Verschillende ingrepen in wonen, pensioen en zorg tegen elkaar afgewogen

WRR 28 september 2012

Overzicht

• Naar een heldere probleemstelling

• Een overzicht van problemen en mogelijke oplossingen

• Verschillende oplossingen tegen elkaar afgewogen

• Conclusie

WRR 28 september 2012

Uit de lopende discussies gerelateerd aan wonen, zorg en pensioen zijn drie (gepercipieerde) problemen te destilleren

3

Funding gap

Flexibeler penisoen

Meer investeren in

Nederland

Gebruik huis voor pensioen

Huishoudens onder waterZorgsparen

1)Suboptimale kredietverlening2)Inflexibele vermogensopbouw3)Oplopende zorgkosten

WRR 28 september 2012

Een integrale aanpaak van wonen, zorg en pensioen probeert deze drie (gepercipieerde) problemen op te lossen, maar er zijn alternatieven

Suboptimale kredietverlening

in NL

4

AlternatiefOplossing WZPProbleem?

Vermogensopbouw is onvoldoende flexibel

Oplopende zorgkosten

Pensioenfondsen moeten investeren in

NL (vastgoed, hypotheken e.d)

Pensioen- en eigenwoningvermogen flexibeler aanwenden

Verschillende vormen van zorgsparen

Verbeteren functioneren van kredietmarkten in NL, bijvoorbeeld door

vergroten transparantie

Minder contractuele besparingen en/of

volledige aflossen niet fiscaal verplichten

Eigen bijdrage verhogen zonder zorgsparen

WRR 28 september 2012

5

Probleem 1:Is er een probleem in de kredietverlening en

is een integrale aanpak van WZP de beste oplossing om mogelijke problemen bij de

kredietverlening (van woon/zorgprojecten) tegen te gaan?

WRR 28 september 2012

6

De kredietgroei aan zowel huishoudens als bedrijven is de afgelopen jaren positief gebleven, ook tijdens het hoogtepunt van de crisis.

Bron: DNB

WRR 28 september 2012

7

De kredietgroei aan zowel huishoudens als bedrijven is de afgelopen jaren positief gebleven, ook tijdens het hoogtepunt van de crisis.

Bron: DNB

WRR 28 september 2012

8

Voor zo ver er dus al sprake is van een probleem, is het nog maar de vraag of pensioenfondsen de aangewezen partij zijn om dit op te lossen door meer te investeren in Nederland

• Waarom investeren andere (buitenlandse) beleggers niet in NL als dit aantrekkelijk is?

• Pensioengeld is een hedge

• Pensioenfondsen moeten investeren op basis van risico/rendement-afwegingen

WRR 28 september 2012

9

Alternatieve oplossingen zijn het beter laten werken van kredietmarkten of het verlagen van de pensioenambitie

• Beter laten functioneren van kredietmarkten kan bijvoorbeeld door de transparantie te vergroten middels standaardisatie.

• HFC is hier al een project mee gestart op het gebied van RMBS

• Andere ontwikkeling is Standaard Bedrijfs Rapportage en ideeën voor het opstellen van kredietrating voor MKB

• Het verminderen van de contractuele besparingen is ook een mogelijk alternatief om meer ‘pensioengeld’ in de Nederlandse economie te investeren.

WRR 28 september 2012

Pensioenfondsen moeten zelf beslissen of zijn meer in Nederland willen investeren, hier is

geen rol weg gelegd voor de overheid

10

Stelling

WRR 28 september 2012

11

Probleem 2:Vormt de inflexibele vermogensopbouw van

Nederlandse huishoudens een probleem en is een integrale aanpak van WZP de beste

oplossing om vermogens te flexibiliseren?

WRR 28 september 2012

12

Een groot deel van het vermogen van Nederlandse huishoudens is niet liquide, want het is belegd in huizen en via pensioenen (%bbp)

0

50

100

150

200

250

Eigen woningbezit

Pensioenvermogen en levensverzkeringen

Liquide financiëel bezit

Ander illiquide bezit

Bron: CPB

WRR 28 september 2012

13

Daarnaast is het vermogen niet proportioneel verdeeld over de verschillende leeftijdscohorten

Bron: Het pensioen staat als een huis, (2012) Vereniging eigen huis

WRR 28 september 2012

1)Grote hypotheekschulden in combinatie met de dalende huizenprijzen (daling van 16% t.o.v piek in 2008).

2)Een mogelijke trend naar meer eigen betalingen in de zorg

14

Dit hoeft geen probleem te zijn, maar twee ontwikkelingen leiden tot een toenemende behoefte aan flexibiliteit om schokbestendigheid te vergroten

Met onvoldoende liquide vermogen kunnen huishoudens daarom minder goed schokken (ontslag, arbeidsongeschiktheid, ziekte) opvangen

Openstaande vraag: hoe bereiken we meer flexibiliteit? Schuiven tussen bestaande potjes of meer vrije besparingen?

WRR 28 september 2012

15

Veel oplossingen zijn gericht op het verschuiven van geld in het ene potje naar het andere potje zonder de vrije besparingen te verhogen

Pensioen

Pensioen

Gevolg van deze route: nieuwe potjes kunnen welvaartverminderend werken door beperking keuzevrijheid

WRR 28 september 2012

16

Het opnemen van pensioengeld uit een solidair en collectief pensioenfonds is niet zo simpel…Kern van het probleem:

Solidair stelsel kent netto betalers en netto ontvangers. Toestaan om geen premie in te leggen/geld uit de pensioenpot te halen, is vooral aantrekkelijk voor netto betalers:

Gebruik pensioengeld voor woning:1)Vanwege doorsneestelsel zullen jongeren opt out kiezen en individueel gaan sparen via aflossing -> zet systematiek onder druk2)In slechte tijden wil iedereen geld uit het fonds halen -> herstelvermogen onder druk

Gebruik pensioengeld voor zorg:1)Minder gezonde mensen gebruiken pensioenvermogen voor zorg -> ‘sterftewinst’ niet gebruikt voor financiering lang levenden.

2)Minder tijd om rendement te maken op pensioenvermogen -> gat in financiering aanspraken en herstelvermogen onder druk.

WRR 28 september 2012

17

Het gebruik van de eigen woning voor wonen/zorg is mogelijk, maar ingewikkeld…

Gebruik woning voor pensioen/zorg zonder drukken zorgkosten:• Kan via omkeerhypotheek of verzilveringconstructies• Maar informatieasymmetrie, moral hazard, averechtse selectie mogelijk problemen• Beleidrol voor de overheid?

Gebruik woning om collectieve zorgkosten te drukken, zonder meer flexibilisering mogelijk te maken• Eigen woning mee nemen in vermogenstoets voor langdurige ouderenzorg• Leidt tot hogere private bijdrage voor woningbezitters (remgeld)• Aandachtspunt: ongeveer een op de drie Nederlanders heeft geen eigen woning• Hoe kan hogere eigen bijdrage voor woningbezitters worden gefinancierd? Actieve rol overheid?

WRR 28 september 2012

18

Daarom lijk het alternatief om meer mogelijkheden te bieden voor vrije besparingen sparen meer voor de hand te liggen.

1)Minder contractuele besparingen

2)Niet langer fiscaal verplichten tot volledige aflossing

Pensioen

WRR 28 september 2012

Zeker omdat de vrije besparingen (% beschikbaar inkomen) negatief zijn, wat de schokbestendigheid van huishoudens onder druk zet.

19

Bron: CPB

WRR 28 september 2012

Meer vrije besparingen gaan echter gepaard met een risico op ondersparen, maar dit risico lijkt in Nederland beperkt.

20 WRR 28 september 2012

Daarnaast is de totale omvang van de besparingen van de gehele economie groot, zie overschot op lopende rekening

21 WRR 28 september 2012

-10 -5 0 5 10

Greece

Portugal

Spain

Italy

France

United Kingdom

Belgium

Euro area

Finland

Ireland

Austria

Germany

Luxembourg

Netherlands

2001-2010 (average) 2011

%GDP

Persistent current account surplus

Source: OECD

Loopt Nederland nu het risico te veel te sparen? Hoe dit te bepalen? Wat is een

optimaal macro spaarniveau?

22

Discussiepunten

WRR 28 september 2012

23

Conclusie: De problemen zijn niet altijd helder, terwijl oplossingen gepaard gaan met negatieve bij effecten: focus op directe oplossingen Suboptimale kredietverlening:• Er zijn risico´s, maar er is geen sprake van een credit crunch• Pensioenfondsen kunnen een rol spelen, maar verhouding tussen risico en rendement staat voorop• Daarom ook naar alternatieven kijken, zoals verbeteren transparanties/ standaardisatie

Inflexibele vermogensopbouw • Een beter onderbouwd probleem• Oplossingen die een integrale aanpak van WZP bieden gaan echter gepaard met veel negatieve bij effecten en zijn soms omslachtig• Het ligt daarom meer voor de hand op de vrij besparingen en schokbestendigheid te vergroten• Aandachtspunt is fiscale behandeling vrije besparingen

WRR 28 september 2012

Vragen

24 WRR 28 september 2012

Zijn alle discussies omtrent WZP echt terug te voeren tot drie problemen?

Missen we iets?

voettekst25

Discussiepunten

Combineren vermogenspotten is in theorie een mooi concept, maar de

praktisch vormgeving en doelstelling van bestaande regelingen maken dat in praktijk nadelen integratie groter zijn

dan voordelen.

voettekst26

Stelling

27

Back up: Vormen de stijgende zorguitgaven een probleem en is een integrale aanpak van

WZP (zorgsparen) de beste oplossing?

WRR 28 september 2012

28

De oplopende zorg uitgaven vormen een probleem, omdat ze sneller groeien dan de welvaart en daarmee andere uitgaven verdrukken

WRR 28 september 2012

voettekst29

Zorgsparen bestaat in twee varianten en kan in combinatie met een hogere private bijdrage de zorgkosten drukken

1) Gebruiken bestaand vermogen: huis/pensioen

• Huis/pensioen wordt dan aangewend voor financiering hogere private bijdrage (huis voor langdurige zorg, pensioen bv in combinatie met eigen bijdrage in WMO)

• Al besproken onder flexibilisering

2) Extra sparen

• Een nieuwe spaarpot bouwen om hogere private bijdrage te financieren

• Doel: hogere eigen bijdrage faciliteren

Indien voor een vorm van extra zorgsparen wordt gekozen ligt verplicht individueel zorgsparen voor de hand

30

Waarom deze variant?•Doordat het gaat om een individuele spaarpot waar je boven een bepaald bedrag niet meer hoeft in te leggen en waarbij de spaarpot uiteindelijk ook eigendom is, ontstaat een rem op de zorguitgaven.

Waarom geen andere variant?•Vrijwillig individueel sparen kan al

•Collectieve varianten hebben geen remwerking: je betaalt immers niet met je eigen geld, maar met collectief geld.

Voor welk type zorg?•Deze variant is vooral geschikt voor kosten die zich waarschijnlijker voordoen en niet al te hoog zijn.

WRR 28 september 2012

Individueel verplicht zorgsparen kent echter een aantal kanttekeningen

31

•Een generatie betaalt dubbel

•Het draagkrachtprobleem voor de onderkant dat kan spelen bij vergaande verhoging van de eigen bijdragen wordt hiermee niet geheel opgelost

•Er wordt nog meer huishoudvermogen illiquide, waardoor andere financiële schokken niet meer kunnen worden opgevangen

WRR 28 september 2012

Alternatief is om private bijdrage te verhogen zonderzorg sparen in te voeren, hoewel dit ook nadelen kent

32

•Draagkrachtprobleem voor de onderkant

•Hiermee kan geen beroep worden gedaan op mensen die vroeger een hoog inkomen hadden maar daarna een inkomensval hebben meegemaakt. Bij zorgsparen kan dit wel.

•Toch een meer voor de hand liggende optie?

WRR 28 september 2012