Verlichting: gedichten uit die tijd zijn voor ons heel braaf maar voor die tijd was dat echt heel modern. De 18e eeuw is de verlichting. Dit is de tijd waarin mensen dingen ook echt gaan begrijpen (aufklärung). Er worden heel wat ontdekkingen gedaan op het gebied van natuurwetenschappen. Bijvoorbeeld bliksem wordt begrepen. De filosoof John Locke beredeneert hier uit: alleen van het waarneembare vallen conclusies te trekken. Er worden alleen feiten aangenomen= empirisme. Door deze ontwikkelingen worden mensen verstandiger. Ze denken dat ze ooit alles weten= rationalisme. Ook aan de opvoeding wordt veel tijd besteed. Goed voorbeeld doet goed opvolgen. Hierover worden ook veel gedichten geschreven. De volwassenen worden ook nog opgevoed. Mensen denken namelijk: sticht scholen, dan kunnen gevangenissen sluiten. Door opvoeding blijven mensen dus op het rechte pad en bij het goede geloof. In Frankrijk zijn ook belangrijke uitspraken geweest: cogito ergo sum= ik denk dus ik ben. Dit is van Descartes, Voltaire of Rousseau. Van Voltaire is ook: Ni Dieu, ni maïtre= niemand boven mij, zelfs God niet. Volgens Rousseau is het kind van nature goed. Het is namelijk als tabula rasa= onbeschreven klad.

Iedereen wil in die tijd ook graag leren. Typisch 18e -eeuws zijn spectatortijdschriften= tijdschrift van ca. 8 blz. waarin het over één onderwerp gaat. Justus van Effen heeft deze ontworpen. Hij wordt in Utrecht opgevoed. Hij volgt een opleiding aan de universiteit. Maar deze moet hij opzeggen omdat zijn vader is overleden. Hij gaat nu inwonen bij gezinnen en geeft hen les. Er woord begrijpelijk geschreven om zoveel mogelijk mensen te bereiken. Dit is ook te lezen in koffiehuizen. Er staan meestal één of meerdere essays in een blad. Als lezer kun je ook een brief naar dit tijdschrift sturen. Spectator stelt zich voor als vrijgezelle man. Hij verheft zich niet boven de burgers maar wil goede raad geven. Er zijn in totaal 360 afleveringen verschenen. Er komen ook romans uit maar die vinden de schrijvers eigenlijk te makkelijk. Er is één onderwerp dat altijd vermeden word: politiek. Er ontstaan te snel discussies die niet passen bij de sfeer. Maar na de Franse revolutie gaat men zich daar wel in interesseren. Het gaat steeds slechter met de spectator. In 1782 ontstaat de eerste roman. Maar romans en tijdschriften horen niet bij de officiële literatuur. Dit bestaan namelijk vooral uit toneelwerken en lofzangen. Burgers kunnen nog wel profiteren van werken uit de gouden eeuw maar nieuw talent wordt er niet echt ontwikkeld. Daarom richt men zich maar weer op Frankrijk. Hier is namelijk een cultuur van verfijning wat ook in de kunst te merken is. Er worden allemaal theorieën met strenge regels opgesteld= classicisme. Aan het eind van de 17e eeuw worden bijvoorbeeld onwaarschijnlijkheden in toneelstukken niet meer toegestaan. Er mogen geen tijdsprongen meer zijn. De werken van de fransen waren echt een voorbeeld. We spreken nu dus van het Frans-classicisme. In l’art Poëtique worden alle regels beschreven. Kenmerken van het frans-classicisme zijn:

- Alles moet waarschijnlijk zijn. - Er moete realistische personen worden uitgebeeld. Het gaat hierbij vooral om het karakter. - Het taalgebruik moet overeenkomen met de stand van de persoon.- De held moet een beschaafd karakter tonen.

De verlichting is dus niet zozeer en individuele tijd maar het gaat ook om het samen denken. Zo ontstaan er ook georganiseerde gezelschappen- sociëteiten. Dit vormt in heel Europa een netwerk. Hierin kunnen dus ook tijdschriften worden uitgeleend. Academies houden zich samen bezig met de natuurwetenschap, literatuur en geschiedenis. Genootschappen of maatschappijen kun je vergelijken met academies. In 1784 word er een stichting opgericht: Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen= kennis is de weg naar persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling. Literaire genootschappen= dichtgenootschappen. In 1669 word de eerste opgericht. Niets is moeilijk voor hen die willen is het motto van hun. Er zijn daar namelijk ook mensen die helemaal geen talent voor schrijven bezitten maar met regel kom je er wel.

Later komt dus ook het gedicht van brave Hendrik uit. Wij vinden Hendrik nu vreselijk braaf maar in de verlichting was het gewoon een jonge wat keurig de regels naleefde.

Het was in die tijd ook heel normaal dat er advertenties waren waarin een man een vrouw zoekt. Er werd vaak gezegd dat die genen niet bedrogen uit wou komen en dus een eerlijke vrouw wou. In die tijd was het namelijk zo dat er veel werd verzwegen.

Romantiek (19e eeuw- 1760. In NL tot 1880): dit gaat over een richting van kunst waarbij gevoel en verbeelding erg belangrijk is. Romantisch heeft te maken met roman. Maar een roman is in volkstaal en word niet als heel goed gevonden. Maar in de 18e eeuw verandert dat. De briefroman word literatuur. Verder worden romans aantrekkelijker door irrationele en irreële aandacht. Aan het eind van de 18e eeuw lijkt het gevoel echt op te vallen= preromantiek= sentimentalisme. Romantiek is niet zozeer ovendreven gevoelig, maar om een andere manier van de wereld benaderen. Er zijn bijvoorbeeld mensen die zeggen dat emotie het best werktuig is om morele dingen oordeel te geven. De hoofdpersonen denken heel veel na over dingen en komen in situaties die ze niet verdienen. Er wordt natuurlijk wel snel kritiek geleverd op deze manier van schrijven omdat mensen deze manier van denken niet gewend zijn. Om echt te begrijpen hoe dit gaat moet je ook weten wat er allemaal in de samenleving veranderd:

- Kritisch tegenover gezag: de 18e en 19e eeuw staan vol revoluties. Waaronder de Franse revolutie in 1789. Het Franse koningshuis wordt afgeschaft en burgers krijgen meer macht. De machtsverhouding wordt dus aangetast maar ook de vrijheid, gelijkheid, religieuze tradities, gezag en broederschap. Gezag is niet nodig omdat een kind van nature goed is. ook ni Dieu, ni maître is erg belangrijk. De Réveilman daarentegen werkt aa ongeloof en revolutie. Hiermee legt hij een grondslag op de protestant-chrsitelijke politiek. Hij is niet tegen elke revoltie maar wel tegen die het christendom verwerpt. Hiermee verdwijnen de normen van Gods woord.

- De 19eeuwse mensen staan kritisch tegenover het geloof: het christendom word bedreigd met de wetenschap. Het rationalisme heeft daar al eerder aazet toegegeven maar in de 18e eeuw gaat het verder. In 1834 komt de afscheiding tot stand. Op een gegevn moment ontstaat de gereformeerde gezinte die zich heeft los gemaakt van de hervormd genootschap. Deze kerk keerd terug naar oude gereformeerde beginselen zoals de synode van Dordrecht.

- De 19eeuwse mensen bekritiseren arbeid: ook op economisch en sociaal gebied zijn er veel veranderingen. In de loop van de18e eeuw word Nederland steeds minder belangrijk als handelsland. De VOC en WIC worden later dan ook opgeheven. Maar in de tweede helft van de 19e eeuw krijgt NL een belangrijke positie als transitoland. Hierbij profiteren we van de opkomst van industrie in Duitsland. Die zorgen voor snelle ontwikkeling van infrastructuur en havens. Ook Nederlands-Indië is een belangrijke factor in de economie. Want hierdooor komt de textielindustrie op gang. maar de Indiërs gaan wel onder zware lasten gebukt. Dit word dus wel bekritiseerd. Ook in NL komt dit namelijk voor. Ook kinderarbeid word gebruikt.

De romantiek is dus eigenlijk een beweging die op al deze zakelijke dingen die industrialisatie heeft veroorzaakt opkomt. Het is evenredig: als er mensen zijn die kapitaal en carrière belangrijk vinden, word de romantiek ook groter. Want deze verzet zich hier gewoon tegen. Een arbeider van het platteland moet naar de stad om daar naar werk te doen. De romanticus zit ook in de knoop. De ene kant is het allemaal mooi en goed en dat er betere tijden komen (sehnsucht) andere kant is het zwaar en naar en moet je leiden(weltschmerz). Dit is het hoofdkenmerk van de romanticus: onvrede met het hier en nu. De vluchtwegen hiervoor zijn:

- Hij verheerlijkt het verleden: ze zien vooral de middeleeuwen als mooie tijd. Er werden dus vooral historische romans geschreven.

- Hij gaat op in het religieuze gevoel: als het aardse niet alleen vrede is moet je het ergens anders zoeken. Deze hoeven niet altijd christelijk te zijn.

- Hij verheerlijkt natuur:als er bossen en wouden verloren gaan om economishce redenen bijvoorbeeld snapt de romantiek dat dit zonde is. de natuur is tenminste ongekunsteld.

- Hij vlucht in humor: je kunt deze tijd relativeren door humor. Er zijn 3 vormen: Realistische humor: meestal met sotuaties uit het dagelijks leven. De schrijver

beschrijft dit dan met eenglimlach. Kolderieke humor: zit in de vorm van gedichten. Er zitten rare stijlen en ritmes in. Zwarte humor: er is heel veel pijn. Liefdesverdriet en dood zijn belangrijk.

- Hij komt in opstand tegen de bestaande situatie.

Romantische literatuur kun je wel duidelijk herkennen:- Manuscriptiefictie: de schrijver doet alsof hij een oud manuscript heeft gevonden waarin

iemand een belevenis beschrijft. Het lijkt dus alsof dit niet zelfverzonnen is.- Een geheimzinnige, onbekende persoon: dit is de hoofdpersoon. Ook voor de andere

personen is hijonbekend. - Auctoriale verteller: dit is de alwetende verteller. Hij kan allemaal comentaar geven en

vragen stellen.

Verlichting tegenover romantiek: je kunt het de 18e eeuw de tijd van het verstand zien en de 19e tijd voor het gevoel maar of dit helemaal klopt is niet zo sne gezegd. Al in de barok (17eeeuw) word gevoel al belangrijk. In de 18e eeuw gaat het dus om rede en gevoel. Men zoekt naar een evenwicht. In de 18e eeuw is dit de rede en in de 19e is dit het gevoel. Andere tegenstellingen:Verlichting: romantiek:Beheersing/ verstand vrijheid, emotie, intuïtie.Cultuur natuur.Het bewust het onbewusteRealiteit droomAandacht voor klassieke oudheid aandacht voor eigen land en verleden.Navolging van de klassieken originaliteit.Optimisme pessimisme.

Na de val van napoleon is besloten de republiek der verenigde Nederlanden bij het de zuidelijke Nederlanden te voege. Zo komt er een buffer tegen nieuwe veroveringspogingen= koningkrijk der Nederlanden (1815) waar Willem I regeert. Maar er zijn grote tegenstellingen: protestanse noorden- roomse zuiden. Ook zijn er economische en politieke ongelijkheden. Hierdoor komt in 1830 de Belgische opstand. Het noorden treed gewapend op. Er is een groot succes voor het noorden. Maar door een franse opmars moet NL in wapenstilstand en moet er een diplomatieke oplossing komen. Er komt een scheiding. Dit is een groot succes voor het Belgische nationalisme. Ook in de literatuur komt dit natuurlijk aan de orde. Vooral in vaderlandse liederen. De hollanders spelen hierin de heldenrol terwijl dat helemaal niet waar is. dit is dus al in verband met het nationalisme en chauvinisme(overdreven vaderlandsliefde). De romantiek is dus één van de reactiebewegingen geweest: er word gepraat over organische eenheid met eigen karakter, belangstelling voor nationale verleden, bewustzijn vaderlandse geschiedenis door standbeelden. Ook is er nu een grote belangstelling voor een eigen taal. Mattijs Siegenbeek is de grondlegger voor het Nederlands. Ook bied hij een spelling aan: spelling-Siegenbeek (1904).