“RECENTE ONTWIKKELINGEN IN DE AFVALMARKT.PUBLIEK PRIVAAT”

Erik de BaedtsDirecteur NVRD

3 juni 2010, Maastricht

Agenda

• NVRD in het kort• Kader afvalbeleid voor gemeenten• Impact beleidskeuzes gemeenten• Gemeentelijke zorgplicht

Producentenverantwoordelijkheid• Ontwikkelingen Markt Overheid

Ruim 100 jaar in vogelvlucht• Vereniging van gemeenten & hun publieke afvalbedrijven• 95% penetratiegraad in NL huishoudens• 3 sectoren:

• Gemeenten (Regie & Beleid), • Gemeentelijke diensten & Publieke bedrijven, G.R./N.V.’s (ASB)• Overige dienstverleners o.g.v. afvalbeheer en reiniging (A&RM)

• Kennisuitwisseling in de regio en in vakcommissies

Hoofdactiviteiten:Beleid |Kenniscentrum |Netwerk |Imago

Thema’s:Duurzaamheid |Markt Overheid | Aanbesteding | Afvalpreventie

|Statiegeld | Verpakkingen

Kader: Gemeentelijke zorgplicht• Overheidsbemoeienis historisch ingegeven vanuit hygiëne,

volksgezondheid, beheer openbare ruimte• Zorgplicht verankerd in:

– kaderrichtlijn EU: afvalbeheer publieke taak– wet milieubeheer: afvalinzameling huishoudens

en doen verwerken – LAP: doelstellingen (60% nuttig) en

verantwoordelijkheden– Juridische eigendom openbare ruimte: reinigen

• Gemeentelijke zorgplicht als vangnet in maatschappelijk speelveld

Kader II: Producentenverantwoordelijkheid

• Afvalbeheer in oorsprong volledig publieke zorg: – wettelijke zorgplicht gemeenten– burger betaalt de rekening (afvalstoffenheffing)

• Inmiddels hybride model (mede private zorg): – Introductie producentenverantwoordelijkheid (PV)– Niet de burger, maar de consument betaalt de rekening

(‘de vervuiler betaalt’: financiële instrumenten) – Producentenverantwoordelijkheid bedoeld voor effect aan

zowel voorzijde (productontwerp en preventie), als achterzijde (inzameling en recycling)

Ad Lansink

Waste hierarchy

Kader III: Inhoud, de Ladder

Keuzes afvalbeheer: CO2-impactVOORLOPIGE Resultaten onderzoek CO2-footprint afvalbeheer• Afval als grondstof grootste potentieel• Afvalverwerking in Nederland bespaart al:

– Energie: 100 PJ – CO2 emissies: 4.7 Mt CO2

• Verdergaande recycling kan tot 2 MtCO2/jaar extra emissiereducties leiden (of 40% extra reductie)

• Recycling+ leidt tot grotere reducties in energiegebruik en emissies dan een verbrandings+scenario

• Verbranding heeft een plaats in afvalverwerking• LAP2 realiseert de potenties slechts gedeeltelijk

Bron: Universiteit Utrecht

Keuzes afvalbeheer: CO2-reductie2 Mton CO2 te besparen door:

• Hoogwaardige plasticrecycling (ruim 1 MtCO2)

• Papier inzameling verder verbeteren• Textiel hergebruik biedt additioneel potentieel• GFT vergisting kan belangrijk bijdragen aan energiebesparing• Verbeterde recycling van metalen levert bescheiden winst op:

focus op aluminium en voorscheiding staal• Krachtig beleid noodzakelijk om potenties te realiseren

Bron: Universiteit Utrecht

Let op!

• Private producentenverantwoordelijkheid• Verpakkingen• Wit- en bruingoed• Overige ketens

• Het grote vraagstuk: bronscheiding of nascheiding, of/en?Ook voor nascheiding geldt: publiek of privaat?

De burger

Storten

Verbranden

Recycling

Hergebruik

Preventie

Opgelost door publiek ingrijpen

Investeringen publiek of privaat?

Keuzes: hoe duurzaamheid organiseren in afvalbeheer?

Marktanalyse afvalinzameling huishoudelijk afval

Trends afgelopen 10 jaar en stand van zaken 2010

Management Consultants

Op verzoek van de NVRD heeft hier onderzoek naar gedaan

Publiek versus privaatVereiste voor lange termijn duurzaamheidsbeleid

=Lange termijn investeringsbeleid

Ontwikkeling vraagzijde: gemeenten– Gemeenten vanuit de zorgplicht opdrachtgever

– Aantal gemeenten in 10 jaar met 20% afgenomen

door gemeentelijke herindelingen

– Gemiddelde gemeentegrootte in 10 jaar 37% gestegen:

van 12.000 naar 16.000 huishoudens

545 510 489 454 443 432

-

100

200

300

400

500

600

2000 2002 2004 2006 2008 2010

Aantal gemeenten

Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag

Ontwikkeling aanbodzijde: aantal bedrijven

– Aantal inzamelbedrijven huishoudelijk afval neemt trendmatig af met 40%2000: +230 2010: 135

– Eigen gemeentelijke inzameldiensten verminderd met 50% 2000: 165 2010: 75.

– Aantal particuliere afvalinzamelbedrijven nam in 10 jaar af met 50%

2000: 30 2010: 15.

– Het aantal overheidsbedrijven (GR/NV/BV) neemt met 65% toe. Van 24 tot bijna 40 in 2010.

0

50

100

150

200

250

2000 2002 2004 2006 2008 2010

Aantal bedrijven

particulier bedrijf

overheidsgedomineerd samenwerkingsverband

overheidsgedomineerd bedrijf

eigen (gemeentelijke) dienst

dienst buurgemeente

Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag

Ontwikkeling aanbodzijde: bedrijfsgrootte

– Aantal inzamelbedrijven neemt af, maar hun schaalgrootte neemt toe.

– In 2000 was de gemiddelde schaalgrootte (het aantal bediende huishoudens per bedrijf) ongeveer 28.000. In 2010 is dit bijna 52.000.

– Schaalvergroting is het gevolg van met name samenwerking en fusie. Voor een klein deel ook autonome (bevolkings)groei.

– De gemiddelde schaalgrootte van een overheidsgedomineerd bedrijf (NV/BV) is 97.000 huishoudens. Voor de particuliere bedrijven is dat 88.000.

Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag-

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

2000 2002 2004 2006 2008 2010

Gemiddelde schaalgrootte van inzamelbedrijven(aantal bediende huishoudens per bedrijf)

totaal

Lineair (totaal)

Actuele situatie 2010: marktaandeel

– Gemeenten met eigen inzameldienst kiezen steeds vaker voor deelname in een overheidsgedomineerd bedrijf (NV/BV/GR)

– 80% van de gemeenten kiest voor een gemeentelijke dienst of overheidsgedomineerd bedrijf (GR/NV/BV)

– Het aantal gemeenten dat kiest voor uitbesteding aan een particuliere inzamelorganisatie is redelijk stabiel

– 60% van de door een particuliere inzamelaar bediende huishoudens, wordt door 2 landelijke spelers bediend. De overige 40% zijn met name lokale / regionale spelers

Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag

0%

10%

20%

30%

40%

50%

2000 2002 2004 2006 2008 2010

marktaandeel (o.b.v. aantal gemeenten)

gemeentelijke dienst

overheidsgedomineerdbedrijf (GR/NV/BV)

particulier bedrijf

Actuele situatie 2010: marktpenetratie type gemeente

– Overheidsgedomineerde bedrijven (NV/BV/GR) zijn sterk vertegenwoordigd in alle stedelijkheidsklassen. Dit geldt ook voor de gemeentelijke diensten.

– Met name gemeenten met een weinig stedelijk gebied maken gebruik van particuliere inzamelbedrijven.

– Particuliere inzamelbedrijven zijn nauwelijks actief in grote steden. Arnhem is met 58.000 huishoudens de grootste. NB: wel PPS-constructie.

– Van de 135 gemeenten die een particuliere inzamelaar inschakelen, telt 80% minder dan 20.000 huishoudens

Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag

type inzamelorganisatieper type gemeente

Niet stedelijk

Weinig stedelijk

Matig stedelijk

Sterk stedelijk

Zeer sterk stedelijk

Totaal

Gemeentelijke dienst (eigen / buurg.) 22 25 20 19 6 92

overheidsgedomineerd bedrijf (GR/NV/BV) 62 60 39 36 9 206

particulier bedrijf 35 69 23 7 0 134

Eindtotaal 119 154 82 62 15 432

Conclusies Markt & Overheid

Aandachtspunten

– Analyse betrekking op inzameling van huishoudelijk restafval en gft.

– Een gemeente of overheidsgedomineerd bedrijf kiest in het algemeen op onderdelen voor uitbesteding. Bijv. inzameling papier, textiel of glas.

– Een gemeente die kiest voor uitbesteding van de inzameling van huishoudelijk afval aan een particuliere organisatie, kan daarnaast nog wel een milieustraat of grofvuildiensten in eigen beheer hebben.

– In de praktijk zien we dat overheidsgedomineerde bedrijven wel een gedeelte van het inzamelen van huishoudelijk restafval of gft uitbesteden aan een marktpartij. Bijvoorbeeld in een specifiek gebiedsdeel met een afwijkende inzamellogistiek, et cetera.

Mogelijkheden voor gemeenten om te sturen

Een gemeente heeft drie hoofdopties

Zelf doen Samen doen Laten doen

Aansturing Inschatting van kostenvoordelen als gevolg van schaalgrootte

De uitvoering van de afvalinzameling is geen gemeentelijke taak

Mogelijkheid tot sturing op andere beleidsdoelen

Eventuele bedrijfswinst vloeit terug naar de gemeente

Ontzorging

Flexibiliteit Spreiding risico’s Risicominimalisatie

Verantwoordelijkheidsgevoel personeel

Versterken‘ondernemerschap’ Kostenvoordelen

Innovatie van overheidswege stimuleren

Continuïteit Kennis en faciliteiten van de opdrachtnemer benutten

Versterken innovatieve kracht Maximaal inspelen op innovatie door marktpartijen

Professionalisering

Behoud voorzieningenniveau en serviceniveau tegen aanvaardbare kosten

Enkele producten van de NVRD• Bestuurlijk Afwegingskader Markt &

Overheid• Juridische nadere uitwerking Markt &

Overheid• Handboek Aanbesteden Afvalinzameling• CO2 -tool, keuzes duurzaam afvalbeheer• Spoorboekje Biomassa• 16 juni, regionale bijeenkomst in Weert

Tot slot