / dede hi hemgroote eere / ende was seer blijde / ende be[-]ghonste met hem te spreecken / ende datkint Ponthus dat verstandich was / ant-woorde hem wijsselijcken ende beghonstehem te vertellen / hoe dat Broadas dessoudaens Sone hadde beclommen en ver-cracht dye coronge ende zijns Vaders desConinckx casteel ende hoe dat hy zijnen va[-]

-26-

der doot gheslaeghen hadde / ende dat lantonder zijne onderdanicheit ghebrocht had[-]de ende hoe dat sy gheuanghen gheweesthadden / ende in een oudt Schip gheset wa-ren / ende alle dat dinck dat gheschiet wa[-]re. Als dye Ridder Herlandt hoorde datiammer ende druck des Landts / ende co-nincrijcx van Galissien bedructen hem al-le zijn ledenen / ende hadde groote mede-lijden / ouer dye Coninck / dye daer ver-sleghen ofte vermoort was / ende ouer datlandt daer dye Sarasinen verheerden / endebedwonghen dye kerstenen / daer na de-de hy dese Kinderen op sitten achter zijnvolcke / maer Ponthus ende zijnen neuedede hy gheuen paerden elcx op hem sel[-]uen ende hy voerdense in een Stadt tot[-]ten Coninck ghenoemt Vennes. Als dyeConinck dye kinderen sach ende hoordesegghen dat iammer vanden coninck endevanden lande iammerde hem wtermatenseere / ende wert weenende / wandt hy denConinck wonderlijcken lief hadde / endesprack ende seyde hoe dat hem dye conincveel ghoets ende groote eere ghedaen had[-] [B3ra]de / int lant van Spaengien / als hy metden coninck van Vranckrijck ghetoghenwas om te strijden teghen den sarasinenEnde ick seg v dat voorwaer seyde die conincdat het schade is allen den kerstenen dat dieconinck doot is want het was een wonder[-]lijck schoon verstandelijck vroet man. Endewy Bertoens hebbens meer schade / daneenighe andere nacien want wy plagen tewisselen ende manghelen ons coren voorhare goede wijnen. Jck seg v dat wy heb-ben meer verloren dan men soude gheloo[-]uen. Mer ic bidde onsen lieuen Heere dat

-27-

hy dat lant wil verlossen vanden valschenghelooue / ende inde wet daert nv in staetEnde want mi Godt toe ghesonden heeftden sone des conincx / ende den andere baen[-]re heeren kinderen / daer om wil ick hemdancken ende louen. Ende wil dese kinde-ren doen op houden ende leeren oft si mijneyghen waeren. Doen riep hy den regentHerlandt ende gaf hem Ponthus in zijnebehoede / ende voort sant hi elck vanden an[-]deren kinderen by eenen ridder van sinen [B3rb]lande ende settede hem een termijn wt zij-nen Houe te wesen van drie Jaeren / endenaden drien Jaren woude hijse weder heb[-]ben binnen zijnen Houe. Ende badt allenden Ridderen / dye dese kinderen te bewaren hadden / dat sise leeren souden te wate[-]re / ende te lande / al dat den edelen toebe-hoort / ende dat si souden leeren Jaeghenende vlieghen / ende Spelen int tafelbertende dat Schaecspel / ende voort van allengoeden manieren onderwijsen. Ende soowie den zijnen best leerde / dye soude hemdaer mede liefst ende danckbaerlijcxt doenende dien soude hi best loonen. Aldus sen-de die coninck elck van den .xiiij. kinderenby zijnen Gouuerneur ende regeerder.

[B3ra][houtsnede 8]

[B3rb]

¶ Hoe dat Herlantby beuel ende ghebot vanden coninc methem leyde Ponthus / om dye op te voe-den ende te leeren wat hem van noode was.

[B3ra]

-28-

ENde Ponthus ghinck metHerlant. Ende Herlant leerdehem alrehande dingen die denedelen toebehooren van Ja-ghen / van vlieghen van spe-len int tafelbert / ende van al[-]

len anderen goede manieren. Ende werdtseere vermaert ouer alle Britaenge menwiste alle dat landt dore veele te spreeckenvan Ponthus verstandicheyt / van zijnengoeden regimente ende van zijnre be- [B3rb]uallicheit het sprack al van hem byende verre. Ende onder alle anderepunten / had hi ouer hem een sonder-linghe loffelijcke punt / dat was dathy Godt / ende die kercke minde bo[-]uen al. Ende dat eerste werck dat hiplach te doen / als hi op ghestaen wasende zijn handen ghedwaet haddedat was dat hy zijn ghetijden ende ge[-]bedinghen las / ende deuotelijckemisse hoorde. Nemmermeer adt hyofte dranck voor hi alle zijn ghetijdenende ghebedinghen gheseyt ofte ge[-]lesen hadde hi gaf den armen heimelic[-]ken om Gods wille vanden ghelde dat-men hem gaf. Noit en swoer hi groten eedtSinen eet was voorwaer oft so helpe mygodt of hi plach te seggen vrient het is alsooAlso vrolicken was hi / als hi verloes / alshi wan dedemen hem onrecht hi onderwees dengenen die hem onrecht deden met tween woordenende seide vrient doet des nyedt meer. Endevoort als hi hoorde dat yemandt van Vrou[-]wen / Jonckvrouwen / ofte van eenighenEedelen mannen lachter oft schande sprac [B3va]ofte oneere dat sette hy voorby oft hi stoor[-]de der gheenre redenen ende sermonen die

-29-

dat seyden. Ende seyde / Men en sal nyetal gheloouen datmen hoort segghen / terauentueren yemant macht v gheseyt heb[-]ben dye daer nyet af en weet / anders danhi versieret / ten is nyedt al waer datmenhoort segghen oft datmen eenen te huysebrenghet. Aldus ontblaemde hy alle men[-]schen / daer hy blaemte oft hoorde spreec-ken. Hoe dat hy ouder wert van daeghenhoe rijper soetelijcker manierlijcker / beterootmoedigher wert van manieren. Als hisach dat yemandt voor hem die cappruynlichtede / terstont dede hi den zijnen altemaelaf / hy en speelde gheenrehandespel daer-men blaemte oft oneere af mochte hebbenwat sal ick v meer segghen / hy was dyebeste van ghoeden manieren / voort so washy dye schoonste / ende dye wel gheformeer-ste die men aensien mochte / alsoo dat na-ture niet aen hem vergheten en hadde / hien was gheenen mensche ghelijck / maerhi scheen te wesen een Enghel vanden pa[-]radijse. Want hoemen hem badt besachals hy schoonder scheen te wesen soo dateen yeghelijcke wiste te spreecken van zijn-re schoonheydt alsoo dat dye fame ende tge-ruchte van hem quam te houe voor den co[-]ninck ende ten lesten voor Sidonie des co-nincx Dochter. Als dese Sidonye hoordesegghen van Ponthus schoonheydt ma-nierlijckheyt / ootmoedicheyt ende duech-samicheyt had si groote verlanck ende be-gheerte om dese Ponthus te besien daermensoo veele af seyde / also dat sy ontstack inhaer seluen vander groter begheerlijcheytdie sy hadde om hem te sien. Si badt godtdat hy haer verleenen wilde dat sy Pon-thus cortelijcken mochte sien. Dese Sido-

-30-

nie was ghehouwen voor dye schoonsteVrouwe dye was in Vranckrijcke ende inBritaenge / ende dye manierlijckxste endewel hebbenste / ende die haer best houdenconde nae haren staet / daermen af wistete spreecken. Nae den drie Jaren dye denConinck gheordineert hadde / dat die .xiiij.Kinderen wesen souden wt zijnen Houe /als by eenen van zijnen Ridderen om te [B3vb]leeren duechdelijcke puncten manieren endewercken die den Houe toebehooren soo ge[-]buerdet dat dye coninck open hof ende fee[-]ste soude houden / op dat Hoochtijdt vanSincxen / in een Stadt ghenoemt Ven-nes. Hi seynde den kinders tabbaerts / endecleederen van eenre sorten ende al eens ge[-]maect ende gheboot hem dat sy souden comentotter feesten. Ende beual elc vanden ridderendie die kinderen te bewaren hadden dat elcsoude comen metten zijnen ende si deden al-so Herlant brachte Ponthus met hem. Endedie heere van Laual bracht met hem Po-lides Ponthus neue / dye te mael schoonende aeminnich was ende die alre behae-ghelijcste wt ghenomen Ponthus. AlsPonthus ghecomen was te houe een ye-ghelijck besach hem ende verwonderde hemvan zijnre schoonheyt. Ende doen hi voorden Coninck quam ende hem dye conincsach / men derf niet vraghen oft dye Co-ninck groote ghenuechte in hem hadde wantdat is ghoet te dencken dye coninck seydehem dat hy willecomme moeste zijn / endedat hem Godt alsoo veel goeds ende eeremoeste verleenen als hy hem wel gondehy seide hem / dat hy soude dienen metten go-blette oft met den croesen in dese feeste. De-se feeste was aldus gheordineert dat dye

-31-

baenre Heeren ridderen ende knechten sa-ten aen dye een zijde vanden pallayse. Endedes Coninckx dochter Sidonie met harenVrouwen aen dye ander zijde. Groot wasdese Feeste / ende men bedreuer wonder-lijcke vruechden ende veel speels in deserfeesten. Sidonie hoorde veel wonders seg[-]ghen vander wtwendigher schoonheydtvan Ponthus / ende van zijnre curieusheit endemanierlijckheyt / soo dat haer seer verlan-ghede om te spreecken met Ponthus / hadzijt wel by connen brenghen. Sy peysdenacht / ende dach / hoe dat sy best soude mo[-]ghen commen om Ponthus te sien endeom haer te hooren spreecken behouwe-lijcken haere Eere / wandt si ontsach haersee[ ]e der quader tonghen clappaige / ghe[-]lijck als meer in des Coninckx Houe ghe[-]buert is / ende noch daghelijcx gebuert. Alssi veele ende langhe ghedocht ende ghepeyst [B4ra]hadde hier op / sant si ten lesten om Herlantdye Pontus in sine behoeden hadde / endesi gaf hem een tellende paert seer goet endeschoon ende dede hem groote chiere Herlantdit siende verwonderde hem seere vandergiften ende chiere die hem Sidonie gaf endedede. Ende hi dochte wel in hem seluen datsi eenighe dinck op hem begheeren soudeAlst een wijle gheleden was beghonste si[-]donie van veers te spreecken van Pontusende seide tot herlant herlant senescal goedevrient wi moeten sien Pontus die ghy op[-]gheuoet hebt daermen soe veel af seyt dathi so schoone ende soe huesch is. Jck biddev dat ghien ons tauont laet sien / ende coemtghi met hem / want ick hebbe hooren seg-ghen / dat hi seer wel dansen ende singhen can /daerom wilde ick gherne hem sien dansen

-32-

ende hooren singhen / herlant antwoorde haerende seyde vrouwe na dien dat het v alsoobelieft / ick sallen v brenghen. Ghaet dansprack sidonie en laet ons besien / oft hetwaer is datmen van hem seyt. Herlant namoorlof ende ghinck. Dese herlant was eenbeleeft verstandelijck ridder / hy peysde inhem seluen wat het beduyden mochte dathem sidonie dese groote chiere ghedaen had[-]de ende seyde in hem seluen / dat het gedaenwas om Pontus / so dat hy in groter fan-tasien ende melancolien was / ende en wistenyet wat hi doen soude hi sede tot hem sel-uen Coninghinne van hemelrijck wat salick doen. Jst dat sake dat ick Pontus ley-de tot Sidonie / hy is schoon ende manier[-]lijck. Jck heb ancxt sy sal op hem verlieuensoo dat si anders gheen man en sal willenhebben dan hem Of sy mach hem lief ge-crijghen met sulcker lieften daer si by ghe[-]blammeert mochte zijn ende Pontus eeuwe[-]lijck verdoruen. Jck en weet nyet sprac hywat ick doen oft laeten sal / hy dochte dathy soude leyden tot Sidonye PonthusNeue polides dye in dye stede van Pon-thus / ouermidts alle quaet te verhoedendat daer af comen mochte / wandt hy denConinck seer ontsach hy dede alsoo / hi namPolides ende leyden met hem tot SidonieSidonie was in haer bereet Camer / meteenre cameniere ghenoempt Elions welc[-] [B4rb]ke cameniere si lief hadde bouen alle die andere ende betrouwede haer bat dan eenichvanden anderen dese cameniere hadde si-donie gheseyt hoe dat haer seere verlangede om Ponthus te siene. Jn haer bereet ca[-]mere stont een cleyn vensterkijn daer sy altijdt haer ooghe in hadde wandt sy wiste

-33-

wel dat Herlant met Ponthus comen sou[-]de van dier zijde. Ende soo sach sy dan doordit veynsterkijn of hy nyet en quam endedan nam si weder haren Spieghel ende besachofte haer yet ontbrack / aen haer bereetselende dan sach sy weder dies weechs daerhy comen soude / ende dan riepse wederElyons om te wetene ofte haer yet ontbra-ke aen haer bereetsel / so langhe dat sy sachcomen Herlant / ende Polydes dye seerschoone was. Doen ghinck sy neder inhaere camere / ende bedreef grooten Jolijdtende met grooter chierheydt hiet sy Poli-des willecomme / ende sy nam hem byderhant ende woude hem doen sitten bi haer.Polides seyde Vrouwe ick en sal nyet byv sitten / behouden uwen pays / want heten waere nyet betamelijck. Sidonie sey-de voorwaer het waere ymmer wel beta-melijck / want ghy zijt eens Conincx So-ne / als ick eens conincx Dochter ben waerom en soudet dan nyedt betaemen Po-lides antwoorde Vrouwe behouden wspays ick en ben gheens Coninckx Sonedoen vraechde hem Sidonie. En zijt ghinyet des Coninckx Sone van GalissienPolides antwoorde / voorwaer Vrouweneen ic Mer ick ben zijn Neue doen seyde sy[-]donie voorwaer ick hadt ghemeynt. Sydede hem dye beste chiere dye si conde / maersi was seer ghestoort om dat Herlant alsomet haer ghegheckt hadde. Sy riep Her[-]landt / ende seyde Herlandt ghi spot metmy / waerom ghenaedighe Vrouwe spracHerlandt. Waeromme soude ic met v spot-ten / dat waere van my qualijcken ghe-daen. Sidonie seyde alsoo / want ghy myghelooft hadt te brengen Pontus des co-

-34-

ninckx Sone van Galissien / ende ghyhebt tot my ghebrocht zijnen Neue Po-lydes. Waerom hebdy ghy dat ghedaenwat moechdy dencken waerom houdi mi [B4va]soe dwaes Herlant als hy sach dat siidoniealdus ghestoort was viel hy haer te voeteende bat dat si hem vergheuen wilde dat hyteghen haer misdaen hadde / want hijt ingheen arch ghedaen en hadde / mer hi sey[-]de dat hi Pontus niet ghebrenghen en con-de ouermidts dat hi op die tijt voor die co-ninc diende / doe seyde Sidonie. So soudinoch ghebeyt hebben ende en hebben gheenanderen voor hem ghebrocht waerom heb-dy dat ghedaen hebdi ancxt voor my. Jcken ben niet soe sot noch so ionck / ic en weetwel wat ic doen sal Herlant sprac vrouwedaer en twijfelt mi niet aen. Mer ick hebancxt voor mijn heer die coninc v vader diev soe lief heuet al waert saecke / dat ghi hemeen luttel beter chiere toondet / dan een an-der / dat hy hem daerom haten mochte / ende datdaer van eenich quaet mochte comen want diewerelt is so quaet als daer ghi niet en doch[-]tet / dan goet ende eerbaerheyt / daer soudendie menighe arch ende onduecht wt peysenAls Sdonie dit hoorde sprac si ende seyde.A scenestal hebt daer gheene sorghe vore /want ick had mi lieuer doot te wesen / danick doen soude dat teghen mine eere ghingeoft daer yemant op mochte spreken / teghenmijne eere des sijt seker ende weet voorwaerHerlant seyde vrouwe dat gunne v god alsowaerlijc als ict v gunne / want gheen mee-re ghenuechte en mochte my gheschien. Jndien dan / vrouwe spreect Herlant dat ghimi dat louen wilt dat ghi hem nyet meerderchier aendoen en wilt dan den anderen daermen

-35-

eenich quaet bi mercken mach so wil ickenv brenghen. Sidonye sprac dat bid ic v Her[-]lant gaet voort ende merret niet lange. DyeSenescal herlant ginc wech / ende haelde Pon[-]tus / Ende Sidonie ginc in haer bereet Ca-mer daer stont een cleijn veynsterkijn in dienwech daer Pontus comen soude / ende si enhad niemant by haer dan Elyons haerliefste cameniere. Sidonie seyde tot Ely-ons gheeft mi mijnen spieghel / ende besietoft mi yet ghebreket Elyons seyde vrou-we v en ghebreket niet besiet dan sprac sido[-]nie oft hi coemt Elyons ginck metter vaertbesien door dat veynsterken oft hi quam /ende altoos was daer een van hem beyden voor [B4vb]dat venster om te wachten als een die Si-donie seer begheerde Als dan Elyons lan-ghe hadde ghestaen / sach si ten lesten Pon-tus van veers comen dit siende / liep si met-ter haest tot Sidonyen ende seyde vrouwesieten daer comen die schoonste Menschevander werelt. Als Sidonye dat hoordeliep si te vensteren waert / ende sach hem co-men met Herlant den Senescal so schoonende so blanck als cristael ende haer verwon[-]derde seere van zijnre schoonheyt. Si spracelyons toe / ende seyde Elyons mi dunct dathy wonderlijc schoon is / ick en hebbe geenschoondere ghesien. Vrouwe sprac Elyonshet en is gheen Mensche / mer het is eenEnghel. Jck en sach noit zijns ghelijcx godheeften seluer ghemaect / met zijn eyghenhant bi mijnre trouwen spreect Sidonyeghi segt die waerheyt. Jc geloouet als diealree ontsteken is / met zijnre minnen / doenghinck Sidonye beneden in haer Camermet hare vrouwen ende ioncfrouwen / endecorts daer na quam Pontus ende die Senescal

-36-

herlant Als Pontus inder camer quam boechhy zijn knien ter aerden toe ende gruetede sy-donie ende haer gheselschap. Ende Sidonyenam hem byder hant ende wilde hem doensitten bi haer. Pontus seyde vrou ten isgheen reden dat ic sitten soude neuen v / endemaeckte hem seluen seer cleyn / ende dede si-donie wonderlijcke veel houescheden. Mersi seide waerom zijt ghi so wtermaten hueschSijt ghi niet eens conincx kint als ick benvrouwe spreect Pontus het en is gheen ghe-lijckenisse want ghi zijt eens groots ende mo[-]ghens Conincx dochter. Ende ick ben eensConincx Sone die onterft / ende ontghoetis. Ende ick en hebbe nyet dan dye gratieende duecht mijns Heeren des coninckxws vaders die mi soe veel duechden gedaenheeft / dat ickx hem nemmermeer loonenen mach A / Pontus sprack Sidonye laetstaen dese woorden want Godt en heeft vnyet ghemaect na wtwijsinghe uwer na-tuere om v te laten verghaen / want ghyzijt gheschapen / meer goets ende eere te crij[-]ghen / dan v Vader oyt hadde / ende son-der twijfel god sal v goet ende eere verleenen.

[C1ra]

Hoe dat Sidonieseer gracelijck ende soetelijc sprack tot Pon-tus / ende begonste hem seere te beminnen: son-der eenighe dorperheyt.

[houtsnede 9]

VRouwe sprack Pontus daeren sie ick gheen weghen toe /maer aen die gratie gods han-ghet dien beuele ict altemale.

-37-

Jck ghebiede v seyde Sidonie dat ghyneder sidt. Pontus ghinc sitten een wey-nich by haer. Sidonie sprack / hoort ghyioncfrouwen ende vrouwen toe / ende seyde / doetdoch den Senescal ende zijn ridderen goedechiere / ende bidt hem dat ons Pontus machsinghen ende met ons dansen. Si deden dathaer Sidonie badt / ende onder dien dat de-se ioncfrouwen herlant toefden ende chierededen / stelde haer Sidonie met Pontusin spraken. Ende hy conste hem wonderlijckewijsselijcken ende manierlijcken hebben inwoorden ende in hoofsche tale na sinen iaren /also dat Sidonie so seere verwonderde.Ende onder anderen woorden sprack si ende sei-de / Pontus ghi hebt herde langhe ghe-weest in Britaengen sonder ons te comenbesoecken. Vrouwe sprack Pontus / ic benin bewaringhe ende in eens anders behoe-de ende en ben mijns selfs niet / daerom istredene dat ick dien onderdanich ben. Jnwiens bewaringhe v vader mijn heeredie coninck mi ghesedt heeft / het is rede-ne sprack sydonie. Jck vraghe v pontussprack si hebdy oock ghenoechte om onsende die vrouwen die met my zijn te comen [C1rb]sien. Voorwaer vrouwe iae ic seyde Pon-tus. So vraghe ick v voort seyde Sido-nie / hebdi gheen behaghen in eenige van-den vrouwen ofte ioncfrouwen om te we[-]sen haer ridder als ghi nv ridder sult we-sen. Pontus antwoorde / voorwaervrouwe neen ick / want mijnen dienstdien ick yemant vanden vrouwen oftioncfrouwen doen mochte soude cleynwesen. Sidonie sprack / ha Pontuswaerom segdi dat. Ghi zijt edel endegoet ghenoech te dienen die meeste

-38-

vrouwe van Britaengen ende die schoon[-]ste. Pontus sprack si / nv ghi den rid-derlijcken staet aen ghenomen hebt / sowil ick ende begheere op v dat ghi vhouden wilt voor mijn ridder / ende alsic hoore seggen dat ghi eenige duech-delijcke feyten ofte wercken doet / so salick mi daer inne verblijden. Vrouwe spracPontus / ick dancke v grootelijcken daervan dat ghi v so verootmoedicht / dat ghimy neemt tot uwen dienre / God gonnemi eenich feyt oft duecht te doen dat v be-haghe ende alle den anderen vrouwen. Jcben schamelijc ende snoolijc toe ghemaecktom eenige groote dinghen te doene / wanteens arms mans macht is cleyn / noch-tans sal ick doen dbeste dat ic can ende mach.Pontus sprack Sidonie / ick wil dat ghydat weet / hoe wel dat ick v ghecoren hebvoor mijn ridder als ghi nv ridder zijt ge[-]maect / nochtans ist dat ghi badt doet daneenich van mijnen anderen ridderen / ghi sultdie liefste wesen / ende wat ick hebbe / dat ensuldy gheen ghebrec hebben. Ende ic wou-de wel dat ghi my dienen woudet bouenalle vrouwen in rechter eerbaerheyt / endeen denckt niet dat ick anders meyne danduecht ende eerbaerheyt. Pontus antwoor-de haer ende sprac: O gheduchtighe vrou-we ic en weet hoe ick v te volle mach danc-ken van deser grooter eere die ghi mi be-wijst / God verleene mi dat icse mach ver[-]dienen. Sidonie sprac ende seyde Pontus /ick sal v minnen als mijn ridder / ende diensuldy wesen in deser manieren / dat ghymijn eere sult behoeden ende bewaren / ende isdat sake dat ick vernemen can dat ghi an- [C1va]ders denct dan eerbaerheyt of dat ghi ee-

-39-

nighe dorperheit voor ooghen hebt / nem-mermeer en sal ick v liefhebben / vrouwespreect Pontus ick waer veel lieuer dootdan ick peysen sou eenich dinck dat tegenuwe oft uwe vaders mijns heren des co-nincx eere bewesen soude / doen seyde sido-nie Pontus dat loeft mi als eens conincxsone doet ghi Pontus antwoorde ende sey-de. Ja ic vrouwe by mijnre trouwe: Doentoech Sidonie eenen gouden rinc met ee-nen diamante van haren vingher / ende stac-ken Pontus aen sine hant ende beual hemdat hien draghen soude ter eeren van haerende Pontus dancte haer seere / daer na namhem Sidonie byder hant ende leyde hem tendanse / ende bat hem dat hi woude singheneen liedeken / dat wonderlijcke goet endesoete was. Ende de vrouwen ende ioncfrou-wen saghen hem aen ende presen hem seere /ende elc van hen lieden had grote begeertetot hem waert alle stille swijghende. Endesi seyden die een tot den anderen / te goedervre waer si gheboren: dye waerdich wa-re van hem ghemint te werden. Alst daeral ghedanst was dedemen daer comen wijnende cruyt ende Sidonie nam eenen Cop metwijne in hare hant ende gaffen den senescalHerlant ende seyde. Herlant ick gheue vmet mijn selfs hant die cop met den wineende die regent Herlant dancte haer seer gro-telijcke. Ende als daer langhenoech cierheytende feeste ghehouwen waeren sprac Her-lant Sidonie toe / ende seide vrouwe belief-

[houtsnede 10]

tet v ghy sult ons orlof gheuen want het [C1vb]is tijt te ghaen bi mijnen here den coninck

-40-

Sidonie gaf hem lieden orlof te ghaen / endebat den regent Herlant dat si cortelingheweder comen souden ende besien wat sy de-den: Herlant seyde dat hijt soude doen daersaghen sy malcander so minlijcken aen intscheyden Sidonie ende Pontus dat het eenherte mochte deren vant scheyden. Mersiidonie hout haer also bedect als si moch[-]te. Als Herlant ende pontus wech ghegan[-]ghen waren: sprac Sidonie den anderenvrouwen ende ioncfrouwen toe / ende vraghen[-]de wat segdy van Pontus. Ende daer wasniemant van hem allen / hi prees hem see-re: ende dye sommighe seyden heymelijcketot malcander. Sonder twijfel het waereen wel gheboren wijf / die alsulc eenigenvrient hadde si mochte wel segghen dat sihadde die schoonste man van alle die we[-]relt Aldus presen die vrouwen ponthus / endedat was der scoonder sidonie grote vruech[-]de ende iolijt te hooren al en thoonde sijt nietElck die hem des verstaet mach wel denc-ken hoet daer mede was: Sy seyde het iswel waer dat hi scoon is mer men weet nochnyet waer toe hi gedien sal of wat eyn-de dat hi nemen sal ende daerom en salmens niette seer prijsen: ende dat seide si van ancxte ofte ee[-]nighe boose menschen eenich arch gedochtof gesproken mochten hebben van haer ende pon[-]tus nochtans dat haer herte wel anders meen[-]de dan die mont sprac. Dese voorghenoemdefeeste daer alle dit in geschiede duerde driedagen lanc met groter vrolicheyt ende daer wertmenigherande ghenoechte in bedre-uen / die te lanck waren te vertellen.

¶ Hoe dat dye

-41-

nieumaren quamen aenden coninc vanBritaigne dat die sarasinen aen geco-men waren / in zijn Conincrijck.

MAer na den derden da-ghe quam daer veruaer-lijcke nieumaer te ho[-]ue voor den Coninck.Ende zijn ghesin hoe dat

die Sarasinen gecomen waren / voortlant wel .xxx. duysent sterck ende wouden [C2ra]dat lant bestrijden: van welcken niemaredat hof wter maten seere gestoort was als-men wel dencken mach. Alst quam aendie middach werden gesonden een ridderen twee schiltknechten vanden coninc ka[-]rodos des soudaens sone tot des conincxhof van britaengen / dese ridder was grofende groot / ende breet ouer die schouderen endewas wreet ende houerdich int aenschouwenende hi hadde eenen voorspreker / bi welckenhy dede segghen ouer luyt dat des sou-daens soon van babilonien was gheco-men in die landen om te niet te doen denkerstenen wet ende te vermeren die wet vanMahon ende hy gheboet den coninck vanbritaengen dat hi soude laten den kerste-nen wet ende aennemen den wet van maho-met ende hem geuen trebuyt. Ofte woudehi dat niet doen hi soude britaengen de-strueren / ende te niete doen die coninc stontende aenhoorde dese dreygementen ende ho-uerdige woorden ende daer en was niemantvan alle den ridderen ofte knechten dyeeen woord sprack. Als pontus dit ansachdat si alle gader sweghen ende niemant denhouerdighen ridder en antwoorde spranchi voort ende seyde den houerdighen ridder

-42-

aldus danighe woorden. Jc ben een kintende een simpel mensche mer alsoo en salick onse wet niet niet laten verdrucken voormijn oghen. Hi neech den coninck toe endebadt hem oorlof om den houerdigen rid-der te antwoorden ende die coninc gaf hemconsent / ende oorlof. Als hi oorlof verwer-uen hadde / ende hy sach dat daer nyemanten was die den ridder toe spreken dorstedoen oplukede hy sinen mont ende sprachem toe ende seide. O du houerdige sarasijnsridder ick segghe di dat uwe wet niet en isdan eeuwighe verdomenisse en leuen deseeuwichs viers ende onse wet is salicheytende behoudenisse der sielen vol vruechdenende eeuwelijck duerende. Ende daerom vantribuyt v te gheuen als ghi segt en sullenwi niet doen: want wy uwen coninck endev ofte oock uwen afgod mahon en willenwy gheen diensten doen. Doen sprack dyeridder ende seyde. Jst sake dat daer yemantis dye tegen my campen wil dat mahon [C2rb]niet meerder en is dan Jesus christus.Jck salder twee nemen ick allene teghente campen / my en rucht ook wie sy sijn.Als pontus dit hoorde sprack hi ende seydewilt god wy en sullender gheen twee te-gen een setten / die schande en sal ons nietouer ghaen mer ick allene / al ben ic ionckende cranck nochtans soe werpe ick daermijnen caperoen om te beschermen dyewoorden dye ghy daer ghesproken hebtende dat Jhesus christus is gods sone /ende mahon des duuels sone. Doen hysinen caperoen voor den coninck ghewor-pen hadde / die saerasijn nam hem op endeseyde / verstaet my wel. Jck sal campenteghen dy ende teghen noch eenen anderen

-43-

tot dy. Pontus antwoorde Jck en wilniemant hebben dan my allene. Die co-ninck ende die ander heeren dye by hemwaren dyt aensiende waren seere ghe-stoort dat pontus sijn pant gheworpenhadde mer si en mochtens niet ghebeterenDie coninck sprack pontus toe ende seydePontus ghy hebt onse herten seer ghe-stoort / ende ontstelt in dien dat ghy diestoutheyt bedreuen hebt dat ghi die daersoo ionck ende teder sijt gheworpen hebtv pant teghen den ridder die soe groot /ende soo sterck is: Ponthus antwoordeden coninck soetelijck / ende vromelijckals een dye bernende inder lieften gods /ende op hem groot betrouwen hadde / endeseyde heeren en weet ghy niet dat godtsusanna verloste vander doot by toedoenende requeste van daniel die niet en wasdan een kint / daer om en laet v nyet ver-wonderen vander wonderlijcheyt godswant des ghelijcx sal my god by sijnregoedertierenheyt verlossen vanden handendes houerdichs sarasijns / daer van entwijfelt my nyet want ick alle mijn ho-pen ende betrouwen in hem hebbe / endeic wel weet dat hi sinen knecht niet achterla-ten en sal in der noot. Als die coninc hoor[-]de dat pontus soo vromelijck sprack / endesoo groot betrouwen op god hadde endeaensach dye grote stoutheyt die hi alte-mael op gods gracye dede / ende als hysach dat alle sijn opset duechdelijck ende [C2va]goet was / wert hy weynende wter ma-ten seere / ende hi badt onsen heere oot-moedelijcke met screyenden oogen / dathi sijnen knecht bistandicheyt doen wil-de ende helpen hem in sijnre noot / daer

-44-

nae quam pontus totten coninck / endeseyde Heer coninck maect mi ridder endegheeft my wapenen / ende soo mach ickghaen doen dat ick aenghenomen heb-be. Die coninck sloech hem Ridder /ende gaf hem dat Sweert ende hi cu-sten hem al wenende / ende so grooten rou-we bedriuende datmen hem niet seggenen mochte / ende hi wapende hem met denbesten harnasse van sijnre tresoor. Endegaf hem dat beste ros van sinen huyse.Ende doen hi al ghewapent was / endeop gheseten was scheen hi so recht of hi wtenpaerde gesproeten hadde geweest ende soeschoon datmen gheen schoonre creatureaen sien en moechte. Ende die .xiij. ghesel-len daer hy mede gheuangen was ween[-]den ende waren seer droef / ende herlantende alle ander dye hem kenden warentemael rouwich want hi was soo ionc endeteeder / ende moeste hem weeren teghensoo grooten / ende stercken ridder soo dathet wonderlijcken deerlijck was te sienedat geruchte was seer groot onder tvolcdat pontus den stercken ridder beuechtensoude ende ginc soo verre dat het ten lestenquam tot sidoniens ooren. Of sidonie desrouwe / ende groote droefenisse hadde enderfmen niet vraghen want het is goet tedencken dat si anxt hadde dat haren ridder [C2vb]verslaghen soude werden vanden vree-selijcken sarasijn wat dede si. Als si dithoorde ontghinck haer alle vroude alstgoet te peysen is mer si hielt haer bat danhaer was si nam een puntelic abel doecx[-]ken / ende sandt hem om aen sine lance tedoen. Als pontus dit doexkijn aensachende vernam dat het van sidonie quam

-45-

vergroude hem alle sijn leden / ende hydanctese seere ende wert soo gemoet omte strijden teghen den sarasijn van dat aen[-]sicht des doexkens dat van sidonie quamals hector vanden aensichte der scoondervrouwen helena was om te strijden tegendie griecken / ende hi reet vromelijck volmoets ter plaetsen waert daer tvechtelisgheschien soude. Ende sidonie vol vandrucke besloot haer seluen in haer gebets[-]camere ende stelde haer in bedinghen /ende badt onsen lieuen heer dat hy pon-tus woude verlenen victorie teghen densarazijn ende dat hy sine wonderlijckecracht ende moghentheyt tonen wildein hem ghelijcken als hijse toende / endeopenbaerde in Dauid doen hi den grotengoliam verwan ende si liet niet af meersi badt al van eens met bescreyden wan[-]ghen met opgherecten handen ten he-mel waert / ende god heeft hare bedingeverhoort als ghi nv wel vernemen sult.

[C2va][houtsnede 11]

[C2vb]

¶ Hoe dat Pon-thus neder werp ter aerden den sarazijndie seyde dat zijn wet beter ware dandie wet der kerstenen.

ALs pontus op ghesetenwas ende ter plaetsen ge-comen was daer hi densarazijnsen ridder bestriden

soude sprac hem die ridder toe endeseide. Ghaet ende haelt noch eenen totv die v helpen mach want mi dijnre iam-

-46-

mert ouermits dat ghi so schoonenionghelinc zijt ende mi dunct dat hetgrote scade waer dat ic v versloegeOft bid mahon dat hi v vergeue datquaet dat ghi van hem geseit hebt / endeic sal v laten onbeuochten. Pontus ant- [C3ra]woorde op dese woorden / ende seyde Heerridder laet staen dese woorden want ghi sulthaestelinghe sien die cracht / ende machtihesu christi. Stelt v ter weren / ende be-scermt v oft v wilts. Met dien dat pontusdese woorden ghesproken hadde dayssedehi met sinen paerde wat achterwaert endeleyde sine lance in die clincke ende quammet eenen droes aen ende stack hem tusschenden schilt / ende helm also dat hi hem die mou[-]we vanden hernasse door stac / ende dat yservander lance bleef thusschen den halsende die scouwere ende die steke was soegroot dat pontus sijn lancie brack. Endedie sarazijn stack pontus in sinen schilt sogroffelick / dat sijn lancie tenden in stuc-ken spranc. Als die coninc / ende die anderedie bi hem waren dit aensaghen danctensi onsen heere ende seyden tot malcanderendat pontus schoon ende wel gesteken had-de daer na dat dit aldus gesciet was reetpontus voort duere ende sloech zijn hant aentsweert / ende quam tegen den sarazijnsen ridder ge-reden ende gaf hem also grooten slach dat hi hem afsloech ende ontnagelde die een helft vanden visie[-]re ende dat belette hem so seere om sinen aentochtte halen. Als dat hi seluer die hele visiere aftooch ende doen was hem dat aensichte altemalebloot Die coninc met sinen volcke dit siendeveruruechde hem seere ende hoopten aen god datpontus victorie hebben soude daer na quamdie sarazijn ende sloech pontus met eenre bor-

-47-

dare also groten slach dat hem dat hooft du-selde ende dat hi niet en wiste waer hi wasmaer hi sloech sijn paert met sporen endequam weder teghen den sarazijn ende gafhem eenen grooten slach ende dese vechtin-ge duerde langhe Mer altoos arbeydepontus om den sarazijn int aensichte te ra-kenen / want hi daer bloot was alsoe dathi hem ten laetsten so in sijn aensichte raectedat hem nuese kinne ende mont aen een velbleef hangende / ende hi wert so bloeden[-]de dat sijn schilt ende alle sijn voorghetuichseere bebloet werden ende met dien slachwert hi so onmachtich dat hy hem seluenmet grooter pijnen nauwelijck opt peertmochte houden. Doen ponthus dit sachnam hy hem / ende toech hem den helm [C3rb]vanden hoofde ende gaf hem alsoo danigenslach dat sijn hoot stortede op ter aerden.Als pontus dat hooft alsoe sach ligghenopter aerden / stack hijt aen sijn sweert endehieft op / ende droecht tot de twee andereedelinghen die metten ridder ghecomenwaren ende seyde hen lieden aldus Schoonheeren ic presentere v hier dat hooft uwesmeesters draecht dat voor des soudaenssoon uwen coninc / ende segt hem dat dit ge[-]schiet is om onse wet ende den uwen ende datJhesus christus heeft gheopenbaert dooreen kint dat hi waerachtich god is / endeghelijkerwijs als hy dat ghetoent heeftouer desen ridder. Alsoo sal hijt ooc toenenende bewijsen ouer hem dat sine wet valschende quaet is. Ende segt hem datmen hem corte-lijck sal laten weten / welcke god dye mo-ghenste / ende machtichste is / het sy Je-sus cristus ofte machomet ende gaet ghyspreect ghi vrilijke sonder vreese want geen

-48-

messagier en derf hebben datmen hem eeni-ghe ouerlast doen sal ten ware dat hi hemvermate van eenighe feyte van wapenendaer namen die twee die metten ridder ge[-]comen waren dat hooft ende dat lichaem / endeleydent op een peert ende voerdent voorharen coninc ende sy verclaerden ende verteldenhem alle het dat daer gesciet was ende hoe endewat in alre manieren van punte te puntehoe het geschiet was ende hoe dat die genedaer dese ridder tegens geuochten haddeniet ouder en was dan achtien iaer / doendie soudaens soen dat sach dat zijn stercste rid-der doot was ende hoorde hoe dat daer ge-schiet was / werdt hy seer rouwich / endealle sijn andere heeren dye by hem wa-ren. Ende hem verwonderde seere vansulckdanigher auenture als die ridder had[-]de ghehadt want si hielden voor die sterc[-]ste ende voor dye vroemste ridder die de co-ninck hadde. Sy deden dat lichaem teraerden na hare wet daer wort hi seere be[-]schreyt ende beweent van alle des conincxghesin / daer laetick hem ende come wedertot ponthus dye hem ghinc ontwapenenDoen ponthus den sarazijn versleghenhadde ende dat hooft den Eedelingen ge-geuen hadde om dat sijt haren coninck [C3va]presenteren souden als ghy nv ghehoorthebt sloech hi sijn paert met sporen / endereet ter groter kercken waert om te louenende te dancken onsen heere oetmoedelickenvander gracien ende victorien die hi hemverleent hadde. Ende als hi in die kerckequam viel hi op sine knien ende louede on-sen heere in deser manieren segghende. Owaerdighe soete wonderlijke Jesum hoewonderlike sijn uwe wercken want bi u-

-49-

wer gracien heb ick verwonnen mijnenvyant Mer doch minlike Jhesum dat enheb ick niet ghedaen / mer v lieue heeredie daer cracht ende macht den leden dijnsknechts in ghesonden hebste want het an[-]ders ommoghelijck gheweest hadde datick den sarazijn verwonnen soude hebbenO lieue heere hoe wonderlijcke sijn dinewercken. O soete Jhesum wye mach dijn-re moghenheyt weder staen / wie machdijn knechten crancken als v bi hem ben[-]ste sonder twifel niemant daer om al o alalmachtige Jesum wilt altijt dijnen knech[-]ten bistancheit doen ende ontfermstudi mijnre lieue heere die daer ben dijn armknecht ende wilt doch bescermen dat lant datdijnen wet ghwortelt is / ende en laet hetniet verslinden vanden wreeden hondenende bijtende woluen mer dijn ooren moe-ten altijt bereyt sijn om te verhooren dataenroepen dijnre knechten in hare nootende dijn ooghen moeten waken nacht endedach om te beschermen dijn lant want lie[-]ue heere ten si dat ghi bewaert dat lant tevergheefs wakense die dat bewaren Alspontus sijn ghebet aldus ghedaen haddeende onsen heere dusentich fout gedancthadde ghinc hi voort ende dede sijn offer-hande ende daer na sadt hy op sijn paertende reet totten coninck waert doen hi tehoue quam men en derf niet vraghen of hemdie coninck ende dye ander dye by hemwaren groote reuerencie / ende blijschaptoeneden. Die coninck nam hem in sinenarm ende cussende hem segghende. Schoenlieue vrient ponthus aen v staet al onsehope om te verlossen ende te beschermendit lant van allen vianden die ons verheeren

-50-

willen ende voort andere vele woorden dye [C3vb]te lanck te verclaren souden wesen menmach wel dencken dat hi hem groote re-uerencie bewees beyde in woorden / endein wercken die soo vromelijck ende auentur[-]lijck sijn lijf ghewaecht hadde voor sijnlant teghen den ghenen die niemant vansinen anderen ghesinne en dorste bestadenwaerom hy veel eeren waerdich wasVoort aen soo en derfmen nyet twifelendat sidonie ende dye andere vrouwen io-lijt ende genoecht bedreuen Si seiden on-der hem lieden Voorwaer die scoonheyt endedie goetheyt of die duecht sijn in pontusversaemt / hi sal noch wonder doen machhy leuen God willen ons behoeden vanallen quade / daer nae dede die coninck ont[-]bieden die baenreheren ende ridderen endedye edelste van sinen lande om raet te hou[-]den met malcander van dien dat die sara-zijnen wouden comen int lant ende destrue[-]rent ende settent onder machomets wet.Als dan alle dye edele vergadert warenin des conincx paleys / vraghende die co-ninck om eenen ygelic wat sijns sins hierof ware Die edele waren zeer beheert endevoort hooft ghesleghen ouermits tgrooteghetal van volcke dat dye sarazijnen had[-]den so dat si niet en wisten wat antwoor-de dat si den connick doen souden. Bi al-soo dat daer menigherande antwoordeden coninc ghegeuen wort / dye een nyetals die andere. Ten laetsten vraechde dieconinck pontus wat sijns sins ware vandeser sake Ponthus antwoorde den co-ninck ende seyde. Heer coninck het enbehoort my niet toe te spreken van desersaken want ick ionck ben ende luttel we-

-51-

tende. Doen gheboet hem dye coninckdat hi seggen soude sinen sin daer van wetenwoude sprack ende seyde Heer conincknae dyen dat ghijt alsoo hebben wilt /ende v alsoo belieft / soo wil ic ter liefdenende begheerten van hier in spreken alseen clerck van wapenen / ende als eenkint onder dye wijsen: maer is dat saekedat ick missegghe dat wilt my verghe-uen / doen sprac hi voort ende seide. Hee-re mi duncket hoe wel dat dese sarasinengroote hoopen hebben van volcke datmen[-] [C4ra]se nochtans niet ontsien en sal voor hem eeni-ghen ancxt oft vreese hebben en sal wantwi dienen god almachtich die alle dat volcdestrueren ende te niet doen mach met een lut-tel volcx ende sijn volc behouden ende bescher-men vanden handen der gheenre die hem dee[-]ren moghen / dats te weten / dat God mo-ghendich ghenoech is en machtich eenenvan ons sterckheyt ende cracht te gheuen omte verwinnen ende verslaen hondert vandensarasinen / daerom heer Coninck / so is mijnraet / dat ghi dit allen kersten Menschensult laten weten / want het gods wet raect:hoe datmen v aldusdanighen ouerlast doenwil om die kersten wet te destrueren ende sosullen alle goede kerstenen v te hulpe comenom Gods laster te helpen wreken endeghy sult ontbieden alle Princhen ende hee-ren dye by uwen lande gheleghen zijn endeonder uwe ghehoorsaemicheyt behoorendat sy binnen .xl. daghen by v zijn om tewederstaen den Sarazijnen. Ofte ontbiethem / ist dat zijt niet en doen / dat ghi duch-tet ende hebt anxt dat ghi teghen hem ver-uallen sult ende dat zijt soo schuldich sijn teverhoeden als ghi / want het gods dienst

-52-

is. Ende aldus sult ghy den Sarazijnenbyder hulpe van God aldusdanighe scan-de schade ende schoffieringhe doen / dat hemhaer God Machomet nemmermeer meeren sal moghen helpen. Ende voort HeerConinck so suldy doen bewaren uwe ca-steelen / ende Sloten / met spisen / met dranc-ke / ende met volcke / desen raet dye Pon-tus aldus voor gheseyt hadde / wert ghe-firmeert ende ghesterct vanden Coninck endevan alle den anderen Heeren ende edelen dyeby hem waren want hy goet was ende hywerdt volbracht in alle manieren als hemPontus gheproponeert ende voorghesedthadde. Also dat die Messagiers wt ghe-sonden werden / tot allen landen die daerontrent gheleghen waren / dat is te we-ten / in Normandijen tot den Graue vanDanratiches: tot den Graue van Mor-tange / ende van peonnel / tot den Graue vanmaine / tot den Heere van Laual / ende vanSille. ende oock tot der Hertoghinnen /van Auion / want dye Hertoghe doot was [C4rb]ende zijn Sone en was maer thien iarenout. Ende mede soo was gheschreuen aenden Heere vant Casteel Gontiers / endeaen gwillem vander rotse aen bertram vanDonoy / ende aen Landry vande Toir.Jn Potauwe was gheschreuen aen denGraue / van poytirs / aen godeuaert vanLusignen / van sint Jan / aen Leoncel vanMontleon ende aen Henrick vander Mar-chen / dese voorghenoemde Ridders / wa-ren vermaert voor die beste / diemen indien hoeck van Kerstenrijck wiste. Endedye Coninck van Britaenge / badt hemdat sy te weten doen wouden een yeghe-lijcken Eedele / dye onder hem lieden en-

-53-

by hem gheseten waren / den Strijdt diesy hebben souden / teghen den Sarazijnenende dat een yeghelijck woude haestelijc[-]ke comen / om den laster Gods te helpenwreken. Als dan dese Tijdinghen ghe-comen was voor den Eedelen / daertaen gheschreuen was / ende voor diendiet van hen lieden / met Letteren verna-men waeren sy terstondt bereet om denConinck te helpen wreken / den lasterGods. Ende alle dat volcke van wape-nen / dye ondere den Eedelen ghesetenwaren / daer dye wete aenghedaen wasvanden Coninck van Britaenge warenbereedt terstondt opten elfsten dach diehem gheteykendt was ende sy reysdenmet haren heren derwaert daert gheschie-den soude: dese dachuaert was ghetee-kendt te Vennes inder Stadt te wesenbyden Coninck die daer binnen was.Als dan nv alle dit Heerschap dat daerontrendt gheseten was byden coninckinder Stadt voorschreuen ghecomen endevergadert was soo thoonde die coninckhem lieden groote chiere ende blijschap.Aldus verghadert wesende die Coninckmedt den anderen Eedelen setten syhaer Ordinancie so als ghy nae hoorensuldt ende toghen van daer tot int Brestvan Sinte Michiel daer dye Sarasi-nen laghen ende verdoruen dlant / mer trouwensy sonden voren wt .iiij. dusent gewapende alontrent om dat heyr der sarasinen te ouerslaenwant si ancxt hadden verraden te wesen [C4va]van eenre bataelgen / daer na ghinck dyeconinc ende Pontus ordineren haer batael-gien. Ende die coninc want hi out was / daerom stelde hi hem seluen gouuerneur ende re-

-54-

geerder vander bataelgien / daer in wasdie graue van Leon / ende die heer van La-ual / ende Roelant de Dol / ende Rogier vanroche. Ende die ander bataelgie was gege-uen Pontus te gouuerneren / ende Herlantdie regent / die graue van Mortange vanDanranches / hadden tregiment ouer dyenoermans. Ende die ander bataelgie wasgheheuen te regeren den graue van Mame-den baenre heeren / ende ridderen van Amon-guillemme vander rotse / ende Landri vandentoir die van Poitauwe waren gheset onderGodeuaert van Lusigne van sinte Jan / endeLeoncel van Montleon. Der normannenbataelgie was sterc .xij.c. ghewapende /die bataelgie van mayne was ooc sterckix. hondert. Ende die van Poitauwen en vanigemi waren sterc .iij. duysent. Ende die Bri-toens .iiij. duysent. Ende dese waren geor-dineert als ghy hooren sult. Van alle denvolcke dat de coninc vergadert ende te samengeroepen hadde / werden gemaect .iiij. groo-te bataelgien / van welcke dat Pontus endeHerlant die vorste bewaerden. Ende daer nadie coninc ende die graue van Mans / endedie Mortiangen / ende die van Angiers endevan Poitauwe bewaerden dye achterste.Aldus reden si teghen haer vyanden waert.Ende als si inden velde waren / sloeghen si ophaer tenten ende haer pauwelioenen: ende ordi-neerden die een helft vanden volcke te wa-kene / ende die ander helft te rustene / om datsi altijt versch ende onuermoeyt souden we-sen / haere vyanden te wederstane. Desnachts ontrent der middernacht hoordendie wakers groot gheluyt ende gheb[i]e[c]stvan paerden ende van volcke van wapene /want Robrecht Sauingrijs ende Reynoult /

-55-

van Sulli ende Agret vanden bosse quamenwel met .iij. duysent mannen van wapene /dat alle wreede harde stoute ende onuer-uaerde mannen waren om te vechten endete stormen / ende alle fayte van wapenen tedoene / so dat alle des conincx heyr in roe-re was / meynende dat het vyanden had- [C4vb]den gheweest. Maer als si vernamen dathet waren die voorghenoemde edelen dyeghecomen waren den coninc te dienste omGods lachter te helpen wreken / bewesenhem luyden groote chiere ende iolijt. Ende dyeconinck steldese by consent van hem seluenby dien van Angiers ende van Poitauweende hi sprac hem toe ende seyde. Schoon heerenghi zijt daer God van ghelooft moet zijneen groote schare ende vernaemt van groo-ter mogentheyt / ende ons toeuerlaet staetal aen v / ende aen die die wercken uwer han[-]den. Ende daerom so bidden wi v dat ghi aencomen wilt / sonder v seluen te vermoeyenmet goeder ordinancien / ende en [c]oont nietvoor totter tijt toe dat wi ghedaen hebben /ende moede zijn vechtens / want dan so moech[-]di noch versch wesen / ons verlichten endedie vyanden crancken. Si seyden wederhet dochte hem goet si souden also doen. Doeghinghen Pontus ende Herlandt ende ordi-neerden die bataelgie vanden Britoenenom daer mede den eersten aenstoot den vi-anden te doene. Ende die gheordineert we-sende sprac Pontus totten coninck / ende totden anderen edelen die by hem waren ende sey-de. Mijn heeren wildi mi gheloouen hetwaer goet dat wi bi den vianden toghenvoor daghe / ende int lichten vanden dagheeer si haer harnas aen deden / ende haerpaerden ghesadelt hebben / ende haer volc

-56-

gheordineert hebben / so souden wijse seerghecranct hebben / want het is so grouenvolc dat si niemant en ontsien / ende daeromist dat wy soo doen si sullen te lichtelijcker tecrancken ende te niete te doen wesen. Doensprack die coninck ende die andere edelen al[-]ghemeyn ende seyden. Voorwaer het is goe[-]den raet / laet ons op sitten ende rijden der-waert want het is tijt / het was op die tijteen schoon vast weder ende de mane scheenclaer / so dat si lustelijcken reden totten bos-selkijn toe daer die Sarasinen laghen. Endesi hadden geraemt waert dat sise niet ver[-]slaen en conden / dat si versch volc te werc-ke stellen souden. Ende die Sarasinen had[-]den op ghesedt / waert datmense niet be-stormt en hadde / si souden ghetoghen heb-ben in britaiengen met eenighen dat lant [D1ra]mede te winnen ende te distrueren Ende sien dochten niet dat yemant so stout soudegeweest hebben diese bestormt soude heb[-]ben want si verlieten hen opt tgroote ge[-]tal van volcke dat si hadden het welckehem lieden luttel emmer niet en baette alsghi hier na wel hooren sult.

¶ Hoe dat Pon-thus die de eerste bataelgye hadde sijngheselschap verstercte. Ende hoe dat Ber-nard de doelaudri vander tour en guillau-me vander roetse te baten ende te hulpequamen pontus ende den sinen.

[houtsnede 12]

-57-

ALs dan Pontus met sinen volc[-]ke alle dien nacht gereden had-den ghebuerdet dat hi met sijn[-]re batalgye ende die ander drie

na volghende also na den sarazijnen qua[-]men dat sise sagen liggen ende hadden beste[-]gen eenen groten hoec lants Ende pontus dieeerste bataelghe regeerende sprac tot sinenvolcke ende seide Siet hier die sarasinen dieons geerne ontweldigen souden van onser wetende wi sijn op dese tijt in den dienste godsdaerom niemant en twifele / dees een van [D1rb]ons is goet voor twee van hen lieden Jcbidde v allen om twee dinghen dat eenis dat ghi alle vast betrouwen setten wiltin god / dat ander is dat ghi v niet en stelttot rouen / of pillieren mer dat ghi arbeitom die sarazijnen te niet te doen / ende wtonse lande te verdriuen ter eeren van on-se wet ende om dat cleyne volck te bescut-ten ende in haer geloue te houden die onsaltijt moeten bearbeyden dat eene daerwy by leuen waer om wy sijn gheeydt tebescermen die heylighe kercke ende hemlieden. Ende als hi dit ghebeden haddeseyde hi. O ghi heeren ende knechten allegader die mijne vrienden sijn rijdt aen en-de volghet / ende elck pine hem wel tedoene / daer greep elck man herte endesloegen haer paerden met sporen / endereden teghen die tenten ende pauwelo[-]nen der sarasinen / ende beleidense vanallen canten ende beghonsten te slaenopte tenten ende opte sarasinen Doensi dat vernamen die sommighe van hemmeynden hem te wapenen ende anderevloeghen op al naect ende eenighe vanhen sprongen van pauelionen te paue-

-58-

lionen / ende maecten een groot geroepende het bestont te daghen die britoenendie met Ponthus waren sloeghent aldoot dat voor hem quam dye anderstaken tvier in haer logijs. [ ] Alsoo lan[-]ghe tot dat het claer ende schoon dachwas. Doen saghen sy den Coninck ka-rodos te peerde op een groot pleynmet grooter schare van volcke die welc[-]ke sijnen volcke riep met luyder stem-men Ghi heeren alle gader een yeghe[-]lijck vertrecke hem achterwaert elck insine bataelghe ende onder sinen capiteynende maect v ordinancie als dat behoortwant het is groote noot Met desen stel-den hem die sarazijnen ter weren / ende be-gosten vromelijc te vechten / nochtans sowaren si half in mistroeste want si haddenal te hant seuen dusent dooden ende dat waswel dat vierde deel van haren heyre so dat alledat volc van anxte bestont te vlien Maer dieconinc karodos was een stout ende cloec rid[-]der ende notabel van begrijpe ende van op[-] [D1va]sette Hi sadt op sijn peert ende sijn banierein sijn hant om te verghaderen / ende temoedene sijn volck ende dye ghene diergheuloen war[e]n weder te doen comen /ende blies sinen horen Als die ghene diegheuloen waren den horen hoorden wantsi dat gheluyt wel kenden ende wel wistendat het dye coninck karodos seluer wasgrepen si alle gader moet ende goet hertende quamen terstont wederom by hemwant si so groot geroep niet en hoordenvanden kersten als si daer te vooren had-den ghedaen want op dye vre waren dyedrie bataelghe der kerstenen vergadertom te auiseren hoe si den coninc best ghe-

-59-

crigen mochten Ende hier in tusschen ver-gaderde karodos een bataelge wel vanseuen dusent man / ende quam vechten opponthus met den anderen kersten ende be-uochten hem so vromelijcke dat hi moestewiken achterwaert met synen volcke Ditsiende ende vernemende landri vanden toureen vanden meesten ridderen des kerstens [D1vb]heers. Sprack hi den coninc van britaen[-]gen toe ende den anderen kerstenen rid-dere

[A1r] Een schoone ende amoruese historie van ponthus ende ... › dsp › scriptamanent › bml ›...

Documents

Transcript of [A1r] Een schoone ende amoruese historie van ponthus ende ... › dsp › scriptamanent › bml ›...