mm-dd-yy | 1

› Dirk Strijker

› Mansholt leerstoel RuG – Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen

Veranderende markten en plattelandDag van LTO Noord provincie Fryslân26 november 2008

mm-dd-yy | 2

Die akelige omgeving› Marktbeleid

• Bescherming neemt af; prijzen worden instabieler. Health check werkt verder in die richting

› Consument• Is niet consequent, veel verschillende typen

› Milieuwetgeving• Is niet praktisch, wordt nog scherper

› Dierwelzijn • Zorgen zijn breder dan enkel van

Grachtengordelfiguren› Verbreding/niches

• Marktomvang ontwikkelt zich traag

mm-dd-yy | 3

› Post-productivisme• Vanwege onze hoge inkomens achten we

andere dingen dan voedselproductie belangrijk•Schoon milieu•Mooi uitzicht•Liefde voor dieren etc.

mm-dd-yy | 4

Die akelige omgeving

› Boeren hebben de neiging hun omgeving aan het bedrijf te willen aanpassen

› Andere ondernemers neigen er meer toe zich aan te passen aan de omgeving, en dat is wel zo slim

mm-dd-yy | 5

Die akelige omgeving

› De technische mogelijkheden en de economische redenen voor verdere productiviteitsverhoging zijn er nog steeds

› Ze botsen echter meer en meer met de wensen en ideeën van burgers

mm-dd-yy | 6

Twee richtingen

› Verdere opschaling en productiviteitsverhoging

› Verbreding en vermaatschappelijking

› En beide komen nog steeds voor en beide bieden perspectief, afhankelijk van persoon, omstandigheden en plaats

mm-dd-yy | 7

Wat feiten over de Friese landbouw

mm-dd-yy | 8

Landbouw in Fryslân

› Aantal landbouwbedrijven is tussen 1992 en 2007 met eenderde gedaald

mm-dd-yy | 9

Aantal bedrijven

01000200030004000

50006000700080009000

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

Aantal bedrijven

mm-dd-yy | 10

Aantal bedrijven naar oppervlakte (ha)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

<10

10-<30

30-<50

>=50

mm-dd-yy | 11

Bedrijven naar aantal melkkoeien

0

500

1000

1500

2000

2500

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

<30

30-<50

50-<100

100-<150

>=150

mm-dd-yy | 12

Grote bedrijven naar aantal melkkoeien

0

100

200

300

400

500

600

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

100-<150

>=150

mm-dd-yy | 13

Opschaling

› Wat we zien is snelle opschaling› Met afschaffen quotering gaat dat nog wel een

poosje door› De categorie >100 melkkoeien wordt leidend› Bij opschaling neemt het aantal koeien per

werkende nauwelijks toe als loonwerk en andere uitbesteding wordt meegerekend• Winst zit in specialisatie

mm-dd-yy | 14

Akkerbouw gaat minder hard

0

50

100

150

200

250

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

<20 ha

20-<50 ha

>50 ha

mm-dd-yy | 15

Opschalen …

› Past het gebouw in het landschap?• Meestal wel, ook al vindt de overheid van niet

› Is grootschaligheid mogelijk in kleinschalig landschap?• Het leidt tot extra kosten, te compenseren via

natuur- en landschapsbeheer› Hoe zit het met dierwelzijn?• Valt doorgaans wel mee, maar gooi rotte

appels snel uit de mand

mm-dd-yy | 16

… of verbreden?

› Wat we ook zien is dat bedrijven meerdere inkomensbronnen proberen te krijgen (verbreding, buitenshuis werken etc.).

› Heeft met vermindering van zekerheden èn met het opkomen van nieuwe markten te maken

› Biedt mogelijkheden afhankelijk van plaats, persoon en omstandigheden

mm-dd-yy | 17

Verbreding

› Ongeveer 20% doet aan agrarisch natuurbeheer• Bij de meeste bedrijven gaat het om < € 5000• Agrarisch natuurbeheer zit vooral op de grote

bedrijven4% doet aan verblijfsrecreatie4% doet aan huisverkoop

› Er zit daarnaast meer ‘verbreding’ bij burgers dan bij boeren (80/20, excl. natuurbeheer)

mm-dd-yy | 18

Platteland› Landbouw levert landschappelijk een grote bijdrage

aan het aangezicht van het platteland› Economisch (inkomen en arbeid) echter veel minder› Fryslân totaal arbeidsvolume (2006):

• Landbouw 6%• Agribusiness 3%

› Kleinste dorpen : <15%

› Verreweg het meeste inkomen komt uit pendel naar vooral grotere plaatsen

› Daarnaast ook uitkeringen, pensioenen etc.

mm-dd-yy | 19

En wat nu?

› Binnen de maatschappelijke mogelijkheden is zowel opschaling als verbreding een mogelijkheid

› Binnen de verwachting van grotere prijsfluctuaties is verwerven van meerdere inkomensbronnen een logische ontwikkeling

› Staat op gespannen voet met vergaande specialisatie

› En toch gaat de opschaling nog wel een poos door

mm-dd-yy | 20

Dank voor uw aandacht