•«r V 'T ' * * •

•- >-r*

^4

r.Y * Ir

OY . •/

* «. '(

• ' y /X

*9*;v i' r' - »>-i» «

fV* «\ ^

- /»-/ 1

r ' p«i/V

Recreeren, wonen, werken, leven.

Verschi l lende sferen versterken elkaar.Met respect voor natuur en omgeving.

Een kracht ig geheel.

INGR E A L E S T A T E

CPW5S MRE I\

VAN DE REDACTIEVan de redactie 3 geven. Twee bureaus die zich vooral toeleggen

op communicatie in relatie tot vastgoed doenhim zegje. Maquet+Macom, een gevestigdenaam alsmede de relatieve nieuwkomerTIScommunicatie komen nan het ivoord. Ennatuurlijk hoeft u ook de trouwe bijdrage vanBird & Bird en Janneke Schreuder niet te

missen. Veel leesplezier gewenst.

Voor u ligt het derde nummer van deMasterClass van ditjaar. Wat treft u in ditnummer aan? Behalve het bekende stuk vanonze Voorzitter en van onze Professor hunt uhet verslag lezen van de recent gehoudenMastercart. Ook heeft de redactie gemeend,mede door de oplopende leegstand het onder-werp communicatie eens wat meer aandacht te

Van de voorzitter 3

Graduation Day 2003 4

Van de professor 5

Thin capitalisation:Tel uitje fiscale ivinstl 6

VAN DE VOORZITTERDe naakte waarheid vande ‘Triple Dip’ 7

Evenementenkalender 2004 9 Ik ben persoonlijk het toch wel oppervlakkigeMIPIM een beetje zat; te veel zon en te veeltypes met alleen maar passie voor poen enpensioen. Nee, dan de Expo Real. Niet dat ik erals Nederlander een echt valide reden had ommij onder vooral Duitse en Oost Europesebezoekers en standhouders te begeven, maar ikwas onder de indruk van de getoonde professio-naliteit. Veel lezingen en seminars van goedniveau verbrede mijn horizon zeer. De enigeNederlandse vertegenwoordiging werdgevormddoor eveneens partijen van formaat zoals AM,ING, MAB. Dus vastgoed professional metmeer goesting voor kennis dan voor kreeft; gavolgend jaar eens een braadworstje eten.

De Vereniging is weer een flink aantalalumni rijker. En dat is goed nieuws. Op 10oktoberjl. heefi Pe Kohnstamm de verse MREsde felbegeerde perspexkoker met dito inhoudoverhandigd. Als uw voorzitter mocht ik eenwelkomstwoord voor alle afgestudeerdenhouden. De uitgeschreven versie treft u aan indeze uitgave van Master Class.

Op zondag 2 novemberjl. is in de Beursvan Berlage De Gouden Strop uitgereikt. Dit isde prijs voor de beste Nederlandstalige thrillervan het jaar. Het bevreemdde mij dat eenbelangrijke thriller, met serieuze consequentiesvoor de vastgoedmarkt, niet genomineerd ivas.Ik doel daarmee op het boek TiscaalAftchrijven op Onroerendgoed\ uitgebrachtdoor Tom Berkhout. Misschien is dit omdatinmiddels deeIs bekend is hoe deze thrillerafloopt. Goed nieuws voor vastgoedexploitanten!De Belastingdienst (Leuker kunnen we het nietmaken, wel moeilijker) heeft bakzeil gehaald inhaar poging het aftchrijven op vastgoed te ver-bieden. De Belastingkamer van het Gerechtshofheeft nu bepaald dat bij het aftchrijven vanbeleggingsonroerendgoed alleen gekeken magworden naar het pand zelf. De waarde van degrond mag niet worden meegeteld. Verder hoeftgeen rekening te worden gehouden met toe-komstige inflatie. Maar....het boek is hiermeenog niet afgesloten. De Belastingdienst kanimmers nog in cassatie bij de Hoge Raad.Wordt vervolgd dus, met wellicht en hopelijkeen figuurlijke gouden strop voor deBelastingdienst?

Nog meer goed nieuws valt te vermeldenover Expo Real die in Miinchen afgelopenoktober is gehouden, alwaar ik voor de eerstekeer aanwezig was. Waarom goed nieuws?

Vernieuwingsdrang dienstvevlenerOVG Projectontwikkeling 10

Masterkarter 2003 13

Procesmanagement binnen deSBV-MREP opleiding 14

Taco de Groot

Redactie:• Robert van Eijk•Geert Janssen• Derk Jan Somsen•Taco de Groot

Redactieadres:t.degroot@cortona.nl

Vormgeving en druk:

Thieme MediaCenter Rotterdam

SBAlUMNI

ASSOCIATION

Hieronder treft u de speech cum die onze voorzitter Taco de Groot op de Graduation day van 10 oktoberjl.deerde MRE-ers heeft gehouden.

de pas afgestu-voor

Om te beginnen wil ik jullie van hartefeliciteren met het behaalde resultaat.

Als voorzitter van de SBV AlumniAssociation is mij gevraagd hier een introduc-tie over te houden. Ik vind dit een zeer toe-passelijke locatie want waar kan ik beter ziel-tjes winnen dan in een kerk? Dat is trouwensniet de enige reden waarom dit een toe-passelijke locatie is.

Op 31 oktober 1317, bijna 486 jaar ge-leden, spijkerde Maarten Luther, naar wiedeze kerk is vernoemd, zijn 95 stellingen opde deur van de slotkapel van Wittenberg.Niemand verwachtte dat deze stellingen zo’nimpact zouden hebben. Luther zelf oolc niet.De stellingen waren namelijk bedoeld om alsbasis te dienen voor een openbaar weten-schappelijk debat over de rooms-katholiekekerk dat hij organiseerde. En omdatstudenten deze kapel vaak bezochten, besloot

Luther de stellingen hier op te hangen, zodatzij zich op het debat konden voorbereiden. Indie tijd was dit een gebruikelijke onderwijs-methode. Tegenwoordig zou hij ze aan al zijnstudenten hebben gemaild, maar dat gingtoen niet.

Nooit had Luther kunnen vermoeden datzijn 95 stellingen zo’n enorme opschuddingzouden veroorzaken en zouden gaan geldenals de geboorteakte van het protestantisme.De originaliteit van zijn stellingen leidde tot

nieuwe inzichten, tot nieuwe ideeen en, optermijn, tot grote veranderingen binnen eenbestaand en star instituut.

De rede waarom ik deze locatie zo toe-passelijk vindt is omdat Luther toen bezigwas met een aantal zaken waar de SBVAlumni Association voor staat en naar streeft.

Allereerst gaat het om de vrijheid vandenken die hij zich permitteerde. Een vrije

geest komt vaak tot creatieve oplossingenvoor bestaande problemen. Of andersom: eenvrije geest overziet nieuwe problemen bijbestaande oplossingen omdat hij vooruitziet,een lange termijn visie heeft. Bij de SBVbenadrukken wij originaliteit, het zelfstandigeen creatieve denken en proberen wij dit te

bevorderen. Bijvoorbeeld door bijeenkomstenover uiteenlopende onderwerpen met in-spirerende sprekers te houden. Wij bedenkenmet elkaar graag nieuwe oplossingen vooroude problemen maar ook nieuwe problemenvoor oude oplossingen. En we proberen af te

wijken van de gebaande paden. Want datdraagt bij aan de professionalisering van onsvakgebied.

Ten tweede was Luther kritisch. Hetwetenschappelijk onderwijs, waaronder deopleiding die jullie net hebben voltooid, isnatuurlijk niet alleen bedoeld om kennis op

MASTERc fmss WIREA

bepaalde sfeer met ons meebrengen, of dienou positief is of niet. Maar zijn wij daad-werkelijk een eenheidsworst? Is de vastgoed-sector wel zo overzichtelijk? Door lid te zijnvan de SBV alumni association merk je hoeonderscheidend en breed wij zijn.

De SBV Alumni Association is in hetleven geroepen zodat we contact kunnenhouden met elkaar, kritisch en innovatiefblijven, elkaar kunnen aanhoren en ideeenkunnen uitwisselen. Het is een vereniging dieonontbeerlijk is voor de verdere professio-nalisering van ons vakgebied.

Ik wens jullie heel veel succes met jullieverdere loopbaan en zie jullie gezichten graagterug in onze almanak en onze diverseactiviteiten.

te doen, maar ook om het zelfstandig enkritisch denken te bevorderen. Dit zelfstandigen kritisch denken lean pas goed als je hierbijwordt ondersteund door theorieen en prak-tijkervaringen. En waar het uiteindelijk om

gaat is deze theorieen te toetsen en te ge-bruiken en er een eigen draai aan te gevenzodat je uiteindelijk je doel bereikt. De SBVAlumni Association levert hier een bijdrageaan. Je komt hier collegas tegen die ook jeconcurrent zijn, je komt hier opponententegen die plotseling coalitiegenoten blijken.Door deze contacten met vakbroeders enzusters kun je je ideeen en je mening toetsen

en, eventueel, wat zelfkritiek toepassen.Het derde punt waar Luther zich mee

bezighield is dat hij zich met zijn manier van

denken onderscheidde van de rest. Hij deeddit door vraagtekens te plaatsen bij debestaande leer van de rooms-katholieke kerk.Het zich onderscheiden is ook binnen onzebranche noodzakelijk. Het lijkt alsof de vast-goedsector een pot nat is. Zo zijn wij in hetbezit van vastgoed waar we alleen maar geldinsteken en waar geen rendement uitkomt:vastgoedrestaurants en vastgoedcafes. En werijden allemaal in vastgoedauto’s en wonen invastgoedbuurten. We hebben zelfs eigen tele-visieprogrammas, eigen beurzen, en, volgenssommigen, een eigen kledinglijn. Als je hetzo bekijkt zijn wij een merk. Wat zegt ditnou over ons? Het zegt in elk geval dat weblijkbaar een apart clubje zijn die zijnstempel drukt op bepaalde zaken, dat wij een

officiele balanstaxatie mogen verrichten. Hetgaat dus nu meer om het waarborgen van dekwaliteit van de taxaties dan het voorschrijvenvan methodieken. Dit is zeer welkom, want

er is op dit vlak nog veel te doen. Natuurlijkhebben in ons land de taxatierichtlijnen vande ROZ/IPD al veel licht in de duisternisgegeven, maar die richten zich voor al ophet verkrijgen van eenduidige techniekenom eerlijke vergelijkingen ten opzichte vande ROZ/IPD-benchmark mogelijk te

maken. Op dit terrein is overigens ook nogveel te doen. Recent onderzoek naar defeitelijke uitvoering van taxaties voor debenchmark laat zien dat de eenduidigheidnog vaak ver te zoeken is, referenties regel-matig ontbreken en er ook nog wel eensnaar uitkomsten wordt toegerekend.Kortom: ook hier werk aan de winkel! HetRed Book zou een mooie paraplu kunnenvormen voor meer specifieke taxatiericht-lijnen, zoals die voor ROZ/IPD voorinstitutioneel vastgoed. Het is dan ook toe

te juichen dat RICS-Nederland een werk-groep heeft opgericht om te bestuderen inhoeverre het nieuwste Red Book aangepastkan worden aan de Nederlandse situatie.Natuurlijk leiden er meer wegen naar Rome,maar ik denk dat het nieuwe Red Book voorNederlandse beleggers een stimulans kanzijn om kritischer te kijken naar hunwaarderingspraktijk.

VAN DE PROFESSOR

Rode boekenVan professor P. van Gool boekenkast, maar een rode klapper waarin

belangrijke waarderings- en taxatiericht-lijnen zijn gebundeld. De presentatie wasnet als het boek: gortdroog. Maar wie, den-kend aan de vorige editie, een typisch op deBritse leest geschoeide verhandeling met velelastig te hanteren defmities dacht aan te

treffen, kwam bedrogen uit. De RICS heefthet roer radicaal omgegooid. De meeste

waardebegrippen zijn overboord gegooid enniks geen ingewikkelde taxatiemethodenmeer. Voor onroerend-goedbeleggingenwordt eigenlijk nog maar een begrip ge-hanteerd: marktwaarde. Daarbij is overigensaansluiting gemaakt bij de laatste internatio-nale taxatierichtlijnen van de InternationalValuation Standards Committee (IVSC).Maar waar gaat het Red Book dan wel over ?Het boek is nu meer een procedure-richtlijngeworden gericht op het tegengaan van con-flicts of interest en op het helder krijgen vanopdrachten, aannames, referenties en deinhoud van taxatierapporten. Dit alles ommisstanden te voorkomen. Veel aandachtgaat daarbij vooral uit naar het tegengaanvan belangenverstrengeling. Zo zou eenmakelaar die heeft bemiddeld bij de aan-koop van een pand niet ook de eerste

Op 21 oktober werd de 5e editie vanhet Red Book in ons land ten doop ge-houden. Het gaat hier om droge kost en

heeft niets te maken het aansprekende rodeboekje van Mao. Dit laatste begint met

twintig foto’s van de grote roerganger, ter-wijl in het Red Book van de RICS geenenkele afbeelding te bekennen is. Het is ookgeen mooi werk op goudsnee voor in de

Peter van GoolHoogleraar VastgoedkundeSBV Amsterdam School of Real Estate

MASTERCfawtSS MRE

Thin capitalisation:Tel uit je fiscale winst!

gecombineerd met afschrijving enoperationele kosten, kan er dan voor zorgendat de fiscale winst geminimaliseerd wordt.Vermogenswinst bij verkoop vanbeleggingsvastgoed kan worden uitgestelddoor het vormen van een herinvesterings-reserve zodat in een rekenmodel voor eenbeleggingsfonds dat gaat beleggen voor delangere termijn de vennootschapsbelasting-druk praktisch wordt weggecijferd. Somswordt op deze wijze de vergelijkinggemaakt met de fiscale beleggingsinstelling(FBI) die onderworpen is aan het 0% tarief.De FBI zou geen hinder moeten onder-vinden van het wetsvoorstel omdat zijmaximaal 60% van de fiscale boekwaardevan het vastgoed met vreemd vermogenmag financieren en daarmee voldoet aan deminimaal 25% eigen vermogensgrens.

Drs Pieter Camps MRE, Belastingadviseur bij Bird & Bird

iv-vtp 13 oktober 2003 heeft het Ministerie van Financien een wetsvoorstelingediend waarin een zogenoemde thin cap regeling wordt geintroduceerd.

Tevens vervalt het verbod op kostenaftrek voor buitenlandse deelnemingen. Alshet wetsvoorstel door de tweede kamer wordt aangenomen zal dit ingaan per1 januari 2004.

Deze maatregelen zijn een direct gevolgvan het Bosal arrest van 18 September 2003waar het Europese Hof van Justitie deNederlandse aftrekbeperking van kosten voorEU deelnemingen strijdig met het EG-rechtverldaarde. Dit arrest kost de Nederlandsestaat Euro 1-1,5 miljard per jaar zodatcorrigerende maatregelen worden getroffenom het leed voor de schatkist te verzachten.

belang is dat onder de definitie van vreemdvermogen wordt verstaan het saldo vanschulden en vorderingen. Als het saldo nulof negatief is, vindt er geen beperking vanrenteaftrek plaats. Dat betekent dat (inter-nationale) groepsfinancieringsmaat-schappijen geen nadeel van dit wetsvoorstelzouden moeten ondervinden.

Overigens wordt de renteaftrek nietbeperkt over de ondergrens van het netto-schuld bedrag van Euro 500.000.

Wat verandert er nog meer? InNederland gevestigde vennootschappen diedeelnemingen in het buitenland hebben,mogen vanaf 1 januari 2004 de hiermeesamenhangende kosten aftrekken van defiscale winst. Nu nog staat in de wet datbijvoorbeeld rentekosten vanwege definanciering van buitenlandse deelnemingenslechts in aftrek komen voorzover er inNederland winst mee wordt behaald.Omdat onder de deelnemingsvrijstellingdividenden en verkoopwinsten vrijgesteldzijn, wordt in Nederland geen belastingbetaald. Het systeem lijkt evenwichtig want

als de winst wordt vrijgesteld dan is er ookgeen kostenaftrek. De EG steekt hier dusnu een stokje voor. Wie heeft hier voordeelvan? Het zullen met name die houdster-maatschappijen zijn die behalve vrijgesteldedeelnemingsresultaten nog andere in-komsten hebben. Een vennootschap diebehalve Nederlands beleggingsvastgoedtevens buitenlandse deelnemingen heeft,kan de belastingdruk op het vastgoed dusverminderen.

Wat zijn de gevolgen voor deNederlandse vennootschapsbelasting? Het isplussen en minnen. Allereerst de thin capi-talisation regels. Hiermee wordt bedoelddat de aftrek van rente voorzover verschul-digd aan verbonden lichamen, aan bepaaldemaxima wordt gebonden. Het moet dangaan om bovenmatige financiering van eenvennootschap met vreemd vermogen. In hetwetsvoorstel worden twee toetsen voorge-steld die de grenzen aangeven. De eerste

grens heeft betrekking op de fiscaleschuld/kapitaal verhouding van de vennoot-schap zelf die maximaal 3:1 mag bedragen.

Dit betekent dat maximaal met 75%vreemd vermogen mag worden ge-financieerd. Bij de tweede toets mag wordengekeken naar de fiscale schuld/kapitaal ver-houding van het concern als geheel. Als diegunstiger is zodat er meer rente kan wordenafgetrokken, dan mag de vennootschap detweede toets op verzoek toepassen. Van

Voor Nederlandse vastgoedbeleggers enprojectontwikkelaren zullen er dus alleennegatieve gevolgen zijn als er niet van eenbank of andere niet-verbonden partij wordtgeleend. Vastgoedbedrijven die aan eenbank zijn gelieerd kunnen sneller nadeelondervinden omdat zij normaliter geld vanhet concern zullen lenen. De solvabiliteitvan het bankconcern als geheel speelt bij detweede toets uiteraard ook een rol. Denieuwe wetgeving lijkt aldus met namestructuren te treffen waar het eigen vermo-gen van de groep zich buiten Nederlandbevindt en waarbij dit vermogen als leningwordt verstrekt aan Nederlandse vastgoed-vennootschappen. In sommige rendements-modellen wordt op deze wijze rekeninggehouden met bijna 100% vreemd ver-mogensfinanciering met als doel de fiscalewinst laag te houden. De renteaftrek,

Hier zit nog wel een addertje onder hetgras. Voor vennootschappen waar de activi-teiten voor tenminste 75% bestaan uit hethouden van deelnemingen of financieringbinnen de groep, zullen verliezen nogslechts verrekenbaar zijn met winsten uitenkel deze activiteiten. Veel bedrijvenhebben namelijk in de aangiften van delaatste jaren al rekening gehouden met

kostenaftrek en vervolgens bezwaar gemaakt

De renteaftrek wordt nietbeperkt over de ondergrens van

het netto-schuld bedrag vanEuro 500.000.

6

I

MASTERCr IS MREtegen de correctie hierop van de fiscus. Metdeze regel beoogt men nu te voorkomen datde door “ Bosal” alsnog toegestane verliezenuit het verleden worden gebruikt om toe-komstige winsten uit operationele activi-teiten mee te verrekenen. Vennootschappenmet tenminste 25% vastgoed op de balanszouden hier dus geen last van moeten

hebben. Opgemerkt moet worden dat valuta-resultaten op deelnemingen en leningen ter

financiering van deelnemingen weernormaal belast worden. Dit houdt in datwaar nodig het valutarisico dient te wordenafgedekt door bijvoorbeeld een hedge agree-ment te sluiten met een groepsmaatschappijdie voldoende vet op de botten heeft omvalutaverliezen aan te kunnen vullen en bij

Veel bedrijven hebben in deaangiften van de laatste jaren al

rekening gehouden met kostenaftreken bezwaar gemaakt tegen decorrectie hierop van de fiscus.

internationale belastingrecht weer en dat isook wel eens aardig in een tijdperk vanfiscale veranderingen!

voorkeur in een land gevestigd is met eenlage winstbelasting. Op deze manier her-leven een aantal oude gebruiken in het

DE NAAKTE WAARHEIDVAN DE 'TRIPLE DIP'

fh an twee bureaus uit de marketing- en communicatiebranche is gevraagdA/^nAhun mening te geven over marketing en communicatie binnen de vastgoed-sector. Het communicatiebureau ‘TIScommunicatie gaat in het artikel ‘deNaakte waarheid’ in op het strategisch denken dat aan de wieg staat van allemarketingactiviteiten. In ‘Valt de ‘triple dip’ in de vastgoedmarkt te bestrijden?’benadrukt marketingcommunicatiebureau Maquet + Macom nut en noodzaakvan marketingactiviteiten, juist in deze tijd.

heldere profilering van de eigen organisatie.Kijkend naar de huidige marktontwikkelingzouden vastgoedorganisaties zich hier meerdan ooit mee bezig moeten houden. De ver-schuiving van een aanbodgerichte naar eenvraaggerichte markt roept om onderscheid.Wij kunnen ons voorstellen dat vastgoed-organisatie zich juist nu meer dan ooit wil-len gaan onderscheiden van ‘de rest’.activiteiten gaat het eigenlijk om het in-

zetten van alle producten en activiteiten dieer aan bijdragen dat potentiele kopers ofhuurders op het aanbod ingaan. Om inmarketingtermen te praten: (externe) com-municatie is feitelijk een instrument om hetbedrijf te verkopen. Met behulp van com-municatieactiviteiten kunnen vragen wordenbeantwoord als: hoe zorg ik ervoor dat debuitenwereld mijn organisatie ziet zoals ikdit graag wil? (imago). En past dit plaatje bijwie ik daadwerkelijk ben? (identiteit).Externe communicatie richt zich niet alleenop de (potentiele) ldanten, maar ook op bij-voorbeeld de media, overheden, partners enandere doelgroepen.

De NAAKTE waarheid- door ‘TIScommunicatie

Fijn dat u bent begonnen met lezen.Maar zeg eens eerlijk? Waarom trok juist ditverhaal uw aandacht? Was het iets in de titeldat u aansprak? Vaak is er meer voor nodigdan simpelweg te zeggen waar het om gaatom aandacht te trekken. Daar bereikt u meermee. En dat kan met behulp vancommunicatie.

Bijvoorbeeld door het leveren van extra

diensten waaronder een 24- uurs beheer-service, door het opstellen en instellen vanheldere en overzichtelijke ontbindings-clausules, door gunstige instapvoorwaardente hanteren en, steeds belangrijker, doorpro-actief op zoek gaan naar samen-werkingsverbanden met overheden. Iederezichzelf respecterende vastgoedorganisatie ismet dit soort zaken ongetwijfeld bezig.Maar worden deze positieve activiteiten ookactief extern gecommuniceerd? Dat is waarhet bij communicatie om gaat.

Communicatie versusmarketing

Voor alle duidelijkheid: communicatie isniet hetzelfde als marketing. Marketing iseen verkoopinstrument. Het doel vanmarketing is het verkopen van een productof dienst. Voor de vastgoedmarkt gaat ditbijvoorbeeld via een brochure, een informa-tiemap of een advertentie. Bij marketing-

Een aanpassing van het beleid vraagttegelijkertijd om een aanpassing in decommunicatiestrategie. Met marketingalleen redden organisaties het niet meer.Informeren moet plaats maken voor

Wie ben ik, wat doe ik envoor wie?

De uitdaging voor vastgoedorganisatieszit hem volgens ons in een duidelijke en

J

MASTERCr*f*5S MRE

'N

‘TIScommunicatieVoor de ontwikkeling en uitvoering vancommiinicdtieprojectenvlnr: Danielle Hermans, Stephanie Teelen en

Judith Coster

Concluderend kunnen wij het volgendesrellen: vastgoedmarketing is een afgeleidevan vastgoedcommunicatie. Dus: ga eerst nawie u bent en wie u klanten zijn (analyse).Bedenk vervolgens wat u wilt overbrengenen hoe u dit wilt doen (strategic). En pasdan komen de middelen aan bod. Deessentie van vastgoedcommunicatie is:practice what you preach, preach what youpractice and preach how you practice.

communiceren. Concreet: laat zien wie jebent, laat zien wat je doet en hoe je datdoet. En luister goed naar de wensen van jeklanten. En wie zijn die klanten eigenlijk?Waar hebben ze behoefte aan? En waaromzouden ze met jou in zee gaan en niet met

de concurrent? Dit klinkt natuurlijk als eenopen deur. Maar kunt u deze vragen be-antwoorden? En zo ja, heeft u uw externe

communicatie hier dan op aangepast?

wordt een gewoon marketinginstrumentopeens een imagoversterkend externcommunicatiemiddel.

Valt de ‘triple dip’in de vastgoedmarkt te

bestrijden?- door Maquet+Macom

Spiegeltjes en kraaltjesGoede externe communicatie valt of

staat bij het opzetten van een gedegen stra-tegic. Leuke en aansprekende middelenzoals chique brochures, snelle internetsitesen zogenaamde intellectuele of maatschap-pelijk verantwoorde advertentietekstenlijken leuk. Ze moeten wel naadloos aan-sluiten bij de identiteit van een bedrijf enbij het gewenste imago. Als dit niet hetgeval is, kunnen flinke investeringen zichwel eens tegen je lceren. Klanten wordensteeds kritischer, stellen steeds meer eisen engaan niet meer voor de spiegeltjes en dekraaltjes. Ze willen resultaat en , nog belang-rijker, ze willen weten met wie ze te makenhebben. Daar hebben zij ook recht op, want

zij zijn degenen die het geld achterlaten.

De Nederlandse vastgoedmarkt heeft te

maken met een drietal componenten waar-van de cycli elk voor zich een remmendeffect hebben op bouw- en vastgoed-activiteiten.Zonder communicatie die aansluit bij

de bedrijfsstrategie is het vrijwel onmogelijkcommunicatiemiddelen te ontwikkelen dieeen goede afspiegeling zijn van uw bedrijfs-filosofie. Zet eens een sterke pay off op eente koop/ te huur bord of op uw pand. Alsdeze pay off vervolgens structured wordtingezet gaan mensen deze herkennen enIeggen dan direct een associatie met uworganisatie. Door goed na te denken over demogelijkheden van, in dit geval, een bord,

Ten eerste beweegt de algemene standvan de conjunctuur zich beneden de nullijnen de bouwgerelateerde consumenten-bestedingen en bedrijfsinvesteringen staan

mogelijk op een nog lager peil.

Ten tweede legt de parlementaire en-quete over de bouwfraude de moeizamerelatie bloot, die de overheid heeft met desector en raakt deze fundamenteel. Het naarbeneden schalen van het investeringsvolumevan de overheid is het bijna onvermijdelijkegevolg. En tenslotte kampen sommigeproductmarkten zoals de kantorenmarktmet de gevolgen van ongekende over-productie. Dat laatste kan niet gezegdworden van de woningmarkt waarvan deproductie op een peil ligt dat gelijk is aan delaagste waterstanden ooit. Deze markt wordtgeraakt door een afwachtende houding vande koopkrachtigen (geef ze eens ongelijk),

Goede externe communicatie valt of staat bijhet opzetten van een gedegen strategie.

Leuke en aansprekende middelen moeten welnaadloos aansluiten bij de identiteit van een

bedrijf en bij het gewenste imago.

8

MASTERC MRE'N

grote onzekerheid bij her middensegment eneen god-zegen-de-greep houding bij starters

op de koopwoningmarkt, want wanneermoet je anders instappen? Qua volume is te

ruim ingezet op het hoge prijssegment met

als gevolg een negatief prijs - product-verhaal.

Het is een bewezen feit dat bedrijvendie in tijden van recessie hun marketing-

en reclamebudget op peil houden,verhoudingsgewijs

een grotere exposure hebben.Diverse onderzoeken en praktijk-ervaringen maken duidelijk dat grondeige-

naren (lees gemeenten) een te hoge grond-quote eisen, waarvan de revenuen nietterugvloeien naar het woonwelzijn in dedirecte omgeving van het woon- dan welwerkproduct. De prijs/product beleving valtdaardoor vaak negatief uit. Er zijn dus nogalwat bedreigingen voor de sector, ook met

gevolgen voor de budgetten en investeringenin het marketingtraject.

op een hogere bekendheid en meersympathie. Tel uit je winst. Dat vertaalt zichin aanwijzingen dat ondernemingen die inrecessiejaren hun reclame handhaven, betereomzetten en winsten behalen in de jaren na

de dip. Ook: “het nadelige effect van hetinkrimpen van reclamebudgetten is in deperiode die volgt op de recessie groter danin de diepte van de recessie zelf ”. En datmoment is aangebroken. Positiever gesteld:“ bedrijven die hun reclame-inspanningen,

ook ten tijde van de geschetste triple dip,

handhaven, maken een hogere omzet en eenbeter netto rendement dan hun collega’s diede kraan nagenoeg dichtdraaien”. Op dezewijze bekeken is de communicatie-euro inrecessietijden veel meer waard dan gedacht.Bovengenoemde combinatie van strategic en

effect kom je weinig tegen in de vastgoed-sector. Knijpen lijkt het toverwoord, waarjuist koesteren uitkomst biedt. De triple dipvalt met behulp van marketingtechniekenwel degelijk te bestrijden.

wonder van marketinggericht denken eninnoveren. Wie ooit zijn twijfels had over

het feit dat Unilever met Bestfoods vooraleen soepfabrikant voor veel geld overnam,

weet inmiddels beter. Het toont aan dat jeuit een traditioneel product veel toege-voegde waarde kunt halen!” Hoe? Doormarketing denken. Door consequent te zijn.Door vol te houden en te geloven in jeproduct. Waardoor? Vooral door gemakvoor de gebruiker te creeren (en een beetjedoor Sjors). ‘4 uur Cup-a-Soup’ is hardbezig een generiek begrip te worden.

Vanuit het marketingstandpunt is devraag dan ook gerechtvaardigd: hoe komtsplinter door de winter? Magerder dan ooit;goed op gewicht of toch met het nodige vet

op de botten? De meeste bedrijven gaan inhet defensief, snijden in productiecapaciteit,verlagen de overhead, of kiezen schaal-vergroting door middel van fusie of over-name. Dat laatste helpt ook om productie-capaciteit uit de markt te nemen. Een beterestrategic is om na de sanering de verhoogdemarge als gevolg van de gestroomlijndeproductie direct te herinvesteren in demarketing van de wel levensvatbare onderde-len. Dan ontstaat als het goed is ook een

tweede geldgenerator waardoor nog een extra

schepje marktaandeel kan worden gewonnen.Met als gevolg verhoging van de verschillendebudgetten. In dit geval stijgen de marketing-kosten anticyclisch in relatie tot de con-junctuur.

In de vastgoedbranche is ING RealEstate bezig een krachtige breinpositie in te

nemen met creating value’. En wat te

denken van het Bouwfonds die in navolgingvan de blauwe luchten van KLM op eigenwijze de ‘Ruinate’ claimt. Blauwhoed eist deomgeving op en ik hoop stiekum dat AMna haar introductiecampagne terugvalt opde prachtige positionering ‘listen to youreyes’ van Multi Vastgoed. Vastgoed is en

blijft emotie en de zogenaamde ‘gebruikers’zijn en blijven mensen.

Rob Oostvogel van Maquet+Macom

De boodschap is dat een juiste strategicin tegenvallende tijden de combinatie vormt

van het saneren van overbodige productie-capaciteit en het uitbreiden van gerichtemarketinginspanningen al dan niet berustop een vorm van innovatie. Er is nietsnieuws onder de zon: Het is een bewezenfeit dat bedrijven die in tijden van recessiehun marketing- en reclamebudget op peilhouden, verhoudingsgewijs een grotereexposure hebben. Domweg omdat de con-currentie afhaakt. Gevolg is dat de partijendie zich (corporate) profileren een grotereshare-of-voice hebben. Tegelijkertijd blijktdat in de periode van opleving deze bedrij-ven mogen - nee, sterker - kunnen rekenen

De strategic plaats ook een bodemonder de bedrijfstak van de marketing- encommunicatie-inspanning, waarin wijzelfactief zijn. Deze sector voelt gelukkig ookeen impuls van de vele vernieuwingen eninnovaties die de markt op dit ogenblikoverspoelen. De telecom- en energiemarktbijvoorbeeld vallen over elkaar heen in hetaanbieden van allerlei nieuwe diensten en

abonnementsvormen. Het dient maar een

doel: de ldant binden.

‘Cup-a-Soup’ van Unilever is na hetlezen van de achterliggende motieven een

MASTERC MREInterview met: Coen van Oostrom, Algemeen Directeur OVG Projectontwikkeling

Auteur: Rob van Bodegom

De vernieuwingsdrangvan dienstverlener OVG

ProjectontwikkelingNa in 1996 te zijn opgericht behoort OVG Projectontwikkeling

inmiddels tot de grootste projectontwikkelaars van Rotterdam. Het Europesehoofdkantoor van Eastman Chemical Company, Kantoorgebouw Braingate,Erasmuspark, Botersloot en winkelcentrum De Binnenhof is een greep uitprojecten in de Rotterdamse regio. Maar Rotterdam is niet groot genoeg enOVG slaat haar vleugels uit naar de rest van de Randstad. Eerder dit jaarbetrok OVG haar nieuwe onderkomen aan de statige Parklaan in Rotterdamen introduceerde een nieuwe huisstijl. Twee gebeurtenissen die illustratiefzijn voor de ambitie en vernieuwingsdrang van Coen van Oostrom, de

33-jarige oprichter en Algemeen Directeur van OVG. Masterclass sprakmet hem over zijn visie op het vak en zijn plannen met OVG.

Zou je op dit moment, een tijdsperiodewaarin de markt toch duidelijk minder isgeworden, ook nog besloten hebben eenbedrijf op te ricbten?

Als ik nog steeds de backing van eenportefeuille zou hebben, wel. Als ik eengoede baan had bij een grote ontwikkelaaren ik zou zomaar voor mezelf moeten

beginnen, dan niet. De kans is namelijkerg klein dat het je lukt om door diebeginfase heen te komen en het bedrijf te

laten groeien.’

Hoe heeft de vastgoedmarkt zicb sinds1996 ontwikkeld en op welke wijze heeftdit de groei en ricbting van OVGbehivloed?

Hoe verklaar je de groei van OVG? realiseren. Wat ook hielp, tijdens diebeginjaren, was onze sterke focus op uit-sluitend de Rotterdamse kantorenmarkt.Hierdoor konden we ons op dat gebiedsnel meten met concurrenten. En als jedan scoort, kun je verder uitbouwen. Ooknu nog werken we wel samen met anderepartijen, bijvoorbeeld met AM Vastgoed,maar zitten we in een veel prettigerpositie. Nu is er sprake van gelijkwaardig-

heid en is het een samenwerking waarinbeide partijen elkaar echt gevondenhebben. Samen kun je hele groteprojecten realiseren. Samen met AMVastgoed zijn we bezig met de acquisitievan een heel groot Rotterdams kantoren-project voor een semi-overheidsinstelling.’

‘Ik begon op mijn 22e met de aan-koop van onroerend goed en bouwde inloop van de tijd een aanzienlijke beleggings-portefeuille op. Dit stelde mij in staat

door de moeilijke beginjaren heen te

komen en de basis te leggen voor OVG.Ik ken op dit moment tientallen mensendie voor zichzelf zijn begonnen, maarslechts weinigen slagen erin om over diedrempel van eenpitter heen te komen.Een van de grootste problemen van devastgoedmarkt is daarom nog steeds hetgeringe aantal nieuwe toetreders en,daardoor, de relatief lage innovatiegraad.Dat lcomt in belangrijke mate door delange doorlooptijden van projecten. Hetduurt zo drie a vier jaar voordat jeopbrengsten binnenkrijgt. Ondertussenmoet je wel blijven investeren en in jeonderhoud kunnen voorzien. Voordeelwas dat ik de back-up van een beleggings-portefeuille had die mij in staat stelde omprojecten te bedenken en, in de eerste

jaren in samenwerking met anderen, te

‘Je ziet iets interessants gebeuren.Enerzijds zijn er de instituten zoals INGen Bouwfonds, anderzijds de ondernemersals Multi Vastgoed, William Properties enBruele Kaufman & Gijzel. De institutenzijn nog steeds groot maar zijn op ditmoment heel erg met zichzelf bezig, metreorganisaties en herorientaties. Deondernemers zijn voor een groot deel ver-trokken. Dan spreek ik over die personendie in de jaren negentig heel succesvolwaren, maar nu met andere dingen bezigzijn. Ik noem Hans van Veghel die z’n

Er zijn nog heel weinig eindverbruikersdie daadwerkelijk een strategische visie

hebben op hun eigen vastgoedportefeuille.’

J

Cr**$S MREA

bedrijf heeft verkocht, Bruele is mindergaan doen, Meyer van MAB. Dat warenecht de leidende personen van de jarennegentig.’

‘Wilje doorgroeien, dat moet er eenstrategische samenwerking met een klant zijn.Dat betekent een veel breder dienstenpakket

bieden dan een incidenteel gebouw opleveren.’Wat heeft deze ontwikkeling en de neer-gaande markt in bet algemeenquenties voor OVG?

voor conse-

‘Er zit een positieve en een negatievezijde aan. Nadeel is dat het ook ons meermoeite kost om die handtekening te

krijgen. Tegenwoordig ben je al snel eenjaar verder. Bovendien is de kans nu veelgrocer dat het alsnog ergens misgaat in hettraject. Positief aspect is dat kleine enrelatief agressieve ontwikkelaars het indeze markt veel makkelijker hebben dande instituten. Wij kunnen heel snel in-spelen op de wensen van de klant, hebbengeen overhead en zijn in staat om scherpedeals te doen.’

sourcen van IT, van het wagenpark, et

cetera. Vastgoed zit hier nog niet echt bij.Een bedrijf dat de outsourcing hiervan opeen goede manier en vanuit een langetermijnvisie kan organiseren, boort eengouden markt aan. Daar ben ik van over-tuigd. Daarom bieden wij deze dienstver-lening ook steeds meer aan professioneleinstitutionele beleggers aan, zoals recentelijknog aan Uni-Invest. Ook omdat veelbeleggers om fiscale reden niet zelfkunnen ontwikkelen, is dit een bijzonderinteressante markt. De komende jarenzullen wij hierin zwaar gaan acquireren.’

bedienen met een kavel. OVG wil veelmeer samen met een klant kijken naar zijnvastgoedportefeuille. Wat kun je voor eenklant doen om zijn totale huisvestings-lasten te verlagen met 10 of 20%? Watkun je doen met doorontwikkeling, met

sale- en leasebacks en andere diensten? Ikgeloof erin dat wij als projectontwikkelaarsdienstverleners zijn. Deze visie zal bestdoor andere ontwikkelaars wordengedeeld , maar tegelijkertijd is deze marktnog heel onvolwassen. Er zijn nog heelweinig eindverbruikers die daadwerkelijkeen strategische visie hebben op hun eigenvastgoedportefeuille.’

Bestaat er een kritische grens tussen deovergang van klein (flexibel) naar groot(log)? Hcb je in dat kader wellicht eensoort limiet gesteld aan de groei vanOVG?

De projectontwikhelaar moet zich in haarrelatie met de opdrachtgever opstellen alsdienstverlener. Hoe zie je de relatie tussenontwikkelaar en andere belangrijkepartijen, zoals architeclen, overheids-

instellingen en bouwbedrijven?

Waarom zou die visie van buiten moetcnkomen, in dit geval van OVG?

‘Ik geloof niet dat er een kritischegrens is. De jaren tachtig en negentigbewijzen dat het mogelijk is om met eenpersoon te beginnen en met vele honder-den te eindigen. Multi Vastgoed en MABzijn daar voorbeelden van. Elke groeifaseheeft voor- en nadelen, maar je kunt nietzeggen dat je bij een bepaalde groottemoet stoppen. Wei zijn er in mijn ogentwee modellen: of je bent klein, flexibelen agressief en vecht je voor iedere deal.Of je bent dusdanig groot dat je een

grondbank hebt en beschikt over uit-gebreide posities. Dan heb je genoeg aandatgene wat voorbij komt. Het is het eenof het ander. Maar zit je ertussen, dan hebje een moeilijke tijd.’

‘Op dit moment hebben wij bestaans-recht doordat we simpelweg hunten oplocaties en klanten. Maar wil je door-groeien, dat moet er een strategischesamenwerking met een klant zijn. Datbetekent een veel breder dienstenpakketbieden dan een incidenteel gebouw op-leveren. En niet kijken naar een dealmaar naar meerdere en alles bezien vanuitde lange termijn, een vijf- tot tienjaren-planning. Klanten zijn bezig met het out-

‘Op hun beurt moeten de partijenachter de ontwikkelaar zich veel dienst-verlenender naar ons gaan opstellen.Overheden moet je nu nog te veel moti-veren en erbij betrekken. Ze moeten

kijken hoe ze de ontwikkelaar maximaalkunnen helpen om zo een gezamenlijkdoel te bereiken . Voor architecten geldt

EVENEMENTENKALENDER 2004do 8Ledenvergadering SBV Alumni

Champagne Ontbijt MIPIM, CannesRonde Tafel MiddagAlumni BorrelSportief evenementAlumni BorrelNight of the Masters Annual DinnerAlumni Borrel

januarimaartaprilmeijuniSeptemberoktobernovember

12vrJe stelt geen grenzen aan de groei vanOVG, wat hun je vertellen over je plan-nen met OVG? Eerder zei je dat je pro-jectonlwihheling op een strategischerniveau wilt tillen.

14wo19wo

do 171wo1vr

wo 17‘Mijn doel is een ontwikkelaar te

worden die niet meer alleen probeert vandag tot dag een klant te werven en te N O T E E R D E Z E D A T A I N U W O R G A N I Z E R !

MASTERCh-*SS MRE'N

een beetje hetzelfde. Hoewel het verschiltper architect, kun je in het algemeen welzeggen dat ze toch vooral bezig zijn met

hoe ze een mooi gebouw kunnen maken.Architecten moeten zich meer gaanrealiseren dat ze een dienst verlenen aande opdrachtgever en aan de gemeenschap.’

Een bedrijfdat de outsourcing van vastgoedop een goede manier en vanuit een lange

termijnvisie kan organiseren,boort een gouden markt aan.’

Welke projecten kunnen we van OVG inde toekomst verwacbten? wikkelaar kan maken, is dat er teveel aan-

dacht uitgaat naar de techniek. Bij de groteontwikkelaars zit het vol met ingenieurs,

terwijl de primaire aandacht moet uitgaannaar de klant. Dit neemt natuurlijk nietweg dat we heel veel goede technischemensen onmisbaar zijn voor ons vak.’

vind ik wel jammer, tijd voor reflectie,nadenken over het vak is zeker belangrijk.Ik zou bijvoorbeeld heel graag een paarweken een masterclass volgen. Met eeninternationale groep vastgoedmensenFontainebleau of Harvard bezoeken.’

‘Daar kan ik helaas niets over zeggen.Ik kan wel aangeven dat we momenteeldrie slagen maken. Een: de projectenworden steeds groter. Twee: we komen losvan Rotterdam en gaan straks de heleRandstad bedienen. Drie: we worden all-round. Daar waar we primair kantorendeden, doen we nu ook winkels, woningenen hotels. Naast deze drie slagen is destructuur en personele bezetting van OVGer altijd op gericht onze commercielecapaciteiten te verenigen met onze visieover hoe je een goed gebouw neerzet. Datzie je aan de wisselwerking tussen Erik vande Graaf, Directeur Projectontwikkeling& Realisatie, en mijzelf. Het gaat om debalans. De grootste fout die je als ont-

Afgczien van kermis en ervaring, welkekaraktereigenscbap is volgens jou onmis-baar voor een projectontwikkelaar?

Sprekende over know bow en expertise,

welke acbtergrond heb je zelf? Heb je deMRE-opleiding gevolgd?

‘Je moet de grootse optimist zijn omover al die problemen die je onderwegtegenkomt, heen te kunnen kijken.Tegelijkertijd moet je een enormepessimist zijn omdat je alleen dan dedingen ziet die mis kunnen gaan. Het isnoodzakelijk om daar vervolgens direct opte anticiperen.’

‘Ik heb economic gestudeerd. Mijnscriptiebegeleider was Kohnstamm diedestijds verantwoordelijk was voor depostdoctorale opleiding. Ik ben echternooit toegekomen aan de MRE-opleidingomdat je als ondernemer toch veel moeitehebt om hier tijd voor vrij te maken. Dat

www.sbvalumni .nlU w s n e l l e a I m a n a k

Via www.sbvalumni.nl kunt u:•snel namen, telefoonnummers

en adressen opzoeken;•snel MRE-’ers per bedrijf opzoeken;• snel andere MRE-’ers emailen;•snel uw gegevens wijzigen;• snel mededelingen bekijken

en achterlaten•snel scripties opzoeken.

HR3 'ft s ^4 al 1 liUT# A(»»*> <rr

sv 7»^ - Intranet

it '.'. 1 puTOy.:

Dtr« tft* L.«*0« U* jang '

•*f*n jtng it vat3**j04 n ran 4« contain luii« n ravgonB«l«gg<o;v tn Vat«g 3«0um04 aan 04 Vn»*4rj«*0

Voot kfl4n van 0« »4<«f»g ng g^ct dal 7|» uW4n jan rrv^t hun ocr 4n ac«*maim op 04*o l g t*0 4 v a n 0 4f ho,^4 IGVTRWKAIIMVOON«R«rtmil 0aaOj*t«n # « npuit)

M«t •och**ocfd it p4<aoonngtakM cp u*v>vnaam rpaia »4rm4ii n 0*IjtfV*ayrar* avin o«vai *an h«t »cc»t>44i4 jaap (gatruti g« «n r»oc' 4i4f »)

VM|4<M*«f »«iunadJl udtiNilf h*4f b#nl r»g»togd IIW *« 4( IVMOOID direct ir Mi|7iQ« n.Wjiivrmn u »4tt pkair mtt rt4l get-M*»an 00 n4f*4rtm»*um4nl

H4tb4t*JUr

lot ht!wran«t ran 04 SET/ Alumni Aliceiaton Hat 0941on 04rtcfan 0*4 RjOvm C4 PoVdottcua 4.an A/rvtrJam sm untitaaufati*<o

sraINO REAL ESTATE C(t»3

Opflmaal profiteren van MRE (intra )netwerk!j

MASTERCFtPi S WIRE

Matthieu Dekkers wordtMasterKarter 2003

/p-^kp dinsdag 2 September was het dan zover. De Alumni Vereniging heeft een\W sportieve avond georganiseerd. Nou ja, sportief. Hoogstens een goede oefe-

ning voor de rechtervoet. Elke vastgoedspecialist is helaas jaarlijks gedwongentot vele uren autorijden, waarbij wij ons dan altijd (ook helaas) moeten inhou-den, om vervelende boetes te vermijden.

Om eindelijk van die frustratie af te

komen, en gewoon gezellig met ellcaar eenbiertje te drinken, is het evenementMasterKart 2003 georganiseerd. Mededankzij een guile gift van het Bestuur endankzij de ondersteuning van de sponsorenMRE Vastgoed en CB Richard Ellis,kunnen we terugkijken op een zeer geslaagde:

snelle en bloedfanatieke wedstrijdavond.

zorgde Indonesisch Buffet, compleet met

sates, kroepoek en diverse pittige gerechten.In de tweede manche moest gevochten

worden om een plaats in de finale race;

noodzakelijk om een kans te kunnen makenop de MasterKart Trofee 2003.

Na een klein uurtje scheuren was hetduidelijk wie de beste 13 rijders waren,waarna om ca 20.30 uur de Grand Finalevan start ging. De lichten van het circuitwerden gedimd en het motorgeraas zweldeaan Na het groene licht gingen de rem-men los, letterlijk en figuurlijk. De hevigestrijd, met diverse schuivers, lichte aan-rijdingen en door sommigen een wel zeeraparte rijstijl, werd uiteindelijk glansrijkgewonnen door Matthieu Dekkers!

1 jaar) roem en de fraaie wedstrijdtrofee met

de grote oren met trots in ontvangst. Dezewisseltrofee met zijn naam ingegraveerdheeft een prominente plaats krijgen in deParooltoren, nabij de collegezaal.

We hebben gelukkig alles heel kunnenhouden, ondanks verwoede pogingen vansommigen om de grenzen van de kart, debaan en de wedstrijdleiding op te zoeken!

Tijdens de eerste manche, die in ver-schillende groepen om ongeveer 18.00 uurvan start ging, werden de spieren los geredenen meldden zich reeds de ervaren rijders.De organisatie verdenkt enkelen dat zij deweken ervoor reeds in training warengegaan. Vervolgens konden we omstreeks19.00 uur aanvallen op het uitstekend ver-

Volgend jaar September worden alleleden weer uitgedaagd om een gooi te doennaar de titel MasterKarter 2004 !

Proficiat Matthieu, jij mag je hetkomende jaar Masterkarter 2003 (MREMK) noemen. Tijdens de CeremonieProtocolair nam hij de eeuwige (voor slechts

Jan OlthuisRichard van Ovost

M-STERcr-ftss WIREA

Procesmanagement binnen deopleidingSBV-MRE®

OpzetBinnen de SBV-MRE® opleiding is op

28 en 29 oktober jl. voor het eerst het vakProcesmanagement gedoceerd. De bestemanier om dit onderwerp in de opleidingin te passen is met behulp van een rollen-spel. De studenten kregen deze twee dagendoor middel van praktijksimulaties demogelijkheid om te ondervinden hoe eenherontwikkelingsproces in zijn werk gaat.Belangrijk is dat men inzicht zou krijgenin de complexe processen van verschillendetypen gebiedsontwikkelingen, de rollen diediverse vastgoedactoren in het ontwikkelings-proces spelen en de wijze waarop actoren

een positie kunnen verkrijgen in een ont-wikkeling.

Om de studenten uit hun dagelijksewerksituatie te halen, is deze tweedaagsecursus op een externe locatie in Doomgehouden. Dit is dezelfde locatie waar hetvak MMO (Marketing, Management &Organisatie) in het tweede semester

gehouden is.

De SBV heeft gekozen voor hetsplitsen van de groep, waardoor er twee

rollenspellen gespeeld konden worden.Deze rollenspellen zijn ontwikkeld insamenwerking met docenten die al meer-dere jaren in het programma van deSBV-MRE® opleiding optreden: de heerVan Joolingen van Akro consult en de heerVan Eekelen van PRC Bouwcentrum BV.

Rollenspel Akro

Rollenspel PRC werd afgewisseld met het uitwisselen vanpraktijkervaring op het gebied van project-en procesmanagement.

Het rollenspel van PRC Bouwcentrumwas gericht op de ontwikkeling van destationslocatie Rotterdam. De eerste dagwerd gestart met een opdracht waarbij eenbrug gebouwd moest worden.

Door deze opdracht werden de studen-ten geconfronteerd met de aspecten diewel en niet goed gaan in een proces.Tijdens de rest van het programma werdhierop voortgeborduurd met de caseRotterdam Centraal. Gekeken werd naar

Rollenspel AkroHet rollenspel van Akro Consult is

ontwikkeld in samenwerking met DaCapoAdvies &c Training en had betrekking opde ontwikkeling van een nieuw stadshart.In dit rollenspel werden twee onder-handelingsfasen nagespeeld. De studentenkregen verschillende rollen toebedeeld,waarbij gekeken werd naar persoonlijkeleerstijlen. Tijdens de onderhandelingen,werd feedback gegeven over de procesgangdoor de trainers. Ook werden op wisselen-de momenten verschillende theorieen kort

de stakeholders, de belangen en de proces-sen die bij de ontwikkeling van destationslocatie plaatsvinden. Het geheel

toegelicht die van belang zijn bij proces-management.

De cursus heeft veel inzicht gebodenin het verlopen van ontwikkelings-processen en het functioneren vanverschillende actoren en kan dus als eensucces beschouwd worden.

SBV School of Real EstateDrs. J. SchreuderProgram Manager MRE

Rollenspel PRC

Qif fIk bestel dozen Timberlay Rouge 2000 a 13,05 per fles (zes flessen per doos; de 11* en 12* fles is telkens gratis).Ik bestel dozen Timberlay Blanc 2001 a 11,85 per fles (zes flessen per doos; de 11* en 12' fles is telkens gratis).Naam*4 »>- M*« ...

r' i* IlM-jtllL

In een ongefrankeerdeenvelop opsturen naarAdres

VinifinsPostcode en plaatsAntwoordnummer 4081300 WB AlmereTelefoonnummer Handtekening

Alle prijzen inclusief btw. Vanaf 24 flessen franco huis. Bijdrage transportkosten bii 12 flessen 8

Volrood, rijp fruit, lange afdronk. Cuvee Prestiges van Chateau Timberlay uit de Bordelais.Timberlay Rouge 2000. 50% Cabernet Sauvignon, 50% Merlot. Rijping op nieuw eikenhout. Overeenkomst met een goede Pomerol. Prijs 13,05 per

fles. 11'en 12'fles gratis. Timberlay Blanc 2001. 70% Sauvignon Blanc, 30% Semilion. Gisting en rijping op nieuw eikenhout. Rijke wijn. Overeenkomst

Elegant, delicaat,met de grote witte wijnen van Graves Pessac-Legnan. Prijs 11,85 per fles. 11* en 12' fles gratis.toetsen van noot en honing.Vinifins. Groot assortiment wijnen uit alle delen van de wereld. Optimale prijs en kwaliteit. Vinifins vestiging Almere De Paal 7,Unit 6,1351JB Almere,tel 036 538 6740, fax 036 538 6752 Vinifins vestiging Maastricht Chablislaan 2,6213 GK Maastricht, tel 043 354 0189, fax 043 354 0192 info@vinifins.nlwww.vinifins.nl Vanaf 24 flessen franco huis.Bijdrage transportkostenbij 12 flessen 8,- Alle prijzen inclusief btw.

www. amvestwonen

24 uurseconomie. Internet. Thuis werken. Sporten en spelen. Vrienden over de vloer. Uitgaan. Reizen en weer thuiskomen. AMVEST is thuis bij

de huurconsument van nu. Wij zijn uw krachtige partner voor het ontwikkelen en exploiteren van wooncomfort en een goede leefomgeving.

DE ENTREE 43 / POSTBUS 12446 / 1100 AK AMSTERDAM ZO / TELEFOON [020] 430 12 12 / TELEFAX [020] 430 12 13