1

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

Sociale innovatie en energiecoöperaties

in Het Groene Woud

Ontwikkel de menskant

Dianne Schellekens en Vincent Snels

12-2014

Het onderzoek is uitgevoerd door coöperatie VET-Vught UA in opdracht van de Verenigde

Energie Coöperaties Noord-Brabant UA. Gebruik is vrij o.v.v. VET-Vught.

2

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

Sociale innovatie en energiecoöperaties in Het Groene Woud. Ontwikkel de

menskant!

Om sociale doelen van een energiecoöperatie vorm en inhoud te geven, ligt er een grote

uitdaging in het vormen van een community. De plaats waar het gebeurt is lokaal. Elke

community is uniek en dat maakt dat er geen blauwdruk is voor de ideale aanpak. Het is

tijd om de focus te leggen op de menskant. Op basis van interviews (bijlage 3 en 4) en

enquêtes (bijlage 5) onder vrijwilligers is dit essay geschreven; om de ervaringen en

inzichten te delen.

De lokale energiecoöperatie organiseert ‘warme’ handel, mensen zetten samen de

schouders onder energieopwekking en –reductie en ontwikkelen samen een aanbod dat

lokaal mensen verbindt. Gebeurt dat niet dan kunnen ze net zo goed ieder voor zich een

energie- of installatiebedrijf beginnen.

Het is de uitdaging om de vrijwilligers die actief worden voor de coöperatie aan elkaar en

daarmee aan de coöperatie te binden. Het actief zijn voor de coöperatie moet naast

nuttig, ook leuk zijn. Het gaat om de invulling van vrije tijd. Wat zijn de kwaliteiten van

de vrijwilligers die meedoen en benut deze. Welke kwaliteiten ontbreken om activiteiten

te ontwikkelen en uit te voeren: ga er actief naar op zoek in de eigen gemeenschap. Het

gaat over met elkaar praten in plaats van voor en over elkaar praten. De energie zit in de

lokale verbinding: ontwikkel de menskant!

Revolutie in Het Groene Woud

In Het Groene Woud (HGW) is een sociale revolutie gaande. Mensen slaan de handen

ineen om voor en met elkaar aan de slag te gaan met transities op het terrein van zorg,

voedsel en duurzame energie. Vrijwilligers werken lokaal bij energiecoöperaties aan

zowel productie van energie en als reductie van energieverbruik. Ervaring, kennis en

kunde wordt met en voor elkaar ingezet door samen verantwoordelijkheid te nemen om

een betaalbare energierekening voor iedereen haalbaar te maken.

Uit onderzoek van de Erasmus Universiteit blijkt dat transities voor 25% voortkomen uit

technische innovatie en 75% uit sociale innovatie. Je kan concluderen dat wanneer er

transities optreden er dus sprake is van sociale innovatie, van een revolutie.

De energiecoöperaties zijn ‘initiatieven van onderop’ zoals die overal in het land

opkomen. Vijf energie coöperaties in HGW zijn nader bekeken door Vincent Snels en

Dianne Schellekens om sociale innovatie zichtbaar te maken en te onderzoeken hoe deze

kan worden vastgehouden en versterkt. Het gaat om de energiecoöperaties in Boxtel,

Schijndel, Oisterwijk, Vught en Heusden. Deze 5 staan in dit essay model voor wat er

overal in HGW en de rest van Nederland gebeurt: mensen nemen verantwoordelijkheid

voor hun eigen omgeving! Mensen in al hun hoedanigheden zowel zakelijk als privé, als

inwoner, bestuurder, vrijwilliger, ondernemer etc.

Mensen aan zet

In Nederland staan steeds meer mensen op die zich lokaal verbinden en zelf het heft in

handen nemen. Niet alleen omdat de overheid zich terugtrekt. Maar juist omdat voor het

oplossen van hedendaagse complexe maatschappelijke problemen de oude manieren niet

meer voldoende zijn, niet meer aansluiten bij wat mensen willen. Dit valt te lezen in

‘Burgers aan zet’, een onderzoek naar de ervaringen van inwoners van HGW. Uitgevoerd

in opdracht van Streekhuis Het Groene Woud en de overheden in deze regio. Dat schept

de verwachting dat de overheden de initiatieven van de energiecoöperaties steunen, met

hen samenwerken en hen (gaan) faciliteren. Zo ontstaat er een duurzame

samenwerking.

Het schept ook verplichtingen voor de coöperaties. Zij moeten zich goed organiseren en

met kennis van zaken voor de dag komen om een serieuze partner in het lokale netwerk

van maatschappelijke en zakelijke partners te kunnen zijn. Een sterke organisatie

3

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

ontwikkelen, goed geworteld in het dorp, de wijk of de stad, is dan onontbeerlijk. Om

daar te komen is het belangrijk dat inwoners actief worden, verantwoordelijkheid nemen

en dat samen doen. Hoe kan een energiecoöperatie leden aan zich binden? Wat heeft een

burger nodig om zich voor langere tijd aan een energiecoöperatie te verbinden? Wat

vraagt dit van de organisatie van de coöperatie? Daar gaan we in dit essay op in.

Actief burgerschap

De energiecoöperaties in HGW bieden dicht bij huis oplossingen voor besparen en

opwekken van energie. Zij bestaan uit inwoners en doen dit als inwoners met en voor de

andere inwoners van hun wijk, dorp of gemeente.

Uit het onderzoek ‘Burgers aan zet’ blijkt dat wanneer iemand binding heeft met het

onderwerp waar een burgerinitiatief voor staat, de bereidheid zich daarvoor in te zetten

groot is. De bereidheid is groter als een burger door iemand uit de directe eigen

omgeving wordt gevraagd. Uit dit onderzoek blijkt verder dat het belangrijk is kennis van

zaken op te kunnen doen en de juiste ondersteuning te krijgen. Wanneer het doel van

het initiatief aansluit op de persoonlijke belangen en belangstelling, is men bereid tijd te

investeren. Uit het onderzoek kan de conclusie worden getrokken dat:

- energiecoöperaties in aanzet vooral mensen aan zich binden die invloed willen op

besparen en opwekken van energie

- ledengroei vooral tot stand komt doordat leden nieuwe leden werven

- ontbreken van kennis geen belemmering vormt als er de juiste ondersteuning is

en/of kennis kan worden opgedaan

Energiecoöperaties haken aan op persoonlijke belangen en interesses van leden en

vrijwilligers.

Buurtrechten

Inwoners eisen een eigen plek op. Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve

bewoners (LSA) en de bewonersbedrijven geven voorbeelden van actieve mensen die

hun krachten bundelen en verantwoordelijkheid nemen, ja opeisen. Een ontwikkeling die

is komen overwaaien uit Engeland. ‘The social value act’ die regelt dat inwoners een ‘

right to bid’ en een ‘ right to challenge’ hebben. Het ‘right to challenge’ is ingebed in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Voor nadere informatie volgt hier de link.

Er is een duidelijke parallel met de energiecoöperaties. Ook zij willen serieus genomen

worden en het recht krijgen om actief deel te nemen aan de energiemarkt, gebruik

kunnen maken van maatschappelijk vastgoed om b.v. zonnecentrales te plaatsen en zelf

kunnen beschikken en beslissen over wat er in hun dorp, wijk of stad gedaan wordt.

Uit de vergelijking valt op te maken dat het opkomen van burgerinitiatieven samen

opgaat met het terugtreden van de overheid. Belangrijk is, en dat bevestigt het

onderzoek ‘Burgers aan zet’, dat institutionele actoren (waaronder de overheid) burgers

serieus moeten nemen, willen inwoners zich blijvend inzetten. Ruimte voor inwoners en

steun voor hun eigen initiatief, rechten geven zoals LSA het noemt, is essentieel voor het

betrekken en betrokken houden van inwoners op een initiatief.

Sociale cohesie en sociale innovatie

De coöperatie kan een rol vervullen als netwerk van burgers die samen een belang, een

doel nastreven. Een doel dat niet of veel moeilijker alleen is te bereiken versterkt het

belang van samenwerken, van een band aangaan, van het tot stand komen van cohesie

tussen leden onderling.

De Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI) schaart

energiecoöperaties dan ook terecht onder de ‘doe-democratie’, een aanpak die stoelt op

samen een probleem aanpakken. In ‘De kracht van sociale innovatie’ valt te lezen: ‘De

doe-democratie daarentegen lijkt vooral betrekking te hebben op problemen waar

oplossingen al voorhanden zijn en waarover er ook maatschappelijke consensus is. De

4

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

activiteiten die onder de doe-democratie begrepen worden zijn veelal gericht op het

behoud van publieke voorzieningen (exploitatie van zwembaden, bibliotheken, de

dorpssuper) en zorg voor elkaar of samenredzaamheid (energiecoöperaties,

broodfondsen). De coöperatie is een organisatievorm die zich vormt vanuit sociale

cohesie. Het benoemen en werken aan de gemeenschappelijke doelen versterkt die

cohesie.’

De beweging is gaande. Om met Jan Rotmans te spreken ‘Het is geen tijdperk van

verandering, maar een verandering van tijdperk’. De verandering, de shift, is op gang en

is onomkeerbaar. Om zoveel mogelijk mensen actief te laten deelnemen is een wenkend

perspectief nodig. Een perspectief wat mensen zelf scheppen door betekenisvolle

verbindingen aan te gaan en van daaruit hun doelen te stellen en te realiseren.

Friskijkers, Dwarsdenkers, Koplopers en Kantelaars

Volgens Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde, bevinden we ons op een kantelpunt.

Dat vraagt betrokkenheid en inzet van mensen die anders denken en anders doen.

Volgens Rotmans gaan we van exploitatie, structuren, onnatuurlijk, ontlenen en lineair

naar coöperatie, mensen, natuurlijk, waarde creëren en circulair.

Hoe kunnen we de transitie versnellen vraagt Rotmans zich af. Hij wijst de weg door te

wijzen op:

- herverdeling van hulpbronnen, nieuwe macht

- open source, kennis delen

- verbinden van mensen, initiatieven

- samenwerking koplopers en grote bedrijven

- lobbykracht vanuit gemeenschappelijk belang

Daarvoor zijn nodig:

- kantelaars: koplopers met kennis, empathie, authentiek en organisatievermogen

- frisdenkers en dwarskijkers: non conformisten die verandering brengen

Energiecoöperaties hebben ook volgens Rotmans toekomst. Om de verandering waar zij

voor staan te versnellen doen zij er goed aan om kantelaars, frisdenkers en dwarskijkers

binnen hun gelederen te krijgen of er verbinding mee te krijgen. Zijn denkwijze

doortrekkend vraagt dat om kritisch naar je ledenbestand te kijken. Is er een diversiteit

in de leden, in kennis, vaardigheden, geslacht, leeftijd, opleidingsniveau? Zitten er

kantelaars, frisdenkers en dwarskijkers tussen?

Enthousiaste effectieve coöperatie

De aantrekkelijkheid van een coöperatie een belangrijke factor voor het werven en

aansluiten van leden en vrijwilligers. Met de aantrekkelijkheid om aan te sluiten zit het

klaarblijkelijk wel snor. Op veel plaatsen komen coöperaties tot stand, vinden ze leden en

vrijwilligers en gaat men aan de slag. Bij allen is er de drive om zelf verantwoordelijkheid

te nemen voor energiereductie en –productie, al dan niet uit ‘groene’ overwegingen, en

zeggenschap krijgen over wat nu ‘buiten bereik’ ligt, spreekt blijkbaar aan. Om als

organisatie verder te ontwikkelen is het nodig dat de leden en vrijwilligers zich voor

lange(re) tijd aan de coöperatie verbinden en dat zij zich voor het realiseren van de

doelstellingen willen inzetten.

We hebben onderzocht wat de vrijwilligers van de coöperaties in HGW drijft en wat er

nodig is om de lange(re) verbintenissen tot stand te brengen. Immers geen draagvlak,

betekent geen invloed en geen activiteiten.

We zien dat het moment van oprichting en de aanloop er naar toe, het moment is dat er

de grootste toeloop van leden is. Vervolgens sluiten zich voornamelijk personen aan die

een product afnemen van de organisatie. De kwaliteit van de producten die de coöperatie

5

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

levert is afhankelijk van de kwaliteit van de vrijwilligers. En de kwaliteit van de

vrijwilligers bepaalt het succes van de coöperatie. Dit onderstreept dat een beleid

ontwikkelen om vrijwilligers te werven en te binden van cruciaal belang is voor het

ontwikkelen van de coöperatie.

De kunst van het verleiden

Door te denken vanuit de marketingstrategie (de Marketingmix) helpt een coöperatie

zichzelf. Het maakt al snel duidelijk dat je eerst mensen moet verleiden om zich aan te

sluiten om de organisatie samen op te bouwen. Hieruit komen de activiteiten voort voor

ledenwerving en binding. Voor informatie over de Marketingmix volg deze link

Met de eerste 3 van de 7 P’s (plaats, product, prijs) van de Marketing-mix, die goed

toepasbaar is op de activiteiten van een coöperatie, zit het wel goed. Interessant worden

de volgende 4 P’s van promotie, personeel, proces en physical evidence.

Wanneer je afhankelijk bent van je lokale inbedding en het werken met vrijwilligers is

focus op vrijwilligers (=je personeel), lokaal draagvlak (=proces) en vertrouwen winnen

(=physical evidence) van cruciaal belang voor het invullen van de overige P’s. Dus

richten we ons hier vooral op vrijwilligers en verbinding.

En als we dan toch aan het analyseren zijn. We zien de mens graag als de homo

economicus die zich vooral laat leiden door rationele besluiten. Het blijkt dat mensen

vooral kiezen uit emotie waarbij de sociale omgeving van grote invloed is. Meer hierover

is te lezen in de samenvatting van de workshop ‘Hogere verleidingskunde: leer praten

met het reptielenbrein’ van Hier Opgewekt. De informatie vind je via deze link. Zet de

sociale omgeving in en organiseer zo dat actieve leden hun persoonlijke netwerk

meebrengen.

Leden of klanten, over wie gaat het?

De worsteling met de begrippen leden, vrijwilligers en af en toe klanten komt zowel uit

de interviews als de enquête met naar voren. Terecht was hier op het laatste congres

van Hier Opgewekt aandacht voor. Op basis van het onderzoek bij de coöperaties in HGW

komen wij tot de conclusie dat het belangrijk is om duidelijk te zijn over en wat leden

binnen een coöperatie van elkaar verwachten en duidelijkheid te geven naar nieuwe

mensen die zich aansluiten.

De coöperaties in HGW hebben geen van 5 een duidelijk leden- of vrijwilligersbeleid. Uit

de gesprekken is wel een grof onderscheid te maken op wie de coöperaties zich richten.

We zien de volgende indeling:

• I= persoon die vanuit persoonlijke Idealen zich aansluiten bij de coöperatie, actief

of passief lid van de coöperatie, kan tegelijkertijd D en/of P zijn.

• D=persoon die met concreet persoonlijk Doel aansluit bij de coöperatie, actief of

passief lid van de coöperatie, kan tegelijkertijd I en/of P zijn.

• P=persoon die om reden van een Product eenmalig e/o terugkerend meedoet, klant

van de coöperatie, kan tegelijkertijd I en/of D zijn.

Een actief lid is een lid die in welke vorm dan ook zich inzet voor de coöperatie in brede

zin of voor het uitvoeren van projecten. Een passief lid is een lid dat geen activiteiten

uitvoert voor de coöperatie. Het lidmaatschap kan gecombineerd zijn met klant zijn van

de coöperatie

Het belangrijk is een onderscheid tussen I, D en P te maken. DeA (Duurzame

Energiecoöperatie Apeldoorn) hanteert een dergelijk onderscheid reeds met succes. Het

onderscheid tussen leden (ideëel verbonden) en klanten (nemen producten af) brengt

een goed onderscheid aan in de relatie tussen de coöperatie als organisatie en

aangeslotenen. Het ordent in de relatie en de verwachtingen tussen de organisatie

6

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

enerzijds en de aangesloten leden en klanten anderzijds. Zie de presentatie op het Hier

opgewekt congres 2014. Klik voor deze presentatie hier.

Bij elk project dat gestart wordt, is het van belang te onderzoeken op welke van deze

groepen het project zich richt en wat dat dan betekent voor de competenties van de

vrijwilligers. Zo bindt de coöperatie haar actieve leden (=Personeel) en kan actief

geworven worden op ontbrekende competentie. Zo wordt er gebouwd aan een

community waardoor de coöperatie zich in de lokale gemeenschap verankert. Praat met

leden en met klanten en laat ze meedenken in de ontwikkeling van activiteiten in plaats

van over hen te praten en voor hen te denken.

Zet Idealisten in als het geweten van de energiecoöperatie. Zij spreken de leden aan op

het inhoud geven van de oorspronkelijke doelen. Door deze groep zo in te zetten

organiseer je het kritisch vermogen van de coöperatie. Deze leden zijn vaak zichtbaar bij

de start van de coöperatie, maar worden maar voor een deel actief lid. Ze dragen het

initiatief een warm hart en steunen het vanuit persoonlijke principes en idealen.

Van werkgroep naar project

In de diepte-interviews met bestuursleden van de 5 coöperaties wordt duidelijk dat er

overal geworsteld wordt met het werven en het binden van actieve vrijwilligers. Het

antwoord daarop is de tendens om het werken met de werkgroepen los te laten en de

over te gaan op projectmatig werken. ECSchijndel is het verst met deze ontwikkeling en

is recent overgestapt op projectmatig werken. VET Vught ervaart dat de werkgroepen

vanaf het initiatief nemen tot aan de oprichting van de coöperatie nuttig zijn om elkaar te

leren kennen en tot uitvoerbare plannen te komen.

Het goed optuigen en uit de startblokken krijgen van concrete projecten blijkt bij de HGW

coöperaties moeizaam. Het gaat dan over voldoende vrijwilligers en over de benodigde

competenties. De coöperaties ervaren dat, wanneer de omslag is gemaakt naar een

projectenorganisatie, er een natuurlijk moment ontstaat om bewust te kijken naar

competenties die nodig zijn om de projecten tot een goed einde te brengen.

Werkgroepen zien we vooral in de fase tot aan de oprichting en daarna komt ontstaat er

een meer project gerichte aanpak. Dit is breed herkenbaar. In veel presentaties op het

Hier opgewekt congres 2014 klonk deze ontwikkeling door. Zeker daar waar er sprake

wordt van klanten en professionalisering van de coöperatie.

Het schept een natuurlijk moment waarop je andere mensen kunt zoeken, mensen een

andere plaats kunnen kiezen enz. Je hebt ervaring opgedaan met de vrijwilligers en van

daaruit weet je welke competenties je nodig hebt en wie daar het beste bij past.

Daarenboven vraagt een coöperatie initiëren wat anders dan een coöperatie door

ontwikkelen en beheren. Het blijkt belangrijk om de natuurlijke momenten te benutten

om je af te vragen of de juiste mensen op de juiste plaats zitten met de juiste

competenties om de gestelde doelen te realiseren.

Bij het opstarten van de coöperatie staan ideële en praktische doelen voorop, moet er

een transitie op gang komen en vormen de initiatiefnemers van de coöperatie vaak het

eerste bestuur. Bij de verdere opbouw en uitbouw is er behoefte aan een bestuur dat

voorwaarden schept voor de projecten. Uit het onderzoek in HGW blijkt dat vrijwilligers

aanhaken op concrete projecten die SMART zijn geformuleerd en in de tijd zijn begrensd.

De opmerkingen uit HGW dat er verloop onder vrijwilligers is, is niet vreemd. De

behoefte van de organisatie wijzigt immers. Ook signaleren de coöperaties in HGW dat

een beperkte groep het ‘hart’ vormt en er een meer flexibele schil van vrijwilligers en

leden/klanten omheen gevormd wordt. Zolang dat ‘hart’ zich richt op het faciliteren van

de ‘zwerm’ sluiten die goed op elkaar aan. De ‘zwerm’ bemenst de projecten en geeft

7

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

vorm en uitvoering aan de door ‘hart’ gefaciliteerde projecten. Een coöperatie doet er

goed aan zich hiervan bewust te zijn en er actief op in te spelen. Regelmatig stilstaan bij

de competenties die nodig zijn is hiervoor noodzakelijk en de competentie om dit te

faciliteren moet aanwezig zijn in het bestuur. Een speels hulpmiddel hierbij kan het ‘Skills

Plotting Tool’ zijn dat projectgroep inzicht geeft in beschikbare en ontbrekende

competenties in de groep. Lees hier verder over deze speelse aanpak link.

De meest gebruikte theorie over teamvorming (voor nadere info volg deze link) leert dat

elk team fases doormaakt. De teamleden groeien in samenwerking. Daar horen ook

conflicten bij. Vooraf inschatten hoeveel mensen met welke competenties er nodig zijn, is

een belangrijke factor om tot een ‘presterend team’ te komen. Ook de afronding, het

delen van ervaring en afronden van het project is een onderdeel van de teamvorming.

De fases in teamvorming ondersteunt de ontwikkelingsstap om projectmatig te gaan

werken binnen energiecoöperaties in Het Groene Woud.

De coöperatie kent vele gezichten

In de ontwikkeling van een coöperatie zijn 3 fasen te onderscheiden: de Initiatieffase, de

Ontwerpfase en de Realisatiefase. Iedere fase heeft zijn aantrekkelijkheid voor mensen

om zich aan te sluiten, om zich te verbinden of verbonden te blijven.

8

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

Vaak zijn bij de start idealisten betrokken, de denkers. Daarna moet er een organisatie

opgezet worden met passende activiteiten. Daaraan verbinden zich de doeners. Zodra

producten of diensten zijn te leveren haken leden en klanten aan. Hierbij zijn ook alle

activiteiten vervat gericht op community vorming! De kracht van een coöperatie in de

lokale worteling, de lokale binding, de lokale cultuur die doorklinkt in de aanpak en

werkwijze. Daarom is de overstap naar een projectgericht gerichte organisatie logisch.

Elke fase heeft zijn eigen aantrekkelijkheid, zijn eigen dynamiek, zijn eigen

vraagstukken. De kunst van de coöperatie is om, in elke fase voor die groep mensen die

nodig is om vooruit te komen, aantrekkelijk te zijn.

Dat vraagt om een gedegen afweging van benadering. In het begin heeft de coöperatie

mensen nodig die de organisatie, activiteiten, producten en diensten ontwikkelen. Later

heb je klanten nodig om als organisatie te kunnen bestaan en je ideële doelstelling te

kunnen waarmaken. Daar bewust mee omgaan, daar eigen lokale strategieën op

ontwikkelen is essentieel. De coöperaties zijn voorlopig organisaties in verandering en

dat begint pas echt als deze is opgericht. Lees hiervoor de diepte interviews met

bestuursleden van de energiecoöperaties via deze link.

Omdat er geen blauwdruk ligt voor een lokale energiecoöperatie zal de aanpak voorlopig

steeds in verandering zijn.

Organiseer betrokkenheid

Een blauwdruk voor een energiecoöperatie bestaat niet. Zie Hier opgewekt congres 2014.

Elke energiecoöperatie heeft overeenkomsten maar ook en vooral eigen unieke

kenmerken. In dat laatste zit vooral datgene wat de coöperatie haar bestaansrecht geeft

in de lokale gemeenschap. Die eigen kleur is iets wat de coöperatie vooral door actief te

zijn vorm en inhoud geeft. Aansluiten bij de cultuur, gewoonten van de gemeenschap is

belangrijk om iedereen te bereiken. Een coöperatie, het woord zegt het al, moet het

hebben van samenwerking met anderen. Dat betekent dat kennis van en aansluiting

vinden bij bestaande structuren en netwerken belangrijk is. Het is handig als je mensen

kent die daar al een plaats in hebben, de gewoonten kennen en je kunnen introduceren.

Je bent wie je kent wordt wel eens gezegd.

Projectmatig werken kan een handig hulpmiddel zijn om doelgericht betrokkenheid en

verbinding tussen bijv. inwoners onderling, coöperatie en gemeente, inwoners en (lokale)

ondernemers te organiseren. In de aanpak van elk project zit in de initiatieffase de stap

om te focussen op wie het project gericht is en het actief betrekken van deze doelgroep.

Dat is iets dat juist lokaal kan omdat inwoners elkaar kennen. Projectmatig werken helpt

te structureren en maakt het eenvoudiger om na afloop van een project de succes- en

faalfactoren aan te geven. Dit zijn belangrijke leermomenten voor de vrijwilligers en de

coöperatie. Hiermee wordt actief het benutten van succes en het leren van fouten

onderdeel van de werkwijze van de coöperatie.

De tijd die de coöperatie van zijn vrijwilligers vraagt, het menselijk kapitaal, moet in de

eerste plaats voor de vrijwilliger, maar ook voor de organisatie slim en doelmatig worden

ingezet.

De vrijwilliger die (tijdelijk) voor de coöperatie aan de slag wil dat het resultaat van zijn

inspanning ertoe doet, er serieus wat mee wordt gedaan. De ervaring leert dat mensen

zich sneller aansluiten bij een succesvolle organisatie die een duidelijke vraag stelt.

9

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

Energieke coöperatie

Uit ons onderzoek blijkt dat een slagvaardige organisatie, die invloed en betrokkenheid

organiseert, belangrijk is om aantrekkelijk te zijn zich aan te sluiten. Uit de analyse van

de ontwikkeling van de coöperaties blijkt dat het traditionele model van een bestuur met

daaronder werkgroepen snel terrein verliest. De investering van tijd in relatie tot het

resultaat ervaren leden als niet effectief.

Er is een slagvaardiger en tegelijkertijd flexibel model in opkomst. Dat bestaat uit een

zwerm vrijwilligers die in steeds wisselende groepen samenwerken. Het ‘hart’ van deze

zwerm is het bestuur dat projectmatig werken faciliteert en zich daarnaast richt op lokale

en bovenlokale samenwerking. Het grootste deel van de vrijwilligers werkt in wisselende

samenstelling aan projecten die het vorm en inhoud geven aan de lokale activiteiten. De

tijdsinvestering is overzichtelijker en de benodigde competenties duidelijker en een

project is in de tijd begrensd. Met name deze laatste twee factoren blijken van eminent

belang om zich al dan niet aan een coöperatie te binden. We spreken bewust van

vrijwilligers, omdat niet elke vrijwilliger lid is en niet alle leden vrijwilliger zijn.

Deze aanpak heeft als neveneffect dat er al snel een organisatie kan staan die breed in

de samenleving wortelt. Dat geldt temeer omdat er ook makkelijk

samenwerkingspartners aangehaakt kunnen worden. Tenslotte is het geen enkel

probleem tijdelijk wel of niet actief te zijn. De energiecoöperaties in Het Groene Woud

kunnen hun waarde-creatie en lokale verankering versterken door aan sterke teams te

werken.

10

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

Ontwikkel de menskant

1. Schaar niet alle leden over een kam en ken je klanten. Maak onderscheid in

actieve en passieve leden en benut klanten.

2. Benut de structuur van projectmatig werken en maak werving en binding van

leden hier onderdeel van.

3. Het samenstellen van een projectgroep met de juiste competenties maakt

onderdeel uit van elke projectopzet.

4. Vraag het aan je leden en bevraag het bovenlokale netwerk. Samen weet je

meer.

5. Weet welke competenties de vrijwilligers inbrengen.

6. Benoem de competenties die nodig zijn om een project te realiseren.

7. Maak het samenstellen van de juiste projectgroep op competenties onderdeel

van elk projectplan.

8. Werf binnen en buiten de coöperatie op benodigde competenties vrijwilligers.

9. Maak een bestuurslid verantwoordelijk voor de ontwikkeling en monitoring van

leden- en vrijwilligersbeleid.

10. Bouw het leden en vrijwilligersbeleid stap voor stap op. Maak daarbij actief

gebruik van de evaluatie van projecten. Volg de lijn van ‘leren door doen’.

11. Organiseer eenmaal per jaar een moment om als bestuur met de vrijwilligers

te bespreken wat er geleerd is en wat dat betekent voor het beleid.

12. Leer competenties te zien en te benoemen door het gebruiken van een tool als

het “skills plotting game”.

13. Deel de successen en de missers en vooral wat de coöperatie er van geleerd

heeft met de leden en met het bovenlokale netwerk.

14. Zet de idealisten in als het geweten van de energie coöperatie. Bedenk

hiervoor een creatieve vorm. Een raad van inspiratie naast de raad van

toezicht.

Dianne Schellekens en Vincent Snels

11

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan

een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers.

Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

Bijlagen:

1. Smart samenvatting onderzoeksaanpak t.b.v. energie coöperaties

bijlage-1-A4-smart-samenvatting-vraag-EC-onderzoek-Sociale-innovatie-in-Het-

Groene-Woud.pdf

2. Opzet diepte-interview

bijlage-2-opzet-diepte-interviews-bestuursleden.pdf

3. Rapportage diepte-interviews

bijlage-3-diepte-interviews-bestuursleden-EC-HGW.pdf

4. Verwerking diepte-interviews

bijlage-4-verwerking-diepte-interviews-bestuursleden-EC-HGW.pdf

5. Verwerking enquête actieve leden

bijage-5-verwerking-enquete-actieve-leden.pdf

6. Skills Plotting Tool

bijlage-6-Skills-Plotting-Tool.pdf

7. Stappen oprichting lokale energiecoöperatie Handboek-opstart-LEC-2014.pdf

Bronnen:

Burgers aan zet. ‘Een onderzoek naar de ervaringen van burgers en institutionele

actoren omtrent actief burgerschap in Het Groene Woud’ – 2013

Burgers-aan-zet-een-onderzoek-naar-actief-burgerschap-in-Het-Groene-Woud-

Ruud-LeeijenAutosaved.pdf

De kracht van sociale innovatie – AWTI 2013

De-kracht-van-sociale-innovatie.pdf

Right to challenge en buurtrechten Stand-van-zaken-Right-to-Challenge-Buurtrechten-in-het-land-24112014.pdf

VET-Vught

www.vet-vught.nl

Energiecoöperatie Boxtel

www.ecboxtel.nl

Energiecoöperatie Schijndel

www.energieschijndel.nl

Duurzame Energiecoöperatie Oisterwijk

www.dec-oisterwijk.nl

Energiek Heusden

www.energiekheusden.nl

Verenigde Energiecoöperaties Brabant

www.vecb.nl/producten-het-groene-woud/

Dossiers Hier Opgewekt

www.hieropgewekt.nl/dossiers/330/organisatie-ontwikkeling

www.hieropgewekt.nl/dossiers/316/burgerkracht

www.hieropgewekt.nl/dossiers/214/ledenwerving-en-ledenaanbod

De Innovatieparadox

slim_managen_innovatief_organiseren.pdf

Leiderschap en teamontwikkeling

teamontwikkeling_tuckman.html

Marketingmix

www.economische-begrippen.nl/marketingmix/

Streek Het Groene Woud

www.hetgroenewoud.com/