Publiek en privaat toezicht op financiële markten

prof. dr. S.G. (Fieke) van der Lecq

EUR / ESE & NMa / MFS *

EITC Rotterdam, 26 maart 2009

Organisatie publiek toezicht: de financiële toezichtdriehoek

• Sectorspecifieke toezichthouders: DNB en AFM

• Generieke toezichthouders: vele! O.a. NMa

• Uitruil → optimalisatie– Transparantie ↔ stabiliteit– Stabiliteit ↔ mededinging– Transparantie ↔ mededinging

• Samenwerken t.b.v. consistentie

• Alert zijn op regulatory capture en endogeniteit toezichtsregime (zittende partijen meer invloed)

Bredere samenwerkingsverbanden• NMa, AFM, DNB: (markt)monitoring, integriteit

• FEC, FIOD / ECD, Belastingdienst

• OM, AIVD, etc.

Uitgangspunten:

• van autonoom naar integraal

• van repressief naar preventief

• van uitkomsten naar gedrag (via compliance)

Financiële sector gerelateerd aan reële sector: enorme hefboomwerking.

Technische risico’s in de financiële sector

• Financieel risico– Bv. rente, debiteuren, tegenpartij, valutakoersen,

aandelenkoersen, langleven, catastrofes• Operationeel risico

– Falende systemen (bv. ICT) en medewerkers (uitval, fraude)

• Strategisch risico – Veranderde wet- en regelgeving, maatschappelijke

opvattingen– Risico van verkeerde strategie

• Samenstellingsfout: individueel rationeel ≠ sociaal optimaal– Momenteel extra lastig door ‘bankierende overheid’

• Systeemrisico door interdependentie / verwevenheid (domino)– Too big to fail– Too big to save

Mededingingsrisico’s in de financiële sector

• Weinig aanbieders, zware regulering, interdependentie / verwevenheid, beperkte transparantie

• Sectorcultuur: actieve brancheverenigingen, veel geïnstitutionaliseerd overleg, samen uit & thuis.

• Productkenmerken leiden tot consumentenfalen– Bedrijven kennen hun klant onvoldoende

• Daardoor te weinig stemmen met de euro

• Passieve consument wordt verwend en dom gehouden

Risico’s kosten geld…• Schade voor bedrijf

– Productieverlies – Fraude – Reputatieschade – Herverdeling– Debiteurenrisico, tegenpartijrisico

• Maatschappelijke winst / verlies – Systeemrisico

• Hoe bepaal je de prijs van risico? Vgl. derivaten.• Risico’s afdekken kost ook geld!

Wie let op welke risico’s?• Interne risico’s

– Auditing & control, risk management (CRO)– Compliance officer (CO)

• Sectorgebonden risico’s– Sectorale toezichthouders– Consumentenorganisaties

• Risico’s per productmarktcombinatie– BKR, credit rating agencies, etc.

• Externe risico’s– Belangengroepen– Overheid (maar wat als de overheid zelf actor is?)

• Diverse soorten risico– Consultants (in opdracht) (onbedoeld)

harmoniserend effect

…en waar is de consument?• Disciplinerende kracht van vraagzijde in financiële sector beperkt• Beperkte informatie

– Ongelijk verdeeld: informatieasymmetrie– Duur: informatie kost soms veel geld– Informatie over product + aanbieder nodig

• Beperkte informatieverwerkingscapaciteit– Hoeveelheid informatie– Vakkennis: duiden van informatie

• Beperkte bereidheid tot inzet– Tijd & geld (financiële producten zijn ‘low interest goods’)– Gemakzucht: vadertje staat regelt het wel (DeMarzo: updated

beliefs)– Keerzijde: woede als het niet goed blijkt te zijn (Radar, Kassa,

Zembla)– Wie is waarvoor verantwoordelijk? (Van Waarden, 2006)

• Financiële alfabetisering: informatie + zelfvertrouwen + urgentie

Van publiek naar privaat toezicht• Terugtredende overheid

– horizontaal toezicht– toezicht op (zelf)toezicht (vgl. Van Waarden, 2006; Faure,

2007)– principle based supervision ↔ rule based supervision Is dit realistisch? Is het voldoende?

• Nee: mislukt zelftoezicht in financiële sector evident– Maar publiek toezicht was ook ontoereikend: witte vlekken

• Pleidooi voor Europees toezicht (cie.-De Larosière)

• Ergo: 2 sporen: – publiek toezicht internationaal verstevigen– privaat toezicht beter organiseren (prikkels)

Zelforganisatie in het toezicht• Risico modelleren

– bv. ALM, VAR (probability of default * loss given default)• Voldoen aan standaarden

– Basel-II, SarbOx, SAS-II• License to operate

– DSI-registratie– Goedkeuring topbenoemingen door DNB + AFM– Branchekeurmerken

• Voorlichting door brancheverenigingen (NVB, VvV)– “Samenwerken: geniet met mate”

• Meedenkende advocaten (bv. vrijstelling art. 6.3 Mw)• Dit alles bleek niet voldoende!

Casus 1: pensioenfondsen• Afstand van de overheid: domein van sociale partners

• Sociaal domein (arbeidsvoorwaarde: uitgesteld loon) versus financieel domein (geld: oudedagsvoorziening)

• Twee betrokken departementen: Min.SZW – Min.FIN

• Extern toezicht op financiële aspect: nFTK (DNB)

• Intern/extern toezicht op arbeidsvoorwaardelijke aspect: sociale partners

• Interne toezichtsorganen (pension fund governance)

• Wat dit adequaat? Slechts ten dele. Wat nu?

Casus 2: verzekeraars• Verbond heeft in 2004 een model-complianceregeling ontworpen

– Onderdeel van Gedragscode Verzekeraars.– Beoogd: bedrijf houdt zich aan Mw en werkt niet samen met

derden die Mw overtreden– Evaluatie invoering in 2006

• Uitkomsten evaluatie– CO’s hebben veel wetten om op te letten– Doelgroep regeling varieert per verzekeraar– Permanente educatie noodzakelijk– Soms ondertekening ‘in control’-statement– Audits vinden nog te weinig plaats– Belangrijke rol voor RvC (direct contact met CO)

• Compliance officer moet interne, onafhankelijke toezichthouder zijn

Vertrouwen is goed, maar…

“ You teach best what you most need to learn ”

Vertrouwen is…• Trust amounts to the expectation that the other party, even if

circumstances change, would stick to an agreement.Khalil, 1994

• The key aspect of trust […] concerns the extent to which an organizational form provides reliable knowledge about future outcomes.Gill and Butler, 1996

• Trust is the expectation that arises within a community of regular, hones, and cooperative behaviour, based on commonly shared nowms, on the part of other members of that community.Fukuyama, 1998

• Ergo: het gaat om gedeelde normen (soms ook gedeelde waarden)

Vertrouwen… als niets meer helpt• Ondernemen: onzekerheid over gedrag van anderen

– 1ste linie: contract (beschrijving toekomstig gedrag)– 2de linie: reputatie (informatie historisch gedrag)– 3de linie: bilateraal vertrouwen (gedeeld verleden)– 4de linie: multilateraal vertrouwen (gedeelde

cultuur)

• ‘high trust’: is dat verantwoord? – Waar vertrouw je dan eigenlijk op?– Hoe kun je controleren? Informatie, kennis?– Wanneer is vertrouwen onvoldoende?– Is dreigement van hoge straf geloofwaardig?

Te veel vertrouwd op…• De deskundigen

– Destructieve prikkelstructuur– Afwijkende meningen werden niet gehoord

• De markt– Voor sommige producten was er niet eens een

markt

• De overheid– Kan niet eindeloos geld bijlenen– Heeft niet overal verstand van (bv. bankieren)– Toezicht op toezicht houdt een keer op

Te weinig vertrouwd op:• Dissenting opinions (bv. Buiter over IJsland)

• Gezond verstand– Koop niets dat je niet snapt– Verkoop niets dat je zelf niet zou kopen– Simpele principes: lenen kost geld, sparen

levert geld op, etc. (Hiele, Verdegaal, e.a.)

• Eksteroog / boerenverstand– Dit kan niet goed zijn– KIS-principe

… maar controle is beter• Rol compliance officer: zorgen dat onderneming zich aan

relevante wet- en regelgeving houdt– Inclusief de feitelijk leidinggevenden

• Vinkjes zetten is niet voldoende– Verspreiden van kennis, waarden, normen– Bewustzijn verhogen (dilemma’s bespreken, fouten

melden)

• Dubbele rol: interne raadgever + politieagent

• Weinig machtsmiddelen (RvB, RvC)

• Voorbeeld compliance in financiële sector– modelcode mededinging van Verbond van Verzekeraars– attenderen op clementieregeling NMa

ConclusiesBevindingen

• Overheid trekt zich terug uit het toezicht

• In financiële sector zijn de risico’s anders dan in andere sectoren

• Bovendien heeft zelftoezicht evident gefaald

Aanbevelingen

• Daarom: voorzichtig met terugtrekken

• Samenwerkende toezichthouders nodig

• Actievere rol compliance officers (interne toezichthouders)

• Ondertussen mag de consument zelf ook wel wat beter opletten

Stellingen• Publieke en private toezichthouders zijn tekort

geschoten, want ze hebben de crisis niet voorkomen.

• Publieke toezichthouders moeten meer samenwerken, maar niet samengaan.

• Private toezichthouders moeten eerst laten zien dat ze het zelf kunnen.

• Gedragsverbetering moet meetbaar worden gemaakt: “what gets measured, gets done”.

• De consument moet meer eigen verantwoordelijkheid nemen.

Verdere informatie• www.nmanet.nl

• s.g.vanderlecq@nmanet.nl

• http://people.few.eur.nl/vanderlecq

• vanderlecq@ese.eur.nl