a m e r s f o o r t

o n t w i k k e lti s s u e # 0 1 | j a n u a r i 2 0 1 6

wethouder bestuurlijke ontwikkeling

b e r t i e n h o u w i n g

o n t w i k k e l i n g o n t w i k k e l e nvan de redactie

tegenwoordig maakt bijna iedereen digitale foto’s. het fotovak heeft een flinke ontwikkeling doorgemaakt sinds de start rond 1820. tot de komst van de pro-fessionele digitale fotografie rond de eeuwwisseling was een doka – donkere kamer - nodig om foto’s af te drukken. in het duister waren een aantal duidelijke stappen nodig voordat je de foto in het daglicht kon showen. de verschillende stappen die een fotograaf in een doka zette kan je zien als metafoor voor bestuurlijke ontwikkeling. na het belichten van het fotopapier gaat deze in de ontwikkelaar, het is belangrijk om op te letten dat de foto op het juiste moment ‘het stopbad’ in gaat. te lang in de ontwikkelaar levert een te donkere foto op, je wil een mooi contrast. en als het ontwikkelen is gestopt in het stopbad rest een laatste stap; de fixeer. de fixeer zorgt  voor het borgen van het gewenste resultaat.

2

a m e r s f o o r t o n t w i k k e lt !bertien houwing

je leest het eerste e-magaZine Dat in het teken staat Van bestuurlijke ontwikkeling. Dit eerste magaZine is ingegeVen Door mijn toeZegging aan De gemeenteraaD Van amersfoort om haar te informeren oVer De aCties Die Vanuit het Programma Plaats-VinDen en De ConCrete resultaten uit De broeDPlaats ‘samen maken we De staD’.

ik kies bewust voor deze vorm van informeren omdat ik de diversiteit en rijkheid van de verhalen van alle betrokkenen wil laten klinken. samen maken we de stad betekent dat dit ook echt in en met de stad gebeurt. met dit e-magazine kan ik bovendien niet alleen raadsle-den, maar ook inwoners van amersfoort en medewerkers van de gemeente laten zien wat de resultaten zijn van dit gezamenlijke proces. tot slot kies ik voor een e-magazine omdat het programma bestuurlijke ontwikkeling juist gaat over het steeds weer kiezen van de meest passende werkwijze. het programma streeft meer procesmatige doelen na en minder projectinhoudelijke doelen. de programmatische werkwijze kenmerkt zich door de rollen van aanjagen, stimuleren en versnellen. als wethouder van bestuurlijke ontwikkeling kan ik men-sen niet opleggen om een nieuwe samenwerkingsvorm te kiezen of een bepaalde gedragshouding aan te nemen. ik daag ze wel volop uit! ik geef anderen hier het podium om de noodzaak en effecten van bestuurlijke ontwikkeling te duiden. deze mensen kiezen er voor om samen met mij amersfoort te maken, ongeacht of ze in de rol van inwoner, ambtenaar of bestuurder actief zijn. hun verhalen spreken voor zich.

ik wens je veel plezier met het lezen van dit magazine en ik hoop dat je de waarde van alle ervaringen en initiatieven herkent. verder ben ik benieuwd hoe je deze vorm van informeren ervaart. opdat we ervan kunnen leren!

b e s t u u r l i j k e o n t w i k k e l i n gvideo | bertien houwing

“In plaats van meteen een beleidsdocument op te stellen eerst maar eens op de handen gaan zitten en de ruimte geven.”

D e r o l Va n D e g e m e e n t evideo | bertien houwing

“Uiteindelijk moet een plan passen in het democratisch model waarin we werken.”

3

a l s j e D o e t wat j e a lt i j D D e e D, k r i j g j e wat j e a lt i j D k r e e g

jeroen fikkers & anne de feijter | programma bestuurlijke ontwikkeling

om ons heen VeranDert alles in een steeDs sneller temPo. Dat Vraagt om een anDere Visie, een nieuwe aanPak welliCht. alleen een nieuwe manier Van beleiD Voeren is nog niet Zo makkelijk aangeleerD. er Zijn allerlei DisCiPlines, organisaties en anDere Par-tijen betrokken bij het maken Van beslissingen. meDe Door De huiDige samenleVing waarin burgerPartiCiPatie een steeDs grotere rol sPeelt, worDt beleiD niet langer al-leen gesChreVen Vanuit ‘een iVoren toren’.

De gemeente amersfoort heeft een aPart Programma ‘bestuurlijke ontwikkeling’.

wat Doet De gemeente PreCies oP Dit gebieD en wat houDt bestuurlijke ontwikkeling in? we gingen hieroVer in gesPrek met anne De feijter (Programmamanager) en jeroen fikkers (Programma aDViseur).

jeroen is als bewoner uit amersfoort in contact gekomen met de gemeente via het project ‘kruiskamp onderneemt!’. in deze wijkonder-neming werken mensen op een ondernemende manier met elkaar samen om te realiseren wat ze belangrijk vinden in de wijk. nadat de gemeente jeroen had leren kennen, is hij gevraagd om mee te werken aan het programma ‘bestuurlijke ontwikkeling’, om op eenzelfde ondernemende manier samen te werken.

“Mijn rol is een soort strategische, waarin ik mensen probeer op één lijn te brengen en daarin zelf de afstand bewaar. Het is niet mijn bedoeling om iemand voor te schrijven wat iemand moet doen. Of die persoon nu naar links of naar rechts beweegt, dat maakt niet uit. Als ik zie dat er bewe-ging komt ben ik tevreden, dat vind ik echt heel gaaf.”

“Als ik zie dat er beweging komt ben ik tevreden, dat vind ik echt heel gaaf.”

bestuurlijke ontwikkeling is een verander-programma dat aanzet tot een betere samenwerking. om mensen ertoe te bewegen om te leren van praktijkervaringen van anderen en die te benutten in eigen projecten. door bewust te kiezen voor een andere aanpak wanneer de huidige aanpak niet goed werkt.

anne de feijter: “De onderliggende motivatie voor bestuurlijke ontwikkeling bij inwoners is: ´als de gemeente geen geld meer heeft voor dingen, regelen we het zelf wel’, ´we willen niet meer geregeerd worden door een bestuur van een gemeente en tegelijkertijd vinden we het soms lastig om zelf verantwoordelijkheid te nemen’. Als bewoners naar de huidige manier van besturen kijken, geeft ze dat een gevoel van ongenoegen; ‘zo werkt het niet meer’. Dat knaagt en wij omarmen dat. Wij vinden het ook niet erg dat we geen hapklare oplossing hebben, die ís er ook nog niet. Door een open en eerlijk gesprek met elkaar te voeren kom je daar samen wel uit. Uitgaan van nieuwsgierigheid en vragen: ´werkt dit nog wel? Nee, dit werkt niet, en ik baal er van.’ Communiceren zonder oordeel of iemand het goed doet of niet.”

programma adviseur bestuurlijke ontwikkeling

j e r o e n f i k k e r s

programma manager bestuurlijke ontwikkeling

a n n e D e f e i j t e r

beleidsadviseur sport en zorg gemeente amersfoort

e l s s P e e l m a n

4

jeroen fikkers: “Iedereen kan daar iets in doen. Stel dat je een e-mail krijgt waarin je je voelt aangevallen. Normaal gesproken ben je dan mis-schien geneigd om vol in de aanval een mail terug te sturen. En als je dan beslist om dat niet te doen ben je al bezig met bestuurlijke ontwikkeling. Ik kies ervoor om het op een andere manier te doen. Dan gebeurt er wat. Door de telefoon te pakken en te zeggen ‘ik krijg een mail van je en ik begrijp het niet, leg eens uit’, ben je al anders bezig. Hele kleine dingen kunnen gewoon anders, om zaken tot stand te laten komen.”

“Je stimuleert om het experiment aan te gaan. En daarin samen te werken in plaats van sturen op targets en resultaat.”

jeroen: “We kunnen niet direct sturen. We kunnen alleen beïnvloeden. We kunnen een afdelingsmanager verleiden om een project anders aan te pakken dan die gewend is om te doen. Als die dat niet doet, kan ik daar niks aan veranderen. Het gaat om gedragsverandering waarbij mensen zich anders opstellen. Mensen veranderen niet omdat de baas dat zegt. Als iedereen zich afvraagt waarom die de dingen doet zoals die ze doet en vervolgens vanuit reflectie opmerkt of dat helpt of dat het anders kan, dan ben ik ervan overtuigd dat we met elkaar elke keer in staat zijn om een goede manier te vinden om dingen aan te pakken.”

een voorbeeld is dat we wethouders hebben gevraagd of ze projecten waar ze de komende jaren mee aan de slag gaan op een andere manier willen aanpakken. niet via de normale ambtelijke manier een oplossing verzinnen voor een probleem, maar de stad in gaan en met alle belanghebbenden proberen samen het probleem te analyseren en daarna ook samen een manier te vinden om dat te tackelen. als dat gebeurt, betekent dat een enorme verschuiving in de manier hoe er gewerkt wordt vanuit de gemeente. we organiseren dan een start-up en helpen de wethouder en de betrokken ambtenaren bij het verder uitwerken van het plan.

tijdens ons gesprek komt els speelman binnen, beleidsadviseur sport en zorg bij de gemeente amersfoort. els geeft een mooi voorbeeld van zo’n start-up toen ze een sport-congres ging organiseren met veel verschillende partijen: “We kwamen van tevoren een aantal keren bij elkaar en iedereen wilde wel wat doen en vond z’n eigen ding belangrijk. We kregen echter niet de focus op wat we nu precies gingen doen. De VSG (Vereniging Sport en Gemeente) organiseert jaarlijks zo’n congres en laat daarbij de vrijheid aan de gemeente om er een eigen invul-ling aan te geven. We waren zoekende in hoe we dit gingen aanvliegen, ook praktisch gezien: wie neemt beslissingen en wie is er verantwoordelijk voor het budget? Toen bood Mirjam Wingelaar (communicatieadviseur Bestuurlijke Ontwikkeling) ons aan om met een brede groep een project start-up te beginnen. We zijn toen een ochtend met elkaar bezig geweest en na 3 uur wist iedereen precies wat er werd verwacht, wat zijn rol was en wat hij zelf in kon brengen. ‘Dit is het proces en dit is het budget.’ En vanaf dat moment liep het als een trein. We kregen een compliment van het VSG dat we al vroeg konden communiceren waar het congres over ging, mede daardoor was het congres in no-time volgeboekt. Bij de start van een nieuw project kan zo’n start-up heel veel goed doen. We kregen zelfs een 7,8 als beoordeling vanuit het publiek!”

“Het congres was echt een succes en we hebben een 7,8 gekregen. Zo’n start-up vond niemand nodig in het begin. We hebben het toch gedaan en dat maakt dat we nu zo’n succesvol project hebben gekregen!”

anne: “In de kern gaat bestuurlijke ontwikkeling over leren loslaten van oude rollen en om nieuwe samenwerkingsvormen te omarmen. Door jezelf vragen te stellen over hoe je de dingen doet en of het nog wel past. Programmatisch werken gaat dwars door de organisatie heen. Het is een horizontale, integrale werkwijze. Je gaat als ambtenaar meer over het ‘hoe’ dan over het ‘wat’ en je stimuleert mensen om een andere ‘hoe’ in te zetten als een opgave of initiatief daarom vraagt, om ze te laten inzien dat het anders kan, dat het wérkt en ontzettend leuk is.”

5

amersfoort ontwikkelt

video

m a r i s k a b u r g h o u tyo n n a b o o n e k a m P

j o k e s i C k m a n n

b r o e D P l a at sDe broeDPlaats is een bijeenkomst Voor ieDereen Die iDeeen heeft Voor nieuwe manieren waaroP bewoners, raaDsleDen, leDen Van het College en ambtenaren kunnen samenwerken aan een mooie en Prettige staD.

in 2015:

• 4 bijeenkomsten• aanweZig 100 mensen• 14 iDeeën gePitCht• 15 meDelingen geDaan• kosten ¤ 1000,-

V o lg e n D e b r o e D P l a at s ?

9 maart 2016

6

wat

is D

e br

oeD

Plaa

ts?

vid

eo |

dee

lnem

ers

bro

edpl

aat

s

D e r o l Va n D e b r o e D P l a at svideo | mira majoor | bewonersinitiatief amersfoort zuid (baz)

“Het was heel mooi om te ervaren dat er gewoon mensen vanuit heel Amersfoort bij elkaar kwamen.

En dat ze echt konden helpen.”

7

b e w o n e r s i n i t i at i e fvideo | hein maassen & mira majoor

“Het is heel fijn als meer mensen in het proces stappen om dat verder te ontwikkelen”

o P r o e Pvideo | mira majoor

bewonersinitiatief amersfoort zuid (baz)

m i r a m a j o o r

bewonersinitiatief amersfoort zuid (baz)

h e i n m a a s s e n

8

n i e u w e V e r g a D e r V o r m e nvideo | hiske land

“Mensen die nieuw staan tegenover politiek. Dat maakt het ongelooflijk leuk.”

o P r o e Pvideo | hiske land

presidium gemeenteraad amersfoort

h i s k e l a n D

9

h e r i n t r o D u C e e r D e lo t i n g i n D e D e m o C r at i eharmen zijp | werkgroep nieuwe democratie

na het leZen Van het boek Van DaViD Van reybrouCk ‘tegen VerkieZingen’ raakte har-men ZijP geïnteresseerD om loting als alternatief Voor VerkieZingen uit te Proberen en te onDerZoeken hoe Dit in De Praktijk werkt. we sPraken harmen oVer Dit iDee en het ProCes Van De gemengDe werkgroeP Die hiermee beZig is.

het boek van david van reybrouck gaat over de dilemma’s in het politieke landschap: steeds minder mensen gaan stemmen, kiezers worden grilliger in hun keuze, het ledenaantal van politieke partijen loopt dramatisch terug, etc. volgens david van reybrouck lijden wij aan een ‘democratisch vermoeidheidssyndroom’. daarom verwijst hij naar een oud democratisch principe dat in het klassieke athene werd gehanteerd: loting. het zou een effectieve mogelijkheid kunnen zijn om ‘onze machteloos geworden democratie weer pit en vaart te geven en de burgers opnieuw te betrekken bij wat hen allen aangaat.’

“We werken al 3000 jaar met democratie, waarvan slechts 200 jaar met verkiezingen.”

ofwel: herintroduceer de loting in de democratie. aristoteles zei, als hij het had over de atheense democratie: “de ware aard van demo-cratie is vrijheid, en vrijheid betekent om de beurt regeren en geregeerd worden.” we werken al 3000 jaar met democratie, waarvan slechts 200 jaar met verkiezingen. we denken dat we moeten blijven vasthouden aan onze huidige vorm van democratie, terwijl van reybrouck beargumenteert dat we ook kunnen kijken naar andere democratische tradities. dit past geheel in het straatje van bestuurlijke ontwikke-ling, waarin het gaat om samenwerken, vernieuwen en experimenteren.

het is al aan het gebeuren als je kijkt naar het gewicht dat opiniepeilingen bijvoorbeeld hebben. david van reybrouck gelooft dat de democratie een blijvende zoektocht is die we de afgelopen decennia verwaarloosd hebben. harmen zijp wilde zijn pleidooi graag in de praktijk toetsen en ging aan de slag met drie andere betrokken inwoners van amersfoort: nicole esteje, bert veenstra en annemarie de bruijn. na een jaar van goede gesprekken en broeden op dit idee, heeft hij dit idee gepresenteerd tijdens de broedplaats in maart 2015. daar is de groep van vier inwoners uitgebreid met anne de feijter van bestuurlijke ontwikkeling en hiske land, raadslid groenlinks in de amersfoortse gemeenteraad. deze gemengde werkgroep heeft in juni 2015 een raadsacademie*) verzorgd over een experiment gelote burgerraad. de meeste aanwezigen waren positief geïnteresseerd. er werden uiteraard ook veel (kritische) vragen gesteld: ‘met wat voor soort onderwerpen kan de loting van toepassing zijn? en als iemand wordt ingeloot en afhaakt, is het dan nog wel representatief? mag het wel binnen de gemeentewet?’ deze vragen lijken nu langzamerhand beantwoord te kunnen worden.

*) in het kader van een leven lang leren, biedt de gemeente amersfoort raadsleden en buitengewone fractieleden de raadsacademie aan. dit doet de griffie in samenwerking met experts uit de stad en daarbuiten en de eigen vakambtenaren.

10

werkgroep nieuwe democratie

h a r m e n Z i j P

het ministerie van binnenlandse zaken organiseerde 5 oktober 2015 een ‘democratic challenge festival’ 1. aan deze challenge deden 99 initiatieven voor democratische vernieuwing uit het hele land mee. op het festival werden alle initiatieven gepresenteerd. ook david van reybroeck was aanwezig. “na deze bijeenkomst is er veel in beweging gekomen”, vertelt harmen. zo bleek er op 9 december een confe-rentie in de bibliotheek van alexandrië te zijn die ging over hoe zo´n loting er uit komt te zien. 2

“Ik ben naar de conferentie in Alexandrië geweest en heb daar veel kennis kunnen verzamelen over andere experimenten die in de wereld al zijn gedaan op het gebied van loting en democratie.” Ik heb een verslag 3 gemaakt van alles wat ik daar opdeed. Ik heb volop vragen kunnen stellen aan Terry Bouricius, een Amerikaans politicoloog en de oorspronkelijke bedenker van een concept voor het gebruik van loting in onze heden-daagse democratie.

“Er zijn drie dingen uit voortgekomen”, vertelt harmen:

1. we hebben samen met binnenlandse zaken een kennisdag in amersfoort georganiseerd, waar deskundigen bij zaten die ervaring hebben met steekproeven, loting en juridische mogelijkheden. zij hebben de beren op de weg bekeken en onder de loep genomen en praktisch de voorwaarden van een goede loting aan de kaak gesteld.

2. de conferentie in alexandrië waar ik terry bouricius hebben ontmoet. hij is nu betrokken bij ons experiment.

3. er wordt een animatiefilmpje gemaakt om in 1 minuut uit te leggen wat loting kan inhouden als alternatief voor verkiezingen.

een vervolgstap is nu om een tweede bijeenkomst met de raadsacademie te organiseren begin 2016 en dan terug te komen op alle vragen die eerder werden gesteld en deze te beantwoorden.

doel is om het eens te worden over het proces en om de eisen van fatsoenlijke besluitvorming helder te krijgen. daarna kan er een beslis-sing genomen worden over het onderwerp waar ze het mee gaan proberen. “hopelijk kunnen we iedereen enthousiast krijgen wanneer we dit aan de raad voorleggen”, zegt harmen. “dat de raad zal zeggen: ‘dit willen we een keer uitproberen’.”

“Ik vind het erg bijzonder dat de gemeente hier tijd voor vrij maakt en er de middelen voor uittrekt om een experiment aan te gaan waarvan de uitkomst nog niet bekend is.”

hoe zo’n loting er uit komt te zien, dat is een proces in ontwikkeling en geen kant-en-klare marsroute, zegt harmen. het is een zoekproces beaamt hij. wat dat betreft past het prima bij bestuurlijke ontwikkeling; experimenteren met nieuwe vormen. hij vindt het erg bijzonder dat de gemeente hier tijd voor vrij maakt en er de middelen voor uittrekt om een experiment aan te gaan waarvan de uitkomst nog niet bekend is. “dat er nu dingen misgaan is duidelijk,” en hij haalt de versnippering van het politieke landschap nog eens aan en de teruglo-pende opkomst bij politieke verkiezingen. “iedereen snapt het belang er wel van en dat er iets moet gebeuren, maar dan nog vind ik het heel bijzonder dat de gemeente hier ruimte voor vrijmaakt om dit verder te onderzoeken.”

1 zie: http://democraticchallenge.nl2 zie: https://equalitybylot.wordpress.com/2015/10/22/21st-century-democracy-conference-in-alexandria-egypt3 zie: https://issuu.com/eventsinbusiness/docs/2015-12_cua_verslag_conferentie_ale

11

D e g r o e n e m o to rradio | maureen schonewille

“Na de groenvisie deze nieuwe vorm van samenwerken voortzetten”

V e r a n D e r e n m e tg e m e n g D e g r o e P e n

lees hier de blog van friso coumou

12

e e n e n o r m e k a n t e l i n gradio | lia bouma

“Er ontstaan steeds meer netwerken die bezig zijn met het mooier maken van de stad.”

min. bzk

f r i s o Co u m o u

elisabeth groen

l i a b o u m a

de groene motor

m au r e e n s C h o n e w i l l e

13

e e n m e ta f o o r V o o r b e s t u u r l i j k e o n t w i k k e l i n g

video | eric van duijn

lo s l at e n e n V e r t r o u w e n g e V e nvideo | eric van duijn

t e a m l e i d e r l e e f o m g e v i n g g e m e e n t e a m e r s f o o r te r i C Va n D u i j n

a m e r s f o o r t o n t w i k k e ltu i t D e P r a k t i j k

video | eric van duijn

“Iedereen kan bestuurlijk vernieuwend zijn”

14

q u o t elucas bolsius

“‘Bestuurlijke ontwikkeling is een blijvende zoektocht naar andere werkwijzen en vernieuwing

in de democratie. Om tot echte vernieuwing te komen is soms een onorthodoxe aanpak nodig.

Einstein heeft eens gezegd dat fundamentele problemen niet opgelost kunnen worden met het

zelfde niveau van denken dat ze heeft veroorzaakt. Ik ben ervan overtuigd dat het helpt om

vraagstukken op een andere manier te bekijken, om eens iets uit te proberen wat niet gebrui-

kelijk is en zo nodig eens ‘buiten de lijntjes te kleuren’ als blijkt dat andere oplossingen of werk-

wijzen niet werken. Dat vraagt om creativiteit en lef om te doen wat nodig is en de bereidheid

om eventuele fouten die je maakt te zien als leermomenten.”

burgermeester amersfoort

lu C a s b o l s i u s

15

©2016-01 alle rechten voorbehouden.

Dit e-Zine is tot stanD gekomen Door De gemeente amersfoort in samenwerking met:

ProDuCtie, regie & teksten

stadslab033 amersfoort | stadslab033.nl

VormgeVing & fotografie

raaf visuals amersfoort | raafvisuals.nl

FUTURE EXPLORERS