Ten geleide tijdschrift voor geschiedenis, monumententen en cultuur Verschijnt driemaal per jaar.

Jaargang 16, nr. 2 september 1998

Uitgave Stichting tot Behoud van

Tilburgs Cultuurgoed K .V .K. : S 41096029 • ISSN: 0168-8936

Redactie Henk van Doremalen

Ronald Peeters

Vormgeving Ronald Peeters Bart Gladdines

Stukken voor de redactie te zenden aan

redactiesecretariaat t.a.v. Ronald Peeters

Montfortanenlaan 96 5042 CX Ti lburg.

Abonnementen Jaarabonnement

f27,50 instellingen en bedrijven

f32,50 Losse nummers

verkrijgbaar i n de boekhandel (f8,50).

Abonneren door overmaking op de

rekening van de Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuurgoed te Ti lburg

Gironummer 5625554 AMRO-bank rek.nr. 42.81.63.343

onder vermelding van 'abonnement 1998'

Foto's Indien niet anders vermeld:

Fotocollectie van het Gemeentearchief Ti lburg.

Omslagfoto: Thomas van Dooren (1754-1836)

Opmaak en druk Drukkerij-Uitgeverij

H . Gianotten B.V., T i lburg

Het tweede n u m m e r van de 16e jaargang v a n het t i jdschri f t ' T i l b u r g ' bevat vier art ikelen w a a r v a n er dr ie be t rekking hebben op personen die i n de jaren dat i n T i l b u r g de industriële product ie gestalte begon te k r i j ­gen, een belangri jke r o l hebben gespeeld. Die art ikelen hebben dan weer betrekking op twee personen te weten M i c h i e l van Bommel en Thomas v a n Dooren. Het vierde ar t ikel i n d i t t i jdschrif t heeft betrek­k i n g op de perszuiver ing.

Gerard van G u r p tekent voor een verhaal over M i c h i e l van Bommel , door h e m Ti lburgs eerste text iel fabrikant genoemd. Over de persoon Van Bommel , die aan de meer bekend g e w o r d e n famil ie Vreede vooraf­g ing , was niet al te veel bekend. V a n G u r p s bi jdrage w e r p t meer l icht op deze lakenfabrikant . Beduidend m i n d e r in t roduct ie behoeft Thomas van Dooren, ook 'Parijs' van Dooren genoemd. De bi jdrage over z i jn persoon is i n tweeën ge­splitst. Ronald Peeters geeft een toel icht ing op de persoon Thomas v a n Dooren die geplaatst moet w o r d e n i n een geslacht van lakenhandelaren en textielfabrikanten, die zich ook bestuurl i jk niet onbetuigd hebben ge­laten. Cees van Raak gaat i n op het graf van Thomas van Dooren, het oudste graf dat aanwezig is op de begraafplaats v a n de parochie Binnenstad aan de Bredaseweg. A n t o n v a n Oirschot zorgt voor het v ierde art ikel i n d i t t i jdschrift . H i j gaat nader i n op de perszuiver ing die i n de eerste jaren na de oor log i n T i l b u r g heeft plaatsgevonden en waarbi j de N i e u w e Tilburgsche Courant ('de krant van Arts ' ) een verschi jningsverbod kreeg. V a n Oirschot geeft enkele feiten en opvat t ingen weer r o n d o m de perszuive­r i n g i n T i l b u r g .

De redactie

Inhoud 27 Gerard van Gurp:

'Seer oploopende en dangereus om met om te gaen' Michiel van Bommel (1669-1763), eerste textielfabrikant te Tilburg

35 Ronald Peeters: Thomas van Dooren (1754-1836), koopman en kunstverzamelaar in Tilburg en Parijs

42 Cees van Raak: Het oudste graf

47 Anton van Oirschot: De perszuivering in Tilburg in de eerste jaren na de oorlog Uiteenlopende opvattingen en de feiten

Thomas van Dooren (1754-1836), koopman en kunst­verzamelaar in Tilburg en Parijs' R o n a l d Peeters

Geboren in Tilburg in 1754, broer van

Martinus van Dooren de eerste 'maire'

(burgemeester) van Tilburg in 1809, oom

van de bekende fabrikant Pieter van

Dooren, vriend van de prins van Oranje,

de latere koning Willem II, vermogend

koopman en kunstverzamelaar. Thomas

van Dooren, vanwege zijn verblijf in

Frankrijk ook wel 'Parijs' van Dooren ge­

noemd, werd in 1836 begraven op het

kerkhof aan de Bredaseweg.

H et praalgraf van Thomas van Dooren en z i jn v r o u w is het oudste gra fmonu­ment van de stad. Cees van Raak gaat

hierop i n een afzonderli jke bijdrage i n d i t t i jd ­schrift (p. 42-46) nader i n .

O p 23 januari 1754 w o r d t Thomas Josephus van Dooren te T i l b u r g rooms-katholiek ge­doopt als zoon van lakenkoopman Cornelis van Dooren (1700-1767) en Johanna Marga-retha v a n Son u i t Boxtel (overl . T i l b u r g 1788).-Het grote gezin van Cornelis en Johanna telde twaalf k inderen, waarvan acht zonen en vier dochters; Thomas was het tiende k i n d . '

K o n i n g L o d e w i j k N a p o l e o n Zi jn jongere broer M a r t i n u s Cornelis van Dooren (1756-1811) was de bekende lakenfa­b r ikant van de f i rma Van Dooren & Dams en v a n 1809-1811 de eerste 'maire ' (burgemees­ter) van T i l b u r g . Deze bewoont vanaf 1800 een groot herenhuis, 'het kasteeltje', aan de N i e u ­w e n d i j k (de latere Bisschop Zwijsenstraat), dat na zi jn dood i n 1811 i n handen k o m t van Thomas." I n dat huis logeerde i n 1809 koning L o d e w i j k Napoleon, die T i l b u r g bij die gele­genheid tot stad verhief.' ' Een zoon van M a r t i n u s is de bekende Pieter van Dooren (1784-1845), die z i jn vader i n de fabriek opvolg t en i n 1827 een eigen w o l s p i n ­nerij aan de Broekhovenseweg begint. In 1827 installeert hi j er als eerste i n T i l b u r g en omge­v i n g een stoommachine. Anderha lve eeuw la­ter, in 1975, zou deze wolspinner i j 'Pieter van Dooren ' na een felle pol i t ieke stri jd i n de Tilburgse gemeenteraad, w o r d e n gesloopt o m plaats te maken voor het n ieuwe St. Elisabeth-ziekenhuis. ' '

Pieter was g e h u w d met zi jn i n Rotterdam w o ­nende nicht Sophia Mar ia van Dooren (1796-1871). Na het overl i jden van haar vader Jan Baptist van Dooren i n 1813, verbl i j f t zij tot

Links: Petrus Cornelis Ludovicus ('Pieter') van

Dooren (1784-1843), zoon van Martinus van Dooren.

Rechts: Sophia Maria van Dooren (1796-1871), zijn

nicht met wie hij in 1815 te Rotterdam trouwde.

Foto ca. 1864 (coll. Gemeentearchief Tilburg).

haar h u w e l i j k i n 1815 i n het huis van haar o o m Thomas, die sinds 1781 met tussenpozen i n Rotterdam w o o n t / Thomas van Dooren t r o u w t te Rotterdam op 25 september 1780 met de i n A n t w e r p e n gebo­ren A n t o n i a M a r t i n a Joanna Mar ia De l fon-taine (1757-1827), dochter van Cornelis W i l ­helmus Delfontaine en M a r i a Catharina L o u i -sa van Breugel.*

B i s s c h o p p e l i j k paleis te Pari js Vanaf ongeveer 1789 verbl i j f t Thomas vaak i n Parijs, w a t hem de bi jnaam 'Parijs van Dooren ' bezorgt. H i j zal daar ongetwi j fe ld contact heb­ben gehad met de u i t T i l b u r g afkomstige be­kende bloemschilders de gebroeders Gerard en Cornelis van Spaendonck. Tijdens de Fran­se Revolutie w o r d t op 19 j u l i 1792 door de re­ger ing de verkoop van alle bisschoppelijke pa­leizen bevolen. V a n Dooren koopt het aartsbis­schoppeli jk paleis met inboedel te Parijs als zi jn tweede huis . In die t i jd moet hi j een aan­zienl i jk f o r t u i n hebben vergaard als bankier en z i jdekoopman, die de zijde haalde i n L y o n en via Neder land naar Engeland exporteerde. I n diverse notariële Bredase akten tussen 1803 en 1813 w o r d t als z i jn beroep ook handelaar of visverkoper te Parijs opgegeven. '

Van Dooren neemt later onder andere een t w i n t i g t a l schilderi jen u i t Parijs mee naar Ne­der land . " ' Daaronder z i jn twee w e r k e n die hier bi jzondere aandacht verdienen. Na teruggave van de kerk (van ' t Heike) door de hervormde gemeente aan de kathol ieken i n 1824, w o r d t deze, u i tgezonderd de toren, ver­vangen door een n i e u w kerkgebouw dat op 29 oktober 1829 plecht ig i n gebruik is g e n o m e n . " Een groot aantal geestelijken is door V a n

Dooren i n z i jn huis voor een diner uitgeno­d i g d . De daarbij u i tgenodigde gereformeerde burgemeester J.A. v a n Meurs en nog enige andere gereformeerde gemeentebestuurders 'hebben dé eer gehad, vóór de R.K. Parochi­anen geplaatst te w o r d e n op stoelen'. Bij deze gelegenheid schenkt hi j twee grote schilderi jen voor de aankleding van de kerk. Z i j w a r e n af­k o m s t i g u i t het Parijse bisschoppeli jk paleis. Dr ie jaar eerder was h e m zelfs voor die schil­deri jen nog een bedrag van twaa l fduizend g u l d e n geboden, aldus de kroniekschri jver De Beer.'2

H e t ene schilderi j stelt de hemelvaart van M a r i a voor , het andere de k r u i s i g i n g van Pe­trus. ' ' ' De tenhemelopneming van Mar ia (200 x 133 cm) is een spiegelbeeldkopie van het reta­bel v a n Rubens op het hoogaltaar van de A n t w e r p s e kathedraal . Het w e r d i n 1719 (of 1749) geschilderd door C. van de Keiven. Het h i n g oorspronkel i jk boven het Maria-altaar, maar hangt n u tegen de zuidel i jke torenwand van de Heikese kerk. H e t barokke schilderij 'de k r u i s i g i n g v a n Petrus' (160 x 115 cm) is een 17e-eeuwse kopie v a n een Caravaggio (1565-1609) die i n de Santa M a r i a del Populo te Rome hangt. D i t schilderi j h i n g boven het Petrus-altaar en het hangt thans i n het pries­terkoor v a n de Heikese kerk. I n 1988 w e r d het n o g gerestaureerd.'**

H u i s i n de Heuvelstraat N a zi jn verbl i j f i n Parijs en Rotterdam, gaat Thomas van Dooren omstreeks 1815 i n het 'kasteeltje' aan de N i e u w e n d i j k te T i l b u r g w o ­nen, dat van 1800 tot 1811 van z i jn broer M a r t i n u s was geweest. I n j u n i 1815 koopt hi j van de w e d u w e M a r i a Aldegonda v a n Bom­mel -van L i e m d t voor v i j f d u i z e n d g u l d e n een

Het schilderij 'de hemelvaart vau Maria' in

de Heikese kerk te Tilburg. FotoH.v.d. Schoot 1946

(coll. Gemeentearchief Tilburg).

Het schilderij 'de kruisiging van Petrus' in

de Heikese kerk te Tilburg. Foto Frans van Ameijde

1990 (coll. Gemeentearchief Tilburg).

kapitaal huis aan de Steenweg, de h u i d i g e Heuvelstraat. '^ Thomas is i n m i d d e l s 'geweze-ne k o o p m a n ' en gaat rentenieren. D i t thans nog deels bestaande pand dateert vermoede­l i jk u i t het m i d d e n van de 18de eeuw. Er zi jn t egenwoordig dr ie verschil lende w i n k e l s i n gevestigd: D i x o n , Het Lichtpaleis en het K r u i d v a t (voorheen vanaf 1865 w i j n h a n d e l W e d . P.J. Knegtel) . ' * I n de bovengevels is het oude p a n d nog enigszins te herkennen. Oor­spronkel i jk was het huis nog groter en strekte het zich u i t tot het Comediepleint je . Hieraan lagen de schouwburg , het postkantoor en en­kele huizen . I n 1870 w o r d e n deze panden af­gebroken en is hier de Comediestraat (sinds 1881 W i l l e m Il-straat) aangelegd, die naar de Spoorlaan l iep. A a n d i t pleintje stonden i n 1815 ook vier l indeboompjes en er lag een ge­meenteli jke b r a n d k u i l . Thomas mocht deze b o m e n rooien o m er een zogenaamde 'fraaije balie ' van eikenbomen voor i n de plaats te zet­ten en hij kr i jg t ook v e r g u n n i n g o m zi jn huis 'bu i ten de r o o i l i j n ' te vergroten. '^

De voor die t i jd enorm grote w o n i n g was als volgt ingedeeld. A a n beide zi jden van het gro­te voorhuis lagen twee r u i m e vertrekken, waarachter weer grote tuinkamers waren gele­gen, die onder l ing en met de eetkamer voor r u i m der t ig personen verbonden waren. De vleugeldeuren w a r e n gebeeldhouwd en i n de hal leidde een brede mahoniehouten trap met gepolijst koper en beslagen spijlen naar de 'ge­makkel i jk ingerichte' slaapvertrekken, een grote bi l jartkamer en de ' r i j k voorziene boeke­r i j ' . A l l e kamers i n het huis w a r e n overvloedig met schilderijen, vazen en andere kostbaarhe­den versierd. ' " A a n enkele w a n d e n pri jkte goudlederbehang. D i t is i n 1961 weer tevoor­schijn gekomen toen tijdens de b o u w van de w i n k e l van Peek en C l o p p e n b u r g een m u u r van d i t p a n d w e r d afgebroken. Diverse oude kranten, waaronder 'Le M o n i t e u r Universal ' van 27 november 1812 met verslagen over een veldslag door Napoleon, Parijse uitgaansagen­da's en beursberichten, alsmede fragmenten van boekenkaternen bleken als ondergrond voor dat behang gebruikt te z i j n . " Achter en naast het huis strekte zich de reus­achtige, gedeeltelijk als Engels park smaakvol aangelegde t u i n u i t tot aan de tegenwoordige Tuinstraat. De t u i n w e r d van de straatzijde af­geschermd door een smeedijzeren hek dat door de k l i m o p de nodige privacy v a n V a n Dooren en z i jn gasten waarborgde. De achter­poort i n de t u i n gaf toegang tot de stallen.-"

I Het oostelijk deel van het huis w e r d vanaf 1827 bewoond door zi jn neef Pieter van

//( dit huis aan de Nieuioendijii {huidige

Bisscliop Zioijsenstraat) zmonde Ttionias van

Dooren korte tijd tot 1815. Foto korf voor de sloop eind

vorige ecuzü (part. coll.

Apeldoorn).

Dooren. Thomas, die i n het westeHjk deel woonde , was de voogd van diens echtgenote Sophie. O m d a t hi j zelf geen manneli jke nako­mel ingen had, n a m hij Pieter i n bescherming als was het zi jn eigen zoon. Wel l i cht stak hi j ook geld i n diens f i rma 'Pieter van Dooren ' . Vermoedel i jk z i jn Pieter en z i jn gezin daar ko­m e n w o n e n na de d o o d van de v r o u w van Thomas.

V r i e n d s c h a p met W i l l e m II Lang heeft Pieter van Dooren niet i n het huis van zi jn o o m g e w o o n d . I n de Volks te l l ing van 1830 is hi j geregistreerd i n het huis aan de Steenweg nr. M 1248, naast fabr ikant Gerard Bogaers. Thomas, inmidde ls 75 jaar o u d , w o o n t nog steeds op nr. M 1246, samen met de 22-jarige A n n a van Dooren en drie dienstbo­des. Hoogstwaarschi jnl i jk is d i t de k le indoch­ter v a n z i jn broer Ignatius, nameli jk A n n a O d i l i a v a n Dooren (1805-1872). Z i j t r o u w d e i n 1834 met de advocaat en kantonrechter m r .

Jacobus A r n o l d u s Mutsaers (1805-1880), onder meer van 1848 tot 1861 met onderbreking m i ­nister van R.K. Eredienst. Z i j w e r d overigens samen met haar broers en zusters door Tho­mas i n zi jn testament v a n 1835 als erfgenamen uitgesloten. H u n aandeel g i n g naar h u n moe­der de w e d u w e M a r i a Josepha Bakkers.^'

I n deze t i jd heeft Thomas van Dooren bi jzon­dere vriendschappeli jke banden aangeknoopt met de pr ins van Oranje, de latere k o n i n g W i l l e m I I , die ti jdens de Belgische Opstand, tussen 1831 en 1835, vaak met zi jn h o f h o u d i n g i n het huis v a n Thomas logeert en er grote d i ­ners geeft voor de autori te i ten v a n de stad. En ook andere h u i z e n v a n de famil ie V a n Dooren dienen tot gastverbli jf v a n het gevolg van de pr ins . Generaal baron De Constant logeert bi j Pieter v a n Dooren, en een t iental andere staf­officieren w o o n t i n en nabij het 'kasteeltje' van diens moeder, de w e d u w e van M a r t i n u s van Dooren, aan de N i e u w e n d i j k . O p een dag zendt de pr ins z i jn adjudant naar Pieter van Dooren o m diens 11-jarig dochtertje Martha u i t te nodigen o m met prinses Sophie te ko­men spelen. Later ontvangt hi j h iervoor een portret v a n de kroonpr ins . Vele bewaard gebleven notariële akten (koop­akten van onroerende goederen te T i lb u r g) w o r d e n tussen 1834 en 1837 door de pr ins van Oranje ondertekend ' ten huize van Thomas van Dooren'.^'' I n 1835 koopt hi j twee w o n i n ­gen naast elkaar v a n lakenverver Frankenhoff aan de M a r k t . Daar sterft de inmidde l s k o n i n g geworden W i l l e m I I , op 17 maart 1849.2**

Nalatenschap O p 29 januari 1835 heeft Thomas v a n Dooren, ' z w a k van l ichaam, edoch z i jn verstand en z i n ­nen m a g t i g ' in zi jn huis z i jn testament laten o p m a k e n ten overstaan van notaris Pieter Gerard Molengraaff . Pieter v a n Dooren en zi jn neef Gabriel Baesten te A n t w e r p e n w o r d e n , tegen een vergoeding v a n ƒ 1000, executeurs van het testament. Onder Ginneken en o m l i g ­gende gehuchten bezit hi j zogenaamde ' L a m -mert ienden, graan- en vlast ienden' . Deze lega­teert hi j aan de nichten v a n z i jn overleden v r o u w , de te A n t w e r p e n wonende A n t o n i a van de V e n en de te Lier wonende begi jn M a r i a Louisa de Vries. Een bedrag van ƒ 3000 w o r d t bestemd voor de petekinderen van hem, respectievelijk v a n z i jn v r o u w : neef Thomas A n t o n i u s en nicht A n t o n i a Josepha Leurs-van Dooren, en voor twee k inderen van z i jn overleden petek ind nicht Antoinet te Josepha van Bommel -van Dooren. Opmerke­l i jk is dat hi j ook ƒ 1000 nalaat aan de drie dienstboden die tijdens z i jn over l i jden i n zi jn dienst zul len z i jn . A l l e andere na te laten roe­rende en onroerende goederen legateert hi j

aan de wett ige afstammelingen van w i j l e n zi jn v i j f broers en een zuster. H i j maakt echter een voorbehoud voor kleindochter Caroline Die­neman v a n z i jn broer H e n d r i k , voor neef Jan Baptist v a n Dooren, zoon van z i jn broer Igna­tius, en alle k inderen v a n z i jn reeds overleden neef Cornelis v a n Dooren, eveneens een zoon v a n z i jn broer Ignatius.^^ En dan, een goed jaar later, op 4 december 1836 k o m t Thomas van Dooren op r u i m 82-ja-rige leeft i jd te overlijden.^* H i j w o r d t begraven op het kerkhof aan de Bredaseweg i n een op­merkel i jk gra fmonument , w a a r i n i n 1832 ook zi jn v r o u w was bijgezet.

V e r k o o p v a n i n b o e d e l Enige maanden na z i jn d o o d w o r d t de nala­tenschap v a n Thomas van Dooren i n enkele v e r k o p i n g e n door de notarissen Pieter Gerard Molengraaf f en H e n d r i k Bernard Beckers openbaar gevei ld. O p 12 mei 1837 zi jn dat de onroerende goederen: het huis en erf (met on­der andere een achterhuis, koetshuis en een 'wandelbosch' ) aan de Heuvelstraat en de zo­genaamde koren- en smalt ienden, genaamd de 'Boschtiende' te L i e m p d e . De t ienden on­der Ginneken w a r e n toen bli jkbaar niet meer i n z i jn bezit. Opmerke l i jk is dat bi j de verkoop v a n het huis expliciet m e l d i n g w o r d t gemaakt dat 'een spiegel, hangende tegen den m u u r ten oosten en vastgemaakt aan het behangsel i n de voorkamer genaamd de geele kamer, l inks bij het i n k o m e n der gang' niet bi j de ko o p is inbe­grepen. O p 26 mei vo lg t de finale toewi jz ing . De Ti lburgse k o o p m a n Nicolaas Reabel koopt het huis voor ƒ 16.000 namens Sophia van

Dooren, de v r o u w van Pieter. Een zesde deel daarvan is echter haar erfdeel. De tienden on­der L i e m p d e w o r d e n voor ƒ 2.010 gekocht door 'grondeigenaar zonder beroep' Joseph Hei l iger v a n lersel te U d e n h o u t namens zi jn moeder Johanna Mar ia van Abeelen ook ui t Udenhout.-**

De inboedel u i t het w o o n h u i s w o r d t van 20 tot en met 27 mei gedurende vi j f vei l ingdagen i n 831 kavels openbaar verkocht. Deze bestaan u i t een enorme parti j huisraad, waaronder een bi j l , planken, enkele m o l le n- en muizenvallen, een nationale vlag, een wafelijzer, een zakje met koffiebonen, goed voor ƒ 8,75, een ver­grootglas, een 'goudvisch glas', snuifdozen, tabakspotten, veel keukengerei en servies­goed, opval lend veel beddengoed en de n o d i ­ge bedden en matrassen, honderden flessen w i j n , waaronder t w i n t i g 'Chateaux Margaux ' (ƒ 15 samen!), etc.

Veel zaken w o r d e n gekocht door familieleden, maar ook door opkopers als Cornelis Stoops en Nicolaas Reabel. Neef Thomas Antonius v a n Dooren was bli jkbaar een klokkenliefheb-ber. H i j ko o pt voor ƒ 13,25 een 'Vriesche k lok ' , voor ƒ 61 een gouden horloge en voor ƒ 81,50 een ' g o u d repetitie Hor log ie ' . Ook k o m t er een grote hoeveelheid z i l v e r w e r k onder de hamer, waarbi j een zi lveren soupterrine als klapstuk van de v e i l i n g voor ƒ 280 er w e l erg ui tspringt . Baesten w o r d t de gelukkige eigenaar. Thomas h ie ld v a n spelletjes. Onder de lot­n u m m e r s bevinden zich een schaakbord, een d a m b o r d met schijven, een dominospel , een

verbouwde huizen rechts in de Heuvelstraat waren

destijds een geheel. Thomas van Dooren woonde hier

van 1815 tot aan zijn dood in 1836. Foto ca. 1925 (coll.

Gemeentearchief Tilburg).

Twee broers van Thomas. Links: Martinus Cornelus van Dooren (1756-1811).

Rechts: jan Baptist van Dooren (1758-1813) (coll. Cemeentearchief Tilburg).

t r i k t r a k b o r d en een ' b i l l a r d met toebehooren'. H i j had ook een behoorli jke bibl iotheek. Behal­ve vele pakken boeken vi'ordt ook een tachtig­tal titels van afzonderli jke boeken en seriewer­ken genoemd waaronder bi jvoorbeeld een be­schri jv ing van A m s t e r d a m , de w e r k e n van Cats, 'Al taargeheimen' van Vondel , w o o r d e n ­boeken, atlassen, 'Voorschri f ten o m de oogen te behandelen' en veel Franstalige werken, zo­als 'Fables de Lafontaine' , 'Geographie de la France', ' A l m a n a c h de commerce', 'Descrip-t i o n de la v i l le de Paris', 'La vie de Peintres', 'Dic t ionnaire His tor ique de Feller', 'His to i re Nature l le de B u f f o n ' en 140 delen van de'En-cyclopedie Methodique ' . De totaal 831 l o t n u m ­mers brengen ƒ 10.454 op.-' '

V e i l i n g v a n de k u n s t v e r z a m e l i n g De verzamel ing v a n 62 schilderi jen w o r d t op 30 m e i 1837 afzonderl i jk geveild.-'" De speciaal voor deze v e i l i n g gedrukte catalogus is ver­kri jgbaar bij d r u k k e r i j de W e d . J. van Gemert en zonen voor 15 cent. De opbrengst v a n de ca­talogus is bestemd voor de armen. De erfgena­m e n v a n Thomas mochten voor de schilderi j ­en ƒ 2213 ontvangen. L o t n u m m e r een is een bi jzonder schilderi j van L u d o l f Bakhuizen (1631-1708), gezicht vanaf het IJ op Amster ­d a m met Schreierstoren, dat i n 1698 door de Nederlandse ambassadeur aan de Franse ko­n i n g L o d e w i j k X I V w e r d geschonken. Tijdens de Franse Revolutie is het i n het bezit van V a n Dooren gekomen. D i t schilderi j w o r d t echter niet verkocht, evenmin die van A n t o i n e v a n Di jck ( in het z w a r t geklede m a n en een tweede schilderij de doop v a n de H . Johannes), Jan Steen (twee v r o u w e n aan een tafel), Diégo Velasquez (Susanne met grijsaards en Daniël) ,

Carrache (de heil ige Johannes i n de woesti jn) en Theodoor van T u l d e n (Christus van het kru is genomen). Eigenli jk z i jn er maar 26 v a n de overwegend religieus getinte 62 schilderi j ­en verkocht, waaronder overigens een P.P. Rubens (een Bacchus op een ton) voor ƒ 186 aan de Amsterdamse kunsthandelaar Jan de Lelie. Een v a n de kopers is de pastoor van het Heike en latere aartsbisschop, Joannes Z w i j -sen. H i j koopt v a n Carena 'De Hemelvaart van M a r i a ' voor ƒ 15, van (of naar) Raphael D ' U r b i n 'Mozes verbri jzelt de Tafels der Wet ' voor ƒ 7 en v a n Daniël de Volterre 'De afdoe­n i n g v a n het k r u i s ' voor ƒ 26. Wat er met de niet-verkochte schilderi jen gebeurd is, k o n i k niet achterhalen. M i j n speurtocht naar de lot­gevallen v a n d i t kunstbezit en z i jn vroegere ei­genaar gaat verder.

Noten 1. Geannoteerde bewerking van: Ronald Peeters, 'Thomas

van Dooren (1754-1836). Koopman en kunstverzamelaar te

Tilburg', in: Tilburg Magazine, jrg. 8, nr. 3, okt. 1997, p. 47-55.

De auteur heeft een uitvoerige biografie over Thomas van

Dooren in voorbereiding.

2. Gemeentearchief Tilburg (GAT), Doopboek pastoor, 23 ja­

nuari 1754.

3. G A T , Genealogisch kaartsysteem. Genealogische aanteke­

ningen Van Dooren en Genealogische Databank G A T in

Hazadata-Mega (met dank aan drs. G.J.W. Steijns); H.A.

Muntjewerf, De spil waar alles om draaide. Opkomst, bloei en

neergang van de Tilburgse famdie-onderneming Wolspinnerij

Pieter van Dooren IS25-397,'5 (Tilburg, 1993), p. 111-112,128,

133-134, 282.

4. G A T , Notarieel archief inv. nr. 125, fol. 11 e.v., 6 februari

1800; Rechterlijk archief, inv. nr. 459, fol. 112 e.v., 19 mei

1800; Huizenregister Kerk en Heuvel, huis 30.

5. Uit liet dagboek van eeti Tilburger. Cliroiüque in en omtrent

Tilburg voorgevallen aangeteekcnd door L.D. Lelie en ƒ.6. de Beer

(Tilburg, 1918), p. 14-15; A.W.M. Keune, 'De industriële

ontwikkeling gedurende de 19e eeuw', in: De opkomst va)i

Tilburg als industriestad (Tilburg, 1959), p.11-60.

6. H.P.J.E. Merkelbach, Inventaris van het archief van de loolspin-

nerij "Pietervan Dooren N.V." teTilburg 1827-1968 (Tilburg,

Gemeentearchief), 1986; Muntjewerff, De spil waar alles om

draaide.

7. G A T , Oud-administratief archief Tilburg, inv. nr. 145: uit­

gaande borgbrief voor Rotterdam nr. 139, f. 147r, 21 juli

1781.

8. G A T , Overlijdensregister, 1827, akte 116; Huwelijksdatum

staat op het grafmonument van dit echtpaar op het kerkhof

aan de Bredaseweg, Tilburg.

9. Vriendeljke mededeling Henk Muntjewerff, Breda.

10. Jan Donders, 'Kerkelijke kunst in Tilburg VI ' , in: Rooms

Leven van 5 oktober 1946.

11. C J . Weijters, 'De parochie Tilburg en de abdij van

Tongerlo', in: De Lindeboom II (Tilburg, Archiefdienst van

de gemeente Tilburg, 1978), p. 73.

12. Dagboek van een Tilburger, p. 57.

13. Ibidem. In een brief van mevrouw Mutsaerts-van Dooren te

Turnhout d.d. 17 augustus 1998, gericht aan Cees van Raak

was 'het ene schilderij een groot kruis met Christus, het an­

dere een Judith met 't hoofd van Holofernes'. Zij vervolgt

dan: 'Thomas Josephus had ze gekregen van de bisschop. Ik

"^pr ,

D' ÜNE BELLE COLLECTION DE ,

Des Maitret les plux cëlèbres, BOIXANPAU, IXAMANDS, ITALIENS, FBANfOIS

BT EaPAGNOI.8. formée aveo beaucoup cU lavoir et de goüt,

P i n F E U

M v . lEhe, J o g . oAtt SDoorct t .

: Dolt U T«iit« pobliqac et lax enclJHi aon HM k Tilhmtrg , le 3i M . i 1857,

t d i l b e u m . Pu le B i o i i U r e <U U>. F. G. MOLKNUBAiFF et U. B.

BECKBBS, Nsteira. Bajraox r<Mil»t ei ! • ilile Ville, loae U linelig*

t^». LOUIS SALi , VmUüi d . TeUeeaz k B<n,- U- Dun, Op ^«fT* eUBÏnet lee TekleeeK troif joon eviBt U veBt4, ^lau: SlMlol

•~ . On paurra te proeurer le Catalogus

Qh*» U ' e L O U I S S A L A a Boia. le- Duo. £| chez les Libraires Suivants

H I K D E n U l M ^ C a Amtterdam.

A . P . T i » L A K G E N H U Y Z E N <» la Haye.

J . b ; tj.» n O S S D U aUtreeht.

, f^e^ve j . v i , G E M E B T ' 4" F l t S « Tilbourg.

k n Ï M B de i5 ceeti en profït dei Fiuvrte.

Chez la Yeme J . yah G E M E & T f F I L S . 1837.

4

4:4-

meen zelfs kardinaal-aartsbisschop van Parijs, als dank

voor het bewaren van zijn huis in de Franse revolutie. De

huizen van buitenlanders werden namelijk met rust gela­

ten, en hij had hem gevraagd zijn huis te kopen en te bewa­

ren. Dat heeft hij gedaan. Het huis is bewaard gebleven en

onder dank geretourneerd na de revolutie, met als dank

dus de twee religieuze schilderijen, die Th.J. doorgegeven

heeft aan de Heikese kerk. Het schilderij 'Judith met 't

hoofd van Holofernes', ook een levensgroot schilderij, heeft

een pastoor van 't Heike voor een anker wijn verruild, en is

in de familie Kerstens gekomen. Dat ruilen zal wel niet in

de boeken staan, denk ik!!', aldus mevr. Mutsaerts-van

Dooren. Een soortgelijke lezing gaf mevr. Van Spaendonck-

van Dooren aan Cees van Raak op 18 februari 1991. Het

'Dagboek van een Tilburger' is een eigentijdse bron en m.i.

betrouwbaarder dan de door beide dames geschetste fami­

lie-overlevering, als het gaat om de schenking van 1829.

Het is mogelijk dat Thomas van Dooren bedoelde schilde­

rijen later aan de pastoor heeft geschonken. Het blijft een in­

trigerend gegeven.

14. Inventaris van liet liertcelijl< t<iinsthczit van parocliie H. Dionysius

('t Heitce) te Tilburg, manuscript Bisdom 's-Hertogenbosch,

p. 15 en 31; Jan Donders, 'Kerkelijke kunst in Tilburg V i l ' ,

in: Rooms Leven van 12 en 19 oktober 1946; Het Nieuwsblad

van 15 en 30 juli 1988; Joost van Hest, 'De huidige kerk van

't Heike', in: Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, monumen­

ten en cultuur, jrg. 8, nr. 3,1990, p. 88-89 (zie ook 'gids inven­

taris', p. 78 nr. 29 en p. 80 nr. 54).

15. G A T , Notarieel archief, inv. nr. 221, akte 157,30 juni 1815.

16. G A T , Kadasterkaarten 1832 en 1883; De Bas,

' Aanteekeningen' p. 292 zegt: 'Ofschoon het vroegere huis

van den heer T.J. van Dooren thans tot drie perceelen, nos.

65, 67 en 69, is verbouwd, geeft het gemeenschappelijke dak

duidelijk de vroegere uitgestrektheid aan'.

17. G A T , Secretarie-archief 1810-1908, inv. nr. 2120, 5 juli 1815;

Luud de Brouwer en Joost van Hest, 'De Willem ll-straat,

voorheen Komediestraat (1870-1992)', in: Tilburg. Tijdschrift

voor geschiedenis, monumenten en cultuur, jrg. 10, nr. 3,1992,

p. 56-69.

18. F. de Bas, Prins Frcderik der Nederlanden en zijn tijd, deel 4

(Schiedam, 1913), p. 881-883.

19. Hef Nieuwsblad van het Zuiden van 19 december 1961 en 16

juni 1965.

20. De Bas, Prins Frcderik, t.a.p.

21. G A T , Bevolkingsregister 1830, fol. 498-499, Kerk 1246;

G A T , Notarieel archief, inv. nr. 239, akte 13, testament d.d.

29 januari 1835.

22. A . L . N . Baron Sloet tot Everlo, Koning Willem II en Tilburg

(Tilburg, 1895), p. 32 e.v.

23. Zie: G A T , Register 'Bezittingen (koning) Willem 11 te

Tilburg', aangelegd door archiefmedewerker L. Langeweg.

24. Ronald Peeters, Konmg Willem II en Tilburg (Tilburg, 1987),

p., 25-26.

25. G A T , Notarieel archief, inv. nr. 239, akte 13, testament d.d.

29 januari 1835.

26. G A T , Overlijdensregister 1836, akte 286.

27. Zie artikel Cees van Raak in dit tijdschrift.

28. G A T , Notarieel archief, inv. nr. 240,1837, akten 28,29,30,

31, 32,35 en 36; 1838, akte 13.

29. G A T , Notarieel archief, inv. nr. 240,1837, akte 34.

30. G A T , Notarieel archief, inv. nr. 240II, 1837, akte 39.