A1. ANORGANISCHE CHEMIE...2014/09/23 · heeft inzicht in de factoren die de ligging van een...

Modulefiches Graduaat (HBO5) Biotechnologie 1

A1. ANORGANISCHE CHEMIE

ALGEMEEN

Opleiding: Graduaat Biotechnologie

Lestijden: 40

Lector(en): Stijn De Jonge

Vakverantwoordelijke: Stijn De Jonge

BEGINCOMPETENTIES

Algemene toelatingsvoorwaarden voor het Graduaat Biotechnologie

Vertrouwd zijn met elementaire rekenregels

EINDCOMPETENTIES

De module beoogt inzicht te verwerven in de basisbegrippen en wetmatigheden van de algemene,

anorganische chemie.

De student:

heeft inzicht in de opbouw en eigenschappen van atomen en verbindingen

hanteert daarbij het periodiek systeem als een veelzijdige informatiebron

kan afleiden welk reactietype zal plaatsvinden in een reactiemengsel en schrijft de

reactievergelijking op correcte wijze

begrijpt de energetische en kinetische aspecten van reacties en verklaart met behulp hiervan het

reactieverloop

heeft inzicht in de factoren die de ligging van een chemisch evenwicht beïnvloeden

maakt concentratieberekeningen en lost stoechiometrische vraagstukken op

LEERINHOUDEN

1. Basisbegrippen in de chemie

Indeling van de materie

Atomen en verbindingen

De mol en de molaire massa

De samenstelling van mengsels

2. Atoomstructuur en het periodiek systeem

Het kwantummechanisch atoommodel

Periodieke eigenschappen

3. Chemische bindingen

Het chemisch gedrag van atomen

Ionbinding

Covalente binding

Metaalbinding

4. Chemische verbindingen

Formules en naamgeving

5. Chemische reacties

De reactievergelijking


Reacties in water

Soorten reacties: zuur-base reacties, redoxreacties en neerslagreacties

6. Stoichiometrie: kwantitatieve berekeningen met chemische reacties

Rekenen met reacties

Rendement van een reactie

Titraties

7. Thermodynamica van de chemische reactie

Inwendige energie

Enthalpie

Entropie

Vrije energie

8. Chemische kinetica

Reactiesnelheid en effectieve botsingen

Factoren die de reactiesnelheid beïnvloeden

9. Chemisch evenwicht

Evenwichtsreacties

De evenwichtsconstante, K

Het principe van Le Chatelier

10. Zuur-base evenwichten

Het ionisatie-evenwicht van water

Zure, basische en neutrale oplossingen

Zuurgraad of pH

STUDIEMATERIAAL

Het cursusmateriaal is elektronisch beschikbaar op Toledo

Niet-verplichte literatuur:

- Fundamentele begrippen van de algemene chemie, Bruggemans K. en Herzog Y.

WERKVORMEN

Hoorcollege en het maken van oefeningen tijdens de les

EVALUATIE

Evaluatievorm en berekening van het eindcijfer

Examen tijdens de examenperiode

Tweede examenkans

Indien geen 10/20 gehaald wordt als eindcijfer na de eerste examenkans dient het examen opnieuw

afgelegd te worden.

KOSTPRIJS

Inschrijvingsgeld: 46 €

Printkosten van het studiemateriaal

Geen verplichte aankopen van studiemateriaal


A2. LAB ANORGANISCHE CHEMIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40



BEGINCOMPETENTIES



Het lab vertrekt van de leerstof gezien tijdens de hoorcolleges van de module ‘A1. Anorganische

chemie’.

EINDCOMPETENTIES

Tijdens het lab wordt de leerstof, behandeld in het hoorcollege, tastbaar gemaakt. De

basishandelingen en technieken eigen aan een chemisch laboratorium worden aangeleerd.

De student:

werkt op een veilige manier in een chemisch lab

voert eenvoudige stoichiometrische berekeningen uit

werkt nauwkeurig

interpreteert waarnemingen en legt het verband met de theorie

verwerkt meetresultaten en interpreteert ze op correcte wijze

rapporteert over de uitgevoerde proeven

LEERINHOUDEN

1. Veiligheid in het lab

2. Basistechnieken: inleiding tot de volumetrie

3. Maken van oplossingen

4. Chemische reacties

5. Zuur-base titraties

6. Identificatie van een onbekend zwak zuur

7. Bepalen van een onbekend metaal

8. Bepalen van een oplosbaarheidsproduct

STUDIEMATERIAAL


WERKVORMEN

Praktische werkzaamheden in het lab

EVALUATIE



Permanente evaluatie: 70%

Toets tijdens de examenperiode: 30%

Tweede examenkans

Indien geen 10/20 gehaald wordt als eindcijfer na de eerste examenkans, dient de toets

opnieuw afgelegd te worden.

De permanente evaluatie vindt enkel plaats tijdens het lab, bij een tweede

examenperiode worden deze punten overgedragen

KOSTPRIJS



Labojas


A3. ORGANISCHE CHEMIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40

Lector(en): Nele Esters

Vakverantwoordelijke: Nele Esters

BEGINCOMPETENTIES


Vertrouwd zijn met de basis van de anorganische chemie

EINDCOMPETENTIES

De student:

heeft inzicht in de opbouw en eigenschappen van organische verbindingen

kan organische functies herkennen en benoemen

kan de wetenschappelijke naamgeving van organische moleculen gebruiken

kent de mogelijke reactiemechanismen van organische verbindingen

kan afleiden welke reacties zullen optreden in een reactiemengsel

kan de reactievergelijkingen correct uitschrijven

LEERINHOUDEN

1. Atoombouw

Model

Atoomorbitalen en ruimtelijke betekenis

2. Structuur van moleculen

Energieschema voor een covalente binding

Molecuulorbitalen

Lewisformules

Polariteit van bindingen en moleculen

Krachten tussen moleculen

3. Koolstofchemie

Wat is organische chemie,

Bindingsmogelijkheden van C

Alkanen, alkenen en alkynen: structuur, naamgeving, isomerie, conformaties

4. Organische functies

Belangrijkste organische groepen

Naamgeving van organische moleculen

Isomerie en conformaties

5. Reactiemechanismen

Additie, substitutie en eliminatie

Nucleofiel versus elektrofiel

Reacties


STUDIEMATERIAAL



- Essentiële elementen van chemie - Yvette Haezendonck en Karel Bruggemans - Uitgeverij ASP

- Fundamentele begrippen van de algemene chemie - Karel Bruggemans en Yvette Herzogg -

Uitgeverij De Boeck

- Fundamentele begrippen van de organische chemie – Genserik Reniers – Uitgeverij ACCO

- Inleiding tot de bio-organische chemie – J.F.J. Engbersen en A.E. De Groot – Uitgeverij

Wageningen Pers

WERKVORMEN


EVALUATIE



Tweede examenkans


afgelegd te worden.

KOSTPRIJS





A4. LAB ANORGANISCHE CHEMIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40

Lector(en): Nele Esters

Vakverantwoordelijke: Nele Esters

BEGINCOMPETENTIES


Vertrouwd zijn met de basis van de anorganische en de organische chemie

EINDCOMPETENTIES

De student:

kan op basis van een uitgeschreven protocol zich degelijk voorbereiden en organiseren voor het

uitvoeren van een experiment

werkt nauwgezet, ordelijk en op een veilige manier in het lab

kan iedere handeling in het lab verklaren

heeft oog voor de algemene organisatie in een lab

interpreteert en verklaart waarnemingen op correcte wijze

kan via stoechiometrische berekeningen het rendement van een experiment bepalen

rapporteert op een wetenschappelijke wijze over de uitgevoerde experimenten

LEERINHOUDEN

1. Algemene inleiding tot het werken in het lab

2. Reacties op koolwaterstoffen

Reactie met KmnO4

Reactie met zwavelzuur

3. Reacties op alcoholen

Oplosbaarheid

Reacties met natrium

Lucas-test

Lodoformreactie

4. Vorming van esterverbindingen

Bereiding van esters met eenvoudige koolwaterstoffen

Bereiding van aspirine

5. Bereiding van propanon (aceton)

6. Bereiding van 2-chloor-2-methylpropaan

7. Aldolcondensatie

8. Isomerie van maleïnezuur tot fumaarzuur

9. Bereiding van 2-methyl-2-propanol en reactiesnelheid

10. Bereiding van n-pentylacetaat


STUDIEMATERIAAL


Het dragen van een labojas is verplicht


- Essentiële elementen van chemie - Yvette Haezendonck en Karel Bruggemans - Uitgeverij ASP

- Fundamentele begrippen van de algemene chemie - Karel Bruggemans en Yvette Herzogg -

Uitgeverij De Boeck

- Fundamentele begrippen van de organische chemie – Genserik Reniers – Uitgeverij ACCO

- Inleiding tot de bio-organische chemie – J.F.J. Engbersen en A.E. De Groot – Uitgeverij

Wageningen Pers

WERKVORMEN


EVALUATIE


Het eindcijfer wordt volledig gebaseerd op permanente evaluatie

De permanente evaluatie bestaat uit een beoordeling van de aanwezigheden tijdens de

labs, schriftelijke en individueel gemaakte voorbereidingen, inzet, werkorganisatie (orde

en netheid zijn hierbij zeer belangrijke punten), het “weten wat je doet” bij iedere

handeling in het lab, hulpvaardigheid naar medestudenten en het verslag

Tweede examenkans

De permanente evaluatie vindt enkel plaats tijdens het lab, bij een tweede

examenperiode wordt het behaalde eindcijfer automatisch overgedragen

KOSTPRIJS



Labojas


A5. ANALYTISCHE CHEMIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40



BEGINCOMPETENTIES



Vertrouwd zijn met basiskennis anorganische chemie

EINDCOMPETENTIES

De student:

kan chemische kennis toepassen nodig voor het uitvoeren van een analyse

verwerft de nodige wetenschappelijke achtergrond om de besproken technieken beter te

begrijpen

kan correcte handelingen uitvoeren om de kwaliteit van de analyse te verhogen

kan de bekomen resultaten interpreteren en rapporteren

begrijpt de opbouw van meettoestellen op technisch en wetenschappelijk vlak

LEERINHOUDEN

1. Zuur-base evenwichten

De chemische samenstelling van waterige oplossingen

Chemisch evenwicht

Bepalen van de pH van waterige oplossingen

Oefeningen

2. Titrimetrie

Theorie van neutralisatie

Titratiecurven voor sterke zuren en sterke basen

Titratiecurven voor zwakke zuren en zwakke basen

Titratiecurven van complexe zuur/base systemen

Titratiecurven van polyfunctionele zuren en basen

Oefeningen

3. Argentometrie

Oplosbaarheidsproduct

Chemische indicatoren voor precipitatie titraties

Oefeningen

4. Complexometrie

Complexvormingsreacties

Titratie met aminocarbonzuren

Bepaling van de hardheid van water


5. Elektrochemie

Oxidatie/reductie reacties

Een vergelijking tussen oxidatie/reductie reacties en zuur/base reacties

Oxidatie/reductie reacties in elektrochemische cellen

Elektrode potentialen

Standaard elektrode potentialen: toepassingen

Oefeningen

6. Potentiometrie

Referentie-elektroden

Meetelektroden

pH-meting

Ionselectieve elektroden

Potentiometrische redoxtitraties

Experimentele eindpuntbepaling

Oefeningen

7. Spectrometrie

Elektromagnetische straling

Zichtbaar licht/UV-spectrometrie

Atomaire absorptiespectrometrie (AAS)

Infraroodspectrometrie

Oefeningen

8. Chromatografische scheiding

Chromatografie

Scheidingsmechanismen bij chromatografie

Chromatografische scheiding

Oefeningen

STUDIEMATERIAAL


WERKVORMEN


EVALUATIE



Tweede examenkans


afgelegd te worden.

KOSTPRIJS




A6. LAB ANALYTISCHE CHEMIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40



BEGINCOMPETENTIES



Vertrouwd zijn met basiskennis anorganische chemie

Het lab vertrekt van de leerstof gezien tijdens de hoorcolleges van de module ‘A4. Analytische

chemie’.

EINDCOMPETENTIES

De student:

kan de besproken technieken uitvoeren

wordt vertrouwd met de analytische technieken

kan analytische data evalueren en rapporteren

LEERINHOUDEN

1. Bepaling acetylsalicylzuurconcentratie in aspirine

2. Bepaling van de hardheid van water

3. Bepaling van het Ca-gehalte in bier

4. Pigmenten isoleren uit chloroplasten

5. Infrarood analyse van polymeren

STUDIEMATERIAAL


WERKVORMEN


EVALUATIE


Permanente evaluatie tijdens het lab, evaluatie van de verslagen en één schriftelijke

vraag tijdens het examen van analytische chemie

Tweede examenkans

Geen herkansing mogelijk voor het practicumgedeelte, enkel voor de schriftelijke vraag

tijdens het examen


KOSTPRIJS




B1. BIOCHEMIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40

Lector(en): Tine Jaspers

Vakverantwoordelijke: Tine Jaspers

BEGINCOMPETENTIES


Fundamentele begrippen en principes van de organische chemie

EINDCOMPETENTIES

De module beoogt inzicht te verwerven in biochemische reacties en processen en deze te bestuderen en te verklaren. De student:

beheerst de structuur en functies van de biomoleculen

kan het werkingsprincipe van biokatalysatoren uitleggen

kan principes van enzymkinetiek via figuren uitleggen

heeft inzicht in de metabole cycli die in levende organismen voorkomen

kan de meest courante biochemische reactiecycli analyseren

kan de meest courante metabole reactiewegen op cellulair niveau in hun context plaatsen

LEERINHOUDEN

1. Koolhydraten

Monosacchariden

Bindingen tussen monosacchariden

Oligosacchariden

Polysacchariden

Zetmeel

Glycogeen

Cellulose

Andere polysacchariden

Reduceerbare koolhydraten 2. Lipiden

Vrije vetzuren

Acylglycerolen

Fosfolipiden, sfingolipiden en glycolipiden

Steroïden

Cholesterol is essentieel voor ons lichaam

Cholesteroltransport in ons lichaam

Cholesterol en gezondheidsrisico’s

Cholesterol en functional foods

Lipoproteïnen


Isoprenoïden

Eenvoudige analyse van lipiden 3. Proteïnen

Aminozuren

Primaire structuur: de peptidebinding

Secundaire structuren

Tertiaire structuren

Kwaternaire structuren

Enzymen

Biokatalysator

Het Michaelis-Mentenmodel voor enzymkinetiek

Werkings- en substraatspecificiteit

Factoren die de enzymactiviteit beïnvloeden

Inhibitie van enzymactiviteit

Coënzymen, cofactoren en prosthetische groepen

Regulatie van enzymactiviteit

Enzymen als industriële producten

Proteïne-analyse 4. Metabole wegen

Glycolyse

Citroenzuurcyclus

Ademhalingscyclus en oxidatieve fosforylering

Fermentatie

Gluconeogenese

Fotosynthese

STUDIEMATERIAAL



- Biochemistry Bert et al. Uitgeverij: W.H. Freeman and Company - Sesam Atlas van de Biochemie Koolman, Röhm Uitgeverij: H

WERKVORMEN

Hoorcollege

EVALUATIE



Tweede examenkans


afgelegd te worden.

KOSTPRIJS





B2. ANALYTISCHE BIOCHEMIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40

Lector(en): Isabelle François

Vakverantwoordelijke: Isabelle François

BEGINCOMPETENTIES



Berekenen van concentraties, molariteiten en verdunningsreeksen

Bij voorkeur heeft de student de competenties van de modules ‘B1. Biochemie’ en ‘C1.

Celbiologie’ verworven

EINDCOMPETENTIES

De einddoelstelling van deze module is:

inzicht hebben in de verschillende biochemische scheidingstechnieken en hun werking

inzicht hebben in de aandachtspunten bij het opzuiveren van biomoleculen in natieve toestand,

rekening houdend met de stabiliteitsgrenzen van de respectievelijke biomoleculen en mogelijke

knelpunten van de verschillende methoden

in klare taal, aan de hand van een presentatie over een wetenschappelijk onderwerp,

rapporteren

De student:

kent de verschillende biochemische scheidingstechnieken en hun werkingsmechanisme

heeft inzicht in de mogelijke knelpunten van elke techniek

kan op basis van een probleemstelling redeneren welke technieken geschikt zijn en welke niet

LEERINHOUDEN

1. Inleiding

Water

Homogenisering

Scheiden, isoleren en zuiveren

Principes en doel van scheidingen

Algemene detectiemethoden

Zuiverheidscriteria

2. Precipitatiemethoden

Inleiding

Zoutprecipitatie

Precipitatie met organische solventen

Precipitatie met basische proteïnen (polykationen)

Polyethyleenprecipitatie

Diversen


3. Centrifugatietechnieken

Inleiding

Het sedimentatieproces

Het centrifugatieproces

De sedimentatiecoefficiënt

Scheidingsmethoden in preparatieve centrifuges

Uitvoering van een densiteitsgradiëntcentrifugatie

Rotoren voor preparatieve centrifugatie

Rotorbalans

Onderhoud en veiligheid

4. Chromatografie

Algemeen

Uitsluitingschromatografie

Ionenwisselaarschromatografie

5. Elektroforese

Inleiding

Elektroforese: vereenvoudigde benadering

Algemene technieken

Uitvoering van zone-elektroforese

Elektroforesetechnieken voor proteïnen

Preparatieve elektroforese

6. Immunologische technieken

Antilichamen en antigenen

Enkele begrippen

Antigeen – Antilichaam interacties

Precipitatietechnieken

Competitieve testen

Immunometrische of niet-competitieve testen

Immunohistochemie

7. Memebraantechnieken

Dialyse

Membraanfiltratie

Adsorptie aan membranen

STUDIEMATERIAAL

Het cursusmateriaal (cursustekst en slides) is elektronisch beschikbaar op Toledo

WERKVORMEN

Activerend hoorcollege en presentatie

EVALUATIE


Hoorcollege (75%):


Afrondend examen tijdens de examenperiode

Presentatie (25%):

Inhoud van de slides (25%)

Uitzicht van de slides (25%)

Mondelinge voorstelling (25%)

Antwoorden op de vragen na de presentatie (25%)

Tweede examenkans

Indien geen 10/20 gehaald wordt als eindcijfer dient het examen opnieuw afgelegd te worden.

Enkel de evaluatie d.m.v. het afrondend examen (hoorcollege) is herneembaar tijdens een volgende

examenperiode.

KOSTPRIJS




B3. LAB ANALYTISCHE BIOCHEMIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40

Lector(en): Frederik De Smet – Isabelle François

Vakverantwoordelijke: Isabelle François

BEGINCOMPETENTIES



Berekenen van concentraties, molariteiten en verdunningsreeksen

Het lab vertrekt van de leerstof gezien tijdens de hoorcolleges van de module ‘B2. Analytische

biochemie’.

EINDCOMPETENTIES

Tijdens het lab wordt het theoretisch inzicht in biochemische scheidingstechnieken omgezet naar

praktische vaardigheden. Hierbij worden ook de technische mogelijkheden en beperkingen van

apparatuur onderzocht. De analyse en interpretatie van resultaten worden vervolgens door de

student verwerkt in een verslag.

De student:

werkt op een veilige manier in een chemisch lab

voert eenvoudige berekeningen uit

werkt nauwkeurig maar binnen de gegeven tijd

werkt samen in groep

interpreteert waarnemingen en legt het verband met de theorie

verwerkt meetresultaten en interpreteert ze op correcte wijze

rapporteert over de uitgevoerde proeven

LEERINHOUDEN

1. Veiligheid en efficiëntie in het lab

2. Precipitatie van caseïne uit melk

3. Kristallisatie van ei-ovalbumine

4. Bepaling van SDH-activiteit in verschillende subcellulaire fracties

5. Elektroforese van bloedeiwitten

6. Scheiding van plantpigmenten met dunne laagchromatografie

7. Scheiding van plantpigmenten op basis van oplosbaarheid

8. Spectroscopisch analyseren van plantpigmenten

STUDIEMATERIAAL


WERKVORMEN



EVALUATIE


Permanente evaluatie: 50% (voorbereiding: 50%, samenwerking: 50%)

Eindverslagen van de proeven: 50%

Tweede examenkans

Indien geen 10/20 gehaald wordt als eindcijfer na de eerste examenkans, dient de

module opnieuw afgelegd te worden tijdens het volgend academiejaar

KOSTPRIJS



Labojas


C1. CELBIOLOGIE

ALGEMEEN


Lestijden: 80

Lector(en): Nick Wouters

Vakverantwoordelijke: Nick Wouters

BEGINCOMPETENTIES


Elementaire wiskunde

Voor het practicum moet men de leerstof kennen die tijdens het hoorcollege werd besproken

EINDCOMPETENTIES

De einddoelstelling van het hoorcollege is inzicht hebben in:

de relatie tussen de cellulaire structuren en de biomoleculen

de integratie van fundamentele levensprocessen van de cel zoals de stofwisseling, de replicatie

en de eiwitsynthese

De student:

kan het “verschijnsel leven” in al zijn deelaspecten verklaren

kan elk organisme, op gefundeerde wetenschappelijke basis, plaatsen in de verschillende

systematische systemen

kan verklaren hoe levende organismen zich aanpassen

kan de vakterminologie, de nomenclatuur en de classificatiesystemen van de biologie hanteren

kan de feitelijke basiskennis van de verschillende thema’s toepassen en uitleggen

kan de continuïteit van het leven op moleculaire schaal (genetica) verklaren en uitleggen hoe

deze evolueert in functie van de tijd (evolutie)

Tijdens het practicum hebben de studenten praktische vaardigheden verworven die toepasbaar zijn

in concrete situaties. Studenten hebben de basistechnieken als grondlegger voor een geïntegreerde

biologische aanpak verworven, zodat ze een goed inzicht in de celwerking hebben.

Aan de hand van opdrachten kunnen de studenten kritisch nadenken over de theorie en kunnen ze

deze praktisch toepassen. Ze hebben een geïntegreerd zicht gekregen op de verschillende

onderdelen van de theoretische cursus.

De student:

kan een microscoop gebruiken

kan de mitose en de meiose observeren, tekenen en verklaren

kan een plantencel observeren, tekenen en de werking ervan verklaren a.d.h.v. zelfgemaakte

preparaten

kan een dierlijke cel observeren, tekenen en de werking ervan verklaren a.d.h.v. zelfgemaakte

preparaten

kan bacteriën opkweken en observeren a.d.h.v. zelfgemaakte preparaten

LEERINHOUDEN


Theoretisch gedeelte

1. Algemene biologische principes

Levend en niet levend materiaal

Geen leven zonder dynamiek: de moleculaire benadering

Enkele chemische basisbegrippen

Biomoleculen van levende organismen

Chemische structuur van het DNA en RNA

Proteïnen

Het energieprobleem van de cel

2. Eucaria

Interne membranen

Situering in de cel

Van chromatine tot chromosoom

Eukaryotische eiwitsynthese

Celdelingen: hoe de code wordt doorgegeven

Vermenging van het erfelijk materiaal

3. Prokaryoten

Cytologie

Prokaryotische vermenigvuldiging

Indeling en belang van de prokaryota

4. Virussen

Bouw van een virus

Replicatie van virussen

Genetische recombinant technieken

5. Biodiversiteit

Evolutie en indeling van het leven

Monera

Protista en protoctista

De meercellige organismen

Praktisch gedeelte

1. De werking van een lichtmicroscoop

2. Maken van preparaten

3. Opstellen van een hooiinfusie

4. Gieten van voedingsbodems

5. Opkweken van bacteriën

6. Uitvoeren van een Gram-kleuring

STUDIEMATERIAAL


WERKVORMEN

Hoorcollege en praktische werkzaamheden in het lab


EVALUATIE


Hoorcollege:

Afrondend examen tijdens de examenperiode (75%)

Practicum:

Permanente evaluatie op basis van activiteit rekening houdend met verplichte aanwezigheden

(15%)

Ingeleverde laboverslagen (5%)

Toets tijdens de examenperiode (5%)

Tweede examenkans


afgelegd te worden. Hierbij wordt een nieuw toetsmoment voor het practicum voorzien.

KOSTPRIJS





C2. MOLECULAIRE BIOLOGIE

ALGEMEEN


Lestijden: 80



BEGINCOMPETENTIES


Bij voorkeur heeft de student de competenties van de modules ‘B1. Biochemie’ en ‘C1.

Celbiologie’ verworven

EINDCOMPETENTIES

De student:

heeft kennis van de DNA-structuur en de basistechnieken in DNA-recombinanttechnologie

kan biotechnologisch vakjargon op de juiste wijze gebruiken

heeft inzicht in het doel, nut, gebruik en principes van de gentechnieken gebruikt in

biotechnologische labs

is vertrouwd met veiligheids-, milieu- en hygiënische aspecten van werken in een

biotechnologisch lab en kan voorschriften terzake correct toepassen

heeft inzicht in grondslagen en achtergronden van gebruikelijke moleculaire biologische

technieken, software en apparatuur

LEERINHOUDEN


1. Structuur en voorkomen van nucleïnezuren

2. Zuivering en karakterisatie van nucleïnezuren

3. Biochemische structuurbewerkingen met nucleïnezuren, het gebruik van enzymen en de

werktuigen van de recombinant DNA-technologie

4. In vitro DNA-vermenigvuldiging: de PCR-techniek

5. Constructie en klonering van recombinante DNA-moleculen

6. Nucleotide sequentie-analyse

7. Hybridisatietechnieken voor identificatie en karakterisatie

Praktisch gedeelte

1. Gebruik van de PCR-techniek voor het maken van een humane DNA-vingerprint

2. Opstellen van een restrictiemap van een onbekend recombinant DNA-molecule

3. Constructie van een recombinant DNA-molecule in vitro

4. Transformatie van een recombinant DNA-molecule naar Escherichia coli en blauw-wit selectie

van transformanten

STUDIEMATERIAAL



WERKVORMEN

Activerend hoorcollege, oefenzittingen, lab, groepswerk en presentatie

EVALUATIE


Hoorcollege (50%):


Practicum (50%):

Permanente evaluatie van de vaardigheden tijdens het lab (25%)

Toets tijdens de examenperiode (25%)


Presentatie van het groepswerk (25%)

Tweede examenkans

Enkel de evaluatie d.m.v. het afrondend examen (hoorcollege) en de toets tijdens de examenperiode

(practicum) is herneembaar tijdens een volgende examenperiode

KOSTPRIJS





D1. MILIEUTECHNOLOGIE

ALGEMEEN


Lestijden: 80

Lector(en): Guy Marckelbach

Vakverantwoordelijke: Guy Marckelbach

BEGINCOMPETENTIES


EINDCOMPETENTIES

Deze module beoogt een algemene inleiding te geven op de milieuproblematiek in zijn geheel en op

de biotechnologische toepassingen binnen de milieutechnologie in het bijzonder.

De module start met een inleiding m.b.t. (eco)toxicologische aspecten van milieuvervuilende stoffen,

gevolgd door een korte uiteenzetting over de soms moeilijke relatie tussen enerzijds kiezen voor

milieugerichte oplossingen en anderzijds de economische werkelijkheid.

Daarna gaat de module dieper in op de drie verschillende fasen in het milieusysteem: water, bodem

en lucht. Per fase worden de verschillende vervuilende parameters en hun verwijdering uit dat

milieusysteem besproken.

Er zal aandacht worden besteed aan de vigerende milieuwetgeving in Vlaanderen (VLAREM I,

VLAREM II) alsmede de REACH-reglementering.

ISO 14001 is een internationaal geaccepteerde norm die aangeeft waaraan een goed

milieumanagementsysteem zou moeten voldoen. De module beoogt dat de student wegwijs wordt

gemaakt in de basisbegrippen van een milieumanagementsysteem.

Na het volgen van de module moet de student in staat zijn om:

verschillende specifieke milieuvervuilingen in te schatten, te omschrijven en te verklaren

accurate saneringsmethoden te omschrijven voor het verwijderen van deze vervuilingen uit het

milieu

relevante milieuwetgeving te selecteren

LEERINHOUDEN


1. Milieueconomie

De toenemende mondialisering en een groter milieu- en sociaal bewustzijn

Maatschappelijke rol van ondernemingen en individu

Verantwoordelijk gedrag van bedrijven ten aanzien van de mensen (people), de aarde

(planet) en het behalen van winst (profit)

2. Afvalwaterzuivering

De rol van water in het milieu

Waterverontreiniging

Afvalwaterzuivering

Natuurlijke zuivering


Kunstmatige zuivering

Primaire zuivering

Biologische zuivering

Tertiaire zuivering

Fysico-chemische zuivering

slibverwerking

3. Bodemsanering

Eigenschappen van bodem- en watercomponenten

Bronnen van vervuiling

Gedrag van verontreinigingen in de bodem

saneringstechnieken

4. Luchtzuivering

De atmosfeer en enkele belangrijke begrippen i.v.m. luchtvervuiling

Luchtverontreiniging

Aard, bronnen en invloed van luchtverontreiniging

Bespreking van de voornaamste luchtverontreinigende stoffen

luchtzuiveringstechnieken

Praktisch gedeelte

1. Individuele presentatie van een vrij te kiezen topic uit de brede milieuproblematiek

2. Case-study: het selecteren van relevante milieuwetgeving

3. Relevante gastdocenten en bedrijfsbezoeken

STUDIEMATERIAAL



- Milieproblemen en –technologie, Carlo Vandecasteele en Chantal Block, Uitgeverij Lannoo

WERKVORMEN

Activerend hoorcollege, presentatie van het individuele werkje, verslag van de gastcolleges en

bedrijfsbezoeken

EVALUATIE



Tweede examenkans


afgelegd te worden

KOSTPRIJS




D2. VOEDINGSTECHNOLOGIE

ALGEMEEN


Lestijden: 80



BEGINCOMPETENTIES


EINDCOMPETENTIES

De module beoogt inzicht te verwerven in processen en bewerkingen zowel in de zuivelindustrie als bij het bierbrouwen. De student:

beheerst de samenstelling van melk

heeft inzicht in de processen en bewerkingen in de zuivelindustrie

kan het fermentatieproces uitleggen en toepassen op de verschillende gefermenteerde

melkproducten

Kan via de opgedane kennis over kaasproductie in de hoorcolleges, tijdens het bedrijfsbezoek

kritische vragen stellen

heeft inzicht in de processen en bewerkingen die voorkomen bij het bierbrouwen

kan op een veilige manier in het labo werken

kan nauwkeurig en binnen de gegeven tijdslimiet de practicumopdracht afwerken

kan samenwerken in groep

kan de opgedane waarnemingen van een praktische proef interpreteren legt het verband met de

theorie

kan meetresultaten verwerken en interpreteert ze op correcte wijze

rapporteert correct en overzichtelijk over de uitgevoerde proeven

LEERINHOUDEN

Deel 1: Zuiveltechnologie 1. Samenstelling en structuur van melk

samenstelling van melk

structuur van melk

soorten melk 2. Processen en bewerkingen in de zuivelindustrie

biologische processen

mechanische processen

thermische processen 3. Thermische behandeling van melk

controle van de hittebehandeling

pasteurisatie van melk

in de fles gesteriliseerde melk


bereiding van UHT-melk 4. Bereiding van melkpoeder

samenstelling van melkpoeder

bereiding van melkpoeder

verpakking en opslag 5. Melkzuurgistingen

melkzuurbacteriën

bacterieel metabolisme

zuursels 6. Gefermenteerde melkproducten

conserveringsdoel

voedingswaarde van gefermenteerde melkproducten

soorten gefermenteerde producten

yoghurt 7. Boter

productkenmerken

bereiding van boter

structuur en eigenschappen

boterkwaliteit

afgeleide producten 8. Room

bereiding van room

gesteriliseerde room

slagroom

ijsroom 9. Kaas

bereidingsprincipes

voorbereiding van de melk

verzuring

concentratie van het eiwit

synerese en wassen

vormen en persen

zouten

opslag en behandeling

kaasrijping

microbiële defecten

soorten kaas Deel 2: Bierbrouwen 1. De grondstoffen

De gerst

De hop

Het water 2. De voorbereiding van de gerst

Drogen en stockeren

Reinigen en calibreren 3. Het mouten

Het weken

Het kiemen 4. Het drogen of eesten


Doel en principes

Fysische en (bio-)chemische veranderingen tijdens het drogen

Invloed van het eestproces op het eindproduct

Andere veranderingen

Techniek van het drogen 5. Malen of schroten

Theoretische principes

Praktische uitvoering 6. Bereiding van het extract door het brouwproces

Theoretische beschouwingen

De brouwmethoden 7. Filtratie van het wort


Praktische uitvoering 8. Koken en hoppen van het wort


Technische uitvoering 9. Koelen van het wort (en klaring)


Praktische uitvoering 10. De gisting

De gist

De hoofdgisting

De lagering of nagisting

Technische uitvoering

De filtratie 11. Eigenschappen en voedingswaarde 12. Bierdefecten 13. Bierinfecties 14. Ontwikkelingen en verwachtingen

Het gebruik van commerciële enzymen

Meer verfijnde identificatiemethoden

Genetisch gemanipuleerde giststammen

Ontwikkelingen in de procestechnologie Practicum 1. Bedrijfsbezoek brouwerij 2. Labo i.v.m. zuivel 3. Bedrijfsbezoek ambachtelijke kaasmakerij 4. Persoonlijk werk: uiteenzetting van de processen in de bereiding van een door de student zelf gekozen voedingsproduct

STUDIEMATERIAAL


WERKVORMEN

Hoorcollege


EVALUATIE


Theoretisch gedeelte: Examen tijdens de examenperiode

Praktisch gedeelte: verslagen (25%) labovaardigheden en attitude (25%) paper voedingsproduct

(25%) examenvraag (25%).


examenperiode

KOSTPRIJS





D3. FARMACOTECHNOLOGIE

ALGEMEEN


Lestijden: 80

Lector(en): Sadia Vancauwenbergh

Vakverantwoordelijke: Sadia Vancauwenbergh

BEGINCOMPETENTIES


Vertrouwd zijn met elementaire wiskunde

Berekenen van concentraties, molariteiten en het opstellen van een ijklijn

Het practicum vertrekt van de leerstof gezien tijdens de hoorcolleges

EINDCOMPETENTIES

De einddoelstellingen van de hoorcolleges zijn inzicht te verkrijgen in:

de bouw (anatomie) en de werking (fysiologie) van het menselijk organisme

de verschillende stappen in de ontwikkeling van geneesmiddelen

de fundamentele begrippen en principes van de processen farmacodynamiek en farmacokinetiek

degradatiemethoden van farmaca m.i.v. stabiliteitstesten

de werkingsmechanismen van enkele grote therapeutische klassen van geneesmiddelen

(farmacologie)

Tijdens de practica hebben de studenten een basisinzicht en praktische vaardigheden verworven in

enkele farmacologische technieken zodat ze in staat zijn de theoretische begrippen te begrijpen en

toe te passen. Meer specifiek wordt beoogd dat ze in staat zijn zelfstandig te werken in een

farmacotechnologisch lab en de basismethoden en essentiële toestellen leren kennen.

Op basis van het practicum kan de student:

de aangeleerde anatomische structuren op een anatomisch preparaat herkennen

informatie opzoeken omtrent een geneesmiddel via een compendium

op basis van de informatie over een geneesmiddel in ontwikkelingsfase, zich een oordeel vormen

over de eventuele deelname aan een klinische studie

farmacokinetische en –dynamische vraagstukken oplossen

een titratie uitvoeren van een farmacologische bereiding

een stabiliteitsstudie van een farmacologische bereiding uitvoeren

Tijdens het miniproject hebben de studenten een geïntegreerd overzicht over alle theoretische

begrippen van de cursus verworven, door deze op te zoeken over een specifiek farmacon. Daarnaast

hebben de studenten tijdens het miniproject leren samenwerken met medestudenten. Tot slot

hebben de studenten geleerd om de opgezochte informatie op een degelijke wijze voor te stellen

tijdens een presentatie.

LEERINHOUDEN


5. Anatomie en fysiologie van de mens


De bouw van het menselijk lichaam

De bloedsomloop – angiologie

Het zenuwstelsel

Het endocrien stelsel

Het ademhalingsstelsel

Het spijsverteringsstelsel

Het uitscheidingsstelsel

6. Ontwikkeling van een geneesmiddel

7. Farmacokinetiek

Farmacokinetische processen en parameters

Toediening

Factoren die de biologische beschikbaarheid beïnvloeden

8. Farmacodynamiek

Farmacon en receptor

Farmacon en respons

9. Stabiliteit van geneesmiddelen

Chemische degradatie

Fysische degradatie

Stabilisatietesten

10. Farmacologie

Middelen tegen infectie

Geneesmiddelen i.v.m. het centraal zenuwstelsel

Praktisch gedeelte

4. Anatomie

5. Case-study: de ontwikkeling van een geneesmiddel

6. Vraagstukken farmacodynamiek en farmacokinetiek

7. Stabiliteit van Aspirine

8. Bepaling van Aspirine

9. Bezoek aan een farmacotechnologisch bedrijf

10. Miniproject: toepassen van de theoretische begrippen op een farmacon

STUDIEMATERIAAL

Het cursusmateriaal (cursustekst, slides van de hoorcolleges, practicumtekst) is elektronisch

beschikbaar op Toledo

WERKVORMEN


EVALUATIE


Hoorcollege (65%):


Practicum (15%):

Permanente evaluatie van de vaardigheden en de verplichte aanwezigheden tijdens het lab (5%)



Miniproject (20%):

Inhoud van de presentatie (15%)

Presentatievaardigheden (5%)

Tweede examenkans


examenperiode

KOSTPRIJS




D4. GENTECHNOLOGIE

ALGEMEEN


Lestijden: 80

Lector(en): Frederik De Smet

Vakverantwoordelijke: Frederik De Smet

BEGINCOMPETENTIES


Bij voorkeur heeft de student de competenties van de modules ‘B1. Biochemie’, ‘C1. Celbiologie’

en ‘C2. Moleculaire biologie’ verworven

EINDCOMPETENTIES

De student:

verwerft kennis i.v.m. de DNA-recombinanttechnologie in Escherichia coli, Saccharomyces

cerevisiae, planten en dieren

kan biotechnologisch vakjargon op juiste wijze gebruiken

heeft inzicht in het doel, nut, gebruik en principes van de actuele gentechnieken gebruikt in

biotechnologische labs

is vertrouwd met veiligheids-, milieu- en hygiënische aspecten van werken in een

biotechnologisch lab

LEERINHOUDEN


1. Gespecialiseerde vectoren in Escherichia coli

2. Klonering van Saccharomyces cerevisiae

3. Genetische manipulatie van planten

4. Genetische manipulatie van dieren

5. Geavanceerde technieken

Praktisch gedeelte

1. Kleinschalige isolatie van plasmide DNA uit E. coli: de mini-prep methode

2. Analyse van de geïsoleerde DNA-constructen

3. Two-hybrid analyse

4. Co-transformatie van een giststam met BD hybriden (pGBT9-X) en AD hybriden (pGAD424-Y)

5. Bepaling van een mogelijke proteïne-interactie met een Filter Kolonie β-galactosidase assay

STUDIEMATERIAAL

Het cursusmateriaal (cursustekst, slides van de hoorcolleges, practicumtekst) is elektronisch

beschikbaar op Toledo

WERKVORMEN



EVALUATIE


Hoorcollege (50%):


Practicum (50%):

Permanente evaluatie van de vaardigheden tijdens de labs (25%)

Een contactexamen (25%)

De laboverslagen (25%)

De score voor de presentatie van de opdracht (25%)

Tweede examenkans

Enkel de evaluatie d.m.v. het contactexamen is herneembaar tijdens een volgende examenperiode

KOSTPRIJS




D5. AGROTECHNOLOGIE

ALGEMEEN


Lestijden: 40

Lector(en): Elsje Londers

Vakverantwoordelijke: Elsje Londers

BEGINCOMPETENTIES


EINDCOMPETENTIES

De module beoogt inzicht te verwerven in de basisprincipes van de agrotechnologie.

De student:

heeft kennis van de basisconcepten binnen de planten dierproductie

heeft kennis van plantengroeiregulatoren en kan deze inzetten in een agrotechnologisch

ontwerp

heeft de vaardigheid keuzes te maken binnen een agrotechnologisch ontwerp en kan deze

rechtvaardigen

kan kritisch reflecteren over de implementatie van biotechnologie in de agrotechnologie

kan een standpunt innemen ten aanzien van een betoog binnen het domein van de

agrotechnologie

LEERINHOUDEN


1. Geschiedenis van de landbouw

Geschiedenis van de traditionele landbouw

Problemen rond de gangbare landbouw

Recente evoluties

Biotechnologie: een oplossing voor de voedselcrisis?

2. Plant en zijn omgeving

Fysiologie van de cultuurplant

Water

CO2

Licht

Temperatuur

3. Plantengroeiregulatoren

Auxinen

Gibberellinen

Cytokininen

Abscisinezuur

Ethyleen

4. Toepassingen van plantengroeiregulatoren


Vermeerdering van planten

Vegetatieve groei van planten

Generatieve groei van planten

Veroudering van planten

Onkruidbestrijding

5. Toepassingen ‘Plant Genetic Engineering’

Wat is biotechnologie?

Biotechnologie en planten

Veiligheid gentechnologie

6. Dierlijke productie en uitbating

Belgische en Europese rassen van landbouwhuisdieren

Versnijding

Vleeskwaliteit

Identificatie en registratie

Intensieve fokkerij

Potentiële toepassingen van gentechnologie in de veeteelt

7. Proefdierkunde

Historiek

Toepassingen

Beperkingen van proefdiergebruik

Wetgeving

Alternatieven

Experimentele technieken

Biomedische toepassingen

8. Biologische landbouw

Inleiding en definities

Reglementering

Praktijkvoorbeelden

consumenten

Praktisch gedeelte

Excursies: serres, in-vitrolabo, proefdierencentrum, …

STUDIEMATERIAAL


WERKVORMEN

Activerend hoorcollege, werkcollege, bedrijfsbezoeken en discussiegroep

EVALUATIE


Combinatie van permanente evaluatie (20%) en summatieve evaluatie (80%)

Tweede examenkans

Enkel de summatieve evaluatie is herneembaar tijdens een volgende examenperiode


KOSTPRIJS




D6. PROJECTWERK

ALGEMEEN


Lestijden: 80

Lector(en): Stijn De Jonge, Nele Esters, Isabelle François, Tine Jaspers, Sadia Vancauwenbergh en Nick

Wouters

Vakverantwoordelijke: Nick Wouters

BEGINCOMPETENTIES


Bij voorkeur heeft de student de competenties van de basismodules en de kennis van de

specifieke module(s) verworven waarin de student zijn stageplaats en projectonderwerp koos

EINDCOMPETENTIES

De student:

kan zelfstandig een stageplaats zoeken in een biotechnologisch domein

heeft zelfstandig een stage gelopen waar hij/zij minstens 4 weken praktisch werk heeft uitgevoerd

kan een wetenschappelijk probleem vatten zowel in zijn praktische als theoretische dimensie

kan de informatie uit een specifiek domein met concrete en abstracte gegevens uitbreiden of met ontbrekende gegevens aanvullen; begrippenkaders hanteren; zich bewust zijn van de reikwijdte van de domeinspecifieke kennis

kan de aangeleerde laboratoriumtechnieken zelfstandig, nauwkeurig en op een veilige manier

uitvoeren

kan geïntegreerde cognitieve en motorische vaardigheden toepassen

kan kennis transfereren en procedures flexibel en inventief aanwenden voor het uitvoeren van

taken en voor het strategisch oplossen van concrete en abstracte problemen

kan handelen in een reeks van nieuwe, complexe contexten

kan autonoom functioneren met initiatief

kan verantwoordelijkheid opnemen voor het bereiken van persoonlijke resultaten en voor het

stimuleren van collectieve resultaten

kan zijn project op een professionele wijze finaliseren, rapporteren en mondeling verdedigen

voor een jury

LEERINHOUDEN

Bij het maken van een projectwerk kan men voor het eerst de opgedane theoretische kennis

zelfstandig in praktijk brengen. In de eerste plaats is het een persoonlijk en zelfstandig werk in een

biotechnologisch toepassingsdomein, dat weliswaar onder begeleiding wordt gerealiseerd.

Op vlak van communicatieve vaardigheden en projectmatig werken worden een aantal

ondersteunende sessies georganiseerd.

1. De schriftelijke rapportering

De soorten rapporten


De delen van een rapport

Het schrijven van de tekst

2. Presentatietechniek

Wat is presentatietechniek?

Last van spreekangst en plankenkoorts

Hoe mijn toespraak voorbereiden en houden

Het gebruik van audiovisuele middelen

3. Projectmatig werken

Blokschema van het project

Uitwerken van een tijdschema en opvolging

WBS, Gantt-charts, CPM, Pert

STUDIEMATERIAAL

Voor het domein waarin de student zijn projectwerk realiseert, zoekt hij/zij de nodige literatuur

zelfstandig op of verkrijgt deze van de stageplaats.

Voor de sessie van communicatievaardigheden wordt het nodige studiemateriaal ter beschikking

gesteld via Toledo.

Een stagebundel met alle info over het projectwerk en richtlijnen voor het schrijven van het

eindrapport worden via Toledo ter beschikking gesteld bij aanvang van de module.

WERKVORMEN

Praktische werkzaamheden op de stageplaats, wetenschappelijk rapporteren en presenteren

EVALUATIE


Voor de evaluatie van het ondernemingsproject wordt volgende werkwijze gehanteerd:

Permanente evaluatie op basis van de gevoerde communicatie, het naleven van afspraken,

de inzet op de stageplaats en het schrijfproces (50%)

De beoordeling van de projectverdediging door de jury (50%) bestaande uit:

o Beoordeling van de kwaliteit van het eindrapport (1/3)

o De presentatie (1/3)

o Het beantwoorden van de vragen van de juryleden (1/3)

Tweede examenkans

Indien minder dan 10/20 gehaald wordt als eindcijfer na de eerste examenperiode, dient in

overleg met de promotor en de opleidingsverantwoordelijke, het ingeleverde rapport

herwerkt te worden en dient de presentatie worden overgedaan

De permanente evaluatie vindt enkel plaats tijdens het praktisch werk op de stageplaats, bij

een tweede examenperiode wordt dit resultaat overgedragen

Eindtermijn

Bovenstaande eindcompetenties moeten verwezenlijkt worden binnen hetzelfde

academiejaar. Uitzonderlijk kan toestemming aangevraagd worden voor één aansluitend

academiejaar. Deze verlenging moet aangevraagd worden voor de start van het nieuwe

academiejaar


KOSTPRIJS


Onkosten gevraagde rapporten


E1. KWALITEITSZORG EN VEILIGHEID

ALGEMEEN


Lestijden: 40

Lector(en): Leen Mathues

Vakverantwoordelijke: Leen Mathues

BEGINCOMPETENTIES


EINDCOMPETENTIES

De student:

kent de methodiek die wordt toegepast bij het uitvoeren van een HACCP-analyse en is hierbij in

staat een risico-analyse uit te voeren

ket de diverse elementen en basisprincipes die noodzakelijk zijn bij de opbouw van een

kwaliteitsmanagementsysteem

begrijpt de diverse parameters die een invloed hebben bij de ontwikkeling van een besmetting

van levensmiddelen

LEERINHOUDEN

Deel 1. Kwaliteit en kwaliteitssystemen

1. Wat is kwaliteit?

2. Total Quality Management

3. Kwaliteitssystemen

De cirkel van Deming

Documentatiestructuur van een kwaliteitssysteem

Normen en standaarden

Certificatie en accreditatie

Deel 2. HACCP

1. Het belang van veiligheid en aansprakelijkheid

2. De Belgische voedingswetgeving en HACCP

3. Voorafgaande programma’s

Structuur en infrastructuur

Technisch onderhoud en kalibratie van meetinstrumenten

Personeel en bezoekers

Reiniging en ontsmetting

Ongediertebestrijding

Beheer van aankopen en leveranciers

Allergenen

4. HACCP: 14 stappen – 7 principes

Oprichten van de HACCP-werkgroep


Bepalen van het doel van de studie, verzamelen van productgegevens en bepaling van

het gebruik van het product

Opstellen van het productieschema

Gevarenanalyse en voorzorgsmaatregelen

Bepaling van de kritische controlepunten

Opstellen van de kritische grenswaarden, opstellen van een monitoringsysteem en

opstellen van een bijsturingsplan

Opstellen van een HACCP-handboek

Verificatie en herziening van het HACCP-systeem

5. Van HACCP naar andere kwaliteitssystemen

6. Traceerbaarheid

Deel 3. Pathogene micro-organismen

1. Besmetting van levensmiddelen

Schimmels

Gisten

Bacteriën

2. De evolutie van de besmettingsflora: de ecologie van het bederf van levensmiddelen

3. Pathogene micro-organismen in levensmiddelen

Indeling van de toxi-infecties van levensmiddelen

Primaire en secundaire besmetting van levensmiddelen

Salmonella

Clostridium perfringens

Staphylococcus aureus

Clostridium botulinum

Listeria

Campylobacter

Bacillus cereus

Mycotoxicosen

STUDIEMATERIAAL


WERKVORMEN


Opdracht waarbij een mini-HACCP-studie wordt uitgevoerd en gepresenteerd aan de andere

studenten

EVALUATIE


65%: examen tijdens de examenperiode

35%: evaluatie van de uit te voeren opdracht

Tweede examenkans



afgelegd te worden

KOSTPRIJS



A1. ANORGANISCHE CHEMIE...2014/09/23 · heeft inzicht in de factoren die de ligging van een...

Documents

Transcript of A1. ANORGANISCHE CHEMIE...2014/09/23 · heeft inzicht in de factoren die de ligging van een...