+

Belangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal

Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc

Vragen ?

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

• Introductie

• Diagnostiek

• Biomarkers

• Biobanken

• Wetenschappelijk onderzoek

Inhoud

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Wat doet een patholoog?

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

1 2 3

Forensisch patholoog

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

1 2

• Wat is de doodsoorzaak?

• Nederlands Forensisch Instituut (NFI)

Klinisch patholoog

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

3

• Zorg voor vooral levende mensen!

• Diagnostiek op weefsel

• Doel: zo veel mogelijk relevante informatie halen uit het weefsel, die belangrijk zijn voor overleving en/of type behandeling• Diagnose

• Stadium van de tumor

• Reactie van de tumor op een behandeling

• Voorspellende biomarkers

Van weefsel tot diagnose

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Wat de patholoog niet kent dat ziet ‘ie niet

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Wat de patholoog niet zoekt dat vindt ‘ie niet

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Diagnose: Goedaardig of kwaadaardig?

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Darmpoliep = goedaardig Darmkanker = kwaadaardig

Diagnose: tumor type bij slokdarmkanker

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Plaveiselcelcarcinoom Adenocarcinoom

Shapiro et al, Lancet Oncol. 2015

Diagnose: tumor type bij maagkanker

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Intestinale type Diffuse type

Intestinale type

Diffuse type

Stadium van de tumor (na een operatie)

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Uitbreiding in de wand

Normaal Tumor

Uitbreiding in lymfklieren

Reactie van de tumor op de behandeling

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

NormaalNa behandeling van

de tumorUitzaaiing in

lymfklier

Litteken na

behandeling

Biomarkers

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

• Kenmerken in een tumor die voorspellen of een tumor zal reageren op een bepaalde behandeling

• Vaak genetisch van aard:• Slokdarm/maag: HER2/neu amplificatie

• Maag: Microsatelliet instabiliteit

• Darm: KRAS/NRAS/BRAF mutatie

Biomarkers: Microsatelliet instabiliteit (MSI)

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

• M.n. maag- en darmkanker

• MSI betekent dat het mechanisme om genen te repareren defect is

• Zo ontstaan gemakkelijk veel mutaties in veel verschillende genen in de cel

• Vroeg of laat worden genen aangetast die maken dat een tumor kan ontstaan en groeien

Biomarkers: MSI test door eiwit aan te kleuren

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Positief = eiwit is normaal aanwezig Negatief = eiwit is afwezig in tumorcellen

Biomarkers: MSI test genetische instabiliteit

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Biomarkers: MSI en overleving

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018 Marelli et al, Ann Surg Oncol. 2016

Biomarkers: HER2/neu amplificatie

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

• Vooral bekend van borstkanker

• M.n. slokdarm- en maagkanker, zeldzaam in darmkanker

• Te veel kopieën van het HER2/neu gen

• Geeft signalen af waardoor de tumor kan groeien en uitzaaien

• Blokkade van deze signalen remt de tumor: trastuzumab (Herceptin ®)

• Behandeling met trastuzumab biedt langere overleving voor patiënten met HER2/neu positief uitgezaaid slokdarm- en maagkanker

Biomarkers: HER2/neu test

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Te veel

=

> 6 kopieën

Normaal

=

2 kopieën

?-- +

Hofmann et al, Histopathol. 2008

Biomarkers: Mutatie in RAS

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018 Van Cutsem et al, JCO. 2007

• M.n. darmkanker

• Verandering in de structuur van het RAS gen

• Geeft ongelimiteerd signalen af waardoor de tumor kan groeien en uitzaaien

• Blokkade van deze signalen lukt alleen als het RAS gen normaal is

Biomarkers: Mutatie in RAS

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018 Walther et al. Nature Rev. Cancer. 2009

Van Cutsem et al, JCO. 2007

Biomarkers: Mutatie in RAS

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018 Amado et al, JCO. 2008

Anti-EGFR behandeling werkt

alleen als het KRAS gen

normaal is

Biobank

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

• Terugkijken diagnose• Nieuwe klinische bevindingen

• Onverwachte uitkomsten

• Vergelijken nieuwe diagnose met eerdere diagnose

• Erfelijkheidsonderzoek

• Wetenschappelijk onderzoek

Biobank

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

• Film biobank

Wetenschappelijk onderzoek

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

• Klinische trial

• Translationeel onderzoek

• Basaal onderzoek

Effect van chemotherapie op MSI tumren?

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Overleving na operatie vanwege

maagkanker is beter in MSI-H groep

Overleving na chemotherapie en operatie vanwege

maagkanker is slechter in MSI-H groep

Marelli et al, Ann Surg Oncol. 2016

Smyth et al. JAMA Oncol. 2017

Effect van bevacizumab op darmtumren?

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

Verlies van een stukje van chromosoom 18 geeft een gunstig effect van bevacizumab

van Dijk et al, JCO. 2018

Samenvatting

Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018

• Een klinisch patholoog haalt zoveel mogelijk informatie uit weefsels en cellen

• Diagnose en combinatie van tumorkenmerken bepalen overleving

• Diagnose en combinatie van (veelal genetische) kenmerken bepalen de mogelijkheden van behandeling

• Biobanken zijn belangrijk voor huidige en toekomstige patiënten

• Met nieuwe biomarkers uit wetenschappelijk onderzoek kunnen we betere therapie op maat bieden