Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen Eenzaamheid Eeske van Roekel Genetische...
-
Upload
josephus-eilander -
Category
Documents
-
view
216 -
download
0
Transcript of Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen Eenzaamheid Eeske van Roekel Genetische...
Behavioural Science Institute
Radboud University Nijmegen
Eenzaamheid
Eeske van Roekel
Genetische invloeden en biologische maten
Stellingen
Eenzaamheid staat gelijk aan veel alleen zijn
Waar: zittenNiet waar: staan
Stellingen
Eenzaamheid komt meer voor bij vrouwen
Waar: staanNiet waar: zitten
Stellingen
Eenzaamheid is voor ongeveer50% genetisch bepaald
(en dus 50% omgevingsfactoren)
Waar: staanNiet waar: zitten
Stellingen
De prevalentie van eenzaamheidis het hoogst onder ouderen
Waar: zittenNiet waar: staan
Stellingen
Sociale pijn activeert dezelfde hersengebieden als fysieke pijn
Waar: staanNiet waar: zitten
Eenzaamheid
Wat is eenzaamheid?
• Eenzaamheid is de onaangename ervaring die zich voordoet wanneer het bestaande sociale netwerk van een persoon ontoereikend is in kwantitatief of kwalitatief opzicht (Peplau & Perlman, 1982)
• Verschil met:– alleen zijn– sociale isolatie
• Komt voor bij alle leeftijden
Eenzaamheid
Typen eenzaamheid:
• Emotionele eenzaamheid– Ontbreken van hechte, intieme relatie met
andere persoon
• Sociale eenzaamheid– Ontstaat door ontbreken van netwerk van
sociale relaties
Prevalentie
Kinderen: 10% is regelmatig eenzaam (basisschool
leeftijd)Adolescentie: >50% van adolescenten is regelmatig eenzaam, 10%-20% is chronisch eenzaamOuderen: 31% is soms eenzaam,5% vaak eenzaam, 2% altijd eenzaam
Prevalentie (eigen onderzoek)
Ontwikkeling van eenzaamheid
• Hoogste eenzaamheid in vroege adolescentie
• Daling van eenzaamheid gedurende de adolescentie
Waarom piek in adolescentie??
16.817.
17.217.417.617.8
18.18.2
18.418.6
18.819.
Le
vels
of
lon
eli
ne
ss
13 y (T1) 14 y (T2) 15 y (T3) 16 y (T4) 17 y (T5)
Age of the adolescents (per wave)
Figuur 1. Staafdiagram van de gemiddelde eenzaamheid niveaus
Gevolgen van eenzaamheid
Fysieke problemen:
•Slaapproblemen
•Problemen met immuunsysteem
•Hart- en vaatziekten
Mechanisme:
= gerelateerd aan gebruik alcohol, drugs en roken
= gerelateerd aan minder sporten, minder ontspanning, slechtere voeding
Eenzaamheid & internaliserende problematiek
Samenhang internaliserende problematiek:• Hoge correlatie met depressie:
– Kenmerk van depressie?– Voorspeller voor depressie?– Gevolg van depressie?– Gemeenschappelijke oorzaak met depressie?– Belangrijk: eenzaamheid ≠ depressie
• Relatie met andere problematiek: – (Sociale) angst– Schizofrenie
Voorspellers
Omgeving• Belangrijke gebeurtenissen:
– Overlijden belangrijke persoon in omgeving– Verhuizen– Overgang nieuwe school / nieuwe baan– Op kamers gaan– Ziekte– Handicaps
• Sociale steun: – Ouders– Peers
Voorspellers
Individu• Psychologisch/persoonlijkheid
– Zelfvertrouwen– Verlegenheid / extraversie– Neuroticisme– Sociale vaardigheden
• Biologisch– Genen– Hersenen
Genen
• Evolutietheorie:– Vermogen van mens zich eenzaam te voelen is
functioneel in de evolutie erfelijk
• Schatting erfelijkheid in gedragsgenetische studies: 48-55%
Werking genen
Werking genen
Voorbeeld: Serotonine transporter gen (5-HTTLPR)
• 2 allelen: kort allel en lang allel• Genotypes: kort-kort, kort-lang of lang-lang• Dragen van tenminste 1 kort allel = risico
Werking:
Genotype
16
17
18
19
20
T1 T2 T3 T4 T5
Wave
Lo
nel
ines
s
short-short &short-long
long-long
Onderzoek genen (2)
5-HTTLPR genotype
• Direct effect van 5-HTTLPR op ontwikkeling van eenzaamheid
• Dragers van korte allel blijven stabiel in eenzaamheid, terwijl adolescenten met het l-l genotype dalen in eenzaamheid
Figuur 1. De ontwikkeling van eenzaamheid voor de verschillende genotypes
Onderzoek genen (3)
5-HTTLPR genotype x steun
• Bij adolescenten met een kort allel: hoge steun van moeder gerelateerd aan lagere eenzaamheid op baseline
Figuur 3. Interactie tussen 5-HTTLPR genotype en steun van moeder
Werking genen
• Oxytocine– Neuropeptide in hersenen
• Nasaal toedienen (neusspray, tijdelijke effecten)• Genetische variant (A allel = risico = minder
oxytocine)
– Meer oxytocine • Meer vertrouwen in anderen• Vermindert angst• Meer ‘verzorgend’ gedrag• Betere hechting
Hersenen
Waarom zijn deze genen gerelateerd aan eenzaamheid?
5-HTTLPR is belangrijk in regulatie van negatieve emoties:
– Mensen met kort allel: hogere activatie in de amygdala na het zien van bedreigende stimuli (Heinz et al, 2004)
– Mensen met kort allel: verminderde koppeling tussen amygdala en perigenual anterior cingulate cortex (pACC) (Pezawas et al., 2005)
Hersenen
Onderzocht door middel van:
Hersenen (2)
Onderzoek sociale exclusie:- Deelnemer speelt cyberball met 2 virtuele spelers- Na aantal beurten sociale exclusie (spel werkt niet) en
openlijke sociale exclusie (niet mee mogen doen zonder uitleg)
Hand deelnemer
Hersenen (3)
Onderzoek sociale exclusie (Eisenberger et al., 2003):
- Tijdens sociale exclusie: anterior cingulate cortex (ACC) actief
- Bij openlijke sociale exclusie: ook (rechter ventrale) prefrontale cortex (RVPFC) actief
- Zelfde gebieden als bij fysieke pijn: sociale pijn = fysieke pijn? - Evolutietheorie!
Hersenen (4)
• Studie naar verschil verwerken sociale stimuli tussen eenzame en niet-eenzame mensen (Cacioppo et al, 2009)
• Voor plezierige stimuli: eenzame mensen worden minder beloond door sociale stimuli (lagere activatie ventraal striatum bij plaatjes van mensen)
• Bij onplezierige stimuli: bij eenzame mensen grotere activatie van visuele cortex bij plaatjes van mensen meer aandacht voor ‘lijden’ van anderen
Samengevat: eenzaamheid voor deel ‘veroorzaakt’ door wat mensen verwachten van en denken over andere mensen
Interventies
• Eenzaamheid niet in DSM, maar: relationele problemen verdienen klinische aandacht (veel problemen hangen samen met chronische eenzaamheid)
• Weinig onderzoek naar gedaan, type interventie afhankelijk van idee over oorzaak:– Versterken sociale relaties / sociale steun (buddy projecten)– Aanleren sociale vaardigheden– Aanleren/aanpassen (depressogene) cognities /
attributiestijl
• Meta-analyse: CGT enige dat effectief is
Bedankt voor jullie aandacht!
Veel mensen zijn eenzaam, geloof me daar is niets tegen, het mag, maar kom je ze tegen, zeg dan op z'n minst even: dag
Toon Hermans