Een verandering van tijdperken: onderwijs in transitie

Jan Rotmans

Rotterdam, 10 December 2013

www.twitter.com/janrotmans

We leven niet in tijdperk van verandering

maar in een verandering van tijdperken

Kantelperiode

periode waarin heel veel tegelijk verandert

is zeldzaamheid in de geschiedenis

voorbeeld: eind 19de eeuw

moderniseringsproces fundament Nederland

onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw

Indicaties voor Kantelperiode

-collectief unheimisch gevoel dat verandering in lucht hangt

-chaos door turbulentie, instabiliteit en onzekerheid

-enorme dynamiek van onderop, nieuwe macht van onderop

-geen duidelijke richting, weinig inzicht en overzicht

-creatieve mensen breken door het systeem heen

-steeds meer conflicten tussen bestaande en nieuwe orde

25 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

25 jaar

Transitie naar Samenleving 3.0

Horizontaal

Decentraal

Bottom-upKa

ntel

perio

de Verticaal

Centraal

Top-down

Tijd

O

pbou

w va

n du

urza

me

sam

enle

ving

We zitten hier

Kantelfase

energiebedrijven vallen om

massale ontslagen in thuiszorg

welzijnsorganisaties verdwijnen

bouwbedrijven saneren op grote schaal

Opbouw en Afbraak

veel branche-organisaties verdwijnen

veel belangenbehartigers verdwijnen

veel sectorvertegenwoordigers verdwijnen

3 van de 5 organisaties zullen sneuvelen

Evolutionaire Revolutie

silo’s worden afgebroken

nieuwe instituties ontstaan

mensen breken door structuren heen

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatiemodel co-operatiemodel

economisch rendement maatschap. rendement

lineaire processen kringlopen

waarde ontlenen waarde creëren

zelfredzaam samenredzaam

Samenleving kantelt

oude, verticale instituties lopen op hun einde

vakbonden, omroepen, kerken, milieuorganisaties, politieke partijen

nieuwe, horizontale verbanden ontstaan

gemeenschappen, coöperaties, sociale & fysieke netwerken

Opbouw en Afbraak

Waar zien we die verandering?

energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam

welzijn van zorgen voor naar zorgen dat

bouw van aanbod & product naar vraag & dienst

zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht

Samenleving 3.0

do it ourselves society

samenleving van onderop

participatiesamenleving

burgerkracht sociaal doe het zelven

GezondheidsZorg

Kernprobleem in de Zorg

Systeemwaarden Menswaarden

doelmatigheid aandacht / tijd

efficiency vertrouwen

controle, beheersing ruimte

regelzucht keuzevrijheid

kosten / baten kwaliteit

Persistente Probleem in Langdurende Zorg

mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:

lichaam en geest

management en werkvloer

financiering en inhoud

gezondheid en welzijn, arbeid, sport

zorgverlener en verzorgde

Verbroken Verbinding

relatie tussen zorgverlener en zorgvragervertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling

is verworden tot

relatie tussen leverancier en cliëntkosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening

Verbroken Verbinding

Systeem is belangrijker geworden dan Mens

vandaag is belangrijker morgen

cijfers belangrijker dan mensen

Systeemvernieuwing is nodig

in de langdurende zorg

Uitgangspunten van Zorg 3.0

mensgericht

menslievend

vanuit eigen kracht

in eigen omgeving

samenredzaam

met bescherming van kwetsbare mensen

Voorbeelden van Zorg 3.0

Buurtzorg

brengt verpleging en verzorging weer bij de mensen

zelfsturende buurtzorgteams: verpleegkundigen ziekenverzorgenden

zorg op maat in buurt op basis van behoeften zorgvrager

integratie in netwerk van zorgvrager (gezin, vrienden, buurt)

platte, horizontale organisatie met nauwelijks managers

Onderwijs

Onderwijs zit in een Kramp

dwang en drang

scholen gevangene van systeem

tuchtiging van toetsing

Kernprobleem in het Onderwijs

mensen staan in dienst van de Structuur

leerlingen zijn onderwijsconsumenten

scholen zijn onderwijsfabrieken

Persistente Probleem in Onderwijs

continue vernieuwing van lesmethodieken

bureaucratisering en schaalvergroting

controle en beheersing

uniformisering en standaardisering

efficiency-instellingen die concurreren

Persistente Probleem in Onderwijs

mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:

leraar en leerling

school en leerling

monitoring en werkelijkheid

imago school en identiteit school

Verbroken Verbinding

kennisoverdracht tussen leraar en leerlingpassie, aandacht, bezieling

is verworden tot

overdracht tussen onderwijsproducent & consumentdoelmatigheid, efficiency, onderwijsmethodiek

Universiteiten

onderwijsfabrieken

leerlingen zijn onderwijsconsumenten

outputfinanciering

onderwijs ondergewaardeerd

mono-disciplinair

silo-structuur

Hoge Scholen

ondermaatse kwaliteit

devaluatie diploma’s

schaalvergroting en fusering

bureaucratie & overhead

stimulerend en motiverend

onderwijs in dienst van ondersteunende diensten

Voortgezet Onderwijs

kwaliteit taal- en rekenonderwijs

voortijdige schooluitval

zeer zwakke scholen

kennis versus compenties

leraren onvoldoende gestimuleerd

holistisch principe ontbreekt

Middelbaar Beroeps Onderwijs

hoge uitval leerlingen

kloof met arbeidsmarkt

niet transitierijp

studenten onvoldoende uitgedaagd

docenten timulerend en motiverend

MBO groter probleem dan arbeidsmarkt

Basis Onderwijs

uniformisering & standaardisering

overvolle klassen

unieke leerling niet erkend

CITO-terreur

kwaliteit leraren

bureaucratie

Onderwijssysteem is niet

toekomstbestendig

Onderwijs 3.0

Transitie Onderwijs

transitie van het onderwijs is noodzakelijk

van naar

standaard diversiteit

bureaucratisch flexibel

rendement kwaliteit & ruimte

Uitgangspunten van Onderwijs 3.0

leerling specifiek

leraar en leerling centraal

balans tussen kennis- & competenties

ruimte voor professional

stimulerend en motiverend

met zo weinig mogelijk overhead

Transitie Strategie

Wat Niet Helpt

meer monitoring & controle

meer en beter toetsen

meer geld

meer toezicht en bureaucratie

Transitiesturing

organisch sturen: combinatie van top-down & bottom-up

koplopers mobiliseren, dan het peloton, dan achterblijvers

richting geven en ruimte bieden

stimuleren, experimenteren, selecteren, opschalen

politiek kan versnellend of vertragend effect hebben

Transitie Management Aanpak

visie en transitieagenda

transitie-arena

transitie-experimenten

evalueren en leren

Koplopers & Kantelaars

kantelaar in het onderwijs [eerste pinguin]

koplopers identificeren [tweede pinguin]

transitie arena van koplopers [volgende pinguins]

mensen van buit onderwijs zijn cruciaal

Vernieuwingsproces

van onderop en van bovenaf

visie ontwikkelen [stip op de horizon]

transitiepaden ontwikkelen

experimenten starten

Vernieuwings Beweging

beweging creëren die druk uitoefent

macht van onderwijs regime breken

nieuwe macht ontwikkelen

experimenten starten

Vernieuwings Beweging

beweging creëren die druk uitoefent

macht van onderwijs regime breken

nieuwe macht ontwikkelen

experimenten starten

Initiatieven

veel initiatieven

MBO op Goeree Oveflakkee

privaat gefinancieerd

eigen regels, eigen diploma’s

Ruimte

zit veel meer ruimte in systeem dan gedacht

veel innovatieruimte wordt niet gebruikt

maak zichtbaar welke initiatieven al lopen