APRIL 2006

NUMMER 1 0

j/•Pe Kohnstamm over 15 jaar vastgoedmarkt

. •Sjoerd Soeters over historiserend boutven I

•Leo Uittenboogaard over verleden heden en toekomstMRE-opleidingiinmiin*

Bij Amvest woont u zoals u dat wilt. Amvest realiseert huurwoningen met visie en durf. Locatie,kwaliteit en architectuur staan centraal. Maar voorop staat dat u zich er thuis voelt. Daarom kuntu bij een nieuwbouwwoning van Amvest zelfs meebeslissen over de indeling en afwerking.Uw huis is in topconditie en dat houden we zo. En met ons uitgebreide dienstenpakket ervaart

Zo wil ik wonenu pas echt de luxe van huren. Kijk voor meer informatie op www.amvest.nl of bel (020) 430 12 12.

M STERCWS MRE

VAN DE VOORZITTERI N H OUDVan de voorzitter (M/V) 3

(MAODerde lustrum ASREAlumnivereniging 4

Het gala komt eraan... 6r doen veel vooroordelen de ronde, en ik mag ze als vrouw graagbevestigen. Zo ben ik ooit bij een autodealer naar binnen gelopen en heb

ik de vraag gesteld in welke kleuren de auto eigenlijk te krijgen is. Heerlijk,het gezicht van zo’n man... .

EMRE: verlederiy heden entoekomst 8

Van de docent 11

Van de professor 12 Het vastgoedwereldje werkt eigenlijkprecies zo. Naast het feit dat de auto ende grootte daarvan heel belangrijkwordt gevonden, ondervind ik dat‘men’ het over het algemeen lastig vindiets intelligents tegen mij te zeggen.Staat er een man naast mij, dan wordendaar uitgebreid de marktom-standigheden mee doorgenomen. Enmet mij? Het kan natuurlijk ook aanmijn persoonlijkheid liggen; heren, eenmooie uitdaging, ik laat mij graagverrassen.

Nieuw bloed voorASRE Alumni-bestuur 13

‘Ik hou van mensenInterview Sjoerd Soeters 14

Uitnodiging gala 17

Kohnstamm:we staan op een grens 18

We gaan naar Rome toeverslag buitenlandtrip 20

Van de redactie 22 De eerstvolgende gelegenheid is bij ofde borrel bij VakZuid, en/of in iedergeval bij het jubileumfeest. O.k., ik geef

ik ga liever feesten die avond. Staatde datum ook bij jou in je agenda?12 mei 2006. Wij vieren dan uitbundigdat de vereniging al weer 15 jaarbestaat!

toe

jasje gestoken door Ralph. Denieuwsflitsen waardoor jullie van delaatste zaken op de hoogte gehoudenworden van de hand van Boris. En achterde schermen is er hard gewerkt om van12 mei een daverend feest te maken, metdank aan Janneke, Inge en Boris!

COLOFONDeze Masterclass biedt alvast eenterugblik op deze periode. Zo staan Peen Leo uitgebreid stil bij de ont-wikkelingen in de vastgoedsector en hetonderwijs daarin. Onze vereniging heeftook een hele ontwikkeling doorge-maakt; ze heeft het na 14 jaar aange-durfd een vrouwelijke voorzitter tekiezen ... Even serieus, de vereniging isin de afgelopen jaren enorm gegroeid,we zijn inmiddels alweer de 500 ledengepasseerd; voor ons als bestuur besteen behoorlijke verantwoordelijkheid.Het is dan ook goed te weten dat wij met

veel enthousiasme de daarbij behorendeuitdagingen aangaan. Kijk bij voorbeeldeens op de website, geheel in een nieuw

Redactie:• David van Dijk• Boris van der Gijp• Annemarie Noordcrmeer• Dominque van Rassel• Derk Jan Somsen

De voor deze gelegenheid speciaalgeformeerde -enige echte- MRE band isnu al weken met veel plezier fanatiekaan het oefenen. De rest van het uitge-breide programma is ook niet mis.Maar . .. dit feest is pas een spetterendfeest wanneer ook jij bent geweest! Duskom!

Redactie-adres:boris.van.der.gijp@nl.fortis.comVormgeving en druk:Thieme MediaCenter Rotterdam

Foto omslag:Ontwerp Soeters

AMSTERDAMSCHOOL OF REAL ESTATE Groet Miranda Sulzle

ALUMNI ASSOCIATIONNB foute brillen toegestaan. ..

CMJS WIRE

Derde lustrum ASREAlumnivereniging

door: David va?i Dijk

et zal u niet zijn ontgaan; dit jaar is het 17 jaar geleden dat de eerste

lichting MRE-studenten aanschoof in de banken van wat toen nog deStichting voor Beleggings- en Vastgoedkunde heette. Dat feit leidde twee jaarlater - in 1991 - tot oprichting van de SBV Alumnivereniging. Dat betekent datwij dit jaar het 15-jarig bestaan ofwel het derde lustrum van de verenigingvieren. Zowaar een gedenkwaardig moment, waarbij feestelijk dient te wordenstilgestaan. Over de festiviteiten bent u alien onlangs schriftelijk geinformeerd.Op 12 mei zal onder de bezielende leiding van niemand minder dan KatjaSchuurman een groots spektakel plaatsvinden! Reserveert u die datum alvast met

grote letters in uw agenda!

G=3 wit foto niet goed te zien). Vanaf deIdas van 1998-2000 wordt de corsagefrivoler. Mijn eigen Idas (2000-2002)heeft zelfs smaakvol gedifferentieerdtussen corsages voor heren en vrouwen(heren donker, dames een witte bloem).De introductie van de witte bloemheeft zich doorgezet en de witte bloemprijkt op de ldassenfoto van dejaargangen 2001-2003 en 2002-2004op alle revers, zowel bij mannen als bijvrouwen.

LustrumZo’n derde lustrum noopt ook tot enigereflectie. Waar komen we vandaan,waar zijn we nu en waar gaan wenaartoe? De meest in het oogspringende ontwikkeling ligt voor dehand, maar is daarom niet minderbelangrijk: het is dat het allemaal steedsgroter, sneller en met nameinternationaler geworden. De goedeoude Stichting voor Beleggings- enVastgoedkunde heet tegenwoordigAmsterdam School of Real Estate, enals je alleen maar MRE-er bent en noggeen MRICS ldopt er iets niethelemaal. Ook onze eigen verenigingdoet hier - zij het noodgedwongen -aan mee, en heeft haar naam gewijzigdvan SBV Alumni Association in ASREAlumni Association. Toegegeven: hetklinkt beter.

OptimismeWat kunnen wij hieruit afleiden? Mijneigen conclusie - die overigens niet isgebaseerd op enige kennis van debloemkleurenpsychologie en waarvoordus ook geen enkele aansprakelijkheidwordt aanvaard - is dat de toenemendeuitbundigheid in de corsages en desteeds opgewektere kleur waarvoorwordt gekozen tekenend is voor hettoenemende optimisme van debetreffende klassen. Dit wordtonderstreept door het feit dat er op delatere foto’s ook meer wordt gelachen.Schrikt men bij het bekijken van defoto’s van de vroegere jaargangengeregeld van norse gezichten die bozigde camera in kijken (de jaargangen1989-1991 en 1993-1997 spannendaarbij de kroon; sla de almanak ermaar eens op na); midden jaren ’90vindt een kentering plaats en krijgen deglimlachen de overhand. Die trend lijktte zijn ingezet door de Idas van 1996-1998 (Van den Berg: je lean natuurlijkook overdrijven) en heeft zich daarnagestaag doorgezet.

ook zij; het is opvallend, zeker als onzealmanak wordt vergeleken met die vande Eindhovense tegenhanger.

CorsageklasNog even over die foto’s: na het eerste

afstudeerjaar 1991, besloten de herenvan het tweede afstudeerjaar (voor derekenaars: dat is dan de jaargang 1990-1992) op de groepsfoto bijna allemaaldezelfde das te dragen (over smaak valtniet te twisten), terwijl vanaf dejaargang 1997-1999 is gekozen vooreen corsage. Die eerste corsageklas’koos nog voor stemmig donker-groen/rood (denk ik, dat is op de zwart-

Foto'sAls de foto’s van de afgelopen 17jaargangen in de almanak wordenbekeken, valt ook het een en ander op.In de eerste plaats is opvallend dateigenlijk alle studenten eenvoorkomende intelligente uitstralinghebben (enkele uitzonderingendaargelaten). De vraag is of de MRE-opleiding dat type aantrekt, of dat daarbewust rekening mee wordt gehoudenbij de selectieprocedure. Wat daarvan

Intelligente uitstraling in vergelijking metEindhoven valt op

CNF45S MREVan den Berg, je kunt overdrijven! iets om opgewekt van te worden. (Is

het toeval dat de economic sinds deintroductie van de MRE-opleidinggaandeweg uit het dal is geklommen?)

TopniveauSinds het afstuderen van de vroegelichtingen begin jaren ’90 is geblekendat MRE-studenten (als ik MRE schrijfbedoel ik uitsluitend Amsterdam enniet provinciesteden) in de regelbijzonder succesvol zijn en in de marktgroot aanzien genieten. Toetreding tot

die selecte groep is een voorrechtwaarvan de meer recente jaargangenzich blijkbaar terdege bewust zijn - ziede de blije gezichten en de frivolecorsages - en waarvoor de oudere’jaargangen een woord van dankverdienen: bij deze! Laten wij ernaarstreven om de prestigieuze status van deMRE-titel hoog te houden zodat detitel ook over 5 en 50 jaar nog steedsstaat voor kwaliteit en integriteit,kortom: het absolute topniveau in debranche. Daar drink ik graag op met uen Katja, op het lustrumfeest op 12 meiin Beursplein 5 Amsterdam. Tot dan!

Deze toenemende positieve instellingis begrijpelijk. Men heeft de MRE-titelop zak en weet zich vanaf dat moment

onderdeel van een prestigieuze groepprofessionals met een grote mate vanaanzien in de markt. Dat was voor de

kunt u Van den Berg vinden?

eerste jaargang natuurlijk nog maar af-wachten. Er waren toen nog geenprecedenten en bovendien was deeconomische situatie destijds ook niet de eerste klassefoto

cr̂ s MRE

Het gala komt eraan

p vrijdagavond 12 mei organiseertde ASRE Alumni Association een

gala ter ere van ons derde lustrum. Devoorbereidingen zijn in voile gang. Er iseen heuse MRE-band opgetuigd diebijna wekelijks oefent om een onver-getelijke impressie achter te laten bijhet publiek. Er wordt gewerkt aan eenkorte film die een indruk moet gevenvan heden, verleden en toekomst vande ASRE Alumni Association. Katja,als gastvrouw, Trijntje Oosterhuis, delocatie en HAMITH Breedveld alsnotaris die de veiling ten behoeve vantwee goede doelen leidt, zijninmiddels geboekt.Bovendien worden er drie awardsuitgereikt, voor respectievelijk;

© Voor het gala is de schitterende locatie Beursplein 5 geboekt. Op 12 mei zullende herinneringen aan de oude beursvloer als handelsplek vervagen. Vanafdiedatum zed de bears bij menigeen in het geheugen staan gegrifi als de locatie vooreen fantastisch feest. Het gala heeft het thema 'night of the stars' meegekregen.

X

MRE-band opweg naar gala•De meest geslaagde-er

•De beste masterproof aller tijden•De leukste MRE-docent

en platen-contract?

de voorzitters en oud-voorzitters dissensmeuige verhalen op

Op dinsdag 21 nuiart verzamelden deoud-voorzitters van de ASRE-alumniAssociation om al die goedeherinneringen aan de vereniging nogeens op te halen. Stub voor stuk werdenze voor de camera geroepen om desmeuige verenigingsverhalen op te dissen.Bovendien hadden ze elk een boodschapvoor de toekomst. Die boodschap is tehoren op de avond van het gala.

kijk op www.asrealumni.nl

Recreeren, wonen, werken, leven.

Verschi l lende sferen versterken elkaar.

Met respect voor natuur en omgeving.Een kracht ig geheel.

INGR E A L E S T A T E

cr**5s WIRE

MRE:verleden, heden

en toekomst

door universitaire dagstudies, cursussenen deelopleidingen bij de ASRE, jaagtde ASRE op om elk jaar weerverbetering aan te brengen. Het eens inde drie jaar accualiseren van hetprogramma, zoals op veel universiteitengebeurt, is voor de MRE-opleidingondenkbaar. Hierdoor bestaat al 15 jaarlang een gezonde dynamiek.

Getting things doneDe gestaag groeiende reputatie ginghand in hand met de verwachtingenvan de werkgevers van MRE-ers. MenigAlumnilid moet de lat voor zich zelfhoog leggen om aan die hoge ver-wachtingen te kunnen voldoen. Alleenvakkennis is niet meer voldoende.Werkgevers verwachten dat kennis enideeen in concrete acties wordenomgezet. Dit heeft er toe geleid dat demanagementaspecten in de opleidingsteeds meer aandacht kregen. Om inhet MBA-jargon te spreken:‘management is about getting thingsdone’. In de vele cases die de opleidingkent wordt niet alleen gevraagd eenoplossing aan te dragen, maar wordtook de vraag gesteld hoe de studentdenkt zijn oplossingen gerealiseerd tekrijgen.

door: Leo Uittenbogaard

et verleden, het heden en de toekomst van de MRE is het verhaal van eenpostdoctorale opleiding die een ‘executive program’ werd en tot een

‘leadership program’ uitgroeit. Anders gezegd: een vakopleiding die zichontwikkelde tot een managementopleiding en uitgroeit naar een opleiding met

steeds meer nadruk op persoonlijke ontwikkeling.

H

mensen in een klas te

krijgen die veel van elkaarkunnen leren. Hierdoorontstaat een sterkedynamiek. Iedere MRE-erverlaat het ASRE-panddaardoor aanmerkelijkzwaarder dan hij of zij eringekomen is, vakin-houdelijk maar vooral ookwat betreft persoonlijkeontwikkeling.

De ontwikkeling van deMRE-opleiding geeft deindruk dat er veelveranderd is sinds 15 jaargeleden de eerste MRE-ersde Lutherse Kerk uitliepenmet een voor Nederlandgloednieuw diploma. Tendele is deze constateringjuist. Het vak Vastgoed-kunde is sterkgeprofessionaliseerd. DeMRE-opleiding heeft steedsgeprobeerd in de voorhoede van dezeontwikkeling mee te lopen. Elk jaar zijnvernieuwingen aangebracht. Hethuidige programma is voor de oudstelichtingen onherkenbaar geworden. Watniet is veranderd is de formule. Nogsteeds probeert de Amsterdam Schoolof Real Estate (ASRE) de bestedocenten voor de klas te krijgen enproberen we iedere jaargang een groep

De gereedschapskist van deMRE-erWat in al die jaren niet is veranderd, isde basis van het vakgebied. Degereedschapskist van een vastgoed-kundige is en blijft bestaan uit de vierpijlers: financiering, marktanalyse, rechten management. Of deze vastgoed-kundige nu een vakspecialist, een all-rounder of een manager is, deze vierpijlers zijn noodzakelijk om goed te

kunnen functioneren in de vastgoed-sector. De onderwerpen zijn deafgelopen jaren niet veranderd, maarwel de vraag wat je met die verworvenkennis doet. Die kennis werd in hetverleden vooral ingezet voor een betereberoepsuitoefening. De ASRE leverdekennis en praktijkvoorbeelden.Docenten probeerden hun vakkennis zogedetailleerd mogelijk over te brengen.

Aanvangsniveau steedshogerDe eerste lichtingen MRE-ers bezatengoede vooropleidingen, maar dezewaren niet op vastgoed gericht.Dergelijke dagopleidingen bestonden15 jaar geleden nog niet. Het vak werdin de praktijk geleerd. Tegenwoordig ishet aanvangsniveau hoog. De voort-schrijdende aanvangskennis, verworven

Binnen Europa slaan wegeen slecht figuur

8

ChMt$S MRE

MRE-titel werd met gelach ontvangenBehoudens de examenstress leverde ditnauwelijks problemen op. Een casewerd direct herkend als een project inuitvoering, waar men zich concreet ietsbij kon voorstellen. In de loop van detijd kwamen er meer abstractevraagstukken in de opleiding. Er werdminder over gebouwen gesproken ensteeds meer over concepten. Er werdminder over marktprijzen enrendementen gesproken en meer overmarktsegmenten en doelgroepen. Hetfinancieren van vastgoed ging niet zozeer meer over het financieren vanprojecten, maar over de financieringvan fondsen, portefeuilles envastgoedbedrijven. En de strategischevaklcen gingen niet langer over deorganisatie van de vastgoedsector, maarover de eigen positie in een sterkeconcurrerende sector met een complexkrachtenveld met veel belang-hebbenden. De toepassing van al dezekennis kan niet langer de volgende dagworden ingezet. Maar het is wel debasis van de belangrijke strategischebeslissingen waar elite MRE-er zo nu endan voor komt de staan. Hiermee roltde MRE opleiding weer een nieuwe fasein, de fase van leadership.

Kloppend hartis het uitgangspunt van de executiveMBA van INSEAD veelzeggend: ‘to getthings done is not enough: you must

take the lead and mobilize collectivecommitment in the process’. Vanwegede beslisserrol die we MRE-erstoedichten gaat de opleiding ook dieleant op.

Er is dus veel veranderd, maar hetkloppend hart van de MRE is nogsteeds hetzelfde, namelijk hetkennisnetwerk van studenten alsdocenten. De formule van de ASRE omde beste mensen voor de Idas te zettenis nog steeds het uitgangspunt. Vooruniversiteiten was deze werkwijzeindertijd ongebruikelijk. Een studentmoet het doen met de kennis en ltundevan de universitaire docenten enhoogleraren die op de loonlijst van deuniversiteit staat. Hoe goed dezemensen ook zijn, voor een multi-disciplinair vakgebied als Vastgoed-kunde is het bestrijken van de voilebreedte van het vak onbegonnen werk.Om alle kennis aan te boren die zowelop universiteiten als in de praktijkaanwezig is, werlct een samenwerkingtussen universiteit en sector nog steedsgoed. Vreemd genoeg is de ASRE na 15jaar nog steeds een van de weinige PPS-constructies tussen brancheverenigingenen universiteiten.Anno 2006 is de visie van de meeste

universiteiten maar niet veranderd. Nogsteeds ziet men het werken metpraktijkdocenten als iets voor eenHBO-opleidingen en niet voor eenuniversiteit. Voor een wetenschappelijkedagopleiding valt hier veel voor te

zeggen maar voor executive programs,zoals de vroegere postdoctoraleopleidingen tegenwoordig heten, is dezeconstructie niet toereikend omtopniveau te bereiken.

15 jaar geleden:gelach om de MRE tifrelNieuwe namen voor management-vakken als Strategy’, ‘Organisation andLeadership’ of ‘Procesmanagement’passen goed in de Engelse terminologiedie zijn intrede heeft gedaan. De oudestichtingsnaam SBV is ook verdwenenen is Amsterdam School of Real Estategeworden. Daarmee waren we onzeuniversitaire partner, de economischefaculteit van de UvA, een aantal jarenvoor. Hoe anders was het jargon 15 jaargeleden. De Angelsaksische termen

kenden we nog niet. Een mastergraadwas onbekend, behoudens de MBA-graad die toen nog iets exotisch enexclusiefs had. De titel MRE werd met

gelach ontvangen. Deze titel wasgekozen uit een aantal varianten die inde V.S. voorkwam. De enige opleidingin de V.S. die indertijd met onze multi-disciplinaire benadering vergeleken konworden, was de masteropleiding RealEstate Development van het M.I.T. inBoston. Hun titel hebben we dan ookgekopieerd en een aantal ideeenovergenomen.

LeadershipIn Nederland roept het woordleadership weinig democratischegevoelens op. Vooral voor de naoorlogsebabyboomers klinkt dit als een terug-lceer naar een strikte hierarchie, naarautoriteit en naar een starre overheid.Wij Nederlanders hebben geen leidersnodig, en zeker MRE-ers niet. Maarbinnen internationale topopleidingen isde term leadership niet meer weg te

denken. Het woord betekent al langniet meer alleen leiding geven, maarvooral het nemen van verantwoorde-

Anno nu is de ASRE aanmerkelijkgroter geworden dan de Real EstateSchool van het M.I.T. Wat reputatiebetreft wil ik me niet meten met ditgerespecteerde instituut, maar binnende Europese setting slaan we geen gekfiguur. In omvang en in binding met depraktijk worden we momenteel alleenverslagen door de New York University,waar we inmiddels een samen-werkingsverband mee hebben.

Geklaag RijksbouwmeesterCrouwel over kwaliteit vanvastgoed terecht?De Rijksbouwmeester Crouwel klaagdein zijn rede op de laatstejaarvergadering van Alumni Associationbijeenkomst nog over het feit dat in deMRE-opleiding geen bouwkunde enarchitectuur meer wordt gedoceerd.Vanuit een goed opdrachtgeverschap is

lijldieid.

Het betekent ook niet alleen hetdoorhakken van lcnopen, maar hetgeven van richting. Het gaat niet alleenover heldere analyses in oneliners, maarom het ontrafeien en structureren vancomplexe vraagstukken . Wat dit betreft

CM*5S WIRE

basiskennis hierover in zijn ogenonmisbaar. In een bijzin noemde hijeen ander argument, namelijkarchitectural governance’. Een nieuweterm waarmee Crouwel zijn verbazinguit sprak over het feit dat corporategovernance dagelijkse kost is voorvastgoedinvesteerders maarproductverantwoordelijkheid niet. Metalle discussies over corporategovernance van de laatste jaren zijnbestuurlijke spelregels, het afleggen vanverantwoordelijkheid en het transparantopereren geheel ingeburgerd. Maar vangovernance in de zin van het afleggenvan verantwoordelijkheid voor dekwaliteit van de gebouwde omgeving isin de ogen van de Rijksbouwmeestergeen sprake.

Opleiding over het nemen vanverantwoordelijkheden

Ondanks alle naamsveranderingen ende inhoudelijke veranderingen is deeerste simpele folder van de MRE-opleiding uit 1989 nog verrassendactueel en zijn tijd ver vooruit. Daarstond al in dat vastgoedinvesteerdersverantwoordelijk zijn voor de kwaliteitvan de gebouwde omgeving. Toen werdgedoeld op de grote invloed die devastgoeddeskundigen hebben op dekwaliteit van steden en gebouwen. Nu,met de veel bredere kennis, met PPS-constructies en met grote financieelkrachtige vastgoedbedrijven gaat hetover het nemen van verantwoorde-lijkheid voor kwaliteit van de gebouwdeomgeving. Deze leadership-gedachtekomt terug in de MRE-opleiding enkomt daarmee steeds dichter bijarchitectuur en stedenbouw te staan.

drs. L.B. Uittenbogaard,directeur Amsterdam School of Real Estate

10

cr . J5S MREIn de rubriek De Docent’spreekt Masterclass met de docenten van de

ASRE over de ontwikkelingen van het vak Wanneer eenoplossing nietbestaat is daarvaak een goede

reden voor

Ronald Huismandocent van het jaar

door: Boris van der Gijp

Op korte termijn hoef je niet altijd deuitkomsten van die ALM te volgen. Alsje tactiek en strategic niet uit elkaartrekt moet je soms contrair je eigenmarktgevoel handelen. Verkeerd ALM-gedrag kan leiden tot rare dingen.”Gevraagd naar zijn visie op de komendejaren geeft Ronald aan dat hij in iedergeval blijft lesgeven. “Ik wil de liefde voorhet vak blijven doorgeven. Bij de ASREgaat dat overigens prima. Het is leuk ommet die assertieve vastgoedmensen te

sparren. Als ik in Rotterdam college geefaan beleefde studenten uit Azie die meniet durven te onderbreken duurt eencollege-uur soms wel erg lang. MRE-studenten handelen wel vaak vanuit hungeloof in een bepaalde oplossing. Ze gaandan zo op in die oplossing dat ze hetechte probleem uit het oog verliezen.Mijn stelling is dat wanneer een bepaaldeoplossing niet bestaat daar vaak een erggoede reden voor is. Vakinhoudelijkverwacht ik dat de vastgoedmarkt nogtransparanter wordt. We moeten wel, debeurswaakhonden en ifrs-richtlijnendwingen ons daartoe. Dat zie je invastgoedmarkten, maar ook hedge-fondsen moeten daaraan geloven. Ikverwacht ook in de markt van vastgoed-CVs meer transparantie. Om goede enslechte CVs uit elkaar te houden heb jedaar een systeem van benchmarkingnodig. Dat is ingewikkelder dan het lijkt.Want hoe stel je eenduidig vast dat eenmanager van een CV goed presteert? Alsje die prestaties goed kunt meten zijnvastgoed-CVs een mooi product.Vastgoed en fmanciele markten komen infeite in zo’n CV samen. Dat we vastgoedmeer en meer gaan zien als een fmancielewetenschap is iets dat de toekomst inieder geval zal brengen.”

et is een wonderlijk fenomeen. Voor het tweede achtereenvolgende jaar gaatde prijs voor de beste docent aan de ASRE naar een wetenschapper die

verbonden is aan de Erasmus Universiteit uit nota bene Rotterdam. Masterclassgaat op zoek naar de basis van het succes. En wat blijkt, het succes is niet zozeerverbonden aan Rotterdam, de oorsprong is te vinden in Maastricht.

H

hoe kun je daar nu met bijvoorbeeldderivaten op inspelen?”

Hetgeen onmiddellijk opvalt als ik delearner van de docent van het jaarRonald Huisman betreed . ..: de bekerontbreekt. Ronald stelt me gerust, “diebeker heb ik thuis op de schouw staan.”Je zou die beker eigenlijk moetenopdragen aan Piet Eichholz.” vervolgthij. “Vorig jaar won Dirk Brounenhem, net als ik een man die vanuit zijnfmanciele achtergrond het vastgoed isingerold. Dat we beide docent van hetjaar geworden zijn is volgens mij geentoeval. Dirk en ik zijn alletwee inMaastricht gepromoveerd. Daar heeftPiet Eichholz ons met het vastgoedvirusaangestoken. Piet lijkt studenten met

wie hij verder wil naar zijn eigenvoorbeeld te kiezen. Net als Piet gevenDirk en ik dynamisch college, we zijnjong, enthousiast over ons vak enstralen dit ook uit. Ik doe nu nog veelmet studenten op het gebied vanvastgoed, en ook beleggers enontwikkelaars weten mij te vinden alsze over nieuwe vastgoedproducten na-denken. Ik heb hier echter eenaanstelling voor de bestudering vanfmanciele markten, waarbij de werkingvan die markten centraal staat. Deverschillen tussen de verschillendemarkten zijn overigens het leukst, want

ALM contrair eigenmarktgevoelLopen we met zaken als derivatenachter bij de VS, zoals Dirk Brounenvorig jaar in Masterclass aangaf?Ronald: “de VS is in ieder geval nurichtinggevend. Dezelfde investment-bankier is in de VS is veel innovatieverdan in Europa. Hij staat open voornieuwe dingen. Dat is deels ookcultured bepaald. Je ziet het ook terugin de wetenschap. In de EU maarvooral in Nederland stellen we in onsonderzoek wiskundige modellencentraal. Die modellen zijn echter niethet hoofdthema, het gaat erom wat jevoor nieuwe dingen met die modellenkunt doen.” Het vastgoedmodel inNederland is de ALM. Als ik er overbegin wordt Ronald meteen

enthousiast. “ De ALM zorgt ervoor datwe de wensen van aandeelhouderskunnen vertalen naar de structuur vaneen portefeuille. Hij vertaalt je strategienaar een portefeuilleopbouw. De idealeportefeuille bestaat, alleen is hij vooriedereen anders. Toch moet je welruimte laten voor tactische afwijkingen.

De ideale portefeuille bestaat,alleen is hij voor iedereen anders

MASTERc WIRE

(ofwel zo’n 7,22 per m2). Nu valt zo’nwoning in het geliberaliseerde deel van demarkt voor huurwoningen (vanaf 613,-per maand), waardoor de markthuur (vanin Amsterdam zo’n Euro 8,- tot 11,- perm2) gevraagd lean worden, maar straks nietmeer. Dan is die 630,- ook de maximalehuurprijs. Dat geeft een bruto jaarhuur van

7.800,-. Bij ‘gemiddelde’ exploitatie-kosten van 18% van de bruto huur, levertdit een netto jaarhuur op van 6.396,-.Gegeven de investering biedt dit dan eennetto aanvangsrendement van 2,4%. Dat isminder dan de huidige rente! Natuurlijklean door huur- en waardestijgingen hetlooptijdrendement uiteindelijle hogeruitleomen, maar met een inflatievolgendhuurbeleid is dit wishful thinking.

VAN DE PROFESSOR

Nieuw huurbeleiddraait om hete brij heenWanneer de kroketten in de bedrijfskantine onder de kostprijs worden

verkocht, dan komt al snel de belastingdienst in het geweer. Men ziet datdan als loon in natura. Maar hoe zit dat met huurprijzen die soms ver onder demarktprijzen liggen? Dit speelt overigens niet overal in ons land. In het noordenen het oosten liggen de markthuren vaak onder de maximale huurprijzen, zoals diedoor de overheid via het puntensysteem worden vastgesteld. Maar in de grotesteden in de Randstad speelt deze problematiek wel degelijk.

marktwaarde van maar liefst295.000. Dit betekent dat

huurmarkten die tot nu toe

vrij waren, en waarop demarkthuren tot stand lewamen,straks voor een belangrijk deelte maken krijgen met eenkunstmatige prijsvorming enderhalve ook op slot gaan.Ook na het vrijkomen van eenduurdere huurwoning en hetopnieuw verhuren mag niet

langer meer een markteonforme huurprijsworden gevraagd.

Door reladef lage maximumhuurprijzen krijgen velen eenindirecte vorm van huur-subsidie. En zo’n gesubsi-dieerde woning verlaat je nietsnel. De markt voor betaalbarehuurwoningen zit dan op ookslot, al decennia lang. Startershebben het nakijken. Is dieindirecte huursubsidie erg?Wonen is toch een eerste

levensbehoefte? Mensen met

lage inkomens kunnen hierdoor ook in degrote steden blijven wonen. Dit is eenbelangrijke doelgroep van de corporaties.Ook wordt zo de officiele huursubsidie, dehuurtoeslag, beperkt. Tot zover lijkt erweinig aan de hand.Maar waarom moeten ook hogereinkomensgroepen in het gereguleerde deelvan de huursector worden gesubsidieerd?Die hebben toch ook geen recht op eenauto met korting! Men zou verwachten dathieraan in het nieuwe huurbeleid vanminister Dekker een eind kwam. Dat beleidstreeft immers naar een liberalisatie van deverstopte huurmarkt. Maar helaas. Hettegenovergestelde lijkt te gaan gebeuren.Het deel van de huurwoningvoorraad in degrote steden dat indirect zal wordengesubsidieerd met niet- markteonformemaximumhuren zal namelijk volgens deplannen gaan toenemen.

Het gaat dan in Amsterdam, Utrecht enDen Haag om alle woningen tot een

Wie gaat er bij deze rendementen nogbouwen? Zelfs bij 10% extra huur, zoals inhet nieuwe huurbeleid is toegezegd (dus

715,- per maand i.p.v. . 650,-), is hetaanvangsrendement nog laag (2,7%).En hier komt nog bij dat het nieuwehuurbeleid voorziet in een verhuurders-belasting, als bijdrage voor de ‘liberalisatie’,van 1 per jaar per 1.000 aan waarde;dus in ons voorbeeld een extra aanslag

265,50. Dit drukt de rendementenverder naar beneden.Een en ander heeft tot consequentie dat denieuwbouwproductie die dit huursegmentnog kent, al snel tot stilstand zal komen.Dit treft overigens niet alleen institutioneleverhuurders, maar ook de corporaties, dievaak ook veel in dit segment actief zijn,mede gericht op de doorstroming.

Natuurlijk lean de politiek verlangen datcorporaties doorgaan met bouwen en ergeld op toeleggen, waarbij zij deopbrengsten uit verkopen zouden kunneninzetten. Dat doen zij ook en zullen zijvermoedelijk ook wel blijven doen, maarook hun mogelijkheden tot onrendabeleactiviteiten zijn beperkt. In eenmarkteconomie is hiervoor eigenlijk geenplaats. En waarom zouden zij mensen met

hogere inkomens moeten gaan subsidierenmet lagere dan markteonforme huurprijzen?In ieder geval kunnen de pensioenfondsen

Het geleidelijke liberalisatiebeleid vanduurdere huurwoningen, na mutatie, wordthelemaal stopgezet. Hoewel er meermarkteonforme elementen in het punten-

systeem zijn voorzien, zal de maximale huurnamelijk niet kostendekkend zijn. Stel eenwoning van 90 m2 vloeroppervlak. Bijwoningprijzen in nieuwbouwbuurten, zoalsIJburg bij Amsterdam, van 2.950 per m2,geeft dit een investering van 265.500,zonder grondbouwsubsidies, die inAmsterdam ook voor sociale corporatie-bouw recentelijk geheel zijn afgeschaff.

Bij het puntensysteem praten wij dan,mede afhankelijk van de precieze uitrustingen ligging van de woning, over eenmaandhuur van circa 650 per maand

Een oplossing voor het huurbeleid vraagt om politieke moed

[1] Het meest recente RE/l -advies pleit ook in die richting, maar nog voordat de inkt van dit rapport droog was, werd het al van tafel geschoven.

M S T E RCfV*5S MRE

Nieuw bloed voorASRE Alumni-bestuur

voortaan deze delen van de markt nietmeer bedienen met huurwoningen. Zijkunnen bij dit soort rendementen nietvoldoen aan hun pensioenverplichtingen.Er gaan uiteindelijk nog meer markten opslot! Dit is vooral jammer omdat errecentelijk samenwerkingsverbanden zijngekomen tussen corporaties enpensioenfondsen om de nieuwbouw in nunog minder aantrekkelijke wijken te

versterken, waarvan het Stedenfonds inAmsterdam een goed voorbeeld is.

door: Annemarie Noordermeer

p 12 januari jl. vond de bestuurswissel plaats van de MRE-alumniverenigingbij de algemene ledenvergadering in Karel V te Utrecht. Tijdens deze

bijeenkomst nam Miranda Schulzle de voorzittershamer over van Taco de Groot.Daarnaast traden Sigrid de Boer en Pieter Jager af. De drie aftredende bestuurs-leden werden bedankt voor hun inzet voor onze vereniging in de afgelopen jaren!Drie nieuwe leden traden tot het nieuwe bestuur toe: Wouter Terhorst (secretaris) ,Inge van der Meer (activiteiten) en Ralph Steenbergen (internet). Zij kwamen hetbestuur, dat tevens gevormd wordt door Pieter Camps (penningmeester), ErwinWessels (vice-voorzitter), Boris van der Gijp (redactie Masterclass) en JannekeSchreuder, versterken. Masterclass vond het tijd om te horen wat de nieuwebestuursleden van plan zijn en laat hierbij twee van hen aan het woord.

O

Wie het marktmechanisme uitschakelt enkunstmatig lage prijzen afdwingt oogstwachtlijsten. In het voormalige Oostblokweten ze daar alles van. Maar zijn er dangeen alternatieven? Jazeker. Als de meerdraagkrachtigen nu gewoon de markt-prijzen zouden gaan betalen, net als zedoen voor andere goederen, dan is inieder geval het slot van de markt. Decorporaties krijgen dan de middelen omvia inkomensafhankelijke huren de lagereinkomenstrekkers bij te staan[l ].Zij kunnen zich in deze kerntaak danonderscheiden. En verder zou men eengroter beroep moeten kunnen doen op dehuurtoeslag. Maar is dit het geheleverhaal? Kunnen de woningen ook nietgoedkoper worden en kan de nieuwbouwniet een impuls krijgen? Ja natuurlijk,maar dan moet, zoals gezegd, eerst hetmarktmechanisme weer op gang wordengebracht. En ook zou er wat moetenworden gedaan aan de woonsubsidie in dekoopsector via de hypotheekrente-aftrek,die overigens ook vooral veelverdienersbegunstigt. Want die subsidie draagt erwel toe bij dat de stichtingskosten zo hoogzijn. Die stichtingskosten zijn namelijk viade residuele grondwaarde gekoppeld aande prijs van koopwoningen. Een en andervraagt dus om een ge'integreerde aanpak.De oorspronkelijke voorstellen van deminister gingen hier overigens ook aanvoorbij, maar nu lijken wij nog verder vanhuis te geraken. Een goede oplossingvraagt om meer politieke moed dan hethuidige clientelisme ten gunste van dezittende huurders.

lijk kan worden uitgebreid, geactuali-seerd en er snel over evenementen kanworden gerapporteerd. Hierdoor zal desite meer gebruikt gaan worden danalleen voor de huidige almanakfunctieen is hij bovendien ook geschikt voorminder digitaal geschoolde mensen. Defunctionaliteit om met je password jeeigen gegevens up to date te houdenblijft. Hierdoor blijft binnen de MREalumnivereniging het krachtige netwerkbehouden. Mocht je het passwordvergeten zijn? Op de site kan je je naaminvoeren en vervolgens onder het kopje‘password vergeten’ een nieuw passwordaanvragen, wat vervolgens wordttoegezonden.” Maar hoe ambitieus ook,Ralph verzekerde mij ten slotte dat desite zeker niet ons oude vertrouwdeMasterclasslijfblad zal vervangen!

Inge van der Meer zal zich richten op hetorganiseren van activiteiten en evene-menten. Inge: “in 2006 staat een aantalevenementen op stapel. Na het MIPM-ontbijt organiseren we een borrel op26 april in Vale Zuid, het lustrumfeest op12 mei en een activiteit voor de sportieveMRE-er aan het eind van de zomer-vakantie, te weten een heus tennis-toernooi, een borrel op 4 oktober en deNight of the Masters op 3 november.Leuke evenementen, dus noteer dezealvast in je agenda!” Voor het organiserenvan al deze activiteiten is natuurlijk ookgeld nodig. Daarom worden er nog be-drijven gezocht die een van de genoemdeactiviteiten willen sponseren. Geinteres-seerden kunnen zich altijd bij mij meldenvia Inge.vandermeer@minvrom.nl. Wehebben een aantal op maat gemaaktesponsorpaketten ldaar liggen voor elkbedrijf ” *0.RalphRalph is bezig met met het updaten enuitbreiden van de website, waar hij zijncreativiteit volledig in kwijt kan. “Ikben bezig met het aanpassen van destructuur, een nieuwe lay-out en eennieuwe opzet van de site. Hij was ookhopeloos verouderd. Het content

managementsysteem wordt daarbijvernieuwd, waardoor de site gemakke-

st,

Peter van Gool

Ch-^S MRE

Interview met Sjoerd Soeters

Ik hou van mensen’C

Door: Derk Jan Somsen

e oude meesters zoals Berlage zijn al lang dood, dus met welke architectpraat je als je binnen het thema ‘oud’ over architectuur en stedenbouw van

gedachten wilt wisselen? Sjoerd Soeters, bedacht de redactie van Masterclass.Want is hij niet de Nederlandse vertegenwoordiger van het historiserendbouwen? Nee dus! Dat bleek wel bij het bezoek aan de website van zijnarchitectenbureau Soeters Van Eldonk Ponec. Toch een afspraak gemaakt. Opeen van de laatste koude dagen van het jaar ontving Sjoerd Soeters Masterclassin zijn kantoor in hartje Amsterdam.

Die dozen daar zit dan misschien elkekeer en andere huid omheen, een anderegevel op, maar het blijven dozen waarmensen niet graag in wonen of werken,die op geen enkele manier een verblijfs-klimaat creeren of verbeteren.

Nederlandse architecten blijken veelalde behoefte te hebben om eenstatement te rnaken. Ze stellen de staden de openbare ruimte niet centraal

“Historiserende architectuur? Nee, ik houvan mensen! En als je van mensen houdtdan bedrijf je stedenbouw en architec-tuur zoals ik dat doe. Weet je wat het

probleem is Nederland, er worden veeldozen gebouwd. Woningen, bedrijfs-panden, kantoren, die allemaal een dingmet elkaar gemeen hebben: ze zijn lelijk! Soeters in Heerenveen

C1 . .~*S WIRE

Mensen voelen zich daar wel bij enwillen er graag wonen. Op Java-eilandben ik opzoek gegaan naar eenstedenbouwkundig concept enarchitectuur die dat principeweerspiegelden. Eenheid in veelheid,zoals Berlage zei. Mensen willen ingebouwen en een omgeving wonen diedat goede gevoel van de binnenstadvertegenwoordigden. Het resultaat isdat in een nieuwbouwontwikkelingmensen de emotie van de binnenstadervaarden. Dit heeft weer z’n positieveweerslag gehad op de economischewaarde van het gebied.

maar het gebouw. De ontwerpenschreeuwen je tegemoet: kijk mijngedurfd ontwerp, spierballentaal, eenegotrip. Er worden gebouwenontworpen die niets te maken hebbenmet de omgeving waarin ze staan. Hetzijn incidenten. Mahler 4 op de Zuidasof het nieuwe stadshart in Almere, iedergebouw lijlct op een architectonischorgasme gebaseerd op eigenliefde inplaats van de liefde voor de omgeving.Ik durf er een krat champagne op te

zetten dat deze gebieden het over tienjaar heel moeilijk hebben, omdat nietde samenhangende omgeving, maar deindividuele ontwerpen leidend zijn inde ontwikkeling.

Java eilandAmsterdam

Dus ontwerp en bouw je anderegebouwen in Zaanstad dan inMaastricht. Genius loci, the spirit of theplace, daar gaat het om. Dat heeft nietsmet historiserend bouwen te maken,maar met gevoel voor de omgeving enhet geheel. Iedereen ervaart ldeineFranse dorpjes of Italiaanse steden alsprettig en mooi. Dat komt omdat degebouwen in verscheidenheid wat met

elkaar en de openbare ruimte waarin zestaan te maken hebben. Een zichzelfmodern noemende Nederlandsearchitect zou zonder pardon een wittekubus plaatsen in een veelkleurig Noorsfjordendorp. Een op zich staande kubus,respectloos in zijn omgeving. Denk nouniet dat ik niet van modern hou. Hetgaat om de korrelgrootte van hetgebouw en de schaal in zijn omgeving.

Architectuur volgt op stedenbouw. Jemoet denken vanuit de openbareruimte. De openbare ruimte is leidenden de gebouwen die je er in plaatst zijnvolgend, maar passen binnen de traditiede regionale geschiedenis van de streek.

Hoe moet het dan? Door te kijken naarde omgeving en de architectuur daaropaan te passen. Neem nou deAmsterdamse binnenstad. Binnen degrachtengordel bijvoorbeeld horen depanden bij elkaar, ondanks het feit datze niet hetzelfde zijn. Net zoals mensen. Ieder gebouw een architectonisch orgasme

MASTERCf .*5S MRE

ook werken, bij horen. Maar god heeftmij twee linker handen gegeven, duseen sollicitatie op de vacature vanbouwkundig tekenaar is bij voorbaatuitgesloten .

voor zeven knikken we elkaar toe, het isgenoeg. Anders dan de trap op, slaat hijin het naar beneden gaan geen tree

over. We praten op weg naar devoordeur nog wat over kostuums en hetaanhouden van je schoenen nathuiskomst.

Dan kunnen klassiek en modern ooknaast elkaar samengaan.”

Een aardige mevrouw schenkt mijn glasnog eens vol met Spa Marie-Henriette,Sjoerd Soeters pakt nog een paarprenten en tekeningen van de muur,schetst voorbeelden om zijn verhaal te

ondersteunen. Hein van Dongen, dehuisfilosoof van het kantoor, komtbinnen om de Visie van Sjoerd Soeterste ondersteunen vanuit de wijsbegeertevan de filosoof Popper. Steven Soeters,projectontwikkelaar en een neef vanSjoerd komt toevallig langs en weschudden de hand. Iedereen is evenaardig. Mijn gedachten dwalen af naarde keuken van het bureau waar twee

koks dagelijks voor het hele kantoorkoken. Onhoorbaar voor anderen gromik van binnen verlangend. Hier wil ik

Sjoerd Soeters vervolgt zijn uitleg. Hetis bijzonder gezellig. Als natuurlijkkomt het verlangen naar een goed glaswijn in mij naar boven borrelen.Geanimeerd praten we verder. Hetarchitectuur onderwijs in Nederland enhet adagium van the flexible response,‘je past je aan aan de situatie’ van Luns(postuum nog een pluim voor dezeoud-minister), Haverleij, Brandevoort,Heerenveen, La Defense en puntdakenzijn enkele van de onderwerpen die wede revue nog laten passeren. Om kwart

Bij het naar buiten gaan weet ik hetzelcer, Sjoerd, want we hebben aan hetbegin van het gesprek afgesprokenelkaar te tutoyeren, houdt echt vanmensen. Hij vond het gesprek vananderhalf uur met mij, een vrijetijds-redacteur van een onbeduidendverenigingsblaadje, aangenaam engezellig. We schudden elkaar op dedrempel de hand en ik weet het zeker,mensen houden ook van Sjoerd!

Postuum een pluim voor oud-minister Luns

Ch*“k5S MRE

UITNODIGING GALA12 mei 2006

Derde Lustrum Diner

Amuse

Korte film over de geschiedenis van de

ASRE Alumni Associaton

ASRE ALUMNI ASSOCIATION

Het bestuur van de ASRE Alumni

Association vindt het een eer u uit te

mogen nodigen voor de gala-avond welke

wij organiseren om ons 15 jarig bestaan

luister bij te zetten.VoorgerecbtVeiling ten behoeve van twee goede doelen

Stichting Homeplan & Earth Aid Asia

Onder leiding van Veilingmeester:Locatie:

Beursplein 5 Amsterdam HAMITH Breedveld

HoofdgerecbtDe gala-avond met de titel

Night of the Stars wordt geleid door

Nederlands grootste star:

Katja Schuurman

Uitreiking ASRE ALUMNI AWARDS

•Meest geslaagde MRE-er

•Beste Masterproof aller tijden

•Leukste MRE-docent

Programma18.30 uur Ontvangst met aperitief

19.00 uur Aanvang diner

NagerechtOptreden MRE band

De speciaal voor deze gelegenheidsamengestelde MRE Band zal deze avond

voor een spetterend optreden verzorgen.Dresscode:Black-tie

Meer info op www.asrealumni.nl,aanmelden via : mrealumni@asre.uva.nl

Uitsmijter:

Trijntje Oosterhuis

CMS WIRE

De eerste keer dat ik Pe Kohnstamm ontmoette was in 1995-Ik was net klaar met mijn studie vastgoedkunde en was druk op zoek naar een baantje.

Ik was geadviseerd om eens bij professor Kohnstamm binnen te [open.Als iemand wist wat er in de vastgoedwereld gebemde dan was hij het wel.

Anno 2006 is er wat dat betreft weinig veranderd, alleen ikzelf ben misschien wat wijzer geworden.En de setting is anders, van collegezaal naar een wegrestaurant langs de A2, precies tussen twee van zijn afspraken in.

Kohnstamm: we staan op een grensdoor: Boris van der Gijp

Small is beautiful“Met de uitbreiding van het financieelinstrumentarium heeft het vastgoed eennieuwe stap gemaakt in zijn ont-wikkeling. Vroeger financierde je elkproject afzonderlijk. Per project werdende condities vastgesteld. De intrede vaneen paraplu’-hypotheek die je voorverschillende projecten kon inzettenwas al een kleine revolutie. Wie gedachthad dat onroerend goed anno 2005vooral als productiemiddel binnen hetleader van financial engineering zouworden gezien, zou voor gek verklaardzijn. De financiele drive achter hetvastgoed maakt dat er ook anderespelers actief zijn geworden op devastgoedmarkt. De traditioneleprojectontwikkelaars en beleggerskrijgen concurrentie van internationalebanken uit de VS of het VerenigdKoningrijk die helemaal nietterugsehrikken van investeringen tussen

de 400 en de 800 miljoen. En dan zijnde ontwikkelaars nog hetmeeste met stenen bezig. Deveranderingen bij beleggers, bijassetmanagers zijn het grootste.Dat hoeft overigens niet a tebetekenen dat het altijd omgrote zaken gaat. Weontdekken steeds vaker datklein ook mooi lean zijn. Ikvind het tekenend dat veel

MRE-ers er voor kiezen om voor eenklein bedrijf, of voor zichzelf te

beginnen. Vergelijk dat maar is metWilma eind jaren 70, daar werkte toen

250 man in de projectontwikkeling.”

et derde lustrum van de ASRE Alumni Association vormt de aanleidingvan ons gesprek. “In de afgelopen jaren heb ik de vastgoedmarkt in een

hoog tempo zien professionaliseren”, zegt Pe. “De MRE-opleiding heeft daarin belangrijke mate aan bijgedragen. Een terugblik op die 15 jaar moet danook beginnen met een dankwoord aan Leo Uittenbogaard en Lidwien vanBeek die samen de ASRE tot een succes hebben gemaakt. Ik heb grotebewondering voor de wijze waarop zij in de afgelopen jaren de ASRE steedsverder hebben uitgebouwd en met grote betrokkenheid en gedrevenheidgemaakt hebben tot het instituut wat het nu is. De ASRE is echt niet meervergelijkbaar met de SBV uit 1995, het jaar waarin ik het stokje als directeuraan Leo overdroeg.”

H

jaren 70, toen met de crisis op dehuizenmarkt de banken aan de machtkwamen. De verhouding tussen eigenvermogen en vreemd vermogen werdtoen pas een issue.De professionalisering van het vak kreegeen nieuwe impuls met de introductievan de ROZ/IPD Vastgoedindex in1995. Geheimhouding was toen eenheikel punt. Nu is het bestuur van deROZ Vastgoedindex zo ongeveer deenige die de uitkomsten op

Een terugblik begint meteen dankwoord aan

Leo en Lidwien

“Niet alleen de ASRE, de helewereld is totaal anders dan toen

ik in de jaren 70 in het vastgoedbegon. Om contact te makenmet de VS gebruikte ik eentelex, die het bericht vanuit ®

Antwerpen verzond. Van eenIRR had nog niemand in Nederlandgehoord, laat staan dat de Raad vanBestuur zelf voortdurend bezig was metkengetallen en ratios. Het vastgoedkreeg pas serieus aandacht vanaf eind

deelnemersniveau van de ROZ/IPD-analyses niet kent, de deelnemerswisselen hun eigen data gewoon uit.Dat was tien jaar geleden nogondenkbaar.

CF*WRS WIRE

Van terugkijken naarvooruitkijken“Voor de komende tijd zie ik dat weveel opener moeten worden in hetzakendoen met lokale politici. Dat

moet anders dan in hetverleden. Voor de rest blijvenveel randvoorwaarden gelijk.Als je werkt vanuit een aantalbekwaamheden kun jesuccesvol zijn. Creativiteit isdaarbij heel erg belangrijk,maar ook doen wat je belooft.Het gaat dus niet om alleen hetfinancieel trackrecord, daar winje geen prijsvragen mee! Verdermoet je niet bang zijn omfouten te maken. Van een fout

wordt te snel een rel gemaakt, waardoorsommige partijen buitengewoon veelrisicomijdend gedrag vertonen. Je ziethet nu bij gemeenten die in selectiesvan te voren plannen volzetten metallerlei criteria. Creativiteit wordt zoonnodig afgeremd, maar bedenk ookdat hierdoor mogelijke perfecte, maarvooraf ondenkbare oplossingen nooitgevonden zullen worden. Mezelf zie ikde komende jaren blijven functionerenin de rol waarin ik mezelf nu geplaatstheb. De rol van bestuurder/commissaris/deskundige/arbiter past me goed.Doordat ik de eerste vastgoedprofessorwas ben ik bij veel bedrijven onder deV van expert in het adressenbestandterechtgekomen. Ik lean daardoor nuzelf uitmaken waaraan ik wel of geentijd wil besteden. Ik kijk momenteel metveel belangstelling naar de AmsterdamseZuidas, de in mijn ogen meestinteressante ontwikkeling van dekomende 15 jaar. Kernvraag is het of hetzal lukken mensen er zich veilig te latenvoelen. Je moet er ondanks de hogedichtheid een swingend stuk stadcreeren. Ik zie wat dit betreft RockefellerCenter en omgeving in New York alsvoorbeeld voor de Zuidas. Het zal nogheel wat hoofdbrekers vragen om datldimaat te evenaren. Qua moeilijkheiddus zonder meer het interessantsteproject, of het ook de mooiste wordt,dat ligt nog in de schoot der goden.

Je kunt je risico’s spreiden dooraandelen van fondsen te kopen die inelk land waar zij beleggen lokaalmanagement hebben. Ik zie overigensook op een ander vlak grenzen aan de

“Met de toenemende integratie vanvastgoed en financien zijn we wel opeen grens gekomen. Je kunt je afvragenof vastgoedmarkt transparant genoeg isom aan alle criteria van financieleinstellingen te voldoen. Daarbijspeelt dat vastgoed altijd veelaandacht oplevert. Vastgoedstaat altijd in de schijnwerpers.Als er iets misgaat met vastgoed-investeringen weet iedereen daarover mee te praten, als deafdeling vastrentende waarde‘underperformt’ volgt er weinigpubliciteit. Al die aandachtheeft er wel toe geleid dat hetaantal grote pensioenfondsendat actief is in direct vastgoednu op een hand te tellen is. Ikbenadruk dat beleggen in vastgoed ookmooie kanten heeft. Ik vind deinternationaal gespreide beleggings-fondsen het mooiste vastgoedproductvan de afgelopen 15 jaar. Ik had alsgrootvader een predikant die belegde in4 of 5 woninkjes om zijn pensioenveilig te stellen. Dat hoeft nu niet meer.

Internationaal gespreidebeleggingsfondsen zijn

het mooiste vastgoedproductvan de afgelopen 15 jaar

financiele betekenis van vastgoed.Vastgoed is en blijft ook relatie-management. Hans van Veggel begreepdat als geen ander, je ziet Coen vanOostrom nu eigenlijk hetzelfde doen. Jemoet je invoelen in de klant. Je kuntwel financieel heel slim zijn, maardaarmee kom je niet bij de bedrijvenaan tafel.”

CPwSS MRE

We gaan naar Rome toeBuitenlandtrip van MRE-jaargang MRE 2000-2002

door: Frank Zwetsloot en Annet Elzenaar

hoofdentree was moeilijk te vinden enaan de buitenzijde was niet te zien(geen etalages, uithangborden, e.d.) dathet een winkelcentrum betrof. Wezagen lage plafonds die het geheel heelklein maakten. De Italianen zijnnatuurlijk klein van stuk maar dit wasons inzien ook voor hun laag te

noemen. De opening kreeg weinig totgeen aandacht. We werden bovendienniet verwelkomd met een fanfare of ietsvan gelijke strekking. Indrukwekkendwas de omvang van de mega-super-markt van ca. 30.000 m2, verdeeld overtwee lagen. Dit was de belangrijkstetrekker, en ook het meest gezichts-bepalende element. De supermarktheeft een sterk gesloten karakterwaardoor het winkelcentrum vanaf deweg ‘onherkenbaar is. A1 met al warende winkelbeleggers en -ontwikkelaars inons midden verwonderd over dekwaliteit. De locatie is zichtbaar vanafde snelweg, maar het ligt niet aan desnelweg en de hoeveelheid meters retailten opzichte van een directverzorgingsgebied is wel erg groot.

ij gebieden in ontwikkeling denk je over het algemeen aan Azie, Oost-Europa en landen als Turkije. Toch hebben we met de studenten uit het jaar

2000-2002 besloten naar Rome af te reizen om te kijken hoe Italie ereconomisch voor staat, de stad Rome zich ontwikkelt en natuurlijk te genietenvan de cultuurhistorische hoogtepunten en de ondersteunende culinairegeneugten. Ons bezoek van begin november 2005 bestond uit een viertalhoofdelementen. Een bezoek aan de gebiedsontwikkeling Parco Leonardo, eenlezing van de Nederlandse Ambassade, de bezoeken aan een viertal winkelcentraen een uitgebreide stadswandeling.

B

100.000 meter retailNa een vroege vlucht kwamen we inRome aan. Een bus bracht ons binnenno time naar de eerste bestemming:Parco Leonardo. Deze gebiedsont-wikkeling is vernoemd naar het dichtbijgelegen internationale vliegveld en iszichtbaar vanaf de snelweg van hetvliegveld naar Rome (ca. 15 km). Dezeontwikkeling wordt in hoog tempogerealiseerd. De omvang van de ont-wikkeling is indrukwekkend, indruk-wekkender was dat het in belangrijkemate op risico gebouwd wordt.Het gebied besloeg begin november

100.000 m2 retail, 3.000 woningen, eenruime hoeveelheid parkeerplaatsen eneen megabioscoop met 18 zalen. Ditalles was slechts in zes jaar gerealiseerd.En men was nog in vol tempo aan hetbouwen om nog meer woningen enkantoren te realiseren.

Parco LeonardoHet winkelcentrum was de avond voorons bezoek net geopend. Maar datbetekent niet dat alles in orde was. Weverwonderden ons over de groteverschillen met de Nederlandsewinkelcentra van gelijke omvang. De

Generaalpardon tegen vergoedinglllegale bebouwingDe eerste avond: de wijnen warenvoortreffelijk, het eten was heerlijk. Devolgende dag gingen we op stap met demetro op weg naar het NederlandseInstituut waar we een lezing kregenverzorgt door de NederlandseAmbassade. Het Nederlands Instituutligt op een zeer mooie plek in BorgesePark. Je waant je niet meer in eenwereldstad vol smog, auto’s, files enhaast. De villa beschikt over een zeermooie bibliotheek waar talloze boekenstaan over de relatie tussen Nederlanden Italie.

De lezing ging over de economie vanItalie en de vastgoedmarkt. Met namede woningmarkt werd belicht, mede

CNHI5S WIRE

Een wereldstad vol smog, autos,files en haast

een indruk van de winkelcentra eenaardig beeld van de woonwijken vanRome. Dit waren in belangrijke mateappartementencomplexen enwoonkazernes. De tour sloot - helaas - afmet een echte file. We deden er 1 uurover om van de rand van de stad naarhet centrum te komen.

de kinderschoenen en zou zeker wat vande Nederlandse markt kunnen leren.

vanuit het perspectief van ouderen-huisvesting. Een belangrijk deel van debestaande woningen blijkt ‘illegaal’gebouwd, zonder bouwvergunning. Metenige regelmaat wordt een generaalpardon uitgevaardigd om de illegalewoningen te accepteren, vanzelf-sprekend tegen een vergoeding. \

Nog meer winkelcentraNa onze lezing bij het NederlandseInstituut zijn we op uitnodiging vanCushman en Wakefield een tour gaanmaken langs een aantal winkelcentraaan de rondwegen van Rome. Wehebben vier verschillende winkelcentragezien. Van recente ontwikkelingen tot

oudere meer gedateerde centra.Opvallend was dat de meer gedateerdecentra beter liepen dan de nieuwewinkelcentra. Dit kwam enerzijds doorde betere ligging en anderzijds door debehoudendheid van de klanten. Debehoefte in Rome naar nog meerwinkelcentra is er duidelijk. Kansenvoor ontwikkelaars en beleggers zijn eroverduidelijk. De tour gaf ons, naast

Van Trevi tot PantheonDe derde dag zijn we met een groot deelvan de groep een stadswandeling gaanmaken. We zijn begonnen met deSpaanse trappen om via de Trevi fonteinen het Pantheon te eindigen in hetVaticaan. De temperaturen warenvoldoende hoog om heerlijk buiten te

kunnen lunchen en buiten te borrelen.

De woningmarkt is in Italie zeer diverste noemen. Betaal je in Rome tot ca.

10.000,- per m2 GBO voor eenwoning, in de buitengebieden liggen deprijzen aanzienlijk lager dan inNederland. Daarnaast is er een grootverschil tussen het Noorden en hetZuiden. De regio van Rome maakt eensterke groei door die aanzienlijk groter isdan in het Noorden en zeker ten op-zichte van bijvoorbeeld het Zuiden. Deouderenhuisvesting staat in Italie sterk in

Tot slotDe stad Rome is ons erg meegevallen alsje kijkt naar de ontwikkelingen en demogelijkheden die er zijn. Daarnaast ishet een geweldige stad voor de inwendigemens en bruist de stad dag en nacht.

CHWBS MRE

frequentie per definitie de actualiteitmissen en in de verdieping door debladen als PropertyNL en VGMsteevast worden verslagen opzoelc gaannaar her andere. Dat mag ludiek, flauw,uitdagend, godlasterend zijn, alles, alshet maar anders is. Dat kunnen we alsredactie niet alleen, daar hebben wejullie voor nodig. En laat het asjebliefteens niet te inhoudelijk over vastgoedgaan. Laat het wellicht slechts eenaanleiding zijn. Laten we net als al diepolitieke partijen bij al die bestuurlijkeomwentelingen de wil uitspreken dathet anders kan, moet en zal gaan. Werekenen op jullie.

VAN DE REDACTIE

Veels te braafdoor: Derk Ja?i Somsen

n de politiek is de wisseling van macht altijd het moment om veranderingen inte zetten, of althans pogingen daartoe te doen. De afgelopen weken zien we

dat in veel gemeenten in het kader van de vorming van nieuwe colleges.I

vangrendementen en het uitponden vanwoningen.

Binnen een vereniging als de onze zijnmomenten voor het inzetten vanverandering schaars. Maar onlangshebben we zo’n moment beleefd in hetaftreden van Taco als voorzitter en zijnopvolging in de persoon van Miranda.Ik denk zelf vaak nog dat een vrouwdingen heel anders gaat doen dan eenman ze heeft gedaan. Al moet ik dezeveronderstelling direct weer nuancerenals ik denk aan de mogelijke opvolgingvan Jozias van Aartsen door RitaVerdonk.

Ik hoor net dat Miranda het goedevoorbeeld al heeft gegeven. In haarcolumn heeft ze het over dehuishoudbeurs, foute brillen en deongekend ouderwetse houding die veelvastgoedbedrijven nog aan de dagleggen als hun vrouwelijke vastgoed-professionals opteren voor ouderschaps-verlof en parttime werken. Bravo voorde brillen en het huishouden.

De huishoudbeurs, foutebrillen en een ongekendouderwetse houdingOok vind ik dat wij als redactie hetanders moeten gaan doen. De braafheidvanwege de inhoudelijkheid druipt nogte vaak van de bijdragen aanMasterclass af. We moeten in een bladwaarin we vanwege de verschijnings-

Laat ik niet afdwalen, ik denk datvrouwen dingen wezenlijk anders doenen aanpakken dan mannen. Zo zijnmijn verwachtingen bij de column Vande voorzitter hooggespannen. Lukt hetMiranda om ook in dat opzicht eenstap te zetten een nieuwe koers in te

slaan. Persoonlijk was ik geen fan vande columns van Taco (Taco trek het jeniet aan, ik blijf je een aardige vent

vinden). Ik heb zijn bijdragen alsredactielid nooit bekritiseert. Maar hetverlangen naar een koerswijziging inhaar bijdragen in Masterclass alsvoorzitter is bij mij onmiskenbaaraanwezig. Ik heb haar bijdrage aan ditnummer van Masterclass nog nietgelezen, maar de verwachting is hoog.Waar gaat ze het over hebben? Wil ze inhaar column vooral inhoudelijk zijn, ofmeer ludiek. Gaat ze vertellen dat dag-en nachtcremes haar verder hebbengeholpen in haar carriere of weet ze zichniet los te maken van bruto aan-

alleen wie

i

U ziet net a ...Zoveel meegemaakt, getwijfeld, geschaterd

en verwonderd. En nog zoveel lef, trots, strijd,genegenheid te geven en vergiffenis te schenken.

Een mooi mens; opvallend ook.

Wij voelen ons verwant aan mensen. Wat hen drijft en verleidt. In ons vak vastgoedontwikkeling biedt dit soelaasonze creativiteit en de wll om te onderscheiden. Elke dag weer.

aan

FORTISID05oLU

Postbus 2009 3500 GA Utrecht Telefoon 030 278 07 41 www.fortisvastgoedontwikkeling.nlcr Vastgoed Ontwikkeling

bouunonds mabontwikkeling