Behavioural Science Institute

Radboud University Nijmegen

Eenzaamheid

Eeske van Roekel

Genetische invloeden en biologische maten

Stellingen

Eenzaamheid staat gelijk aan veel alleen zijn

Waar: zittenNiet waar: staan

Stellingen

Eenzaamheid komt meer voor bij vrouwen

Waar: staanNiet waar: zitten

Stellingen

Eenzaamheid is voor ongeveer50% genetisch bepaald

(en dus 50% omgevingsfactoren)

Waar: staanNiet waar: zitten

Stellingen

De prevalentie van eenzaamheidis het hoogst onder ouderen

Waar: zittenNiet waar: staan

Stellingen

Sociale pijn activeert dezelfde hersengebieden als fysieke pijn

Waar: staanNiet waar: zitten

Eenzaamheid

Wat is eenzaamheid?

• Eenzaamheid is de onaangename ervaring die zich voordoet wanneer het bestaande sociale netwerk van een persoon ontoereikend is in kwantitatief of kwalitatief opzicht (Peplau & Perlman, 1982)

• Verschil met:– alleen zijn– sociale isolatie

• Komt voor bij alle leeftijden

Eenzaamheid

Typen eenzaamheid:

• Emotionele eenzaamheid– Ontbreken van hechte, intieme relatie met

andere persoon

• Sociale eenzaamheid– Ontstaat door ontbreken van netwerk van

sociale relaties

Prevalentie

Kinderen: 10% is regelmatig eenzaam (basisschool

leeftijd)Adolescentie: >50% van adolescenten is regelmatig eenzaam, 10%-20% is chronisch eenzaamOuderen: 31% is soms eenzaam,5% vaak eenzaam, 2% altijd eenzaam

Prevalentie (eigen onderzoek)

Ontwikkeling van eenzaamheid

• Hoogste eenzaamheid in vroege adolescentie

• Daling van eenzaamheid gedurende de adolescentie

Waarom piek in adolescentie??

16.817.

17.217.417.617.8

18.18.2

18.418.6

18.819.

Le

vels

of

lon

eli

ne

ss

13 y (T1) 14 y (T2) 15 y (T3) 16 y (T4) 17 y (T5)

Age of the adolescents (per wave)

Figuur 1. Staafdiagram van de gemiddelde eenzaamheid niveaus

Gevolgen van eenzaamheid

Fysieke problemen:

•Slaapproblemen

•Problemen met immuunsysteem

•Hart- en vaatziekten

Mechanisme:

= gerelateerd aan gebruik alcohol, drugs en roken

= gerelateerd aan minder sporten, minder ontspanning, slechtere voeding

Eenzaamheid & internaliserende problematiek

Samenhang internaliserende problematiek:• Hoge correlatie met depressie:

– Kenmerk van depressie?– Voorspeller voor depressie?– Gevolg van depressie?– Gemeenschappelijke oorzaak met depressie?– Belangrijk: eenzaamheid ≠ depressie

• Relatie met andere problematiek: – (Sociale) angst– Schizofrenie

Voorspellers

Omgeving• Belangrijke gebeurtenissen:

– Overlijden belangrijke persoon in omgeving– Verhuizen– Overgang nieuwe school / nieuwe baan– Op kamers gaan– Ziekte– Handicaps

• Sociale steun: – Ouders– Peers

Voorspellers

Individu• Psychologisch/persoonlijkheid

– Zelfvertrouwen– Verlegenheid / extraversie– Neuroticisme– Sociale vaardigheden

• Biologisch– Genen– Hersenen

Genen

• Evolutietheorie:– Vermogen van mens zich eenzaam te voelen is

functioneel in de evolutie erfelijk

• Schatting erfelijkheid in gedragsgenetische studies: 48-55%

Werking genen

Werking genen

Voorbeeld: Serotonine transporter gen (5-HTTLPR)

• 2 allelen: kort allel en lang allel• Genotypes: kort-kort, kort-lang of lang-lang• Dragen van tenminste 1 kort allel = risico

Werking:

Genotype

16

17

18

19

20

T1 T2 T3 T4 T5

Wave

Lo

nel

ines

s

short-short &short-long

long-long

Onderzoek genen (2)

5-HTTLPR genotype

• Direct effect van 5-HTTLPR op ontwikkeling van eenzaamheid

• Dragers van korte allel blijven stabiel in eenzaamheid, terwijl adolescenten met het l-l genotype dalen in eenzaamheid

Figuur 1. De ontwikkeling van eenzaamheid voor de verschillende genotypes

Onderzoek genen (3)

5-HTTLPR genotype x steun

• Bij adolescenten met een kort allel: hoge steun van moeder gerelateerd aan lagere eenzaamheid op baseline

Figuur 3. Interactie tussen 5-HTTLPR genotype en steun van moeder

Werking genen

• Oxytocine– Neuropeptide in hersenen

• Nasaal toedienen (neusspray, tijdelijke effecten)• Genetische variant (A allel = risico = minder

oxytocine)

– Meer oxytocine • Meer vertrouwen in anderen• Vermindert angst• Meer ‘verzorgend’ gedrag• Betere hechting

Hersenen

Waarom zijn deze genen gerelateerd aan eenzaamheid?

5-HTTLPR is belangrijk in regulatie van negatieve emoties:

– Mensen met kort allel: hogere activatie in de amygdala na het zien van bedreigende stimuli (Heinz et al, 2004)

– Mensen met kort allel: verminderde koppeling tussen amygdala en perigenual anterior cingulate cortex (pACC) (Pezawas et al., 2005)

Hersenen

Onderzocht door middel van:

Hersenen (2)

Onderzoek sociale exclusie:- Deelnemer speelt cyberball met 2 virtuele spelers- Na aantal beurten sociale exclusie (spel werkt niet) en

openlijke sociale exclusie (niet mee mogen doen zonder uitleg)

Hand deelnemer

Hersenen (3)

Onderzoek sociale exclusie (Eisenberger et al., 2003):

- Tijdens sociale exclusie: anterior cingulate cortex (ACC) actief

- Bij openlijke sociale exclusie: ook (rechter ventrale) prefrontale cortex (RVPFC) actief

- Zelfde gebieden als bij fysieke pijn: sociale pijn = fysieke pijn? - Evolutietheorie!

Hersenen (4)

• Studie naar verschil verwerken sociale stimuli tussen eenzame en niet-eenzame mensen (Cacioppo et al, 2009)

• Voor plezierige stimuli: eenzame mensen worden minder beloond door sociale stimuli (lagere activatie ventraal striatum bij plaatjes van mensen)

• Bij onplezierige stimuli: bij eenzame mensen grotere activatie van visuele cortex bij plaatjes van mensen meer aandacht voor ‘lijden’ van anderen

Samengevat: eenzaamheid voor deel ‘veroorzaakt’ door wat mensen verwachten van en denken over andere mensen

Interventies

• Eenzaamheid niet in DSM, maar: relationele problemen verdienen klinische aandacht (veel problemen hangen samen met chronische eenzaamheid)

• Weinig onderzoek naar gedaan, type interventie afhankelijk van idee over oorzaak:– Versterken sociale relaties / sociale steun (buddy projecten)– Aanleren sociale vaardigheden– Aanleren/aanpassen (depressogene) cognities /

attributiestijl

• Meta-analyse: CGT enige dat effectief is

Bedankt voor jullie aandacht!

Veel mensen zijn eenzaam, geloof me daar is niets tegen, het mag, maar kom je ze tegen, zeg dan op z'n minst even: dag

Toon Hermans