Des

ign

Cha

rles

& R

ay E

ames

- H

ang

it al

l ©

Vitr

a

Naar een coherent toekomstbeeld

64ste Sociale Week, November 2011

Hans Bruyninckx

2

Coherente toekomstvisie

Wiens toekomstvisie? Toekomst voor wie? Schaal en ambitie? Tijdsdimensie: 2100; 2050, 2020, volgende

verkiezingen, volgende peiling, morgenvroeg (in België)

Traditie of mislukkingen?

13-04-2023

3

Nood aan denken over ‘de toekomst’ kent een opmars. Waarom?

Belang (voor ACW) in Vlaamse context? Bouwstenen voor een toekomstvisie

Opentrekken debat: Langeterijndenken: 2020, 2050 Duurzaamheid Globalere visie: Lissabon Agenda, MDG, KAS

13-04-2023

4

Nood en opmars van toekomstdenken Aantal crisissen

Financiële crisis Economische crisis Crisis van de democratie? Crisis van internationale besluitvorming Ecologische crisis: meest fundamentele!?

=> Wat komt er na de crisis? Hoe pakken de toekomst beter aan? Fundamentele niet-duurzaamheid van een aantal systemen

Produceren en consumeren Pensioenen; (inkomens)ongelijkheid; armoede (in de wereld);

internationale migratie; …

=> Hoe bouwen we een meer duurzame toekomst?

13-04-2023

Enkele fundamentele evoluties

Materiële context voor DO

Impact = F(Population * Affluence * Technology)

Paul Ehrlich

Impact

F(Population * Affluence * Technology)

7 .....

50 .....

11

8

9

Urban Growth Spurt Continues

70% in (mega)steden

Impact

F(Population * Affluence * Technology)

14

% obesitas

15

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1985

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1986

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1987

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1988

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1989

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1990

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1991

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1992

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1993

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1994

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1995

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1996

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1997

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% ≥20%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1998

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% ≥20%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 1999

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% ≥20%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2000

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% ≥20%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2001

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% ≥25%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2002

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% ≥25%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2003

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% ≥25%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2004

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% ≥25%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2005

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% 25%–29% ≥30%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2006

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% 25%–29% ≥30%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2007

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% 25%–29% ≥30%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2008

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% 25%–29% ≥30%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2009

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% 25%–29% ≥30%

Source: Behavioral Risk Factor Surveillance System, CDC.

Obesity Trends* Among U.S. AdultsBRFSS, 2010

(*BMI ≥30, or ~ 30 lbs. overweight for 5’ 4” person)

No Data <10% 10%–14% 15%–19% 20%–24% 25%–29% ≥30%

2 ha

8 ha

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

Impact

F(Population * Affluence * Technology)

technologische systemen

nood aan fundamentele verandering

voedsel – transport – wonen - energie

Impact

F(Population * Affluence * Technology)

productie en consumptie

gebruik natuurlijke hulpbronnen

milieudegradatie

biodiversiteit

ont-koppeling

welvaartscreatie

biodiversiteit

materiaal- en energie-input

pollutie

ontkoppeling

Bouwstenen voor een andere toekomst?– Fundamentele principes– Methode?

72

Transitiedenken als methode?

5 jaar geleden relatief onbekend concept Vooral Nederlands

– Gekaderd in duurzaamheidsdenken– Maakbaarheid van de samenleving

Beperkt tot enkele deelaspecten van duurzame ontwikkeling

2 TM processen in Vlaanderen met enige maturiteit: DuWoBo en Plan C

13-04-2023

73

Ondertussen snelle beleidscarrière: Vlaamse Strategie DO: alle (!) Vlaamse

beleidsdomeinen ViA: 13 strategische transities Nieuw Industrieel Beleid

Van groot belang voor ACW-thema’s! Bovendien: EU, OESO

13-04-2023

Systeemdenken als basis

Fundamentele wijzigingen op systeemniveau noodzakelijk om tot oplossingen voor ‘hardnekkige problemen’ te komen– Mobiliteitsproblemen– Energieprobleem– Klimaatproblemen

Systeem bestaat uit:– Structuur: instituties, materiële infrastructuur, economische realiteit,

technologie– Cultuur: dominante beelden, waarden, paradigma’s– Werkwijzen: routines, ‘normaal’ systeemgedrag

75

Uitgangspunt: gewoon beleid volstaat niet

Lopend/standaard beleid (zelfs in zijn ‘betere’ middellangetermijn variant) is onvoldoende

Marktwerking is onvoldoende Consensus die incrementeel verder bouwt op huidige

systemen is onvoldoende

Dit is een radicaal uitgangspunt in beleidsdenken! Denken en handelen buiten de lijnen van de

huidige/dominante systemen

13-04-2023

Internationale milieuakkoorden

Toestand van het leefmilieu

Magere resultaten!

• 20 jaar klimaatonderhandelingen• Visserijverdragen• 30 jaar onderhandelen over bossen• 20 jaar onderhandelen over biodiversiteit

Het effectiviteitsvraagstuk

Implementatie fouten?

Design fouten?

Geef het nog wat tijd?

Andere oorzaken?

‘Als er geen beleid was’

81

Noodzaak om de juiste vragen te stellen

• Geen vragen over beleid, maar over systeem!– Wat zijn de fundamentele dynamieken? – Wat zijn de driving forces van niet-duurzaamheid?– Wat zijn de kenmerken die een ander systeem zou

moeten hebben?– Wie is bereid en in staat om binnen andere

denkkaders en handelingspatronen over systeeminnovatie mee te denken en te handelen?

13-04-2023

82

Gestileerd verloop van een transitie

13-04-2023

83

Maar ook andere mogelijkheden!

13-04-2023

84

Dynamiek van transities

Huidige regime Dominante structuur, cultuur en werkwijzen Systeem spelers, macht

Niche Afwijkende structuur, cultuur en werkwijze Regime veranderen is het doel

Wie moet er bij betrokken zijn? Mislukt wanneer enkel regimespelers betrokken zijn Enkel nichespelers volstaat niet Nichespelers en veranderingsgezinde regimespelers zijn

noodzakelijk

13-04-2023

85

Dynamiek van transities

Transitiearena Vrijplaats voor experimenten Deelnemers vertegenwoordigen de maatschappelijke uitdaging van

systeeminnovatie en transities Deelnemers zijn koplopers, vernieuwers, mensen en organisaties die

buiten de huidige regimegrenzen (kunnen) denken (en dus niet de grootste of belangrijkste regimespelers)

Hoop is dat dit leidt tot de ontwikkeling van mogelijkheden om naar een ander systeem te evolueren

Belang van een langetermijnvisie! Geeft richting aan het denken en maakt de uitdaging concreter Vermijd focus op loutere efficiëntieverbeteringen Vb: Low Carbon Society 2050

13-04-2023

86

Link met regulier beleid

Regulier beleid blijft noodzakelijk! Vb: milieu en RO: afbakeningsbeleid Liefst met sterke middenlangetermijnvisie

Koppelen van beleidsplanning aan macro-transitiedoelstellingen: vb: Low Carbon Society

13-04-2023

87

Overwegingen

• Wat TM wordt genoemd, zou ook best TM zijn– Anders beter gewoon MLTbeleid noemen– Duidelijkheid over ambities en inbedding: gaat het echt over

systeeminnovatie?

• Rol van de Overheid?– Afstemming rond transities binnen de overheid is positief (VSDO,

ViA)– Mogelijke bedreigingen:

• Te veel ‘overheids’processen (‘mmv’ anderen)• Methodiek is te veel ‘gewone beleidsdynamiek’• Andere actoren zouden ‘dragend-betrokken’ moeten zijn.

– Dit is niet hetzelfde als ‘de SARs’ zijn betrokken

13-04-2023

88

Overwegingen (2)

• Governance/sturing van Vlaams TM– Vaststelling:

• Nogal wat loshangende processen: vb: transitiearena middenveld

• Bottom-up initiatieven staan nogal los van de huidige dynamieken

– Wat is nodig?– Wie gaat dit doen?– Wat is wenselijk?

• Up-scaling: middelen? • Procesbegeleiding?• Beleidsimplicaties?• Wetenschappelijke ondersteuning?

13-04-2023

89

Principes

Teveel onbekenden voor toekomstvoorspelling China; klimaatverandering; Italië; Iran; …

Daarom vertrekken van: Aantal relatieve zekerheden: demografie,

energieschaarste, verstedelijking Aantal principes en toetsstenen

“Sociaal-rechtvaardige duurzaamheid”

13-04-2023

90

Normen en waarden

Sociale rechtvaardigheid (on)gelijkheid Menswaardigheid

Legitimiteit van het proces Participatie Vermaatschappelijking ipv vermarkting

Economisch leefbaar (quid groei? Zie eerste punt) Ecologische duurzaamheid Geen externalisering (anderen, elders, later)

13-04-2023

91

Ethiek!

Persoonlijke ethiek Verontwaardiging Verantwoordelijkheid: rechten en plichten Impact van persoonlijke keuzes op anderen en de

samenleving Logic of sufficiency (genoeg-mimetische begeerte)

Publieke ethiek Politiek Economie

13-04-2023